Kringnieuws 1993 07 19 115

krln9 ...nleuw1 UITGAVE VAN KRING "VRIENDEN VAN 'S-HERTOGENBOSCH" JAARGANG 19

NUMMER 5

JULI 1993

Bourgondische loopgroep met stadsomroeper.

Secretariaat van KRING "VRIENDEN VAN 'S-HERTOGENBOSCH" Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch )

KRINGHUIS Tweede Korenstraatje 18 's-Hertogenbosch Telefoon 073 - 13 5098 Telefax 073 - 146021 Openingstijden: Maandag t/m zaterdag van 10.00-17.00uur Zon- en feestdagen van 12.00-17.00uur bovendien op donderdag van 18.00 - 21.00 uur BETALINGEN - Postgiro 3.119.716 - Bank van Lanschot rek.nr.

22.51.91.202 - Jaarlijkse bijdrage minimaal f25,- Jeugdleden f 15,-

STAP IN DE GOEDE RICHTING (10) De schoten behorende bij de uitvoering van de "Slag bij Waterloo" dreunen mogelijk ook bij U nog na in de oren.

Wij zullen daarover pas in ons volgend Kring-Nieuws wat kunnen vertellen, immers op dĂĄt moment liep dit Kring-Nieuws al van de drukpers!!

Het was voor ons allen in ieder geval een grote verrassing dat deze schitterende uitvoering op het binnenterrein van de Citadel heeft plaatsgevonden.

Reden van financiĂŤle aard hebben de commissie twintig-jarig bestaan "gedwongen" deze onovertroffen ambiance te kiezen!

Veel en belangrijk nieuws vindt U in de rubriek "Van de bestuurstafel", omdat in deze drukke en daardoor spannende tijd, er ook nog een schepje op werd gedaan, doordat intern het een en ander moest en moet worden geregeld. Aandacht daarvoor wordt van U gevraagd en, zeker niet in de laatste plaats, Uw spontane medewerking!

In de afgelopen periode zijn er nogal wat activiteiten in het kader van het twintig-jarig bestaan afgewerkt. U leest daarover..".

Natuurlijk krijgt de excursie naar Leuven ook de volle aandacht.

De "Bossche achternamen" hebben in dit Kring-Nieuws al een vervolg . Het was beloofd".

Het zal bovendien onbekend zijn dat in 1855 "eene heiligschendende diefstal werd gepleegd" in de straks volledig gerestaureerde St.-Jacobskerk.

Dit zomerse Kring-Nieuws zal U zeker veel leesgenot geven!

Jan Bruijstens

Van de redactie Agenda Van de bestuurstafel Bossche historie Goed bekeken Goed geluisterd Boekenieuws

1,5 en 11t/m13 2 2t/m5 6t/m 9 9 14 15

AGENDA 01-07 Tentoonstelling "Boschveld", Stadsarchief, Bloemenkamp.

10-07 Schutterij van 's-Hertogenbosch Citadel - Afschieten kanonnen rond 11.00 uur.

14-08 Schutterij - Citadel - ± 11.00 uur 11-09 Schutterij - Citadel - ± 11 .00 uur 11-09 Open Monumentendag 09-10 Schutterij - Citadel - ± 11.00 uur 10-10 Najaars-excursie Thorn Bijzonderheden over onderstaande activiteiten elders in dit Kring-Nieuws: Stadswandelingen, Vaartochten Binnendieze, rondleidingen St.Janstoren, Zwanenbroedershuis; Stadhuis, Citadel en Jeroen Bosch (tentoonstelling).

Kring-Nieuws is het zes maal per jaar verschijnend tijdschrift van de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch."

Redactie: Harry Blankert, Jan Bruijstens (voorzitter), Jack van Elten, Theo van Herwijnen, Jan Kleijne, Ati Linders (secretaris) en John Vermulst.

Aan dit nummer werkten mede Piet de Bock, Jan van Ee, Joep van de Griendt, Frans Jansen, Iet Kok, Paul Kriele, Hein Kurvers, Frans Peters en Ko Meijer (foto's).

Redactie-adres: Secretariaat Kring-Nieuws Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch Vormgeving: Jan Bruijstens, Jack van Elten en AtiLinders Druk: Printex 's-Hertogenbosch Oplage 1300 stuks Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

VAN DE BESTUURSTAFEL

MEDEDELINGEN

mate van eigen verantwoordelijkheid van de uitvoerders, enzovoort. Men noemt dat ook wel een "cultuurverandering".

BESTUURSSAMENSTELLING

Wij willen thans met deze accent-verschuiving een begin maken. Het "hoe", "wat" en "waartoe" zal de komende maanden verder inhoud moeten krijgen.

Voor ons is wel al duidelijk dat het geheel van de toeristische activiteiten in aanmerking komt voor een organisatieopzet, die een andere verdeling van de werkdruk dan thans het geval is, mogelijk moet maken.

Vrij kort na de jaarvergadering bleek dat de bestuursleden Wout Kuysten en Anne van Lanschot zich moeilijk konden vinden in de veranderingen, die de bestuursverkiezing met zich mee had gebracht. Dat betrof zowel meer zakelijke aspecten als ook de gewijzigde communicatielijnen, de wijze van omgang. Direct na de lustrumviering op 24 april, trokken zij daaruit als consequentie dat een lidmaatschap van het bestuur voor hen niet meer was op te brengen.

Geconfronteerd met deze toch voor het bestuur en de vereniging ingrijpende beslissing, heeft het bestuur zich metde adviseurs nader beraden. Ingrijpend, zowel om het vele werk dat door beiden werd verzet, als om de vele verdiensten van beiden voor de vereniging, zowel in interne als externe contacten.

Een vertrek, ook al is het gebaseerd op eigen keuze, vormt - hoe dan ook - voor de achterblijvers een gemis. Over hun verdiensten voor de vereniging bestaat niet de geringste twijfel.

Het bestuur heeft zich de tijd gegund de ontstane situatie en de daaraan mede ten grondslag liggende oorzaken, grondig met elkaar te bespreken. De invulling van de vacatures in het bestuur dient immers te steunen op een gemeenschappelijke taakopvatting. Dit betreft zowel de eigen bestuurstaak, als hetgeen ter uitvoering daarvan binnen de vereniging moet worden "georganiseerd".

In hoofdlijnen komt onze opvatting erop neer dat wij meer tijd en gelegenheiçl willen vinden voor het eigenlijke bes(uurswerk en de uitvoering van de taken nadrukkelijk in een heldere structuur willen kunnen overlaten aan daarvoor aangewezen vrijwilligers. Bijstand van een goed georganiseerd service-apparaat is daarvoor onontbeerlijk. Dat kan ook inhouden dat daarvoor op meer professionele basis "vrijwilligers" worden aangetrokken.

Bovenstaande betekent een accent-verschuiving: bestuur meer op afstand van het strikt uitvoerende werk, belast met de hoofdzaken. Dat zal ook verandering betekenen in wie zich waarmee bemoeit, de

Ook de omvang van de vereniging zelf, de service aan de leden, het optreden van de vereniging naar buiten, vragen om een hechte organisatie van het organisatorische- en administratieve werk. Ook hier willen wij een begin mee maken.

