Kringnieuws 1992 05 18 107

krln9.--nleuw1 UITGAVE VAN KRING "VRIENDEN VAN 'S-HERTOGENBOSCH" JAARGANG 18

NUMMER 3

1 MEI 1992

!~l~iWAlllllllll:l:illl~S Op zaterdag 25 april was het dan weer zover: de officiële opening van, zoals het nu zich laat aanzien, een zeer druk toeristenseizoen.

Zoals gebruikelijk vond de opening plaats in de Uilenburg bij de aanlegsteigers ·an de Stichting Binnendieze. Na het weli omswoord van onze voorzitter, W. Kuysten, was het aan wethouder Weijers voor een toespraak en de openingshandeling.

Zeer opvallend in zijn rede was de toezegging dat alles in het werk gesteld zal worden worden om de Binnendieze terug te brengen onder het Loeffplein. Ook de voortgang van de restauratie na 1996 - tot die tijd is er een min of meer gegarandeerde geldstroom van de overheid - heeft de bijzondere aandacht. vervolg zie pag. 2

Secretariaat van KRING "VRIENDEN VAN 'S-HERTOGENBOSCH" Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch KRING HUIS Tweede Korenstraatje 18 's-Hertogenbosch Telefoon 073- 135098 Openingstijden: Maandag t/m zaterdag van 10.00- 17.00uur Zon- en feestdagen van 12.00 - 17.00uur bovendien op donderdag van 18.00- 21.00 uur BETALINGEN - Postgiro3.l 19.716 - Bank van Lanschot rek.nr.

22.5 l.9 l.202 - Jaarlijkse bijdrage minimaal f25,- Jeugdleden f 15,-

STAP IN DE GOEDE RICHTING (3) VERHEUGD EN VERBLIJD zijn wij met het feit U een ECHTE PRIMEUR te mogen brengen in dit Kring-Nieuws.

Bij de rubriek "Bossche Historie" vindt U een artikel "Verborgen Brabants tekentalent" over een echte Bossche familie die in de loop der tijden mede het gezicht heeft bepaald van een opkomend industrieel gebeuren op drukkerijgebied, tevens zal blijken dat een der nazaten niet alleen een begaafd schrijvende, maar ook een tekenende journalist was. Nog een stukje "Rijke oogst van schrale grond" met veel enthousiasme geschreven door één der familieleden.

Ook zal in dit Kring-Nieuws een interessant artikel te lezen zijn over een puur Bosch middenstandsbedrijf, ook hier een echt Bosch' familiebedrijf, welke er lange tijd voor zorgde dat de "Pijp" de "Pijp" bleef!

Onze jaarlijkse ledenvergadering heeft voor onze kring duidelijk "stappen in de goede richting" gezet. Wout Kuysten werd

onze nieuwe voorzitter. Een beknopt verslag zult U zeker vinden in dit KringNieuws !

Andere artikelen zijn Uw aandacht zeker waard en zijn met een variëteit voor U geschreven opdat U zich absoluut daarvoor zult interesseren.

Veel leesgenot!

0 Jan Bruijstens

Seizoen geopend Van de redactie !, 13, 14 Agenda 2 Van de bestuurstafel 3 t/m5 Bossche historie 6 Verborgen Brabants tekentalent 6 De Gecroonde Olifant 8 Engelen 9 Joannes van den Bogaard 10 Al lopende 13 Stichting Binnendieze 14 Rondom het Kringhuis 15 15 Voor U gelezen Diezenaar 16

05-05 Stadswandeling, 14.00, Kringhuis.

09-05 Rondleiding Citadel.

23-05 Rondleiding Citadel.

Tot

Tentoonstelling Walter Breedveld, 24-05 Kringhuis.

24-05 Excursie naar Lier (BelgiĂŤ).

28-05 Stadswandeling, 14.00, Kringhuis.

13-06 Rondleiding Citadel.

27-06 Rondleiding Citadel.

05-07 Fietstocht, Maas-Gewande-Empel.

Bijzonderheden over boven- en onderstaande activiteiten elders in dit blad!

- Jeroen Bosch op ware grootte.

- Zwanenbroedershuis (rondleiding).

- Toren Sint Jan (rondleiding).

- Varen Binnendieze.

1

krln9-nleuw11

Kring-Nieuws is het zes maal per jaar verschijnend tijdschrift van de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch."

Redactie: Harry Blankert, Jan Bruijstens (voorzitter), Jack van Elten, Theo van Herwijnen, Jan Kleyne, Ati Linders (secretaris) en John Vermulst.

Aan dit nummer werkten mede Ben v.d. Bulk, Joep v.d. Griendt, Jan van Haaren, Jo Hendriks, dr Frans L. Jansen, Anne van Lanschot en J.A.G.M. van Roos malen.

Redactie-adres: Secretariaat Kring-Nieuws Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch Vormgeving: Jan Bruijstens, Jack van Elten en Ati Linders Druk: ADC 's-Hertogenbosch B.V. Oplage 1200 stuks Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

vervolg seizoen geopend Met man en macht zal gezocht worden naar een aanvullende geldstroom om de restauratie van de Binnendieze te completeren.

Na de onthulling van de ludieke richtingaanwijzer - de nieuwe gemeentelijke richtingaanwijzer was juist daags tevoren geplaatst op de hoek van de Lepelstraat voer de BoBoboot uit met aan het roer schipper Van Liempt. Ook een aantal toeschouwers had het geluk om de gratis openingsvaart mee te maken.

Gedurende de gehele dag werd er vanaf de podiumtent muziek ten gehore gebracht van achtereenvolgens: Herzogenwalder Blasmusik P.T.T. harmonie Heineken fanfare.

Met genoegen heb ik een tijdje staan luisteren naar de P .T.T. harmonie, die o.a. een stuk klassieke muziek ten gehore bracht en zij deden dat op zeer goed niveau! Traditioneel sloot de Heineken fanfare de openingsdag af.

Toch vraag ik mij af of - niet alleen op muzikaal gebied - er niet wat meer dingen in de ludieke sfeer gebracht kunnen worden.

Zoals je in april nog kunt verwachten, kan het weer wel eens spelbreker zijn, maar dat maakt een evenement juist span-

nend. Gelukkig waren de boten de rest van de dag reeds volgeboekt, zodat er over belangstelling niet echt te klagen was.

In het Diezehuis was een hapje (de moeite waard!) en ook een drankje. Eigenlijk had ik wel wat meer belangstelling verwacht van vrijwilligers van Kring en Stichting Binnendieze.

Op deze dag werden door de Kring ook gratis wandelingen aangeboden onder leiding van een stadsgids. Misschien door het minder fraaie weer was de belangstelling niet al te groot. Wellicht had een bord met uur en tijd erop wat meer belangstelling gegeven.

In ieder geval: Het seizoen is weer begonnen en iedere vrijwilliger, in welke functie dan ook, wens ik een heel fijn seizoen toe.

De leden van de Kring en uiteraard alle andere belangstellenden kunnen weer genieten van: - varen op de Binnendieze - stadswandelingen - rondleiding Citadel - Bezoek Zwanenbroedershuis - lezingen - bezoek stadhuis - beklimming toren St. Jan.

Vele enthousiaste vrijwilligers zullen voor U klaar staan, ik ook.

0

John Vermulst (advertentie)

NATIONAAL MUSEUMWEEKEIND In het kader van dit meseumweekend, waarin landelijk ongeveer 750.000 mensen een museum bezocht hebben, was ook het Zwanenbroedershuis opengesteld.

Een groot aantal gidsen van de Kring onder leiding van Kok de Bekker, was aanwezig om de bezoekers een deskundige rondleiding te geven, hetwelk door zeer geĂŻnteresseerde bezoekers bijzonder op prijs werd gesteld. Ook de gidsen waren zeer in hun sas, ze hadden eigenlijk nauwelijks de tijd om even te gaan zitten. Speciale dank aan Ine de Bresser (de beheerder van het Zwanenbroedershuis), die ons op bijzonder hartelijke wijze van koffie, gebak en wat dies meer zij, voorzag.

Al met al: vanuit alle gezichtspunten een zeer geslaagde middagen voor herhaling vatbaar.

John Vermulst

0

Tot december 1939 heb ik met ouders, broers en zus gewoond in de wijk Lombok, en wel op de Overlaatweg 24. Mijn grootouders woonden naast ons op nummer 23.

Voor het compleet maken van de familie-album zou ik nog graag een foto willen hebben van ons huis, dan wel van een van de andere huizen van woningbouwvereniging Eigen Bezit aan de Overlaatweg.

Ik denk dat veel foto's verloren zullen zijn geraakt, toen bij de bevrijding van 's-Hertogenbosch, de wijk bijna geheel door brand werd verwoest.

Maar via het KringNieuws doe ik toch een poging om in het bezit te komen van een foto van mijn geboortehuis.

Eventuele kosten worden graag door mij vergoed.

Jo Hopstaken, Weth. v. Soestbergenstraat 70, 5224 JB 's-Hertogenbosch.

MEDEDELINGEN IN MEMORIAM Op woensdagavond 18 maart vernam het bestuur het plotselinge overlijden van Koos van Elewout. Het was een grote schok voor ons allen, temeer omdat velen Koos kort daarvoor nog hadden gezien.

Hij was een vriendelijk en behulpzaam mens en vanaf het eerste uur was hij actief als torengids, iets dat hij met veel plezier deed en zoals iedere gids was hij blij dat de winterslaap over was en het nieuwe toeristenseizoen op het punt van starten staat.

Wij allen zullen Koos missen en als de torengidsen op de "spits" staan zullen ze zeker nog wel eens aan Koos denken, ze zitten dan immers een paar stappen dichter bij de hemel.

Wij wensen de familie de nodige kracht me, die zij in deze moeilijke tijden nodig zullen hebben.

D

Het bestuur

IN MEMORIAM Met grote verslagenheid heeft het bestuur kennis genomen van het overlijden van Thea Spierings op 20 maa1tj.l.

Thea was jaren geleden samen met haar man Frans actief voor de Kring. Enige tijd geleden kreeg zij gezondheidsklachten en haar activiteiten werden minder.

Haar hart bleef echter naar de stad uitgaan en als het even kon, was ze samen met Frans op de jaarvergadering om iedereen weer eens te zien en de laatste nieuwtjes te '1oren.

We verliezen in Thea een vriendelijk en geïnteresseerd lid en we wensen Frans en de kinderen alle kracht en steun toe die ze in deze moeilijke tijden nodig zullen hebben.

D

Het bestuur

LEDEN-VERGADERING Op 29 maart j.l. heeft de algemene ledenvergadering plaats gevonden. Dit houdt ook in dat er door het vertrek van een paar bestuursleden wijzigingen in de verschillende besturen zijn geweest.

De samenstelling van de diverse besturen is met ingang van heden als volgt: Kring Vrienden Voorzitter Secretaris Penningmeester

van 's-Hertogenbosch, Wout Kuysten Anne van Lanschot Jack van Uden

Vice voorzitter Kok de Bekker Tweede secretarisTheo van Herwijnen Tweede penningmeester Hein Kurvers Coördinator toeristische activiteiten Jan Kleyne Stichting Binnendieze, Voorzitter Wout Kuysten Secretaris Anne van Lanschot Penningmeester Ad Adriaansen Vice voorzitter Jan Kleyne Coördinator Joep van de Griendt Stichting Jeroen Bosch atelier, Voorzitter Wout Kuysten Secretaris Anne van Lanschot Penningmeester Jan Kleyne Lid Ed Wage makers Lid Antoine Jacobs Het bestuur heeft van de vergadering volmacht gekregen om de vacature van financieel commissaris op te vullen.

Deze vacature wordt inmiddels bezet door de heer Peter Wellens, een echte Bosschenaar en werkzaam bij de firma Van Lanschot.

Wij zien de samenwerking met de commissarissen met plezier tegemoet.

Met ingang van 1 mei wordt er geen cadeaubon meer verstrekt voor diegene die een nieuw lid aanbrengt.

VAARTOCHTEN Het vaarseizoen is inmiddels van start gegaan. Profiteert u ervan om onze mooie stad eens op een andere manier te bekijken.

U kunt reserveren bij ons startpunt: Molenstraat 15a, tel: 073 - 122334, dagelijks van 10.00 tot 17 .00 uur behalve op maandag.

