krln9...nleuw1 Verschijnt minimaal 6x per jaar. Uitgave van de Kring "VRIENDEN VAN 's-HERTOGENBOSCH"
N U MME R
81
10 september 1988
KRINGHUIS: 2e Korenstraatje 18, tel. 073 - 135098 geopend van maandag t/m zaterdag 10-17 uur bovendien op donderdag van 1 8-21 uur zon- en feestdagen gesloten. SEKRETARIAAT: Postbus 1162, 5200 BE BETALINGEN: -
's-Hertogenboscf-
postgiro 311 97 1 6 Van Lanschot reknr. 22 51 91 202 tel.penningmeester: 073 - 13 24 06 jaarlijkse bijdrage: minimaal f 25,00 jeugdleden: f 15,00
================================================================================= Beste leden, In dit vierde Kring-Nieuws in ons jubileumjaar aandacht voor de navolgende aktiviteiten: pagina 54/55 : de tweede nationale OPEN MONUMENTENDAG aanstaande zaterdag, waarvan de officiĂŤle opening in onze stad plaatsvindt. pagina 56
als voorbereiding op de exkursie naar de Kempen vindt er as. maandag een lezing plaats: DE GOTHIEK IN DE KEMPEN.
pagina 57/58
diverse korte mededelingen over o.a. diverse werkgroepen en over de exkursies in 1989.
pagina 59/60
cursus BOUWHISTORISCH onderzoek in onze stad.
pagina 61
een tweetal tentoonstellingen in de Oude St.Jacobskerk.
pagina 62
agenda 1988
pagina 63
aktiviteiten derden.
pagina 64
Kruisstraat - Karrenstraat.
pagina 65
Waterstraat.
pagina 66
diverse kring-aktiviteiten. - 53 -
17 SEPTEMBER 1988
Vanaf heden is het uitvoerige, fraaie programmabo e k in het Kringhuis verkrUgbaar. Gratis! Onderstaand treft U een overzicht aan van de aktiviteiten die onze Kring die dag organiseert. 1 ) WANDEL TOCHT. De tocht heeft als motto:"Een militaire wandeling door 's-Hertogenbosch". De wandeling gaat langs de muren, wallen, torens en bastions van 's-Hertogenbosch, en geschiedt onder leiding van een deskundige gids. Het begin- en eindpunt van de wandeling is de Citadel aan de Zuid-Willemsvaart 2. De route is als volgt: Citadel Zuid-Willemsvaart (NoordzUde) Citadellaan (Kruithuis) - Kasterenwal - Noordwal - Muntelwal - AawalDe Bossche Pad - Oostwal - Hekellaan - Zuidwal - Spinhuiswal - Parklaan Sonneveld - Molenberg - Westwal St.Janssingel - Buitenhaven - Dliemolensingel - Zuid-Willemsvaart (ZuidzUde) - Citadel. De duur van de wandeling is ca. 2,5 uur. VertrektUden: 11 - 12 - 13 - 14 uur. Een uitgebreide routebeschrUving is vanaf heden in het Kringhuis verkrUgbaar. Deze beschrUving is een herziene versie van de route, zoals die is beschreven door Drs. P.T.J. Kuyer, oud-gemeentearchivaris, in het boekje "Een militaire wandeling door 's-Hertogenbosch'', dat in 1977 door het gemeentebestuur is uitgegeven. De aktuele, herziene versie is van de hand van dhr. J. van Ee. 2) FIETSTOCHT. Deze fietstocht voert U door het zuidelijk gedeelte van 's-Hertogenbosch en de .gemeenten Sint-Michielsgestel, Den Dungen en Vught. Dit gebied heeft een belangrUke rol gespeeld tUdens het beleg van 's-Hertogenbosch in 1629, nu ruim 350 jaar geleden. De volledige route met alle historische informatie vindt U in onze uitgaven uit 1 979: "1 629, Verdediging en Aanval" geschreven door Rob van de Laar. Het boekje is nog altijd te koop voor f 1 ,DD.
-
54 -
)
'J
3) DEN BOSCH, VE STINGSTAD. I n het Kringhuis is vanaf 12 se ptember de t e ntoonstelling onder dez e tit e l t e zien. Aan d e hand van foto' s , kaart e n e n t e k e ning e n wordt e e n beeld gegeven van ruim drie eeuwen Bo s sche militaire geschièdenis. 4) SI NT J ANSTDREN. Deze dag zijn er tuss e n 12 en 16 uur regelmatig rondleidingen op de St.Janstoren o.l.v. onze deskundige gidsen. 5) ZWANENBRDEDERSHUIS. Tussen 10 en 17 uur is dit gebouw van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap te bezichtigen. Dok hier staan onze gidsen voor U gereed.
