Kringnieuws 1993 03 19 112

krln9 . . nleuw1 UITGAVE VAN KRING "VRIENDEN VAN 'S-HERTOGENBOSCH" JAARGANG 18 - NUMMER 2 - MAART 1993

~teer in uw agenda

Z09{~~y21MAA2{~1993

Jaarfijk§e .f?L{gemene Leáenvergaáering Jeroen rJ3oscfizaa[- (joUen 'Iuûp Jiote[ Centraa[- Mark! - 's-Jiertogen6osch 12.00 -18.00 uur (.zaa[ open 1130 uur)

..... ....... .. .... .

'······"·····'·""········ .

,

..,.. ,,~

··· • •··

.... .... ...... ······· ····• ·v ·····

.... .......~ . ". ..... .... . "

STAP IN DE GOEDE RICHTING(S) Secretariaat van KRING "VRIENDEN VAN 'S-HERTOGENBOSCH" Postbus 1162 )5200 BE 's-Hertogenbosch KRINGHUIS Tweede Korenstraatje 18 's-Hertogenbosch Telefoon 073- 135098 Openingstijden: Maandag t/m zaterdag van 10.00-17.00uur Zon- en feestdagen van 12.00-17.00uur bovendien op donderdag van 18.00- 21.00 uur BETALINGEN - Postgiro 3.119.716 - Bank van Lanschot rek.nr.

22.51.91.202 - Jaarlijkse bijdrage minimaal f25,- Jeugdleden f 15,-

Het voor u liggende Kring-Nieuws staat geheel in het teken van de Jaarlijkse Algemene Ledenvergadering ten behoeve waarvan u een uitnodiging aantreft inclusief een volledig programma.

Tevens zal op diezelfde dag onze Kring twintig jaar bestaan en zal tijdens bovengenoemde ledenvergadering het startschot worden gegeven ter viering van dat twintigjarig bestaan door de daarvoor in het leven geroepen commissie.

Ons hart klopt vol verwachting!

Ook kan uw hart vol verwachting kloppen voor enkele belangrijke, omvangrijke onderwerpen welke niet in dit KringNieuws zijn gepubliceerd maar wél ter inzage liggen in het Kringhuis: - wijziging van statuten; - beleidsplan 1993-1994 en - begroting 1993.

Onderwerpen welke belangrijk genoeg zijn om eventueel op de jaarvergadering iets over te vragen of te zeggen. Voor hen die "te ver" wonen kunnen de ter inzage gelegde onderwerpen - op aanvraag - worden toegezonden.

Naast de bovengenoemde belangrijke

mededelingen verdienen weer enkele interessante verhalen in de rubriek Bossche Historie uw aandacht.

Zeker verdienen ook uw aandacht de vóóraankondiging voor de excursie naar Leuven op eerste Pinksterdag - 30 mei 1993 - in het kader van het vijfjaarlijkse festival "De luister van Leuven" ten behoeve waarvan ook vóóraf een interessante lezing zal worden gehouden.

Ook nu een Kring-Nieuws wat u zal boeien en daarom zeker lezenswaardig mag worden genoemd!

Veel leesgenot!

Jan Bruijstens

Van de redactie Agenda Van de bestuurstafel Excursie Leuven Rondom het Kringhuis Uitnodiging ledenvergadering Bossche historie Info lezing Nieuws over

1 2 2 2 3 4t/m 10 lût/m 16 13 13

; ~~ ~ G= E~ ND =··A----~~~·~~~~ ~······""'"·'""''·""··-··· · "··"'·•'•""'·····"'h··--~·· ···· '"'''"''" .." ............... "~-.""~·-·--·

21-03 Jaarvergadering en twintigjarig bestaan van de Kring.

22-03 Lezing "Luister van Leuven".

14-04/ Presentatie Kring - Huishoudbeurs 18-04 RAI Amsterdam.

19-04 Lezing "Reinier van Arkel".

24-04 Receptie twintigjarig bestaan.

24-04 Opening toeristenseizoen.

30-05 Excursie naar Leuven.

Bijzonderheden over neven- en onderstaande activiteiten elders in dit KringNieuws !

Stadhuis (rondleiding) - Citadel (rondleiding) - Zwanenbroedershuis (rondleiding) - Jeroen Bosch (tentoonstelling) Torenrondleiding en stadswandelingen.

1

krln9-nleu11111

Kring-Nieuws is het zes maal per jaar verschijnend tijdschrift van de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch."

Redactie: Harry Blankert, Jan Bruijstens (voorzitter), Jack van Elten, Theo van Herwijnen, Jan Kleijne, Ati Linders (secretaris) en John Vermulst.

Aan dit nummer werkten mede Piet de Bock, Leon Coray, Jan van Ee, Zr Alphonse v.d. Eerenbeemt, Jan van Haaren, Rob Hoogenboom, Ton Kappelhof, Iet Kok, Paul Kriele, Anne van Lanschot, J.A.G.M. van Roosmalen en Jack van Uden.

Redactie-adres: Secretariaat Kring-Nieuws Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch Vormgeving: Jan Bruijstens, Jack van Elten en Ati Linders Druk: Printex 's-Hertogenbosch Oplage 1300 stuks Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

:VAN DE BESTUURSTAFEL

;. ,,,,,,, , .., , ..,,.__,""'""' .-. .. <wo">'• • "'· · ~'' ''"'"'<>•••w••••M•••••• '- •••'"' ' '"'''""'""''"''~•;),•••• ••'

••-'•••","",,, ,",,,," ""•

MEDEDELINGEN IN MEMORIAM Op de Nieuwjaarsbijeenkomst van de Kring vernamen wij dat op 2 januari Jan Vermeulen was overleden. Jan was sinds 1977 lid van de Kring. Hij werd al snel stadsgids en heeft ook veel bijgedragen aan de scholing van de stadsgidsen lichting 1985.

Hij was ook de organisator van de manifestatie "oude ambachten in 's-Hertogenbosch"inseptember 1980en voorde Kring had hij zitting in het Overlegorgaan Binnenstad, dat door de gemeente was ingesteld.

Jan was al lang ziek, en zijn wereld was de laatste tijd beperkt tot zijn huis. Natuurlijk is hij te vroeg overleden en wij allen zullen zijn kennis en humor missen. Wij wensen zijn familie sterkte in deze moeilijke tijden.

IN MEMORIAM Op 23 januari overleed Wim Bettonvil.

Wim was actief als K.ringhuismedewerker, en als U op vrijdagmiddag binnenkwam zal hij U zeker geholpen hebben. Zijn grote hobby was de film, en hij was een van de organisatoren van het filmfestival 's-Hertogenbosch op 8 mm in oktober 1980 in het Casino.

Begin 1992 vertelde Wim ons dat hij gezondheidsproblemen had en niet meer in het K.ringhuis wilde zitten, in afwachting van de uitslag. Al gauw bleek zijn ziekte ernstig. Daarom was iedereen dan ook onder de indruk toen wij hem op de Nieuwjaarsreceptie op 3 januari in het Kringhuis zagen. Op die manier hebben toch nog velen afscheid van Wim kunnen nemen. Zijn vrouw en kinderen zullen in deze komende tijd alle steun die zij kunnen krijgen nodig hebben, en wij willen ze laten weten dat de Kring met ze meeleeft.

LIDMAATSCHAPSKAARTEN Reeds een groot aantal leden heeft zijn lidmaatschapskaart voor 1993 ontvangen.

Er zijn echter nog een aantal mensen die vergeten hebben te betalen. Het is duidelijk dat de oude kaart van 1992 niet meer geldig is. Ook op de nieuwe kaart staan weer kortingsbonnen, zodat U al snel uw f 25,- terug kunt verdienen.

Meent U echter betaald te hebben, en hebt nog geen kaart ontvangen, neemt U dan even contact op met het Kringhuis.

ENQUETE In het januari-nummer heeft U een enquete formulier getroffen. Op deze manier willen we weten wat er onder de leden leeft en op welke manier wij aan hun wensen tegemoet kunnen komen. Het zal echter onmogelijk zijn om het iedereen naar de zin te maken. We missen nog een groot aantal formulieren. Per 1 mei willen wij inventariseren en kijken wat we aan uw wensen kunnen doen. U hebt dus nog twee maanden de tijd om Uw formulier op te sturen of in het Kringhuis af te geven.

MEDEWERKERS Hebt U nog wat tijd over en wilt U zich verdienstelijk maken, wij kunnen altijd nog enthousiaste mensen gebruiken.

Waarom loopt U het Kringhuis niet e binnen en praat eens met de daar aanwezige vrijwilligers. In een persoonlijk gesprek met een van de bestuursleden kunnen we U misschien behulpzaam zijn, en kunt U ons behulpzaam zijn.

ACTIVITEITEN EXCURSIE Op eerste Pinksterdag 30 mei krijgt U de kans om een bijzonder feest mee te maken.

Gedurende enige dagen wordt in Leuven het vijf-jaarlijkse festival "de luister van Leuven" gehouden. De laatste keer dat de Kring daarbij aanwezig was, was in 1980.

Het gebeuren speelt zich af in de ./ stad tot 's avonds laat. Er zijn daarom ook geen vaste plaatsen en iedereen kan gaan en staan waar hij/zij wil. Dat is ook de reden dat het programma vanaf 's middags vrij is. Er zijn praalgroepen te bewonderen, rondtrekkende muziekgroepen en culturele activiteiten. Wij hebbenjammergenoeg nog geen beslag kunnen leggen op een programmaboekje. Hopelijk kunnen wij U in het volgende Kring-Nieuws meer vertellen, maar u kunt al wel vast inschrijven, dan bent U verzekerd van een plaatsje!

Het programma voor 30 mei 1993 naar Leuven: 09 .15 uur vertrek naar Leuven, hoek Stationsplein-Oranje Nassaulaan; 11.00 uur vermoedelijke aankomst in Leuven met aansluiten een aangeklede koffie;

II .45 uur stadswandeling of bezichtiging, daarna vrij om te doen en laten watu wilt; 22.00 uur aanvang terugreis; 24.00 uurhopenweterugtezijnin 's-Hertogenbosch.

In de prijs is inbegrepen: Vervoer van en naar Leuven.

Aangeklede koffie.

Verzekering.

Wandeling.

Wilt U zich opgeven, dan kunt U dat doen door f 27,50 te storten op rekeningnummer 22.51.91.202 van Van Lanschot, of postbank 31. I 9. 7 I 6 met vermelding "excursie Leuven". Een introducé is voor die prijs toegestaan, niet leden betalen f32,50.

Alles wordt in volgorde van binnen;;t afgehandeld. De termijn voor inschrijving sluit op I mei I993. Daarna krijgt U een bevestiging in huis.

Na die datum kunnen we ook geen annuleringen meer accepteren, behalve als er een vervanger is via de wachtlijst. De prijs van de excursie wordt namelijk bepaald door het aantal deelnemers.

RONDLEIDINGEN Zwanenbroedershuis Iedere vrijdag Aanvang: I l.00 tot I5.00 uur Duur: circa I uur Toegang: gratis voor individuele personen Aanmelden: aan de ingang van het Zwanenbroedershuis

~ _,) huis Iedere donderdag Aanvang: 19.00 Duur: circa I uur Toegang: gratis Aanmelden: dezelfde dag vóór II .00 uur op telefoon 073 - I5 57 55 Info: Kringhuis, telefoon 073 - 13 50 98 Citadel Zaterdag 13 en 27 maart, zaterdag 10 en 24 april Aanvang: 11.00 uur Duur: circa I uur Tarief: f 3,-perpersoon, kinderen t/m 12 jaar f I,-perpersoon Kaartverkoop: Vooraf in het Kringhuis Stadswandeling Op Ie paasdag, 11 april en 2e paasdag, I2 april Aanvang: 14.00uur

Start: Kringhuis Tarief: f 3,- per persoon, kinderen t/m I 2 jaar f 1,- per persoon Kaartverkoop: Kringhuis

Torenrondleiding Op Ie paasdag, 11 april en 2e paasdag, 12 april Aanvang: I4.00uur Duur: circa I uur Tarief: f 3,-perpersoon, kinderen t/m I2 jaar f I , - per persoon Kaartverkoop: Aan de voet van de toren

TENTOONSTELLING Jeroen Bosch op ware grootte De tentoonstelling van de werken van Jeroen Bosch zijn sinds enige tijd te zien in de Orangerie.

