Kringnieuws 1992 07 18 108

krln9.-..nleuw1 UITGAVE VAN KRING "VRIENDEN VAN 'S-HERTOGENBOSCH" JAARGANG 18 - NUMMER 4 - 1 JULI 1992

Groeten uit LIER 4

Secretariaat van KRING "VRIENDEN VAN 'S-HERTOGENBOSCH" Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch KRINGHUIS Tweede Korenstraatje 18 's-Hertogenbosch Telefoon 073- 135098 Openingstijden: Maandag t/m zaterdag van 10.00 - 17.00uur Zon- en feestdagen van 12.00- 17.00uur bovendien op donderdag van 18.00- 21.00 uur BETALINGEN - Postgiro 3.119.716 - Bank van Lanschot rek.or.

22.51.91.202 - Jaarlijkse bijdrage minimaal f25,- Jeugdleden f 15,-

STAP IN DE GOEDE RICHTING (4) Langzamerhand gaan velen van onze leden met vakantie of zijn al geweest. De een met wat meer aanvaardbaar weer dan de ander!

Ook in zo'n periode komt er toch een Kring-Nieuws bij U in de bus.

Positieve reacties mochten wij ontvangen, waaronder een van wie onze Kring een extra donatie mocht ontvangen enkel en alleen omdat men het aanzien en de opzet van ons Kring-Nieuws in zijn veranderde vormgeving zo waardeert.

Opnieuw vindt U onder de rubriek "Bossche Historie" enkele interessante artikelen.

De efficiency uit 1871 wordt voorgelegd, waarna men zelf dit kan afwegen tegenover die van onze hedendaagse tijd.

We laten het licht eens vallen op de "Zusters van de Choorstraat", welk artikel door een echte Bossche zuster voor ons werd geschreven.

Berichten uit onze werkgroepen maken ons duidelijk dat zij zich met vele zaken be-

, .

zighouden en uw hulp daarbij zeker kunnen gebruiken.

Zeker niet het laatst vragen wij uw aandacht voor de bestuursmededelingen en activiteiten, museumnieuws, tentoonstellingen, onthullingen o.a. van "Dieske", terwijl het verslag van de excursie naar Lier in BelgiĂŤ ook aandacht vraagt.

Jan Bruijstens

Van de redactie Agenda Van de bestuurstafel Bossche historie Uit de werkgroepen Rondom het Kringhuis Al lopende Goed geluisterd Nieuws over Gedicht Stichting Binnendieze Op weg met

0

1,2 2 3 6t/m8 8 8 9 10 10 11 11 12

[]

Rondleiding Citadel.

Rondleiding Citadel.

Rondleiding Citadel.

Rondleiding Citadel.

Fietstocht Maas-GewandeEmpel.

12-09 Open Monumentendag Bijzonderheden over boven- en onderstaande activiteiten elders in dit KringNieuws!

Jeroen Bosch op ware grootte Zwanenbroedershuis (rondleiding) Toren SintJan (rondleiding) Varen Binnendieze.

Stadswandelingen Stadhuis (rondleiding)

11-07 25-07 08-08 22-08 05-07

1

krln9-nleuw11

Kring-Nieuws is het zes maal per jaar verschijnend tijdschrift van de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch."

Redactie: Harry Blankert, Jan Bruijstens (voorzitter), Jack van Elten, Theo van Herwijnen, Jan Kleijne, Ati Linders (secretaris) en John Vermulst.

Aan dit nummer werkten mede Jan van Ee, Zr Alphonsa vd Eerenbeemt, Jan van Haaren, Jo Hendriks, Iet Kok, Anne van Lanschot, J. Meijer en J.A.G.M. van Roosmalen.

Redactie-adres: Secretariaat Kring-Nieuws Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch Vormgeving: Jan Bruijstens, Jack van Etten en Ati Linders Druk: ADC 's-Hertogenbosch B.V. Oplage 1200 stuks Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

\

JAARLIJKS EXCURSIE Dit jaar was Lier de plaats van bestemming. Op tijd konden we een aanvang maken met de reis. We waren blij dat het een kort reisje zou worden . Het was veel te warm om lang in de bus te zitten.

De resterende tijd leende zich niet voor verdere verkenning van de stad, daarvoor was het te warm. De terrasjes her en der hebben aardig wat klandizie gehad van Kring-Vrienden.

Na aankomst werden we onthaald op een kopje koffie met een Liers Vlaaike.

Om 20.00 uur was het al weer tijd voor de terugreis. JAMMER.

Het doel van het uitstapje was iets zien van Lier. In het stadje is erg veel te zien. In vier groepen hebben we onder leiding van een gids van al het fraais genoten. Van een prachtig Rococostadhuis, een groot begijnhof, de Zimmertoren en nog veel meer.

Het was heel erg jammer dat de St.-Gummaruskerk gesloten was. Het houtwerk in de kerk had last van boktor. In Lier hadden meerdere houten beelden van andere instellingen last van hetzelfde euvel. Om zo min mogelijk overlast te hebben heeft men alles samengebracht in de kerk. Daar heeft men al het hout met een bestrijdingsmiddel behandeld. Omdat dit middel erg giftig is, heeft men de kerk hermetisch afgesloten.

In deze kerk vinden we nog een oksaal, een van de weinige in Nederland en BelgiĂŤ.

Wij verwachten dat we namens alle Lier-gangers spreken als we het bestuur onze complimenten overbrengen voor een geslaagde dag LIER.

Wij kunnen ons geen oordeel vormen over alle gidsen, alleen over onze gids. De gids was een 71-jarige dame met als hobby geschiedenis en literatuur. Duidelijk was dat zij een warm plekje in haar hart had voor haar stadgenoot, de schrijver Felix Timmermans. Aan haar is een actrice van wereldformaat verloren gegaan. Het was een genot om met haar Lier te verkennen.

Voor de, overigens uitstekende warme lunch in de "Spiegelhof', hebben we ongeveer 11/4 uur in het stadhuis doorgebracht.

Daarna een stadswandeling van bijna 3 uur langs alle mooie plekjes van de stad Lier.

Wandelend in het Begijnhof stond een van de deuren uitnodigend open. Er werd een demonstratie "Liers Kant" gegeven. Dit kant wordt niet, zoals in de andere Belgische plaatsen geklost maar op stof aangebracht. De techniek is een beetje te omschrijven als haken op stof.

De vrije tijd die ons later ter beschikking stond is door velen besteed aan een vaartochtje op de Nete. Zo een tochtje is niet te vergelijken met een tochtje op onze Binnendieze. Elke vaartocht, waar ook ter wereld, heeft zijn eigen charme. Een feit hebben ze wel gemeenschappelijk, ze bieden een aangename verkoeling met warm weer.

Ati Linders John Vermulst

0 Demonstratie "Liers Kant"

(advertentie)

Varen Binnendieze Onze Binnendieze is uniek, dat moet iedereen inmiddels weten. Zelfs al hebt u vorig jaar een tochtje gemaakt, dit jaar kunt u met uw twee gratis bonnen van 1992 er weer van genieten. Het blijft boeiend.

Er wordt gevaren van dinsdag t/ m zondag om 11.00.12.00, 13.00, 14.00, 15.00, 16.00, en 17.00 uur.

Kosten: f 6,00 per persoon, kinderen t/ m 12 jaar f 2,50 per persoon, pas 65+ f 5,00 per persoon.

Duur: circa 50 minuten Kaartverkoop/ informatie van dinsdag t/ m zondag 10.00tot17.00 uur, Molenstraat 15a, tel: 073-122334.

MEDEDELINGEN

RONDLEIDING CITADEL

De heer Theo van Herwijnen, die als 2e secretaris Jid van het bestuur was, heeft medegedeeld per 1 mei j.l. geen bestuurslid meerte kunnen zijn, dit in verband met zijn studie die meer tijd in beslag neemt dan aanvankelijk was gedacht.

Wij danken de heer van Herwijnen voor zijn inzet en wensen hem veel geluk in de toekomst.

Op zaterdag 11 en 25 juli, en 8 en 22 augustus zijn er rondleidingen op de Citadel.

Kaartverkoop uitsluitend vooraf in het Kringhuis.

Kosten: een gratis kaartje van uw lidmaatschapskaart 1992 off 3.00 pp kinderen t/m 12 jaar f 1.00 per persoon Duur: circa 1 uur Info: Kringhuis, 2e Korenstraatje 18, tel: 073 - 13 50 98

STEREO DIA PRESENTATIE De Kring ontving eind april een leuk cadeau van de firma van Drunen, die sinds jaar en dag de restauratie van de Binnendieze op zijn naam heeft.

