Verschijnt minimaal 6x per jaar. Uitgave van de Kring"Vrienden van 's-Hertogenbosch" KRINGHUIS: 2e Korenstraatje 18, tel.073-135098 geopend van maandag t/m zaterdag 10-17 uur bovendien op donderdag van 18-21 uur op zon- en feestdagen gesloten (behalve tijdens evenementen in de binnenstad)
N U M M E R 75 22juli1987
SEKRETARIAAT: Postbus 1162, 5200 BE 's-Hertogenbosch telefoon: 073-135073, b.g.g. 147466 BETALINGEN: -
postgiro 311 97 16 Van Lanschot rek. nr. 22 51 91 202 tel.penningmuf:ster:073 - 路1 J 2Ll 06 jaarl Ukse bUdr~g o : minimaal f 25,00 jeugdleden: f 15,00
~~~==-~~===~=== ==~== ~ ====== = ========= ==== = ==~==~== == ===========~=== = ====~== == === = =
's-HERTOGENBOSCH
ANNO
1900
OUDE ANSICHTEN VERZAMELD DOOR JO HENDRIKS Een greep uit zijn verzameling is tot en met 25 juli te zien in het Kringhuis. Op zaterdag 27 juni 1.1. was de opening door de heer Jan van Eerden, restauratie-architekt. Deze hield daarbij de volgende toespraak. )
Dank u wel, voorzitter. Ik heb U zojuist het woord nostalgie horen noemen. En dat je daarover zou kunnen filosoferen. Dat wil ik dan ook wel doen. Want als je daarover nadenkt dan ga je je afvragen: is het verzamelen van deze prentbriefkaarten nou eigenlijk nostalgie of is er meer mee aan de hand? Ik denk dat dat zeker zo is. Ik geloof dat je daarbij terugmoet naar de geschiedenis van de architectuur zoals die in de laatste honderd jaar beschreven is en die je in kunstgesc~iddenis颅 boeken terugvindt. Want wat is daar het merkwaardige? In die boeken vindt je niets anders als de uitingen van de Grote architectuur. De grote monumenten, die worden uitvoerig beschreven. Uitvoerig ook gefotografeerd. En daar blijft het eigenlijk verder bij. Want echt belangstelling was er in de vorige eeuw- en ook nog in deze eeuwvoor de Kleine architectuur niet. De samenhang tussen de grote architectuur en de kleine architectuur werd daarom natuurlijk ook helemaal niet gezien. Dat blijkt ook wel uit de manier waarop met die kleine architectuur werd omgesprongen. Dat zie je dan ook gebeuren: de grote monumenten werden gerestaureerd. De grote monumenten werden zelfs vrijgelegd om ze architectonisch maar beter uit te laten komen. En de omgeving werd daarbij vergeten.
29
L
Een heel recent voorbeeld van een jaar of twintig geleden is onze eigen Moriaan, die prachtig gerestaureerd is. Maar pal daarnaast werden een paar panden gesloopt, om het gerestaureerde gebouw maar beter uit te laten komen. Het gevolg is dat de gesloten gevelwand van de Markt doorbroken is en er een brede straat langs de Moriaan is gekomen. Daar gaat nou de grote verkeersstroom doorheen die volgens de structuur van de stad in de richting van de Hoge Steenweg behoort te gaan. De oorspronkelijke structuur ging hier door de aanleg van deze brede straat dus zelfs helemaal verloren. En de aanleiding daartoe was: Kijk eens, wij hebben een oud monument en dat hebben we mooi gerestaureerd en dat willen we goed laten zien!