)
6) FA. Van LANSCHOT op de Hooge Steenweg/Drthenstraat. Tussen 10 en 17 uur is de hoofdingang aan de Hooge Steenweg voor U geopend. Vanaf de kashal is een route door het bankgebouw uitgestippeld, die eindigt in het pand De Grnlden Hopsack. De geschiedenis van dit pand gaat terug tot het jaar 1619. De kelders zUn echter nog ouder. Deze hebben deel uitgemaakt van een houten pand dat al in 1564 werd gekocht door een bierbrouwer uit de stad. Het huidige pand is sinds 1619 eigendom geweest van ondermeer bierbouwers en wijnkopers. IN TEGENSTELLING MET WAT IN HET PROGRAMMABOEK STAAT: U KUNT DUS ALLééN VIA DE HOOGE STEENWEG HET GEBOUW BETREDEN! 7) STADHUIS. Dok dit jaar is het stadhuis vanaf 12 uur te bezichtigen. Ook hier staan onze stadsgidsen voor U gereed. 8) JEROEN BOSCH OP WARE GROOTTE. Dok de permanente fototentoonstelling van de werken van onze grootste kunstenaar wordt deze dag vanaf 10 uur door onze vrijwilligers open gehouden. Tot 17 uur bent U van harte welkom.
)
8) BINNENDIEZE. Dok dez e dag worden er doorlopend vaartochten georganiseerd. Bovendien valt er deze dag rondom de Binnendieze nog veel meer te beleven. Aan het Kruisbroedershof (achterzijde van het pand van de firma Sommers) wordt deskundige informatie gegeven over het vakwerk zoals dat aan de Binnendieze verricht wordt. Op die lokatie kunt U met eigen ogen zien hoe een authentiek stuk 's-Hertogenbosch opnieuw gestalte krijgt. Op deze dag is er ook de tentoonstelling "Binnendieze, heden en verleden" te bezichtigen in de Nederlands• Hervormde Kerk in de Kerkstraat. Te v e ns is da a r een v ideo-presentatie te zien van de restauratiewerkzaamheden. Na afloop van deze dag is deze tentoonstelling nog enige tijd te zien in de hal van het Stadskantoor, Wolvenhoek 1. ANDERE AKTIVITEITEN OP DEZE DAG: - opengestelde gebouwen: Isabella-kazerne Corps de Garde, Isabellalaan. St.Jacobskerk, Hinthamerstraat 175 Evangelisch-lutherse Kerk, Verwersstraat 49 Kapel van de Fraters van Tilburg, Papenhulst 4 Kapel Mariënburg, Sy.Janssingel 21 Capucynenkerk, v.d.Does de Willeboissingel 12 St.Catharinakerk, Kruisbroedershof 4 - 55 -
St.Janskathedraal, Torenstraat Tuin Van Croonen en Van Lent, Oude Dieze - exposities: Museum Slager; Choorstraat 16: grafiek, foto's en plattegronden van de oude binnenstad (en uiteraard de vaste collectie) Oude St.Jacobskerk, EethaniĂŤstraat 2a (zie info elders in dit Kring-Nieuws Kruithuis, Citadellaan 7 Noordbrabants Museum, Verwersstraat 41 + +
+ +
+ + + + +
t+
+ + +
+
het kringhuis is deze dag reeds geopend vanaf 9 uur. u kunt hier terecht voor alle informatie en nu reeds de volgende - gratis - uitgaven afhalen: - het Bossche programmaboek - de landelijke monumentenkrant een zeer informatieve brochure over de Einnendieze Daarnaast kunt U er kopen: - de militaire wandeling de fietstocht - vele publikaties over bv. de St.Jan, het Zwanenbroedershuis en andere monumenten
-
-
+
+
+
+ + + + + +
+
+ + + +
+
+ + + + + + + + + + + + +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
)
)
Mede ter voorbereiding van de exkursie naar de Kempen, vinclt er op maandag 12 september as. om 20 uur een bijeenkomst plaats in het Stadsarchief, Eloemenkamp 50. Aanvang 20 uur. De heer Herman Strijbos zal dan een lezing verzorgen , ge!llustreerd met dia's. Op de volgende pagina meĂŞr informatie over zijn lezing. De avond is voor iedereen toegankelijk, ook voor leden die niet met de exkursie meegaan. De heer Strijbos is van beroep architect en heeft zich vanaf ca. 1945 met een intensiteit die sterk afhankelijk was van de mogelijkheden die de omstandigheden hem lieten, met het betrokken onderwerp bezig gehouden. De laatste jaren heeft dat gelukkig tot een stroomversnelling kunnen leiden. - 56 -