In het Kringhuis staat een stereo dia apparaat, wat u de meest schitterende dia's kunt bewonderen. Op het ogenblik zitten er dia's van de Binnendieze in. Het lijkt net of u op het water zit. Kom rustig een kijkje nemen onder het genot van een kopje koffie!

Hartelijk bedankt firma VAN DRUNEN!

OPROEP Zijn er twee of drie vrijwilligers die het leuk vinden om de uitstapjes voor de Kring te organiseren?

Neem dan even contact op met Anne van Lanschot, via het Kringhuis 073 - 13 50 98.

BESTUUR BLIJFT ACTIEF Omdat iedereen de komende maanden met vakantie is wil dat niet zeggen dat het bestuur stil zit: We zijn bezig met het organiseren van lezingen voor het najaar. Er wordt gedacht over een nieuwe cursus Boschlogie. We zijn op zoek naar een 2e secretaris. De organisatie van de rondleidingen vergt veel improvisatietalent van de verschillende mensen.

De nieuwe gidsen krijgen waar nodig nog begeleiding, maar we kunnen u melden dat we blij zijn met deze nieuwe enthousiaste vrijwilligers.

HET BESTUUR WENST IEDEREEN EEN FIJNE VAKANTIE TOE MET VEEL RUST EN MOOI WEER!!

ACTIVITEITEN Hebt u uw lidmaatschapsgeld al terugverdiend door mee te doen aan onze activiteiten? Nu we van een heerlijke zomer genieten is het echt de moeite waard om met familie of gasten eens door de stad te dwalen.

TORENRONDLEIDINGEN ST.-JAN Deze rondleidingen hebben we uitgebreid!

All zondagen in juli en augustus, aanvang: 13.00, 14.00, 15 .00 en 16.00 uur.

Alle woensdagen, donderdagen en zaterdagen in juli en augustus, aanvang: 14.00 en 15.00 uur.

Kaartverkoop aan de voet van de toren.

Kosten: uw gratis kaartje van 1992 of f 3.00 per persoon, kinderen t/m 12 jaar f 1.00 per persoon Duur: circa 5 kwartier

STADSWANDELINGEN Alle woensdagen, zaterdagen en zondagen in juli en augustus om 14.00 uur.

Kosten: uw gratis kaartje van 1992 of f 3.00 pp kinderen t/m 12 jaar f 1.00 per persoon Duur: circa 1 112 uur Startpunt:Kringhuis, 2e Korenstraatje 18

RONDLEIDING STADHUIS Sinds kort heeft de Kring de rondleidingen op het stadhuis overgenomen van de heer Van den Boom.

U kunt elke donderdagavond een rondleiding door het stadhuis krijgen om 19.00 uur.

Voor 11.00 uur diezelfde donderdag dient u zich aan te melden op tel. nummer 073 - 15 57 55 (de bode van het stadhuis) Kosten: gratis

RONDLEIDINGEN ZWANENBROEDERSHUIS Alle vrijdagen van 11.00 tot 15.00 uur Kosten: gratis voor de individuele bezoekers.

Duur: circa 1 uur Info: Kringhuis, 2e Korenstraatje 18, tel. 073 - 13 50 98

JEROEN BOSCH OP WARE GROOTTE, MARKT 79 Nu kunt u er nog van profiteren, want Jeroen moet hoogstwaarschijnlijk over niet al te lange tijd verhuizen. Zijn lot is nog erg onzeker, maar wij houden u op de hoogte.

Op een regenachtige middag is het zeer de moeite waard om eens binnen te stappen.

Geopend: dinsdag t/mzondag van 13.00 tot 17.00uur.

Kosten: uw gratis kaartje van 1992 of f 2.50 per persoon, museumjaarkaatt, CJP, Pas 65+ en jongeren van 12 tot 18 jaar f 1.50 pp, kinderen onder 12 jaar (mits onder geleide) gratis Info: Kringhuis, 2e Korenstraatje 18, tel. 073 - 13 50 98

KRING HUIS Loop eens het Kringhuis binnen. In de vorige editie hebt u een lijst aangetroffen met alle artikelen die wij in voorraad hebben. Tevens staan daar vrijwilligers gereed om u behulpzaam te zijn met informatie over de stad of een uitje te organiseren. Als wij geen pasklaar antwoord voor u hebben, zoeken wij het op.

Het Kringhuis is elke dag open van 10.00 tot 17 .00 uur, echter op zondag van 12.00 tot 17.00uur.

Op donderdagavond ook nog van 18.00 tot 21.00 uur.

CURSUS BOSCHLOGIE Eind september organiseert de Kring weer een cursus Boschlogie. In de winter 89/90 hebben velen zich ingeschreven voor deze cursus en op die manier hun stad beter leren kennen. Het is ons gebleken dat er grote vraag is naar een nieuwe cursus en u kunt niet snel genoeg zijn om in te schrijven, daar er al een heleboel "aspirant Boschologen" op de wachtlijst staan.

Noteert u het alvast in uw agenda: eind september 1992.

Nadere mededelingen volgen in het september Kringnieuws en in de media.

Het Bestuur Wij zoeken oude Stereokaarten en View-masterschijven voor projectie en vezameling (zoekt u eens!!!!).

J. Meijer, 4e Hambaken 46, 5231 SB 's-Hertogenbosch, 073-410641

0

EEN AARDIG STAALTJE VAN EFFICIËNTIE UIT 1871 INLEIDING Van oudsher was "de krant van Arkesteyn" - zoals de PROVINCIALE NOORDBRAB ANTSCHE EN 'S-HERTOGENBOSSCHE COURANT in de volksmond werd genoemd - in Noordbrabant hèt blad, waarin de provinciale en gemeentelijke overheden hun officiële bekendmakingen plaatsten.

Verpachtingen van hooigras tot "jagtregt", verkoop van heidegronden, aanbestedingen, sollicitaties, alsmede het weren van straatmuzikanten, venters en anderen tijdens de Kermis vinden we regelmatig in de advertentiekolommen van deze krant (atb.1 ).

afb./ Annonce van de Gemeente Vlijmen in de Prov. Nrd. Brab.Crt. van 26sept 1871

· C>:n:tvà:n.g~n:: ' · lMlltWJ~t ·$î®tWll~t!Ell) .

. .ECHTE ~WINTERHARING,', ..:

ENGELSCHE BOKKING,: ! : GEDROOGDE. APPELEN~ ': i - NIEUWE -

-

CifroBnèn eri ChimisAp . , en 'Wat verder ·tot den Vischliand

- >:· --' - . . . ·_M. PIE

elioort. l ·

RS, " . . _ ; -

- _ /} 'Visch,- en Kaa.shande r, Krulleetraat .

-?~~ te •' o•ch . . · . ,- -.· ! -

~De • Bur~emeester v~ _ . UDEN'

.

,brengt ter openbare kennis, ·dat' op de K~rmis aldaar , invallende den· 8 October . staande, niet zullen worden toegelaten· V · tooningen . en Spelen, Straatmuziek, .G ng en het Uitsta.llen van Kramerijen, v eper- · koek enz. . ·· ' Á De Burgem er genoemd,

aan- ·

/..4..-t

·~

A.

AN ROOIJ. -W

.

ANATHERIN MONDWATER. Het nu getoonde stuk uit 1871 laat de verrekening van de advertentiekosten van de Gemeente Vlijmen met Arkesteyn via de posterijen zien (afb.2). Het is in meer dan één opzicht een historisch interessant

l

atb.2 BEVELSCHRIF L VAN BETALING van 20 · oktober 1871 betreffende , de Bekendmakingsadver- . tentie in de Prov. Nrd. ' Brab. C11 van 26 september 1871 (eigen collectie).

tijdsdocument. Het is in ieder geval GEEN "dwanginvordering" van de krant, zoals menigeen op het eerste gezicht mogelijk veronderstelt, gelet op de nogal "fors aangezette" titel BEVELSCHRIFT VAN BETALING.

Burgemeoster en Wethouders , Il.t: Buil:o-E-->rJ>.E'IT'lll'!'I.,

voldaan, dflt /:;Ç

/}'(~r:/:.-,~/

/~~- fo,·;:i:;ç: . .

/ !S

:~~.

---:::::::----;~~;;:~~ /":~. .ih .

-, · --î~f:.e " ~_. 5'.iÇ'/fl_,,,, .:.'!'~ W :w~uoir.1>t:1t. ..

