Kringnieuws 1992 09 18 109

UITGAVE VAN KRING "VRIENDEN VAN 'S-HERTOGENBOSCH" JAARGANG 18 - NUMMER 5 - 1 SEPTEMBER 1992

Open Monumentendag Op 12 september a.s. is het weer zover, de Nationale Open Monumentendag. Het Kringhuis lijkt dan net een bijenkorf, 's morgens al vroeg open voor informatie en

als punt van samenkomst voor de circa 70 gidsen en vrijwilligers die zich die dag inzetten. U kunt ons tegenkomen op de toren van de St. Jan, het Zwanenbroedershuis, het Stadhuis, de Citadel, waterschap de

vervolg zie pag. 2

:•. ~•. .•"«i-: .~.•nm ••• : ",••• •••• ;$;. ,,"",,,",.,..,~

STAP IN DE GOEDE RICHTING (5)

Dieske. (Foto Ati Linders)

Secretariaat van KRING "VRIENDEN 'S-HERTOGENBOSCH" Postbus 1162 i200 BE 's-Hertogenbosch

VAN

KRINGHUIS Tweede Korenstraatje 18 's-Hertogenbosch Telefoon 073- 135098 Openingstijden: Maandag tlm zaterdag van 10.00-17.00uur Zon- en feestdagen van 12.00-17.00uur bovendien op donderdag van 18.00 - 21.00 uur BETALINGEN - Postgiro3.119.716 - Bank van Lanschot rek.nr.

22. 51. 91.202 - Jaarlijkse bijdrage minimaal f25 ,- Jeugdleden f 15,-

Meer en meer positieve reacties mogen we van onze Kringleden ontvangen. Stap voor stap zijn we duidelijk op de goede weg!

Een geïnteresseerde, kritische lezer(es), schreef ons: "Op de eerste plaats wil ik u mijn complimenten overbrengen voor het van de grond tillen van de zeer lezenswaardige nieuwe opzet van het Kring-Nieuws. Het leest makkelijk en door de variatie in artikelen blijft het boeien".

Natuurlijk werd na deze positieve opmerking ook nog uit een ander vaatje getapt. Het bleef echter hartverwarmend positief! Het opnemen van dergelijke reacties zou een nieuwe rubriek in de toekomst kunnen betekenen.

Maar een goede gewoonte is dat elk door ons te publiceren artikel een bij ons bekende auteur moet hebben en die was in dit geval jammer genoeg niet bekend!

Wat minder leuk nieuws mag ook worden gebracht: Onze "Diezenaar" komt niet terug in ons Kring-Nieuws!

Wij respecteren zijn persoonlijke, goede argumenten. "Diezenaar" bedankt voor je spontane inzet!

Wél hebben wij voor deze uitgave weer een scala van onderwerpen door enthousiaste mensen geschreven.

Van de bestuurstafel rolde vele, belangrijke mededelingen en activiteiten, we noemen ze niet apart op deze plaats, omdat alles even belangrijk op ons overkwam.

Zeer actueel een artikel over de "Brug Oude Dieze" die zo langzamerhand zijn voltooiing nadert.

Natuurlijk enkele bijdragen die in verband kunnen worden gebracht met Open Monumentendag op zaterdag 12 september a.s.

Over de "Zusters van de Choorstraat" is een eerste vervolg opgenomen, waarin onder andere onverbloemd wordt verteld dat de eerwaarde zusters en de heren regenten bij tijd en wijle het niet eens waren over het te voeren beleid.

Een schreeuw - hopelijk niet in de woestijn - voor moeder natuur in onze onmiddellijke nabijheid"."geen lawaai in de Maij", brengt eens een ander aspect onder uw aandacht.

Al bij al veel nieuws en boeiende interessante artikelen!

Veelleesgenot!

Jan Bruijstens

D

BEKNOPT, Van de redactie Agenda Van de bestuurstafel Open Monumentendag Al Lopende Bossche Historie Ander Nieuws Rondom het Kringhuis Luisteren en kijken Nieuws over

1,4 en 7 2 1 tlm4 5 en6 6 7tJm 10 lüen 11 11 11 12

:VAN.DE. iESTOOîiSTAFEL·w· · · 11-09 12-09 21-09 25-09 26-09 26-09 26-10 07-11 28-11 1993 03-01

Onthulling St.Pietersbeeld.

Open Monumentendag.

Lezing "Poffers en mutsen".

Start cursus "Boschlogie".

Tentoonstelling "Snoepje van de week".

Studidag Heemkundigen Bergen op Zoom.

Lezing "Uitgekleed en Aange kleed".

Symposium "Vastenavond-Carnaval".

Expositie Oude Kerststallen.

Nieuwjaarsreseptie.

12.00-16.00 uur - Kringhuis.

Bijzonderheden over neven- en onderstaande activiteiten, elders in dit KringNieuws!

- Citadel (rondleiding).

- Jeroen Bosch in Orangerie?

- Stadhuis (rondleiding).

- Stadswandelingen.

- Toren Sint-Jan (rondleidingen).

- Varen Binnendieze.

- Zwanenbroedershuis (rondleiding).

vervolg Open Monumentendag

AA in de Postelstraat, bij de Firma Van Lanschot en bij het varen.

De vrijwilligers in het Kringhuis verzorgen natjes en droogjes voor diegene, die er behoefte aan hebben.

1

krlng-nleuw.1

I

Kring-Nieuws is het zes maal per jaar verschijnend tijdschrift van de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch."

Redactie: Harry Blankert, Jan Bruijstens (voorzitter), Jack van Elten, Theo van Herwijnen, Jan Kleijne, Ati Linders (secretaris) en John Vermulst.

Aan dit nummer werkten mede Jan van Ee, Zr Alphonse van den Eerenbeemt, Jan van Haaren, Jo Hendriks, Peter-Jan van der Heyden, dr. Frans L. Jansen, Anne van Lanschot en Peter Verhagen.

Redactie-adres: Secretariaat Kring-Nieuws Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch Vormgeving: Jan Bruijstens, Jack van Elten en AtiLinders Druk: ADC 's-HertogenboschB.V. Oplage 1200 stuks Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

Er zitten twee grote spinnen in het organisatieweb die voor het rooster en de coördinatie zorgen en als vliegende keeper de zaken regelen. Wout Kuysten en Jan Kleyne redden dit gigantische karwei met behulp van al deze mensen.

In het Kringhuis is informatie te krijgen, evenals het programma en de open monumentenkrant, zolang de voorraad strekt.

Het is niet mogelijk op die dag vaartochten te reserveren.

MEDEDELINGEN

BOUWGESCHIEDENIS MONUMENTEN Ter gelegenheid van aanstaande Open Monumentendag wordt er weer een aardig handzaam boekje uitgegeven, getiteld: Bouwgeschiedenis van Monumenten door de heer Steehouwer. Wij zijn nog niet op de hoogte van de juiste prijs, maar verwachten dat die omstreeks de f 5,00 zal komen te liggen. Omdat wij het boekje ook nog niet in ons bezit hebben, kunnen wij u geen recensie ervan geven. Het Kringhuis zal u begin september de nodige inlichtingen erover kunnen verschaffen.

JEROEN BOSCH In het vorige Kring-Nieuws kon u allezen over de verhuizing van Jeroen. Het is een moeilijke beslissing geweest voor het bestuur van de Stichting Jeroen Bosch A lier want, zoals u weet, moeten we eventjes zo'n kleine 40 meter aan afbeeldingen onder dak zien te krijgen.

Ook de centjes speelden uiteraard een grote rol daarbij .

De collectie zal op 30 augustus a.s. voor het laatst in de Moriaan te zien zijn, de 31 ste begint de verhuizing richting ORANGERIE, en we hopen dat hij op Open Monumentendag, 12 september a.s. weer in volle glorie te bewonderen zal zijn.

De toegang is gratis op de openingstijden van de Orangerie. U kunt ook altijd even in het Kringhuis informeren, over hoe en wat.

ST.-PIETER WATERBEWUS Inmiddels weet iedereen wel dat we weer een leuke aanwinst in de stad hebben, dankzij Knillis. Op het Herman Moerkerkplein zit ons Dieske elke dag op zijn gemak te wateren. Weet u dat u à raison van f 10,00 een waterbewijs bij de Kring kunt kopen, zodat er wat fondsen worden verkregen om het minnepaartje dat nu nog ontbreekt te kunnen bekostigen. Dit is helemaal een actie van Knillis, de Kring biedt alleen de behulpzame hand.

Op Open Monumentendag, 12 september a.s., watert Dieske voor alle Kringleden, omdat wij een kleine bijdrage aan het beeldje hebben geschonken.

Op 5 december a.s. watert Dieske een tweede maal voor ons, een gift van de vier stadsgidsen die door ons zijn begeleid voor hun herexamen. Gaat u allen kijken. Het kan daar een leuke Kringhappening worden.