,, Aan het einde van de middele e uwen, vanaf ongeveer 1400, beleefden grote delen van Nederland (met inbegrip van het huidige België), een sterke opbloei van de kerkbouw. Die periode, die werd afgesloten door de Tachtigjarige Oorlog, is ook voor de kerkbouw in de Kempen van het grootste belang geweest. In de grotere steden werden kerken gebouwd die qua architektuur nauw aansloten bij de bouwstijl van de Zuidelijke Nederlanden, de Brabantse Gothiek. Met Toscane in Italië, waar in die periode de Renaissance opkwam, waren de Zuidelijke Nederlanden toen de belangrijkste kultuurcentra van West Europa. Behalve op het gebied van de architektuur, hebben in die tijd de Nederlanden belangrijke werken voortgebracht op het gebied van beeldhouwkunst, schilderkunst en muziek. Op het platteland en in de kleinere steden in de Kempen ontwikkelde zich een bescheiden eigen kultuur, die voor wat de kerkbouw betreft vaak wordt aangeduid met "Kempische Gothiek". Het spreidingsgebied van die Kempische Gothiek beslaat het noordelijk deel van het hertogdom Brabant. Binnen dat gebied komt een aantal kerken voor die een rijke variëteit vertonen, zowel qua omvang als rijkdom en vormentaal, maar wel met een eigen karakter. Hier en daar deed zich de invloed van deze stroming voelen buiten het bovenomschreven gebied en daarnaast overschreden invloeden van buitenaf de grenzen. Aan de hand van dia's wil ik proberen een beeld te schetsen van wat Noord-Brabant en de Belgische Kempen buiten de grote steden hebben voortgebracht en hoe zich dat verhoudt tot de omringende gebieden. Herman Strijbos
) *
~
--
.
werkgroep folklore In Kring-Nieuws 79 (28) heeft hiervoor een oproep gestaan. Tot dusverre hebben zich hiervoor een zestal leden aangemeld. Eind oktober/begin november zal deze groep starten met het archiefonderzoek. Belangstellenden kunnen zich nog tot 1 oktober opgeven in het Kringhuis. exkursies 1989 Het bestuur wil het komend jaar - gezien de toenemende belangstellingopnieuw meerdere exkursies organiseren. Daarbij denken wij aan de volgende mogelijkheden: een bezoek aan het museumdorp Orvelte in Drente in het voorjaar en het Domein Bokrijk in het najaar; om zodoende een vergelijking te kunnen maken tussen de ontwikkelingen in de Noordelijke en in de Zuidelijke Nederlanden; - als 2e Meierij-tocht: een bezoek aan de Peel. Met o.a. een drie uur durende trektocht door êên der natuurgebieden ~n een bezoek aan het Beiaardmuseum te Asten; - 57 -
(vervolg exkursies) - een bezoek aan de Brabantse Dag te Heeze op zondag 27 augustus 1989; - een bezoek aan de Kattestoet te Ieper; - een bezoek aan de steden Zutphen en Doesburg. Om enig inzicht te krijgen in uw wensen, verzoeken wij u uw voorkeur voor ~~n of meer van deze mogelijkheden v66r 1 oktober as. door te geven aan het Kringhuis. Ook andere suggesties blijven uiteraard welkom. *de aangekondigde Brabantse Manifestatie op 11 september as. gaat niet door! Van de ruim 70 uitgenodigde organisaties, hebben er slechts 4 positief gereageerd. ~
*
Sinds de herhaalde oproep in het vorige Kring-Nieuws hebben ruim honderd leden alsnog hun JUBILEUMKADO afgehaald in het Kringhuis. Toch hebben we nog de nodige stadsplattegronden in voorraad. Ook mensen die nu nog lid worden, kunnen gratis in het bezit van zo'n fraaie kaart komen. BOEKEN TEGEN KORTING Bij een uitgever in Het Gooi zijn een drietal boeken over Brabant verschenen: - Verhalen uit de Meierij, geschreven door mensen uit Den Bosch en verre omgeving; - Culinaire groeten uit Brabant, 20 recepten van traditionele streekgerechten, op ansichtkaarten en in een boekje; - Verhalen uit de Baronie, geschreven door mensen uit Breda en verre omgeving. Voor leden van de Kring zijn deze uitgaven nu met korting te bestellen. Dit werkt als volgt: 1. De drie boeken liggen ter inzage in het Kringhuis. 2. Op een speciaal bestelbiljet noteert u wat u wilt hebben: x Verhalen uit de Meierij kost f 1~,85 (winkelprijs f 29,75) x Culinaire Groeten uit Brabant kost f 11 ,70 (winkelprijs f 19,50) x Verhalen uit de Baronie kost f 17,85 (winkelprijs f 29,75). U kunt zoveel exemplaren bestellen als U wilt, tot uiterlijk 29 oktober! U betaalt tegelijk met uw bestelling. 3. Eind november ontvangt U dan een schrijven, dat u de boeken kunt ophalen in het Kringhuis. De uitgever heeft beloofd ons de boeken tijdig voor de feestdagen toe te zenden.