/./<.

f

~··--

Direct na de plaatsing van deze i.------------------------~ Bekendmakings annonce stuurde de uitgewijst ons de weg naar de betekenis van dit ver- zo blijkt uit de aantekening met de pen document: op de krant - het gebruikelijke bewijsnummer naar de Burgemeester per post onder "" Art. 7. ln het journaal worden alle ontband, waarvoor toen als drukwerk tot een vangsten en uitgaven van dag tot dag, naar gewicht van 25 gram 1 cent port betaald tijdsorde, zonder openlating van witte vakmoest worden. ken, zander tusschenregels of kantteekeningen, ingeschreven.

De posten verkrijgen in het journaal een doorloopend BEVELSCHRIFT VAN BETALING nummer dat op de kwitancien wegens ontOm dit stuk uit 's-He1togenbosch in onvangst aftegeven en op de bevelschriften ze tijd te verstaan, dienen we het te plaatsen van betaling nevens de dagteekening der binnen de onderlinge regelingen van het voldaanteekening moet worden verProvinciaal bestuur en de onder haar hoede meld""" gestelde Gemeenten.

Omdat blijkbaar "in vele gemeenten van Ook wordt in een INSTRUCTIE VOOR dit gewest nog geen behoorlijk gevolg is DE GEDEPUTEERDE STATEN DER gegeven aan het voorschrift van art. 107 in PROVINCIE NOORDBRABANT (inventaris no. 8253, Provinciaal Bijblad, verband met art. 103 der gemeentewet' hebben de Gedeputeerde Staten van 1869) in artikel 16 over deze BevelschrifNoord-Brabant in een Circulaire van 23 deten van Betaling bepaald: cember 1870 (G. no. 49 <no. 128> Se Afdeeling.) nog maar eens de puntjes op dei ""Art. 16, Zij doen mede behoorlijk aangezet onder het hoofdje "INSTRUCTIE teekenen de dagteekening der bevelschrifVAN DEN GEMEENTEONTVANten tot betaling, het bedrag waarvoor, en GER". (Rijksarchief in Noord-Brabant, den post der begrooting waarop zij zijn af's-Hertogenbosch inv.nr. 9415) gegeven." .".

In het Rijksarchief in Noord-Brabant is MODEL DER BEVELSCHRIFTEN zo ' n INSTRUCTIE VAN DEN ONTVANGER DER GEMEENTE uit 1871 bewaard gebleven (inventaris no. 8328 De gemeenten dienden zelf de BevelProvinciaal Bijblad, 1870). Het artikel 7 schriften van Betaling te laten drukken.

Aangezien verschillende drukkerijen daarmee werden belast, ontwierpen Gedepu•ax,'i.fè ~rJrei, ?rel r..,_qRRHJ._, '._,11,TI '!i." waaraan de drukker zich te houden had.

Dat verklaart de uitvoering in verschillende lettertypen. Uit deze gang van zaken blijkt ook de straffe hand van de provinciale overheid, die de gemeente-ontvangers weinig of geen speelruimte liet. De voorschriften ademen het karakter van een "bevel".

Normaal gesproken verliep de verrekening van een uitgave ten laste van de gemeente met twee aparte formulieren - een nota én een Bevelschrift van Betaling, zoals het onderstaande voorbeeld uit 's-Hertogenbosch toont (afb.3).

hulppostkantoor Megen het geld bij de gemeente ontvanger direct incasseren na de 'lll~ta!1'.'elinq;; V<n.'l.. îx.'~Ç • V'&1'1reLIVijgt%1Vten Bevelschrift van Betaling.

HOE GING HET NU BIJ ARKESTEYN?

Tegelijk met het drukken van het Model Lett.E voor diverse gemeenten uit haar verspreidingsgebied, voorzag de firma J .J. Arkesteyn zichzelf van een aantal exemplaren, hetgeen de uitgeverij Henri Bogaerts te 's-Hertogenbosch trouwens ook deed. Maar dan ging het anders.

Op de achterkant van het Bevelschrift van Betaling drukte zij meteen haar eigen

ajb.3 Postkwitantie van HET HUISGEZIN meta pa r t bijgevoegd BEVELSCHRIFT VAN BETALING (Van Dietenveiling no. 540 van 13 t/111 I7.I.I992)

,

l.!lL \OE nl:I: r.t-:~:E:'\l'l:G !\·. ->VJ

n'3fü!è·i~rM1'l-'Viï1XL'W'ä11!11;n~vtlfü,11'ï~-·

de Gem ~ente-ontvanger - zoals mijn vriend in Malden, bedreven in posthistorische zaken het zo graag kernachtig uitdrukt - "een hapklari· brok", die hem in staat stelde het bedrag via de post aan de uitgever te betalen. Een zeker niet alledaags kostelijk tijdsdoc•1ment van onze stad uit vroegere dagen . Bovendien een duidelijk voorbeeld van efficiënt én papierbesparend werken tussen uitgeverij, gemeenten en postkantoor!

Vught, mei 1992 J.A.G.M. van Roosmalen Hei weg 17, 5263 GG ©1992

0

'

Bronnen

tHen." t

1~7:

P< 0 T'.' ,\ -:0: <î l:l: ü r G~\nr.r:.:.t~ . //,•//.N Om haar sollicitatie-oproep d ect~:~~ "'"! #//_, ,.:Jç-,; .:;( y}.,.~.f:JJ.~·/" ... .:.f:-.'ç-voor een hoofdonderwijzer een " ~' ~·~ '"' ./-,..e"· •" •. ,..~./ ·,..,. ,.. , .- ~ ·/;'?~ . Ár _,., .,,. //;.. bredere dan regionale bekendheid te geven, plaatste de Gemeente Megen in ;;:..:-::~h~~;:::-~n;:.!:7.i~i:~:~;~ ~,:!;:'~!,!$O~ !=o~~~~~~":::t;:: HET HUISGE"r:~~~::· p"".,.." ;.•~•,.....,r...., :,µ,, K•n~"' ... h~-!. ln•M~•<t<, ZIN, het toen landelijk bijblad van de Katholieke Illustratie, een tweet,1f /~ rl f /" lf al advertenties in de nrs. 55 rl -~ff ~: 1 van Zondag 19 november en 56 van Donderdag 23 november 1871.

Na plaatsing voorzag de uitgever Henri Bogaerts, te 's-Hertogenbosch, waar de krant gedrukt werd, zijn nota v karmijn postzegel emissie 1867 Koning de Gemeente Vlijmen (afb.4). Bekijken we Willem III, dat toen het geldende incassonu weer de voorzijde van dit stuk (afb.2.) recht was.

Als postkwitantie verzorgde het postDoor het plakken van 1Oct karmijn postkantoor 's-Hertogenbosch de incasso. Ter zegel emissie 1867 Koning Willem III voorkoming van een tweede gebruik kreeg rechtstreeks op het Bevelschrift van Betde postzegel het puntstempel "57", hetgeen aling ontstond een bijzondere postkwitanbij de posterijen het registratienummer van tie, die het postkantoor 's-Hertogenbosch voor Arkesteyn ging incasseren bij de Gedit postkantoor was.

De incasso-route van dit stuk liep via de meente ontvanger Vlijmen (afstempeling van de postzegel met haar kantoorstempel postrit 's-Hertogenbosch-Nijmegen v.v. langs het onderpostkantoor Grave, waar "57"). Met de dagelijkse bode-loop op het op 15 januari 1872 in de morgen-uren Heusden v.v. werd deze kwitantie afgeleverd op het hulppostkantoor Vlijmen, die werd ontvangen, gezien het tweeletterstempel GRAVE 15 JAN 72 12M-8M. Met het bedrag op 20 oktober 1871 bij de Gede bodeloop Grave-Megen v.v. kon het meente-ontvanger incasseerde.

V

y.,d"/. :.-f <'

---"-"li_ ,,_ ..

Aangezien alle voorschriften in één formulier W\aren verenigd én volgens de offi-

M !

./

/'" •

a::t

,I""

• • • ~:" .( ,; "

'Uwto.c"...,.;". SI.

2 3 4

"-1 11r!).k,\

1

.:

5

6

7

Blom, Frans, "Documentatie Postinrichtingen 1850 - 1906". NED. BOND VAN FILATELISTEN-VERENIGINGEN, Utrecht 1972, 176-177, 387, 507 t/m 509, 570, 657 Huisgezin, Het, 3e jrg.(14-5-1871 t/m 9-5-1872), STADS-ARCHIEF 's-HERTOGENBOSCH Hussen, G.J.J.M. van, Corresp van 26-I0-1991 voor bevelschrift van betaling (algemeen).