De werkgroep het kleine monument heeft er enige jaren geleden voor gezo: dat het beeld van de St.-Pieter behouden bleef. Al enige tijd zijn wij op zoek naar een goede plaats, het liefst in de nabijheid van zijn vorige plekje. Nu Mariënhage weer in oude luister is hersteld, heeft de Firma Van Lanschot ons toestemming gegeven om StPieter in de tuin van het refugiehuis te plaatsen. Jammer genoeg is er erg weinig over het beeld bekend, alleen dat het uit 1843 stamt.

Als u het beeld ziet is het mogelijk dat hij nog steeds een vinger mist. Vroeger werd die vinger er herhaaldelijk door de kinderen met een katapult afgeschoten. Nu nemen wij in overweging of die vinger er weer aan moet, of dat hij zonder vinger door het leven kan. U zult het wel zien als u gaat kijken.

Opvrij dag 11 september tussen 11. 30 en 12.30 uur wordt Mariënhage feestelijk in

gebruik genomen door de firma van Lanschot, en tegelijkertijd heeft de Kring plebaan van de Camp bereid gevonden om het beeld van St.-Pieter te onthullen. U bent welkom!

BOSCHLOGIE Zoals in het vorige Kring-Nieuws vermeld stond, gaat er weer een cursus Boschlogie van start. Een goede kans om uw stad beter te leren kennen, zoals al velen de afgelopen periode deden. De start is op vrijdagavond 25 september 1992. De le cursusdag is op zaterdagmorgen 26 september a.s.

De laatste cursusdag is op zaterdag 19 december.

Prijs: f 125,00 per persoon.

De cursus bevat onder andere : de Binnendieze, Zwanenbroedershuis, Stadhuis, ·ale aspecten van de stad, moderne bouwkunst, St.-Jan en bouwloods, stadswandelingen, Citadel en militaire aspecten van de stad etc.

Er bestaat een kleine mogelijkheid dat er in maart 1993 nog een cursus komt.

Er zijn nog een paar plaatsen open voor deze cursus en u kunt zich in het Kringhuis opgeven.De mensen die zich al eerder opgaven zijn door het MEAO al genoteerd. U krijgt de bevestiging en de factuur van het MEAO toegezonden. Hebt u echter nog vragen, stel ze dan.

NIEUWJAARSRECEPTIE We zijn nog enige tijd verwijderd van het nieuwe jaar, maar het bestuur kan u nu alvast melden dat de nieuwjaarsreceptie de Kring valt op zondag 3 januari 1993, van 12.00tot16.00 uur. Noteert u dit alvast in uw agenda!

TV- EN RADIO-OPNAMEN De Kring is de laatste tijd weer actief geweest en heeft bij verschillende gelegenheden haar medewerking verleend aan TVen radio-opnamen, o.a. Aad v.d. Heuvel voor de KRO (misschien hebt u Jeroen Bosch op de TV gezien) en verder Veronica met Nederland Muziekland.

ik ben conservatief wat ik heb, wil ik behouden 't is mij allemáál Zo lief!

Jan van Haaren

waterbewijs

·········· Dicske, hel bekende Bossche jongcrjc van 500 jaar geleden, waarvoor Alacn Du H:amccl (c. 1450..1507) een fontein b~ft ontw0rpcn, die uiteindelijk door JcanM:iriannc Bremers in 199 1/ 1992 werd vervurdig<l, ui op 12 Str. B9l · de hele d:.i.g wate ren, speciaal ten behoeve van: •

fa

~,Ya-1/

M~t:rd"

gepersonifieerd door de nar bij de

~ r.~- ..r~,,..w& ~'\)'

·, --~!

RONDLEIDINGEN ZWANENBROEDERSHUIS Aanvang elke vrijdag (behalve 23 oktober a.s.) tussen 11.00 en 15.00 uur voor individuelen.

Duur circa 1 uur.

Vrij entree.

Melden aan de ingang.

RONDLEIDINGEN STADHUIS Aanvang: Iedere donderdag om 19.00 uur.

Duur circa 1 uur.

Vrij entree.

Melden voor 11.00 uur diezelfde donderdag op tel: 073 - 15 57 55 (de boden van het stadhuis).

GEEN RUST Waterbewijs Dieske van de Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch

ACTIVITEITEN Als u dit leest is de grote vakantie al weer voorbij. De kinderen zijn naar school en de toeristen zijn weer uit de stad verdwenen.

Nu komen de ouderen voor een heerlijke najaarsvakantie. Dit betekent ook dat u in deze maand nog kunt profiteren van de Kringactiviteiten:

RONDLEIDING ST-JANSTOREN Alleen nog deze maand september zijn er iedere zondagmiddag rondleidingen op de toren van de St.-Jan. Aanvang 13.00, 14.00, 15.00 en 16.00 uur.

Duur circa 1 uur en 15 minuten.

Prijs volwassenen f 3,00 per persoon, kinderen t/m 12 jaar f 1,00 per persoon Kaartverkoop aan de ingang van de toren.

Natuurlijk gaan onze gidsen niet op hun lauweren rusten,. U kunt ze nog zien rondlopen met groepen die het najaar een mooie tijd vinden om de stad te bezoeken. Ook u kunt natuurlijk van die gelegenheid gebruik maken om, met uw sportclub, bejaardenclub etc. een beroep op ons te doen en wij zullen een interessant programma voor u in elkaar zetten. (Graag wel ruim vantevoren, 3 weken, bespreken in verband met de diverse mogelijkheden!)

In de wintermaanden worden de gidsen op diverse onderdelen van hun kennis bijgespijkerd.

LEZINGEN Op maandag 21 september a.s. zal ons Kringlid, de heer Joop Schellinx een lezing houden over poffers.

Op maandag 26 oktober zal een ander lid, de heer F. Jansen praten over de kledinghandel in 's-Hertogenbosch tijdens de bezettingsjaren.

Beide lezingen beginnen om 20.00 uur in het Stadsarchief, aan de Bloemenkamp.

RONDLEIDING CITADEL

NAJAARSEXCURSIE BREDA

Aanvang elke 2e en 4e zaterdag van de maand, om 11.00uur.

Duur circal uur.

Prijs volwassenen f 3 ,00 per persoon, kinderen t/m 12 jaar f 1,00 per persoon Kaartverkoop uitsluitend vooraf in het Kringhuis.

In oktober zijn wij van plan om naar Breda te gaan. Het programma zal enigszins afwijken van wat u gewend bent de laatste tijd. Alhoewel het uitje naar Lier zeer geslaagd was, menen wij ook tegemoet te moeten komen aan de wensen van diegene die die dag een beetje te lang vonden. Zo proberen wij iedereen een plezier te doen!

Het programma is als volgt:

ZONDAG 11 OKTOBER 09.15 uur vertrek uit 's-Hertogenbosch, hoek Stationsplein - Oranje Nassaulaan.

10.00 uur ontvangst in de schouwburg Concordia aan het van Coothplein met aangeklede koffie.

10.30 uur een lezing over moderne architectuur in een historische binnenstad, met beelden. (zie ook artikel in Brabantia april 1991).

Daarna komt er een inleiding door architectenbureau Hertzberger over plannen van een nieuwe schouwburg annex kloosterkazerne. We kunnen stellen dat Breda zo ongeveer dezelfde problemen heeft als 's-Hertogenbosch. Het is daarom zeer de moeite waard om eens te kijken hoe zij deze problemen aanpakken.

Onze Bredase zustervereniging zal hierbij aanwezig zijn. Misschien komen wij op goede ideeën. Wie weet.

12.30 tot 14.00 uur lunch in het Grand Café aan de Markt (facultatief). Nog een half uurtje vrij om even rond te kijken. Er is op de markt ook een mode-gala aan de gang.

14.30 uur stadswandeling o.a. Begijnhofje, misschien kasteel (als KMA toestemming geeft).

16.00 uur verzamelen in de Grote Kerk, thee, korte lezing en rondleiding.

Voor liefhebbers is er de mogelijkheid de toren te beklimmen.

17.15 uur vertrek bij het Spanjaardsgat, zodat u weer op tijd terug bent in 's-Hertogenbosch.

U hebt de keuze uit twee mogelijkheden, d.w.z. met of zonder lunch, u dient het bedrag van de lunch tegelijkertijd met de reservering aan ons over te maken - postgiro 3 .119. 716, zodat het Grand Café weet hoeveel mensen zij kunnen verwachten.

De prijs zonderlunchis: f 25,00perpersoon voor leden (1 introducé van f 25,00 is toegestaan). Niet leden betalen f 30,00 per persoon Inbegrepen is: De bus heen en terug Verzekering Koffie 's-morgens en thee 's-middags Lezing 's-morgens en wandeling + lezing 's-middags De lunch bestaat uit: Kop soep, broodmaaltijd met warme hap, koffie/thee en kost f 22,50 per persoon UITERSTE INSCHRIJFDATUM IS 1 OKTOBER. Alles wordt in volgorde van binnenkomst afgewerkt. Bij annulering kunnen wij alleen tot restitutie overgaan als

er een plaatsvervanger voor u is op de wachtlijst. Wij hopen dat u hier begrip voor hebt. De prijs is gebaseerd op een volle bus!