* Sinds ARCHEOLOGIE EN BOUWHISTORIE ongeveer 1 jaar bestaat
er een Stichting Archeologie en Bouwhistorie 's-Hertogenbosch en Omgeving. EĂŤn van de aktiviteiten van deze stichting is een informatiewagen, die altijd geplaatst wordt bij een te onderzoeken i:Errein of gebouw. Onze Kring is gevraagd mensen te leveren die deze wagen gedurende enige uren per week willen bemensen. Het gaat dan om tijden die vallen tijdens de normale werkuren. Leden die hiervoor belangstelling hebben en over tijd hiervoor beschikken, kunnen zich tot 15 september as. opgeven in het Kringhuis. Ze ontvangen dan een uitnodiging voor een informatie-bijeenkomst.
- 58 -
)
*
* •
* *
)
Op de Bres voor de Binnenstad Half augustus is de werkgroep 'binnenstadsbeleid' weer van start gegaan met een twaalftal enthousiaste leden. Op het programma staan in eerste instantie: - het bestuderen van de (voorgestelde)ontwikkelingen rondom het station; - de zuidrand van de binnenstad beter toegankelUk maken voor (gehandicapte) wandelaars; - de omgeving Karrenstraat (milieu, verkeer, veiligheid). Geïnteresseerden voor deze werkgroep kunnen zich alsnog opgeven in het Kringhuis. ZU krijgen dan alsnog informatie voor een bijeenkomst op maandag 19 september as. Vièeoband 1 s-Hertogenwandeling Vanaf heden is deze band (VHS) in een beperkte oplage in het Kringhuis te koop. De prijs bedraagt f 22,50 • RUILMARKT Op zondag 23 oktober as. vindt de traditionele ruilmarkt plaats van Bossche artikelen. Dm enig inzicht in de benodigde ruimte te krUgen, verzoeken wij aspirant-deelnemers aan het Kringhuis door te geven welke oppervlakte men aan tafelruimte denkt nodig te hebben. Werkgroep Het Kleine Monument (zie Kring-Nieuws BO, blz. 42) De eerste leden hebben zich hiervoor aangemeld. In oktober zal deze groep opgestart worden. Deze maand kunnen belangstellenden zich nog opgeven in het Kringhuis. Kring-Nieuws Het volgende Kring-Nieuws verschijnt begin oktober. Hierin o.a. aandacht voor de ledenpresentatie en de Welsh-Week. Achteraan in dit Kring-Nieuws treft U ook weer een paar kleine artikelen aan. In het vorige Kring-Nieuws (blz. 46) hebben wU U om een reaktie hierop gevraagd. De eerste reakties zUn binnen, om echter een beleid op langere termUn te kunnen uitstippelen, ontvangen wU echter graag nog veel meer reakties. Wie volgt?