Naamloos, "1867 Koning Willem 111" en "Nummerstempels Nederland", SPECIALE CATALOGUS VAN DE POSTZEGELS VAN NEDERLAND EN OVERZEESE RIJKSDELEN, 50e editie, 's-Gravenhage, 1991, Ned. Ver. van Postzegelhandelaren, 20, 554 Postzegelveilingen BV, 's-Gravenhage, 1992, no.

540 (13 t/m 17-1-1992), kavels 3156, 3162 en no.

541 (18t/m22-5-1992)kavel2521 Provinciale Noordbrabantsche en 's-Hertogenbossche Courant, jrgn 1870 en 1871, STADS-ARCHIEF 's-HERTOGENBOSCH Rijksarchief in NoordBrabant, 's-Hertogenbosch no.s.8253,8328,9415

F•L/(/ Do Gomt;;nU! nn."'I

/

1·-. . ./,.,.,..

Dtbf:t

J'. ,T. .AB-It:.EST EYN à: ZOON.

~(,,''"·~·-·. ---~•• ~~~U!!'Z'.l ·1~1C»MOS~ .t! .3:~6 / :~ "'/..-,~./.:.. ·...~-.... ~ .•••:.j-...-.. "::.,_._ / ' / _!.,.;n

ajb.4 Achterkant van het BEVELSCHRIFT VAN BETALING, waarop de firma Arkesteyn haar Notadrnkte

!1~11mtr• • J:K.."'.,~" ............ ~ .....-.""""'........" •. ....::,....~w."... <·• ·n~~·""·;{, ,____..,_""'"'"'""'=-"-.1..~~

UIT DE GESCHIE!DENIS VAN DE CONGREGATIE; "DOCHTERS VAl~ MARIA EN JOZEF" beter bekend "Zusters van de Ghoorstraat".

1

i

Door Kring "Vrienden '1)LHertogenbosch" werd me een tijd geleden gevraagd het archief van onze Congregatie eens te mogen bezoeken. Zoiets k,u n je als rasechte Bosschenaar toch niet weigeren!

Nu kwam de vraag of ik er eens iets over wilde schrijven! En weiger dan maar, dat kan gewoon niet!

Ik houd van 's-Hertogenbosch en ik houd van onze Congregatie en waar het hart vol van is loopt de mond van over.

M'n vader kon prachtig vertellen over de geschiedenis van de stad, nam ons vaak mee naar het provinciaal museum in de oude St. Jacobskerk of maakte met ons "een stadswandeling" op zondag als moeder naar de Hoogmis ging.

Ik vond dat de zuster op school maar bitter weinig wist van onze stad. En als ze twijfelde of mijn verhalen wel historisch juist waren, zei ik "mijn vader heeft het zelf verteld en die weet alle van 's-Hertogenbosch!". Ik trad dan ook in bij de meest Bossche Congregatie gesticht door een Bosschenaar "Jacobus Heeren".

Geschiedenis van de Congregatie 1815 1850 In het begin van de I 9e eeuw waren in het toenmalige Den Bosch verschillende dames o.a. Petronella Coppens, Catharina en Maria van Grinsven die aan de administratie van het Groot Ziekenhuis belangrijke diensten verleenden door Ouden van dagen en kinderen te "bestellen". De administratie van de Godshuizen vroeg hun of ze niet genegen waren een huis op te richten waarin 15 tot 20 oudjes zouden worden verzorgd en onderhouden. Nu stonden deze dames al in relatie met Heeren toen kapelaan van St.Jacob en de parochiële zielzorg waarnam omdat de pastoor Molenmakers verbannen was . Als molenaar verkleed doorkruiste Heeren de sloppen en stegen van 's-Hertogenbosch. Er waren veel ouderloze kinderen, die aan hun lot waren overgelaten. In het weeshuis werden geen halfwezen en onwettig geborenen opgenomen! Heeren riep voor deze kinderen de hulp in van bovengenoemde dames en toen Heeren hoorde van het plan van de regenten ook een huis op te richten voor arme oude zieke vrouwen groeide bij hem het plan een Liefdegesticht op te richten, een klooster dat stabiliteit geeft aan de liefdewerken.

De regenten Hein de Wijs en Piet van de dames Coppens en van Grinsven al bereid gevonden te zorgen voor de oude zieke vrouwen en hielpen Heeren zijn kloosterplannen te verwezenlijken.

M. de Kort. Het arm bestuur drong er bij Heeren op aan, dat de dames een nog groter aantal kinderen en oude vrouwen zouden verzorgen.Zij zouden het graag doen, als de verpleegden maar niet zo ver uit elkaar woonden.

De leden van de damesnaaikring: P. Coppens, de dames van Grinsven. M. Sweens, A.M. Suys, M. Kuypers, die al voor de kleren van de zogenaamde "bestelde" kinderen zorgden, vroegen Heeren, of hij hen geen vaste werkplaats kon geven, waarop hij hen aanrade eens in overleg te treden met Anna, Catharina van Hees.

Op 13 oktober 1817 huurde Kapelaan Heeren een huis in de Choorstraat, dat voor de helft toebehoorde aan Everardus van Grinsven en voor de andere helft aan Van der Kallen. Hij wilde daar een sociëteit "CONCORDIA" oprichten voor de Bossche jongelui. Die sociëteit kwam echter in de Boerenmouw (of achter de Boerenmouw!) en nu kon de kapelaan Heeren het huis aan de Choorstraat voor het "Liefdegesticht" gebruiken. Het was alles behalve een kloostergebouw! Wel groot, het strekte zich uit van de Choorstraat tot de militaire stallen (waar nu het Casino is). De kamers waren weelderig gestoffeerd, een met tapijtgoed (gobelins) en 3 met goudleer. Dat vond men denk ik te veel van het goede. Het goudleer werd verkocht en van de tapijten werden dekens gemaakt voor de vrouwen.

Meeuwen-~ hadden

Deze hoorde niet, zoals bovengenoemde dames tot de zogenaamde Bossche elite, maar geboren uit eenvoudige mensen in 1760 te Oisterwijk, die van hun 8 kinderen haar alleen hadden overgehouden. Na de dood van haar vader aanvaardde zij een dienstbetrekking bij "De Kieviet" een logement op de Vismarkt in Den Bosch waar zij het niet gemakkelijk hadden daarna bij de Heer van de Ven in de Pos tel straat. Daar bleef zij 18 jaar. Het was er rustig en er bleef tijd over voor oefeningen van Godsvrucht. Heeren was haar biechtvader en bemerkte haar deugdzaam en rijk innerlijk leven. Om te komen tot een nog nauwere vereniging met God, verliet zij deze dienst en ging wonen op het Noordeinde van de Markt bij de Hinthamerstraat. Dit huis was het eigendom van de vader van P. Coppens.

Zij verdeelde haar tijd tussen gebed en liefdewerken o.a. onderricht aan bekeerlingen. Onder de naam "HEILIG KAATJE" werd zij in 's-Hertogenbosch bekend.

In de zomer van 1817 kwamen de leden van de naaikring bij haar; daar werd de vaste werkplaats geschapen, die spoedig door vermeerdering van personeel te klein werd, want Margaretha van Gulick, Cornelia v.d.

Vaart, Cornelia Minoretti en Aldegonds Suys waren ook komen helpen en nog meerderen boden haar diensten aan. De vader van P.D. Coppens liet toen naast de kamer van A. van Hees een ander vertrek inrichten, dit van meubelen voorzien en stond dit aan de dames af. 1 juni 1818 was daar de eerste bijeenkomst, behalve de reeds genoemden kwamen anderen hun hulp aanbieden: C. Appelboom, M.A. Suys, A.C. Sweens, C. van Roosmalen en

Het huis was klaar om de eerste kloosterlingen te ontvangen. Niet alle leden van de naaiclub voelden wat voor het kloosterleven. Het waren er maar vijf: Anna Catharina van Hees, P.D. Coppens, Catharina van Grinsven, Catharina Appelboom en Magdalena Louwaerts.

Zij maakten een bedevaart naar Kevelaar en op 7 juli, feestdag van O.L. Vrouwe van 's-Hertogenbosch, zouden zij intreden.

Ze betrokken in stilte hun woning na een viering in de St. Jacob en ontbijt bij de Heer van Grinsven. Het was een clandestiene onderneming! De regering was de kloosters vijandig gezind en Heeren wilde dus geen aandacht trekken.

Deze eerste zusters bleven gewone kleding dragen en werden juffrouw genoemd.

