krln9--nleuw1 VerschUnt minimaal 6x per jaar. Uitgave van de Kring "Vrienden van
N U MM E R
80
's-Hertogenbosch"
KRINGHUIS: 2e Korenstraatje 18, tel. 073 - 135098 geopend van maandag t/m zaterdag 10-17 uur bovendien op donderdag van 18-21 uur op zon- en feestdagen gesloten. SEKRETARIAAT:Postbus 1162, 5200 BE
's-Hertogenbosch
1 augustus 1 988
BETALINGEN: -
postgiro 311 97 16 Van Lanschot reknr. 22 51 91 202 tel.penningmeester:073-13 24 06 jaarlUkse bUdrage: minimaal f 25,00 jeugdleden: f 15,00
================================================================================== In dit derde kring-nieuws in ons jubileumjaar aandacht voor o.a. de navolgende zaken: pagina 34/35
voorstelling van de nieuwe voorzitter
pagina 35
nogmaals aandacht voor ons jubileumkado
pagina 36/37
tentoonstellingen in het Kringhuis
,.,,agina 38
exkursie naar de Kempen
pagina 39/40
informatie over de Kempen
pagina 41/42
diverse korte berichten.
pagina 43
zomer-aktiviteiten
pagina 44
jaarprogramma
pagina 45
aktiviteiten derden
pagina 46
eigen tUdschrift?!?
pagina 47/48
De Lombarden te
pagina 49/50
Reinier van Arkel
pagina 51/52
De Bossche Sloot
's-Hertogenbosch
- 33 -
'j
Beste Vrienden van 's - He rtogenbosch, In het vorige Kring-Nieuws heeft onze onvolprezen voorzitter Herman van den Heuvel afscheid van U allen genomen. Op de jaarvergadering van 20 maart 1988 hebt U mij het vertrouwen geschonken de taak van Herman van den Heuvel over te nemen. Tijdens deze al gemene ledenvergadering heb ik mijzelf mogen voorstellen en wil dat nu graag in het Kring-Nieuws voor alle leden herhalen, zodat ze weten " wat voo r v 1 e es zij in d e k ui p h ebben " . Mijn naam is Nart Lammers en ik ben leraar frans en economie op de Sancta Maria Mavo aan de Aartshertogenlaan. Ik ben geboren in de Verwersstraat 3 en opgegroeid in de Fonteinstraat waar mijn vader een slagerij had. Geboren in de oorlog (1940) kan ik me nog net het "Onze Lieve Vrouwke gift 'm nog een douwke" herinneren! Mijn wortels liggen dus in de aloude binnenstad en dat laat je nooit meer los, zoals ook terecht gezongen is in 1985 bij het achthonderd-jarig bestaan. De liefde voor de stad is met de paplepel ingegeven bij ons thuis. We maakten vroeger al wandelingen door de starten en strĂśtjes van de stad en over de stadswallen. De donkere diepte van de zwart e stadsgrachten blijven me altijd bij. De kanonskogels in het refugiehuis op de Spinhuiswal die er in 1629 ingeschoten zouden zijn door Frederik Hendrik, zijn in het geheugen gegriftr Maar het mooiste was natuurlijk dat wij, belaagde Bosschenaren, terug schoten; en wel zodanig dat de stenen kogel precies in het bord van de soep etende stedendwinger terecht kwam! Wat een tijd was dat toen! Ik groeide op in een gezell i ge buurt; de stad behield haar vertrouwde decor tot dat de eers t e alarmsignalen weerklonken van Kees Spierings. I n zijn foto - K :~ k -1 e es -b o e k j es we es hij op de " p l e k s k es " die ons zo gewoon en vanzalfsprekend voorkwamen. Hij stak een waarschuwende vinger op omdat de "grote sloop" begon! Ik, en met mij vele anderen, werden ons bewust van de schoonheid van de stad, en hoe gemakkelijk die schoonheid kon worden geschonden. De stad werd werkelijk bedreigd e n het kan niet genoeg herhaald worden: de Heren BergĂŠ en Van der Eerden wisten al die verontruste Bosschenaren te mobiliseren! En ik? Ik was aan het studeren, maar ik volgde wel alles op de voet! Nadat ik meer tijd kreeg ging ik bij de opvolger van Beter Bestuur, de Raadsgroepering Knillis, eens buurten. En ja hoor, daar trof ik de mensen die voor mijn oude stad wilden opkomen. Na enkele jaren werd ik voorzitter van deze groepering van "ondeugende jongens" die als waakhonden voor de stad opkwamen. Een fijne tijd, die zijn vruchten heeft afgeworpen. In tussentijd was ook de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch'' opgericht, nu 15 jaar geleden alweer! Ik ben meteen lid geworden, rondleidingen gedaan in de tijd dat het storm liep. Fantastisch, wat waren de mensen enthousiast! Verder ben ik "consumptief lid" gebleven van de Kring wegens tijdgebrek. - 34 -
.
In 1 985 kwam ik weer intensief in contact met de "Vrienden van 's-Hertogenbosch". Op onze school wilden wij het 800-jarig bestaan van de stad vieren en wij kwamen als vanzelf bij de Kring terecht. Onder de kreet "Smash" ( =Sancta Maria Acht honderd jaar 's-Hertogenbos ch) hebben ruim 400 jongelui drie dagen door de stad gezworven. De Kring leverde bekwame (en geduldige) gidsen voor de toren, de rondleidingen en de Binnendieze. Een fijne samenwerking voorwaar! En toen kwam in 1988 Herman met de vraag:"Wil je geen voorzitter van de Kring worden?" Ik had net mijn studie afgesloten, het sprak mij wel aan, maar ja ...... ! Enfin met mijn vrouw en beide dochters heb ik uitvoerig over de vraag van Herman nagedacht, het is natuurlijk een sprong in het diepe. Waar begin je aan? Ui teindelijk heb ik ja gezegd, vooral omdat de liefde voor 's-Hertogenbosch mij van vroeger uit is meegegeven. Een vereniging van mensen die in dezelfde richting denkt t.a.v. haar geboortestad is belangrijk voor die stad en als die richting dan heemkundig bepaald is kan ik geen nee meer zeggen, en zet ik graag mijn schouders onder die vereniging. Het wordt l en uitdaging! Ik probeer het 1 jaar. Mijn stelling is: 's-Hertogenbosch blijft niet vanzelf de stad waar je van kunt houden. Daa r moeten mensen zich voor inzetten. Hoe heerlijk vinden oud-Bosschenaren he t niet hun stad weer eens te bezoeken! De herkenning van de plekskes uit hun jeugd, de straten en de strรถtjes, de huizen en kerken, etc. Hoe verrast zijn zij niet, te ervaren (afgezien van onherstelbare verminkingen) dat onze binnenstad er goed uit begint te zien, gerestaureerd wordt, bewoonbaar wordt gemaakt, leeft!!! Wij die hier wonen moeten haar ook zo leren zien. Wij hebben de plicht te zorgen voor die stad op menselijke maat en dat doen wij o.a. met de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch". Voor mij is dat niet minder dan (culturele) milieuzorg. In die paar maanden dat ik mee heb mogen draaien in het bestuur heb ik veel enthousiasme ontmoet. Er zijn veel mensen die op allerlei gebied op vrijwillige basis met de Kring en dus met de stad bezig zijn. Dat werkt inspirerend. U allen maak ~ ie t door Uw lidmaatschap mogelijk dat onze vereniging haar oelstellingen kan blijven verwezenlijken. Ik denk dat vooral "het opkomen voor het behoud van de historische binnenstad" in de komende tijd veel aandacht zal moeten krijgen. Er zijn nog altijd sloopplannen en brute nieuwbouwprojecten die het leefmilieu van de stad kunnen aantasten. Bosschenaren blijft op Uw hoede! Nart Lammers ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
:t:t ++ tt
J U B I L E U M K A D 0 tijdens de ledenvergadering op 20 maart 1.1. werden de ~t eerste exemplaren aan U uitgereikt. Enige honderden leden hebben tot nu toe die stadsplattegrond af gehaald in het Kringhuis, echter honderden leden zijn nog niet geweest. ++ Vo~r meer info: zie kring-nieuws nr 80 (bladzij 27) ++ ++ Tot en met 30 september: daarna worden de resterende exemplaren verkocht: de belangstelling daarvoor is nu al aanweziq!