Er wordt op diezelfde dagen gevaren, op ieder heel uur, te beginnen om 11.00 uur, laatste boot om 17 .00 uur.

De tarieven zijn: volwassenen f 6,- p.p" kinderen t/m 12 jaar f 2,50 en Pas 65+ f 5,-.

OPROEP Het Kringhuis en het Jeroen Bosch Atelier heeft dringend behoeft aan vrijwilligers voor 1 dagdeel.

Graag melden in het Kringhuis 073 135098.

Wie herinnerigen heeft waarvan hij kan genieten, leeft tweemaal.'

Martialis

LEDENVERGADERING Kort verslag van de ledenvergadering op 29 maart 1992.

Op zondag 29 maartj.l. vond in de Slinger de jaarlijkse ledenvergadering plaats.

De vergadering werd bijgewoond door ongeveer 100 personen, onder wie 80 Kringleden.

Nort Lammers leidde voor het laatst als voorzitter van de Kring de ledenvergadering.

Hij opende het huishoudelijk gedeelte om 13.30uur.

Het verslag van de ledenvergadering van 24 maart 1991, de verslagen van de Kringpenningmeester, de Kringsecretaris en van de werkgroepen over hetjaar 1991 werden door de vergadering goedgekeurd onder dankzegging aan de voor de verslaglegging verantwoordelijke personen. De penningmeester werd gedechargeerd.

Vervolgens was het tijd voor de bestuursverkiezing. Als opvolger voor Nort koos de vergadering Wout Kuysten als nieuwe voorzitter van de Kring.

Behalve voor Nort was het ook voor Riet van den Heuvel de laatste ledenvergadering, die zij als Kringbestuurslid bijwoonde.

De vergadering koos als nieuwe be- · stuursleden: mevrouw Kok de Bekker en de heer Hein Kurvers.

Theo van Herwijnen werd als bestuurslid herkozen.

Na de bestuursverkiezing overhandigde de oud-voorzitter de voorzittershamer aan de nieuwe voorzitter.

Nu was het tijd voor de verkiezing van de Raad van Commissarissen.

Ook in de Raad van Commissarissen zijn enkele wijzigingen opgetreden.

De Kring moest afscheid nemen van mevrouw Bos-Rops (oud stadsarchivaris en nu rijksarchivaris te Utrecht), de heer van Herpen, die in januari 1992 overleed en de heer van Boven, rijksarchivaris te 's-Hertogenbosch.

In de drie daardoor ontstane vacatures heeft het Kringbestuur slechts gedeeltelijk kunnen voorzien.

Er zijn twee nieuwe commissarissen benoemd: de heer Clemens van der Ven (algemeen deskundige) en de heer Bert Looper, per 1 april 1992 stadsarchivaris van 's-Hertogenbosch, als historisch deskundige.

De heer Luyckx (publicitair deskundige) werd als commissaris herkozen.

Het Kringbestuur heeft van de vergadering volmacht gekregen om in de benoe-

ming van de derde commissaris (financieel deskundige) in de loop van dit verenigingsjaar te mogen voorzien.

Na dit formele gedeelte was er in de pauze ruim tijd voor ontspanning en wel in de vorm van een tombola, die onnavolgbaar werd gepresenteerd door Joep van de Griendt.

Menig aanwezige ging met een presentje naar huis.

Na deze pauze deed oud-Kringvoorzitter Herman van den Heuvel als voorzitter van de werkgroep Het Kleine Monument een oproep aan de aanwezigen om in deze werkgroep zitting te nemen. Er is veel werk te doen, maar met twee mensen lukt dat niet.

Twee andere Kringwerkgroepen (Commissie Binnenstad en Werkgroep Bossche Verzamelaars) kunnen ook nog nieuwe leden gebruiken.

De vierde werkgroep, redactie KringNieuws, heeft behoefte aan mensen, die artikelen voor het Kring-Nieuws kunnen schrijven.

Om 16.00 uur sloot de nieuwe voorzitter, Wout Kuysten, de vergadering.

Theo van Herwijnen 9 april 1992

0

Voor zover de controle reikte, hebben wij geen onjuistheden geconstateerd.

Belangstellenden zijn in de gelegenheid gesteld het uitvoerige verslag in het Kringhuis in te zien en vragen hieromtrent te stellen.

De kascommissie spreekt, mede namens de leden, de hartelijke dank uit aan Dhr J. van Uden voor de consciëntieuze en heldere wijze waarop hij de werkzaamheden heeft verricht, alsmede voor de vele uren, die hij voor dit werk belangeloos beschikbaar heeft gesteld.

Wij hopen dat hij dit werk voor de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch" nog vele jaren zal kunnen en willen voortzetten.

Wij stellen de vergadering voor decharge te verlenen aan de penningmeester.

De kascommissie

0

ACTIVITEITEN Maakt u vooral gebruik van uw lidmaatschapskaart en de gratis bonnen die eraan vastzitten. De bonnen zijn alleen voor individuele rondleidingen, dus niet voor groepsgebruik.

Op deze manier krijgt u een groot deel van uw lidmaatschapsgeld terug en u hebt een paar plezierige uurtjes!

N.B. Een uitgebreid verslag van de ledenvergadering zal kort voor de volgende ledenvergadering in het KringNieuws gepubliceerd worden.

LIER

VERKLARING KASCOMMISSIE

In het vorige Kring-Nieuws hebt u kunnen lezen dat wij op zondag 24 mei naar Lier gaan. Denkt u eraan dat u een geldig paspoort nodig hebt!!

Op donderdag 20 februari 1992 hebben ondergetekenden, dhr H. Blankert, Mevr H. van Griensven en Mevr J. LammersGrosfeld ten huize van Dhr J. van Uden, penningmeester van de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch", als kascommissie inzage gehad in de boekhouding van deze vereniging betrekking hebbend op het boekjaar 1991.

Wij hebben geconstateerd dat de boekingen en overige hiermede verband houdende werkzaamheden correct zijn uitgevoerd; alle betalingen zijn gebaseerd op deugdelijke stukken.

De saldi en de totalen van de rekeningen zoals opgenomen in het financieel verslag van 1991 zijn op juiste wijze ontleend aan de boekhouding.

De bank- en girosaldi stemmen overeen met de afschriften per 31 december 1991.

FIETSTOCHT ZONDAG 5 JULI 1992 De Maas - Gewande - Empel - Opgravingen Er is de laatste jaren nogal wat gaande in Empel met betrekking tot een oude Romeinse tempel en een middeleeuws kasteel.

Mogelijk wordt het een en/of het ander in de toekomst een attractie voor het publiek.

Om alvast wat op de hoogte te geraken gaan we met een aantal geïnteresseerden

Plattegrond tempelcomplèx

0

meter

een fietstocht maken naar Empel en omgeving.

Het programma staat nog niet definitief vast, maar voorlopig ziet het er als volgt uit: 10.30 Vertrek vanaf het Brabantbad 11.00 Bezoek aan Gemaal Caners (1/2 groep), waar de archivaris van de Maaskant, de heer Buijks, ons het een en ander zal vertellen over de geschiedenis van het Waterschap.

Bezoek aan museum Anton Verhagen, amateur archeoloog (andere 112 groep).

12.00 Wisseling van de groepen.

13.00 Gelegenheid tot het nuttigen van het door uzelf meegenomen lunchpakketje: Deken Pompenstraat 39. Voor koffie en thee wordt gezorgd.

Tijdens de lunch zal Jan van Bergen, amateur archeoloog, wat laten zien van zijn vondsten en mogelijk wat vertellen van zijn ontdekking van de Romeinse tempel.

14.30 Op de fiets even kijken waar het kasteel - 't Slot- gestaan heeft. Nu is alleen gras te zien.

Daarna fietsen we verder naar de lokatie waar onder het gras de fundamenten van de Romeinse tempel zich bevinden. Dus ook niets te zien.

Mocht het ooit tot een visualisering komen van de opgravingen, dan weet U alvast waar het zich afspeelt.

Door de uitleg van de heren Buijks, Verhagen en Van Bergen krijgt U kennis van het een en ander.

Daarna fietst U via of langs Café de Lachende Vis (in oud Empel) via de nieuwbouwwijk de Maaspoort of over de dijk naar Treurenburg, weer op huis aan.

De kosten bedragen f 2,50 pp, bij inschrijving te voldoen.

Er kunnen zich maximaal 40 deelnemers in het Kringhuis aanmelden.

Romeinse Tempel te Empel

Natuurlijk is het op 5 juli redelijk fietsweer. Zeker als U met uw fietskleding ook op een buitje voorbereid bent.

Namens het bestuur, Kok de Bekker-Dupont

AANWINST In het Kringhuis zijn 2 aardige, handige boekjes te krijgen, uitgegeven door de Stichting Open Monumentendag.

Het ene gaat over "Bouwstijlen herkennen" en kost f 6,-. Het 2e gaat over "Interieurstijlen" en kostf 5,-.

Tegen inlevering van bon C krijgt u beide boekjes voor f 10,-.

Als u bon A nog niet gebruikt hebt kunt u tegen inlevering daarvan voor f 2,50 (verkoopprijs f 4,95) het Uilenburgboekje )°pen, en met bon B de Vorstelijke stad voor f 2,50 ( f 5,-).

LEUVEN Op woensdag 18 maart had het bestuur een uitnodiging om de heropening van het onderkomen van onze Leuvense zusterorganisatie bij te wonen. Vanwege praktische redenen waren wij niet aanwezig, maar hebben dit goed kunnen maken op zondag 5 april.

RONDLEIDINGEN CITADEL.

een uitgebreide uitleg over de beiaard en daarna de schitterende pas voltooide restauratie van het Augustinessenklooster en tot slot moesten wij een steekje van jaloezie bij onszelfbespeuren, want.... wij mochten de gotische zaal van het stadhuis bewonderen.

Wat in 's-Hertogenbosch onmogelijk lijkt te zijn, is daar normaal. De gids krijgt het weekend de sleutel van het stadhuis en kan op zijn gemak de rondleidingen doen.

Wie weet wordt deze droom ook voor ons nog eens werkelijkheid!!

De zaterdagen 9 en 23 mei, 13 en 27 juni om 11.00 uur.

Kaartverkoop: uitsluitend vooraf in het Kringhuis.

Kosten: f 3,- p.p.; kinderen t/m 12 jaar f 1,-p.p.

Duur: circa 1 uur Info: Kringhuis, 2e Korenstraatje 18, tel: 073 - 135098.

VAREN BINNENDIEZE.

Vol nieuwe indrukken, moe en met een fijn gevoel onze Belgische vrienden weer eens gesproken te hebben, kwamen we weer in de stad aan .

Dinsdag t/m zondag om 11.00, 12.00, 13.00, 14.00, 15.00, 16.00en 17.00uur.

Kosten: f 6,- p.p., kinderen 4 t/m 12jaar f 2,50 p.p.; Pas 65+ f 5,- p.p.

Duur: circa 50 minuten.

Kaartverkoop/informatie van dinsdag t/m zondag 10.00 tot 17.00 uur, Molenstraat !Sa, tel. 073 - 122334.

TOERISTENSEIZOEN Inmiddels is het toeristenseizoen van start gegaan . Het belooft een lang en druk seizoen te gaan worden. De nieuwe gidsen staan na een intensieve begeleiding samen met de "oude" in de startblokken.

Het gaat de Kring goed. Hoe langer hoe meer mensen en organisaties weten ons te vinden. Inmiddels doen wij uitgebreid zaken met 2 hotels in de stad, die onze activiteiten in hun pakket hebben zitten, evenals met verschillende horecagelegenheden in de stad. Dit alles om de toerist een op maat gemaakte dag, volgens hun eigen wensen aan te kunnen bieden.

Dat ons produkt aanslaat blijkt uit alles en wij verheugen ons op de gasten, die dankzij onze inzet een fijne dag hebben.

TORENRONDLEIDINGEN ST. JAN Elke zon- en feestdag (Bevrijdingsdag en Hemelvaartsdag) in mei en juni, behalve le Pinksterdag.

Aanvang: 13.00, 14.00, 15.00 en 16.00 uur.

Kaartverkoop: aan de ingang van de toren in de Torenstraat Kosten: f 3,- p.p.; kinderen t/m 12 jaar f 1,- p.p.

Duur: circa 5 kwartier Info: Kringhuis, 2e Korens traatje 18, tel: 073 - 135098.