Op adressen van de brieven werd de overste aangeduid met directrice. Heeren noemde zijn stichting: Congregatie der Dochters van Maria en Jozef. Deze benaming is weinig bekend: de meest bekende is "Zusters van de Choorstraat". (wordt vervolgd) Zr. Alphonse v.d. Eerenbeemt

0

)

DE WESTTOREN VAN DE SINT JAN Mosmans noemt hem in zijn boek "De Romano Gothieke Westtoren".

In de oudste vermelding van de Sint Janskerk, in 1222, wordt niet afzonderlijk over de toren gesproken. Men kan pas in de bronnen uit 1632 en ± 1637 lezen dat in 1268 de Lieve V rouwekapel bij de toren is gebouwd. Hieruit blijkt dus dat de toren in 1268 al aanwezig was.

Op 23 april 1485 gaf Johannes de Home, Bisschop van Luik, toestemming om de oude bouwdelen van de kerk te slopen en haar groter te bouwen, ·alsmede een nieuwe toren in gepaste lengte, breedte en hoogte te bouwen. De vraag is welke toren hiermee bedoeld kan zijn. )

De toestemming van de bisschop wil nog niet zeggen dat er ook daadwerkelijk een nieuwe toren is gebouwd. Het kan bij een voornemen gebleven zijn of de vergunning is gebruikt om de romaanse westtoren te verhogen of aan de middentoren te beginnen.

Van de gotische bovenbouw van de toren zijn geen documentaire bouwdata overgeleverd, noch van de middentoren, alleen dat er in 1523 - 1529 de houten bekroning tot stand kwam. Hier zijn verschillende theorieën over.

)

In 1472 en 1493 heeft de kerkfabriek alle huizen tegenover de westkant verworven, namelijk negen in de Torenstraat, één op de hoek Torenstraat/Kerkstraat en één in de Kerkstraat.

Men zag geen kans meer het grote bouwplan te verwezenlijken en heeft toen waarschijnlijk de eerder verleende toestemming van de bisschop gebruikt om de westtoren met een nieuwe gotische klokkenverdieping en een spits te verhogen. Van der Vaart neemt aan dat dit werk al vóór 1505 voltooid was. Op 10 februari 1504 werd namelijk tussen het kerkbestuur en meester Willem die Organemaker (Willem Boets van Heijst) een contract gesloten voor het maken van een positief aan het orgel "tot synt Jans staande after aan de thoren" en het moest op het feest van de Geboorte van de Sint Jan de Doper in 1505 klaar zijn. Men zou immers geen orgel bouwen als men nog aan de torenverbouwing bezig was.

Tot uw informatie: een positief is een klein orgel dat vóór het grote orgel geplaatst wordt.

In 1505 werden de resten van de oude kerk gesloopt en werden door Willem en Jasper Moer 14 "clocken en schellen" geleverd. In 1524 wordt in de toren een uurwerk geplaatst.

In het boek van C. Peeters lijkt het erop dat de laatste bouwcampagne van het middenschip, vanaf 1505, van west naar oost verliep.

bans kreeg als premie van de stad 32 gulden, 1 stuiver en 8 penningen. Uit stadsrekeningen blijkt dat er al sinds 1524 bemoeienis van het stadsbestuur is met de Sint Janstoren.

Sinds Pieter Jansen in 1629 voor het eerst de oranjevlag had uitgestoken, wordt de toren regelmatig als vlaggendrager gebruikt.

Torenoverdracht.

Van ongeveer 1505 tot 1524, of in een tijdvak daar tussen, zou de torenverbouwing tot stand zijn gekomen.

In 1569 heeft een brand gewoed die snel geblust werd. Erger was de brand op 25 juli 1584. Door blikseminslag brandde de houten middentoren af die het kerkdak en de westtoren ook in vlam zette. Volgens de legende zou deze brand een straf zijn van Onze Lieve Heer omdat de kanunnikken het Te Deum zongen omdat ze blij waren dat Willem van Oranje vermoord was. Het orgel, het uurwerk, de beiaard en de klokken vielen smeltend neer.

In 1585 kwamen deskundigen de westtoren bekijken en spoedig werd de herstelling verricht.

In 1587 - 1588 werd een oude Orthense klok, de Salvator, er in gehangen. Men weet niet of de toren met de belegering van de stad in 1629 veel of weinig schade heeft opgelopen, waarschijnlijk niet, dit zou men kunnen afleiden van de tekeningen van Saenredam (1632) en van Beerstraeten ( 1660). Het leveren van nieuwe klokken door Jacob Noteman (1641), een voorslag door Juriaen Spraekel in 1647 - 1648 zullen gewone vernieuwingen van versleten klokken zijn geweest.

Sedert 1629 heeft men rekeningen van reparaties en onderhoudswerken bewaard.

Er bestaat een hele lijst van opdrachten en rekeningen .

Een rekening van Cornelis Jans ( 1640 1641 ), steenhouwer, voor het groter maken van het gewelf van de luipoort, voor het doorvoeren van de klok Jacob Noteman (210 cm) en groot f 200,-.

1642 - 1643, vier gulden en zestien stuivers betaald aan Juriaan Baltasar voor het maken van een nieuwe weerhaan. In de nacht van 11op12januari 1745 sloeg de bliksem in de spits. Het vuur was snel geblust en de schade was gering. Paulus Clab-

Op 15 december 1795 namen de Representanten (volksvertegenwoordigers) van het volk van het Bataafse Brabant het besluit dat de kerken, de torens en de klokken voortaan het eigendom waren van de gezamenlijke ingezetenen.

Over deze toren is nog veel te doen geweest.

Na de brand van 5 augustus 1830 komt de gemeenteraad in spoed bijeen omdat de spits vanaf de bovenkant van de onderste lantaarns naar boven verbrand was. In 183 l was een post van f 6.000,- voorzien voor provisorisch herstel. De echte restauratie vond plaats in 1842 naar ontwerp van P.J. deZutter.

In 1842 kwam eindelijk de mededeling: de spits van de Sint Janstoren is geheel vernieuwd en het carillon verbeterd en verzwaard.

Het inwendige van het torenportaal bleef de zorg voor het kerkbestuur.

Restauratie 1869-1874.

Op 4 februari 1870 stuurde architect Nabbe een bestek en tekeningen aan B. en W. voor het bestellen van Uddelfanger zandsteen uit de omgeving van Trier (Dld).

De raadsleden J.F. Luijckx, J.J.H. Bolsius, M.W.J. van Beusekom en J. v.d. Griendt zaten in de commissie. De meest kritische en actieve man was Bolsius. Bolsius pleitte er voor Bentheimer zandsteen te gebruiken, het was sterker en goedkoper, maar hij legde zich neer bij het advies van de gemeentearchitect. Dat dit een miskoop was, is later wel gebleken.

In 1959 heeft J .A.L. Bom van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg een verslag doen uitgaan. Hij meldt dat de buitenbemetseling (van 1870 - 1874) van de toren los laat, maar hier is weinig tegen te doen ten gevolge van de geringe samenhang tussen het elastisch kerkmetselwerk

van de oude kloostermoppen en de harde buiten-schil.

Vóór de restauratie van 1974 tot in 1982 waren alle uitwendige, zichtbare materialen en veel details 19e eeuws.

Zo 'n dunne schil van een halve steen (9,5 cm) vroor natuurlijk zeer snel van de oude romaanse kernmuur.

Vóór 1976 was de toren 74,5 meter hoog, thans is dat 73 meter.

De torenspits is na de brand van 1584 vrijwel hetzelfde gebouwd als vóór de brand, dat blijkt uit een tekening van Antonie van Wijngaerde uit 1550. Nu is er alleen één open lantaarn.

Onder de houten vloer aan de basis van de gehele torenh'elm is een vloer van betonbalken gemaakt op last van de Rijksinspectie voor de Kunstbescherming als brandbeveiliging. Dit is dus niet door de Duitsers in de oorlog bevolen, zoals velen denken.

Het oostelijk vlak van de acht wanden is onderaan verzwaard en gepleisterd, met de bedoeling dat bij brand de houten spits niet oostwaarts op de kerk valt.

Klokken en Beiaard.

De klokken die in 1584 door brand verdwenen zijn, waren de volgende: De Margaretha of Grimme uit 1408 of 1418, de Sint Jan Evangelist uit 1462, de sint Anna, de Sint Maria en de Sint Lambert.

Ook de klokken van Jasper en Willem Moer die in 1505 geleverd zijn, in totaal 14 doeken en schellen.