Openingstijden: 10.00 tot I8.00 uur, zondags I2.00tot I8.00uur Toegang: gratis behoudens enkele uitzonderingen Info: Kringhuis telefoon 073 - 13 50 98

LEZINGEN Op maandag I 9 april houdt de heer dr Ton Kappelhof een lezing over Reinier van Arkel.

Plaats: Stadsarchief - Bloemenkamp Aanvang: 20.00 uur Toegang: gratis Maandag 22 maart geeft de heer Jan Staes van de Leuvense gidsenbond een lezing over de luister van Leuven.

Plaats: Stadsarchief - Bloemenkamp Aanvang: 20.00 uur Toegang: gratis

PRESENTATIE RAI Van 14 t/m I 8 april is de Kring present op de Huishoudbeurs met een presentatie.

Het Nederlands Bureau voor Toerisme, organisator van Attraktie I993 heeft ons uitgenodigd een stand te bemannen. U bent van harte welkom.

Rectificatie: In Kring-Nieuws no. 2 maart 1992, blz. I2r. 13 v.b., Ie kol. moet zijn zeeboezem i.p.v. zeebodem.

In Kring-Nieuws no. 4 juli 1992, blz. 7 r. 2 v.b., le kol. moet zijn Westertoren i.p.v. Westtoren

KRING HUIS-INFO r Regelmatig komen bezoekers in het Kringhuis die informeren waar bepaald Bossche artikelen te koop zijn.

Meestal kunnen de aanwezige medewerkers hen nader informeren, maar helaas komt het ook voor dat men het antwoord schuldig moet blijven.

In het januarinummer werd uw aandacht gevestigd op de catalogus van de geplaatste artikelen in ons blad. Er is echter ook een klapper aanwezig waarin ALGEMENE BOSSCHE INFORMATIE is verzameld.

Enkele voorbeelden van de aanwezige gegevens zijn: - Bij wie kan men terecht voor de reparatie van Brabantse poffers?

- Wanneer is de Bossche havenmeester bereikbaar?

- Wanneer rijdt de pendeldienst?

- Waar is de Volksuniversiteit gevestigd?

- Welke hotels zijn er in onze stad?

- Waar kan men etsen en pentekeningen kopen?

- Waar kan men tegels, vingerhoedjes, suikerscheppen enz. met Bossche opschriften verkrijgen?

De antwoorden vindt men in de bedoelde klapper. Wellicht weet U nog verdere informatie die in deze klapper thuis hoort?

Mogelijk verkoopt Uzelf een artikel dat speciaal met onze stad te maken heeft?

Als U lid van de Kring bent, willen wij dat graag in het bestand opnemen.

Wie weet bijv. waar men T-shirts met Bossche opdruk kan kopen?

Indien U de leden en de toeristen van dienst zou willen zijn, geeft U dit dan schriftelijk op in het Kringhuis met vermelding van de te verstrekken informatie.

VermeldtU s.v.p. wel ter attentie van Harry B!ankert.

Het is de bedoeling de klapper nog vóór de seizoenstart (24 april) met Uw gegevens te completeren.

Bij voorbaat dank voor uw medewerking.

Een volgende keer willen wij U informeren over een derde klapper, die bijzondere en heemkundige Bossche gegevens bevat.

Harry Blankert

Ter overname gevraagd; Boekje uit de serie 's-Hertogenboek, no. 7. (titel onbekend) Jo Hendriks, Zeppelinstraat 9, 's-H.

..• . •• "."....................

~'.: •••• -'<'•••• , •• .-".......

UITNODIGING LEDENVERGADERING Het bestuur van de Kring nodigt U van harte uit voor de jaarlijkse algemene ledenvergadering op:

Zondag 21 maart 1993 In de Jeroen Boschzaal van Golden Tulip Hotel Centraal aan de Markt.

Uitsluitend Kring leden met één introducé en een geldige lidmaatschapskaart van I 993 hebben toegang.

De zaal zal om 11.30 uur open zijn.

PROGRAMMA 1 Ontvangst met een kopje koffie.

2 Opening van het huishoudelijk gedeelte van de vergadering door de voorzitter om precies 12.00 uur.

3 Ingekomen stukken en mededelingen.

4 Verslag van de ledenvergadering van 29 maart 1992. *Dit verslag is in dit Kring-Nieuws opgenomen.

5 Financieel verslag 1992 en verslag van de kascommissie. * Een beknopt financieel verslag is elders in dit Kring-Nieuws opgenomen.

Het uitgebreid verslag (+ begroting 1993) ligt op donderdag 4 maart a.s. tussen 19.30 en 20.30 ter inzage in het Kringhuis.

De penningmeester en een vertegenwoordiger van de kascommissie zullen daar aanwezig zijn om Uw vragen te beantwoorden.

Schriftelijke reacties kunt U vóór 7 maart a.s. bij het secretariaat indienen.

Het verslag van de kascommissie zal tijdens de vergadering worden voorgelezen.

6 Verkiezing kascommissie.

7 Verslag secretariaat 1992 * Dit verslag is elders in dit KringNieuws opgenomen.

Schriftelijke reacties kunnen voor 7 maart a.s. worden ingediend bij het secretariaat.

8 Bestuursverkiezing. * Volgens rooster zijn aftredend: de heer J. Kleyne en mevrouw K. de Bekker-Dupont, tussentijds is afgetreden de heer T. van Herwijnen. De heer Kleyne en mevrouw K. de Bekker-Dupont stellen zich herkiesbaar. De voordracht van het bestuur (art 6 + 7 der statuten) luidt voor de drie vacatures: de heer J. Kleyne, mevrouw K. de Bekker-Dupont en de heer F. Peters. De heer W.D. Kuysten heeft te kennen gegeven als voorzitter afte willen treden.

De voordracht van het bestuur voor de-

ze vacature (art 6 + 7 der statuten) luidt: de heer H. Kurvers. Volgens de statuten kunnen kandidaten voor het bestuur door tenminste 10 leden worden voorgedragen. Een dergelijke voordracht moet uiterlijk 7 maart a.s. schriftelijk bij het secretariaat worden ingediend en wordt tijdens de ledenvergadering bekend gemaakt.

9 Verkiezing van de raad van Commissarissen. *Het bestuur heeft in 1992 van deledenvergadering de volmacht gekregen om in de vacature, die door het overlijden van de heer Van Herpen was ontstaan, in de loop van het jaar te voorzien. In het Kring-Nieuws van 1 mei 1992 hebt U kunnen lezen dat wij de heer P. Wellens bereid hebben gevonden als financieel commissaris te gaan fungeren.

Volgens rooster zijn aftredend: de heer C. van der Ven en de heer P. Wellens.

Tussentijds is aftredend: de heer J. Luyckx.

De voordracht van het bestuur (art. 17 van het huishoudelijk reglement) luidt: deheerC. vanderVen,deheerP. Wellens. In de 3e vacature heeft het bestuur nog geen gegadigde. Dit zal op de vergadering bekend gemaakt worden en indien nodig zal het bestuur een volmacht aan de vergadering vragen om in de loop van het jaar in deze vacature te voorzien. Volgens het huishoudelijk reglement kunnen kandidaten voor de raad van commissarissen door tenminste 10 leden worden voorgedragen.

Zo'n voordracht moet uiterlijk 7 maart a.s. bij het secretariaat worden ingediend en zal tijdens de vergadering worden bekendgemaakt.

10 Begroting 1993. De begroting ligt ter inzage in het Kringhuis.

11 Wijziging statuten. *De gewijzigde statuten liggen met ingang van heden in het Kringhuis ter inzage. Voor leden die te ver wonen wordt het op aanvraag toegezonden.

12 Beleidsplan 1993-1994. * Het beleidsplan ligt met ingang van heden in het Kringhuis ter inzage. Dit kan U ook worden toegezonden, indien U te ver woont.

13 Rondvraag.

14 Afsluiting huishoudelijk gedeelte 15 Pauze 16 Start van de jubileumactiviteiten van het 20 jarig bestaan. Onder het genot van een borreltje en een praatje wordt U op de hoogte gesteld van de evenementen die voor dit jaar op het programma staan.

17 Sluiting om 18. 00 uur Voor de jaarverslagen 1992 zie elders in dit Kring-Nieuws.

VERSLAG VAN DE LEDENVERGADERING OP 29 MAART 1992 IN GEMEENSCHAPSHUIS DE SLINGER AAN DE JANSCHÖFFERLAAN Ontvangst Er zijn 98 personen aanwezig, van wie 80 Kringleden en 18 introducés.

2 Opening van het huishoudelijk gedeelte van de vergadering.

Voorzitter Lammers opent om 13.35 uur de vergadering. Hij heet speciaal welkom, de twee toekomstige commissarissen de heren Looper en Van der Ven, de twee toekomstige bestuursleden mevrouw DeBekker-Dupont en de heer Kurvers, erelid en oud-voorZL ) de heer Van den Heuvel en de heer en mevrouw Bettonvil.

De voorzitter deelt mee, dat er het afgelopen jaar enige actieve Kringleden zijn overleden.

Enkele Kringleden, die problemen hebben met hun gezondheid, wonen desondanks toch deze vergadering bij.

Er dienen twee punten aan de agenda toegevoegd te worden: 7 a Verslagen van de werkgroepen 1Oa Inventarisatie rondvraag De voorzitter zegt, dat de verhuizing van de Kring naar Oude Dieze 12 niet is doorgegaan. Het werd dus een gebed met een end: de redenen zijn bekend.

Het huidige Kringhuis is geheel opgeknapt en uitnodigender geworden. Ook het Diezehuis is aangepast. Naast deze twee lokaties zal ook de derde lokatie: de Jeroen Bosch-expositie voorlopig

3

4

5

6

gehandhaafd blijven. Wellicht zal er in de toekomst een clustering van de drie lokaties cq. activiteiten plaatsvinden.

Ten aanzien van de Jeroen Boschexpositie zal dat problemen op-leveren.

Met medewerking van de gemeente moet daar een oplossing voor te vinden zijn.

De Kring is een financieel gezonde vereniging, die zich mag verheugen in een stijgend aantal leden en een grote groep enthousiaste vrijwilligers.

Ingekomen stukken en mededelingen Er zijn geen ingekomen stukken.

Berichten van verhindering zijn binnengekomen van: de dames Diebels, Maenhout en Vellekoop, de heer en mevrouw Wuisman en de heren Van Haaren, Hoekx, Klerks en Lensen. De voorzitter heeft het volgende mee te delen: er komt een nieuw beleidsplan er is veel animo voor boekingen bij de Kring op 25 april a.s. is de opening van het toeristenseizoen de wapenborden van het Gulden Vlies komen, op initiatief van de Kring, in de Sint-Jan te hangen.

Verslag van de ledenvergadering van 24 maart 1991 Er zijn geen schriftelijke reacties binnengekomen.

Onder punt 12: Huldiging vrijwilligers dient aan de jubilarissen Henny van der Heijden-Molhuijsen toegevoegd te worden.

Het verslag wordt goedgekeurd onder dankzegging aan de notulist Theo van Herwijnen.

Financieel verslag 1991 en verslag van de kascommissie Er zijn geen schriftelijke reacties binnengekomen. De kas is gecontroleerd door een commissie, die bestond uit de dames Van Griensven en LarnmersGrosfeld en de heer Blankert. De heer Blankert leest het verslag van de kascommissie voor. Het financieel verslag 1991 wordt goedgekeurd en penningmeester Jack van Uden wordt gedechargeerd.

Verkiezing kascommissie De heer Blankert is aftredend en niet herkiesbaar. De dames Van Griensven en Larnmers-Grosfeld zijn aftredend en herkiesbaar. De heer MarĂŠchal is aftredend en herkiesbaar.

Als vierde lid van de kascommissie 1992 benoemt de vergadering de heer W. Bechtold.

De kascommissie 1992 bestaat dus uit de volgende personen: De dames Van Griensven en LarnmersGrosfeld en de heren Bechtold en MarĂŠchal.

7 Verslag secretariaat 1991 Er zijn geen schriftelijke reacties binnengekomen.

Het verslag wordt goedgekeurd onder dankzegging aan de Kring-secretaris mevrouw Anne van Lanschot.

7a Verslagen van de werkgroepen De verslagen van de vier werkgroepen vindt U op pagina's 8 en 9 van het Kring-Nieuws van 1maart1992.

Er zijn geen schriftelijke reacties binnengekomen.

De verslagen worden goedgekeurd onder dankzegging aan Nort Lammers, let Kok, Frits op ten Berg en Ati Linders.