•
De kleine architectuur, die werd dus nauwelijks gezien. En daarmee kom ik aan het element van die prentbriefkaarten, zoals we die nu hier om ons zien. Dat gat in de belangstelling voor de niet-grote architectuur, dat werd opgevuld door het verschijnsel van de prentbriefkaarten. Dat komt tegelijk met de fotografie opzetten. Dat neemt ook direct een hele hoge vlucht. Uit het einde van de vorige eeuw en uit het begin van deze eeuw zijn er zó ontzettend veel prentbriefkaarten, dat kun je hier nu ook zien. Daar was ook belangstelling voor. Het was zelfs zo dat er in die tijd verzamelalbums voor in de handel waren. Die waren daar speciaal voor gemaakt. Dikke boeken van zoeen centimeter of tien dik, waar al voorgesneden gleufjes inzaten, waarin je de prentbriefkaarten kon opbergen zodat je ze keurig verzamelde. Ook die verzamelalbums hadden een geweldige aftrek. Wat zie je nou op die kaarten? Daar zie je wat er ontbrak in de kunstgeschiedenisboeken. Je zag de samenhang tussen de grote monumenten, de kleine monumenten, en de omgeving. En je zou zelfs kunnen zeggen dat die prentbriefkaarten daarmee vooruitlopen op het latere begrip voor de stadsgezichten dat pas in 1962 werd geformuleerd in de monumentenwet waarin werd erkend dat er stads- en dorpsgezichten waren die moesten worden beschermd. Er is nog een heel ander aspect dat er bij het maken van deze oude prentbriefkaarten tevoorschijn kwam. Die fotografen,die zagen er kennelijk wel iets in. Ook geld, want anders konden ze het gewoon niet doen. Je moest er dan toch maar aan gaan staan, om die foto's te maken. En dat was toch vroeger wel heel wat moeilijker als het knippen van plaatjes met de fototoestellen van tegenwoordig. Nee, je moest er met een grote camera op uit. Dan moest je midden op straat een groot statief neerzetten. Dan kroop de fotograaf onder een zwarte doek en dan ging hij nog eens kijken of alles naar zijn zin was. En na tien minuten had hij dan eindelijk zijn foto gemaakt.
')
Nou, dat viel behoorlijk op en dat kun je ook weer aan de _foto's zien: daar kwamen de mensen op af. Die hadden zo iets nog nooit gezien. En iedereen wou ook wel op die foto staan. Dat kun je hier op diverse prentbriefkaarten goed zien. Daar staan de mensen op straat. Er zijn hele leuke bij. "Mogen we op de foto?" Je komt dat tegenwoordig ook nog wel eens tegen, maar toch minder dan vroeger. Want iedereen heeft tegenwoordig zelf fototoestellen. Wat was daar nou aan de hand? Als de mensen daarna die foto's kochten, dan zagen ze iets van hun eigen omgeving. Hun eigen leefmilieu. Ze herkenden het. Ze zagen de samenhang. En dat is dan weer een volgend aspect. Namelijk de continuïteit van het leven en van de historie die in de afbeeldingen tot uitdrukking wordt gebracht.
30
f •Nïet alleen van de historie van de mensen, maar ook van hun gevoelens. Ze herkenden zichzelf. "Kijk, daar staat opa, daar staat Piet, en daar heb je Klaas". Iedereen stond er op. Je kon dat allemaal herkennen. Dat was dus een historische uitbeelding van menselijke gevoelens. En die gevoelens, dat vindt ik een heel belangrijk punt dat die wat meer aandacht krijgen bij het omgaan met de bebouwde omgeving. Want hoe gaan we nou tegenwoordig om met al die historische verworvenheden, met die prachtige stad en met die gebouwen? Dan blijkt teltl<'eis weer dat niet alleen het historische min of meer wordt genegeerd, maar ook dat de daarbij behorende gevoelens worden uitgeschakeld. Als je tegenwoordig om die reden met een restauratie enigszins historiserend te werk gaat, dan krijg je daar critiek op. Dat mag helemaal niet. Ik heb dat zelf diverse malen ondervonden. Nee, _dat moet allemaal beredeneerd verantwoord zijn. Dan moet je heel dogmatisch benaderen. En dat geldt niet alleen voor restauraties maar ook voor de nieuwbouw in een historische omgeving. Het gevolg is dat na al dat verstandelijke en zonder gevoel bezig zijn de stad geleidelijk steeds meer naar de bliksem gaat. Ik denk dat je dat z6 niet maar kunt doen. ) En dat geldt ook voor dorpen, en voor elke nederzettting. Dit soort aantasting slikken we met zijn allen niet. Het merkwaardige is dat die gevoelsmatige benadering, juist omdat die niet beredeneerd is, van onderen uit de bevolking komt. Er komt verzet tegen de aantasting. En nou vind ik dat juist die prentbriefkaarten, zoals ze in het midden van de