18 klokjes als voorslag, van Pieter Surendonck uit 1553 (kan ook van Jaspers zoon Jan Moer zijn) nl. Jesus, Maria, Anna, de 12 apostelen en de vier evangelisten (is 19, waarschijnlijk is Johannes dubbel geteld).

WERKGROEP BINNENSTAD De stad, hoe oud dan ook, vernieuwt zich, verandert. Dat gaat niet altijd gelijk op met de mensen, hun ideeën en hun wensen.

Voor onze stad geldt dat het gemeentebestuur barstensvol zit met ideeën en plannen. Er ook nog vaak bij zegt dat de uitvoering noodzakelijk is voor de oplossing van problemen, voor de werkgelegenheid, voor het behoud van onze centrumpositie en ga zo maar door.

Het ene markante nieuwe roept weer andere ingrepen op; stedelijke kwaliteit, stads-silhouet: praten we dezelfde taal?

In 1586 zijn drie klokken in bruikleen gegeven uit de St. Salvatorkerk uit Orthen (waren niet in gebruik wegens oorlogshandelingen) nl. de Salvatorklok uit 1450, de Mariaklok uit 1397 en de Catharinaklok uit 1400.

De Salvatorklok werd door de 01thenaren in 1596 teruggehaald en als klokspijs verkocht, de twee andere bleven hangen tot 1872. Volgens van Heurn moet er nog een brandklok overgebleven of hergoten zijn van de twee overgebleven Orthense klokken. Deze klok is, bij het luiden in 1636 bij de begrafenis van Anna Johanna van Nassau, echtgenote van Johan Wolphard van Brederode gouverneur van de stad, uiteen gevallen.

Op 27 juni 1640 krijgt Jacob Noteman de opdracht klokken te gieten, twee grote en acht kleine, waaronder de Noteman ( 1641 ). In 1647 - 1648 zijn er nog eens vijf klokken toegevoegd door Juriaan Spraeckel en tevens een zwaar uurwerk met een zeer grote ton om deze voorslagklokken te kunnen spelen.

In 1842 is het carillon door de firma Petit en Fritsen te Aarle-Rixtel tot 40 klokken uitgebreid en verbeterd . In 1872 werden in Leuven 40 nieuwe carillonklokjes gemaakt, grotendeels door deze uit oude te gieten. Alleen de Noteman en de Hemonyklok uit 1663 bleven.

Van de overige klokken van Noteman, Surendonck of Jan Jaspersz Moer, de Hemony uit 1649, de Orthense klokken en een klok uit Heeze van 4000 pond is niets bewaard gebleven.

A. de Jong uit Helvoirt levert de muziektrommel. Het carillon deugde weer niet en werd in 1914 buiten werking gesteld. In 1924 koos de gemeenteraad voor een nieuw klokkenspel en na deskundig advies zouden enkele oude klokken gehandhaafd

Onlangs kregen we voorlichting over de plannen voor het Loeffplein. Op 9 juni waren we bij een hoorzitting over het gedeeltelijk verlies van de Gement (zie ook elders). Voor 15 juli kunnen we reageren op de structuurvisie van het gewest 's-Hertogenbosch; de plannen voor het stationsgebied zijn in aantocht.

En dan zijn er nog de "kleine zaken" zoals de vele verbouwingsplannen in de binnenstad. Uitvoering daarvan kunnen vaak ongemerkt de sfeer danig verpesten; dat geldt ook voor de bestemming van panden.

Niet altijd is een horeca-voorziening, een

blijven. Het nieuwe carillon zou men laten gieten door de firma Gillet en Johnston te Croydon in Engeland. Het plaatsen zou door de firma Eijsbouts te Asten gebeuren.

Het is de enige Engelse beiaard in de wereld uit de twintiger jaren. Men kon in 1920 ook een Hemonyklok uit 1644 met de toon C 1 kopen, afkomstig uit de, door brand in 1920 verwoeste, wijnhuistoren te Zutphen.

Dit werd de 1/2 uur slagklok.

Op 14 augustus 1925 werd 's-avonds het Tweede International Beiaardcongres te 's-Hertogenbosch geopend met de in gebruikneming van dit nieuwe carillon door Jef Denijn. Sedert dat jaar wordt de muziektrommel elektrisch aangedreven.

De firma Eijsbouts heeft in 1954 - 1955 het carillon uitgebreid. Er werden nog eens 3 klokjes, tot 4 volledige octaven, bijgevoegd.

In 1978 - 1980 werd de Angelusklok in de bovenste lantaarn gehangen en in de onderste lantaarn werden 8 nieuwe klokken geplaatst. Sedert 1925 hadden in de lantaarns geen klokken meer gehangen.

Voorde stenen van de huidige schil werd de klei met kolengruis gemengd om geen eentonigheid van kleur te krijgen.

Een stukje in Het Huisgezin van 8 februari 1950 vermeldde onder andere dat de wijzerplaten op de Sint Janstoren verlicht zijn en dat deze verlichting op dinsdagavond om 8 uur definitief is aangegaan.

J.A. Hendriks

0

Geraadpleegde boeken: De Sint Janskathedraal 's-Hertogenbosch, C. Peeters De SintJ anskerk te 's-Hertogenbosch, J. Mosmans De carillons van 's-Hertogenbosch Het Huisgezin van 8 februari 1950.

patatestent, een winkel de gelukkigste oplossing voor de sfeer in de binnenstad.

Onze werkgroep bespreekt deze zaken.

Zo mogelijk proberen we met ideeën de plannenmakerij te beïnvloeden; soms wordt er gewerkt tot aan verzet toe.

Wie er mee wil doen is welkom; niet alleen om te praten maar ook wat uit te zoeken!

Op 7 juli is de e.v.vergadering; Loeffplein, Gement en structuurvisie staan op de agenda.

Wie belangstelling heeft: a.u.b. een telefoontje vooraf aan Jan van Ee (213950) oflet Kok (134360).

0

)

JEROEN BOSCH Eigenlijk is maar weinig bekend van deze Bosschenaar. Zelfs naar zijn geboortejaar moeten we maar gissen, maar men vermoedt 1453. Hij is in ieder geval wel in 's-Hertogenbosch gestorven en begraven in het jaar 1516. Ook is hij gehuwd geweest. Hij trouwde op 24 jarige leeftijd met Aelijt van de Neervenne, een meisje van welgestelde ouders en hij krijgt door dat huwelijk wat bezittingen. Werkopdrachten waren er volop want hij had goede opdrachtgevers.

Een van de bekendste was Philips de Schone van Spanje, die op zijn slaapkamer het drieluik "Tuin der Lusten" had hangen.

Momenteel zijn zijn werken over Europa en Amerika verspreid.

Van zijn hand zijn er ongeveer dertig ) werken bekend.

Ook weten we uit de archieven van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap, of zo-

als u wilt de Zwanenbroeders, dat hij vanaf 1486 lid was van deze Broederschap.

Daarna lijkt alles zo'n 350 jaarte slapen maar eind vorige eeuw krijgt Jeroen weer belangstelling van het publiek, dat zijn werk als het ware is gaan herwaarderen.

Zo geeft burgemeester van Lanschot, begin deze eeuw, te kennen dat hij deze wereldberoemde Bosschenaar wil eren (geen wonder want een tweede zo'n beroemde moet nog geboren worden). Deze Burgemeester had een grote wens en die ging in vervulling bij zijn 12,5 jarig ambtsjubileum. Via hem wordt aan de stad een standbeeld van Jeroen Bosch aangeboden.

August Falise krijgt opdracht dat beeld te maken. In juni 1930 is het zo ver. De markt ziet zwart van het volk en wat voor volk.

Onder de aanwezigen zijn Jhr. van Rij ckevorsel, Commisaris van de Koningin;

Burgemeester F.J. van Lanschot; OudBurgemeester v.d. Does de Willebois; Eerste Kamerlid Jhr. Mr Sas se van Ysselt; Tweede Kamerlid Mr. F. Teulings en de pastoors Barten en van de Kant. Als zulke belangrijke personen aanwezig zijn bij de onthulling van een standbeeld van iemand die al 400 jaar dood is, dan zeg ik: dat moet wel een bijzonder mens geweest zijn. En wat voor een mens?

Probeert u zijn werk maar eens te doorgronden. Gaat u maar eens kijken, dan zult u het met mij eens zijn dat het een bijzonder of bij zonderling persoon was.

Dat kijken kunt u op de bovenverdieping van de Moriaan, boven de V.V.V. Jeroen is zelf niet thuis, maar hij heeft wat foto's achter gelaten.