8 Bestuursverkiezing Drie bestuursleden zijn aftredend: mevrouw Van den Heuvel-Damen en de heren Larnmers en Van Herwijnen. Alleen de heer Van Herwijnen stelt zich herkiesbaar. Voorzitter Lammerslicht zijn aftreden toe. Hij is vier jaar voorzitter geweest van de Kring en had nog graag enige jaren voorzitter willen blijven. Vanwege gezondheidsredenen is dat niet mogelijk. Ook op de school, waar hij les geeft, krijgt de voorzitter met nieuwe ontwikkelingen te maken, die veel tijd van hem zullen vergen.

Daarom stelt hij zich niet herkiesbaar.

De voorzitter bedankt de besturen van de Kring, Stichting Binnendieze en Stichting Jeroen Bosch Atelier en de commissarissen en de leden van de Kring voor de fijne tijd de afgelopen vier jaar. Ook mevrouw Van den Heuvel-Damen licht haar aftreden toe: zij heeft als bestuurslid een verrijkende tijd gehad. Het kostte haar echter te veel tijd. Daarom heeft zij besloten als bestuurslid te bedanken.

Ook zij bedankt de besturen, commissarissen en leden voor de medewerking tijdens haar bestuurslidmaatschap.

Het bestuur heeft als opvolger voor voorzitter Larnmers voorgesteld: de heer Kuysten.

Het bestuur heeft als opvolgers voor de twee aftredende niet herkiesbare bestuursleden voorgesteld: mevrouw De Bekker-Dupont en de heer Kurvers.

Er zijn op deze beide voorstellen geen schriftelijke reacties binnengekomen.

De vergadering kiest bij acclamatie de heer Kuysten als voorzitter en mevrouw De Bekker-Dupont en de heer

Kurvers als bestuursleden. Tevens wordt de heer Van Herwijnen bij acclamatie herkozen als bestuurslid.

De nieuwe bestuursleden stellen zich aan de vergadering voor.

Mevrouw De Bekker-Dupont is geboren te Rotterdam en woont te Empel.

Zij is actief op velerlei terrein. Bij de Kring is zij stadsgids en begeleidster van de vrijwilligers.

De heer Kurvers is geboren in 's-Hertogenbosch, heeft enige jaren in Groningen gewoond en gewerkt en woont momenteel in Zaltbommel. Hij is directeur van een organisatieadviesbureau.

De scheidende voorzitter Larnmers overhandigt de voorzittershamer aan de nieuwe voorzitter Kuysten en speldt de bestuursspelden op bij de twee nieuwe bestuursleden.

Vanaf dit moment leidt de nieuwe voorzitter de vergadering. De nieuwe voorzitter is al enige jaren bestuurslid van de Kring en memoreert, dat hij het onverwachte vertrek van de oude voorzitter betreurt.

Het gaat goed bij de Kring: alle werkgroepen hebben een eigen voorzitter en secretaris en ook de vrijwilligers doen hun best.

De heer Kuysten bedankt de vergadering voor zijn verkiezing tot voorzitter.

9 Verkiezing Raad van Commissarissen Er zijn twee commissarissen, die aftreden: mevrouw Bos-Rops en de heer Luyckx. Mevrouw Bos-Rops stelt zich niet herkiesbaar (zij is nu rijksarchivaris te Utrecht). De heer Luyckx stelt zich wel herkiesbaar.

Commissaris Van Boven treedt tussentijds af.

Commissaris Van Herpen overleed aan het begin van dit jaar.

Het bestuur van de Kring heeft als nieuwe commissarissen voorgesteld: de heren Jansen, Looper, Luyckx en Van der Ven. Op dit voorstel zijn geen schriftelijke reacties binnengekomen. Wel heeft de heer Jansen op het laatste moment laten weten zich niet als commissaris beschikbaar te stellen.

De voorzitter vraagt de vergadering volmacht om de daardoor ontstane vacature voor financieel deskundige nog niet in te vullen maar laterin ditjaar een persoon voor te benoemen. De vergadering verleent het bestuur die volmacht.

De heren Looper (stadsarchivaris van 's-Hertogenbosch) en Van der Ven

worden bij acclamatie gekozen en de heer Luyckx wordt bij acclamatie herkozen als commissaris.

10 Afscheid vertrekkendebestuursleden De heer Lammers en mevrouw Van den Heuvel-Damen gaan het bestuur verlaten. De voorzitter bedankt de beide bestuursleden voor hun inzet in zowel goede als minder goede tijden. De vertrekkende bestuursleden ontvangen een bloemetje en een passend cadeau.

1Oa Inventarisatie rondvraag De voorzitter stelt voor eventuele vragen voor de rondvraag in de pauze aan de Kring-secretaris door te geven.

De heer Van den Heuvel zit momenteel als voorzitter van werkgroep "Hetkleine Monument" alléén in die werkgroep. Hij roept Kringleden op lid te worden van die werkgroep.

11 Pauze De pauze duurt van 14.25 - 15.25 uur.

In deze pauze vindt er een tombola plaats, onnavolgbaar gepresenteerd door de heer Van de Griendt.

12 Discussie over Kring-Nieuws Er is sinds kort een Kring-Nieuws nieuwe stijl. Het bestuur wil graag weten, wat de Kringleden van dit nieuwe Kring-Nieuws vinden.

De heer Cornelis reageert: Hij vindt, dat het Kring-Nieuws er leuk uit ziet, maar vraagt zich af of het wellicht op kringlooppapier gedrukt zou kunnen worden.

De heer Bruijstens, voorzitter van de redactie van het Kring-Nieuws antwoordt, dat kringlooppapier stoffig is en dat het daarom problemen geeft bij fotokopiëren en drukken.

De heer Kriele heeft een drietal opmerkingen: de onderschriften bij foto's mogen best wat uitvoeriger de bestuursleden moeten in het KringNieuws aan het woord komen, zodat :Bossöîm~ ~ö:Ezra

het voor Kringleden duidelijker wordt, wie welke taak heeft in het bestuur één blad voor de Bossche verenigingen gezamenlijk zou ideaal zijn De heer Bruijstens antwoordt: de heer Kriele heeft een uitvoerige brief over het Kring-Nieuws aan de redactie geschreven, waarin zijn opmerkingen ook ter sprake komen. Foto-onderschriften kunnen vaak niet uitvoeriger en mogelijk kan er in de toekomst een rubriek "bestuursleden" in het KringNieuws komen, waarin de bestuursleden zich presenteren. De heer Bruijstens merkt verder op, dat schriftelijke wensen ten aanzien van en kritiek op het Kring-Nieuws natuurlijk altijd bij de redactie welkom zijn. Ook ziet de redactie met belangstelling artikelen voor het Kring-Nieuws tegemoet. Het ziet er naar uit, dat het volgende Kring-Nieuws dat in mei verschijnt 12 pagina's zal tellen.

De heer Cornelis reageert nogmaals en vindt dat er onder foto's onderschriften vermeld moeten worden.

De heer Hendriks vraagt of er oognietjes voor het Kring-Nieuws gebruikt kunnen worden. Verder zou hij graag de naam van de fotograaf bij de foto's vermeld zien.

De heer Van Elten (redactielid van het Kring-Nieuws) antwoordt, dat oognietjes problemen opleveren bij de verzending en daarom niet gebruikt kunnen worden.

De heer Bruijstens belooft met de opmerking ten aanzien van de foto's rekening te zullen houden.

Na dit agendapunt verlaten de heer en mevrouw Bettonvil de vergadering (15.45 uur). Zij ontvangen een bloemetje.

13 Rondvraag De heer Vogel pleit voor een rookvrije ruimte bij de ledenvergadering. De

voorzitter merkt op, dat dit een bekend en moeilijk probleem is, dat ook in het Kringhuis speelt. De heer Cornelis heeft het idee om de rokers voor aan in de zaal te zetten en de niet-rokers achteraan. Dat is echter geen oplossing.

Voorlopig besluit het bestuur het roken te beperken tot de pauze en dan in de gang en niet in de zaal.

De heer Teulings deelt mee, dat de verzamelaarsclub vorig jaar is begonnen en lekker loopt. Mogelijk zijn er nog Kringleden, die interessant materiaal op zolder hebben liggen en dat aan de verzamelaars beschikbaar willen stellen.

De heer Cornelis weet, waar het torentje van de Sint-Pieter is. De heer Van den Heuvel reageert: Hij weet het niet.

Hij zou het ook graag willen weten als voorzitter van werkgroep "Het kleine Monument". Het torentje staat in ieé geval niet bij Ton Frenken in de tuin.

Waar het dan wel is, wordt niet duidelijk.

De voorzitter heeft nog enige mededelingen: oud-voorzitter Lammers en zijn echtgenote hebben inmiddels de vergadering verlaten er is behoefte aan vrijwilligers, die dienst willen doen bij de Jeroen Boschexpositie en in het Kringhuis. Belangstellenden kunnen zich melden bij mevrouw De Bekker-Dupont. er is een aantal leden, dat zijn contributie voor 1992 nog niet heeft betaald.

De voorzitter besluit met: Help leden werven via de bekende gele informatiefolders. Op naar de 2000 leden!

14 Sluitine ) Voorzitter Kuysten sluit om 16.00 uur de vergadering. 's-Hertogenbosch, 31mei1992 Notulist: Theo van Herwijnen

. . . . ...... ,......_..... . . . ..

OP DE POLDERZOOM (ZUIDWAL) GEZETEN; Zie ik een hoender jong dat piept Ma hoender heeft zich in het water verdiept Haar kind dat zinkt "het is niet te geloven" Komt met pa's begeleiding echter weer naar boven Pa schaap kreunt tot zijn jongerenschaar, de oudeheer Als op commando snellen zij op hem toe, heen en weer

Een visser duikt op vanuit het riet Hij pakt zijn boeltje keurig samen Op zijn gelaat staat dat hij van het resultaat geniet En de schrijver die dat ziet kan dat dan ook beamen

LeonCoray

Zwaluwen tieren laag over het water Libelles op en krekels in het rietbaken, "hoor het geklater" Een paardenstel met kroost 'Zoekt de beschutting op als avond-troost Vijf meter achter me; lawaai, stank, en derfenis van mensenlevens Tevens nabij dat mooi, oude hartje stad; Den Bosch.

EXPLOITATIEREKENING 1992 Baten Ledenbijdrage Activiteit voor leden Activiteit voor derden Opbrengst verkopen Kringhuis Rentebaten Donaties/advertenties Diversen

Totaal Baten

1992 Begroting 1992 30.000,00 31.944,50 6.898,05 5.500,00 57.054,58 26.500,00 23.821,89 21.000,00 2.000,00 1.000,00 9.886,46 5.300,00 5.359,10 2.000,00 545,68 0,00

137.510,26

ichting van de penningmeester Zoals uit bovenstaande cijfers blijkt heeft de Kring een financieel gezond jaar achter de rug. De baten zijn sterk gestegen terwijl de totale kosten in lijn met de begroting konden worden gehouden.

De hogere baten komen in belangrijke mate voort uit de flink toegenomen bezoekersaantallen aan de diverse objecten

Lasten Activiteit voor leden Activiteit voor derden Kring-Nieuws Secretariaat Bestuurskosten Inkoopwaarde verkopen Kringhuis Aanloopkosten jubileum Afschrijvingskosten Representatie Contributies/abonnementen Bankkosten Diversen Totale Lasten Resultaat

91.300,00

1992 Begroting 1992 10.229,69 18.000,00 23.446,64 11.000,00 9.429,36 12.500,00 2.928,02 5.000,00 1.181,25 1.700,00 16.527,31 14.000,00 19.415,78 19.000,00 0,00 5.000,00 5.080,36 2.800,00 1.418,95 1.000,00 938,32 1.000,00 453,48 300,00 514,06 0,00 91.563,22 91.300,00 45.947,04 0,00 137.510,26 91.300,00

waarbij onze vrijwilligers als gids hebben opgetreden. Tevens zijn de verkopen van boeken en andere artikelen in het Kringhuis hoger geweest dan begroot.

Daarnaast is het ledenbestand van de Kring in het afgelopen jaar met 10 % gegroeid. Ook dat heeft uiteraard invloed op de cijfers.

Hopelijk zet deze stijging zich in 1993 verder voort. Een gezonde financiĂŤle basis

is mede voorwaarde voor het kunnen realiseren van de beleidsdoelstellingen zoals deze door het bestuur zijn ontvouwd in het beleidsplan.