JEROEN BOSCH OP WARE GROOTTE.

In alle vroegte vertrok op 5 april een delegatie van het bestuur richting Leuven. De ontvangst was hartverwarmend en de Leuvense specialiteit stond al op tafel gereed.

Het pand, een koopmanshuis (het oudste gedateerde woonhuis in Leuven) en genaamd "Den Horen" is met sponsoring op schitterende wijze gerestaureerd.

Als u in de buurt bent is het zeker de moeite waard er eens een kijkje te gaan nemen.

Onze gastheren en dame hadden een boeiend programma in elkaar gezet, de beiaardier speelde voor ons en we kregen

Permanente tentoonstelling van foto's van werken van Jeroen Bosch op ware grootte. Markt 79.

Geopend: Dinsdag t/m zondag van 13.00tot 17.00uur.

Entree: f 2,50 p.p.; museumjaarkaart, CJP, Pas 65+ en jongeren van 12 - 18 jaar f 1,50p.p.; kinderen onder 12jaar(mits onder geleide) gratis.

Info: Kringhuis, 2e Korenstraatje 18, tel: 073 - 135098.

RONDLEIDINGEN ZWANENBROEDERSHUIS. Alle vrijdagen van 11.00 tot 15.00 uur.

Entree: gratis voor individuele bezoekers.

Duur: circa 3 kwartier Info: Kringhuis, 2e Korenstraatje 18, tel: 073 - 135098.

STADSWANDELINGEN \

, , Op 5 en 28 mei zullen er om 14.00 uur stadswandelingen gehouden worden.

Startpunt/kaartverkoop: Kringhuis, 2e Korenstraatje 18.

Kosten: f 3,- p.p.; kinderen t/m 12 jaar f 1,- p.p.

Duur: 1 Ă 1 1/2 uur Info: Kringhuis, 2e Korenstraatje 18, tel: 073 - 135098.

Maximaal 25 personen per groep.

TENTOONSTELLING In het Kringhuis, 2e Korenstraatje 18, is tot 24 mei een tentoonstelling te zien over Walter Breedveld.

Toegang: gratis.

Openingstijden: maandag t/m zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur, donderdag van 18.00 tot 21.00 uur en zondag van 12.00tot 17.00 uur.

VERBORGEN BRABANTS TEKENTALENT INLEIDING Ongeveer een half jaar geleden presenteerde het NOORDBRABANTS MUSEUM te 's-Hertogenbosch de hoogst interessante collectie Beerendonk Zuid-Nederlandse materiële volkscultuur onder de titel RIJKE OOGST VAN SCHRALE GROND. Dit orginele evenement nodigt ons uit tot een bescheiden vervolg in kleine kring met een presentatie van een geestelijk erfgoed van zuiver brabantse orgine, waarover tot nu toe nog vrijwel niets is gepubliceerd of getoond. Dat geldt voor het verborgen tekentalent van de Bosschenaar, Gerardus, Christianus, Jacobus Teulings (8 oktober 1855 - 18 oktober 1916), voormalig directeur van de PROVINCIALE NOORDBRABANTSCHE EN 'S-HERTOGENBOSSCHE COURANT.

Afbeelding 1: Op deze groepsfoto links staande GERARD TEULJNGS. ln het midden zittend COENRAAD NICOLAAS TEULINGS, grondlegger van Teulings' drnkkerijen.

U ziet hem hier - helemaal links staandes- op een groepsfoto uit 1898 met broer, zussen, kinderen, ooms en tantes rond zijn ouders, Coenraad, Nicolaas Teulings met zijn echtgenote. Een voor onze stad historisch belangrijke foto, omdat Coenraad, Nicolaas de grondlegger is van de Teulings' drukkerijen te 's-Hertogenbosch (afb.!).

Alvorens wat dieper in te gaan op deze fijnbesnaarde telg uit dit Bossche boekdrukkersgeslacht, in vogelvlucht iets verteld over het in 1877 nog onogelijke drukkerijtje in onze stad. Uit een "Staat der fabrieken in de gemeente 's-Hertogenbosch op den 31 December 1877", beschikte de kleine boekdrukkerij over één stoomwerktuig van twee paardekrachten en één stoomketel (afb.2).

Afbeelding 2: Onder volgnummer 4 boekdrnkkerij C.N. Teulings.

In de rubriek: "Aantal arbeiders in de fabriek werkzaam" stond nog geen enkel gegeven vermeld. Zulks in tegenstelling tot de twee andere Bossche boekdrukkers -" giganten" - Lutkie & Cranenburg en H. Bogaerts met hun groot aantal werklieden.

Beide boekdrukkers waren in de stad de voornaamste werkgevers. Opvallend is bovendien, dat Lutkie & Cranenburg toen al met "kinderen (mannelijk) 12 - 16 jaar" 18,4% op het totale personeelsbestand - werkte. Alleen de bandwerkerij G. Vullings spande met zijn kinderarbeid de kroon. met een aantal van 22 mannen werkten er ook tien kinderen (31,3% van het bestand). Alleen de Gebroeders Donkers had drie meisjes tussen 12 en 16 in dienst.

Tegen deze achtergrond is het interessant vast te stellen, hoe uit dat toen zo piepkleine drukkerijtje tenslotte het imposante VNV-concern is ontstaan. Toch gaan we hier nu niet verder in op de boeiende Bossche pershistorie. Daarover zijn intussen al eerder voortreffelijke studies en artikelen verschenen.

werpse Kunstacademie onder de bekwame leiding van de befaamde De Keyzer.

Antwerpen werd voor de jonge Teulings de springplank naar Parijs. Het is niet te ver" wonderen, dat de franse hoofdstad tenslotte zijn "lievelingsstad" werd. :1 1 leerde er de alom ge·1 , ... Hij vierde grafische kunstenaar GUSTAVE DORÉ kennen. Die twee werden hechte vrienden.

Doré wees hem al heel spoedig de weg naar andere belangrijke kunstbroeders, waaronder de cartonist HONORÉ DA UMIER, gevreesd om zijn vlijmscherpe satirischf prenten. Teulings genoot - geestig en oorspronkelijk als hij zelf was - van diens geestesproducten, waarmee hij de maatschappelijke feilen van de franse metropole geselde. In de literatuur wordt gesproken, dat Teulings voor sommige Parijse bladen prenten heeft getekend. Tot nu toe hebben we daarvan nog niets kunnen achterhalen.

LE RIEUR ILLUSTRÉ.

Voornamelijk op aanraden van Doré vertrok Teulings in 1880 weer naar België, waar zijn vriend hem in contact bracht met de uitgevers van L'ILLUSTRATION EUROPÉENNE te Brussel (afb.3)

DE TEKENAAR GÉRARD TEULINGS. Vader Coenraad had al heel vroeg de bij zondere tekengave van zijn tweede zoon Gérard ontdekt. Direct na zijn kostschooltijd op de "Ruwen berg" te Sint Michielsgestel stuurde hij hem naar de bekende Ant-

Afbeelding 3: Omslag Twaalfde jaargang 1881-1882 van L'illustration européenne.

)

Daar kreeg hij de unieke kans van zijn leven om zijn artistieke gaven als karikaturist én feuilletonist in zijn eigen fijnzinnige stijl te bewijzen.

De uitgave van een wekelijks verschijnend humoristisch periodiek - LE RIEUR ILLUSTRÉ- in datjaar was het resultaat.

België stond toen in het teken van de feestelijke herdenking van haar vijftigste onafhankelijkheidsverjaardag.

Gedurende de gehele jaargang 18801881 verzorgde Teulings - al dan niet onder de schuilnaam CHUZ de voorpagina-prenten-in-kleur. Daarnaast liet hij in de meeste nummers zijn grenzeloze fantasie en originaliteit met stift én tekst de vrije loop.

De jaargang van LE RIEUR ILLUSTRÉ loopt niet gelijk met onze jaarindeling, hetgeen in die tijd meer voorkwam. Met het nummer 49 werd het jaar 1880 afgesloten; de nummers 50 tot en met 52 vielen in het ) jaar 1881.

Het redactionele beleid van dit belgische satirische periodiek, zoals dat in nummer acht van de jaargang omschreven stond, was geheel toegesneden op Teulings' bescheiden en gevoelige karakter.

Milde spot over het doen en laten van het fenomeen "de mens" ... in ieder geval zonder politieke en religieuze kleur én ... in ieder geval zonder wie of wat dan ook te kwetsen, was de opzet.

Met deze opstelling was het tijdschrift uniek. Het onderscheidde zich van de andere humoristische bladen in België uit die tijd.

Over Teulings' capaciteiten schreef de

Ajbeelding6: LE RIEUR /LLUSTRÉno.49.Eenlesin aardrijkskunde Waarom Gérard Teulings eind 1880, begin 1881 naar 's-Hertogenbosch terugkeerde, is weer een ander verhaal.

Vught, maart 1992 J.A.G.M. van Roosmalen

0

Bronnen:

Afbeelding 5: LE RIEUR ILLUSTRÉ no.26 Mijn vader is net de deur uit gegaan, mijnheer.

Wanneer zal ie weerthuis zijn, ventje?

Hij heeft me wel gezegd, dat ie voor Uniet thuis is, maar niet, wanneer ie weer terng is.

.. . . ..

,"

Afbeelding4: LE RIEUR ILWSTRÉno.13 Kijk eens, Mevrouw en Mijnheer, hoe mooi ie gegroeid is!

Wel, wel, Rudolf, ik zie er zelfs een roos inzitten.

Ja, liefste, het zal een plant zijn, die of in Schiedam of in Hasselt is gekweekt.

Het was HERMAN MOERKERK, die Teulings' tekenwerk erg bewonderde. In zijn "In memoriam" bij de plotselinge dood van G.C.J. Teulings herdacht hij deze grote Bosschenaar in de PROVINCIALE NOORDBRABANTSCHE EN 'S-HERTOGENBOSSCHE COURANT no.238 van donderdag 12 oktober 1916 als volgt: " ... Herhaaldelijk werd de heer Teulings verzocht om door eene tentoonstelling van zijn werk het publiek in kennis te brengen, doch steeds was het zijn grote bescheidenheid, die hem er toe bracht deze uitnoodi~ing afte wijzen.

Het is te betreuren, dat zijn teekenwerk niet in nog breder kring is bekend geworden ... " Slechts éénmaal zouden enige tekeningen op een liefdadigheids-tentoonstelling hebben gehangen. Bijzonderheden hebben we tot nu toe nog nergens kunnen vinden.

Bossche Kamer van Koophandel, "Staat der fabrieken in de gemeente 's-Hertogenbosch op den 31 December 1877." Jaarverslag 1877 CHUZ(schuilnaam van G.C.J. Teulings), "Voorpagina-prenten-in-kleur", Le Rieur Illustré, Brussel, jaargang 1880/81, de nos.13,26 en 49 •Behalve het familie-exemplaar is er nog één in de Kon.Bibliotheek, Keyzerslaan 4 D, 1000 Bruxelles, tel.

02-5136180, Cat.no.11-39-749, journal paraisant Ie Dimanche, fotocopy 5 frs per pagina.

Hollenberg, Dr.P."'s-Hertogenbosch als perscentrum", Varia Historica Brabantica IV •H. Smits B.V. 's-Hertogenbosch, 1975, 215-224 •Het oorspronkelijke artikel is te vinden alseen publikatie in het jubileumnummer van het Brabants Dagblad van 25.9.1971. Ook verscheen van dit artikel een overdruk in boekvorm, uitgegeven door het Brabants Dagblad te 's-Hertogenbosch.

L'lllustration européenne 1881-1882. Prop" Editeur Henri Bogaerts, Rédacteur en Chef: Marcellin La Garde, Boulevard du Nord no.107 Bruxelles, no. l 12e jaargang 5 November 1881 , no.52 idem 28 October 1882, met o.a. gravures van Peinture Bogaerts en Gustave Doré.

Provinciale Noordbrabantsche en 's-Hertogenbossche Courant, no.238 van donderdag 120ctober 1916 no.150 van zaterdag 2Juli 1921,jubileumnummer.