Jan van Haaren

D

STEREOSCOOP IN KRINGHUIS Even voor de opening van het toeristenseizoen 1992, ontving sw Kring "Vrienden van 's-Hertognebosch" een geschenk in de vorm van een stereoscoop van de Koninklijke Aannemingsmij van Drunen b.v.

Dit ter gelegenheid van het 20 jaar restaureren van de Binnendieze.

Wat is een stereoscoop?

Deze stereoscoop is een kijkkastje met twee oculairen (lenzen) waarin door middel van stereo-dia's een ruimtelijk beeld wordt gegeven (driedimensionaal).

Deze stereoscoop is gemakkelijk door iedereen te bedienen. U haalt rustig de hendel over, van boven naar beneden, de ver-

VASTENAVOND-CARNAVAL Feesten van de omgekeerde wereld.

In de voorinformatie die wij kregen, blijkt al dat deze tentoonstelling groots opgezet zal worden. De expositie zal een beeld geven van een lange traditie in de zuidelijke Nederlanden. De tentoon te stellen werken dateren uit de periode van de 16e eeuw tot heden.

lichting gaat aan. Bij verder overhalen van de hendel, komen nieuwe stereodia' s voor de vensters (17 stuks). Bij beĂŤindiging gaat het licht autom]tisch uit. Voordeel van deze stereoscoop is, dat er steeds nieuwe Stereo's in gezet kunnen worden.

Uit eigen collectie, heeft ondergetekende, deze nu voorzien met opnemen over de Binnendieze.

Komt u eens kijken naar deze Stereoscoop. Een geweldige aanwinst voor de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch".

Wij hebben nogal wat hobby-fotografen onder onze leden die misschien hierover meer willen weten. Welnu, komkijken, wordt enthousiast over deze techniek, meld u aan, om samen met ondergetekende de techniek hiervan te leren

en de stereodia' s voor de stereoscoop te maken, zodat de Kring over een grote collectie voor de teokomst kan beschikken.

Het zou bijvoorbeeld voor het 20-jarig bestaan een leuk cadeau kunnen zijn, gemaakt door de leden zelf.

Met een gewone camara kunt u uitstekende stereo's maken, alleen u moet even weten hoe de techniek is.

Wie een goede dia kan maken, kan ook stereo's maken, meld u in het Kringhuis alwaar iedere vrijdag van 10.00tot 13.00uur ondergetekende aanwezig is, of schriftelijk.

J. Meijer

D

In ons nummer van september zullen wij uitgebreid aandacht besteden aan deze expositie.

VASTENAVOND-CARNAVAL Feesten van de omgekeerde wereld.

Noordbrabants Museum van 19 september t/m 29 november John Vermulst

D

Carnaval in het atelier, 1906. Piet Slagerjr (1871 -1938). Olieve1f op doek 52 x 72 cm Collectie Museum Slager.

DIESKE .....

LEZING MARIUS VAN DEN WILDENBERG

een eeuwenoud verhaal, maar een nieuwe fontein.

Dieske is, vijtbonderdjaar nadat hij vanaf de stadsmuur in de Binnendieze pieste, weerteruggekeerd. Niet in levende lijve uiteraard, maar in brons uitgevoerd door het kunstenaarsechtpaar Bremers uit Helvoirt.

Op een bijzonder plekje in onze binnenstad, op het Herman Moerkerkplein bij de oude waterpoort, zal Dieske vanaf 10 juli zijn straaltje weer richten. De restauratie van de Groote Stroom van de Geerlingse Brug tot de waterpoort is hiermee gereed.

Vele malen heb ik staan kijken hoe een compleet verwaarloosd stukje Binnendieze met kademuren en oude waterpoort veranderde in dit mooie plekje met nu een mooi bordes aan het water.

Het past Dieske om hier weer te mogen piesen. Hopelijk wordt het geen hondenuitlaatplaats zoals bij het beeldje van Janus Borghs in het Lombardje en ook geen paradijs voor graffittiologen Met veel genoegen wil ik de geestelijke vaders en moeders complimenteren met dit schitterend beeldje van hun kind Dieske waarvan de onthulling op 10 juli a.s. zal plaatsvinden.

Steeds valt weer op met welk gevoel voor historie en andere belangrijke en kleine dingen men restaureert aan de Binnendieze. Evenzeer valt op hoe bijzonder men de omgeving invult met het schijnbaar onbelangrijke, maar daadwerkelijk uitermate belangrijke, uiteraard op een typisch Bossche manier.

Hoe heerlijk is het om te kijken enje in te leven in onder andere het verhaal van: De Halve Peer - Janus en Bet - Het standbeeld van Janus Borghs, de steen in zijn woonhuis - De kleren van de Peer - Stenen met opschrift of afbeelding in de muren van de Binnendieze - en nu ook Dieske.

Ik hoop dat er nog vele van dit soort invullingen zullen plaatsvinden en het mooiste zou zijn als je deze monumentjes zou kunnen zien vanaf het water, varend op een platbodem meteen bomer, die rustig, onder het hanteren van zijn lange stok, zijn verhaal doet. Misschien ontmoeten we dan op een keer Peer de Kievit nog op de plek waar hij zo graag stil lag met zijn baggerschuit om naar het carillon van het stadhuis te luisteren".

John Vermulst

D

Op 27 april werd in het stadsarchief een lezing gehouden, welke in het Kring-Nieuws werd aangekondigd met als onderwerpen "Architectuur in onze stad" en "Bouwen in een historisch belangrijke omgeving''.

Ruim 30 belangstellenden hoorden onze voorzitter, de heer Kuysten, het woord van welkom uitspreken.

De lezing met diabeelclen van de heer v.d.

Wildenberg, dekte echter niet geheel de bovengenoemde onderwerpen. De architect begon met zijn standpunt over de Orangerie uit te leggen, wat uiteraard niets met het onderwerp te maken had.

Daarna leidde hij de avond in met dia's van het gerestaureerde Kasteel van Verona door zijn favoriete Italiaanse voorbeeld architect Scarpa, waarin een uitstekend beeld werd gegeven van de aansluitingen tussen oude en nieuwe gebouwen.

Hij gebruikte daarbij als motto: "Architectuur is bouwen in verwondering en verbazing''.

Vervolgens besteedde hij aandacht aan die objecten waarbij hij zelf betrokken was geweest. Een pand in Griendtsveen bij Helenaveen en een object in Esch waarbij elementen van het dorp in de nieuwbouw zijn geaccentueerd.

Jammer genoeg was de diapresentatie, van met name de tekeningen, niet helder en kon de kwaliteit van de apparatuur helaas ook niet verbeterd worden.

Na de pauze werd aandacht besteed aan de bouw van een hotel naast de burgemeesterswoning in Asten, aan de rand van de Peel.

Daarna was de beurt aan de bouw van een Cultureel Centrum in Apeldoorn, waarbij tevens kantoorruimte moest verrijzen die de totale bouwkosten van het centrum moesten dekken. De volgende onderwerpen waren een museum in Breda en een drukkerij in Boxtel.

Het eerste Bossche onderwerp was het advocatenkantoor in de "Villa van de Gruyter" aan het Juliananplein.

De winkel van Wellens in de Gasselstraat, met zijn roestvrij-stalen pui waarin de vormgeving der te verkopen artikelen handig werd benut, was het volgende onderwerp.

In het, niet van humor gespeende, tweede deel der lezing was het laatste onderwerp het "Café Cordes" op de Parade, waar voorheen de Bossche Koekbakker gevestigd was.

Verrassend was het zicht op de Sint-Jan en de Parade vanuit de glazen nieuwbouw. Maar verbazend was het dat er voorbij werd gegaan aan de belangen van de gehandicapten. Niet alleen dat de drie hardstenen streden van de vroegere ingang zijn behouden, maar vooral

omdat het toilettenblok zich een verdieping hoger bevindt.

Enkele vragenstellers kregen na afloop volmondig gelijk van de spreker.

Tot slot dankte de heer Kuysten de spreker voor het verleende kijkje in de keuken van de architect en de toewijding voor het gebrachte, hij was tevreden omdat er met liefde over het vak werd gesproken. Een fles geestrijk vocht onderstreepte deze woorden.

De heer v.d. Wildenberg dankte de aanwezigen voor hun aandacht en vroeg begrip voor het feit dat ook de moderne tijd zijn tol eist waar niet aan te ontkomen is, ook niet als men bouwt in een historische omgeving. De Kring toont dit zelf aan door bij de Binnendiezevaartochten de bomers te vervangen door elektra, aldus de spreker.