25 Start dubbelcursus Boschlogie Oktober 11 Excursie Breda 26 Lezing Uitgekleed-aangekleed door F. Jansen November 23 Lezing over de tempel van Empel door T. Derks 29 Opening Jeroen Bosch tentoonstelling in de Orangerie

- Binnendieze 15.000 -Toren 5.000 - Groepsrondleidingen 2.200 - Individuele rondleidingen 1.500 - Jeroen Bosch 250 * Tolbrugkwartier. In het Kringhuis is de visie van de Kring over het Tolbrugkwartier in ringband te verkrijgen.

Mede dankzij de behaalde resultaten is het mogelijk geweest om te reserveren voor de activiteiten die de Kring zal gaan ontplooien in het kader van het 20-jarig bestaan in 1993 !

VERSLAG SECRETARIAAT 1992 Beknopt overzicht activiteiten.

Januari 5 Nieuwjaarsinstuif 19 Onthulling plaquette Tijl Uilenspiegel 21 Lezing over Oeteldonk door R. v.d. Laar ~ .

Februari 4 Uitreiking stadsgidsendiploma's 17 Lezing over de schutterij door A.v. Ee 14-15 Deelname AttraktieMaart beurs Den Haag 29 Algemene ledenvergadering April 25 Opening toeristenseizoen 27 Lezing over architectuur door M. v.d. Wilden berg Mei 24 Excursie naar Lier Juli 5 Fietstocht naar Gewande en Empel Augustus 31 Verhuizing van Jeroen Bosch September 11 Onthulling beeld St.-Pieter 12 Open Monumentendag 21 Lezing over poffers en mutsen door J. Schellinx

Tentoonstellingen Gedurende het verslagjaar hebben de volgende tentoonstellingen in het Kringhuis een plaatsje gevonden: 11 januari de Orva 24 april een tentoonstelling over Walter Breedveld 26 september Het snoepje van de week Uitgaven * Er zijn ditjaar6 Kring-Nieuws'en uitgegeven met een totaal van 80 bladzijden. * Het aantal folders dat zijn weg naar de geĂŻnteresseerde bezoekers vindtstijgtieder jaar. Dit jaar zijn de navolgende folders uitgegeven:

Stadspromotie In het afgelopen jaar hebben we met verschillende activiteiten de krant weer gehaald.

In februari heeft de burgemeester aan de nieuwe stadsgidsen de gidsenspeld uitgereikt, hetgeen inhoudt dat de Kring weer een aantal gidsen aan het bestand heeft toe kunnen voegen. Op Open Monumentendag zijn de gidsen weer actief geweest bij Van Lanschot, het Stadhuis, het Zwanenbroedershuis, de Citadel en de Sint-Janstoren.

Wij zijn betrokken geweest bij enige uitzendingen van de Blos en Omroep Brabant. Evenals de afgelopen jaren heeft ook de TV weer op onze medewerking kunnen rekenen.

................................. <.:, ......

".~····· """"'•

"""'ji

•• " ••. "." __

750 700 650 600

ONTWIKKELING VAN DE STADSPROMOTIONELE ACTIVITEITEN SINDS 1988 (INDEXCIJFER 100).

550 500 450 400

350 300 250 200 150 100 50 0

""'-~

.g

~

In september is er een dubbelcursus Boschlogie gestart, waar wederom een groot aantal Kringleden aan deelgenomen heeft.

Samenwerking en overleg In het afgelopen jaar is samenwerking / overleg gepleegd met de volgende instanties en organisaties: Stadsarchief, Rijksarchief, Gemeente, Comité Open Monumentendag, Illustre Lieve Vrouwe Broederschap, Stichting BRG, Stichting Brabants Heem, Technische dienst gemeente, Archeologische en bouwhistorische dienst, Orva, Hartje Den Bosch, 's-Hertogenbosch Monumentenzorg, de Boschboom, Bossa Nova, de Schutterij, Kerkbestuur binnenstad, Reinier van Arkel, VVV, diverse scholen en bedrijven.

Vrijwilligers Het vrijwilligersaantal blijft redelijk stabiel staan op ongeveer 150. Jammer genoeg vallen er regelmatig vrijwilligers af door overlijden of leeftijd, maar gelukkig hebben we ook telkens nieuwe aanwas.

De vrijwilligers worden met regelmaat bijelkaar geroepen voor vergaderingen, kringhuisvrijwilligers hebben vijf vergaderingen bijgewoond en twaalf gezelligheidsavonden met een leerzame achtergrond. De gidsen zijn vier maal bij elkaar geroepen.

s::

"s::00 .,,," ~ .,,,~ lS "' ;.:::I

w

·a

""' ~

00

~ ~

Twee bestuursleden houden zich intensief bezig met de begeleiding van de vrijwilligers.

Het bestuur Het bestuur kende in dit jaar enige mutaties: in de vacatures van de heer Lammers en mevrouw v.d. Heuvel-Damen kwamen mevrouw K.de Bekker-Dupont en de heer H.Kurvers.

De vacature van de heer Van Herwijnen, die in mei te kennen heeft gegeven niet langer als bestuurslid te willen functioneren heeft geen invulling gekregen.

Het bestuur kwam in vergadering bijeen op: 24 januari, 12 februari, 19 maart, 8 april, 7 mei, 4 juni, 9 juli, 6 augustus, 10 september, 15 oktober, 19 november, 10 december. Het dagelijks bestuur kwam elf maal bijeen. Daarnaast waren er nog een drietal speciale bijeenkomsten. * het Kringhuis is met de hulp van de vrijwilligers opgeknapt en wordt optimaal gebruikt. * speciale aandacht had de verstandhouding met de gemeente. * het begeleiden van de nieuwe gidsen stond hoog op de prioriteitenlijst. * de verhuizing van de Jeroen Bosch tentoonstelling heeft de nodige energie van de bestuursleden gevergd.

In het verslagjaar kwamen er ± 1000 poststukken binnen en zijn er ± 2500 de

deur uitgegaan (niet meegerekend ongeveer 7000 Kring-Nieuwsen).

Bij het secretariaat kwamen 350 telefoontjes binnen en gingen er ongeveer 500 telefoontjes naar buiten.

Het aantal leden zit boven de 1000.

VERSLAG STICHTING JEROEN BOSCH ATELIER 1992 Het was voor Jeroen Bosch een moeilijk jaar. Al in het begin wist het bestuur van de stichting dat er verhuisd moest worden. ) gemeente had toegezegd mee te denken, maar kwam met (voor ons financieel) onaanvaardbare voorstellen. Dit voornamelijk wegens gebrek aan financiën.

Het bestuur kwam twee maal bijeen in vergadering en had daarnaast intensief contact met de technische dienst van de gemeente en de Orangerie.

Op 31 augustus verhuisde de tentoonstelling met hulp van een paar "gespierde" vrijwilligers naar de Orangerie, waar de heer J.C. Konings bereid was onderdak te verlenen onder zeer gunstige condities.

Dankzij ook de inzet van de technische dienst is de verhuizing voorspoedig verlopen. Tot dat moment waren er een kleine 1200 bezoekers bij de tentoonstelling geteld.

De officiële opening van de tentoonstelling vond onder grote belangstelling plaats op 29 november.

L.

VERSLAG STICHTING BINNENDIEZE 1992

Meeuwen, Frans Sluyter, Joop Wuisman.

De Stichting Binnendieze kan terugzien op een goed vaarjaar. In het eerste kwartaal werden de boten opgeknapt voor zover nodig en was er een intensieve opleiding van nieuwe schippers. Deze waren "vaarklaar" toen het seizoen op 25 april van start ging.

In het begin waren er enige problemen met de accu's (we moeten het elektrisch varen nog steeds als experimenteel zien), maar dankzij de inzet van bestuursleden, coördinator en leveranciers was een en ander vlug verholpen. Op zo'n moment blijkt dat de inzet van enthousiaste vrijwilligers goud waard is!

Er was de inzet van 25 schippers, die het maximale aantal bezoekers heeft rondgevaren en 13 administrateurs die ervoor zorgden dat de boten vol kwamen.

Tevens is gebleken dat de organisatiestructuur die nu van toepassing is goed werkt en gehandhaafd zal blijven. De vaarroute is in 1992 hetzelfde gebleven als het jaar daarvoor.

Prognose voor 1993: de vaarroute blijft gehandhaafd. Er wordt onderzocht hoe er in de toekomst gevaren kan worden, nu de restauratie van de Binnendieze aardig opschiet. Dit houdt ook een intensief contact met de gemeente in.

De commissie heeft ook een aantal subcommissies: a Het Tolbrugkwartier b Het Stationsgebied c Verkeersbeleid en verkeersplan d Historische panden en beeldbepalende objecten e Parade en concertzaal

's-Hertogenbosch,januari 1993 Anne van Lanschot, secretaris

JAARVERSLAGEN WERKGROEPEN 1992 Commissie Binnenstad l) De taak van de commissie is tweeledig: a Het adviseren van het Bestuur in alle zaken, die van invloed zijn op het historisch karakter van de Binnenstad. b Het vergroten van de belevingswaarde voor de inwoners en de bezoekers van de stad.

De Binnenstad omvat het gebied binnen de grachtengordel en de aanpalende gebieden, voorzover de uitstraling daarvan van invloed is op het bovengestelde.

2 Samenstelling van de commissie: De commissie bestaat uit 12 leden, te weten: Namens het bestuur: Anne van Lanschot Voorzitter: Jan van Ee Secretaris: Iet Kok Leden: Martin vd Berg, Bert Dirkx, Herman Duym, Henny v Eldijk, Hein Kurvers, Jacques Marèchal, Niek v

3 De voornaamste aandachtspunten van de commissie: * Ontwikkeling van het stationsgebied * Het Tolbrugkwartier * Zuidweststructuur - Gement * Zuiderpark * Structuurvisie Stadsregio 's-Hertogenbosch * Discussienota openbare ruimte: De Binnenstad Buiten * Verslagen van de Monumenten commissie * Nederlandse Bruggenstichting 4 Activiteiten: * Bezoek Nationale Monumenten studiedag te Hoorn. * Deelname aan symposium over architectuur. * Deelname hoorzitting: Geen cement in de Gement. * Bijwonen commissie-vergaderingen van de gemeenteraad. * Het bijwonen en verslag uitbrengen van de vergaderingen van de Monumentencommissie. * Overleg en standpuntbepaling, resulterend in een gebundelde reactie op de initiatieven en plannen van het gemeentebestuur van 's-Hertogenbosch ten aanzien van Tolbrugkwartier en de Binnenstad Buiten in samenwerking met de stichting 's-Hertogenbossche Monumentenzorg. * Publikaties in Kring-Nieuws 5 Samenvatting en prognose: Het afgelopen jaar werd gekenmerkt door een groot aantal plannen en voorstellen van gemeentewege, die allen door de commissie werden besproken en die in een aantal gevallen leidden tot reacties en initiatieven.

De ervaring leert, dat naar standpunten van de Kring inzake de binnenstad wordt geluisterd en onze inbreng in de discussies van de verschillende fora wordt gewaardeerd.

De thans in behandeling zijnde plannen

en voorstellen zullen in het komende jaar weer veel aandacht vragen van - en werk opleveren voor de commissieleden.

De commissie denkt deze taak aan te kunnen dankzij het enthousiasme en de inzet van de commissieleden en de steun van het bestuur en de leden van de Kring.

Jan van Ee, voorzitter Iet Kok, secretaris

BOSSCHE VERZAMELAARS (WBV) Op 31 december 1992 bestaat onze werkgroep uit de volgende personen; - Beekwilder Sjef - op ten Berg Frits - Janssens Marijke - Hendriks Jo - Hoogeboom Rob - Masselink Jan -Teulings Frans In dit jaar zijn er diverse bijeenkomsten geweest ten huize van de leden en wel op; 7 januari; 12 maart; 14 mei; 10 september; 20 oktober; 17 november en 15 december 1992.

Op deze bijeenkomsten ligt het zwaartepunt op het plezier, nut en de kennis van elkaars verzamelingen. Hierbij zijn we ook uitgegaan dat we begin 1993 een ledenpresentatie kunnen gaan geven. "s-Hertogenbosch, december 1992 Rob Hoogeboom

WERKGROEP 20 JARIG BESTAAN De werkgroep bestaat uit de volgende personen: Frans Sluyter, voorzitter Piet de Bock, secretaris Adrie van Rijsbergen Jacques Luyckx JoBrouns Joep van de Griendt Anne van Lanschot De werkgroep heeft vergaderd op: 14 januari, 25 februari, 24 maart, 28 april, 26 mei, 29 juni, 25 augustus, 15 september, 29 september, 10 november, 24 november, 8 december en 29 december.