Het Begijnhof Sinds 1535 huisden de begijnen in het hof aan de Catharinastraat alwaar zij ook de St.-Wendelinuskapel als hun bedehuis kregen toegewezen. Er liggen begijnen, begijnenoversten en begijnenpastoors in de kerk begraven. In 1838 kregen de begijnen achter in het Hof een nieuwe kerk, met alle uiterlijke kenmerken van een waterstaatskerk en die toegewijd is aan St.-Catharina.

Bij de restauratie van het Begijnhof werd een uit 1953 daterende poort vervangen door een poortgebouw. Daarmee werd de historische situatie zoals die tot 1953 had bestaan, hersteld. Het begijnhof staat al vanaf de oprichting onder bijzondere bescherming van het Huis van Oranje-Nassau. Bij bezoeken van het Koninklijk Huis werd bij wijze van oude traditie begijnenrijst geofferd. Het recept van deze saffraangele en met feestelijke marsepeinen bloemetjes versierde 1ijst is altijd een geheim gebleven.

De Grote Kerk De Grote of Onze Lieve Vrouwe Kerk is het eeuwenoude beeldmerk van Breda. De toren van dit Brabant-gotische juweel, precies 97 meter en 70 centimeter hoog (St.Jan 73 meter!), is gebouwd op een soort terp. Dus vanuit de wijde omtrek te zien. De grote toren,zoals hij ernu bij staat is in 1509 na een bouwperiode van 39 jaar voltooid.

Alleen de lantaarnachtige spits is er na een blikseminslag in 1702 opgezet.

Extra luister krijgt de kerk door de aanwezigheid van de graftombes die de Nassause Heren van Breda, door de meest vermaarde beeldhouwers hebben laten aanbrengen. Ook zijn er bij vorige restauraties prachtige 15e eeuwse muurschilderingen te voorschijn gekomen.

Achter het koperen koorhek bevinden zich bijzonder fraaie koorbanken, rijkelijk van houtsnijwerk voorzien.

De Heren van Breda hebben een voorname rol gespeeld bij de totstandkoming en verfraaiing van deze Grote Kerk.

Het Spanjaardsgat Twee zevenhoekige torens op een van de meest gefotografeerde plekjes van Breda.

Op 4 maart 1590 kwam Breda in handen van de staatse troepen, de stad was daarvoor in handen van de spanjaarden.

De torens hebben deel uitgemaakt van de vestingwerken die in het midden van de 16e eeuw rond de stad waren aangelegd.

De muren van de twee torens hebben onderaan een dikte van 2.20 meter en worden gebruikt als voorlichtingsruimte en als kapel voor de kadetten van de KMA.

Het bestuur

0

advertentie

VAREN BINNENDIEZE Vanaf 1 september hebt u nog precies 630 keer de mogelijkheid om een tochtje op de Binnendieze te maken voordat op zondag 4 oktober om 17.00 uur de boten hun laatste tocht van dit jaar maken.

Ook voor deze tochten geldt dat een reservering wenselijk is!

Er wordt gevaren van dinsdag tot en met zondag om 11.00, 12.00, 13.00, 14.00, 15.00, 16.00en 17.00 uur.

Prijs f 6,00 per persoon, kinderen t/m 12 jaar f 2,50 per persoon en pas 65+ f 5,00perpersoon Duur circa 50 minuten.

Kaartverkoop/ informatie van dinsdag t/m zondag van 10.00 tot 17.00uur,Molenstraat 15 A, tel.

073 - 12 23 34.

Ook kunt u alvast reserveren voor1993!!

IVAN DE REDACTIE

JAMMER ...

Gaarne hadden wij in dit Kring-Nieuws een uitgebreid verhaal gebracht over het 110 jarig jubileum van Oeteldonk.

De daarvoor verantwoordelijke man of vrouw in de Oeteldonkse Club heeft natuurlijk in deze voorbereidingstijd zijn of haar handen meer dan vol.

Verhaal bleef dus uit...!

De Jubileumfeesten vallen in de periode van 25 september - 4 oktover 1992.

Uitgebreider nieuws hierover vindt u zeker in andere plaatselijke bladen.

Jan Bruijstens

0

VAN VERDEDIGINGSSCHANS VIA DWANGBURGT, MILITAIRE GEVANGENIS NAAR RIJKSARCHIEF EN NU WEER DWANGBURGT? Op Open Monumentendag zullen de STADSPIJPERS, de OUDE SCHOTS, de SCHUTTERIJ en waarschijnlijk nog één of meer gildes door de stad en naar de Citadel trekken, alwaar de Schutterij in uniform uit 1831 de kanonnen afvuren op gezette tijden. De oude Schuts zal in 15e eeuwsekledij met het toen gebruikelijke wapen de kruisboog - gaan schieten.

Na inspanning van velen zijn onlangs de kanonnen geplaatst op bastion Vught en de Citadel. De kanonnen, die lange tijd ergens gelegen hebben, zijn van nieuwe affuiten voorzien en geplaatst op de stadswallen op voornoemde plaatsen.

Onlangs ging ik eens poolshoogte nemen op de wallen van de Citadel, de kanon) waren al geplaatst keurig netjes naast

het zitbankje, vanwaar je zo'n mooi uitzicht hebt over de oude Binnenhaven en de Boombrug. Tot mijn schrik en verwondering zag ik dat één van de kanonnen precies gericht staat op de plaats waarop± 350 jaar geleden ook kanonnen gericht stonden. In die tijd vond men dat nodig om die "Paapse stad" in bedwang te kunnen houden.

Men heeft toen zelfs een groot aantal huizen afgebroken om een beter schootsveld te hebben. Na deze ontstellende ontdekking ben ik de bewuste wijk ("DE PLEIN") ingelopen en heb aldaar gesproken met één van de bewoners. Hij toonde zich zéér verontrust over deze ontwikkelingen en hij zei mij 12 september zeker nietthuis te blijven, de herinnering aan de tijden van de "Papenbril" (de bijnaam voor die dwangburgt van toen - later de Citadel) zouden hem ze-

ker teveel worden. Hij zal die dag met grote gemoedsonrust plaatsnemen op het bankje tussen de kanonnen en zal zich (gewapend met pen en papier) verzetten tegen het wederom gebruiken van de "Papenbril" als dwangburgt ....

Mocht er onverhoopt niet met scherp geschoten worden, dan zal het afvuren van deze kanonnen toch spectaculair zijn. Als U besluit te gaan kijken, bent u zeker niet alleen ..... Jan Kamp zal zeker op het bankje zitten .... .

En als U toch op de Citadel bent, op gezette tijden zullen de zéér kundige gidsen van de Kring U gaarne willen rondleiden in en op de Citadel en U zeker willen vertellen over deze "Dwangburgt".

John Vermulst

0

SCHIETEN OP DE CITADEL Op 12 september, Open Monumentendag, zal er op de Citadel geschoten worden door "De Oude Schuts" (met kruisboog) en door "De Schutterij" (met kanon). Nadat in mei jl. het garnizoen officieel de stad heeft verlaten zijn wij voor de verdediging van de stad weer op hen aangewezen. Het komt misschien enigssins verwarrend over, omdat beide namen overeenkomsten hebben. Maar, als uzelf gaat kijken zult u het verschil duidelijk zien. En: neem in ieder geval een fototoestel mee, want het is kleurrijk geheel!

De oude Schots In 1991 werd dit middeleeuwse schuttersgilde heropgericht. De schuttersgilden waren in hoofdzaak belast met de verdediging van de eigen stad. Op bevel van de stad of de hertog moesten zij bovendien uittrekken ten strijde. Zoals bijvoorbeeld in 1424. De Brabantse hertog had zijn schutterijen uit het gehele hertogdom opgeroepen om de stad 's-Gravenbrakel te

belegeren en te veroveren. Als laatsten arriveerden de Bosschenaren, maar zij hadden de langste weg af te leggen. Volgens de kroniekschrijvers werden zij om deze late komst bespot; reden om de hertog te verzoeken als eerste de stad aan te mogen vallen. Dit werd toegestaan en als krijgsbuit nam men de Victorskroon mee, die momenteel nog steeds in de Sacramentskapel in de St.-Janskathedraal hangt.

Het reglement van de Oude Schuts dateert uit 1453, toen kennelijk de gewoonteregels werden vastgelegd. De macht van de schuttersgilden liep sterk terug na 1567, want toen kreeg de stad een garnizoen opgelegd. In 1629 werd zij zelfs verboden, maar in 1642 heropgericht. Definitief verdween zij omstreeks 1800indeFransetijd.

Het heropgerichte gilde wil authentiek te werk gaan en richt zich speciaal op de vijftiende eeuw. Kleding en bewaping is uit die tijd, de Brabantse Gouden Eeuw, afkomstig en wordt door de leden grotendeels zelf vervaardigd. Dit is dan ook de reden dat men nu pas kleurrijk naar voren treedt op 12 september.

Tijdens hun eerste schuttersdag in april 1992 droeg een deel van De Oude Schuts reeds de middeleeuwse kleding en bewapening.

(FotoTvan den Heuvel -van Amstel)

Kontaktpersoon De Oude Schuts: Nico van Meeuwen, Prof. Keesomstraat 7, 's-Hertogenbosch, tel. 073-216222.