================================================================================ CURSUS B 0 U W H I S T 0 R I S C H ONDERZOEK Door de dienst Bouwhistorisch onderzoek en Archeologie (dBOA) van de gemeente 's-Hertogenbosch zal in het najaar 1988 een cursus bouwhistorische documentatie worden georganiseerd. De cursus heeft tot doel om aan een beperkt aantal serieus geïnteresseerden, die zich actief willen bezighouden met het onderzoeken van historische panden in de gelegenheid te stellen om kennis te vergaren over historische architectuur, bouwtechnieken en interieurafwerkingen. Daarnaast zal inzicht worden geboden in de technieken die ten dienste staan om panden op een doelmatige manier te documenteren zoals opmeten, tekenen, fotograferen en beschrijven. Het theoretische deel van de cursus zal plaatsvinden gedurende een periode van twee maanden op een nader vast te stellen avond. Daarna zal in werkgroepverband praktijkervaring worden opgedaan in de documentatie van historische
- 59 -
panden binnen 1 s-Hertogenbosch. Dit praktDkgedeelte zal eveneens twee maanden bedragen op een nader vast te stellen wekelDkse werkdag, of gedurende een kortere aaneengesloten werktDd. De deelnemers aan de cursus worden geacht enige bouwkundige of kunsthistorische kennis te hebben. Handigheid in het opmeten, tekenen en fotograferen strekt tot aanbeveling. Het theoretische onderdeel van de cursus omvat de volgende onderwerpen:
*
algemene historische ontwikkeling van de architectuur en het bouwen in de lage landen vanaf de middeleeuwen.
*
idem voor wat betreft de situatie in 's-Hertogenbosch.
*
de historische ontwikkeling van (bak)steenconstructies.
*
de historische ontwikkeling van houtconstructies.
* * * *
* *
interieurafwerkingen en ornamenten vanaf de middeleeuwen. het opsporen en analyseren van bouwsporen in (bak)steenconstructies. idem in houtconstructies. het opmeten van een gebouw. het uitwerken van een opmeting. het vastleggen van bouwsporen op een tekening.
Het praktDkgedeelte van de cursus (onder leiding in groepsverband) omvat het
* * *
*
opmeten, documenteren en onderzoeken van oude panden verwerken van de meetresultatenin tekeningen op schaal het administreren en beschrDven van veldwerken en andere documentaties (foto's etc.) het verzam el en, administreren, tekenen en verdere verwerking van vondsten
Na afloop van de cursus bestaat eventueel de mogelDkheid om op vrDwilligersbasis nadere praktDkervaring op te doen bD de dienst Bouwhistorisch Onderzoek en Archeologie (dBDA) van de gemeente 1 s-Hertogenbosch.
)
Ge誰nteresseerden kunnen nadere informatie krDgen op werkdagen tussen 9.00 en 17.00 uur, tel 073 - 155719 (sectie Bouwhistorie gem. 's-Hertogenbosc ,
============================================================================= Inventaris archief Groot Ziekengasthuis (1274-1810) Van deze in 1964 verschenen driedelige inventaris zDn nog exemplaren verkrDgbaar op het archief van de Godshuizen. De inventaris is nooit in de handel geweest en bestaat uit drie delen namelDk !.Inventaris, II; Regesten van Oorkonden (tot 1500) en het voor genealogen waardevolle deel !II met indices op persoonsnamen, plaatsnamen en ambten, betrekkingen, waardigheden etc. Wanneer u ze zelf komt afhalen, is de prDs f 33,00. BD verzenden komt daar nog f 7,= bD. Adres: Centraal Bureau Godshuizen, Muntelbolwerk 1, Den Bosch, tel. 073 - 12 08 44 tst 155. Ton Kappelhof Archivaris Godshuizen
- 60 -
_)
Op woensdag 7 september zal door Wethouder Van den Berg de nieuwe huisvesting van de diensten Archeologie en Bouwhistorie van de gemeente geopend worden. Begin dit jaar zijn deze diensten verhuisd van de Nieuwstraat naar de oude St.Jacobskerk. In de grote hal van dit gebouw dat, na in 1629 door de staat geconfisceerd te zijn eeuwen lang kazerne en arsenaal is geweest en van 1929 tot 1987 het Noordbrabants Museum onderdak bood, zijn bij deze gelegenheid twee kleine exposities ingericht. Door de diensten Archeologie en Bouwhistorie is een expositie gemaakt getiteld "In en rond de St.Jacob" over het verleden van dit gebouw en zijn omgeving. In de Middeleeuwen lag in deze buurt het nonnenklooster Op de Windmolenberg, later ontstond hier rond het St.Jacobskerkhof een echte Bossche