Na het plannen maken in het begin, met in het achterhoofd de gedachte dat het uitgebreide feest voor het 25-jarig bestaan bewaard wordt, kregen de ideeën halverwege het jaar meer gestalte.

Er is gepoogd om én voor de Kringle-

den, én voor de Bosschenaren een aantrekkelijk programma in elkaar te zetten. Het is echter niet de bedoeling dat er in dit verslag al bekendheid aan de activiteiten wordt gegeven, daar dit op de jaarvergadering op 21 maart 1993 gebeurt.

Doordat de organisatie erg veel tijd vergt, en een aantal leden van de commissie een full time baan heeft, is de hulp ingeroepen van een aantal andere vrijwilligers, die zich bereid hebben verklaard een en ander op zich te nemen.

Wij hopen jong en oud bij onze activiteiten te betrekken, en rekenen op een grote respons van eenieder.

REDACTIE KRINGNIEUWS

De redactie bestaat uit de volgende leden: Harry Blankert, Jan Bruijstens (voorzitter), Jack van Elten, Theo van

Herwijnen, Jan Kleyne, Ati Linders (secretaris) en John Vermulst. De vergaderingen vonden plaats op de volgende data: 18 februari, 16 maart, 14 april, 16 juni, 17 augustus, 7 september, 20 oktober en 8 december.

Er verschenen zes Kring-Nieuws'en met in totaal 80 pagina's in januari, maart, mei, juli, september en november.

Uit de reacties die ons ter ore gekomen zijn, blijkt dat vele leden blij zijn met ons werk. Ze vinden dat het blad nu veel meer tot lezen uitnodigt.

Hieruit blijkt dat wij ons doel, een leesbaarder Kring-Nieuws, hebben bereikt.

Uiteraard zijn wij op onze weg nog wel wat doorntjes tegengekomen. Maar alle begin is moeilijk.

In het verslag over 1991 hebben wij de verwachting uitgesproken dat we niet om werk verlegen zouden zitten. Deze ver-

wachting heeft zich tot onze vreugde volledig bewaarheid.

Verwachtingen met betrekking tot 1993

Zoals het zich nu laat aanzien zal de trend van 1992 zich in 1993 voort zetten.

Niet alleen van onze reporters kunnen we stukken ontvangen maar ook van onze andere schrijvers zitten nog de nodige stukken in het vat.

In 1993 zullen we het ook drukker krijgen omdat onze Kring dit jaar haar 4e lustrum viert.

Wij hopen op positieve reacties van U tijdens de Algemene Ledenvergadering van 21 maart a.s.

Ati Linders, secretaris

.

;Bt•~-i~~.Q~:,__::~"~.~~,~--~ -· · '-· ·.": ~~:~:-'"·-··--·--·· · ~-'-·· ~~-·~-,==·· ==,.~~:.:· · · ·-~·-'······~---~·~ ~:_:·'-"··· ·'· -·"·. ······ ·--·~:" _ .•.._._:::_~--~--~~--~~~=

HET GEKOPERDE FREGATSCHIP 'S-HERTOGENBOSCH Het verhaal van een Bosch - Dordtse scheepsrederij voor de vaart op Oost-Indië tussen 1850-1854methetschipde '"s-Hertogenbosch".

Vooraf is het zinvol te melden hoe men ertoe gekomen is. Na de Napoleontische overheersing (ongeveer 1814) was het niet best gesteld met de Nederlandse scheepvaart. Onder andere door de oorlog tussen Frankrijk en Engeland was handel over zee bijna onmogelijk. Door deze situatie was alles wat met zeevaart te maken had in verval geraakt zoals de scheepsbouw. Ook geoefend personeel was er niet meer. Na de periode Napoleon komt er een politieke rust in Nederland maar vooral in Brabant. Dat was voor Koning Willem I aanleiding om meer in het Zuiden te investeren en de handel te bevorderen door onder meer de aanleg van de Zuid-Willemsvaart (1822 - 1826) en door de oprichting van de Nederlandse Handel Maatschappij in 1824.

In 's-Hertogenbosch liepen in die tijd een paar vooraanstaande inwoners met plannen voor het oprichten van een rederij. Men zocht contacten in Dordrecht en vond deze ook bij de heren Sandberg en Comp., cargadoors.

En zo geschiedde. Op 9 juni 1840 werd de kiel gelegd op de scheeps-timmerwerf "DeEendracht" van het te bouwen gekoperde driemast fregatschip '"s-Hertogenbosch" voor rekening van de Oostindische Scheeps-rederij te 's-Hertogenbosch. Deze rederij stond onder toezicht van een bestuur

dat bestond uit vijf personen waarvan er drie uit 's-Hertogenbosch en twee uit Dordrecht kwamen. De dagelijkse leiding kwam in handen van een boekhouder uit 's-Hertogenbosch en een adjunct-boekhouder uit Dordrecht. De Bosschenaar was de heer J.A. Spijer, assuradeur en wijnkoper maar ook de initiatiefnemer van deze onderneming.

Uit het bovenstaande blijkt de goede samenwerking tussen 's-Hertogenbosch en Dordrecht, ook voorheen waren er al contacten. De heer F. van Lanschot had aandelen in het schip "De Osiris" van de Dordtse rederij. Hij wist dus hoe winstgevend het kon zijn. Men had altijd nog de periode van het V.O.C. in het achterhoofd, die zeer succesvol was voor de Heren Zeventien. Misschien had Willem I dit ook wel voor ogen: hij nam een aandeel van 6000 gulden. Willem I voerde de beurtvaart in, dit systeem heeft waarschijnlijk de doorslag gegeven voor de Bosschenaren omdat vracht gegarandeerd was.

Het bestuur bestond uit de heren P. Verhellouw, H. v/d Berg, F. Bauduin en C. 't Hooft en de al eerder genoemde heer Spijers en de firma Sandberg en Co. De Gouverneur van Noord-Brabant was verrukt (Baron van den Bogaerde van Terbrugge) over de nieuwe rederij dieeen schip liet bouwen met de naam "'s-Hertogenbosch". Trouwens de hele onderneming sprak tot de verbeelding van het volk, de romantiek die er vanuit ging en voor sommi-

gen ook het financiële aspect. Het Provinciaal Dagblad van Noord-Brabant maakte er op 29 mei 1840 melding van dat er grote belangstelling was onder het Kapitaal. De aandelen vlogen de deur uit, vooral omdat de Koning zelf aandelen bezat.

Inmiddels maakte men al aardig vordering met het gekoperde fregatschip de" 'sHertogenbosch". Het gekoperde houdt in dat de romp van het schip helemaal bekleed was met koperen platen ter bescherming tegen het zeewater en de paalworm. Paalworm kan namelijk diep in het hout doordringen in de lengte van het hout _, daar larven achterlaten en die was men liever kwijt dan rijk. Het schip was een driemaster, maar of de masten van populierenhout waren kan ik niet bevestigen.

Wel is bekend dat het kantoor gevestigd was in de Peperstraat Wijk E nummer 149, daar kon men ook terecht voor boekingen van passagiers of vracht. Op 3 juli 1841 wordt het schip te water gelaten en is op4 februari 1842 gereed om uit te varen, ongeveer anderhalf jaar na de kiellegging. En daar lag hij dan klaar voor zijn eerste reis, de trots van 's-Hertogenbosch, 820 ton capaciteit. Op 4 februari 1842 was een advertentie te lezen in het Provinciaal Dagblad van Noord-Brabant waarin men het publiek attendeerde op de te maken reis. Voor het boeken van passagiers of goederen kon men terecht ten kantore van de Rederij in de Peperstraat of bij Sandberg en Co. in Dordrecht. Ook werd vermeld dat er een

scheepsarts aan boord was, maar dat was al wettelijk verplicht sinds 1820.

De scheepsarts moest een examen afleggen, want er waren nogal wat lieden die niet afgestudeerd waren en op zee emplooi zochten als arts. Er waren ook lieden die het vak trachtten uit te oefenen met als vooropleiding barbiersjongen. (Je ziet nu nog wel van die rood-blauwe kolommetjes bij sommige kapperszaken ten teken van een soort rode-kruispost.)

De grote dag is aangebroken. In de morgen van 14 april 1842 zijn de goederen en passagiers aan boord, wellicht aangevoerd door Van Gend en Loos, die een diligence had lopen via Breda en Lage Zwaluwe naar Dordrecht.

Op commando van zijn eerste kapitein J.J. Westerouwen van Meeteren wordt het anker gelicht en gaat het richting Hellevoetsluis.

1ven tussendoor: het salaris van de kapitein wordt uitgekeerd in aandelen van de onderneming. In Hellevoetsluis moet men wachten op gunstige wind en die komt vier dagen later. Op 18 april 1842 is het grote moment daar voor de kapitein en zijn bemanning en wellicht ook voor de aandeelhouders.

Om U een indruk te geven van de wachttijden voor gunstige wind: wachttijden van 11 weken kwamen voor. In 1840 was het schip "Sarelidia" 5 weken onderweg van Rotterdam naar Brouwershaven. De kapitein, de heer Schrant, tekent in zijn scheepsjournaal op dat Brouwershaven halverwege Rotterdam en Java ligt.

Welnu, de "'s-Hertogenbosch" ligt in volle zee en koerst richting het Oosten met als eerste bestemming Batavia en vaart dus . bij Portugal en Spanje eerste straat links (Straat van Gibraltar) en dan via het Suezkanaal. (Dat ging toen niet, want het kanaal werd pas in 1869 in gebruik genomen.). Opnieuw even tussendoor: wist U dat naar aanleiding van die gebeurtenis de opera "Aida" is geschreven door G. V erdi?

Het schip gaat dus bij Portugal niet linksaf maar rechtdoor. Wat had men op deze reizen zoal aan boord: bekend zijn de Helmondse katoentjes en zo komt Van Vlissingen om de hoek kijken. Ook had men Tilburgs laken aan boord voor Oost Indie en China. De Bossche wijnhandel van Johan van Rijckevorsel deed ook zaken met de Oost. In 1839 leverde het Timmer-bedrijf 1500 kruiwagens aan de N.H.I. Ă f 3,59 per stuk, die men gebruikte voor wegenaanleg op Java.

Van de bemanning was niet veel bekend.

Wel weten we uit de archieven dat de heer Spijers in een brief van 20 januari 1842 aan

de directeur van de N.H.M. vraagt of hij twee jongens uit 's-Hertogenbosch of omgeving mocht aanwijzen om opgeleid te worden.

Deze beslissing was voorbehouden aan de V.H.I. Er was een groot gebrek aan Nederlandse zeelui, de bemanning bestond meestal uit vreemdelingen.

Maar goed, op 21mei1842 passeert het schip de evenaar. Aan een kapitein die op de terugweg was gaf men het bericht mee dat alles wel was aan boord. Van aanlegplaatsen wordt geen melding gemaakt, maar wellicht zal in Kaapstad aangelegd zijn om het schip te bevoorraden met vers water en voedsel.

Na een reis van ruim drie maanden kwam de "'s-Hertogenbosch" op 27 juli behouden aan in Batavia. Dit was voor die tijd zeer snel, want reizen van zes maanden noemde men toen al voorspoedig. De kapitein schreef aan zijn reders dat het fregat op de heenreis goed weer had gehad en geen averij had opgelopen.

Vracht wordt in Batavia aan boord genomen en op 8 augustus gaat men naar Soerabaya en zo doet men drie maanden lang havens aan in de Indische Archipel, op 24 september onder andere de haven van Probolonggo op de noordkust van Oost-Java voor een lading suiker. Vandaar ging men naar de haven van Cheribon aan de noordkust van West-Java om de rest van de ruimen te vullen met koffie.

Op 5 november vertrekt de "'s-Hertogenbosch" weer vanuit Batavia naar Holland met de ruimen vol met suiker, koffie en tin.

In januari 1843 wordt op de terugreis nog aangelegd op het eiland Sint-Helena om vers drinkwater in te nemen en pas op 13 maart 1843 loopt het schip de haven van Vlissingen binnen. Door een aanhoudende Noord-Oostenwind duurde de terugweg langer dan gepland. De lading was bestemd voor Middelburg. Uit de rekeningen door de heer Spijers op 4 april 1843 verzonden naar de V.H.I. blijkt dat het schip 8959balenkoffie aan boord had, 2215 kannassers suiker en 797 schuitjes tin. De V.H.I. moest aan de Rederij een bedrag van f 79.209,31_ betalen. Daar kwam nog bij 10% voor averij en 5% voor kaplaken. (Kaplaken = beloning voor een schipper ter koopvaardij boven de bedongen vrachtprijs. Oorspronkelijk was dit een term voor de vergoeding die bij reizen naar landen van Noord Europa de bevrachter aan de schipper te betalen had en waardoor deze zich een lakense kapmantel kon kopen.)