De Schutterij Deze Schutterij heeft bestaan van 1813 tot 1907. De volledige naam van het in 1992 heropgerichte deel van deze schutterij is "De halve kompagnie artillerie der dienstdoende schutterij van 's-Hertogenbosch". In tegenstelling tot andere onderdelen van de Bossche Schutterij trokken zij in 1831 niet op tegen de in opstand gekomen Belgen; zij bleef als garnizoen achter.

Elke Bossche man tussen de 25 en 35 jaar in 's-Hertogenbosch was schutterijplichtig.

De 600 schutters waren burgers, maar kenden militaire rangen, organisatie en kleding. Men verleende assistentie aan politie, leger en brandweer en in tijd van oorlog werd zij gemobiliseerd.

De heropgerichte Schutterij draagt de uniformen, zoals die in 1831 voor heel Nederland waren vastgelegd. Zij exerceren ook volledig volgens de reglementen uit die tijd. De groep is getraind in het bedienen van oude kanonnen. Maar ook een marketenster (met vaatje met inhoud!) is aanwezig. In de toekomst wil men een groep opzetten in de burgerkleding van 1831.

Kontaktpersoon "De Schutterij": Albert van Ee, Halvemaanstraat 1a. ' s-Hertogenbosch.

Beide groepen, die onze historische stad een stukje levende en levendige promotie willen geven, hopen u op 12 september te mogen ontmoeten!

Peter-Jan van der Heyden

0

Gamizaensoverdracht aan De Schutterij van 's-Hertogenbosch op 22mei1992.

(FotoB.C. vanEe-Stubert)

!~' ~9!~~pJ.{~ VUGHTERSTRAAT (VUGHTERDUK) Deze keer een onderwerp van beperkte omvang waarmede men eigenlijk dit gehele blad vol zou kunnen schrijven.

Loopt u in gedachten met mij mee?

We lopen vanaf de Markt de Vughterstraat in via de Schapenmarkt, deze marktheette vroeger de Zadelstraat of Sadelaerstraat.

De Vughterstraat begint bij het Verguld Harnas en de Snellestraat, op het punt dus waar de Dieze onder de straat door stroomt.

Daar stond ooit een stadspoort met een brugje over de Dieze, die toen nog stadsgracht was.

Deze poort heette de "Antwerpse poort" of "Joden poort".

Buiten deze poort lag een dijk richting Vught en aan die dijk werden huizen gebouwd, dus buiten de stad. Bij de uitbreiding van de stadswallen werd dit binnen de stad getrokken en bouwde men een nieuwe poort ter hoogte van de Kuipertjeswal. Zo kreeg men een nieuwe straat. de Vughterstraat, met grote statige huizen en winkels, zoals we die nu nog kennen. Het werd ook één van de belangrijkste straten voor de inen uitgaande reizigers naar of van het Zuiden, kortom een statige entree naar de Markt toe, waar vele groten der aarde zich hebben laten bewonderen zoals de Hertogen, de Hertoginnen en Ridders van het Gulden Vlies. Zelfs Napoleon kwam in 1810 de stad bezoeken. Maar 's-Hertogenbosch had nog al wat expansiedrift, zodat buiten de tweede stadspoort ook weer werd gebouwd.

Daarom werd besloten om een derde stadspoort te bouwen, de Vughterpoort of Picke-

poort, waarschijnlijk zo genoemd omdat er een aantal spitse torentjes op de poort zaten. Het gedeelte tussen de beide stadspoorten, dus tussen de Kuipertjeswal en Sonneveld, noemde men de Vughterdijk. De grond van die dijk tot aan Vught was vroeger eigendom van de Gemeente Vught, maar dat is lang geleden.

De Vughterdijk kennen we ook nu nog met grote panden, afgewisseld met wat kleinere.

Er lag ook een brugje, de Molenbrug, want ook hier kruist de Binnendieze de straat en op het einde van de dijk stonden twee molens.

De panden van de Vughterdijk hadden vroeger geen huisnummers maar wel namen. Er waren er te veel om op te noemen, maar ik kan er toch niet helemaal aan voorbij gaan om er een paar te noemen. Dat zijn "De Kan", "De Engel", "De Kloek" en "De Bonte Huid". Al deze panden werden bewoond door gegoede lieden.

De stad mocht vóór 1874 niet uitbreiden, maar de bevolking nam wel toe. Het werd dus erg krap binnen de wallen. Door gebrek aan ruimte bouwde men zelfs over de Binnendieze heen. Nu hadden de huizen in deze omgeving tuinen tot aan de wallen toe. Op de wallen mocht niet gebouwd worden, er mocht zelfs geen burger komen want het was militair gebied. Als men een burger op de wallen betrapte dan werd op zijn minst, bij wijze van straf, het hoofddeksel afgenomen. In die tijd droeg iedereen een hoofddeksel en als men zonder liep, dan wist men meteen dat er iets mis was met die persoon.

Nu zagen die zogenaamde gegoede lieden een gat in de markt.

Men bouwde kleine huisjes achter de panden en verhuurden deze aan minder bedeelde Bos-

schenaren. Om deze mensen een adres te verstrekken, noemde men de steegjes en straatjes naar die huisjes naar hun eigen pand en men zette daar dan het woord "achter" voor. Zo ontstonden dus de namen "Achter de kan", "Achter de Engel", "Achter de Kloek" en "Achter het Fortuintje", dat waren dan de "Achterbuurtjes".

Vanaf dat moment was het eigenlijk niet alleen een straat meer, maar een echte Bossche volksbuurt, compleet met café's of pruverijen, water- en vuurhuizen en er woonde zelfs een waarzegster, Nelleke van Beek, die woonde "Achter de Kan". Er waren diverse kachelsmeden zoals Robben en Muijtjens en slagerijen onder andere van de bekende slagersfamilie Viguurs. De slagerij van Piet Viguurs heeft daar bijna honderd jaar gezeten. Er was de sigarenfabriek van de Leeuw, Pep van Gelder met zijn draaiorgel en bierbrouwers zoals van Gulick.

Eris nu nog een boerderij van boer v.d. Wielen, alleen het vee is tien jaar geleden verdwenen, maar de boer draait er nog steeds met 1 hof.

"Jan stap netjes" woonde er in een naamloos steegje.

Dus alle rangen en standen waren er aanwezig en dat was typerend voor deze volksbuurt.

Daardoor was waarschijnlijk ook het parochieleven er zeer intens. In het parochiehuis werd een damclub opgericht, die nu nog voort leeft onder de naam "Excelsior". In de buurt werd ook een voetbalclub opgericht, maar dat gebeurde in een kippenhok. Het werd de club N.O.A.D" later B.V. V" Ook de harmonie "Sint Catrien" zag er het levenslicht.

Er hebben ook nog landelijk bekende kunstenaars gewoond, met name Anton der Kinderen, zijn bekendste werken zijn de wanden van de hal van het stadhuis. En Hendrik de Laat, ook nu nog zeer bekend, in menig Bossche huiskamer vindt u wel iets dat door hem is vervaardigd. ) Na 1874 wordt 's-Hertogenbosch ontheven van zijn functie als vestingstad en mag het gaan uitbreiden buiten de wallen.

Eerst worden de wallen volgebouwd, de Vughterpoort wordt in 1890 gesloopt.

De grond aan de overkant van de Dommel wordt opgehoogd en daar ontstaat de wijk "Het Zand". Er komen betere woningen en de achterbuurtjes lopen leeg. De middenstand heeft zich nog even kunnen handhaven onder andere door de buurt "Lombok" die een doorloop had via de Vughterdijk naar het centrum.

Na de tweede wereldoorlog is de buurt echter gaan verpauperen, maar gelukkig is intussen de restauratie ook hier duidelijk te merken.

Dan, tot slot, onder de Vughterbrug is een dierenparkje, de dieren leven daar op een soort eilandje. Dat eilandje is een restant van een ravelijn dat behoorde bij de Vughterpoort.

Jan van Haaren

D

BRUG OUDE DIEZE De Binnendieze welke in het midden van de 17e eeuw een lengte had van 12 km, telde 175bruggen. Van de oorspronkelijke lengte is 3,6 km over, met daarin 28 bruggen. In dit geheel neemt de brug Oude Dieze een bijzondere plaats in, alleen al omdat er in het verleden zoveel over is geschreven.

In akten wordt het gedeelte van de Binnendieze tussen Snellestraat en Oude Dieze (Verwerstroom), al voor 1365 enige malen genoemd.

In zijn Historie der Stad en Meyerye van 's-Hertogenbosch, bericht van urn: "In het voorige Jaar (1554) had men reeds begonnen binnen de stad te graven om de Dieze van den Grooten Hekel af, tot aan de Ba- ' zeldonkse poort toe te leiden" (van Heum 1, p.544).

Dit graven moet men echter niet te letterlijk nemen, omdat vrijwel zeker sprake is van verbreden, vergraven, baggeren of kanaliseren van een natuurlijke rivierbedding. Tot nu toe staat vast, dat alleen het gedeelte van de Verwerstroom tussen Postelstraat en Molenstraat is gegraven (Blaasbalg - Poort van Diepen).