Harry Blankert

0

l~l!~~Ilif~!llfilrk:G~li VAN BOUCHER TOT BOUDIN Klassieke Franse schilderkunst van 1750tot 1850.

Werken van 47 kunstenaars geven een beeld van de meest creatieve periode uit de Franse kunstgeschiedenis.

In het midden van de l 8e eeuw is de hoogtij van de weelderige rococostijl vooral gestimuleerd door de invloed van het hof van Lodewijk XV in Versailles.

Tegen het eind van de l 8e eeuw treed een verandering op, een verstrakking van de vormen. Het neo-classicisme, de heroïsche stijl, vormt een antwoord op de mentaliteitsverandering en de gebeurtenissen.

Na de Revolutie, in het begin van del 9e eeuw, doet de romantiek zijn intrede, gevolgd door het impressionisme rond 1850.

De tentoonstelling geeft een helder overzicht van een eeuw Franse kunstgeschiedenis.

De collectie is afkomstig uit het Franse Musée des Beaux-Arts te Quimper. Dit museum is tijdelijk gesloten wegens herhuisvesting, een prachtige mogelijkheid om deze tentoonstelling elders te tonen en het Noordbrabants Museum greep die kans.

VAN BOUCHER TOT BOUDIN Honderd jaar Franse schilderkunst van 1750 tot 1850 in het Noordbrabants Museum van 26 juni t/m 6 september.

John Vermulst D

ERVARINGEN ...

Naar aanleiding van een radio-uitzending van de BLOS op zaterdag 13 juni 1992, waar Clemens v.d. Bogaert en ik uitgenodigd waren om een gesprek te hebben over Walter Breed veld. Clemens, de jongste zoon van Walter Breedveld, heeft speciaal voor deze uitzending een gedicht geschreven. Dit gedicht wil ik u niet onthouden.

Jan van Haaren

VOOR MIJN VADER Zwijgend heb je me zoveel verteld tijdens zo'n wandeling naar Heusden Want in die stilte, jouw stilte, hernam de natuur haar aard werd een koe een koe werd een wilg een wilg en vooral werd jij mijn vader.

Bij de kaartverkoop gevan de Stichting Binnendieze ligt een gastenboek. Onlangs bladerde ik daar een keer doorheen. Vele honderden, allemaal lieve, positieve, ontroerende en leuke opmerkingen uit binnen en buitenland waren erin geschreven. opvallend waren ook de vele positieve opmerkingen over de vrijwilligers van de Binnendieze. Het leek mij aardig een selectie te maken om u mee te laten genieten.

Veel plezier!

En .. . : als U nog nooit heeft gevaren op de Binnendieze, dan wordt dat nu wel hoog tijd en vergeet dan niet na afloop ook in het gastenboek te schrijven.

Misschien heb ik wel het genoegen U te mogen varen.

D

John Vermulst

Pratend heb je me zoveel verteld tijdens zo ' n wandeling naar Heusden Want in dat gesprek, jouw gesprek, hernam de historie haar loop Werd Jacoba van Beieren van Vlees en Bloed, ontsnapte Hugo de Groot van Loevestein en vooral werd jij mijn vader.

En als ik lees jouw woorden, jouw zinnen, jouw taal, jouw adem, jouw ziel word jij mijn vader, want wat jij mij pratend en zwijgend hebt verteld hoor ik weer, als ik je lees.

)

Je hebt geleefd tot je doodging je hebt geleefd De tijd was jouw tijd Voor mij benje nooit gestorven Dat wil zeggen: Je ging dood Je adem hield op Karmozijnzacht kwam de nacht over je leven En toen je niet meer kon zwijgen, spreken of schrijven, Werd je opnieuw mijn vader.

Clemens v.d. Bogaert

D

Gebruikt u uw LP' s niet meer omdat u een CD-speler hebt?

Schenk ze aan de ORVA, wij zijn er blij mee.

U kunt ze afgeven in het Kringhuis!

Ă&#x201C;o. .t'"'1k fr-~",,,,.A;,,,J t>tH

d<.

c;;,.Vr""-;,(t(

eP

EEN OPENBARING Belofte maakt schuld en daarom besloot ik goed uit mijn ogen te kijken om de veranderingen in mijn geboortestad op temerken. Eerst maar eens even naar mijn geboortegrond onder het vroegere provinciehuis, maar ik was nog niet eens de Lepelstraat uit of daar was al iets bijzonders.

Het leek wel een opstootje daar in het begin van de Uilenburg. Een grote groep mensen stond daar naar het water van de Binnendieze te kijken. Was er iemand in gevallen? Dat kon toch bijna niet met die hekken er omheen?

Ik naderde de groep en .... zag daar enkele boten aankomen, gevuld met toeristen.

Natuurlijk was ik stom verbaasd, want toen ik de stad verliet had men juist plannen om al het water in de stad te dempen. En ik had zelfs al gehoord dat men in de buurt van het

Groot Zieken-Gasthuis daarmee al begonnen was.

Maar wat ik nu zag, was toch wel heel wat anders. Omstanders vertelden me dat grote delen van de Binnendieze prachtig gerestaureerd waren.

Dat moest ik natuurlijk meteen zien.

Vlug een kaaitje gekocht en daar voer ik mijn oude domein binnen. Tjonge, ik kon mijn ogen niet geloven. Vele togen zagen er als nieuw uit en spiegelden zich in het water. De poort van Diepen rees, prachtig hersteld, voor me op. Ik was onder de indruk. Wie had er voor gezorgd dat de vroede vaderen van onze stad zo op hun plannen terug zijn gekomen?

In de Waterstraat sprong ik uit de booten ging verder te voet op onderzoek uit, want dat deed ik toch liever alleen.

Mijn hart sprong op bij al die aktiviteiten boven en in het Bossche water. Men is bezig nog meer nieuwe togen op de versleten plaatsen aan te brengen. Bij de Oude Dieze heeft men de duiker weer verwijderd en komt de brug gelukkig terug. Bij het Herman Moerkerkplein kijkje ook je ogen uit, daar is zelfs een brede trap naar het water gebouwd. Nieuwe trappen ziet men trouwens op diverse plaatsen. Er zijn zelfs geruchten dat men de grote parkeergarage

aana het Burgemeester Loeffplein wil gaan slopen om de Binnendieze weer open te kunnen leggen.

Boordevol indrukken zocht ik mijn nachtverblijf op en vermoeid dook ik in bed. Maar toen droomde ik, want mijn geest bleef bezig met datgene wat ik had gezien.

Ik droomde dat ik bij Zoete Lieve Gerritje in de boot stapte en voer en voer en voer.

Langs de Vier Azen, onder het oude Belastingkantoor door, door het Helle gat naar de Grote Hekel. Via de nieuwe brug naar de Hinthamerstraat. Langs de vroegere ingang van het ziekenhuis naar het Geertruisluisje. Daar werd ik geschut en kwam zo in de haven uit. Links af en .... met een klap werd ik wakker toen de boot in de Visstraat tegen de muur aan botste. Een prachtige droom.

Zo'n droom wens ik alle Bosschenarer toe die nog niet in de Binnendieze gevaren hebben.

Tot slot een prettige vakantie, in den vreemde of hier thuis, want met zo'n tocht in de Binnendieze is die compleet.

Wel tijdig bespreken hoor!

0

Diezenaar

t])e redactie wenst iedereen een prettige en zonnige va/(莽ntie toef 'n winkeltje: met toonbank, weegschaal, planken met potten, ook een met krenten en een jongetje in korte broek met twee centen.

Jan van Haaren

Ook al wilt u niet als vrijwilliger actief zijn u bent altijd welkom als nieuw lid van de kring!

Heer Korff Tweede Hambaken 68 5231 RR 's-Hertogenbosch telefoon 073 -414127 heeft een speld met een oud wapen van "s-Hertogenbosch. Het moet in ieder geval van v贸贸r 1935 zijn.

Hij is al bij het Stadsarchief geweest, mAar daar konden ze hem ook niet helpen.

Het zal dus wel moeilijk worden.

Wie informatie denkt te kunnen geven, kan contact opnemen met bovengenoemde heer.

Iet Kok

'nfles, 'n kurk je vrouw in haar zandagsejurk je kunt het al merken morgen weer werken!

Jan van Haaren

Kopij voor het eerst volgende Kring-Nieuws dient uiterlijk vrijdag 14 augustus 1992 te worden ingeleverd bij Secretariaat Kring-Nieuws Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch of bezorgen in het Kringhuis