Maar nu kom ik terug op de totale rekening van f 91.090,71. Bij de rekening was het blijkbaar de gewoonte een kort reisver-

slag te voegen, want men schrijft dat men op de terugreis nogal slecht weer heeft gehad en dat het zeilwerk nogal wat geleden had.

De belangstelling voor de "'s-Hertogenbosch" was erg groot vanuit de provincie, dat blijkt uit de correspondentie in de archieven van de N.H.M. en de verzoeken aandelen te kunnen kopen. Hoelang de rederij heeft bestaan is ons niet bekend, ze komt nog wel voor in de Noord-Brabantse Almanak van 1870, dus heeft ze in ieder geval 30 jaar bestaan en wellicht met meerdere schepen. Verder vermeld ik U nog dat het schip drie kapiteins heeft gekend: J. Westerouwen van Meeteren, F.J.Matthijssen en E.J. v/d Braak.

Onder laatstgenoemde kapitein heeft de "'s-Hertogenbosch" op 15 juni 1854 schipbreuk geleden, waarschijnlijk op zijn achtste reis. Bij zware storm trachtte kapitein v/dBraakzijn schip in veilige haven te loodsen door de Tafel baai bij Kaapstad binnen te varen. Het schip werd op de kust geworpen en als verloren beschouwd en is in die staat publiekelijk verkocht.

De nieuwe eigenaar heeft het schip weer bevaarbaar weten te maken want in augustus 1854 heeft hij een vracht voor het schip naar Londen. Het schip heet dan niet meer "'s-Hertogenbosch" maar "Wild Sea Mew". Aan deze gegevens hangen echter wat vraagtekens want in de schepenregisters van de verzekeringsmaatschappij "Veritas" komt het schip in 1854 voor het laatst in de boeken voor en wordt daarna als verlaren beschouwd.

AANVULLING: Op het schip "Saralidia" dat ongeveer even groot was als de "'s-Hertogenbosch" werden ten behoeve van 57 personen, waaronder 12 passagiers, voor vleesvoorziening op het dek meegenomen: een stier, twee koeien (o.a. voor melk), een aantal varkens, schapen, kippen, eenden, kalkoenen en gezouten vlees en spek.

In 1846 waren er vier passagiers aan boord van de "'s-Hertogenbosch" die elk 2 balen koffie in de ruimen hadden liggen, een manier om familie aan goedkope koffie te helpen of wellicht een extraatje te verdieDe passagekosten waren nen. f 1375,-maar voor dat bedrag was je ook ongeveer eenjaar onderweg.

Wilt U nog wat terugzien van de Nederlandse Handelsmaatschappij dan kan dat want ze leeft nu nog voort als Algemene Bank Nederland, nu ABN-AMRO Bank.

Jan van Haaren

0

Bron: Brabants Heem Deel VII, Dr H. v!d Eerenbeemt

i

.. ......... ,.!

UIT DE GESCHIEDENIS VAN DE CONGREGATIE: "DOCHTERS VAN MARIA EN JOZEF" beter bekend"Zusters van de Choorstraat" (Deel 5) Lager Onderwijs, naai- en breischolen.

De onderwijswet van 1806 onderscheidde openbare en bijzondere scholen. Openbare scholen werden geheel of gedeeltelijk bekostigd uit de publieke kas. Bijzondere scholen werden door particulieren of verenigingen betaald.

Diaconie毛n, Godshuizen, de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen of particuliere veremgmgen beheerden de bijzondere scholen van de eerste klasse.

Bijzondere scholen van de tweede klasse werden door de onderwijzer ge毛xploiteerd uit de schoolgelden en eventuele kostgelden. De negentiende-eeuwse standenmaatschappij kwam ook tot uitdrukking in het onderwijs. Op armenscholen werd kosteloos onderwijs gegeven aan bedeelden en minvermogenden. Tussenscholen, waar een laag schoolgeld werd geheven, waren bedoeld voor onbemiddelde arbeiderskinderen en kinderen uit de kleine burgerij.

Tenslotte bestonden er burgerscholen of Franse scholen voor de meer welgestelden.

Hier werd een relatief hoog schoolgeld geheven. Zowel de openbare scholen als de bijzondere scholen van de eerste klasse waren hoofdzakelijk bestemd voor de armen, de minvermogenden en de kleine burgerij. Tot deze categorie behoorden de scholen waar de congregatie v贸贸r 1857 werkzaam was.

De onderwijswet van 1857 beschouwde als openbare scholen uitsluitend scholen die waren opgericht door gemeentes, provincies of het rijk. Alleen deze "neutrale scholen" kregen subsidie. De overige scholen, bestuurd door particulieren of verenigingen, bleven of werden bijzondere scholen. Het onderricht op deze bijzondere scholen voor kosteloos onderwijs was zeer beperkt: godsdienst, lezen, schrijven en rekenen en voor de meisjes handwerken. De scholen waar de congregatie na 1857 werkzaam was, behoorden grotendeels tot deze categorie. Ze waren uitsluitend bestemd voor meisjes. Na verloop van tijd kwam er soms een afdeling voor betaald onderwijs bij, zoals de Maria-school in 's-Hertogenbosch.

In 's-Hertogenbosch was pastoor Van den Heuvel in de parochie St.-Pieter begonnen met een naai- en breischool voor behoeftige meisjes. Aan deze scholen waren wettelijk geen inhoudelijke eisen ge-

steld en diploma's waren niet vereist. De congregatie zou hier dankbaar gebruik van maken door aan alle scholen voor later onderwijs, ook wel "taalscholen" genoemd, een naai- en breischool te koppelen. Het aantal benodigde gediplomeerde krachten kon zo worden beperkt. Behalve aan onderwijs in de vrouwelijke handwerken werd ook aandacht besteed aan de godsdienstig-zedelijke vorming. Het eerste doel was charitatief, het tweede pedagogisch.

De naai- en breischool in de parochie St.-Pieter werd geleid door een viertal dames uit de gegoede burgerij, waaronder een zus van de pastoor. Zij bezat de akte van "schoolhouderes"! In 1841 werd de congregatie om assistentie gevraagd. Zuster Coleta van Tetterode kwam. Zij beviel blijkbaar zeer goed want ze bleef er 24 jaar werkzaam!!

Met de komst van Zuster Theresia Bolsius in 1842 werd een aanvang gemaakt met het onderwijs in lezen, schrijven en rekenen. Na verloop van tijd trokken de dames zich terug en ging het bestuur van de school over in handen van de zusters. Deze parochieschool was de eerste voor arme katholieke meisjes in 's-Hertogenbosch!

In 1844 bood de congregatie, mede op aandringen van de Bossche apostolisch-vicaris Den Dubbelden en diens secretaris Wilmer, aan ook in de St.-Jacobparochie kosteloos onderwijs aan meisjes in lezen, schrijven, rekenen en vrouwelijk handwerken te geven als de pastoor voor een lokaal zorgde. De zusters gaven hier reeds catechismusles aan arme kinderen en bekeerlingen. Pastoor Kemps, bevriend met Zwijsen, wilde echter de Tilburgse liefdezusters hiervoor aantrekken. Ten behoeve van deze congregatie kocht hij een huis.

Pastoor Heeren protesteerde bij Zwijsen.

Mgr. Zwijsen verzekerde Heeren, dat de Tilburgse zusters zich niet in 's-Hertogenbosch met dezelfde liefdewerken zouden bezig houden.

Zolang Den Dubbelden apostolisch-vicaris was zou hij niet toestaan dat Zwijsens zusters zich in 's-Hertogenbosch vestigden. Hij was overtuigd van de inzet van de Bossche liefdezusters en wilde deze niet passeren. Persoonlijke motieven hebben hier waarschijnlijk ook een rol gespeeld!!

Heeren stond op zeer goede voet met

Mgr. Den Dubbelden en was een goede vriend van Wilmer. Verschil van persoonlijkheid en geloofsbeleving speelden hierin ook mee. Hoewel Heeren Pastoor Kemps aanbood, dat de congregatie zelf voor een lokaal zou zorgen weigerde Kemps de Bossche liefdezusters in zijn parochie toe te laten. Hij droeg het onderwijs op aan enkele dames uit de burgerij . Toen Den Dubbelden in 1851 overleed en opgevolgd werd door Zwijsen, kwamen de Tilburgse liefdezusters naar 's-Hertogenbosch en namen het onderwijs van de dames over.

In 1861-1862 kwam het opnieuw tot irritaties tussen Zwijsen en de Bossche z ters. In de parochie St.-Jan, waartoe ook het moederhuis behoorde, had Petronella Coppens, ex-zuster van de congregatie, in 1842 een school voor behoeftige meisjes geopend. Zij werd daarin bijgestaan door enkele dames uit gegoede kring. Op latere leeftijd overwoog zij, mede door gebrek aan gediplomeerde krachten, de school over te dragen aan de religieuzen. Ze droeg het door haar bewoonde huis over aan de fraters van Tilburg die hier in 1862 een school voor arme jongens begonnen in de Torenstraat.

Een ander door haar aangekocht huis bestemde ze tot arme-meisjesschool die door de Bossche Liefdezusters zou moeten worden geleid. Het gebouw was echter ongeschikt zodat de zusters naar een andere ruimte moesten omzien. Zwijsen spol ) aan haast te maken, zo niet dan zou hij het onderwijs opdragen aan de Tilburgse zusters!! Noodgedwongen kocht de congregatie een huis in de Torenstraat tegenover het fraterhuis. Na de nodige aanpassingen werd de school in juni 1862 geopend. Alle meisjes van de school van Petronella Coppens gingen over naar de zusters. Een jaar later belastten de zusters zich ook met een zondagsschool voor meisjes. Door middel van catechismuslessen werden ze voorbereid op de eerste communie. De methode bestond uit het hardop zeggen en van buiten leren van de belangrijkste waarheden.

Naai- en breischolen met lager onderwijs waren bestemd voor meisjes van 7 tot 16 jaar. In deze scholen werd de ochtend besteed aan lezen, schrijven en rekenen afgewisseld met spel en zang en het voorlezen van stichtende verhalen.

De middag werd besteed aan handwer-

ken. Over het algemeen werd er zes dagen per week lesgegeven. In de maand juli was er drie weken vakantie!

Het werk in de naai- en breischool van de Bossche parochie St.-Pieter bestond aanvankelijk uit het vervaardigen van linnen hemden die verkocht werden.

In de jaren 1860 gingen de zusters ertoe over klanten te werven, waardoor het naaiwerk afwisselender en dus leerzamer zou zijn. In de parochie St.-Jan werd breiwerk verricht. De opbrengst werd besteed aan kleding voor de meest behoeftigen en aan het uitdelen van broodjes op Sinterklaas.

Jaarlijkse, soms tweejaarlijkse prijsuitreikingen moesten het schoolbezoek stimuleren. Door collectes, bijdragen van de gegoede burgerij en kerkbestuur, de opbrengsten van naai- en breiwerk werden deze bekostigd. Soms gingen prijsuitreikingen gepaard met voordrachten en zang.

Borduurschool

Een van de opmerkelijke activiteiten van de congregatie waren haar werkzaamheden in de Bossche borduurschool gedurende de periode van 1847 tot 1854.

Pastoor Van den Heuvel van de parochie St.-Pieter richtte deze school op. Hij wilde daarmee arme meisjes uit zijn parochie een middel van bestaan verschaffen. De pastoor trok een "burgerjuffrouw" en twee

Bossche liefdezusters aan voor het onderwijs en de leiding over de werkzaamheden.

In 1848 kwam samenwerking met de Vincentiusvereniging tot stand.