De eerste vermelding van een brug bij de e Dieze is ook van Van Heum die schrijft: "In het jaar 1670 werd op last des Raads van Staaten eenen toegang tot den wal, en het Veer aan den Grooten Hekel, door het leggen eener Brugge, ten einde de Straate de Oude Dieze genaamd, gemaakt.

Om dit behoorlijk te verrigten, was het nodig een oud Waghthuis, het Schrijvershuisje en een Bleekershuis af te breken" (van Heum III, p.159). Net als in het "Structuurplan 's-Hertogenbosch 1964" vond men het slopen van historische panden ten behoeve van een noodzakelijk geachte stadsontsluiting geen onoverkomelijk probleem. Na enige onderhandelingen kwamen de Regering en de Stad overeen dat de Stad hiervoor een subsidie zou ontvangen van vierduizendvijfhonderd gulden. Ook toen al werden dergelijke kapitaalswerken door het Rijk gesubsidieerd! De eerste gemetselde brug Oude Dieze werd kort daarop "openlijk aanbesteed".

In 1742 echter ontstonden er grote problemen want in de maand februari stortte de brug in "Zonder dat er eenig ongeluk door geschiede". Over de oorzaak tastte men aanvankelijk in het duister, maar na het opruimen van het puin en het aanleggen van een nieuwe fundering werden wellen

Oude dieze brug naden voltooiing.

(Foto Bernhard v.d. Bulk) in de ondergrond aangetroffen. (van Heum IV, p.63). Op deze nieuw aangelegde fundering werd voortvarend een brug gemetseld, zodat nog in hetzelfde jaar, deze ook in die tijd al belangrijke ontsluiting van de stad werd hersteld.

In 1965 komt de brug Oude Dieze opnieuw in het nieuws. Voor de vergroting van het kruispunt Oude Dieze-ZuidwalPettelaarseweg-Hekellaan is het noodzakelijk de brug te verbreden of te slopen.

Omdat de brug in slechte staat was en de demping van de gehele Binnendieze onvermijdelijk leek, besluit de gemeenteraad de gemetselde brug uit 1742 te slopen en te vervangen door een betonnen duiker.

De Bossche architect Jan van der Eerden protesteerde tegen de sloop van de brug o.a. door een ingezonden brief in het Brabants Dagblad (9-6-1965). Hij schrijft: "Voor het oplossen van verkeersproblemen wordt nodeloos een historische en fraaie brug opgeofferd. Men zou beter de bestaande brug kunnen restaureren en de gewenste verbreding zoeken in een afzonderlijke constructie".

Hoewel na 27 jaar niet meer gesproken kan worden van "Op zijn wenken bediend

worden", is het werk wat nu in uitvoering is in grote lijnen overeenkomstig zijn toen gedane suggestie.

Nu de Groote Stroom voor een belangrijk deel en de Verwerstroom geheel zijn gerestaureerd, is het terugbrengen van de brug Oude Dieze een logische consequentie. De twee Binnendieze-takken worden weer op een 'natuurlijke' manier met elkaar verbonden. Voor de uitvoering van de nog enkele jaren durende restauratiewerken, het beheer en onderhoud en het toeristisch varen, is het nu in uitvoering zijnde werk van groot belang. In een zo intensief gebruikt gebied, met zoveel verschillende belangen als de binnenstad, maakt iedereen zijn afweging in wat historisch belangrijk is of niet. Zonder het restaureren van de brug Oude Dieze, had echter letterlijk in de totale restauratie van de Binnendieze een belangrijke historische schakel ontbroken.

D

Peter V erhagen

Technische dienst Gemeente 's-Hertogenbosch 11

RECTIFICATIE EFFICIENTIE

1871".

In het artikel "Een aardig staaltje van efficiĂŤntie uit 1871" op pagina 4 en 5 van ons vorig Kring-Nieuws, nummer 4, juli 1992, viel een gedeelte van een regel weg (pagina 5, le kolom, regel 17 van onder).

Er stond: "krant gedrukt werd, zijn nota v.... " moet zijn: "krant gedrukt werd, zijn nota van de lOct".

In de tweede kolom op pagina 5, vlak onder de beeltenis van de postkwitantie, viel de totale regel 17 weg. Daar moet staan: "Nota, zoals we zien op het exemplaar van" Op pagina 5, alle kolommen, derde regel, kwam de tekst wat "schemerig" over.

Voor alle duidelijkheid, er moet staan: 1.:"teerde staten, het MODEL LETI'E.E"" 2.:"ondertekening van B&W van het bijgeslo-" 3.:"ciĂŤle regelen correct waren ingevuld, kreeg" Onze excuses!

De techniek faalde in hoge mate!

De redactie

D

... """" ............. , ,,,... ....,...

-;»;~ ·

.•.. :-»>:··- ·· ....

,_.~..,,.

.. ". ,.,,.,,." .. .

HET VERGULDE DUIFKE "Op 7 maart 1908 koopt Toon Jansen het pand 'Het Vergulde Duifke', gelegen aan de Markt nr. 59", zo schreef ik in de rubriek 'Bossche Historie' in het Kring-Nieuws van 1 mei 1992 Uaargang 8, nummer 3). Toon Jansen kocht toen een historisch pand in de Bossche binnenstad. En niet alleen dat, hij kocht een pand gelegen aan de Bossche Markt, een plaats waar al eeuwen lang burgers en buitenlui samenkomen om handel te drijven. Een winkel gelegen aan de Markt te 's-Hertogenbosch is voor de winkelnering een optimale plaats. De Bossche Markt vormt daarbij het geografische centrum van de stad. In relatie tot de traditionele handelsfunctie van 's-Hertogenbosch was en is de markt van grote betekenis. De markt is een ontmoetingsplaats van formaat tussen kopers en verkopers, stedelingen en plattelanders. De cafés en winkels die de markt omzomen delen in deze belangrijkheid.

Dat de naam 'Het Vergulde Duifke' thans hoog aan de gevel van dit pand- momenteel vestiging van 'afjansenmode' - prijkt, is een gevolg van het oorlogsgeweld bij de bevrijding van 'sHertogenbosch in oktober 1944. De gevel van Markt 59 wordt daarbij door granaatvuur getroffen en als het ware 'onthoofd'. Deze gevel en ook het dak moeten hersteld worden. Het herstel van de gevel mocht alleen plaatsvinden als de restauratie historisch verantwoord zou zijn. De heren Jansen van het heren- en kinderkledingbedrijf 'A.F. Jansen & Zn' zoeken naarstig in de archieven en ontdekken de historisch naam van het pand. Zo komt de naam 'Het Vergulde Duifke' in juli 1945 na enkele honderden jaren weer op de gevel te staan.

Zoals ik al schreef is 'Het Vergulde Duifke' een historisch pand in de Bossche binnenstad.

Daarbij is het gelegen aan de Bossche Markt wat een extra dimensie inhoudt van handel drijven en winkelnering. De vermelding 'historisch' is echter zinloos als hieraan geen inhoud gegeven wordt. Belangrijk is wie in de loop der eeuwen de eigenaren waren, wie dit pand in bezit wilden hebben op deze unieke plaats. De vraag komt op wie waren de bewoners - huurden het pand - om handel en nering te drijven, welk ambacht werd door de bewoner uitgeoefend? Bouwkundigen zullen geïnteresseerd zijn in de bouwkundige historie van het huis. Graag wil ik de geschiedenis van 'Het Vergulde Duifke' sociaal-historisch benaderen.

In de loop der jaren, in de loop van eeuwen, zien wij dat panden van eigenaar wisselen. Er is koop en verkoop en overdracht bij erfenis. Dit alles is te achterhalen uit koopakten en testamenten. In de loop van de jaren, in de loop van eeuwen, zien wij dat bewoners komen en bewoners gaan. Vaak zijn het de eigenaren zelf, vaak

zijn het huurders. Blokboeken en adresboeken verstrekken ons de nodige gegevens.

Betaling van erfcijns De oudste gegevens die ik heb kunnen ontdekken over het pand Markt 59, betreffen drie brieven, die als onderwerp hebben een erfcijns, dat op het pand 'Het Verguld Duifke' betaald moet worden. Deze brieven dateren uit de jaren 1423, 1427en1450. De eerste brief is gedateerd 20 juli 1423 en heeft de volgende inhoud: "Schepenen in 's-Hertogenbosch oorkonden, dat THEODORICUS VAN HYNEN, z.v.w.

Theodoricus, aan Godefridus van der Sporckt heeft beloofd ieder jaar op 24 juni te zullen geven en betalen een erfcijns, groot 10 pond en 5 schellingen, gevestigd op een huis en erf gelegen te 's-Hertogenbosch aan de Markt tussen een steenen huis van w. Adam van Gestel enerzijds en een erf v.w. Henricus Pijpe anderzijds.