Elders vindt U een oproep voor kandü".) ten voor de bestuursfuncties. U zult zien dat wij daarin ook een aantal eisen formuleren. Met geen andere bedoeling dan dat "de juiste vrouw/man op de voor haar/hem juiste plaats te krijgen". Er is en blijft veel werk in onze vereniging te verzetten. Maar ieder werk vraagt zijn eigen interesse, capaciteit. Dat geldt voor bestuurswerk net zo goed als voor stadsgids, schipper, kringhuismedewerker, enzovoort.

Ook voor de organisatie van het "ondersteunende werk" vragen wij vrijwilligers zich aan te melden.

VACATURES BESTUUR Het bestuur van de Kring kent morr teel een tweetal vacatures, waaronder vacature van secretaris der vereniging.

Voor beide vacatures worden kandidaten gevraagd.

Leden die interesse hebben worden verzocht zich schriftelijk te melden bij de voorzitter Hein Kurvers.

Ook leden die de aandacht willen vestigen op in hun ogen geschikte kandidaten onder onze leden, worden gevraagd dit aan ons te melden.

De procedure voorziet in ieder geval in een gesprek met het bestuur en met een delegatie van de adviseurs.

Het bestuur zal vervolgens met een voordracht naar de ledenvergadering komen.

Uiteraard laat het ieders recht om zich kandidaat te stellen en de ledenvergadering om een beslissing te vragen onverlet.

Wat wij menen te mogen verwachten:

Je

VAN DE BESTUURSTAFEL ........... ..... .... . .... .........

- beschikbaarheid: twee dagdelen per week als minimum; voor de secretarisfunctie: bij voorkeur meer dan twee dagdelen per week.

- algemene interesse in bestuurswerk en ideeën hoe aan de doelstellingen van onze vereniging mede uitvoering te geven.

- collegiaal bestuurder, werkend in teamverband; waarbij het accent ligt op het stimuleren en organiseren en het aan de vrijwilligers kunnen overlaten van het uitvoerende werk.

Voor de secretaris geldt bovendien: - zekere affiniteit met secretariaatswerk, zowel wat betreft de contacten binnen de vereniging, als wat betreft de vele externe contacten. ervaring met het dragen van verántwoordelijkheid en het geven van leiding aan administratieve-, organisatorischeen/of secretariaatswerkzaamheden. het kunnen plannen van werkzaamheden ook op langere termijn.

Reacties graag schriftelijk vóór 31 juli a.s. bij de voorzitter, p/a Postbus 1162, 5200 BE 's-Hertogenbosch, of afgeven in het Kringhuis. Op de envelop graag vermelden: bestuursvacature.

Voor serieus geïnteresseerden is meer informatie op aanvraag verkrijgbaar.

OPROEP VRIJWILLIGERS SECRETARIAATSGROEP In onze vereniging zijn veel werkzaamheden te verrichten om de zaak draaiende te houden. De hoeveelheid en wat het precies inhoudt, valt de meeste leden niet op. Maar Jee, als iets niet op tijd is, niet correct is itgevoerd, iets wordt vergeten, enzovoort!!!!

Werkgroepen op velerlei terrein, zoals Kring-Nieuws, lustrumcommissie, binnenstad, bibliotheek, heemkunde, klein monument en dergelijke vragen de Kring ondersteuning. Dat is nodig wil het werk met plezier gedaan blijven worden! Maar het is ook nodig als de Kring naar buiten toe serieus wil kunnen optreden. Het geheel van de toeristische activiteiten vraagt ook om ondersteuning van de coördinator.

Voor het vele werk dat hiervoor nodig is, zoeken wij naar vrijwilligers. Al dit werk vatten wij samen onder de noemer "secretariaatswerk ter ondersteuning van de bestuurstaak op administratief- en organisatorisch terrein".

We willen hiervoor een secretariaatsgroep vormen, die zal werken onder een

vrijwilliger. Uiteindelijk zal de leiding berusten bij de secretaris van het bestuur.

Wij vragen vrijwilligers die: in team-verband werkend, het takenpakket in onderling overleg willen uitvoeren onder leiding van een daartoe aangewezen vrijwilliger; bij voorkeur ervaring en kennis hebben op het terrein van het voeren van secretariaat, het voeren van correspondentie, het uitoefenen van P.R.-beleid; - vaardig zijn in woord en geschrift, intern en extern; - voldoende tijd ter beschikking hebben met als minimum één dagdeel per week, waarvan vaak een gedeelte ook in de avonduren kan vallen; - ervaring hebben met het werken met een PC of die bereid zijn zich eigen te maken; - qua karakter en ambitie zich kunnen vinden in een vrijwilligersorganisatie.

Voorts een vrijwillig(st)er die deze groep mede wil opzetten en leiding geven tegen een vrijwilligersvergoeding. De werkplek is het Kringhuis en wij verwachten een beschikbaarheid van minimaal 4 dagdelen per week.

Reacties, suggesties graag uiterlijk 31 juli a.s. liefst schriftelijk aan Postbus 1162, 5200 BE 's-Hertogenbosch of afgeven in het Kringhuis. Op de envelop graag vermelden: secretariaatsgroep.

OPROEP VRIJWILLIGERS STICHTING BINNENDIEZE De Stichting Binnendieze zoekt vrijwilligers die: • opgeleid willen worden tot schipper/ gids. Vereisten: - bereidheid in team-verband te willen werken; - voldoende vrije tijd, zowel op werkdagen, als in het weekeinde; - goede contactuele eigenschappen; - interesse in de geschiedenis van onze stad; - qua karakter en ambitie zich kunnen vinden in een vrijwilligersorganisatie; - kennis van vreemde talen wordt op prijs gesteld.

• opgeleid willen worden tot administrateur. Vereisten: - bereidheid in team-verband te willen werken; - voldoende vrije tijd, zowel op werkdagen, als in het weekeinde;

...

.-

- goede contactuele eigenschappen (handig met de telefoon); - administratieve/boekhoudkundige kennis; - passend in een vrijwilligersorganisatie.

• de technische sectie willen komen versterken. Vereisten: - praktische ervaring met elektro-techniek; - bereidheid in team-verband te willen werken; - voldoende vrije tijd om op afroep bij storing beschikbaar te zijn; - passend in een vrijwilligersorganisatie.

Reacties graag schriftelijk vóór 31 juli a.s. aan het bestuur: Postbus 1162, 5200 NA 's-Hertogenbosch of afgeven in het Kringhuis. Op de envelop graag vermelden: "Binnendieze vacatures'~.

DANK Op zaterdag 24 aprilj .I. mocht de Kring zich verheugen in de·belangstelling van vele honderden bezoekers op de receptie ter gelegenheid van het twintig-jaar bestaan.