volkswijk, terwijl in de 19e eeuw het oude "zinnelozenhuis" Reinier van Arkel in fasen sterk werd uitgebreid. In het begin van deze eeuw verrees aan de Hinthamerstraat de nieuwe, monumentale St.Jacobskerk. De volksbuurt maakte vanaf de jaren twintig plaats voor een villawijk en het knusse St.Jacobshofje. De Stich t ing Archeologie en Bouwhistorie 's-Hertogenbosch en omgeving neeft in de oude St.Jacobskerk een tentoonstelling laten inrichten over het onderwerp Bossche Majolica. Deze expositie wordt geopend door de heer J.C.van Lanschot op woensdag 14 september. Onder majolica verstaat men beschilderd aardewerk en wandtegels. In de 16e eeuw was Antwerpen het centrum van de produktie van dit wat luxere aardewerk, na 1600 verplaatste deze nijverheid zich naar Holland en werd het Delfts en Makkums goed een gewild huishoudelijk artikel. In Den Bosch is het, voor zover nu bekend, nooit vervaardigd, maar uit archiefstukken blijkt, dat zelfs mensen die het niet breed hadden "Delftse spullen" in de kast hadden staan. De expositie is samengesteld door Harmke van Kuilenburg, beeldend kunstenares, en Herbert Jan Hiep, student kunstgeschiĂŤdenis te Nijmegen. Beide exposities zijn in ieder geval toegankelijk op de Open Monumentendag op zaterdag 17 september as. Verder komen er rondleidingen speciaal voor de leden van de Kring langs beide exposities. Aan de organisatie hiervan wordt nu gewerkt. M~~r nieuws hierover in het volgend Kring-Nieuws. In de toekomst zult u via het Kring-Nieuws op de hoogte worden gehouden van de activiteiten van de Stichting Archeologie en Bouwhistorie. (In Kring-Nieuws 76 kunt u meer lezen over deze Stichting, in het Kringhuis is een folder verkrijgbaar). - 61 -
12 september: lezing De Gothiek in de Kempische dorpen. 17 september: Open Monumentendag. 18 september: Exkursie naar De Kempen. 19 september: werkgroep 'binnenstadsbeleid'.
)
2 oktober: Teleac-exkursie naar 's-Hertogenbosch. 9 oktober: leden-presentatie.
oktober: opening Welsh-Week. 23 oktober: Ruilmarkt. oktober: rondleidingen Oude St.Jacobskerk. november: lezing over de Patriottenbeweging. wintermaanden: rondleirlingen Citadel wintermaanden: rondleidingen tentoonstelling "Uit d'Onderdrukking" in NEM.
================================ vanaf 10 september: "Den Bosch, Vestingstad"
)
- 62"-
Aktiuiteiten derden. NOORDBRABANTS MUSEUM Op het eerste gezicht: de collectie CLEVERINGA
)
17 september t/m 20 november 1988 Op het eerste gezicht is de titel waaronder de collectie Cleveringa vana17 september as. in het Noordbrabants Museum wordt geexposeerd. Reeds lang bestonden bij het Noordbrabants Museum plannen een tentoonstelling te wijden aan de collectie Cleveringa. Mr.Piet Clev e ringa verwierf bekendheid door zijn verzameling hedendaagse Nederlandse kunst, en door de talloze activiteiten die hij daarmee in zijn befaamde Kijkschuur in het niet ver van Den Bosch gelegen Acquoy ontplooide. Op verzoek van de verzamelaar werd met de uitvoering van de tentoonstellingsplannen gewacht totdat het Noordbrabants Museum kon beschikken over zijn nieuwe huisvesting. Het besluit van de heer Cleveringa om zijn collectie aan het Rijk te schenken bood de mogelijkheid tot samenwerking met de Rijksdienst Beeldende Kunst. De fraai uitgevoerde catalogus die de tentoonstelling zal begeleiden is dan ook een productie van de R.B.K., en vormt een blijk van erkentelijkheid jegens de schenker. NEDERLANDS HERVORMDE KERK kultureel programma tijdens de Open Monumentendag op 17 september as. 10.00-10.30 uur: P.van Amerongen, orgel en A.Hordijk, trompet 10.30-11 .05 uur: Het Chr. gemengd koor Cantabili o.l.v. Jacques v.d.Dool 11 .15-11 .45 uur: Het 1 s-Hertogenbosch Vocaal Ensemble o.l.v. Thieu Laxs 12.00-12.30 uur: Het Brabants Kamerkoor o.l.v. R.Wakelkamp 12.30-13.00 uur: Ad Vermeulen, orgel en Annelieke Vermeulen, viool 14.00-14.45 uur: Het P.T.T.gemengd koor 's-Hertogenbosch o.l.v. H.v.d.Sanden 15.00-15.30 uur: Het gemengd koor Jeroen Bosch o.l.v. Paul van Gulick 15.45-16.30 uur: Philharmonisch Orkest o.l.v.Jacques v.d.Dool 16.30-17.00 uur: Jacuqes van den Dool, orgel. Het volledige programma is die dag gratis in de kerk verkrijgbaar. Tegelijk vindt in deze kerk de grote Binnendieze-tentoonstelling plaats.