Het huis was volgens inv.nr.14444 genummerd A 44 en genaamd 'Het Vergulde Duijfke"' Vier jaren daarna wordt de erfcijns overgedragen en daarvan bestaat ook een schrijven; dit schrijven is gedateerd 6 juli 1427 en de inhoud luidt aldus: "Schepenen in 's-Hertogenbosch oorkonden, dat Godefridus van der Sporct aan ALEIJD TROY AS, weduwe van W. Wolterus van Beerze, heeft overgedragen de erfcijns, vermeld in de brief d.d. 20 juli 1423."

In een brief van 23 september 1450 wordt het pand nogmaals vernoemd wanneer de erfcijns weer overgedragen wordt. Deze brief heeft de volgende inhoud: "Schepenen van 's-Hertogenbosch oorkonden, dat GREGORIUS VAN DER SPREET, biechtvader, Christina van Oeteren, priorin, Odilia Esberen, subpriorin en Heylwig Pels, procuratrix van het convent van St.-Geertrui van de regel van St.-Augustinus te 's-Hertogenbosch in de Orthenstraat, aan Lambertus van Doeme Chrispianuszoon ten behoeve van het grootgasthuis bij de gevangenpoort hebben overgedragen een erfcijns, groot 10 pond en 5 schellingen 's-jaars, verschijnende op 24 juni en gevestigd op een huis en erf gelegen als voor aan de Markt, tussen een stenen huis v. w. Adam van Gestel enerzijds en een erf v.w. Henricus Pijpe anderzijds."

De eerste eigenaren De eerste mij bekende gegevens over de eigenaren van het huis dateren van 1574 en over de bewoners van het huis van 1694.

Op24januari 1574verkooptJohannavanErpe, weduwe van Peter van Erpe, het huis aan Jan Gysbertszn van den Kerckhoff, echtgenoot van Petra van Weerdt, dochter van Christiaan van

Weerdt. Bij het overlijden van Jan Gysbertszn van den Kerckhoff gaat het huis over in handen van zijn zoon Jan van den Kerckhoff.

Op 14 oktober 1604 verkoopt Jan van den Kerckhoffhethuis aan zijn zuster Catharina van den Kerckhoff, echtgenote van Wouter van de Capelle. Op 15 januari 1655 wordt het huis bij gerechtelijke uitwinning verkocht. De nieuwe eigenaar wordt Gijsbert van Doom. Bij zijn overlijden gaat het huis over aan zijn zoon Jan van Doom en zijn overige kinderen.

Op 5 april 1675 verkopen de kinderen van Doom het pand aan de Maasschipper Laurens Morrees. Diens kinderen, Dionys Morrees, koopman te 's-Hertogenbosch, Maria Morrees en Tieleman Morrees, evenals zijn vader Maasschipper van beroep, verkopen in 1694 het huis aan Cornelia Wilhelmina Margo van Dooren.

Zij gaat zelf het huis bewonen en is waarschijnlijk in goede doen want van haar wordt vermeld dat zij rentenierster is. In de boeken wordt zij regelmatig 'Quesel van Dooren' genoemd. Dit hangt vermoedelijk samen met het feit dat in 1746 bij haar is komen inwonen haar neef 'De Geestelijk Heer' Gerardus Jacobus Huygermans, zoon van Josephus Dominicus Huygermans en Anna Maria van Dooren, een zuster van Cornelia.

Tussen 1737en1742 zijner afwisselend acht tot negen militairen bij Cornelia van Dooren ingekwartierd. Het garnizoen van 's-Hertogenbosch heeft in die tijd meer manschappen in de stad gelegerd dan zij in haar kazernes kan herbergen. Daarom worden de burgers vaak tot inkwartiering gedwongen. In 1746 en 1747 krijgt Juffrouw van Dooren weer inkwartiering en wel van acht soldaten van het Regiment Graaf van Regteren. Zij laat deze militairen onderbrengen bij Hendrik Pessers en later bij van Boxtel in de Tolbrugstraat. Het is in die dagen mogelijk dat men tegen betaling de in te kwartieren manschappen elders kan onderbrengen. Men voldeed dan aan de plicht van inkwartiering.

Waarschijnlijk gebeurde dit ook bij de inkwartiering tussen 1737 en 1742.

In 1750 gaat na het overlijden van Cornelia van Dooren 'Het Vergulde Duifke' over in handen van haar 'moeizegger' en enige erfgenaam, de al vernoemde 'Geestelijk Heer' Gerardus Jacobus Huygermans. Voor zover bekend bewoont hij het huis nu alleen.

Op 20 april 1752 wordt het huis door de eigenaar Gerardus Jacobus Huygermans verkocht aan Cornelis van Lanschot, koopman in koloniale waren, later uitgroeiende in een groot- en kleinhandel in koffie, thee en kruidenierswaren.

Frans L. Jansen

0

Bronvermelding en vervolg over de periode van Lanschot vindt u in het volgende KringNieuws.

UIT DE GESCHIEDENIS VAN DE CONGREGATIE: "DOCHTERS VAN MARIA EN JOZEF" beter bekend "Zusters van de Choorstraat" (deel 2).

Externe uitbreiding

De stichter van de congregatie schreef in 1842 een nota, waarin hij het maximum aantal op te richten afdelingen tot vijf beperkte. Meerdere afdelingen of succursalen zouden door de algemene overste moeilijk te besturen zijn. Het vinden van goed personeel vormde ook een probleem en door onbeperkt succursalen op te richten, zou men geneigd kunnen zijn vrouwen toe te laten die minder geschikt waren voor het religieuze leven.

Ik wil me in dit artikel voor "Vrienden van 's-Hertogenbosch" beperken tot de reiding in 's-Hertogenbosch zelf.

In 1845 wendden de regenten van het Bossche R.K. Weeshuis zich tot de Congregatie met het verzoek enkele zusters af te staan voor opvoeding en onderwijs ten behoeve van weesmeisjes en de huishouding.

Tot dan waren deze taken toevertrouwd aan een binnenvader en binnenmoeder.

Opvoeding en toezicht lieten echter nogal te wensen over. Vandaar dat de regenten besloten de opvoeding van de wezen in handen van de broeders van Maastricht en de liefdezusters van 's-Hertogenbosch te geven.

Dit "Roomsch Armen Weeshuis" was in 1783 in de Hof van Zevenbergen geopend.

Na een voorzichtig begin bood het in 1812 onderdak aan 60 wezen, waarvan 39 meis- , m leeftijd variĂŤrend van zeven tot twintig jaar. Daarmee was een nieuwe afdeling of succursaal tot stand gekomen. In de overeenkomst tussen regenten en congregatie werd bepaald, dat de overste in overleg met de regenten zusters mocht vervangen door anderen. Van hun kant: " ... zullen insgelijks heeren Regenten de vervanging van eene of meerdere zusters kunnen vorderen .... " De regenten hadden er geen bezwaar tegen dat de zusters hun religieuze verplichtingen nakwamen, mits de huishouding en de handhaving van de orde daar niet onder te lijden hadden.

Het weeshuis was een particuliere armenzorginstelling, bestuurd door dertien regenten die daarin werden bijgestaan door regentessen. Tot dan toe was de opvoeding van de "volle wezen" die hier geplaatst

werden toevertrouwd aan een binnenvader en een binnenmoeder. Het was ook niet voor niets dat de Regenten om zusters hadden gevraagd. Er waren veel klachten over het gedrag van de kinderen op de uitgaansdagen. Ze bezochten herbergen en verkeerden in milieus die schadelijk werden geacht. De kinderen waren opstandig en de meesten vroegen op zestienjarige leeftijd ontslag en de jongens ontsnapten aan het weeshuis door in militaire dienst te gaan.

De regenten schreven strenge straffen voor - het weeshuis had een eigen cachot! - maar verbetering trad niet op.

Zoals boven gezegd kwarn in augustus 1845 het contract tussen regenten en congregatie tot stand. Vier zusters werden belast met de huishouding, het geven van onderwijs aan de meisjes in lezen, schrijven en vrouwelijk handwerken en de "handhaving der tucht en goede zeden onder dezelve".

De zusters dienden zich te richten naar de voorschriften van de regenten. Zij kregen toesternrning hun religieuze verplichtingen na te komen nogmaals mits de gang van zaken in het huishouden en de handhaving van de tucht hieronder niet te lijden hadden. Om zich volledig aan hun taak te kunnen wijden, ontsloeg de stichter de zusters van hun religieuze verplichtingen. Het onderhoud van de zusters kwam ten laste van het weeshuis. In geval van ziekte diende de algemeen overste voor vervanging te zorgen, voor de invalster werd geen salaris betaald. De algemeen overste kon, na overleg met de regenten, zusters vervangen. De regenten konden vervanging eisen!

Op 31 oktober 1845 namen 4 zusters hun intrek in het weeshuis. Al spoedig bleek dat hun aanwezigheid door de weesmeisjes niet op prijs werd gesteld. Bij de komst van de zusters hadden de regenten disciplinaire maatregelen getroffen. Uitgaan en het verrichten van naai- en breiwerk ten eigen bate werden verboden. Omdat de meisjes meenden dat deze maatregelen van de zusters afkomstig waren, probeerden zij de zusters weg te "pesten". Daarbij kwam, dat er in het weeshuis geen afdoende afscheiding was tussen jongens en meisjes , waardoor controle op de omgang met elkaar moeilijk was.