Langs deze weg wil het bestuur nogmaals iedereen hartelijk dankzeggen voor de getoonde belangstelling en voor de vele cadeaus die we in ontvangst mochten nemen. Ondertussen hebben de diverse schilderijen, kaarten en dergelijke een plaatsje gekregen op de muren van het Kringhuis. U bent altijd van harte welkom om ze te komen bekijken. De diverse ontvangen boeken en dergelijke zullen een plaatsje krijgen in de bibliotheek.

VIDEO 24 APRIL Uiteraard vonden er op 24 april 1.1. nog veel meer activiteiten plaats. Van het gehele feestprogramma is een videoband gemaakt. Op Uw verzoek wordt die band op zaterdagmiddag graag voor U in het Kringhuis gedraaid.

STATUTEN EN HUISHOUDELIJK REGLEMENT In het vorige Kring-Nieuws werd vermeld dat de nieuwe Statuten afgehaald konden worden in het Kringhuis. Er wordt echter nog gewerkt aan een nieuw Huishoudelijk Reglement. Zodra dit gereed is, worden beide stukken samen aan alle leden ter beschikking gesteld.

VAN DE BESTUURSTAFEL

........................................

CURSUS BOSCHLOGIE De voor het najaar geplande dubbele cursus is geheel vol!

Opgave is al wel mogelijk voor de dubbele cursus die in het voorjaar van 1994 gegeven zal worden. Aanmeldingen hiervoor in het Kringhuis. Eind 1993 ontvangt men dan een officieel aanmeldingsformulier.

NIEUW VERKRIJGBAAR IN HET KRING HUIS: -

Het Bosch Woordenboek f 25,00 Er-Op-Uit (NS-uitgave) f 4,25 De Keisnijding (Bosch) f 12,50 CD met Marialiederen f 29,90 Cassetteband met Marialiederen f25,00

AANBIEDING DIA'S In het Kringhuis kunt U voor f 1,50 een

set dia's aanschaffen. Deze dia's geven een fraai beeld van Bossche monumenten en diverse panorama's over de Binnendieze.

Zolang de voorraad strekt!

VRIJWILLIGERS GEVRAAGD VOOR...

Open Monumentendag Op zaterdag 11 september a.s. is het weer Open Monumentendag. Ook de Kring zal daaraan volop deelnemen. Naast de vaste activiteiten (zoals het varen op de Binnendieze en rondleidingen op de SintJanstoren en op de Citadel) zullen enige nieuwe activiteiten worden ondernomen.

Hiervoor is geen speciale kennis vereist: de bereidheid om een halve dag ter beschikking te stellen en het enthousiasme om gedurende die tijd toezicht te houden is voldoende. Ieder lid kan hieraan deelnemen: een mooie gelegenheid om eens uitgebreid kennis te nemen van het vrijwilligerswerk bij de Kring. U kunt zich aanmelden in het Kringhuis (graag voor 1 augustus a.s.!).

Torengidsen De belangstelling voor rondleidingen op de Sint-Janstoren neemt nog steeds enorm toe. In het najaar organiseren we dan ook weer een opleiding voor nieuwe torengidsen. In principe kan ieder lid hieraan deelnemen. Vereisten zijn: voldoende vrije tijd, zowel op werkdagen als in het weekeinde; goede contactuele eigenschappen; interesse in de geschiedenis van de stad; kunnen werken in teamverband; kennis van vreemde talen wordt op prijs gesteld, is

echter geen dwingende eis. Geïnteresseerden kunnen zich tot 1 september a.s. aanmelden in het Kringhuis.

Kringhuis-medewerk(st)er Ook de werkzaamheden in het Kringhuis nemen nog altijd in omvang toe. Ook hiervoor kan in principe elk Kringlid in aanmerking komen. De vereisten hiervoor zijn: de bereidheid minimaal een dagdeel per week beschikbaar te zijn; goede contactuele eigenschappen; interesse in de stad in het algemeen en de Kring in het bijzonder; kunnen werken in teamverband.

De opleiding is op praktische voet geschoeid: U loopt enige tijd mee als extra kracht. Geïnteresseerden kunnen zich aanmelden in het Kringhuis.

75-JARIG BESTAAN JEROEN BOSCH COLLEGE Het Jeroen Bosch College organiseert ter gelegenheid van zijn 75-jarig bestaan in januari/februari 1994 een grote tentoonstelling met als onderwerp "het Bossche stadsgezicht in heden en verleden". De tentoonstelling vindt plaats in de grote studiezaal van het JBC en is gratis toegankelijk voor publiek.

Menig bewoner van 's-Hertogenbosch stuurde en stuurt zijn kinderen naar het Jeroen Bosch College, dat een voortzetting is van het St.-Marialyceum. Uit dankbaarheid voor dit vertrouwen wil het JBC de Bosschenaren een geschenk aanbieden: een expositie van de vele kunstwerken, die gemaakt zijn van de interessante plekjes en stadsgezichten in en rondom hun stad.

directeur kunsthandel Borzo, ondersteunt het initiatief en roept Bosschenaren en Oud-Bosschenaren op om aan deze expositie mee te werken.

In het Kringhuis kunt U een inschrijfformulier verkrijgen dat U ingevuld en ondertekend kunt opsturen naar het JBC. De school neemt na ontvangst van dat formulier zo spoedig mogelijk contact met U op.

Wij zullen U via het Kring-Nieuws op de hoogte houden van deze tentoonstelling en de activiteiten die er omheen georganiseerd zullen worden.

ZOMERSE ACTIVITEITEN Onze Kring organiseert in de maanden juli en augustus weer diverse activiteit - ~) die zowel voor Bosschenaren als voor tL.~ ­ risten zeer interessant kunnen zijn. En al die activiteiten gaan zowel bij goed als bij slecht weer door.

Stadswandelingen Op alle woensdagen, zaterdagen en zondagen organiseren we STADSWANDELINGEN door onze oude, historische binnenstad. Deze wandelingen duren circa 5 kwartieren starten steeds om 14.00uurin het Kringhuis . Kosten: f 3,00 per persson; kinderen t/m 12jaar fl,00 per persoon. Uiteraard kunt U ook een BON van Uw lidmaatschapskaart inleveren in het Kringhuis. U krijgt dan een gratis deelnemersbewijs.

Graag willen wij weten of U een kunstwerk met zo'n stadsgezicht in huis hebt en dit gedurende enige tijd verzekerd en bewaakt beschikbaar wilt stellen voor deze jubileumtentoonstelling. De belangstelling gaat uit naar ORIGINELE EN AUTHENTIEKE schilderkunst, grafiek of tekening; liefst gedateerd en gesigneerd (geen reproduktie of fotokopie). Hebt U vrienden of kennissen die in het bezit zijn van een dergelijk kunstwerk, maak hen dan attent op deze expositiemogelijkheid.

Torenrondleidingen ) Van dinsdag t/m zaterdag om 14.00 uur en verder op alle zondagen om 13.00, 14.00, 15.00 en 16.00 uur. Maximaal 25 personen per groep. Duur: circa 4 à 5 kwartier. Kaartverkoop: aan de voet van de toren: telkens vanaf een kwartier voor aanvang van de eerste rondleiding op die dag. Kosten: f 3.00 per persoon; kinderen t/m 12 jaar f 1,00 per persoon Uiteraard kunt U ook een BON van uw lidmaatschapskaart inleveren om een gratis kaartje te krijgen.