++ ++
**t:t ++
~++
++ ++ ++ ++ ++
++ ++ ++ ++ ++++++++++~+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++t+
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
- 35 -
E E N
5 P A A R Z A ME
B
0 5 5 C H E NA AR
=================================================
Frans teulings, geboren te 's-Hertogenbosch op 2 september 1934 in de wijk de Wolvenhoek. Hoe komt iemand ertoe om letterlijk alles te sparen van de stad? Wel het maken van een plakboek was indirect de aanleiding tot het sparen en bewaren van dit alles. Dit plakboek had betrekking op de kroningsfeesten van de installatie van Prinses Juliana en uiteraard de troonsafstand van Koningin Wilhelmina. Toen kon je gebak en taart kopen zonder bonnen, wat een fijne (lekkere) lgepeurtenis was na die oorlogsjaren. Dit plakboek werd door diverse mensen bekeken, in eerste instantie door familieleden en later ook door anderen. Totdat Willem Floris (de drogist) die vaak voor stadssinterklaas speelde het boek onder ogen kreeg. Frans kreeg van hem een mapje met foto's over de stadspoorten, uitgegeven in 1935 en toen nam het sparen een aanvang. De heer Slaghecke van De Bossche Omroep heeft later nog eens een artikeltje geschreven over deze inmiddels aardig gegroeide verzameling. Rond 1970 verhuisde Frans naar Kerkrade alwaar hij 17 jaar bleef wonen, maar het sparen van allerlei spullen over "onze" stad ging gewoon door. Een tante van Frans kocht en verstuurde alles wat gepubliceerd werd of gaf hem tips zodat hij bijbleef. Hij bleef abonnee van de Bossche krant, en to en hij hoorde van de Kring "Vrienden van 1 s-Herto genbosch" is hij onmiddelijk lid geworden, zodoende verbrak hij nooit de band met de stad en haar bewoners. Op dit moment woont Frans weer in onze hertogstad, niet dat dit voor eenieder zo be langrijk is, maar voor mijzelf wel, zo vertelt hij: Ik had gewoon heimwee. Als lid van diverse verenigingen hoorde ik wel van allerlei activiteiten, maar ik kon alles niet meebeleven omdat de afstand vaak een bezwaar was. Zoals reeds gemeld is Frans lid van meerdere verenigingen t.w.: a) de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch" b) Rond Janus en Bet c) de Boschboom (reeds vanaf de oprichting) en nu dan als resultaat deze tentoonstelling van deze zeer spaarzame Bosschenaar. We hebben uiteraard een selectie moeten toepassen want de gehele verzameling zou een veel grotere ruimte vergen. Herman Moerkerk krijgt een plaats, zijn zilverwerk in miniatuur (zelf vervaardigd) komt in een vitrine, ook carnaval (dan was hij altijd hier) heeft een plaatsje. Wat dat zilver betreft: Frans zou graag weer met zilver aan de slag willen, mocht er een zilverclub of iets van dien aard in onze stad bestaan, dan zou hij graag weer aan de slag willen. Wat deze verzameling betreft, beste vriend(inn)en, die moet U maar eens rustig bezichtigen. Nogmaals, dit is een greep uit een gigantische verzameling, maar wij hopen dat U een goede indruk krijgt van de spaarzame persoon FRANS TEULINGS. TOT EN MET 16 JULI TE ZIEN IN HET KRINGHUIS!!!!!!!!!!!! - 36 -
.)
EEN BOSSCHE NAAR SCHILDERT Is de tentoonstelling op de vorige pagina al verleden tijd: de schilderstukken van Sjef Buitenkamp kunt U nog tot en met 3 september in het Kringhuis gaan bewonderen. Sjef Buitenkamp, schilder van mooie plekjes van 's-Hertogenbosch en de omgeving. Geboren in 1946 in, hoe kan het anders, de t6en nog aantrekkelijke Karrenstraat (naast de toenmalige Zwarte Peter)! Waar nu in het Kringhuis een tentbonstelling is van Sjef, is hij eigenlijk dus weer "thuis". Zijn broer Cor schilderde, maar had op een gegeven moment geen tijd meer door drukke bezigheden. Sjef vond het wel interessant en nam de spullen over. Tja, en dat was het begin. Eerst op karton, later op linnen. Met het linnen kwam ook zijn drang naar niveauverhoging en perfectie. Ondanks zijn ene s lechte oog (een kant bijna blind) zegt hij zelf: Ik had op 20-jarige leeftijd moeten beginnen, in plaats van op mijn dertigste: dan had ik nog veel meer ontwikkeling gehad. Dat is natuurlijk een goed inzicht, want velen zijn veel te vlug tevreden! Sjef heeft dan ook een poos bij Cees Meuwese, de bekende Bossche kunstschilder les gehad. Doordat Sjef offset-drukker was, heeft hij een goede kleurenkennis. Hij mengde op de drukkerijen de kleuren en dat komt heel goed van pas in zijn schilderstukken. U zult dan ook bij hem geen schreeuwende kleuren zien. Van zijn rustieke plekjes gaat ook daadwerkelijk rust uit: niets is overdadig en hetzelfde geldt ook voor zijn landschappen. Nu heeft Sjef dan een expositie in het Kringhuis: van 23 juli tot en met 3 september 1988. Er zijn ook nog een paar werken te koop, maar dan zult U er snel bij moeten zijn. Namens de tentoonstellingskommissie Bert Bartels p.s . 8m toch een beetje sociaal kontakt te houden, geeft Sjef thuis les in schilderen. Het is zo voor hem mogelijk materiaal te kopen. Interesse? Bel hem gerust: 422040.
)
44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444
zz~~444Z%444~4~4~4~44~Z~~~~Z4~~4~%%444~~4%~4%~%~4444~4444%~4%~~4~44444%444
NIEUWE UITGAVEN, VERKRUGBAAR IN HET KRINGHUIS: *Als De Dag Van Gisteren: aflevering 10 is al verkrijgbaar. *"Den Bosch in vroeger Jaren", VHS videoband van Kees van den Heuvel. Prijs f 95,00.