Tussen de zusters en de regenten bestond verschil van mening over de opvoeding. De zusters legden de nadruk op de godsdienstig-zedelijke vorming, waardoor het gedrag zou verbeteren. Zij oordeelden dat de regenten hier weinig van afwisten, terwijl die wel de regels voorschreven.

De zusters waren allesbehalve voorstanders van strenge straffen. Het belonen van gewenst gedrag had volgens hen meer effect. Daardoor ontstonden spanningen tussen regenten en de zusters. De regenten schreven toch opnieuw strafmaatregelen voor. Ze ondervroegen de meest lastige meisjes en de conclusie was dat de zusters de tact van het opvoeden misten. De overste Johanna van Bueger èn Vincentia van Zuylen die voor het onderwijs verantwoordelijk was, werden vervangen. (Met zeven tegen zes stemmen werd het voorstel aangenomen.) Een der regenten, Jhr Mr van der Does de Willebois, kon zich hier niet bij neerleggen en bedankte voor het lidmaatschap van het Bestuur.

Na de vervanging van de twee zusters verbeterde de verhouding met de regenten.

Uitgaan werd beperkt toegestaan en de meisjes mochten eens in de zes weken familie bezoeken. De regenten waren tevreden, de zusters konden echter geen verbetering in het gedrag der meisjes constateren.

Van oudsher waren de vrouwen van de regenten verantwoordelijk voor de huishoudelijke aangelegenheden van het weeshuis. Zij vergaderden iedere week. Zonder hun advies mocht bijv. geen enkel kledingstuk, hoe versleten ook, vervangen worden. Vanaf 1853 lieten zij de verantwoordelijkheid geheel aan de zusters over.

De overste belegde nu de vergaderingen met de regentessen.

De nieuwe overste, Antonia Boelen, stelde voor een vijfde zuster aan te trekken om een beter toezicht mogelijk te maken.

Dit voorstel werd door de regentessen gesteund. Zij waren beter op de hoogte met de gang van zaken in het weeshuis dan de regenten. Wederom waren de regenten verdeeld, maar met acht tegen vijf stemmen gingen zij tenslotte accoord. Voor de vijfde zuster werd echter geen salaris gegeven.

FinanciĂŤle motieven speelden voor de re-

"

genten een belangrijke rol. Langzamerhand lukte het de zusters de orde te herstellen. Wel merkten de zusters, dat veel meisjes na familiebezoek lastig waren. De overste kreeg veel klachten over hun gedrag op de uitgaansdagen. De kapelaan van St.-Cathrien wendde zich tot de regenten en vond een gewillig gehoor bij president L. Vermeulen, die onlangs samen met zijn vrouw getuige was geweest van het onbehoorlijk gedrag van enkele meisjes. Alleen bij bijzondere gelegenheden en met goedkeuring van de overste werd nu bezoek aan familie toegestaan. Verder werd besloten drie maal per jaar met alle meisjes een dag naar buiten te rijden.

Hoewel de zusters als hun voornaamste taak een goede godsdienstige zedelijke opvoeding zagen, besteedden zij veel aandacht aan het lichamelijke welzijn van de meisjes. In 1866 werden op de speelplaats gymnastiektoestellen geplaatst ter bevordering van de goede gezondheid en lichaamshouding. In de naaischool leerden de meisjes vanaf hun twaalfde jaar eenvoudige kleding maken. In 1868 werd op verzoek van de regentessen een zesde zuster aangesteld, omdat de werkzaamheden van de naaischool zich sterk uitbreidden. De regenten gingen accoord, wegens het financiële voordeel.

Zr. Alphonse van den Eerenbeemt

D

WAT IS EEN KERKFABRIEK? De kerkfabriek was een instelling die personeel in dienst had,het geld beheerde en gaf opdrachten voor sloop- en bouwactiviteiten.

De kerkfabriek van de Sint-Jan was een van de weinige in de Nederlanden die over een eigen bouwloods beschikte in de zin van een zelfstandige werkplaats met eigen als ontwerper werkzame loodsmeester en met eigen steenhouwers.

B.v.: Onzeker is het, of de kerkkappen door timmerlieden in dienst van de fabriek gemaakt zijn. Het kan ook aangenomen werk zijn geweest van leden van het Bossche Timmermans gilde.

Enkele bouwberichten waar de fabriek in wordt genoemd.

In de zomer van 1381 verricht een tot dan toe veronachtzaamd Mariabeeld zijn eerste mirakelen.

Ook dit is een bouwbericht, omdat de toeloop van pelgrims en hun offergaven niet zonder gevolgen waren voor de ruimtebehoeften, de inkomstenbronnen en de uitgaven van de kerkfabriek.

In 1485 op 23 april geeft Johannes van Home, bisschop van Luik, aan de kerkfa-

................

~ .,

briek toestemming de oude bouwdelen van de kerk te slopen en haar groter te herbouwen, en aan de proosten van de Lieve Vrouwe Broederschap om een nieuwe kapel te bouwen.

Bij testament van 5 januari 1516 legateert meester Jan Heyns aan de kerkfabriek "drie blaeu pilaren lighende opten kerckhoff en de die basementen en van wittensteen, lighende opten selven kerckhoff aende muere tegen vrouwe Bacx huijss over".

In 1516-1517 volgen betalingen van de kerkfabriek aan Jan van Poppel en zijn knecht voor timmerwerk, aankoop van hout, betalingen aan een leidekker, "holtsnyders", timmerlieden, "holtsegers", een loodgieter.

Jo Hendriks Bron: De Sint-Janskathedraal 's-Hertogenbosch door C. Peeters.

In het Kringhuis is nu ook het 1 Be Luchtboogbeeldje verkrijgbaar!

Maak uw verzameling compleet!

GEEN LAWAAI IN "DE MAU" Deze bijdrage werd reeds aangekondigd in het Kring-Nieuws juli 1992, nummer4. Op pagina 8, onder de rubriek "Uit de werkgroepen", artikel ingezanden door Werkgroep Binnenstad, werd in de 2e kolom, 4e/5e regel, vermeld "(zie ook elders)" Naar betreffende artikel werd dus wel verwezen maar was op dat moment nog niet in ons bezit.

Met veel genoegen bevelen wij lezing hiervan warm aan!

GEEN CEMENT IN DE GEMENT Karakterisering van het gebied De Vughtse Gement is een uitgestrekt agrarisch gebied van 1500 ha ten zuiden van de snelweg 's-Hertogenbosch-Waalwijk.

Hoogteverschillen in het landschap, ontstaan tijdens de laatste twee ijstijden, vormen het belangrijkste gegeven voor het bestaan van dit unieke weidegebied. Door

hoogteverschillen in het grondwater treden er grondwaterstromingen op. Het in de Kempen geïnfiltreerde grondwater wordt, door tegendruk van geïnfiltreerd Maaswater, in een smalle zone omhooggedrukt. De Gement ligt in deze kwelzone. Natte weilanden met grondwater van een bijzondere chemische samenstelling door de lange reis- en verblijftijd van het grondwater, zorgen ervoor dat de Gement ruimte biedt aan een aantal zeldzame planten zoals gewoon blaasjeskruid, waterviolier, spaanse ruiter, zwanebloem, kruipende weegbree en ongelijkbladig fonteinkruid. De natte weilanden vormen een goed biotoop voor weidevogels, zwanen en ganzen. De Gement is bij vogelliefhebbers met name bekend door de overwintering van grote aantallen Kleine zwanen. De Kleine zwaan staat vermeld op de Rode Lijst. 4% van de wereldpopulatie Kleine zwanen overwintert in de Gement.

Behalve door de vochtigheid van h ) terrein worden de vogels ook aangetrokken door de rust, aanwezigheid van geschikte slaapplaatsen, het voorkomen van voedsel (met name voor kol- en rietganzen) en de relatie met aanliggende gebieden. Juist de overwinterende vogels maken gebruik van een combinatie van terreinen, zoals daar zijn de Kampina en het Helvoirtse Broek. Als in een van de genoemde gebieden de ganzen en zwanen verstoord worden, is er op korte afstand een alternatief. Kortom, Kampina, het Helvoirtse Broek en de Gement kunnen alleen hun betekenis voor de ganzen behouden indien naast de genoemde terreineisen de combinatie van geschikte terreinen intact blijft. Daarnaast vormt de Gement een ecologische verbindingszone met gebieden als de Loonse en Drunense Duinen en het Bossche Broek.

Beleid In 1990 is het Natuurbeleidsplan vastgesteld. Kern van dit plan is de onderscheiding van een zogenaamde ecologische hoofdstructuur. De Gement evenals het Bossche Broek behoren tot deze ecologische hoofdstructuur.

Vanaf 1984 voldoet de Gement ook aan de norm die gesteld is om een gebied aan te wijzen als "Wetland of International Importance". Op 23 mei 1980 heeft de rijksoverheid de internationale Ramsarconventie ondertekend waarin zij zich verplicht "Wetlands" aan te wijzen en te beschermen.