Het comité van aanbeveling, bestaande uit: Mr D.C.B . Burgers, burgemeester van 's-Hertogenbosch, Mevr Drs M. van Boven, directeur van het Noordbrabants Museum, Mr H. Bergé van Museum Slager, Drs J. van der Meulen, hoofdredacteur Brabants Dagblad, J.M.C.van der Eerden, restauratie-architect en P. van Rosmalen,

Vaartochten Binnendieze Van dinsdag t/m zondag telkens om 11.00, 12.00, 13.00, 14.00, 15.00, 16.00en 17 .00 uur. Duur: circa 45 minuten. Kosten: f 6,00 per persoon; kinderen t/m 12 jaar f 2,50; Pas65+ f 5,00. Uiteraard kunt U ook hierbij gebruik maken van een BON van Uw lidmaatschapkaart voor een GRA-

VAN DE.REDÁCTIË.

VAN DE BESTUURSTAFEL TIS kaartje. Kaartverkoop: Molenstraat 15a van dinsdag t/m zondag tussen 10.00 en 17.00 uur. Telefoon 073-122334.

Zwanenbroedershuis Gratis rondleidingen voor individuele bezoekers elke vrijdag tussen 11.00 en 15.00 uur. Bij speciale gelegenheden kan het komen te vervallen. Informeer daarom altijd eerst in het Kringhuis.

Rondleidingen Stadhuis Op verzoek van ons gemeentebestuur organiseren we iedere donderdagavond om 19.00 uur een gratis rondleiding van circa luur. Deze gaan echter alleen door bij voldoende belangstelling (minimaal 5 personen). U moet zich daarom voor 11.00 uur aanmelden bij het Gemeentelijk Voorlichtingscentrum: 073-155755.

gratis (de schutterij doet dit op verzoek van de Kring, die de kosten voor haar rekening neemt) en is mede bedoeld als toeristische trekpleister.

Aansluitend vindt een rondleiding plaats, die duurt tot circa 12.30 uur. Informatie hierover vindt U onder het hoofdstuk activiteiten.

NAJAARS ACTIVITEIT

ATTRAKTIE '93 Van 14 tot 18 april mocht de Kring zich zelf en 's-Hertogenbosch presenteren op de toeristenbeurs Attraktie '93, welke een onderdeel was van de Huishoudbeurs. Elke dag trokken een aantal Kringleden naar de RAI in Amsterdam om een stand te bemannen en bevrouwen.

EXCURSIE THORN Het bestuur biedt U de gelegenheid om deel te nemen aan een najaarsexcursie op 10 oktober 1993 naar het "witte stadje " Thorn met zijn mooie historie, maar het accent ligt meer op een gezellig dagje uit.

ondleidingen Citadel Elke 2e en 4e zaterdag van de maand vindt een rondleiding van 4 à 5 kwartier plaats door de Citadel/rijksarchief. Aanvang: 11.00 uur. Kaartverkoop in het Kringhuis (dus NIET op de Citadel). Kosten : f 3,00 per persoon; kinderen t/m 12 jaar f l ,00. Ook hiervoor kunt U een BON van uw lidmaatschapskaart gebruiken om GRATIS te kunnen deelnemen: inwisselen in het Kringhuis.

Tentoonstelling De fototentoonstelling JEROEN BOSCH OP WARE GROOTTE is te bezichtigen in de Orangerie, gevestigd: St.Josephstraat 15. Geopend: 10.00 tot 18 .00 uur, zondag 12.00 tot 18.00 uur. De toegang is gratis behoudens een enkele uit)11dering. Informeer daarom altijd eerst in riet Kringhuis.

Het programma luidt als volgt: 10.00 u Vertrek per luxe touringcar 12.00 u Koffietafel , zeer gevarieerd en men serveert onbeperkt koffie, thee, melk en karnemelk, in een historisch restaurant in het centrum.

13 .30 u Rondleiding van 3 kwartier door het stadje gevolgd door een rondleiding van 3 kwartier door de stift kerk. Dit alles onder leiding van gidsen aldaar.

15.00 u - 16.30 u Vrij ter beschikking 16.30 u Vertrek vanuit Thorn 18.00 u Geplande aankomst 's-Hertogenbosch In Uw vrije tijd kunt U onder andere de volgende musea bezoeken: - Cultuur-historisch Museum - "Panorama Thorn" Gemeentelijk Museum - Radio-Grammofoon Museum - Poppen Museum

Informatie Het verdient altijd aanbeveling vooraf telefonisch te informeren in het Kringhuis of er nog plaats is bij de door U gewenste activiteit. Zoals bekend is het Kringhuis dagelijks (ook op zondag) geopend: telefoon 073-135098 (alleen voor het varen: 073- 122334! ).

De Schutterij van 's-Hertogenbosch Op de zaterdagen lüjuli, 14augustus, 11 september en 9 oktober a.s. zal de Halve Compagnie van de Bossche Schutterij, acte de présence geven voordat de traditionele rondleiding op de Citadel begint.

U kunt - voorlopig - iedere maand getuige zijn van het afschieten der kanonnen op de wallen van de Citadel. Telkens rond de klok van 11.00 uur. De toegang hiervoor is

In het volgende Kring-Nieuws wordt nader ingegaan op de historie van Thorn.

De kosten bedragen f 35,00 per persoon.

Eén introducé voor deze prijs is toegestaan.

Niet leden betalen f 42,50 per persoon.

W ilt U zich opgeven, dan kunt U dat doen door bovengenoemde bedrag o ver te maken op postbanknummer 31 19 7 16 of bankrekening 225191202 van F. van Lanschot Bankiers. De betalingen worden in volgorde van binnenkomst afgehandeld.

De termijn voor inschrijving sluit op 19 september 1993. Daarna krijgt U een bevestiging thuis.

Na deze datum kunnen wij ook geen annulering meer accepteren , tenzij er een vervanger aanwezig is op de wachtlijst.

Onze stand was in goed gezelschap. We werden geflankeerd door de stands van de VVV West-Friesland, de VVV West-Brabant, het Land van Ooit en het centrale podium van de organisatie.

Het Autotron en de Beekse Bergen stonden ook in onze directe omgeving.

Velen herkenden de fo to's van de Binnendieze of lieten blijken onze stad op de een of andere wijze te kennen.

Zelfs bespeurden we regelmatig Bossche gezichten en zagen ook diverse bezoekers verbaasd kijken omdat zij niet ons verwacht hadden als representanten van de Brabantse hoofdstad.

Er was wel veel echte belangstelling waarop wij mondeling reageerden en zo nodig de betreffende folders uitreikten.

Gezien de directe vragen bestaat dan ook de indruk dat onze promotie extra toeristen heeft verleid tot het voornemen onze Hertogstad binnenkort met een bezoek te vereren.

H . Blankert

(foto's Ati Linders)

HOE DE ACHTERNAAM JACOBUS MEERGENAAMD VAN DER ZANDE EN Inleiding De meeste achternamen zijn al eeuwenlang bekend, zeker die in Noord-Brabant.