DE GECROONDE OLIFANT 'De Gecroonde Olifant' zo heette het huis op de hoek van de Markt en de Marktstraat, waar mijn grootvader Toon Jansen sinds zijn huwelijk in 1889 zijn winkel/woonhuis gevestigd had. Hij bewoonde en dreef zijn detailhandel in kleding in de benedenwoning, terwijl de bovenwoning bewoond werd door J. van der Linden, employĂŠ bij de Nederlandsche Bank. In de kelder van het pand had Toon Jansen zijn 'gemaakte kleedingstukken' opgeslagen, waarmee hij enkele malen per week naar de dorpsmarkten trok. Aan de rechterzijde van de Marktstraat bevond zich de 'Nieuwe Vischmarkt' van H. Teckelenburg-de Leeuw, gehuisvest in het huis genaamd 'De Rodenburg'. Beide huizen markeren de breedte van het begin van de Marktstraat, destijds de toegang tot het zogenaamde Tolbrugkwartier of 'De Pijp'.

Deze laatste benaming geeft duidelijk weer wat de Marktstraat rond 1900 nog was: een enge doorgang tot dit helaas verdwenen Bossche stadskwartier.

Toon Jansen voelt zich reuze op zijn gemak daar op deze hoek. Hij is in zijn eigen buurt blijven wonen. Zelf is hij geboren in De Moriaan, welk pand destijds bewoond werd door een aantal gezinnen, waaronder dat van Johannes Wilhelmus Jansen en Maria Boelens, zijn vader en moeder. In de Marktstraat woonde voor haar huwelijk zijn vrouw Leentje Bodar. Met de warenmarkt voor de deur waren er veel passanten en was Leentje ook dicht bij huis als zij met haar gebreid goed op de markt stond. Het paard, verzorgd door zijn broer Koosje, had zijn stal in de Lange Tolbrugstraat.

Zijn moeder woonde tot haar dood in 1901 ook in de Marktstraat. Toon Jansen zou daar nooit meer weg willen gaan.

slaggelden f 2.506,60. In haar vergadering van 16 maart wordt door de gemeenteraad zonder beraadslaging en zonder hoofdelijke stemming het ontwerpbesluit tot aankoop goedgekeurd. In de Memorie van toelichting bij dit besluit worden de beweegredenen van deze aankoop uiteengezet: * "Reeds sedert geruime tijd is de wenschelijkheid ingezien en erkend om de aan de Groote Markt uitkomende Marktstraat, die zeer smal en onooglijk is, te verbeteren en door verbreding met de in het verlengde daarvan gelegen Lange Tolbrugstraat te maken tot een geschikten verkeersweg tusschen de Groote Markt en de Zuid-Willemsvaart.

Daarvoor is het noodig de beschikking te verkrijgen over de huizen aan de linkerzijde van de Marktstraat, waarvan 28 februari jl. het onderhavige in het openbaar werd verkocht.

Van deze gelegenheid is gebruik gemaakt om dat pand in eigendom te nemen en daardoor een begin te maken met hetgeen zal noodig wezen om de voorbedoelde verbetering voor te bereiden en vervolgens tot uitvoering te brengen. De koopprijs is zeer matig te noemen".

Nu rest nog de aankoop van de overige elf panden. Hiervoor doen Burgemeester en Wethouders in de Raadsvergadering van 18 mei 1905 het voorstel om het te machtigen "aan de Regeering te verzoeken

een wetsontwerp aan de Staten Generaal in te dienen, houdende de verklaring dat het algemeen belang de onteigening van de bedoelde percelen vordert." Zonder hoofdelijke stemming wordt het voorstel aangenomen.

In 1907 wordt door het gemeentebestuur de aankoop van panden in de Marktstraat voortgezet. Het college van Burgemeester en Wethouders doet hiervoor op 28 februari 1907 in de Raad het volgende voorstel: * "Bij eene taxatie door twee deskundigen is de waarde van de huizen, die voor de verbreeding van de Marktstraat aangekocht of onteigend moeten worden, begroot op eene som van ongeveer f 33.000,- . Wij stellen Uwe vergadering voor ons te machtigen de aanbiedingtot aankoop van bedoelde panden op den voet van gedane taxatiĂŤn aan de eigenaren te doen. Eventuele nadere bespreking en toelichting meenen wij, dat beter in besloten vergadering te houden en te geven is".

Uit de vergadering van 21 mei 1907 blijkt dat acht eigenaren, waaronder ook de eigenaar van het pand waar A.F. Jansen zijn winkel en woonhuis heeft, bereid zijn hun huis aan de gemeente te verkopen. Deze eigenaren zijn J.H. Mettrop, M.J. Meuwese, P. Veltman, Wed. M. vd Sloot-Hollanders, J. van Erp en K.A. Tieleman. Drie eigenaren weigeren de door de gemeente

Rond 1900 komt echter bij het gemeentebestuur het idee naar voren om de Marktstraat , die 'zeer smal en onooglijk' genoemd wordt, te verbreden. Hiervoor zullen twaalfhuizen aan de linkerzijde van deze straat gesloopt moeten worden. Men wenst een goede verbinding aan te leggen tussen de Markt en de Zuid -Willemsvaart.

In een besloten raadsvergadering van 23 februari 1905 wordt bepaald dat een toen in openbare veiling zijnde huis in de Marktstraat, Sectie G no 2983, groot 78 centiaren voor rekening van de gemeente zal worden aangekocht. De koopsom bedraagt, inclusief de kosten van verkoop en uit te keren

De Markt rond 1900.

Het zesde huis van rechts (op de linker hoek van de Marktstraat) is het winkel/ woonhuis van A.F. Jansen.

voorgestelde koopsom te aanvaarden. Zij vorderen "eene hoogere koopsom dan is aangeboden". Het zijn de eigenaren Antonetta Phlüg, A. Veltman en Bernard Boelens. De gemeenteraad besluit daarom - gemachtigd bij Koninklijk Besluit van 4 augustus 1906 - deze bovengenoemde eigenaren voor de Arrondissementsrechtbank te doen dagvaarden, "ten einde de onteigening der percelen te hooren uitspreken en het bedrag der schadeloosstelling te hooren vaststellen".

Tijdens de Raadsvergadering van 18 oktober 1907 blijkt dat alle huizen kunnen worden aangekocht met uitzondering echter van het pand van Antonetta Phlüg. Het gevolg is dat deze eigenaresse gedagvaard wordt voor de Arrondissementsrechtbank "ten einde de onteigening van meergenoemd perceel te hooren uitspreeken". Het yedrag van de schadeloosstelling wordt vastgesteld op f 1000,-.

Nu kan tot sloop van de elf hierboven genoemde panden worden overgegaan.

Toon Jansen moet nu uitzien naar een ander winkelpand en een ander woonhuis voor hem en zijn gezin dat inmiddels uit zeven personen bestaat (hijzelf, zijn echtgenote, vier zoons en zijn broer Koosje). Hij wil eigenlijk niet weg daar van die hoek en talmt daarom lang met het zoeken naar een nieuw huis. Als in 1906 het pand Markt 59 te koop wordt aangeboden weigert hij om deze koop te doen. In 1908 komt het pand weer te koop en dan heeft Toon Jansen er wel oren naar. Hij moet nu wel, zijn huis 'De Gecroonde Olifant' is verkocht. Maar door het uitstel van ongeveer twee jaren 10et hij nu ruim f 4000,- meer betalen. Op 7 maart 1908 wordt het koopcontract gesloten en koopt Toon Jansen het pand 'Het Vergulde Duifke' gelegen aan de Markt op nr59.

De koopsom bedraagt f 17.850,-. Toon neemt de hypotheek van f 10.000,- over en betaalt f 7,850,- contant. "De verkooper verklaarde uit handen van de kooper te hebben ontvangen de restant koopsom ad zevenduizend achthonderd vijftig gulden."

Toon Jansen mag zich nu de bezitter noemen van 'Het Vergulde Duifke', een historisch pand in de binnenstad van 's-Hertogenbosch.

Dat Toon Jansen aanvankelijk weigert om zijn winkel/woonhuis op de hoek van de Markt en Marktstraat te verlaten om elders zijn kledinghandel voort te zetten is

begrijpelijk. Voor hem is de Bossche Markt de plaats waar burgers en buitenlui samenkomen om handel te drijven. Een kledingzaak gelegen aan de Markt te 's-Hertogenbosch is voor zijn handel alleen maar de juiste plaats. De markt is ontmoetingsplaats tussen kopers en verkopers, tussen stedelingen en plattelanders.

De cafés en winkels die aan de markt gelegen zijn, delen in deze belangrijkheid.

Wanneer Toon Jansen na verhuizing toch aan de Markt kan blijven wonen is verhuizen minder moeilijk. Mèt Toon Jansen verhuist de bankemployé van der Linden met zijn gezin (echtgenote en twee kinderen) mee naar 'Het Vergulde Duifke' op Markt 59. Hij betrekt daar de bovenwoning en zal daar tot 1920 blijven wonen.

In de Marktstraat verdwijnen voor de verbreding in 1907 twaalf panden die eens markante namen droegen als: De Gecroonde Olifant, Peter de Gek (twee panden), De drie gezoden Peperkoeken (later De Drie Kronen), De Zoete Inval, De gekroonde Peperkoek, De Meelpoort, De Kroon, De drie Sterren (twee panden), De Rosemarijn ende Pluim.

de Fa. W.A. Baudoin gevestigd was, wordt gesloopt. De gerestaureerde Moriaan wordt het hoekhuis. De rooilijn van de Marktstraat blijft zoals die in 1908 was vastgesteld. Bij het begin van de Marktstraat ziet men derhalve thans een verbreed trottoir tot waar het eerste winkelpand begint. Bij het tot stand komen van het voetgangersgebied Hoge Steenweg-Pensmarkt (eind jaren zestig) wordt het eenrichtingsverkeer via de Markt door de Marktstraat geleid richting Tolbrugstraat/Zuid-Willemsvaart. Hadden de vroegere vaderen het zo in 1907 ook niet bedoeld? Waren het toen wat paarden, karren, handwagens en een eerste auto, die hun weg zochten door deze verbrede Marktstraat, nu zijn het talloze auto's, bromfietsen en fietsen die in grote getale langs snorren. De bezitters van deze voertuigen en ook de (soms moeilijk) overstekende voetgangers zullen zich niet bewust zijn dat zij een markant punt passeren: de plek waar eens 'De Gecroonde Olifant' stond.

Frans L. Jansen

0

Bronnen: Sinds het wegbreken van De Gecroonde Olifant werd het pand genaamd De Meelpoort, gelegen pal naast De Moriaan, het hoekhuis. Het werd bewoond door een koek- en banketbakker. Het pand heeft nu aan de zijde van de Marktstraat een blinde muur, die gebruikt wordt voor het aanbrengen van reclameteksten en reclameschilderingen. Wanneer in 1961 tot de restauratie van de Moriaan wordt overgegaan moet ook dit pand wijken. De Meel poort, waarin jarenlang de borstel- en mandenzaak van

1. Notulen Gemeenteraad van ';s-Hertogenbosch, 1905, 1906, 1907.

2. Jansen, Dr F.L., Kledinghandel in transitie, een eeuw detailverkoop te 's-Hertogenbosch, Oorsprong en ontwikkeling van het familiebedrijf 'AF. Jansen' 18891987, Tilburg 1991.

3. Mosmans, Jen Alph.G.J" Oude namen van huizen en straten te 's-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch 1906.

4. Sasse van Ysselt, Jhr. Mr. A.F.O. van, De voorname huizen en gebouwen van 's-Hertogenbosch (deel III), 's-Hertogenbosch 19 lO.

ENGELEN Engelen komt in de geschreven bronnen voor het eerst voor rond 815 .

Een Frankische grootgrondbezitter, Alfger genaamd, schenkt dan aan de Abdij Lorsch in Duitsland een hoeve in Agrisa tesamen met bezittingen die in de omgeving zijn gelegen. Met Agrisa zou Engelen bedoeld zijn . In een oorkonde uit 1147 komt Engelen voor als Angle ofEngle.

De naam, zoals die nu geschreven wordt, treffen we voor het eerst aan in 1245 wanneer ene Gerung Ridder van Engelen genoemd wordt.

Zeker is dat er al bewoning was in de Romeinse tijd op "De Woerd" en "De

Beemd". Hier zijn namelijk scherven en munten uit die tijd gevonden.

Het gemeentewapen van Engelen bevat de afbeelding van de aartsengel Yophiël met in de rechterhand een vlammend zwaard en in de linkerhand een gesel. Dit wapen is door de Kroon verleend op 18 april 1953. Het is ontleend aan het schepenbankzegel van 1614.