De eigenaar van een keurslijfmakerij , J.S. Smal, bood de Vincentiusvereniging aan voldoende borduurwerk te bezorgen voor alle meisjes van de bezochte gezinnen als de vereniging zorgde voor de organisatie van de school. De vereniging huurde een lokaal en de stichter, pastoor Heeren, die in de Bossche ondernemerskringen geen onbekende was, stond een zuster af voor het toezicht op het godsdienstig en zedelijk welzijn. In maart 1848 werd deze school samengevoegd met de borduurschool in de parochie St.-Pieter. De zusters gaven nu onderwijs. Dankzij de door de Vincentianen opgestelde reglementen, werden alleen meisjes van tussen 12 en 16 jaar toegelaten indien zij de eerste communie hadden gedaan! De meisjes leerden hier een vak, dat ze later gemakkelijk thuis konden uitvoeren en waarmee een redelijk loon kon worden verdiend. De school droeg een opvoedend karakter. Er werd rekening gehouden met gedrag en vlijt en schoolverzuim en al dan niet werden er straffen opgelegd. Maandelijks kregen de meisjes een rapport, ondertekend door de president en de secretaris van het bestuur der Vincentiusvereniging. Waren de meisjes voldoende bekwaam en hadden zij het

REINIER VAN ARKEL In 1439 bepaalde de Bosschenaar Rein· er van Arkel op zijn sterfbed dat na zijn d zijn vermogen bestemd moest worden voor een gasthuis waarin 'arme sinneloose menschen' konden worden opgenomen. Het ging vooral om 'razenden' of 'dollen', mensen die in hun omgeving niet meer te hanteren waren. Eeuwen lang bleef het 'zinnelooshuis' een klein gasthuis, waarin ongeveer 20 mensen terecht konden. Vanaf 1730 begon het aantal opnamen trendmatig te stijgen. De bestuurders zagen hun kans schoon en gingen over tot uitbreidingen. In de periode 18111815 werd de Bossche armenzorg gereorganiseerd, waardoor Reinier van Arkel ging ressorteren onder de 'Godshuizen', bestuurd door vijfheren van stand, het College van Regenten over de Godshuizen. In 1848 werd Van Arkel officieel erkend als 'geneeskundig gesticht voor krankzinnigen' . De enorme toename van het aantal patiënten leidde in 1870 tot een crisis en de stichting van Coudewater onder Rosma-

len. In 1885 volgde Voorburg onder Vught. Na circa 1920 braken rustiger tijden aan; Van Arkel kreeg de functie van verblijfplaats voor chronische patiënten die vaak ook uitbehandeld waren. Rond 1965 leek het oude stadsgezicht ten dode opgeschreven. Nieuwe inzichten in de psychiatrie zorgden echter voor een wedergeboorte en tenslotte ook voor nieuwbouw.

In 1992 kon men met een gerust hart zeggen dat Reinier van Arkel oud en tegelijk toch jong was.

Op maandag 19 april houdt de heer dr. Ton Kappelhof een lezing over Reinier van Arkel.

Plaats: Stadsarchief, Bloemenkamp Aanvang: 20.00 uur Toegang: gratis

borduurraam terugbetaald, dan mochten zij hun werkzaamheden thuis voortzetten.

Ondanks de verdiensten en alle goede bedoelingen van de Vincentianen toonden de meisjes niet veel belangstelling. Werk was er meer dan genoeg.

De keurslijfmakerij had werk voor 200 meisjes, maar omdat er in 's-Hertogenbosch nooit meer dan dertig meisjes in de borduurschool werkten, werd de rest uitbesteed in Eindhoven en Turnhout. De meisjes zochten waarschijnlijk liever een andere baan waar de orde en de regelmaat minder zwaar waren.!

De werktijden werden teruggebracht en aan prijsuitreikingen meer aandacht besteed. Maar ondanks al deze maatregelen nam het aantal meisjes steeds verder af en de Vincentiusvereniging besloot in oktober 1853 de school op te heffen.

De zusters voerden nog een andere reden voor opheffing aan: "Het voortdurend voorover zitten aan het borduurraam was slecht voor de gezondheid en de houding van de meisjes. Vooral het ingespannen turen naar de tule waarop werd geborduurd was nadelig voor de ogen ... " Toch wel opmerkelijke taal voor zusters in die tijd.

Zuster Alphonse v.d. Eerenbeemt

DE NEDERLANDSE GENEALOGISCHE VERENIGING (afd Kempen en Peelland)

Leden van de N.G.V. afd. Kempen en Peelland hebben het plan geopperd om, bij gelegenheid van het 50-jarig bestaan van deN.G.V. in 1996 toteenpublikatie te komen met afstammingsreeksen van de Hertogen van Brabant. Velen van U kennen de Karel de Grote-edities van Gens Nostraen de gedachten gaan uit naar een identieke opzet. Daarbij zullen ook de heraldieke aspecten van de zegels/familiewapens van de behandelde/opgenomen personen of geslachten onderwerp van bijdrage zijn.

Een dergelijke publikatie zou goed passen in het totaal van evenementen, dat georganiseerd zal worden in 1996. In datjaar bestaat de provincie Noord Brabant 200 jaar.

Als er interesse is mee te werken aan het onderzoek dat aan de publikatie vooraf zal gaan, kunt U zich aanmelden bij : J.C. Geevers, Dennenlaan 8, 5671 BX Nuenen, telefoon: 040 - 83 76 23

-·

[(iÖSSèBÈDISTORIË-~~·'"'"·"'---~ -~--~*--'--·,-~,"---·-·m-=-""~. : ••".~".~.--."~" •.•• " •••• " .••• "" ••• -. •• .• ~ . ...-. - ~ ;-.<.W, ,.,, ..."'"' ·' •••·' ·"" . .•• " ••••••••• " .. ... ........ " .. , .. , .. •-- .. ........ . .., . ~ . ~ ... .... ....... ...... ...... ... , ••.••", , , .. -" . . . ".. .. ... ...... ...... . ... . .. " •.

<"·'···'··"'· ····· ......" .•...•.- ....•" .. -.. .. ' ..... ...... .. ... ......

..•.", ,,_, ,.,.,, ,.,.;.. ... .. ... " ... ... "..

" ,)>,- ,

~.~ •

•"

· · ' - .·

GRATIS ONGEVALLEN VERZEKERING ALS Rampspoed is wellicht de machtigste van alle banden.

BALZAC

bevolkingscategorie, die bovendien een groeiende nieuwshonger toonde. In deze service aan de betalende abonnee, op wiens naam de inschrijving stond geregistreerd, zagen de toenmalige uitgevers van bladen een machtig middel van klantenbinding én -werving voor iedereen - kapitaalkrachtig of onbemiddeld: TWEE VLIEGEN IN één KLAP!

Inleiding Wellicht zullen ouderen onder ons zich nog herinneren, dat rond 1900 bij nog al wat Nederlandse kranten de inschrijving als betalend abonnee tevens een GRATIS ONGEVALLEN VERZEKERING inhield. The Ocean Accident & Guarantee Corporation, Limited, te Londen introduceerde dit toen nieuwe type verzekering, waarbij lijf en leden bij een ongeval betrokken werden, in ons land via haar kantoorop het Rokin 162bis te Amsterdam. De verzekering was in het bijzonder gericht op de arbeidende klasse, die zoals steeds nog het zwaarste werk verrichtte met een groot risico van een bedrijfsongeval. Daar lag haar nieuwe afzetgebied.

Ook de toenmalige Directeur van de "krant van Arkesteyn" GéRARD TEULINGS, sloot op 1 november bij eerder genoemde Britse verzekeringsmaatschappij voor z'n lezerskring deze verzekering af. (afb. 1) Het ZONDAGSBLAD VAN "DE COURANT", als bijvoegsel van dit dagblad van 30 november 1912 (afb. 2), pretendeerde toen in de kop van het blad "het eerste dagblad met gratis verzekering tegen ongevallen" te zijn geweest. Als een uitgave van het H.J.C.Holdert-concern beriep het zich op het Amsterdamse Volksblad DE ECHO, waarvoor Holdert op 1 februari 1899 zo'n verzekering had afgesloten. 1)

Tezelfdertijd speelde die noodzakelijke uitbreidingsbehoefte bij de dag- en nieuwsbladen. In het marketingbeleid zochten ook zij die uitbouw van haar abonnementen- en advertentieomzet onder deze ~·J

•! "'"

.

•

'-'? .

.

Afbeelding 1

. j~-'!.::~~~,..-:·),",~\''.:...

GRATIS ONGEVALLEN-VERZEKERING voon

•

•

~

~~ ~

jlhiotlh~Î

(' l

U.

: l'

W>'l"1u1'· t"

.c,

'.J

~! ~

~

~

•

/r./,J ,,,...,· <..__:.. (...... "'T(~

.

•

•

•

~

~

'#. ;;,:;/.Gi""

unJ

•

~

•

~,

J. ~· r. . ·~ ~··

""

,,é

llJl

<!t•

f',pr.i,..-~ft ,~\ff"·,tlolllll_./Jf'

' °'

":

-:·"

\,\

2000 400 300 250 150 00 1!$

.""'"'''r

GULDEN W GU.t.Of:.N ~.

GULDEN GU LOEN GUt..OEN GULOE.N GULOt.N

.1. u1i1"+11111i.: ,"

l~W~l•tklt•u o\'.;irh,t<l"n1

<"Il

0

1'1!0\.'.J~t:l,\1.~:

'f ·/11.t/,",_..#,,._,, "". ~'"lr-olHt

\ t't"1uot.lu

1-.t-;ill111:1·n '" ..... "1

"O!i'Qllt "'""

+

~-

Op dezelfde dag ging ook een andere Ongevallen verzekeringsmaatschappij, The "Genera! Accident Assurance Corporation, Ltd, The Perth van 1885 met een drie-koloms advertentie tot actie over.

1.j: '. ,f

.•

'

j ·:

·

w" w1J""'"'tif)r;

•C'r11f'fl" Ü11• uUum

".'"."''""'.'f'l •t·~"' .

J '

:

Oq)(IJ..Cbilctft~ld:

Afbeelding 2

l.ltj •otihta· '"'u wn hnnd or ,.oo,; l•IJ ,.\)'"'" \"'11n wn w': '•V h o ' u.rl"it" 'M \k!D ~,C.fU1;

luJ "IJ

'

',

~N •••m:1n-"~~ll<-''<&"H>: '"'"""'~'' '"~·~·111.,"".. h

!

J·

b •iV ho.tb n, JI.t O.i•ol" r 1t.1u:t, nl" t"'{plt<J\.lr 11Î.unu" tn .1" t•"J:i-1•·1 • ''"' •t"·

~

•

::;:i: / .

' •• /_ / / m 1• i~"' :u1 l"t'"f'"'jll'T~.t ,,. 1'· .:-L.A'r.1&4·

1.~~JJt ",, •ó.h1•l11lii

•

·Ji! 00380

~ 1,,•11 nu ~- Y•;rJ>ll•'t;ithl1:1.;u t1'if•l1 ...J t" ~: vu.h~ hi1•1"t1•l•'l ~ l.h•.;1•1 , vt.rcekerd. togOI\ ongolu'kkeo. '"'"*" h-t1 *''o Hut

{i

-

Z. ./Î /!'!"/ k •"·

o~ ~_,A.. ~:..'

/

ll!Xllll>!IJ!.\!IAN'l":;\!IJH

{{ \ ~

+ •

p'ö.·L.- f~q ..

H (.

•

.u11lL1ru11

vw-.ur,

J ,.

{

The Ocean Accident & Guarantee Corporalion, Limited. " .

te Londen.

NE()ERLANDSCH6 SUCC'URSAL!. ROKIN

10~"·

AMSTE.RDAM

BiJ nanvragc tot uitkcut·111H snoet "'\utt: POI"lS \·vardcn C\VOf1.Jdeg<.I

In een groots opgezette campagne tegen het nieuwe leesseizoen (het vierde kwartaal 1908) diende alle betalende abonnees van "de Provinciale" hun oorspronkelijk verplicht gestelde polis (afb. 1) in hun bezit te hebben. Dat was natuurlijk een hele klus! In de krant van 16 oktober 1908 stond een strak opgesteld schema van de uitreiking van deze polissen. In de week van maandag 19 oktober tot vrijdag 23 oktober 1908 werden de weekabonnees ter stede in de gelegenheid gesteld hun polissen af te halen op de bureaus, Kerkstraat A 57 's avonds tussen 7 en 10 uur en wel zij, "wier namen beginnen met de letters A tot en met F' en zo verder tot de letters "V tot en n Z".

Van Maandag 26 oktober tot en met 30 oktober daarop volgend kwamen de kwartaallezers aan de beurt. Het werden voor de medewerkers aan de krant lange werkdagen tot laat in de avond!

De abonnees buiten de stad ontvingen, na franco toezending van een ingevuld formulier, "binnen eenige dagen" de polis franco thuis.

Zo kon C. Eerhart, oud 32 jaar, van beroep meesterknecht zijn polis no. 00380 al op maandag 19 oktober 1908 gaan halen, aannemende dat hij weekabonnee was.