*
uit de serie Nederland in Oude Prentbriefkaarten: Noord-Brabant door Ab de Graaff. Prijs f 18,50.
- 37 -
door
In de komende jaren zal de Kring een serie (kleinere) exkursies organiseren door de vier kwartieren van de Meierij. De eerste in deze serie wordt georganiseerd op zondag 18 september as. en voert door(een gedeelte van) de Kempen. U kunt inschrijven voor deze trip door f 32,00 over te maken op êén der rekeningen van de Kring onder vermelding van uw lidnummer ên exkursie Kempen. Kontante betaling in het Kringhuis is ook mogelijk. Per lid maximaal twee personen voor deze prijs. Niet-leden betalen f 45,00, mits er plaatsen over zijn. Het aantal inschrijvingen bedraagt maximaal 100 personen. De aanvragen worden behandeld in volgorde van binnenkomst der betaling. Wanneer het deelnemersbewijs U is toegezonden, is géén teruggave van inschrijvingsgeld meer mogelijk. De deelnemersbewijzen worden begin··september verzonden. Wanneer het aantal deelnemers van 100 is bereikt, volgt automatisch terugstorting. Het programma van deze exkursie luidt als volgt: De bussen vertrekken om 9.00 uur vanaf de hoek Stationsplein / Koninginnelaan. Allereerst wordt een bezoek gebracht aan Eersel: één van de Acht Zaligheden. Aankomst hier omstreeks 10.00 uur. We maken hier een geleide wandeling door het centrum en we brengen een bezoek aan het Streekmuse um "De Acht Zaligheden". In dit museum staat voor U in de sfeervolle koffieschop een kop koffie (thee) met een stuk vlaai gereed. Dm 12.30 uur vertrekken we richting Abdij van Pastel. Vlak v66r de grens gebruiken we de koffietafel in restaurant "Ter Spegelt". Tussen 14.15 en 15.15 uur bezoeken we de Abdij van Pastel. Vandaaruit rijden we via Reusel naar Hilvarenbeek. Hier krijgen we allereerst een rondleiding door de gotische kapittelkerk, waarna opeigen gelegenheid U nog een uur de tUo krijgt Hilvarenbeek te ontdekken. · Om 17.45 uur vertrekken de bussen weer in de richting van de hertogstad, waar we om 18.30 uur zullen aankomen. In de prijs van f 32,00 p.p. is inbegrepen: - de busreis - kop koffie met vlaai - de koffietafel - reisverzekering - rondleiding Eersel - entree Streekmuseum - entree kerk Hilvarenbeek - info-ateriaal over Hilvarenbeek en Streekmuseum, dat in de bussen uitgedeeld zal worden. Op maandag 12 september zal dhr. Strijbosch uit Eersel een dia-lezing verzorgen over de Kempen . Méér informatie over deze lezing in het volgend Kring-Nieuws . Op de volgende pagina's vindt U enige achtergrond - informatie voor deze exkursie. - 38 -
)
)
.
De gemeente Eersel, gelegen in de Kempen op een afstand van 15 km.ten Z.W. van Eindhoven en 38 km. ten Z.O. van Tilburg, vormt samen met de kerkdorpen Duizel en Steensel een drietal van de 'Acht Zaligheden'. De historische kern van Eersel, omvattende de Markt en een gedeelte van het Hint, is aangewezen als beschermd dorpsgezicht, het is één van de meest authentieke dorpskernen van Zuid-Nederland. Eersel wordt al in het begin van de achtste eeuw in de geschreven geschiedenis vermeld onder de naam 'Erselo'. Als centrum voor week- en maandmarkten werd Eersel een economisch- en ook bestuurlijk centrum voor de regio. De markt ontstond in de 13e eeuw door zijn ligging aan het kruispunt van handelswegen (Leuven - 's-Hertogenbosch en Antwerpen-Eindhoven-Weert). Langs de Markt stonden dan ook voornamelijk handelshuizen en herbergen. De aanwezigheid van vele gebouwen van monumentale betekenis, waaronder de Mariakapel op de Markt (1464), de St.Willibrorduskerk (14e eeuwse toren) en de kerktorens in Duizel en Steensel (14e en 15e eeuw) wijzen op de vroegere betekenis van Eersel. Na een periode van verval en plundering (vanaf de 16e eeuw) kwam er in de 19e eeuw wat verbetering door o.a. de aanleg van betere verbindingswegen en de opkomst van de sigarenindustrie die ook nu nog een grote plaats inneemt, getuige de fabrieken van Henri Wintermans te Eersel en Agio te Duizel (Eersel is het grootste sigarenproducerende dorp ter wereld). In 1923 ontstond de huidige gemeente door samenvoeging van de dorpen Eersel, Duizel en Steensel.
Het streekmuseum is een museum van de zuidelijke Kempen. Het tracht een beeld te geven van de Kempische mens vanaf de tweede helft van de vorige eeuw tot het begin van deze eeuw. Als gevolg van een langdurige periode van achterstelling en uitbuiting was deze streek één van de armste gebieden van Nederland. Het merendeel van de bevolking was boer. Een boer bewerkte gemiddeld 3,5 ha grond. Het vee moest mest leveren voor de schrale zandgrond, waarop zonder mest niets te verbouwen was. Men had een grote mate van zelfvoorziening, de rest verkreeg men hoofdzakelijk door middel van ruilhandel. Er waren slechte verbindingswegen en mede daardoor stond men zwak op de afzetmarkt. - 39 -
Vooral ook door de oprichting en de goede samenwerking in de standsorganisatie en coรถperaties zijn in de Kempen grote veranderingen tot stand gebracht. Door de komst van kunstmest kon in dit gebied, sinds 1900, 13.000 ha heide ontgonnen worden. De welvaart werd ook mede bevorderd door de komst van de sigarenindustrie. Thans is de Kempen een van de mEest welvarende streken van Nederland. Er is nog veel bewaard gebleven. E~n derde deel bestaat nog uit bos en woeste grond. Het museum bevat een woongedeelte, een dorsberg, loods met landbouwgereedschap, een kruidentuin, een bloemenhof, een boomgaard, een bijenhal, een moestuin, een kegelbaan, een beugelbaan, enzovoort. Tijdens de koffiepauze wordt een kort dia-klankbeeld gedraaid
)
Abdij van Poste/
Abdy der Norbertijnen. De stichting van de abdij gaat terug tot de periode 1128-1138 maar algemeen wordt als stichtingsjaar 1137 aangehouden. In dat jaar schenkt Fastradus van Uitwijk een derde van zijn bezittingen te Pastel aan de norbertijner abdij te Floreffe in de buurt van Namen. Vanuit deze abdij werd een Pastel een hoeveklooster gesticht, een soort gastenverblijf met een sterk agrarisch karakter dat afhankelijk van de moederabdij te Floreffe zou gaan funktioneren. Dit hoeveklooster groeide uit tot een bloeiende gemeenschap, waarvan de abdij te Floreffe, mede gelet op de inkomsten, node afstand deed. Dat gebeurde onder abt Colibrant in de periode 1608-1618, toen bisschop Masius van 's-Hertogenbosch, bedreigd door de gebeurtenissen van de Tachtigjarige Oorlog en de Reformatie, behoefte had aan Nederlandstalige priesters. Floreffe was Franstalig, dus het lag voor de hand aan de grangia Pastel te denken. Bij de Vrede van Munster (1648) leed de jonge abdij te Pastel een gevoelige aderlating: niet minder dan 48 hoeven, 12 molens van de abdij werden aangeslagen. Op het eind van de 18e eeuw maakte de komst van de Fransen het leven voor de kloosterlingen onmogelijk, en op 3 januari 1797 werden de laatsten van hen verjaagd. Pas op 26 september 1847 zouden ze terugkeren naar de in desolate toestand verkerende abdij. - 40 -
)
-
-.