Yophiël zou Adam en Eva uit het Paradijs hebben verdreven.

Jo Hendriks

0

JOANNES VAN DEN BOGAARD VIJF MAAL GEHUWD, 21 KINDEREN EN ... TWEE MAAL OVERLEDEN Stamboomonderzoekers onder u zijn misschien minder verbaasd over de kop van dit artikel, dan zij die geen ervaring hebben met dat soort onderzoek.

Je zou mogen verwachten, dat sinds de invoering van de burgerlijke stand in 1811 het niet meer voorkomt, dat een persoon (op papier althans) twee maal overlijdt. En toch is dat de 01thenaar Joannes van den Bogaard overkomen.

Op 30 september 1833 stapt Embertus van den Bogaard, 26 jaar, van beroep landbouwer, wonende te 01then, naar de ambtenaar van de burgerlijke stand te 's-He1togenbosch, om aangifte te doen van het overlijden van zijn broer Joannes van den Bogaard.

De overlijdensacte meldt, dat op 30 september 1833 te Orthen om half zeven 's-morgens is overleden Joannes van de Bogaard, van beroep schoenmaker, oud 26 jaar, echtgenoot van Cornelia van der Zanden, gedoopt Orthen 22 mei 1807, zoon van Wilhelmus van den Bogaard en Johanna van den Dungen. (FIGUUR 1) Zo op het eerste gezicht is er met deze aangifte niets loos, al wordt de leeftijd van Embertus foutief vermeld: hij is 32 jaar in plaats van 26 jaar.

Je gaat anders tegen deze aangifte aankijken, als je een tweede overlijdensacte van Joannes vindt: Op 23 september 1886 is om vier uur 's-middags te Orthen is overleden: Joannes van den Bogaard, zonder beroep, weduwnaar van Cornelia van der Zanden, Henrica van den Berk, Maria van den Bogert, Aide-

gundis van Bergen en Maria Hofmans, oud 79 jaar en vier maanden, geboren te 's-Hertogenbosch, zoon van Wilhelmus van den Bogaard en Johanna van den Dungen.

Het gaat hier om dezelfde Joannes, als die welke overleed in 1833. Welke overlijdensacte is nu de juiste?

het vonnis is op 5 augustus 1834 in de registers van overlijden van 's-Hertogenbosch ingeschreven(2).

De ambtenaar van de burgerlijke stand heeft echter verzuimd in de overlijdensacte van 30 september 1833 een kantmelding te maken, die verwijst naar dit vonnis.

Joannes van den Bogaard trouwde op 15 oktober 1831 voorde eerste maal te 's-Hertogenbosch met de op 27 juni 1805 te Berlicum gedoopte Cornelia van der Zanden.

Cornelia overlijdt op 30 september 1833 te 's-Hertogenbosch. Joannes heeft al spoedig na het overlijden van zijn eerste vrouw nieuwe trouwplannen.

Om te kunnen hertrouwen moet hij een overlijdensacte ven zijn eerste vrouw kunnen overleggen en dat levert problemen op: de acte van overlijden van Cornelia van der Zanden is niet in de burgerlijke stadsregisters van 's-Hertogenbosch ingeschreven.

Joannes heeft blijkbaar zelf ontdekt, dat er een fout is gemaakt bij de burgerlijke stand en stapt op 29 juli 1834 naar de Rechtbank van Eerste aanleg te 's-Hertogenbosch, de voorloper van de huidige arrondissementsrechtbank( l ). Hij verzoekt de rechtbank tot rectificatie van de overlijdensacte van zijn huisvrouw, daarin genoemd Joannes van den Bogaard in plaats van Cornelia van der Zanden.

Nu de overlijdensacte is gecorrigeerd, kan Joannes zonder problemen hertrouwen.

Zijn tweede huwelijk vindt ook te 's-Hertogenbosch plaats en wel op 23 augustus 1834. De bruid is de op 26 september 1806 te Empel gedoopte Henrica van den Berk. Dit tweede huwelijk duurt nog geen jaar. Henrica overlijd op 22 augustus 1835 te 's-Hertogenbosch.

Uit Joannes' eerste huwelijk is een zoor ) geboren en uit zijn tweede huwelijk een doodgeboren zoon. Joannes trouwt op 10 september 1836 te 's-Hertogenbosch met de op 3 april 1813 te Alem geboren Maria van de Bogert. Ook dit derde huwelijk is van korte duur. Maria overlijdt op 4 januari 1838 te 's-Hertogenbosch.

Uit dit huwelijk worden twee kinderen geboren.

De vierde bruid van Joannes wordt de op 21 januari 1807 te Empel gedoopteAldegundis van Bergen, met wie hij op 4 augustus 1838 te 's-Hertogenbosch trouwt. Uit dit huwelijk worden 7 kinderen geboren.

Dit hu wel ijk duurt 10 jaar: Aldegundis van Bergen overlijdt op 22 december 1848 te 's-Hertogenbosch.

Joannes van de Bogaard trouwt voor de vijfde en laatste maal op 16 februari 1850 te 's-Hertogenbosch met de op 23 augustus k Ammerzoden geboren Maria Hofmans.

Uit dit huwelijk worden 10 kinderen geboren. Joannes wordt nog op hoge leeftijd vader: Zijn jongste kind, een zoon, Johannes Hubertus Lambertus, is op 17 september

De acte behoort de volgende inhoud te hebben: Op 30 september 1833 is te 's-Hertogenbosch overleden: Cornelia van der Zanden, zonder beroep, huisvrouw van Joannes van den Bogaard, oud 19 jaar, geboren Berlicum en wonende Orthen, dochter van J oannes van der Zanden en Henrica van Muijlikom.

De rechtbank gaat op 31 juli 1834 accoord met deze correctie. Een afschrift van

i"2Jidz_ r, ··-· _'· - - -b_ "~~ f)~~;;;~~$(JJ.~~~~ ·.~-~1

·-

•

~\~~,u.· ~i_P.(~->~;_;,/'

-~--r·,·r:..- ;;~~_j_,;~~ -·_··{é't

..

~-~~---~f;;:f,f!'M7?J

Figuur 1: /I ~ De doopacte van Joan11es van de Bogaard: Baptizatus est Joannes filius /egitimus Wilhelmi van den Bogert(! ) et Joanna van de Dungen conjugum. Susc Henricus van den Dungen et Alegondis van den Boge11, Gedoopt is Joannes wettige won van Wilhelmus van den Bogert en Joanna van de Dungen echtelieden. Doopheffers: Henricus van de Dungen en Alego11dis van den Bogen. (Doopdatum 22mei1807, collectie Doop-Trouw en Begraafboeke11, stadsarchief's-Hertogenbosch, nummer68).

1867 te 's-Hertogenbosch geboren. Joannes' oudste kind werd 35 jaar(!) eerder op 16 augustus 1832 te 's-Hertogenbosch geboren, ook een zoon, Willem.

Het vijfde huwelijk van Joannes duurde 24 jaar. Maria Hofmans overleed op 24 augustus 1874 te 's-Hertogenbosch.

Van de in totaal 21 kinderen, die Joannes had bij zijn vijf echtgenoten, zijn er liefst 11 als kind overleden.(Figuur 2)

Noten: 1. Nieuw-Rechterlijke Archieven 18 l l-1838, inventarisnummer 989 (Rijksarchief in Noord-Brabant).

2. Registers van overlijden van 's-Hertogenbosch, 5 augustus l834, folio 130.

Theo van Herwijnen

0

Figuur2: De enige echte overlijdensacte van Joannes van den Bogaard.

PLAQUETTE TIJL UILENSPIEGEL Onmiddelijk ná de plaatsing op 19 januari 1992 van de plaquette bij Café Tij! Uilenspiegel mocht ons redactie-lid John Vermulst een interview hebben met de ontwerper van de plaquette Henk van Baast. Door plaatsgebrek bleefdit interview in portefeuille!

Tevens bleef in portefeuille een artikel inhoudend de bouwgeschiedenis van pand Markt 14 (Café Tij! Uilenspiegel) van de hand van Ir. H. Boekwijt, archeologische dienst, gemeente 's-Hertogenbosch.

Met genoegen plaatsen wij beide artikelen als logisch gevolg op datgene wat daarover in ons vorige Kring-Nieuws werd gepubliceerd.

EEN GESPREK MET HENK VAN BAAST Op de middag van de onthulling bij Tij! Uilenspiegel kwam ik in kontakt met Henk van Baast. Ik vroeg hem of hij tijd had voor een interview.

Reeds de volgende dag stond ik, zoals ~t betaamt, exact op tijd bij hem in zijn bedrijf in Vught. Ik had geluk, zo zei hij, dat ik hem mocht interviewen. Hij hield helemaal niet van dit soort dingen, hij was een man van weinig woorden, hij werd er eigenlijk heel verlegen van.

Henk heeft twee uur op zijn praatstoel gezeten en ik heb alleen maar met genoegen geluisterd."

Bijzonder interessant is te ontdekken dat een mens en Henk in het bijzonder, een groot aantal bijzondere talenten heeft.

We zullen het hier niet hebben over zijn bedrijf, waar hij met hart en ziel achter staat. (Ik weet nu overigens waar die mooie hekjes gemaakt zijn, die geplaatst zijn bij de aanlegsteigers van de Stichting Binnendieze in de Molenstraat).

De mtistieke mens Henk van Baast is een echte kunstenaar.

Het maken en ontwerpen van de plaquette voor Tij! Uilenspiegel (ook de andere voor optiek Warmerdam is door hem gemaakt) is geen produkt van het bedrijf Van Baast, maar puur een produkt van de kunstenaar Henk van Baast.

Zoals hij zelf zegt heb je voor zoiets een artistieke aanleg nodig, inspiratie, veel liefde, maar vooral ook geduld.(Werken met een loep en met gebruikmaking van heel kleine penseeltjes). Maar bovenal is het de uitdaging: lukt het of lukt het niet?

Deze spanning is nodig om te kunnen werken. De techniek van het maken van deze plaquette is uniek en helemaal zelfbedacht.

Men zou kunnen denken dat hij graveert of gebruik gemaakt van ets-technieken, maar dat is niet zo. Henk heeft mij de hele methode uitgelegd, maar het is niet aan mij om dat te publiceren. Door de inwerking van bepaalde zuren op de beschilderde plaat krijg je een weergave. Als de plaat te lang of te kort in het zuurbad heeft gelegen (dit gaat puur op het gevoel!), dan mislukt de plaat. Ook bij het vernissen van de plaat kan het nodige fout gaan, maar dat is niet onherstelbaar.

Henk heeft echter een bepaalde druk nodig om zo ' n plaat te kunnen maken.

Dat wil dus zeggen, dat hij pas ongeveer een week voor de opleverdatum aan de praktische uitvoering van de opdracht begint en die week is echt nodig om de plaat te maken. Nogmaals, hetkan dus mislukken.

Heel zijn omgeving voelt een grote spanning.

Henk zelf echter zit daar helemaal niet mee. Op mijn vraag: "en als de zaak mislukt"? antwoordde Henk: "Dat is dan jammer" . (Insiders denken nog aan de grote plaquette voor de Kring, die er bij de officiele onthulling niet was!)

Duidelijk is uit dit verhaal dat Henk inderdaad een echte kunstenaar is, die zich, wanneer hij zijn aitistieke talenten gebruikt, op geen enkele manier laat beïnvloeden of door een ander onder druk laat zetten.

Een opdracht neemt hij niet zomaar aan.

Henk moet zich kunnen vinden in het onderwerp, anders is het onmogelijk om zoiets te maken . In het ontwerpen en maken van de plaquette kan hij zich echter helemaal vinden. Hij heeft zich er zelfs al op voorbereid om in de toekomst nog meer plaquettes te maken voor de Kring en ze zullen allemaal dezelfde afmeting hebben.

Maar nogmaals: hij begint pas daadwerkelijk één week voor de oplevering.

De prijs van zo'n plaquette? Daarop zegt hij: "Als ik je graag mag en ik heb liefde voor het onderwerp, je laat me de vrije hand, dan is de prijs volkomen onbelangrijk. Ik doe het met liefde en met heel mijn hart. In alle andere gevallen begin ik er gewoon niet aan".