Tot nu toe heeft het rijk de Gement nog steeds niet onder deze maatregel gebracht.

Bedreiging In 1990 is het plan op tafel gekomen om ten koste van de Gement het verkeersknelpunt Heetmanplein op te lossen. artoe wordt van Vught naar 's-Hertogenbosch een autoweg aangelegd. Hierdoor wordt een gebied van de Gement ("de Maij") ter grootte van enkele tientallen hectaren afgescheiden. Het plan bestaat om in de Maij een woonwijk of bedrijventerrein aan te leggen. Het plan van de gemeente 's-Hertogenbosch betekent een ernstige aantasting van de natuur. Immers, door deze vierbaansweg wordt de verbinding tussen het Bossche Broek en de Gement verbroken, waardoor uitwisseling van plant- en diersoorten ernstig bemoeilijkt wordt. Het bebouwen van de Maij heeft ook een psychologisch effect.

Aantasting van een gebied maakt het makkelijker om in de toekomst meerdere stukken van de Gement af te snoepen totdat uiteindelijk het gehele weidegebied ver~nen zal zijn. Dit mag niet gebeuren! Dit is de zoveelste aanslag op de nog zo schaarse natuur in Nederland. Het wordt tijd dat er een halt wordt toegeroepen aan het afbreken van de natuur en er een begin gemaakt wordt met het versterken van de natuurgebieden die we nog hebben. De aanslag is in strijd met het Natuurbeleidsplan van de Provincie Noord-Brabant terwijl de Provincie toch middelen ter beschikking stelt voor de aanleg van de weg.

Jan vanEe

0

Literatuur: - De Gement; ontstaanswijze, waarden en bedreigingen. Verslag van een inleiding. Maarten Helmich, juli 1991.

- F. Post, J. vd Groen, G. v Gooi; "De Vughtse Gement: kwel als kwelling".

F. Post, A. Braam, R. Buskens; "Vogels in Midden Brabant".

TENTOONSTELLINGEN EN EXPOSITIES IN HET KRINGHUIS DE GRUYTER 'S SNOEPJE VAN DE WEEK 26 september t/m 7 november De Gruyter was tot 1978 een groot produktie- en winkelbedrijf van levensmiddelen. Het concern was in een nek aan nek race gewikkeld met Albert Heyn, maar moest het uiteindelijk afleggen door een falend management. Uiteindelijk kwam De Gruyterviade Steenkolen Handels Vereniging in handen van de Spar, nu Unigro.

De expositie geeft een beeld van De Gruyterd.m.v. foto's, reclame- en verpakkingsmateriaal en andere illustraties.

De meest bekende promotionele actie van De Gruyter is ongetwijfeld: "Het snoepje van de week" Wekelijks gingen er een half miljoen "snoepjes" naar de klant.

Deze slogan wordt nu gebruikt als titel voor het album van Paul Kriele, dat onlangs is verschenen. Dit album is in het Kringhuis verkrijgbaar voor f 39,90 vanaf 26 september 1992.

Aan de samenstelling van de expositie heeft het De Gruyterrnuseum in N oordwijkerhout een groot aandeel gehad.

OUDE KERSTSTALLEN 28 november t/m 24 december Ook dit jaar zal een expositie worden gewijd aan oude kerststallen.

Als u nog een oude kerststal heeft en u wilt deze in bruikleen geven voor de tentoonstelling, neemt u dan contact op met Kringhuis: 073 - 13 50 98. U kunt uw kerststal aanleveren tot één week vóór aanvang van de expositie. Mocht het voor u te bezwaarlijk zijn om uw stal zelf afte leveren, dan kan deze bij u thuis worden opgehaald.

Met heel veel interesse wordt op uw telefoontje gewacht.

John Vermulst

0

Tot mijn grote schrik kwam mij ter ore, dat de Sint-Jan op Open Momumentendag gesloten zal zijn!

Dat kan toch niet waar zijn?

John Vermulst

'''··· · ·· · · · '""'·'=······"··''·· ' · '''"·'===·~""""'~~!]:~~~~J~JJ!~~j BRABANTSE MUTSEN EN POFFERS Maandag 21 september Stadsarchief om 20.00 uur.

De heer Joop Schellinx zal op deze avond een uiteenzetting geven, met behulp van dia's, over de ontwikkelingsfases van de Brabantse mutsen en poffers in de omgeving van 's-Hertogenbosch en de Meierij van± 1900tot± 1950.

De voorinformatie die Joop Schellinx ons gaf, is dusdanig interessant dat U deze avond niet mag missen!

STUDIEDAG HEEMKUNDIGEN Brabants Heem organiseert op zaterdag 26 september 1992 een studiedag voor heemkundigen.

Informatie en inschrijvingsformulier ter inzage in het Kringhuis, 2e Korenstraatje 18, 's-Hertogenbosch.

UITGEKLEED AANGEKLEED Maandag 26 oktober Stadsarchief om 20.00 uur.

Dr Frans Jansen, inmiddels zeer gewaardeerd om zijn bijdragen aan het Kring-Nieuws, zal op deze avond een lezing verzorgen over de kledingdetailhandel tijdens de bezettingsjaren in 's-Hertogenbosch.

Tijdens voornoemde periode waren drie menselijke behoeften elementair: voedsel, kleding en onderdak.

In de voordracht komt o.a. aan de orde de situatie van de kledingdetailhandel in 's-Hertogenbosch, de kledingdistributie, tweedehandskledingbedrijven, kledingvorderingen door de bezetter, inzamelacties en de ruilhandel in kleding.

NoteertU deze datain uw agenda!

John Vermulst

0

VASTENAVOND-CARNAVAL Feesten van de omgekeerde wereld.

Deze tentoonstelling in het Noordbrabants Museum, financieel ondersteunt door Loyens en Volkmaars - een maatschap van belasting-adviseurs die dit jaar haar 75-jarig bestaan viert- geeft een beeld van een lange traditie in de Zuidelijke Nederlanden.

De directe aanleiding tot de organisatie van deze tentoonstelling is het 110-jarig bestaan van de Oeteldonkse Club en heeft tot doel de traditie van Carnaval in beeld te brengen. De diepere betekenis en de ontwikkeling van de middeleeuwse Vastenavond tot het hedendaagse Carnaval in o.a.

Oeteldonk en Het Krabbegat zullen tot uitdrukking worden gebracht.

Bij het wisselen der seizoenen o.a. van de winter naar de lente, werd binnen de eigen gemeenschap orde op zaken gesteld.

Daartoe werd de bestaande orde omgekeerd, waarna met het aldus tentoongespreide ongewenste gedrag de spot werd gedreven; de feesten van de omgekeerde wereld.

In steden als 's-Hertogenbosch en Bergen op Zoom heeft men deze middeleeuwse traditie voortgezet, eerst in

Vastenavond te Antwerpen (1660) van Erasmus de Bie.

beslotenheid, maar sedert de 19e eeuw ook in het openbaar. Uiteindelijk heeft het zich ontwikkeld tot een waar volksfeest.

De expositie zal na beëindiging in 's-Hertogenbosch ook te zien zijn in Bergen op Zoom.

Vele tientallen schilderijen, prenten en tekeningen zullen te zien zijn, evenals 11 ontwerpen voor praalwagens, maquettes van praalwagens, carnavalskledij en vele andere carnavaleske zaken en gebruiksvoorwerpen, verspreid over diverse zalen in het museum.

In de huisbioscoop zal een videoprogramma te zien zijn. Het voorplein van het

museum en de gevel zullen aangekleed worden met carnavaleske zaken.

In het vorige Kring-Nieuws was een afdruk te zien van het schilderij van Piet Slager (1871 - 1938): Carnaval in het Atel' (1906), welk schilderij te zien zal zijn op de tentoonstelling, evenals de op deze pagina gedrukte afbeeldingen.

De officiële opening van de tentoonstelling is op 19 september om 14.00 uur door Jos Kieboom, waarna Prof. H. Pleij, hoogleraar Middelnederlandse Letteren in Amsterdam een voordracht zal houden over het ontstaan van Carnaval.

Op 7 november om 10.00 uur zal in de Statenzaal van het museum een symposium worden gehouden over Vastenavond Carnaval onder leiding van Prof. Pieter Anton van Gennip met Pierre Huyskens, Prof.

Herman Pleij en Cornelis Verhoeven. Het voor en tegen van Carnaval zal aan de orde komen.

Ontwerp voor een camavalsversiering in de balzaal der sociëteit Casino te 's-Hertogenbosch (1925) van Herman Moerkerk.

VASTENAVOND-CARNAVAL Feesten van de omgekeerde wereld, Noordbrabants Museum 19 september t/m 29 november.

Symposium VASTENAVOND - CARNAVAL Noordbrabants Museum - Statenzaal 7 november 10.00 uur

Zaterdag 12 september Open Monumentendag

John Vermulst

Kopij voor het eerst volgende Kring-Nieuws dient uiterlijk vrijdag 16 oktober 1992 te worden ingeleverd bij Secretariaat Kring-Nieuws Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch of bezorgen in het Kringhuis

0