PORTUGEES Onlangs heeft de Kring van een universiteit in Portugal een brochure ontvangen over industriële archeologie. Om dit werk voor iedereen toegankelijk te maken, zoekt het bestuur iemand die deze brochure kan vertalen. Aanmelden in het Kringhuis. MEDEWERKERS(STERS) GEVRAAGD De Kring heeft dringend behoefte aan nog meer vrijwilligers. Het gaat daarbij voornamelijk om de navolgende aktiviteiten: - rondleidingen op de St.Janstoren. Het gaat hier om een aktiviteit die zowel op werkdagen als in het weekeinde nog mensen kan gebruiken. - gastheer/gastvrouw op de permanente foto-tentoonstelling Jeroen Bosch op Ware Grootte. Vooral op zaterdag en zondag is uitbreiding van het aantal mensen gewenst. - Kringhuis: met name op donderdag, vrijdag en zaterdag is nog extra menskracht nodig. Aanmelden kan geschieden in het Kringhuis. Iedereen die voor één of meer aktiviteiten zich aanmeldt, ontvangt een uitnodiging voor een informatiebijeenkomst die eind augustus gehouden zal worden.
)
OP DE BRES VOOR DE BINNENSTAD Er gebeurde de afgelopen maanden weer van alles: - een stadswal aan de Oliemolensingel is gesloopt; - het gebouw van de kunstacademie is gesloopt; - er vinden vernielen plaats in een waardevol pand aan de Handels kade; - plannen voor meerdere parkeerakkomodaties worden gelanceerd; - de toekomst van het voormalig refugiehuis Achter de Tolbrug is onz ~k ~r; - enzovoort. Het bestuur van de Kring heeft (soms in samenwerking met andere organisaties) t.a.v. enige zaken aktie ondernomen. Nu langzamerhand duidelijk wordt dat het Overlegorgaan Binnenstad een geruisloze dood gestorven lijkt, is het bestuur van mening dat de werkgroep 'binnenstadsbeleid' nieuw leven moet worden ingeblazen. Ieder lid die onze binnenstad een warm hart toedraagt én bereid is mee te denken over ontwikkeligen die gaande zijn, wordt uitgenodigd voor een bijeenkomst op woensdag 17 augustus om 20 uur in het Kringhuis. Graag even doorgeven dat U komt, opdat voor eventueel info-materiaal zorg gedragen kan worden. Ook leden die (in principe) deel willen gaan uitmaken van de werkgroep, maar op deze avond verhinderd zijn, worden verzocht zich in het Kringhuis op te geven. BEZORGING KRING-NIEUWS Enige maanden geleden hebben we hiertoe een oproep gedaan. Enkele mensen zijn hiervoor al ingeschakeld. Andere belangstellenden moeten nog even geduld hebben. Dm de verzendkosten zo laag mogelijk te houden, moet een bepaald aantal stuks per post verzonden blijven worden: op dit moment zitten we op dat minimale aantal. Omdat het ledental weer fors stijgt, zullen we in de nabije toekomst op enige van U een beroep doen het Kring-Nieuws te gaan bezorgen. - 41
\\ 1 1
1 1 1 1
1
1 • waar z ij n de kleine monumenten gebleven? 2. kunnen zij weer voor het publiek'zichbaar'gemaakt word moet dat gebeuren? 3. hoeveel financiêën zijn er mee gemoeid? etc. . . NGeïnteresseerden kunnen zich opgeven in het Kringhuis. c vakantieperiode wordt dan een eerste bijeenkomst belegd.
~ Op zat e r ~ Dag pl~a · De offi.c In net ~ niet zo.
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&
Kring'nl.l oo\<. onz
ZOMERSE
zijn ca' Naast i
nun s '
in ne roede"'
\/OOJ
nog Dit
wD \./e l \JO'
-
\}
i1
e
TEN
De Kring organiseert in de maanden juli en augustus di~erse aktiviteiten die zowel voor Bosschenaren als voor toeriste~ interessant zijn. En die zowel bij slecht als bij goed weer b~gt kunnen worden.
toezie la\<.en
LEDEI ~ 1 n \1
AKTIVITEI
=======================================
-21
Op alle ZONDAGEN in deze twee maanden worden er gratis diavoordrachten georganiseerd. Tussen 14 en 17 uur kunt U hierv terecht in De Stallen, de zijzaal van De Smidse, tegenover de Mariakapel in de St.Jan. Iedere zondag wordt door een andere stadsgids U een inzicht gegeven in 800-jaar geschiedenis van onze stad, waarbij U kunt genieten van enige tientallen dia's over hoe d e stad vroeger was of nu nog is. Op alle WOENSDAGEN en ZATERDAGEN in deze maanden zijn er om 14.00 en 15.00 uur TORENRONDLEIDINGEN. Op alle ZONDAGEN tot en met eind september kunt U om 13, 14, 1 5 en 1 6 uur deelnemen aan een rondleiding, die steeds ongeveer 1 uur duurt. Kosten f 2,00 p.p., kinderen t/m 12 jaar betalen f 1,00 p.p. De kaartverkoop vindt plaats aan de ingang van de toren en start telkens ongeveer 1 kwartier v66r aanvang van de eerste rondleiding op die dag. Maximaal 25 deelnemers per rondleiding. Op alle WOENSDAGEN en ZATERDAGEN in juli en augustus organiseren we stadswandelingen door de oude, historische binnenstad. Deze wandelingen duren ca. 1+ uur en starten steeds om 14 uur in het Kxinghuis. Kosten f 2~00 p.p.; kinderen t/m 12 jaar: j 1,00.
DEN BOSCH - STAD VAN JEROEN BOSCH!
1
\1
1 1 1 1 1
De permanente foto-tentoonstelling op de Markt 79 is onlangs dratisch uitgebreid. Vrijwel het gehele oeuvre van deze bekendste Bosschenaar is nu op ware grootte aanwezig, in de vorm van prachtige kleurenfoto 1 s. De tentoonstelling is geopend van dinsdag t/m zonda~ tussen 13 en 17 uur. Entree: f 2,50 P "p ·; f 1 op vertoon van 65 Pas, Mu~eurnj aarkaart, CJPas, Studente~kaart ~bb en' Jongeren tussen 12 en 18 Jaar: j 1,50. Kinderen t/m 11 Jaar h -mi-ts onder geleide- gratis toe gang. Op verzoek kunnen groepen, schol.en e.d. ook buiten deze openingstijden terecht. Afspraken via het Kringhuis. -
1
43 -
1 • waar zijn de kleine monumenten gebleven? 2. kunnen zij weer voor het publiek'zichbaar'gemaakt worden en hoe moet dat gebeuren? 3. hoeveel financiê!n zijn er mee gemoeid? etc. Geïnteresseerden kunnen zich opgeven in het Kringhuis. Na de vakantieperiode wordt dan een eerste bijeenkomst belegd.