Onderstaand artikel gaat over de historie van het pand van Tijl Uilenspiegel.

Ik vind het een dusdanig belangwekkend artikel, dat het mij goed lijkt om dit in zijn geheel te plaatsen. Wij zijn Ir H. Boekwijt bijzonder erkentelijk voor zijn toestemming tot publicatie.

Wat let u overigens om aan de hand van deze beschrijving eens een kijkje te gaan nemen in Tij! Uilenspiegel en onder het genot van een "heilzaam" middel even weg te mijmeren in de tijd.

John Vermulst.

0

DE BOUWGESCHIEDENIS VAN MARKT 14 Het pand Markt 14 maakt deel uit van een klein, dicht aaneengesloten blok huizen op het midden van de Bossche Markt.

De oorsprong van dit zo merkwaardig gesitueerde bouwblok zal waarschijnlijk nauw samenhangen met de aanwezigheid van de middeleeuwse Lakenhal op deze centrale plaats van de stad. Bij de lakenhal, welke in archiefbronnen al in 1329 wordt vermeld, bevonden zich vanaf de 15e eeuw ook het Vleeshuis en het Broodhuis. De hal is al in het midden van de 19e eeuw gesloopt (op de plek waar deze heeft gestaan bevindt zich nu een groot 20e eeuws winkelpand van Perry Sport). De bebouwing rondom de voormalige markthal strekte zich uit langs de Pensmarkt en de Markt. Het zijn ondiepe, rug aan rug- huizen, waarvan het gedeelte langs de Pensmarkt en de achterliggende bebouwing aan de Markt in het verleden ook wel werd aangeduid als "korte kameren".

De huizen in het centrale blok hebben nog voor een deel de eeuwen getrotseerd, al zijn de meeste voorgevels in de loop van de tijd, vooral in de l 9e eeuw vernieuwd. Achter de 19e en 20e eeuwse façades gaan echter nog veel oudere elementen schuil. Deze kunnen alleen nog worden waargenomen tijdens verbouwingen. Onze kennis over de ontstaansgeschiedenis van het huizenblok berust dan ook hoofdzakelijk op gegevens van bouwhistorisch en archeologisch onderzoek. Bij de recente restauratie van het huis Markt 14 zijn ook de nodige waarnemingen verricht. Voorzover de gegevens

uit dit onderzoek al kunnen worden geïnterpreteerd, zijn de voorlopige conclusies daarvan in deze korte beschrijving opgenomen.

Afgaande op de door Mosmans gepubliceerde bronnenrn wordt het huis Markt 14 in 1623 vermeld onder naam "de Vergulde Roos van Jericho". Het bezit bestond in 1603 waarschijnlijk uit twee panden, waarvan het andere huis "het Cloofhoot" heette.

Hierop komen we nog nader terug.

Het huis is in oorsprong veel ouder dan deze 17e eeuwse geschreven datering. Zoals ook is gebleken uit andere bouw historische onderzoeken in het huizenblok zal de perceelsindeling en bebouwing van dit blok hoogstwaarschijnlijk teruggaan tot in de eerste helft van de 14e eeuw, dezelfde periode als de eerste vermelding van de Lakenhal in 1329. Op basis van de bouwhistorische gegevens kan de bouwgeschiedenis van het huis Markt 14 eveneens worden teruggebracht tot in de eerste helft van de 14e eeuw. Deze vroege datering kon met name worden afgeleid uit het metselwerk van de zware zijmuren, waarin de typerende grote bakstenen (door velen hardnekkig "kloostermoppen" genoemd) waren verwerkt. Zij waren gemetseld in het voor die vroege periode kenmerkende steenverband, het zogenaamde "vlaams verband".

In de linkermuur werd een dichtgemetselde rondboognis aangetroffen, die - zoals gebruikelijk in de middeleeuwse stenen huizen - tot doel had om het gewicht van de muur te concentreren op muurdammen en daaronder aanwezige funderings-poeren.

De ruimtes in het muurvlak tussen deze muurdammen en poeren konden worden uitgespaard (vandaar de naam "spaarboog"). Bij de laatste verbouwing tot café is deze boog weer hersteld en in het zicht gebracht. Ook aan de rechterzijde is een dergelijke spaarboog aangetroffen.

In de rechter zijmuur is ook een merkwaardig brede, rechthoekige nis zichtbaar.

Het oorspronkelijke metselwerk was op deze plaats nogal verstoord. In de nis is een zware eiken balk in de muur opgenomen.

Dit is een hergebruikte middeleeuwse moerbalk, afkomstig uit een voormalige verdiepingsbalklaag. Het is niet ondenkbaar dat op deze plaats het huis tijdelijk in verbinding heeft gestaan met het rechter buurpand: als we de 17e eeuwse gegevens van Mos mans beschouwen, dan is het goed mogelijk dat het in 1603 vermelde tweede huis "Het Cloofhoot" hier aan rechterzijde heeft gestaan en dat destijds op deze plaats een doorgang in de muur was uitgehakt.

De zijmuren zijn de oudste onderdelen van het huis. De achtermuur, vloeren, kap-

constructie en voorgevel zijn van meer recente datum. Op het l 6e eeuwse schilderij van de Bossche Lakenmarkt is te zien dat in die periode het pand een stenen voorgevel had, terwijl de meeste huizen in het blok nog waren voorzien van een houten gevel.

Ook op de tekening van de Markt door Cornilis Pronk ui 1730 is deze trapgevel nog afgebeeld. In de vorige eeuw werd de voorgevel vervangen door een voor die tijd gangbare lijstgevel. Het achetrste deel van het huis werd ook in die tijd verkocht: het pand was oorspronkelijk dus een stuk dieper dan tegenwoordig.

De laatste ingrijpende verbouwing van het huis vond plaats in 1913. In dat jaar werd een geheel nieuwe voorgevel gebouwd naarontwerp van de architect F.J .H. Pastoor. Deze ontwierp vooral ook in de wijk het Zand diverse panden in de toendertijd modieuze art nouveau- stijl. Van zijn hand is bijvoorbeeld ook het ontwer van de huizen Brugplein 3 en 5, welke kortgeleden op de gemeentelijke monumentenlijst zijn geplaatst. De voorgevel met de fraaie winkelpui is gelukkig tot op de dag van vandaag behouden gebleven. Het is een waardevol voorbeeld van de jonge bouwkunst.

Na lange tijd in gebruik te zijn geweest als hoedenzaak van de firma Boelens heeft het pand nu een horeca- bestemming gekregen. Bij de verbouwing is zorgvuldig omgegaan met de aanwezige historische elementen. Niet alleen is de fraaie voorgevel behouden gebleven, ook de bouwsporen uit de middeleeuwse periode zijn voor eenieder zichtbaar in het interieur opgenomen.

H. Boekwijt, januari 1992 bouwhist. en arch.dienst Gemeente 's-Hertogenbosch

0

J. Mosmans, Alph. G.J. Mosmans, Oude Namen van Huizen en Straten te 's-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch 1906, p. 74 1

BOSSCHE AMATEUR SCHILDERDAG Op zondag 14 juni is het weer Bossche Amateur schilderdag.

Loopt u die dag eens door de stad als het mooi weer is, er van alles te zien en te beleven.

VAN GASSELSTRAAT TOT MARKT In het verleden mocht ik voor een Bossche microfoon enkele lezingen verzorgen waarvan de eerste bovenstaand onderwerp had. De redactie van het Kring-Nieuws wil deze graag alsnog in haar blad opnemen.

Het bijgewerkte verhaal luidt als volgt: Er was eens een gehucht dat "De Reut" heette en het lag tussen 's-Hertogenbosch en Vught, waar nu de kazerne ligt. De Isabellakazerne wel te verstaan.

In dat gehucht was een gasthuis voor reizigers die te laat bij de stad aankwamen zodat ze de stadspoort gesloten vonden en dus niet in de stad konden overnachten.

Daarna is het gasthuis overgeplaatst naar de Vughterdijk en nadien vond het een plaats buiten de Leuvensepoort, tegen de stadsmuur aan. Hier was niet alleen een "ilsthuis, maar ook een kapel n.l. de Anna"apel, vandaar dat we nu nog de "Annaplaats" kennen, net naast het café "De Meijerijse Kar". Ook in dat gasthuis kon men terecht wanneer de stadspoort gesloten was.

Op de Annaplaats vindt men nog restanten van die eerste stadsmuur, dus van vóór 1318.

Om de hoek vormde zich een straat die "Gasthuisstraetken" en later "Gastel straat" werd genoemd. Door de taalkundige gemakzucht van de Bosschenaren werd dit "Gasselstraat". Men heeft nog een dichter willen eren die uit Florence kwam, Alighierri, door drie panden de namen te geven van "De Hel", "Het Vagevuur" en "De Hemel" .

Links in de straat is nog een steegje waar vroeger (rond 1629) een schuilkerk was.

Het gasthuis is al vrij vroeg verdwenen naar de andere kant van de Hinthamerstraat en is nu het Groot-Ziekengasthuis.

De Annakapel is begin vorige eeuw gesloopt ten behoeve van de NederlandsHervormde Kerk en later ook de Nutschool, er kwam daar eveneens een Nutspaarbank en een Nut-bibliotheek.

De school staat er nog, alleen als gebouw. Er is les gegeven tot 1928, waarna men een school in gebruik heeft genomen op "Het Zand", welke een Amsterdamse stijl heeft.

De Nederlands-Hervormde Kerk is begin vorige eeuw gebouwd nadat Napoleon (1810) de Sint Jan aan de Katholieken terug had gegeven en het voor de Hervormden zaak was een andere kerk te bouwen. Hiervoor moesten de Rooms-Katholieken in 1816 60.000 gulden betalen en toen is de teruggave door Koning Willem I bekrachtigd.

Wanneer men vanaf de beuk in de Kerkstraat over de speelgoedwinkel heen kijkt, dan ziet men de voorgevel van de voormalige Nut-school. Alles wat er nu vóór staat was voorheen een ommuurde speelplaats.

De straat tussen de Markt en de Nutschool heette vroeger de Korte Kerkstraat.

Voor 1318 was dit vermoedelijk een doodlopend straatje want op deze hoogte liep daar de stadsmuur. Deze muur is na 1318 gesloopt om een straat te maken naar de kerk die dus in eerste instantie buiten de stad stond.

Er was al veel meer buiten de eerste stadsmuur gebouwd zodat er een grote uitbreiding kwam tot aan de huidige stadsmuur.

Wandelen we naar de Markt, dan zien we dat op de hoek een bakker is gevestigd. Dat was vroeger verplicht in verband met brandpreventie. Op de Markt staan statige huizen omdat het een zekere status had

voor de voornaamste lieden om daar te wonen .

Vervolgens gaan we de Hinthamerstraat in. Het gedeelte tot aan de Leuvensepoort was vroeger de botermarkt.

Die poort was na 1318 niet meer functioneel als stadspoort maar wel als gevangenenpoort. Pas na 1810 is deze poort gedeeltelijk gesloopt door Napoleon, hij vond het een obstakel voor zijn leger. Inderdaad gedeeltelijk omdat er nog een toren van deze poort over is, die staat in de schoenwinkel op de hoek van de Korte Waterstraat. Kijkt u maar eens van een afstandje naar het dak, dan ziet u de zinken spits nog uitsteken.

Enkele jaren geleden heeft men, door middel van verschillende kleuren steen in het plaveisel, de fundering terug laten keren en zelfs een fragment van het voetstuk van de andere toren opgemetseld.

Schuin tegenover de schoenwinkel, waar nu het pand van Blokker staat, was tot het begin van deze eeuw een soort achtertuin van de N.H.-Kerk, met een hek daaromheen, de grond en de panden zijn nog van de Hervormden.

Zij zouden trouwens eerst een kerk in de Sint Josephstraat (toen nog Tweede Nieuwstraat) bouwen, maar dat ging niet door. Waarom weet ik niet, maar er staat daar wel de woning van de koster. Overigens let u eens op de twee panden met een eenhoorn.

Vroeger had men geen huisnummers maar namen. Het ene huis was "EenhoornMarkt", het andere "Eenhoorn-Hinthamerstraat". Inmiddels zijn we het gehele blok rond geweest en bent u hierover geïnformeerd.

WE KUNNEN NIET MEER ZONDER ... !