============================================================================
Allereerst de namen van de straten. Van de Kruisstraat is in de archieven niets te vinden, dan maar op vermoedens en de logica afgaan. We kennen dat merkwaardige puntje, waar Pastelstraat en Snellestraat overgaan in de Kruisstraat. Verderop in de straat hebben we bij het Voermanskoffiehuis een kruising van vier - 63 -
straten, nl. Kruisstraat, Korenbrugstraat, Eerste Korenstraatje en het laatste stuk van de Kruisstraat, richting Visstraat. Dit stuk noemde men vroeger Korte Kruisstraat en dit is tot nu toe de enige logische verklaring. De Karrenstraat: over die naam is meer zekerheid, want daar stalden de mensen van buiten hun karren, waarmee zij hun handel aanvoerden voor de Bossche Markt. Men kon dan eventueel het paard laten beslaan bij een van de hoefsmeden in de direkte omgeving. De Kruisstraat begint bij het pand 11 De Blaasbalg 11 vanuit de Pastelstraat gezien en eindigt bij de Visstraat. "De Blaasbalg" is al tijd een voornaam huis geweest. In 1 771 heette het nog "het Turks hoofd". Maar wat lag voornaam en sober toch dicht bijeen! Immers aan de overkant ligt de Poort van Diepen. Deze ademt nog de sfeer ·van het verleden. In de jaren rond 1900 woonden hier meer dan 100 mensen, maar desalniettemin: het is een uniek stukje 's-Hertogenbosch. Op deze plaats lag vroeger ook het Abtsbrugje, genoemd naar de abt van de Abdy van St. Truiden, die in de Kruisstraat enkele panden in bezit had. Ook leuk om te vermelden is de Palmboom, naast de Blaasbalg, waarschijnlijk een restant van de tuin der Minderbroeders, waarvan men met Pasen wellicht palmtakjes snoeide. We hebben in deze straat ook een pand met vier dichtgemetselde ramen: dat kwam door het belastingstelsel toen. Men betaalde onroerend goedbelasting aan de hand van het aantal ramen. Dus door ramen dicht te metselen, werd je lager aangeslagen. Het pand met de gevelsteen 11 voermanskoffiehuis 11 heette oorspronkelijk "de Vier Heems kinderen" (zij bereden het ros Balj aert). Is het niet jammer dat men midden vorige eeuw het pand "Het Klaverblad" heeft gesloopt. Een pand met een houten overkragende voorgevel. En dan het pakhuis "De Twee Snoeken" uit 1632. Ik eindig met dit pand in de Kruisstraat omdat men vroeger met paard en kar naar de Karrenstraat kon rijden: men keek dwars door dit pand heen, de Karrenstraat in. Als je in de Karrenstraat staat en je kijkt richting Tweede Knrenstraatje, dan valt al meteen het historisch pand "In de Put" op, met de gevelsteen voorstellende Jesus en de Samaritaanse vrouw bij de ) put. Het dateert uit 1671 en is eigendom van de Vereniging Hendrick de Keyser en is nu in gebruik bij onze Kring. Verder moet de Karrenstraat vroeger een rommelig:aanzien hebben gehad, door o.a. het stallen van karren met of zonder paard. Daarnaast waren er nog al wat café's (toen dus ook al) en er werd koren verhandeld, wellicht ook in die café 1 s. Maar nu iets over een bewoonster van de Karrenstraat. Het verhaal begint in Italië: een zekere in Brussel geboren Guillaume de Sagher trok in 1809 met het leger van Lodewijk Napoleon naar Italië. Daar leerde hij in Florence Anna Santini kennen. Anna was nog zeer jong, maar ze huwde toch haar Willem en kwam in Den Bosch wonen. Maar 28 juni 1815 wordt een zwarte dag voor Willem de Sagher, terwijl hij vecht bij Waterloo, sterft Anna 20 jaar oud in hun woning in de Karrenstraat 9. Zij laat Willem achter met twee dochters. Haar grafsteen is nog bewaard gebleven: in de gevel van de Sint Jan, aan de kant van de Parade (Noorder transept). - 64 -