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& Z 0 M E R S E
A K T I V I T E I T E N
=======================================
De Kring organiseert in de maanden juli en augustus diverse aktiviteiten die zowel voor Bosschenaren als voor toeristen interessant zijn. En die zowel bij slecht als bij goed weer bijgewoond kunnen worden.
)
)
Op alle ZONDAGEN in deze twee maanden worden er gratis diavoordrachten georganiseerd. Tussen 14 en 17 uur kunt U hiervoor terecht in De Stallen, de zijzaal van De Smidse, tegenover de Mariakapel in de St.Jan. Iedere zondag wordt door een andere stadsgids U een inzicht gegeven in 800-jaar geschiedenis van onze stad, waarbij U kunt genieten van enige tientallen dia's over hoe de stad vroeger was of nu nog is. Op alle WOENSDAGEN en ZATERDAGEN in deze maanden zijn er om 14.00 en 15.00 uur TORENRONDLEIDINGEN. Op alle ZONDAGEN tot en met eind september kunt U om 13, 14, 15 en 16 uur deelnemen aan een rondleiding, die steeds ongeveer 1 uur duurt. Kosten f 2,00 p.p., kinderen t/m 12 jaar betalen f 1,00 p.p. De kaartverkoop vindt plaats aan de ingang van de toren en start telkens ongeveer 1 kwartier vóór aanvang van de eerste rondleiding op die dag. Maximaal 25 deelnemers per rondleiding. Op alle WOENSDAGEN en ZATERDAGEN in juli en augustus organiseren we stadswandelingen door de oude, historische binnenstad. Deze wandelingen duren ca. 1f uur en starten steeds om 14 uur in het Kringhuis. Kosten f 2,00 p.p.; kinderen t/m 12 jaar: f 1 ,00.
DEN BOSCH - STAD VAN JEROEN BOSCH! De permanente foto-tentoonstelling op de Markt 79 is onlangs dratisch uitgebreid. Vrijwel het gehele oeuvre van deze bekendste Bosschenaar is nu op ware grootte aanwezig, in de vorm van prachtige kleurenfoto's. De tentoonstelling is geopend van dinsdag t/m zonda~ tussen 13 en 17 uur. Entree: f 2,50 p.p.; op vertoon van 65 Pas, Museumjaarkaart, CJPas, Studentenkaart: f 1 ,50. Jongeren tussen 12 en 18 jaar: f 1 ,50. Kinderen t/m 11 jaar hebben -mits onder geleide- gratis toegang. Op verzoek kunnen groepen, scholen e.d. ook buiten deze openingstijden terecht. Afspraken via het Kringhuis. - 43 -
juli en augustus: alle zondagen: dia-voordrachten toren-rondleidingen alle woensdagen en zaterdagen: stadswandelingen toren-rondleidingen
-12 september: lezing:De gotiek in de Kempische dorpen september: Open Monumentendag september: Exkursie De Kempen oktober: 0
Teleac-exkursie naar 's-Hertogenbosch
oktober: Ledenpresentatie
21-30 oktober: Welsh-Week 23 oktober: Ruilmarkt
============================ t/m 16 juli: Een spaarzame Bosschenaar
23 juli - 3 september: Een Bosschenaar schildert vanaf 10 september: Open Monumentendag-tentoonstelling
- 44 -
)
Aktiuiteiten derden. PROGRAMMA 1988-1989 STICHTING BRABANTS HEEM 3- 6 1 0-11 17 24
aug. sep. sep. sep. okt.
5 okt.
1 0 okt. 1 2 okt. 2 nov. 9 nov. nov.
Heemkundig Werkkamp te Budel (40ste jrg.) Vlaams Verbond voor Heemkunde, gouwdag te 's Gravenwezel. Open Monumentendag. Congres van het Centrum voor de Studie van Land en Volk van de Kempen: 'Onderwijs in de Kempen' , in het Speelhuis te Helmond (ca. 10-ca.1 6. 00 uur). Symposium bij afscheid Dr.L.P.L.Pirenne als Rijksarchivaris, te Tilburg. Leergang Volkskunde II I: 1 Volksvermaak' (KUB Tilburg, aanvang 19.30 uur). Kringenoverleg Zuidoost-Brabant te Boekel. Kringenoverleg West-Brabant te Sprundel. Raad van Aangeslotenen II te Tilburg (Philharmonie, aanvang 19.30 uur). Leergang Volkskunde IV: 'Brueghel en het volksleven' (KUB Tilburg, aanvang 19.30 uur). Studiedag Archeologie (2de jrg. ).
1 98 9 5 mrt. Studiedag Archeologie en Nederzettingsgeschiedenis te Boxtel I (42ste jrg.). 1 9 mrt. Studiedag Archeologie en Nederzettingsgeschiedenis te Boxtel II. 5 apr. Raad van Aangeslotenen I te Tilburg.
HISTORISCHE GEBEURTENIS HERDACHT: SLAG BY WOERINGEN IN 1288 Dit jaar wordt in verschillende Noordeuropese landen een veldslag ) herdacht, die zevenhonderd jaar geleden plaatsvond, en die zeer ingrijpende gevolgen heeft gehad voor de verdeling van de macht en de politieke situatie in de daarop volgende eeuwen. Hoewel minder be:<end dan de Guldensporenslag of de Slag bij Nieuwpoort zijn de gevolgen van de Slag bij Woeringen nog terug te vinden in de tracering van de huidige landsgrenzen. Centraal in de slag staan de figuren van Hertog Jan I van Brabantvergezeld van vele bondgenoten- en zijn tegenstander de aartsbisschop van Keulen, met zijn bondgenoten de graven van Gelre en Luxemburg. Inzet van de strijd vormde de macht over de Limburgse erflanden, maar ook de beheersing van de belangrijke handelsroute van Rijn naar Maas. De overwinning van Hertog Jan betekende tevens het einde van de heerschappij van de Keulse aartsbisschop over grote delen van de huidige Benelux en West-Duitsland. Ook vanuit krijgshistorisch oogpunt is de Slag bij Woeringen interessant. Met de gebruikte wapens en wapenrustingen, voertuigen en heraldische symboliek, is het een echte ridderveldslag. Dit alles vormde voor de nazaten van de deelnemers van weleer aanleiding om de slag in een historische tentoonstelling te doen herleven. - 45 -
De expositie, die op initiatief van de stad Keulen tot stand kwam, is van 7 juli t/m 4 september a.s. te bezichtigen in het Noordbrabants Museum. Aan zowel de politieke als de krijgskundige aspecten van de veldslag wordt op de tentoonstelling ruime aandacht geschonken. Zorgvuldige reconstructies van het slagveld zelf, de kleding en uitrusting van de voornaamste deelnemers, hun vanen, banieren en wapenschilden, roepen de sfeer van de ridderveldslag op. De reusachtige strUdwagen van Siegfried van Wertburg, aartsbisschop van Keulen, is eveneens op ware grootte gereconstrueerd aanwezig. De economische en politieke verhoudingen komen aan de orde in kaarten, oorkonden, munten en penningen. BelangrUk is voorts de neerslag die dit historisch gebeuren heeft gevonden in kunstwerken, waaronder miniaturen, schilderijen en sculptuur. Ook hiervan zUn vele fraaie voorbeelden aanwezig. Een uitvoerige catalogus, in het Duits met Nederlandse samenvattingen, begeleidt de tentoonstelling.