Ondersteund door een Apple Macintosh systeem, grafisch een van de beste, proberen wij voor u een tekstueel en grafisch goed blad te maken.

Er zijn vele bladen die in grote oplagen gedrukt worden, en op dezelfde manier gemaakt worden als ons eigen Kring-Nieuws.

Een voorbeeld hiervan zijn enkele radioen TV-gidsen zoals die van AVRO, TROS en VOO.

Bent u van plan om een leuk stuk(je) te schrijven in ons blad en hebt u de beschikking over een computer dan zien wij uw tekst het liefst op een diskette verschijnen, dit bespaart ons geld en tijd!

We kunnen vrijwel alle tekstformaten van MS-DOS en Apple Macintosh verwerken binnen ons systeem. Dit kan zowel van 3,5- als 5 1/4 inch diskettes.

Computers, we kunnen niet meer zonder! De afgelopen jaren heeft de computer steeds meer zijn intrede gedaan in de maatschappij. Niet alleen bij bedrijven, maar ook in steeds meer huiskamers verschijnt naast stereo, T.V. en andere elektronische snufjes een Personal Computer.

Enkele oplettenden onder u zullen het al wel hebben ontdekt, ook wij kunnen niet meer zonder. Ons Kring-Nieuws is "afhankelijk" van de computer, kortom een digitaal blad.

Echter veel handwerk blijft nodig. Elk stuk tekst wat binnenkomt moet (opnieuw) getypt worden, en daar wilde ik het even over hebben!

Jan van Haaren

0

Wilt u meer weten over het aanleveren van documenten neem dan kontakt op met Jack van Elten, Telefoon: 073-412459 De Redactie

0

AT

J3ELEEF NEDERLAND ATIRAKTIELAND Op 14 en 15 maart jl. stond de Statenhal van het Congrescentrum in 's-Gravenhage in het kader van "Nederland Attraktieland".

In een zeer sfeervolle ambiance was veel van het aantrekkelijke van Nederland onder één dak samengebracht. Uiteraard was er niet voor alles plaats. Het zal zeker voorgekomen zijn dat door loting sommige attrakties niet vertegenwoordigd waren. De grote belangrijke publiekstrekkers waren op grote schaal vertegenwoordigd, onder andere: De Efteling, Burgers (Bush en Zoo), Land van Ooit, Keukenhof, Ponypark Slagharen. Ook waren er vele kleinere attrakties die voor hun grote broertjes zeker niet onder deden.

aan?" Wel om de eenvoudige reden dat de Kring en de Stichting Binnendieze een van de stand-houders was. Want wat is voor onze stad de grootste publiekstrekker: natuurlijk VAREN OP DE BINNENDIEZE. De eerste dag was de belangstelling niet overweldigend, de tweede dag maakte alles weer goed. Opvallend was de afwezigheid van de grote VVV's uit onze omgeving.

Als u niet alleen van onze stad maar ook van ons hele land houdt, is het zeker de moeite waard om volgend jaar de beurs te bezoeken zodat u de nodige ideeën op kunt doen voor een prettig dagje uit in eigen land.

BENT U IN HET BEZIT VAN •••• Bent u in het bezit van .... doet vele dingen veronderstellen. Wij helpen u vrij snel uit die veronderstellingen. Waar de redactie behoefte aan heeft zijn foto's die gebruikt kunnen worden bij ingezonden artikelen ter illustratie, of ter verluchtiging van eventuele aaneengesloten blokken tekst.

Het is voor ons natuurlijk niet mogelijk vooraf te bepalen aan welke foto's wij nu of in de toekomst behoefte zullen hebben.

U zult zich afvragen: "Waarom besteedt men hier nu in het Kring-Nieuws aandacht

"Wè hedde gullie toch veur moterkes aan die boote hangen?"

Deze vraag wordt ons nog al eenseen keer gesteld. Misschien wilt u dit ook wel eens weten.

De boten zijn voorzien van een Combi elektro-buitenboortmotor welke op 24 volt werken

Wel is het plezierig te weten "wie" er zoal "wat" op de foto heeft staan van ons dierbaar 's-Hertogenbosch en haar omstreken.

Niet alleen zullen wij graag gebruik maken van dat fotomateriaal ter ondersteuni ng van andermans artikelen, tevens nodigen wij de dames en heren fotografen uit foto's aan te bieden met een korte, pakkende beschrijving van het gefotografeerde onderwerp.

met een vermogen van 1200 Watt (komt neer op ca. 3PK) en een gewicht van 27,5 kg.

De motoren worden tevens als roer gebruikt, d.w.z. men kan de stuwkracht richten naar de vaaITichting. Daardoor zijn de boten zeer wendbaar. Het toerental van de motoren (en dus de snelheid van het varen) wordt geregeld door een traploze elektronische regelaar met handbediening. Ter bescherming van de motor en roestvrijstalen schroef zijn onder de achterzijde van de boten beschermbeugels aangebracht. Beugels em motoren liggen 20 cm. dieper dan de bootbodem. In elke boot bevinden zich vier onderhoudsvrije accu's van 12 volten 200amp. en een gewicht van 70 kg. per stuk.

Een goede presentatie in ons KringNieuws durven wij u te garanderen. Het zal ons een genoegen zijn zo nu en dan van Uw rijke verzameling gebruik te mogen maken.

Noodzaak daartoe is uw naam en adres te leren kennen en "wat" u zoal fotografisch heeft vastgelegd.

Goede berichten gaarne naar: Secretariaat KringNieuws, Postbus 1162, 5200 BE 's-Hertogenbosch of bezorgen in het Kringhuis, Tweede Korenstraatje 18.

BOSSCHE GEZEGDEN De aankondiging "Bossche gezegden" doet al het een en ander vermoeden.

De redactie is van mening dat vele, echte Bossche gezegden nog niet in brede kring bekend zullen zijn.

Wij roepen u dan ook op om de bij ub~ kende, oude Bossche gezegden aan ons kenbaar te maken.

Het is altijd weer leuk en interessant deze te gebruiken ter verfraaiing c.q. opluistering van ons Kring-Nieuws.

Wij zijn in blijde verwachting!

HET KLEINE MONUMENT Voor de werkgroep "Het Kleine Monument" doen wij een oproep voor nieuwe medewerkers. Door ziekte en overlijden is de werkgroep behoorlijk uitgedund.

Heeft u belangstelling uw medewerking te geven aan deze werkgroep, of wenst u daarover eerst meer informatie, schrijf aan werkgroep "Het Kleine Monument", p/a Kringhuis, Tweede Korenstraatje 18, Postbus 1162, 5200 BE 's-Hertogenbosch.

Redactie

0

Door een 24 volt-schakeling kunnen de accu's de boten 8 uur non-stop laten varen.

In het vooronder van elke boot staat een Skylla elektronische acculader. In de avond en nacht worden de acculaders aangesloten op het lichtnet en in tien uren zijn de accu's opgeladen.

De boten worden gestald onder de Korenbrug achter een afsluitbaar ijzeren hek, alwaar de aansluitingen op het lichtnet zijn aangelegd.

En als u het niet wilt geloven, dan moet u maar eens een keertje komen kijken of varen.

Joep van de Griendt

0

WALTER BREEDVELD Een man die door zijn ouders geremd werd in zijn ontwikkeling, zij waren van mening dat al hun kinderen gelijke kansen moesten hebben.

Door zijn honger naar kennis is hij een "selfmade" man geworden en heeft hij tot op zeker niveau zijn doel bereikt.

Met een produktie van ruim 32 romans onder de naam Breedveld en korte verhalen in diverse maand- en weekbladen onder pseudoniem Reinier de Munte! en jeugdboeken onder de naam Han Serro, was hij een actieve schrijver.

Geboren als Piet van de Bogaert in 1901 in 's-Hertogenbosch, overleden in 1977 met een grote liefde voor zijn geboortestad en omgeving. Vooral het polderland trok hem erg aan, maar hij schreef altijd met zijn f icht op de stad gericht, voornamelijk "et noorden van de stad zoals Orthen, Empel, Bokhoven en Heusden.

llllllt•lJ'JljllllJlfdJ!ll1ill&~fiB,llJi'1VJJlll

Zo schreef hij in 1952 de roman "de Kieviten". Deze met humor en drama gevulde roman speelt geheel in het huidige 's-Hertogenbosch. Het behelst de familie Kieviets uit Orthen, waarvan een hunner werkzaam is op de Binnen Dieze. Dit boek is terecht herdrukt, want het is een leuk verhaal om te lezen.

Een eeuw detailverkoop te 's-Hertogenbosch. Oorsprong en ontwikkeling van het familiebedrijf A.F. Jansen 1889 - 1987.

Dr. Frans Jansen, geboren in 1930 in 's-Hertogenbosch, verzorgt momenteel een cursus sociologie aan de volksuniversiteit en is co-auteur van het project: "De geschiedenis van Brabant in de laatste twee eeuwen.

Misschien had Walter een vooruitziende blik betreffende de Binnen Dieze, gezien deze nu al weer 7 jaar een grote toeristische trekpleister is, en er jaarlijks duizenden toeristen van genieten. Dat genot kan vermeerderd worden door het verhaal van "de Kieviten" te lezen.

Nu houdt de "Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch" een tentoonstelling over het werk van Walter Breedveld, hij werd geëerd met de erepenning van de stad 's-Hertogenbosch, ontving de Romanprijs voor het boek "Hexpoor" welke in het duits en pools zijn vertaald en op de tentoonstelling te zien. Er zijn eveneens zijn romans, handgeschreven manuscripten, recensies uit dagbladen (zelfs uit Jeruzalem en Brazilië te zien).

Ook zijn tot stilstand gekomen schrijfmachine is te zien, met daarin nog een pagina van de "Heks van Bokhoven".

Bovenstaande tentoonstelling is op zaterdag 25 april 1992 geopend en tot 24 mei 1992 te bezichtigen Het bestuur

D

KLEDINGHANDEL IN TRANSITIE

Dit boek wordt uitgegeven door de Stichting Zuidelijk Historisch Contact te Tilburg (f 75,-). Verkrijgbaar bij boekhandel Heinen.

De kledinghandel in 's-Hertogenbosch is centraal gesteld in deze studie en geplaatst tegen de achtergrond van de Nederlandse Kledinghandel in het algemeen. De geschiedenis en ontwikkeling van het kledingdetailhandelsbedrijf A.F. Jansen en Zn te 's-Hertogenbosch (1889 - 1987) wordt als voorbeeld beschreven.

Tot het midden van de 19e eeuw is produktie van kleding ambachtelijk, de gegoede burgerij is klant. De arbeider en armlastige burger is op tweedehandskleding aangewezen.

In 1807 zijn op de 13.000 zielen er 4.000 die geheel of gedeeltelijk ondersteund worden. Dit is relatief zéér groot. (Alleen in Amsterdam is de verhouding nog ongunstiger). De tweedehandskledinghandel speelt een belangrijke rol. Ook de voorouders van A.F. Jansen handelen in tweedehandskleding.

Na 1850 komt de confectie opzetten. De winkelier in confectiekleding heeft toekomst. Er zijn twee soorten winkels in confectiekleding te onderscheiden: de manufacturen zaken en de magazijnen voor gemaakte kleding.

A.F. Jansen start met de verkoop van confectie op de markten en gaat later over op winkelverkoop (1889). Onder invloed van maatschappelijke factoren verandert het koopgedrag van de consument. De maatkleermaker wordt steeds verder teruggedrongen. Naast de winkeliers in confectie komen rond 1900 de warenhuizen opzetten. Magazijn "De Zon" (later Ven D) vestigt zich in 's-Hertogenbosch in 1900.

Gedurende de Tweede Wereldoorlog stagneert de kledingverkoop. Daarna treedt een forse inhaalslag op. Vele nieuwe vestigingen van kledingwinkels, ook A.F. Jansen breidt uit.

Naast de speciaalzaken in confectie en het grootwinkelbedrijf ontstaan vele boetieks en ook kledingsupermarkten.

Na de oorlog komt veel Amerikaanse kleding via dumpzaken op de markt. De vraag naar gemakkelijk zittende kleding neemt toe. De spijkerbroek wordt mode.

Het aantal en de verscheidenheid in verkooppunten van kleding neemt fors toe.

Naast de boetieks ontstaan ook de vele jeansshops. Ook het aantal speciaalzaken neemt toe. In 1968 vestigt de eerste kledingsupermarkt zich in 's-Hertogenbosch.