Daar heeft de invoering van de Burgerlijke Stand in 1811 niets mee van doen gehad.

Wel werd toen bepaald, dat iedereen een vaste achternaam moest kiezen, dus bijv. of Van Aalst of Van Aelst. Het kon dus niet meer voorkomen, dat dezelfde persoon de ene keer Van Aelst heette en de andere keer Van Aalst, zoals voor 1811 regelmatig gebeurde.

Een aantal Bosschenaren heeft een familienaam, die pas in de loop van de 19e eeuw is ontstaan. Tot die categorie behoren de namen Jacobus meergenaamd van der Zande, die pas sinds 1851 bestaat, en Jacobus meergenaamd van de Zande, waarvan pas sprake is sinds 1886 (1 ).

In het hiernavolgende zal ik U vertellen hoe deze toch wel merkwaardige achternamen zijn ontstaan (2).

De stamhouders van de beide families Voor de stamhouders neem ik U mee naar het begin van de 19e eeuw. Op 22 augustus 1824 bevalt de breister Johanna van der Zande als ongehuwde moeder van een zoon Cornelis. Deze zoon krijgt de familienaam van zijn moeder en trouwt op 31 augustus 1850 als Cornelis van der Zande met Adriana van Collenburg. Tot op heden wonen er nakomelingen in mannelijke lijn van dit echtpaar in 's-Hertogenbosch.

Op 5 augustus 1828 wordt geboren: Henricus, zoon van voornoemde Johanna van der Zande, nu van beroep arbeidster.

Hendrik Jacobus, kanonnier der tweede klasse bij het Korps Rijdende Artillerie in garnizoen te 's-Hertogenbosch, doet aangifte van de geboorte en verklaart de vader te zijn van het kind. Hij ondertekent de akte met H. Jacobus. (afb. A) Henricus krijgt de achternaam van zijn vader en heet dus voluit Henricus Jacobus, waarbij Jacobus de achternaam is!! Henricus moeder krijgt als ongehuwde moeder en van beroep werkster later nog twee dochters Henrica en Wilhelmina, geboren respectievelijk 27 november 1830 en 29 januari 1832. Beide dochters overlijden als kind: Henrica op 3 december 1830 en Wilhelmina op 10 april 1834.

De vader van Henricus, Hendrik Jacobus, overlijdt op 21 januari 1830 te Utrecht.

De beide halfbroers Cornelis en Henricus worden door hun moeder Johanna van der

Zande opgevoed en zullen dus in het dagelijkse leven Van der Zande zijn genoemd.

Voor Henricus was dat niet zijn officiële achternaam: die luidde immers Jacobus.

Problemen met de achternaam Jacobus Henricus Jacobus trouwde, voor de eerste keer, op 25 oktober 1851 met Antonetta Wee. De ambtenaar van de burgerlijke stand heeft blijkbaar problemen gehad met de achternaam van Henricus. Want hij geeftHenricus in de trouwakte de familienaam Jacobus meergenaamd van der Zande, wellicht omdat Henricus in het dagelijks leven Van der Zande werd genoemd. In zijn geboorteakte heette hij echter Jacobus. Jacobus als achternaam was en is echter ongebruikelijk, vandaar dat de ambtenaar ter plekke de achternaam Jacobus meergenaamd van der Zande heeft bedacht.

Getuige bij het huwelijk was Cornelis van der Zande, broer van de bruidegom.

Antonetta Wee overleed op 26 september 1866 en Henricus trouwt ruim twee jaar later op 15 december 1868 met Leonarda Verbruggen. Ook in de akte van dit huwelijk wordt hij Henricus Jacobus meergenaamd van der Zande genoemd.

Fouten in geboorteaktes Uit het eerste huwelijk van Henricus zijn twee zoons geboren, waarvan tot op heden nakomelingen in mannelijke lijn in 's-Hertogenbosch wonen:

Georgius Johannes, geboren 18 juli 1852, hierna genoemd G .J. 2 Aloisius Martinus, geboren op 24 augustus 1854, hierna genoemd A.M. Beide zoons heten in hun geboorteakte Jacobus meergenaamd van der Zande.

Zoon A.M. trouwde op 6 oktober 1877 als A.M. Jacobus meergenaamd van der Zande met Maria Wilhelmina Castenmiller. Getuige bij het huwelijk is G.J.van der Zande, broer van de bruidegom.

Il d, rnl/1111 "/, J.t

t:," ,,/ Jrl.~.,

,/.,.,,

,u"

''•"''"~'

«Al :ij• r.rur•'t<I·

,_...,..(.

~

·-

"":"'•

E~~4~{?~]~)

1

~J

:~1

1ri1

"M•tiulr

'

J;".""

J":r

f,'"•rr11lr,

til

lrU.- 11 Jr t.;,d,9rln

~:~~:: :~:·~~~::~~:··;.7:~·; ·::;. :~.~-· ·::,,:. !, t/ t,;; l...1 ....,,,,, ,Lft ./,.,,.& /

//) ff,f r,J-tU-

1 ' , ( /J

"°" / ,]

- ( ' ,", r

J,_/,

.,.?

é.h,,(

J.__~

<-W-n/.<: /- , ,,:- ·v--"7L

De bruidegom ondertekent de akte met A.M. Jakobus van der Zanden en zijn broer tekent met: G.J. v.d. Zanden. (afb. B) Uit het huwelijk van A.M. zijn onder andere de volgende kinderen geboren: 1 Elisabeth Jacoba, geboren 25 februari 1878 2 Catharina Gerarda, geboren 20 februari 1880

. . . . . . . . . !JQ~S.Ă&#x2021;J:!Ă&#x2C6; HISTORIE. JACOBUS MEERGENAAMD VAN DE ZANDE ONTSTAAN ZUN 3 Georgius Johannes, geboren 23 mei 1883 4 Wilhelmus Theodorus, geboren 20 januari 1886 Alleen in de geboorteakte van Elisabeth Jacoba heet de vader Jacobus meergenaamd van der Zande. In de geboorteakte van de andere drie kinderen heeft hij als familienaam Jacobus. De kinderen van dit echtpaar hebben dus officieel verschillende achternamen.

G.J. trouwde op 31 januari 1880 met Theodora Johanna van de Laar. De ambtenaar van de burgerlijke stand gaat bijna in de fout, door G .J. in de huwelijksakte G.J. Jacobus te noemen, maar weet dit op tijd te ) rrigeren door de aanvulling "meerge..-aamd van der Zande", achter Jacobus te schrijven, zoals hij in de geboorteakte van G .J. had gezien. Bruidegom G.J. ondertekentdeaktemetG.J . Jacobus . Zijn broer, in de akte A.M. van der Zande genoemd, tekent als L. v.d. Zanden (Lis Louis , roepnaam voor Aloisius).

Vergelijk deze handtekeningen met die onder de huwelijksakte van A .M. in 1877.