====================================================================== ======= ==== OP DE VOLGENDE PAGINA'S VINDT U ENIGE (KORTE) ARTIKELTJES VAN DE HAND VAN ENIGE LEDEN. HET BESTUUR IS DE MOGELLlKHEDEN EN DE BELANGSTELLING AAN HET ONDERZOEKEN VOOR EEN EIGEN TLlDSCHRIFT, EEN JAARBOEK OF EEN ANDERE VORM VAN HET KRING-NIEUWS. Het bestuur wil daarom graag van U antwoord op de volgende vragen: - wat vindt U van deze artikelen? - v ~ ndt U dat er meer van dit soort artikelen ge publiceerd moeten gaan worden? - bent U bereid zelf artikelen in te leveren? - bent U bereid eventueel plaats te nemen in een te vormen redaktie? - over welke onderwerpen zoudt U het liefst willen lezen? Zendt U reakties naar het sekretariaat of geef ze af in het Kringhuis! Heeft U kommentaar of bv. een aanvulling op ĂŠĂŠn der geplaatste artikelen, stuur Uw reaktie dan in. Die wordt in een volgend Kring-Nieuws gepubliceerd, opdat een openbare diskussie op gang kan komen!!!
- 46 -
)
..
â&#x20AC;˘
;De LolTl.faarcle'l 's-J-terl 09e rz. bosc'l
Achter het stadhuis van 's-Hertogenbosch ligt een euwenoude wUk: het Lombardje. De nieuwe woon-winkelconcentratie die er nu ligt heeft deze zeer oude naam gelukkig behouden. Om de herkomst van deze benaming te achterhalen, ga ik met U terug naar de 13e en 14e eeuw. Toen de stad 's-Hertogenbosch in 1185, door Hendrik I, werd gesticht, was deze plaats niet veel groter dan de Markt met de daar omheen liggende huizen. De stadspoorten waren: de Leuvense of Lovense poort, in de Hinthamerstraat bij de MeUerijsche Kar; de Brusselse poort, op de plaats waar het Geertruikerkhof uitkomt in de Orthenstraat; en de Antwerpse poort, in de Vughterstraat bij fotobureau Het Zuiden. De steden waar deze poorten naar vernoemd zijn, schonken de nieuwe stad ieder een stadspoort. Het was niet toevallig dat de hertog op deze plaats een stad stichtte. Allereerst was deze gunstig gelegen plaats, waar de Dommel en Aa samenstroomden, een delta waar boeren en handelslieden reeds lang, omringd door besche~mende bossen, handel dreven. De twee rivieren boden een mooie gelegenheid om hun waren naar deze plek te transporteren, daarbij had men via de Dieze een goede verbinding met de Maas. De tweede, en voornaamste reden was dat de hertog ten noorden van zijn hertogdom een versterking of veste wou hebben tegen de regelmatige invallen en plunderpraktijken van de graven van Holland en de hertogen van Gelder. Met zijn troepen kon hij niet zo snel, door de dicht beboste Kempen, het noorden van Brabant bereiken. ) In de 11e en 12e eeuw vindt er in Europa een verstedelijkingsproces plaats. Dus 's-Hertogenbosch was niet de enige stad die in die periode gestidht werd. De handel tussen de boeren en kleine ambachtslieden nam steeds groter vormen aan en men vondt het interessant om daar waar de handelaren bij elkaar kwamen, zich te vestigen met zijn werkplaats. Zo zat men kort bij de handel en wist men snel wat de behoeften waren. De handelaar, in die tijd, was voor geen kleintje vervaard. Men ging met zijn waren via de Rijn naar Keulen en zelfs naar ItaliĂŤ. Men dreef handel op Antwerpen en Brugge en zelfs over de Maas en de zee met_LDbeck. Door al deze handelsrelaties kreeg men dus 66k te maken met verschillende muntsoorten. Je moest dus goed op de hoogte zijn van de waarden van diverse munteenheden. De joden die in Palestina reeds eeuwen lang een enorme ervaring hadden in geldzaken waren tijdens de kruistochten met de karavaan van kruisridders meegetrokken naar West-Europa. In Keulen en Trier waren zij reeds in de Romeinse tijd. 06k zij trokken met de legers op en af en handelden in specerijen en luxe artikelen. Zij wisten altijd handig in te spelen op de behoefte onder de bevolking en dat maakte hen niet altijd bemind. Jalouzie is altijd een kwade eigenschap van de mensen geweest. Men verdroeg het niet dat zij het iets beter deden dan de autochtone bevolking.