Tot slot: Er was eens - in de Karrenstraat een cafeetje voor bouwvakkers, wat later uitgroeide tot een horeca-bedrijf dat landelijke bekendheid kreeg. Er ging geen bus de stad voorbij of hij legde aan voor een bezoek aan café "De Postzegel". Ja mensen, dat waren nog eens tijden, waarmenigeen nog wel eens aan terug denkt, ik althans wel. J.van Haaren
Hoe komt of kwam een straat aan een naam en dan in dit geval aan zo'n natte naam? Tegenwoordig heeft men bij de gemeente een straatnamencommissie, maar vroeger groeide een straatnaam in de volksmond. Zo ook de Waterstraat, of zoals hij in de 16e eeuw werd genoemd: Waterstraeke. ) Als ik schrijf over de Kerkstraat of de Stationsweg, dan zegt U ja, dat is logisch zo'n verklaring. Maar met de Waterstraat is dat minder het geval, althans nu, maar vroeger was dat niet zo. Doordat de stad nogal wat last had van hoogwater (vooral in de winter), is men al vroeg de stad gaan ophogen. De Markt lag bv. bij de Moriaen 2.80 mtr.lager en daar ligt nu het hoogste punt van de binnenstad, want vanaf de Markt loopt de grond af. Loopt U maar eens de oude V & D in aan de voorkant en U loopt door naar achteren, dan moet U zes treden af, en U kunt van mij aannemen dat dit gebouw waterpas staat. Wel nu, dit aflopen gaat door tot aan de Waterstraat en vandaar af loopt de grond weer op: naar de wallen toe. Hierdoor kregen we de situatie dat de Waterstraat het laagste punt is van de Bossche binnenstad. Dit betekende dus dat wanneer het water ging stijgen, deze straat het eerst onder water stond en ging het water weer zakken, dan werd deze straat het laatste weer droog. 's Winters kon deze straat dus wekenlang onder water staan,omdat de Binnendieze deze straat kruist ging die wisselwerking vrij gemakkelijk. ) Midden in de straat lag een brugje (nog ten dele te zien): het Loefsbrugje en iets verder op lag nog een brugje: dat was de Lombardsbrug bij de Mortel. Tot zover een verklaring mijnerzijds van de naam van deze straat. Een straat die ook heeft moeten boeten i.v.m. sloopdrang van monumentale panden aan de Wolvenhoek en in de straat zelf. Het zgn. Rouppe v.d.Voorthuis: zeer statig en wat dacht U van het statige huis waarin de familie Slager woonde? ' Aan de andere kant van de straat staan nog de gebouwen van het voormalig Rijksarchief en van de Proviciale Griffie uit het einde van de vorige eeuw. Met ook nog restanten van een kapel van de Jezuïeten, die zich in 1609 in de stad vestigden en daar tot 1629 een Latijnse schoolhadden (waar nu het Noordbrabants Museum is gevestigd). Het restant van deze kapel is nu nog goed waar te nemen vanuit de tuin van het museum en is nü in gebruik als raedszaal van de Gemeente. J.van Haaren
- 65 -
In de maand septemb e r zijn er nog rondleidingen op all e zondag e n om 13, 14, 15 en 16 uur. Bov e ndien op zaterdag 17 september om 12, 13, 14, 15 e n 16 uur. Tijdens d e herfstvakantie zijn er ook nog enige mogelijkheden: dinsdag 18, woensdag 19 en donderdag 20 oktober om 14 uur. Kosten: f 2,00 p.p.; kinderen t/m 12 jaar f 1,00. Voor groep e n van 10 of meer personen bestaan er meer mogelijkheden. Informatie in het Kringhuis.
He t Zwanenbro e dershuis is in de maanden s e ptember en oktober iedere vrijdag tussen 11 .DO en 15.00 uur gratis te bezichtigen. (Echter niet op 28 oktober!) EĂŠn van onze gidsen staat daar dan voor U paraat.
]llustrr 1/jtrur l!Jrouwr '.firorllrrsrqup 's- ~rrtogrnhosrq
het aantal leden van de Kring groeit weer gestadig. Ook degenen die deze maand nog lid worden, kunnen de fraaie stadsplattegrond kado krijgen. Iets om Uw kennissen;1" kollega 's, buren op te attenderen!
)
de militaire wandeling op zaterdag 17 september voert U o.a. over Bastion Oliemolen. Zo zag het er daar vroeger uit!
-
66 -