Uit dit huwelijk zijn onder andere geboren: Johanna, geboren 19 december 1880 2 Antonia Maria Johanna, geboren 23 december 1883 De vader wordt in de geboorteaktes van beide kinderen G.J. Jacobus genoemd. """rrhalve hebben deze kinderen de achter11aam Jacobus, een andere dus als hun vader.

Saillant detail is dat G.J. de geboorteakte van zijn dochter Johanna aanvankelijk ondertekent met G .J. v.d Zanden . maar deze handtekening moet wijzigen in G.J. Jacobus! (afb. C)

Samengevat: De broers G .J. en A.M. heten zelf zowel in hun geboorte- als hun huwelijksakte Jacobus meergenaamd van der Zande. A.M. heeft een dochter, die ook zo heet, en drie kinderen die Jacobus heten . G.J. heeft twee kinderen, die allebei Jacobus heten.

Waarschij nlijk hebben de broers deze fouten ook opgemerkt en zij zijn dan ook in 1886 van plan deze fouten te laten corrigeren .

Correctie van de geboorteaktes De gebroeders dienen op 29 maart 1886 een request in bij de Arrondissementsrechtbank, strekkende tot wijziging van de achternaam van de zes genoemde kinderen in de geboorteaktes in "Jacobus meergenaamd van der Zande".

Bij schikking van de Arrondissementsrechtbank van 22 april 1886 wordt dit request geweigerd. Op 11 mei 1886 dienen de broers een request in bij het Gerechtshof. Het gerechtshof gaat accoord met de wijziging met uitzondering van de wijziging van de geboorteakte van Elisabeth Jacoba, deze was immers al goed . Resultaat is , dat bij beschikking van het Gerechtshof van 5 juni 1886 de vijf geboorteakten gewijzigd worden (3). De ambtenaar van de burgerlijke stand heeft echter in de geboorteakte van Elisabeth Jacoba ten onrechte ook een verwijzing naar het vonnis opgenomen.

Weer een fout in een geboorteakte Tot nu toe is de geschiedenis van de curieuze achternaam Jacobus meergenaamd van der Zande al tamelijk ingewikkeld, maar het wordt nog gecompliceerder. Immers, toen de broers het request op 29 maart 1886 indiende bij de Arrondissementsrechtbank was de echtgenote van G.J. in verwachting . Op 12 april 1886 wordt hun zoon Petrus Josephus Wilhelmus geboren. De vader wordt in de geboorteakte G.J. Jacobus genoemd, een onjuiste achternaam.

Een foutieve correctie van de geboorteakte Omdat deze zoon ten tijde van de indiening van het request nog niet geboren was, dient G.J. op 10 september 1886 een nieuw request in bij de Arrondissementsrechtbank, strekkende tot wijziging van de achternaam in de geboorteakte van zijn zoon.

Resultaat is dat bij beschikking van de Arrondissementsrechtbank van 14 oktober 1886 de achternaam wordt gewijzigd in Jacobus meergenaamd van de Zande, een foutieve wijziging!! (4) Ook de jongere broers van Petrus Josephus Wilhelmus, onder wie: - Leonardus Antonius, geboren 2 januari 1889 - Lambertus Antonius, geboren 9 februari 1892 - Aloisius Martinus Maria, geboren 25 augustus 1897 heten in hun geboorteaktes Jacobus meergenaamd van de Zande in plaats van Jacobus meergenaamd van der Zande, niet door een nieuw vonnis, maar omdat hun vader zo genoemd wordt.

Johanna van der Zande zal nooit hebben kunnen vermoeden, dat zij de stammoeder zou worden van drie Bossche geslachten, Van der Zande, Jacobus meergenaamd van der Zande en Jacobus meergenaamd van de Zande.

Theo van Herwijnen Noten: 1 De genoemde achternamen met "meergenaamd" zijn niet uniek. In 's-Hertcgenbosch komen of kwamen voor : - Rutten bij- of meergenaamd Verbeek - Crebolder meergenaamd Krijbolder - Derks meergenaamd Wilbers - De Heusden meergenaamd van der Sluijse - Adelmeijer meergenaamd Arlemeijer 2 Wanneer bij geboorte-, huwelijks- ofoverlijdensdata geen plaats is vermeld, is 's-Hertogenbosch bedoeld.

3 Het vonnis van het Gerechtshof dd 5 juni 1886 is ingeschreven in het geboorteregister van 's-Hertogenbosch akte 477, 19 juni 1886.

4 Het vonnis van de Arrondissementsrechtbank dd 14 oktober 1886 is ingeschreven in het geboorteregister van 's-Hertogenbosch, akte 897, 19 november 1886.

BOSSCHE HÏSTORiE

••• • ••-' •••••• ' - • • M • <

-•

" ' " ' ' ""'"""'

"'"••••••

•••••-' •

'

DIEFSTAL IN DE SINT-JACOBSKERK De kerk van Sint-Jacob die momenteel in restauratie is, heeft al een bijna negentigjarige geschiedenis. De huidige kerk werd tussen 1905 en 1907 gebouwd met als bouwmeesters de architecten Jos Cuypers en Jan Stuyt en als bouwpastoor de legendarische Mgr. C.C. Prinsen, pastoor van de parochie van 1895 tot 1936, waaraan van 1885 tot 1895 nog tien jaren als kapelaan waren voorafgegaan.

De toenmalige St.-Jacobskerk, een koepelkerk in waterstaatsstijl, gebouwd in 1844, was na 60 jaar dienst afgekeurd en moest vervangen worden. Op dezelfde plaats, geheel ingebouwd tussen pastoriestraat, Achter den Doove en St.-Jacobstraat, werd ook weer de nieuwe kerk gebouwd. In 1931 volgt pas de afbraak van enkele huizen in de Hinthamerstraat, waardoor het huidige Kerkplein ontstond en er door de aanleg van de Mgr. Prinsenstraat een verbinding ontstond met het St.-Jacobskerkhof, laterdeBethaniestraat, waaraan de vroegere St.-Jacobskerk stond, in 1931 nog het Noordbrabants Museum.

In het 'Registrum Memoriale Parochiae', zich bevindende in het Archief van de Parochie Binnenstad 's-Hertogenbosch, hebben diverse opeenvolgende pastoors alle gebeurtenissen en wederwaardigheden van kerk en parochie aangetekend. Het register - een kolossaal in leder gebonden boek - bestaat zelf weer uit verschillende delen zoals 'de parochiae' (over de parochie), 'benefactores ecclesiae' (weldoeners van de parochie), 'pastores et sacellani' (pastoors en kapelaans), 'fundationes' (financiële fondsen), 'numerus animarum' (aantal parochianen). In het laatste deel worden in 'memorata digna' (bijzondere gebeurtenissen) alle geschiedkundige feiten en voorvallen van de parochie opgetekend. Zo ook pastoor Petrus Kemps, die van 1837 tot 1874 pastoor van de St.-Jacob en tevens bouwpastoor van de koepelkerk was. Hij ontpopte zich als een ware kroniekschrijver van de parochie. Zo beschrijft hij in de 'memoratu digna' een diefstal die op 8 december 1855 in zijn koepelkerk gepleegd werd. In de beschrijving van pastoor Kemps passeren alle 'dramatische personen' de revue zoals de dief, de stoelenzetster, de wacht van de St.-Jacobskazerne (oude St.-Jacobskerk), de kapelaan, de buren, de commissaris van politie en de pastoor zelf. Volgt hier de letterlijke tekst van de aantekening die pastoor Kemps maakte.