- 47 -
Rond 1100 komt er een opstand tegen de joden in het Rijnland. Men had teveel geld bij hen geleend en kon dan niet meer terug betalen. De oplossing die men vond was een zeer duivelse, men bracht de joden om of verjoeg ze uit de streek. De joden die konden ontvluchten, verspreiden zich over de jonge nieuwgebouwde steden en zo was het dan dat er zich in 's-Hertogenbosch, bij de Antwerpse poort enkele van hen zich vestigden. Deze stadspoort noemden de poorters van onze stad dan ook snel de Jodenpoort. Volgens de geschiedschrijver Van Heurn noemde men de straat achter het stadhuis, Jericho. Tijdens het 3e en 4e concilie van Latherane in 1179 en 1215 werd bepaald, dat christenen voor geleend geld géén rente mochten vragen en tevens werd afgesproken dat christenen niet tussen ongelovigen mochten wonen. Zo ontstaan dan de joodse kwartieren. Oók mochten christengemeenschappen hen niet huisvesten. Daarom vestigden zij zich buiten de stadspoort. Wél kort bij de poort, dan kon men de handelaren, die de stad in en uit gingen, gerieven met het wisselen en eventueel lenen van geld. De joden waren niet lang de enige die zich met geldzaken bezig hielden. Zij kregen al snel gezelschap van de Lombarden. De Lombarden kwamen uit noord-rtaliê n.l. Lombardijen en Piêmont. Daar woonden schatrijke families die met geldhandel hun rijkdom hadden vergaard. In het begin van de 13e eeuw verspreidden zij zich via de Alpen over Frankrijk. In 1225 kregen zij van Lodewijk VIII toestemming, om in de buitenwijken van Parijs, tegen onderpand, geld uit te lenen. Doordat de vorsten vaak bij hen in het krijt stonden, vanwege hun dure hofhouding en de oorlogen die zij voerden, kwam er steeds meer weerstand tegen de Lombarden. Men beschuldigden hen van woeker en wees hen vaak de stad uit. Dit is óók een manier om van je schulden af te komen. Oók de kerk laat zich niet onbetuigd. Bij het concilie van Lyon, in 1274, worden strenge maatregelen afgekondigd met als doel te voorkomen dat de woekeraars hun praktijken konden voortzetten. In de Brabantse steden krijgen de Lombarden van de hertog vergunning om zich in die steden te vestigen en hun bedrijf uit te voeren. De hertogen van Brabant leenden regelmatig geld bij de Lombarden en de joden. In 's-Hertogenbosch hadden zij hun geldhandel op de plaats, die nu nog Lombardje hee~. dus kort bij hun·joedse collegae en kort bij de stadsp oo rt. ) Willem de Lomo ard van 's-Hertogenbosch, die eigenlijk Thadeus Cavensone heette, had een huis, staande in de Keizerstraat op de plaats van de Openbare School, dus tegenover het voormalige Weeshuis. Deze Willem van den Bossche was, zoals uit de oude charters blijkt, een zeer machtige geldhandelaar. Hij treedt ook regelmatig op namens de verenigde Brabantse Lombarden. Wanneer het over grote bedragen ging, financierden zij dat gezamenlijk. In een akte uit 1312 wordt een daarop lijkende transactie aangetroffen. Hieruit blijkt dat er dus een vereniging van Lombarden in 's-Hertogenbosch aanwezig was. Dat het vaak om grote bedragen ging, lezen wij in een charter uit 1293, waarin opgenomen is, dat hertog Jan I een bedrag van 100.000 ponden tournoois verschuldigd is aan alle Lombarden van Brabant. Op het einde van de 14 e eeuw zien wij dat een maior of meier (daar komt het woord Meierij vandaan) van de Lombarden, door de hertog belast wordt met het bewaken en handhaven van de rechten en renten van het hertogdom Brabant. De Binnendieze, die vroeger achter de Mortel doorliep, had aan het einde van de Waterstraat een brug om in de Keizerstraat te komen. Deze noemde men de Lombardsbrugge. Al deze namen zoals Lombardje, Klein Lombardje en Lombardsbrug duiden er duidelijk op dat hier een concentratie van Lombarden heeft gezeten. - 48 -
Eind 16e en in de 17e eeuw verdwijnen de Lombarden een beetje uit het beeld. De oorzaak was het teruglopen van de economie. Dan valt er voor hen nog weinig hier te verdienen. Een enkele heeft nog een pandhuis, ook wel Lammert genaamd, (Lammert is afgeleid van Lombard) maar hun glorietijd is hier voorbij. J.J.Vermeulen.
=============================================================================
1ĂŽ.::i nier uan Vraag:
Rrkel.
Ik weet, dat het in de middeleeuwen veel voorkwam, dat rijke Bosschenaren aan liefdadigheid deden. Zo werden arme zieken verzorgd en getroost, arme oude mensen kregen onderdak en verzorging in gasthuisjes, vondelingen en wezen kregen kosteloze opvoeding en ga zo maar door. Maar was er ook iets voor de geestelijk zieke mensen: de zinnelozen?
Antwoord: Ja, vanaf 1439. Ene Reinier van Arkel, redelijk rijk, was inderdaad erg begaan met het lot van deze mensen. Zij hadden het ook heel slecht. Meestal werden ze gewoon thuis gehouden, maar als ze te agressief werden wist men niets beter te doen dan ze op te sluiten in de gasthuistoren. Nu, deze Reinier van Arkel heeft een testament nagelaten en natuurlijk ook geld om een opvanghuis te kopen of te bouwen waar vijf of zes van deze zinnelozen verzorgd zouden kunnen worden. Hij laat ook 300 zogenaamde Peter-guldens na aan zijn dochter Lysbeth, echter op voorwaarde, dat na haar dood ) ook dit geld gegeven zou worden aan, zeg maar zijn stichting. Vraag:
Dat is leuk, zijn dochter krijgt wel geld, maar haar eventuele man en/of kinderen mogen het niet houden. Wat is trouwens een Petergulden?
Antwoord: Dat is een gouden munt met de afbeelding van de Apostel Petrus erop. En een Petergulden is even veel waard als 2Bt cromstert. Weet je nu genoeg? Vraag:
Nee, want hoeveel is dan een cromstert?
Antwoord: Dat moet ik nog eens uitzoeken. Misschien kan een van de lezers me daarbij helpen. Vraag:
Goed! die Reinier laat dus geld na en wat dan?
Antwoord: Hij heeft zijn broer Hendrick benoemd tot uitvoerder van zijn testament, executeur testamentair heet dat. Nu is het eigenlijke testament niet meer te achterhalen maar wel de financiĂŤle verantwoording van Hendrick is bewaard gebleven. Nu bevindt zich dat stuk in het archief van de Godshuizen. Alles wat er aan geld in- en uitging staat genoteerd over de eerste drie jaren. Dat stukje perkament was maar 17 cm.breed, maar nadat alle stukken keurig onder elkaar waren vastgemaakt was de lengte bijna zeven meter, om precies te zijn: 6 meter en 96 cm. - 49 -
Vraag:
Alsjeblieft •... dus in 1439 is die Reinier van Arkel overleden. Konden er toen al meteen mensen opgenomen worden?
Antwoord: O nee, dat heeft nog zeker drie jaar geduurd. Hendrick heeft wel zeer gauw een huis gekocht op het toenmalige Hinthamereinde en dat heeft hij laten slopen. In het nieuwe pand waren o.a. 5 kamers waar dus 5 personen onderdak konden krijgen. Waarschijnlijk vanwege een toen heersende pestepidemie zijn de eerste zinnelozen er pas gekomen in 1442. Vraag:
Kon iedere geesteszieke er in? Is daar nog iets over beschreven?
Antwoord: Nou en of. Alleen Bosschenaren en dan nog eventueel eerst familie van de van Arkels. Maar weet je wat er ook in stond? Als zo'n patiënt geld had of zou krijgen verviel dat meteen aan het huis. Zoiets gebeurde trouwens ook bij gewone zieke mensen. Vraag:
Kun je ook iets vertellen over de verzorging van de mensen?
Antwoord: Daar is weinig over geschreven. Wel is het voor mij duidelijk, dat als je leest over:"die gespannen luiden", dat men ze in bedwang hield door middel van spanlakens. Trouwens, die heb ik zelf in het begin van de vijftiger jaren nag in gebruik gezien in Boekel en in Udenhout. Dat was daar alleen voor de allerzwaarste gevallen, maar in de middeleeuwen was opsluiten toch wel heel gebruikelijk. Het huis heeft een gevelsteen, en ik meen dat die nog te zien is vandaag de dag, waarop duidelijk drie gezichten te zien zijn door hele kleine luikjes in deuren. Ik heb ook wel eens het verhaal gehoord, dat patiënten met een sigaar aan een hengel over de muur gelokt werden, die dan aan de voordeur weer afgeleverd werden tegen een beloning van een rijksdaalder. Vraag:
't Is toch niet waar! Maar nu je het zegt: ik heb ook wel eens gehoord dat je op zondag tegen betaling "gekken mocht gaan kijk en".