vorige eeuw zijn begonnen te ontstaan, die prentbriefkaarten, die geven dat verzet aan. Het is ook heel merkwaardig om nog eens even terug te kijken naar de tijd waarin we met al onze acties tegen de vernieling van de binnenstad begonnen zijn: de jaren zestig. Hoe gebeurde dat? Onder anderen met een man als Kees Spierings. Hij was de eerste die juist aan de hand van prentbriefkaarten verhalen schreef over de gevoelens van mensen en hoe de gebouwde achtergrond hiervan heel snel werd opgeruimd in naam van de vooruitgang. Zijn verhalen werden gepubliceerd in het Bisdomblad. Dat heeft op iedereen veel indruk gemaakt. Met name ook, heb ik begrepen, op Jo Hendriks. Juist in die tijd, geïnspireerd door Kees Spierings, is hij begonnen met het verzamelen van zijn prentbriefkaarten. Ik heb begrepen dat hij er inmiddels alleen al van Den Bosch zo een vijfhonderd stuks heeft. Nou, dat is niet mis. Het wijst er enerzijds :•op dat er zoveel zijn, maar anderzijds ook dat dat iets levends is. Weer steeds die gevoelsmatige kant. Hier, op deze panelen, heeft de heer Hendriks een keuze uit zijn verzameling gedaan. Ik schat dat er hier zo'n 150 hangen. Dat betekent dat hij er thuis nog eens 3 à 4 keer meer heeft liggen als wat U hier ziet. Dit is een prachtige selectie die de moeite waard is om goed te bekijken. Ik wens daar iedereen veel plezier me e . Maar ook veel succes, in het kader van wat ik zojuist allemaal verteld heb. Hiermee verklaar ik de tentmonstelling graag voor geopend. (Jan. v.d. Eerden)
======================================================================== Vanaf 31 juli tot en met 23 augustus is er een tentoonstelling van kunstfoto's, gemaakt door Jan Stalpers. Een p rachtige collectie van my s tieke opnamen en trucages.
31
\
Op alle ZONDAGEN in JULI en AUGUSTUS organiseert onze Kring DIA-VOORDRACHTEN over onze achthond ? rdjarig e h e r t~ gstad. Tussen 14.00 en 17.00 uur geven onze stadsgidsen U een inzicht in 800 jaar stadsgeschiedenis en kunt U genieten van enige tientallen fraaie dia's. Deze voordrachten zijn gratis toegankelijk en vinden plaats in De Stallen, de zijzaal van cafĂŠ De Smidse aan de Torenstraat.
=========================================================================== Op alle WOENSDAGEN en ZATERDAGEN in JULI en AUGUSTUS organiseren we stadswandelingen voor individuelen en kleine groepjes. Deze wandelingen duren ca. 1t uur en starten om 14.00 uur in het Kringhuis. Kosten f 2,00 p.p.; kinderen t/m 12 jaar f 0,75.
=========================================================================== Op alle WOENSDAGEN EN ZATERDAGEN in juli en augustus zijn er om 14.00 en 15.00 uur TORENRONDLEIDINGEN. Op alle ZONDAGEN om 13.00, 14.00, 15.00 en 16.00 uur. Kosten f 2,00 p.p.; kinderen t/m 12 jaar f 0,75. Kaartverkoop aan de voet van de toren.
=========================================================================== Gedurende de maanden JULI en AUGUSTUS vinden er dagelijks (behalve op maandag) VAARTOCHTEN plaats op de BINNENDIEZE. Vertrektijden: 11 .DO 12.00 - 13.00 - 14.00 - 15.00 - 16.00 en 17.00 uur. Kosten f 5,00 p.p.; kinderen t/m 12 jaar f 2,50. Kaartverkoop: caf~ De Korenbrug, Korenbrugstraat 9a.
=========================================================================== VOOR AL DEZE AKTIVITEITEN KUNT U VOORAF RESERVEREN VIA HET SEKRETARIAAT VAN ONZE VERENIGING.
========================================================================= MET SPOED GEVRAAGD: - vrijwilligers voor de vaartcoht op de Binnendieze - vrijwilligers voor de rondleiding op de Sint Janstoren. Voor opleiding wordt zorg gedragen. Informatie en aanmelden bij de sekretaris van de Kring.
========================================================================== tot zover dit Kring-Nieuws met een overzicht van onze vakantie-aktiviteiten. Half augustus verschijnt er weer een uitgebreid Kring-Nieuws. Hierin aandacht voor: - de eerste nationale Monumentendag op vrijdag 11 en zaterdag 12 september; - een ruilbeurs van Bossche zaken op zondag 4 oktober; - een studie-projekt over de Zuid-Willemsvaart; - een reeks lezingen over de historie van onze stad; - informatie over de verdere verfraaiing van ons Kringhuis; - informatie over onze aktiviteiten t.a.v. het binnenstadsbeleid; - aktiviteiten in de afgelopen weken. Eventueel kopy hiervoor, moet uiterlijk 30 juli bij het sekretariaat zijn.
32