"Den 8 December 1855 is in de Kerk eene heiligschendende diefstal gepleegd. Zekere Cruger uit Hanover had zich in de Kerk, na de laatste mis laten insluiten.

Daarop had hij in de Sacristie de H. Hostiën uit de ciborie op eenen handdoek geschud in de ijzeren kast, de Remonstrans met de grooteH. Hostie erin, Kelken, patena's zilveren schenkblad enz. enz geplaatst in den biechtstoel achter in de Kerk in cornu Epistula, om daar alles rustig en op zijn gemak in te pakken. Doch namiddag eenig gestommel en pratende hoorende werd de dief bevreesd en liep ijlings de Kerk uit, waarna de stoelenzetster Maria Antonia Spuls terstond de tijding bragt op de pastorij. Haar werd gelast hem oogenblikkelijk achter na te zitten wat zij deed roepende "houdt den dief, houdt den dief'. De schildwacht bij de St.-Jacobskazerne hield hem staande. Cruger hield zich zeer verontwaardigd over zulke behandeling en zou er bij de politie zijn beklag over doen; hij kwam kijvende met haar terug en werd door Swagemakers, kapellaan, die zich met de andere huisgenooten naar buiten begeven hadden, uitgenoodigd op de pastorij te komen en dan later de zaak uittemaken; wat hij deed. Oogenblikkelijk werd hij in de keuken door een paar stevige buren, Govers en P. Gloudemans, bewaakt, waar-

op de Commissaris van Politie, de heer van Oordezat, ontboden werd. De pastoor P. Kemps was op dien oogenblik afwezig, wijl hij bij den heer Franciscus de Wijs met anderen dineerde, doch dit hoorende was ook hij spoedig present. De Commissaris visiteerde Cruger en vond het Kruis met de Juweelen der Remonstrans, eenig geld enz.

Hij werd daarop onder sterk geleide naar het Politiebureau gebragt, terwijl de parochianen nauwelijks hunne verontwaardiging en woede konden bedwingen en deze gaarne aan hem zouden verkoeld hebben.

Des anderen daags werd er eene Solemneele Mis opgedragen ter eereboete en herstelling der heiligschennis en tevens door de heeren Kerkmeesters gecollecteerd om de veroorzaakte schade te herstellen. Cruger is tot vijfjarige gevangenis veror - . deeld. De schildwacht kreeg ter beloon. ..) een zilveren horloge van het Kerkbestuur en de stoelenzetster eene gratificatie van f 25,00."

In het najaar zal de St.-Jacobskerk weer volledig gerestaureerd zijn. Op 11 september zal de opening van de Nationale Monumentendag 1993 voor onze stad plaats vinden in de St.-Jacobskerk en op zondag 17 oktober zal de kerk officieel door de bisschop heropend worden.

Frans L. Jansen

MOSMANS IN DE HISTORIE VERDWENEN Er gaat bij "Mosmans" aan de Kerkstraat een meer zakelijke en minder Bossche wind waaien.

Door de overname van de "Boekhandel Mosmans", door een landelijk bekende keten van Boekwinkels al in 1980, werd onlangs de winkelinrichting gewijzigd en verdwijnt de naam Mosmans voorgoed uit de plaatselijke boekenbranche.

De tegenwoordige bedrijfsleiding brengt vooral het populair genre in de boekenbranche, afgestemd op de behoefte van de grootste klantengroep.

Maar de consequentie is wel, dat de meer serieuze literatuur uit de collectie verdwijnt.

Ooit was Mosmans een wetenschappelijk getinte boekhandel, die zich als 'Uit-

gever van den Heiligen Stoel en Hofleverancier', zowel katholiek als koninklijk manifesteerde.

De Boekhandel en vervolgens muziekuitgeverij 'G. Mosmans en Zoon' nam in 's-Hertogenbosch een toonaangevende positie in. Dankzij de stichter Guliëlmus (1828 - 1898), is vanaf 1859 de boekhandel en de daaruit voortgekomen muziekuitgeverij Mosmans een begrip geworden.

De jongere broer van Guliëlmus Henri (1834 - 1891) nam in 1876 de goedlopende muziekuitgeverij over.

Onafgebroken is de naam Mosmans 134 jaar aan de zaak verbonden geweest, ondanks een overname in 1902. Maar niet onafgebroken op dezelfde plaats. De aanvankelijk - theologische boekhandel is

BOSSCHE HISTORIE

,

"

"""

GOED BEKEKEN HET NS STATION

in 1859 begonnen in de Stoofstraat. Toen vormde het nog een depot van Goemaere in Brussel. Uit onderzoek is nog niet de exacte vestigingsdatum van Mosmans als zelfstandige ondernemer achterhaald.

De eerder genoemde Henri was zeer muzikaal. Hij trad, als lid van de Bossche Liedertafel 'Oefening en Uitspanning', al in 1850 op in Gent. In het adresboek van 1869 staat hij als eenvoudige boekhouder vermeld in Putstraat A213, maar de vloeiend Frans sprekende Henri werkte ook als tolk bij een Franse vertegenwoordiger in juwelen. Henri begon als leerling in de goudfabriek van 'Poorter'.

Dankzij de vele mannenkoren en muziekverenigingen in 's-Hertogenbosch kon uitgeverij van bladmuziek hier goed ~di jen.

In de periode 1870 - 1925 werden 0 vierhonderd muziekwerken uitgegeven.

Vanaf 1876 staat de naam Henri Mosmans op de omslagen van de muziekuitgaven.

rv

Rond 1870 zijn van de boekhandel - gecombineerd met een muziekuitgeverij uiteenlopende adressen bekend, ondermeer in de Verwersstraat (1859-1900) en in de Kerkstraat op nummer 57 van 1900 tot 1915 en op nummer 53 van 1915 tot 19?.

De muziekuitgeverij van Henri kreeg vanaf 1876 een zelfstandige vestiging aan Achter het Stadhuis 16.

Uiteindelijk is Markt 27, tegenwoordig schoenenzaak, een eeuw lang de bekende boekhandel geweest, waar elke katholiek ooit een missaal of rozenkrans en elke ly." t of gymnasiast van de r.k. lycea wel eens een schoolboek bestelde.

Vanaf 1891 hebben drie zonen van Henri: Jan, Alphons en Albert de zaak voortgezet. Henricus, de vierde, kwam niet in de zaak, maar werd in 1886 redemptorist.

Uit dit quartet heeft Jan nog c\e meeste bekendheid genoten als archivaris van de St.-Jan, welke kerk hij tot in vele details heeft beschreven. Behalve 'De St.-Janskerk van 's-Hertogenbosch' (1931) werd ook zijn 'Oude namen van huizen en straten te 's-Hertogenbosch' (1907) een veel geraadpleegd werk. De derde zoon van Henri, Alphons, bekwaamde zich in het drukkers vak. Hij werkte ook als muziekrecensent van het 'Noordbrabants Dagblad'.