Antwoord: Dan is de verzorging en verpleging heden ten dage toch heel wat verbeterd. Vraag:
Wanneer zijn ze eigenlijk met verplegen begonnen?
Antwoord: In het jubileumboek van 1953, waar ik de meeste gegevens uit gehaald heb, wordt verteld onder welke condities of voorwaarden, beter gezegd met welke opdracht in 1853 een aantal zusters en broeders uit Ranse, België, in Den Bosch zijn gaan werken n.l.: " Dat zij de zieken met de me es t e zacht zin n i g heid z au den behandelen, trachten door toe te spreken aan zich te binden en op de geschikste wijze tot bezigheden zouden aansporen". Vraag:
En heeft dat goed gewerkt?
Antwoord: Ik denk het wel en men is terecht trots op het feit, dat ongeveer 40 tot 503 van de patiënten genezen werden verklaard. Vraag:
En dat dan voornamelijk door wat wij nu zeg maar arbeidstherapie zouden noemen. Nou die religieuzen waren hun tijd ver vooruit. - . 50 -
Antwoord: En toch vragen rond de eeuwwisseling de artsen om gediplomeerde verpleegsters o~ verplegers. In 1904 wordt een cursus ingericht en een jaar later slagen de eerste zes zusters en drie broeders. Pas in 1923 komt van staatswege de gescheiden opleiding tot stand voor het staatsdiploma A en B. Vraag:
)
En vandaag de dag?
Antwoord: Half april stond er een artikel in de krant over Reinier van Arkel als psychische trimclub. Daarin zegt Ad de Laat - U misschien beter bekend als de Brabantse troubadour uit Den Dungen- de gezinstherapeut: "het psychiatrische ziekenhuis in het Bossche centrum vecht al jaren tegen het achterhaalde beeld van 'gekkenhuis'. Reinier predikt openheid, de dagbehandeling is voor gewone mensen met gewone problemen". Een soort psychische trimclub, aldus de medewerkers. Ook zijn de psychische poliklinieken hier gevestigd. En bij het ziekenhuis horen drie sociowoningen. Vraag:
Hallo, dat is nogal wat.
Antwoord: Ja, maar ik ga nu echt stoppen. Wil je nog meer weten, dan ga zelf maar eens praten daar. C.H.M.de Bekker-Dupont.
============================================================================
Ver v66r de spuitbuscultuur brachten wij als jongens onze vrije tijd nog wel eens door in de polders, al ben ik dan wel geboren boven de Binnendieze. Ik heb wel en met mij meerderen, leren zwemmen in de "Bossche Sloot", toen nog niet wetende hoe belangrijk die altijd al geweest is. Nu, na zoveel jaren, ben ik op zoek gegaan naar gegevens en heb die ook gevonden. Vanuit Udenhout stroomt de Zandley en vanuit Loon op Zand de Loonsevaart of ook wel Turfvaart genoemd. Deze twee stroompjes vloeien ten zuiden van Vlijmen samen en wordt dan vervolgens de Bossche Sloot genoemd. Die stroomt dan door tot aan de Dieze. 誰ot zover prachtig zult U denken, maar wat moet ik nu met deze wetenschap. U zou daar gelijk in hebben gehad, ware het niet dat deze Sloot de grens vormde tussen Holland en Brabant. En een grens bracht en brengt nu eenmaal twisten met zich mee: dus ook de Bossche Sloot. Neem nu bv. het visrecht. De stadsregering van 's-Hertogenbosch verleende het visrecht in 1453 aan het Bossche gilde de "Oude Schuts". Dit gilde mocht twee keer per jaar de Bossche Sloot afvissen. Dit gold ook voor de Dieze. De stadsregering deed niet alleen om de geldelijke inkomsten, maar ook om politieke redenen. Door deze daad gaf de stadsregering aan - 51 -
dat zij de heerschappij had over de Sloot. Het diende dan Ă&#x2013;ok als een soort gebalde vuisttegen de Heusdenaren. In vroeger tijden hadden de Bosschenaren daar nog al eens problemen mee. Maar door het visrecht liet men dus zien dat dit water bij Brabant behoorde. (Voordat Koning Willem I de huidige provinciegrenzen goedkeurde, lagen o.a. Engelen en Vlijmen in Holland.) Maar dat Den Bosch dit visrecht had, was toch een doorn in het oog van Holland, want tijdens de Tachtigjarige Oorlog heeft men vanuit Den Bosch ruim 40 jaar lang niet kunnen of durven vissen. Misschien uit angst voor de confrontatie met de vijand aan deze grens, want toen in 1609 vanaf het bordes van het Bossche stadhuis een wapenstilstand werd afgekondigd, is men direct weer met man en macht aan het vissen geslagen. Er werden drie boten ingezet. Er werd niet alleen gevist in de Sloot. Hij werd ook gebruikt voor vervoer van turf vanaf de Langstraat. Daarom werd de Loonsevaart ook wel turfvaart genoemd. De turf was bestemd als brandstof voor 's-Hertogenbosch. In 1908 werd voor de Bossche Sloot zelfs een waterschap opgericht voor de beheersing van de waterhuishouding in dit poldergebied. Plaatsen als 's-Hertogenbosch, Vught, Cromvoirt, Helvoirt, Nieuwkuijk, Drunen en Loon op Zand hadden toch gezamenlijke belangen. Dit waterschap zorgde voor de sluis die lag aan de huidige Graaf van Solmsweg en de Sloot werd op diepte en breedte gehouden. Het waterschap is in de 50-er jaren opgeheven. Nog even iets over de sluis: die is in de laatste wereldoorlog verwoest. Er staat nu een eigentijds pomphuis op die plaats. Fietst U er maar eens langs en denkt nog maar eens aan die vervlogen tijden! Met dank aan de Heemkundekring "Onsenoort" Jan van Haaren
============================================================================= Gedurende de maanden augustus en september vinden er nog dagelijks (behalve op maandag) VAARTOCHTEN plaats op de BINNENDIEZE. Vertrektijden: 11.00, 12.00, 13.00, 14.00, 15.00, 16.00 en 17.00 uur. Kosten f 5,00 p.p.; kinderen t/m 12 jaar f 2,50. Gezien de enorme belangstelling (al ruim 2000 passagiers meer dan afgelopen seizoen) verdient het aanbeveling vooraf kaarten te reserveren. Dat kan telefonisch: 073-122334, maar nog beter is het de kaarten vooraf te gaan halen aan het kantoor van de Stichting Binnendieze: Molenstraat 15a. Open: dinsdag t/m zondag van 1 0-17 uur.
============================================================================ het volgend Kring-Nieuws verschijnt omstreeks 1 september. hierin aandacht voor: - de Open Monumentendag: het volledig programma - de lezing: de Gotiek in de Kempische Dorpen - extra aktiviteiten in het najaar Eventuele kopy hiervoor moet uiterlijk 8 augustus bij het sekretariaat zijn. - 52 -