De maatkleermaker is in 1987 nagenoeg helemaal verdwenen. vervolg zie pag. 16

DIE EN AAR DE TERUGREIS Hoe bestaat het datje zo uitje bol gaat als je, op een schip, een oude bekende naam ziet staan. Maar ik was al in de sluis van Andel voor ik weer normaal kon denken.

Met een heel stel toeristen, was ik op weg naar huis. We voeren voorbij de Dode Maas waar in de Tweede Wereldoorlog zo veel rijnschepen lagen die, bijna dagelijks, door de geallieerden werden beschoten.

Onder een smal brugje door, dat slechts voor één richting tegelijk geschikt is en daarom van stoplichten voorzien is. Daar lag dan het mooie Heusden met haar scheepswerf, alleen die twee molens op de wallen kon ik me niet meer herinneren.

We passeerden de kasteeltjes van Well en Ammerzoden en al gauw zag ik het kerk-

je van Bokhoven. Waar is de tijd gebleven dat ik nog te voet met mijn moeder mee mocht op beevaart naar de Heilige Cornelis.

Opnieuw moesten we geschut worden en dan weer verder tussen het Kasteeltje Heeswijk en het vroegere Blindeninstituut van Engelen door.

Van de spanning begon mijn bloed te kriebelen want in de verte zag ik de contouren van de stad al tegen de lucht afsteken.

Bij de Brabanthallen zag ik de enorme nieuwbouw en dacht er aan dat het donderdag was omdat het een druk gedoe was met al die paarden.

We voeren onder de Orthenbrug door en daar lag dan 's-Hertogenbosch in zijn volle glorie te pronken. Wat zag het er mooi uit.

Prachtig opgeknapt.

De Citadel leek wel op zijn zondags, zo mooi als ze gerestaureerd is.

Net zoals toen ik weg ging, keek ik de Dommel op en zag de enorme stadswal in oude luister hersteld.

We rondden het Oliemolenbastion en ineens sloeg mijn hart een slag over. Waar is het voetstuk van de Waterpoort gebleven?

Het lijkt wel een rotte kies in een hagelwit gebit.

Er is wel geprobeerd om de aandacht van die desolate toestand af te leiden door op de Handelskade een beeldje te plaatsen met daarachter een mooie muur, maar een rotte kies blijft een rotte kies.

De boot voer intussen de Haven in en ik troostte me met de gedachte dat ik straks eerst maar even in "de Plekhoek" een brandewijn met suiker moest nemen om van de schrik te bekomen.

De gerestaureerde gevelrijen van de Haven, maakten dat mijn stemming weer steeg. Toen de boot aanlegde zag ik nog wel dat de fabriek van de Gruyter verdwenen was en vervangen door nieuwbouw.

Ik sprong op de wal en haastte me naar de hoek van de Visstraat en de Vismarkt en ontdekte dat ook het sfeervolle café "de Plekhoek" verdwenen was en dat daar nu een modern bankgebouw staat. In verwarring vroeg ik me af wat er allemaal in ' Hertogstad was veranderd en besloot om alles eens goed te gaan bekijken en daar in de volgende stukjes over te schrijven.

Groetjes en tot de volgende keer.

DIEZENAAR

0

'1\{çteer in uw agenda Zondag 5ju[i 1992 ~ietstoclît de Afaas - Çjewande - 'Empe[ - opgravingen.

YLanme[den in liet !l(ringlîuis!

vervolg kledinghandel in transitie Opvallend is de korte levensduur van de boetieks. Een groot aantal is binnen drie jaar na vestiging weer verdwenen.

Midden jaren 60 heeft A.F. Jansen vier vestigingen: 's-Hertogenbosch 2, Nijmegen en Utrecht. De zaak op de Markt wordt nog steeds beschouwd als de moederzaak.

In 1975 wordt het pand Markt 61 aangekocht.

Dit huis is niet zo maar een huis. Jeroen Bosch had hier zijn echtelijke woning en atelier van± 1483 tot zijn dood in 1516. Gedeeltes van dit pand staan op de monumen-

tenlijst. Het pand draagt van oudsher de naam: "Het Rood Kruis".

In 1978 gaat A.F. Jansen ook damesmode voeren (Hoge Steenweg). In het midden van de jaren 80 telt A.F. Jansen 8 vestigingen.

Doordat deze lezing door de heer Marius v.d. Wildenberg pas op 27 april plaatsvond, kon het verslag niet meer in dit blad worden opgenomen.

U vindt het straks in ons juli-nummer.

Redactie

In 1987 houdt het familiebedrijf A.F. Jansen op te bestaan. Het kledingbedrijf A.F. Jansen blijft echter wel na 1987 de handel in kleding voortzetten, nu ondereen ander naam: "a.f.jansen mode B.V." Een andere naam en een andere beheersstructuur. Het is dus geen familiebedrijf meer.

John Vermulst

0

Kopij voor het eerst volgende Kring-Nieuws dient uiterlijk vrijdag 12juni 1992 te worden ingeleverd bij Secretariaat Kring-Nieuws Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch of bezorgen in het Kringhuis

0

DE VOLGENDE UITGAVEN VAN ONZE KRING ZIJN IN HET KRINGHUIS VERKRIJGBAAR.

Boekje; Ge Kunt me nog."

Boekje; Pleidooi voor 's-Hertogenbosch Boekje; Stadsgezichten

32,90

Zoete Lieve Vrouw klein

15,-

2,-

Zoete Lieve Gerritje groot

22,50

24,90

Zoete Lieve Gerritje klein

.

~

9,50

Boekje; Als de dag van gisteren per aflevering

6,95

Beeldje Vormgever

30,-

Boekje; Den Bosch (s)mal en breed

9,95

Ganzenbord

10,-

Boekje; 's-Hertogenbosch anders dan anders

9,95

Legpuzzel St. Jan

14,95

Brochure Halve Peer

1,10

Legpuzzel stad

22,50

1.

Poster stad

7,50

Ansichtkaart; tekening (6 verschillende)

0,75

Elpee Bossche Revue

7,50

.Jnsichtkaart; kleur (tientallen verschillende)

0,50

Fietstoute's stadsgewest

1,-

Ansichtkaart; Binnendieze (6 verschillende)

0,50

VVV -speurtocht voor kinderen

0,75

Ansichtkaart; Mozaiek St. Jorisstraat

2,-

VVV -Gids Den Bosch en de Meierij

3,75

Ansichtkaait; met glazen

1,-

Rondje Den Bosch 1

2,50

Kaarten; set van 4 (VVV Bruens)

4,-

Rondje Den Bosch 2

2,50

Kaarten; Zwanenbroedershuis mapje

2,-

Rondje Den Bosch 3

2,50

Dubbele kaart+ envelop

1,75

Videoband Oud 's-Hertogenbosch

95,-

VVVkaart voor vakantie

6,95

niattegrond

7,50

)

Lesbrieven; Brabantse geschiedenis 1 t/m 7 per aflevering 4,Lesbrief; De Verborgen Stad

3,-

Beeldje Halve Peer

15,-

Torentje St. Jan

22,50

Luchtboogfiguur klein(± 17 verschillende)

14,-

Luchtboogfiguur middel(± 10 verschillende)

15,-

Luchtboogfiguur groot (2 verschillende)

24,50

Erwten man Zoete Lieve Vrouw groot

~

1

NIEUW VERKRIJGBAAR: Een tweetal publikaties van de Stichting Open Monumentendag:

"

Boekje; Bouwstijlen Herkennen

6,-

Boekje; Interieurstijlen

5,-

""

1.

...

.

9,95 30,-

Bijlage Kring-Nieuws - nummer 3 - 1 mei 1992

1

L

.

-

•"~1--._l

"

~

... - :

~1

_.

•

l

L..-,

-

1

•

r-

J

Il

DE VOLGENDE UITGAVEN VAN ONZE KRING ZIJN IN HET KRINGHUIS VERKRIJGBAAR. Voor vele uitgaven geldt een speciale ledenprijs: hiervoor moet u dus een geldige lidmaatschapskaart tonen.

"11'! - .....-.....

Lt- .....

Bossche Bouwstenen 1: Algemene geschiedenis Bossche Bouwstenen 2: Het beleg van 1629 Bossche Bouwstenen 3: De Bossche Ambachtsgilden Bossche Bouwstenen 4: De Bataafse en Franse Tijd Bossche Bouwstenen 5: Enige belangrijke gebouwen Bossche Bouwstenen 6: Acht eeuwen kloosters Bossche Bouwstenen 7: Nederzettingen rondom de stad Bossche Bouwstenen 8: Twee eeuwen industrieel erfgoed

Ook van derden worden er in ons Kringhuis verschillende uitgaven over en van de stad verkocht. Ook hier gelden soms speciale ledenprijzen!

15,-

Gidsje voor de St. Jan

8,11,- .

Boekje; Restauratie van het orgel van de St. Jan

14,-

Franse gids St. Jan

14,50

Fotoboek St. Jan paperback

-

- -.1

.

1 -

..,

15,-

-

-=--

-

Boekje; Doopvont St. Jan

16,-

Boekje; Transeptportalen St. Jan

100,-

'

Hertog Hendrik Reeks 1: Het Gulden Vlies

~-

11- " 1.

-

-

24,95

Boekje; De Mariaomgang

·r

l '

2,50

Boekje; De koorbanken van de St. Jan

Uilenburg geschiedenis en wandeling

4,95

Boekje; Jikkes Merante (Cor Swanenberg)

De St. Janstoren te 's-Hertogenbosch

3,-

Boekje; Hendrik de Laat (met tientallen tekeningen)

Geschiedenis van het Zand

1,-

Boekje; Het geheim van de Oude Stad (J. vd Eerden)

Militaire wandeling

1,-

Boekje; Carillons van 's-Hertogenbosch

Bibliografie; 1983, 1984, 1985, 1986, 1987

1,50

Boekje; Van bos tot stad

Bibliografie; per 3 stuks

3,- 1

Boekje; Illustre Lieve Vrouwe Broederschap

Kaarten; wapenborden Gulden Vlies per stuk

0,75

Boekje; Jeroen Bosch (peter Gerlach)

Kaarten; wapenborden Gulden Vlies per set

15,-

L.J"

·,

1

Boekje; Zegezang Vondel

5,-

Boekje; Handel en Nijverheid te 's-Hertogenbosch

Gevelsteen; De Gulden Steur

7,50

Boekje; Vorstelijke Stad (VVV)

Gevelsteen; In de Put

7,50

Boekje; Het gezicht van Nederland

Gevelsteen; In de Lijnbaan

7,50

Boekje; Kroniek van 's-Hertogenbosch

45,-

Boekje; 's-Hertogenbosch bestaat nog

Dia's; 4 verschillende sets per set

.!._l.I

•• ""j1

..... l

"

---~L.L·1· ~

... ,1

·1·

•

._. ~~ -

1'1_

•&

:

:

'>

.

--1"-

.)

-

• -

•

... .1·_

1

·

-

I).'!.. -·- •

Boekje; Bossche Bronnen

3,75

Boekje; Kloosters, Kronieken, Koormuziek

-~~·

l...

-

•

1

. . ~

"

-

1,,- 1

1 1 1~ •

_ .........

~·-:, ·.-.,..~~ ·

Il

r -

-'1 ,.... r

~I[

-

-

Boekje; Bossche Liederen Tafel

1::~ 1

-11 --

L..1-

.•

....

...

1

1

1 "

..J" ..;

1 •

1,-

.J: f;.-. / .

~ J~~ ~:'11 : ;

1

;t .

•

.......

.~

........

.::·1

Historische kaart van 's-Hertogenboscb

Wandelboekjes; per stuk

-.

· r L' •-

De Stadspijpers van 's-Hertogenbosch

.~·

1

1

Boekje; De ramen van de St. Jan

1

11

1

Boekje; 125 Heiligenbeelden St. Jan

7,50

Kroniek Bouwhistorisch en Archeologisch onderzoek 1

25,-

"

-t~--

Fotoboek St. Jan gebonden

16,-

....

... --

_..

Bossche Bouwstenen serie 1 t/m 8

......

•

Boekje; Restauratie van de St. Jan

2,50

1 1

."

~----------------.......

Bijlage Kring-Nieuws· nummer 3 - 1 mei 1992

1.

-

" ..... "

1 ...