Het is duidelijk, dat in het toen kleine krantenbedrijf in de Kerkstraat al veel eerderin de krant de campagne begonnen was.

Deze startte op 23 september 1908. led dag worden de lezers herinnerd aan de unieke combinatie abonnement/gratis ongevallenverzekering, zoals we dat toen in dejaargangen van 1908tot1916 2) hebben teruggevonden.

OE GEA130NNEEROEN OP DE

Provincîalo Noordbrnbantsche nn •s-ller1o~n11bosscûa Conram ~

De krant van Arkesteyn en deze verzekering

••

••• • ,

••••••••·:~........ n •. ,,._ ..- ...•.

" •.•• "n.","n•••"•'·'·

VOORBEELD VAN LEZERSBINDING EN -WERVING Agent in onze stad was Ernst van Rijckevorsel, Hinthamerstraat A 39.

Gezien het in al die jaren vrijwel gelijk lopen van zijn advertenties met deze campagnes, mag wellicht verondersteld worden, dat Van Rijckevorsel tevens het agentuur bezat van The Ocean Accident & Guarantee Corporation.

Ook - blijkt uit een advertentie van de uitgever Lutkie & Cranenburg in de krant van 29 september 1908 - het toen landelijk verschijnende dagblad HET HUISGEZIN voor zijn lezers een gratis ongevallen verzekering te hebben afgesloten.

Zoals te doen gebruikelijk bij zo'n campagne haakte ook de redactie met een nieuw zo boeiend mogelijk feuilleton in , ,neens bedoeld als een effectief "bindmiddel" van de krant. In het nummer van 5 oktober 1908 vinden we een aankondiging van 't spannend verhaal uit de tijd der "Franse Revolutie", DE VERTRAPPING DER LELIËN: De oorspronkelijke voorwaarden van wie onder deze verzekering viel, waren: zij/hij moest. .. * tenminste twee weken als betalend abonnee bij de "provinciale" geregistreerd staan én in het bezit van de polis zijn * heel van lijf en leden zijn én binnen de leeftijdsgroep van 18 tot 70 jaar vallen * geen ziekte of gebreken onder de leden hebben, die een gevaar voor een ongeval zou kunnen opleveren

_ _ _ _ _ __,.f Alle abonné's van dit blad, die in het bezit zijn van onze Verzekeringspolis, zijn volgens de daarin vastge legde bepalingen tege n ongelukken ve rze kerd voor bedragen van f 500.- bij leve nslange ongesc hikthe id tol werken. f 300.- bij dood door een onge luk. f 200,- bij verlies van een hand of ee n voet, f 200.- bij verlies van een oog , f 100,- hij verlies van een duim , f 60,- bij verlies van een lid van den duim en f 20.- bij verlies va n ee n anderen vinger.

De Ceel abonneerde zich op een dozijnlje bladen mei deze mededeling onder de kop. Het zal hem dwars d at hij voor zijn racefiets nog in de sc hul d stond en hij wist d at zijn vader 1.0 graag ee n rieten d<ik wilde - nu was hel maar een dak van stro.

De Cee l dachl: je krijgt va n mij een nieuw hu is. Het werd de linker wijsv inger die hij op het hakblok legde. Ik kan het niet doen Ceel, ze i zijn kameraad en liet het slac htersmes nee rzakke n.

Jk heb de premie betaald. zei de Cee l, je moet hel doen!

Als ik nou ee n hekel aan je had Cee ltj e.

De Cee l pakte het mes en sloeg zich de wijsv inger 011der het laatste koolje af. ' (Hier volgt ee n kraehncrm die ik mei het oog op hel decornm van dit uur li eve r aa n uw fantn sic ovcrlaal.)

Sd1outcn schrijft dan ve rder: ï lij hakte nog~c..; keer en toen was hij de hele ving.er kwijl.

Ja. lei de dokter. ik moet de vinger hehben. Die moet ik op sterk wat e r hl'\vare n voor de vcr?ekering . Dat kan nicl. dac ht de Ceel. ~ic is in twee stukken. (fon komt het uit .

D:iar liep een jong. hondje rond. zei de Cee l. die hee f! hem lp~c~ctcn.

Dan \\;J<; hel goed .

Nou kun je wieltjes kopen. ze i <lc dokter na de behandelingJ

van Hassel, een metselaar uit de Van Gerwenstraat M 116 in onze stad de eerste uitkering van f60.- . Hij was de "gelukkige" verliezer van een wijsvinger ten gevolge van een bedrijfsongeval.

Dat in een enkel geval misschien wel eens een "klein" ongeval expres werd veroorzaakt, vinden we in de annalen vermeld

Vrijwel onmiddellijk, nadat alle betalende abonnees hun polis in huis hadden, sloeg het wrede noodlot al toe. In de krant van 6 november 1908 ontving Theodorus

Dat zo'n belangrijke uitbetaling zakelijk breed werd uitgemeten, moge blijken uit het plaatsingsschema over dit geval: 2303-1909 op de voorpagina; 25-03-1909 op het tweede blad pagina 1; op 27-03-1909 op de voorpagina met een kleinere opmaak; 12-04-1909 op het vierde blad pagina2.

Pminciale ffoordbrabantsche

Aan

AlLE

Courant

beu nde abonné's der

PROYJNClALE N< H EN 's-HERTOGENl-3<

DBRABANTSCHE CHE COURANT

en hen, die abonné' enschen te worden!

V()()f<1 a:u.Jcn

Gratb-

Eerste "bom"-inslag van het noodlot

Dan is het even rustig aan het "front". In spanning was nu bij het verder doorbladeren van de jaargangen het wachten op het eerste dodelijke ongeluk of ongeval met blijvende invaliditeit. Op 23 maart 1909 was het dan zo ver. In grote opmaak over drie kolom in vette rouwrand publiceert de "Provinciale op de voorpagina, vlak onder de strip met de uitkeringsbedragen in de kop van de krant de aankondiging van de uitkering van VIER HONDERD GULDEN ten gevolge van een dodelijk ongeval aan de weduwe van het slachtoffer, die als betalend abonnee stond geregistreerd.

1

ELK RECHT OP UITKERING VERIEL bij opzegging van het abonnement én bij verdwijning van het blad.

Als aan al deze voorwaarden was voldaan, werd bij levenslange ongeschiktheid f2000. -; bij overlijden f400.-; bij verlies van hand of voet f300.-; bij verlies van een oogf250.-; bij verlies van eenduimf150.; bij verlies van een wijsvinger f60.-; bij verlies van "eiken anderen vinger" f15.uitgekeerd. Deze bedragen werden als een onderdeel van de kop van de krant afgedrukt. En nu maar bij het doorbladeren van de leggers kijken, wanneer de eerste uitkering in het blad werd gemeld!

door M. Schouten, journalist in de Haagse Post. 1) Het ging over het zelf afhakken van een wijsvinger om zo aan de uit te keren bedragen te komen voor andere doeleinden.

\ .l:t/l.;'" \:nnjt

t<t-.... 1 -.;;,

......._",!t:f·•--ro " ••"

......... 't~

Nnncn

-Dat doe ik! Vandaag nog! zoo'n krant is voor mij, mijn vrouw en kinderen een mooi tijdverdrijf en als me eens wat overkomt op mijn werk.

-en een ongeluk ligt op een klein plaatsje - dan kunnen zoo 'n bedragen te pas komen.

Afbeelding 3

vijf tb.1gcn

iiinde vijl dagen,

"

Midden boven.

-0 beste broer, wie had dat ooit kunnen voorspel/en?

Henri, in de war gebracht door het getoeter van twee kanten, steekt in zijn angst nog de weg over om de eene auto te ontwijken en wordt gegrepen door de andere. Hij heeft nog maar één dag geleefd ...

Links beneden.

Brievengaarder: - Ik heb je altijd gewaarschuwd; je had de "Provinciale" moeten houden, dan zau je thans, nu het ongeluk er toch ligt, je vooreerst met het geld der verzekering hebben kunnen helpen.

Rechts beneden.

-Wasiknietopde "Provinciale" geaboneerdgeweest- ik had geen raad geweten Nu heb ik me voor die tweeduizend gulden in dit gesticht gekocht.

Afbeelding 4

kering mis . Dan weer terug naar de hoek, waar de zwaarste klappen vielen.

Links de man, die tegen het advies van de brievendrager in toch zijn abonnement had opgezegd. Weg uitkering!

Maar dan rechts de man, die wèl als abonnee stond genoteerd: f2000.- in handen bij z'n blijvende invaliditeit.

In de jubileum krant bij gelegenheid van het 150 jarig bestaan van de "Provinciale" beschreef de toenmalig hoofdredacteur, Johan Pastoor de gratis ongevallenverzekering als een zakelijk succes en tussen twee haakjes voegde hij eraan toe: "Tot heden werd door ons aan abonnees een bedrag van ruim fl 2.000.- uitgekeerd."

Op 11 oktober 1916 schokte het plotselinge overlijden van Gérard Teulings C: kleine krante-gemeenschap. In het IN MEMORIAM op de voorpagina van de krant van zaterdag 12 oktober kwam deze reclamekrant met "zijn pillende tekening" nog eens ter sprake.

Vele jaren later rezen binnen de dagblad wereld zoveel twijfels over het nut van deze vorm van marketing, dat tenslotte op de Algemene Ledenvergadering van de N(ederlandse) D(agblad) P(ers) van 28 mei 1940 besloten werd om de Gratis Ongevallenverzekering per 1 juli 1940 af te schaffen. 1) J.A.G.M. van Roosmalen

De een z'n dood, is de ander z'n brood!

Volstaan we tenslotte nog met een overzichtje van de uitkeringen in de jaren 1909: 1 x wijsvingerverlies en 3 x overlijden: totaal f1260.- en in 1910: 2 x overlijden = f800.-.

Reclamekrant Dat zo nu en dan deze bijzondere vorm van klantenbinding én -werving opnieuw onder de aandacht gebracht moest worden - zeker als er soepelere voorwaarden waren bedongen (het wegvallen van de uitreiking van een polis), bewijst de Reclamekrant van VIER PAGINA'S als een extra bijlage van de provinciale van 18 maart 1916. Wederom is gekozen vóór de aanvang van een nieuw kwartaal. Dit keer werd het weer een formidabel staaltje van verkoopkunde met tekenstift en tekst van GéRARD TEULINGS (afb. 3).

Wellicht zullen bezoekers van de tentoonstelling "Uitgeverij Teulings 1844-

1964" in ons Stadsarchief in februari j.l. deze tekening van "GT" herkennen. Met een journalistieke directheid in woord en beeld wordt de boodschap uitgedragen.

Binnen het kader van deze bijdrage beperken we ons tot pagina twee van deze krant (afb.4).

De tekst onder de tekeningen hebben we apart uitgetypt, omdat ze mogelijk wat moeilijk te lezen zijn. Welk een suggestieve kracht van de eerste prent moet zijn uitgegaan, moge blijken uit het feit, dat ze vijf jaar na de dood van Teulings nog eens dienst heeft gedaan in de jubileumkrant vanzaterdag2juli 1921 vooreenadvertentie van de Fa. F. van Rooy, St.-Jorisstraat 58/62, 's-Hertogenbosch. 3) Ook wordt de beter gesitueerde uit het verspreidingsgebied niet vergeten. De uitkering bij overlijden ten gevolge van een ongeluk is inmiddels van f400.- naar f500.- gebracht. Jammer genoeg had deze autobezitter geen abonnement op de "Provinciale" en zo liep z'n weduwe deze uit-

Bronnen 1) "Abonneeverzekering en Oplagemarketing". inaugurele rede van Dr. laan Hemels, Univel Amsterdam 25mei1987, pag 6, 11, 14 2) Prov. 's-Hert. Crt. 1908 no's 219, 223, 227 tlm 239, 242 tlm 250, 254, 257, 261, 265, 273, 288, 294; 1909 no's 67, 69-70, 83,162, 206-207, 209, 231, 233, 236; 1910no's151, 155, 157 (moet zijn 158, Ro ), 225, 228, 231 *Deze jaargangen lagen toen ter inzage bij de bibliotheek Noordbrabants Museum.

3) Jubileum-krant 150 jarig bestaan Prov. 's-Hert.

Crtno.150van2juli 1921

Kopij voor het eerst volgende Kring-Nieuws dient uiterlijk vrijdag 2 april 1993 te worden ingeleverd bij Secretariaat Kring-Nieuws Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch of bezorgen in het Kringhuis