Mosmans trok bekende plaatsgenoten aan als deskundigen op gebied van muziek en vormgeving. Van de uitgaven heeft Herman Moerkerk vaak de illustraties verzorgd en Marinus Ogier sr. schreef

regelmatig de inleidingen bij muzikale werken.

De feestmars 'Haal de vlaggen van de zolder' was in 1935 een van de laatste hoogtepunten van de muziekhandel.

Goosen & Swagerman begon in die dagen ook met het uitgeven van bladmuziek.

In 1902 deed Jan Mos mans de boekwinkel aan de Markt over aan de compagnons Van Gent en d'Haripon. Twee jaar later werd Mosmans hofleverancier. Tot na de tweede wereldoorlog stond 'Boekhandel J.Mosmans en Zoon' bekend om zijn katholiek getinte werken. In elke uitgave stond op de titelpagina het stempel 'Nihil Obstat', wat zoveel wil zeggen als: 'Geen bezwaar', ofwel kerkelijk goedgekeurd.

De overname van 1902 was lang niet zo bepalend als hetjaar 1966, waarin het Tweede Vaticaans Concilie werd gehouden.

Daarn1ee zakte de markt voor kerkelijke boeken in.

Luc van Gent, zoon van de voormalige eigenaar van Mosmans, terugkijkend op het rijke roomse leven: "Als pauselijk uitgever liepen er contacten naar kloosters en instellingen. We verkochten kerkelijke literatuur en allerlei andere attributen die met het kerkelijk leven te maken hadden, waaronderrozekransen. Je kunt zeggen dat de boekhandel dreef op het commerciële gedeelte van het katholicisme".

Geografisch gezien was in april 1975 de ruil met schoenenzaak 'Heinden Doop' aan de markt de grootste ingreep. Vanaf die tijd was Mosmans aan Kerkstraat 7-17 gevestigd.

Na de stroom van kerkelijke vernieuwing, die dus ook bij Mosmans merkbaar was, is er na de overname ook een meer zakelijke wind gaan waaien. Hoewel het assortiment schoolboeken gehandhaafd blijft is het wetenschappelijke genre tegelijk met de naam Mosmans uit de boekwinkel verdwenen.

Paul Kriele

Bron: o. a. Drs René Bouman in Boschboombladeren, nr38

Mijn zoon, hij studeert economie, misschien wordt hij later burgemeester of misschien ook nie.

Jan van Haaren

Het is een normale gang van zaken dat we onze omgeving accepteren zoals het is.

We schenken er nauwelijks aandacht aan .

En zeker als het een station is, want in die omgeving hebben we alleen maar haast. De grote klok zien we nog wel, want we kijken snel of we op tijd zijn. De loketten zien we pas als er een file voor staat en dan zoeken we naar de gunstigste.

Daarna lopen we naar het perron en komen daar tot rust, tenminste als de trein nog niet is gearriveerd. We bekijken de stationsoverkapping die dateert uit 1896. In de krant lazen we dat dit produkt van de architect Dr.Ir. G.W. van Heukelom dreigt te verdwijnen. Dringt het nu tot ons door dat het gehele gebouw gesloopt gaat worden en er een nieuw station op deze plaats verschijnt?

Persoonlijk kreeg ik de kriebels want ik wilde op datzelfde moment goed naar het bestaande gebouw gaan kijken. Naar de overkappingen die mogelijk zouden blijven, of toch tenminste één ervan, maar ook naar de rest. Op het bordes imponeerden me nu direct de beide grote schilddragenden leeuwen en de vlaggestok welke vroeger één van de lantaarnpalen was.

Nu pas ontdekte ik dat er, verdeeld over de totale gevelwand, zestien wapenborden van de provincies enz, kleur geven aan het geheel.

We zien de terra-cotta beeldhouwwerken "Mercurius" en "Bossche Gemoede-

lijkheid" die Jo Uyterwaal in 1952 maakte.

Natuurlijk zien we ook het door hem in 1961 vervaardigde zwarte beeldje vanAmadero XVI, want Peer van de Muggenheuvel heeft ons daar afgelopen winter nog via het BLOS-Journaal op gewezen.

Boven de ingangen van het gebouw zijn twee fraaie ornamenten aangebracht waarvan de linker Neptunus voorstelt. Wist U dat er aan het, in 1952 gebouwde station van Ir.S. van Ravesteyn zoveel fraais te zien is? Hebt U in de stationshal wel eens omhoog gekeken naar het beeld van Frans van de Burgt "Hertog Hendrik met de vogel" dat de gemeente in 1953 aan de spoorwegen schonk. Heel bescheiden in de hoek,

vlak bij het raam, hangt daar een gedenkplaat ter herinnering aan acht NS-Oorlogsslachtoffers. Over wat er met de stationstunnel gaat gebeuren, heb ik nog niet veel gelezen, ook daar zal wel iets aan ten offer vallen aan "La Gare".

Frans van de Burgt heeft daar in 1956 flink zijn stempel op gedrukt, waarbij het beeld "Cultuur en Arbeid" aan de westzij de het meeste opvalt. Aan deze zijde zien we ook nog "het meisje met de bloemen" en "man met seinlamp" ! De ingang aan de stadszijde laat "man met lasapparaat" en "man met trompet" zien.

Om het compleet te maken mag het 3,5 meter hoge bronzen beeld van Prof. Esser

"Sint-Christoffel", dat op 30 juni 1960 door burgemeester Loeff werd onthuld, niet onvermeld blijven.

Zullen we al deze dingen ook in hetjaar 2000 nog kunnen bewonderen? Bij het station of elders in de stad?We hopen van wel, de gemeente zal wel meer attent zijn dan in het verleden.

De beeldhouwwerken die vroeger de Wilhelminabrug verfraaiden kunnen we lang niet allemaal in het Bossche stadsbeeld terugvinden en, zoals U weet, een ezel stoot zich in het gemeen niet twee maal aan dezelfde steen.

H. Blankert

(foto uit eigen collectie)

'm'f:Dïtwït:R:Kd:RöEPEN . '"

WERKGROEP BINNENSTAD De afgelopen periode waren er genoeg interessante onderwerpen aan de orde.

Het ontwerp-bestemmingsplan Stationsgebied - centrumzijde verscheen en de structuurvisie voor het Tolbrugkwartier.

Het nieuwe beleid met betrekking tot het oude welstandstoezicht leidde tot de vaststelling door de gemeenteraad van een nieuw reglement van de welstandscommissie.

Het werk van de gemeentelijke Monumentencommissie werd gevolgd. De toekomst van de Isabella-kazerne kwam aan de orde en een aantal in onze ogen jammerlijk toegestane of uitgevoerde verbouwingen werden van kritisch commentaar voorzien. (Uitzendbureau Stationsweg, verbouwing Verwersstraat) De Kring heeft op het ontwerp voor het Stationsgebied schriftelijk bij de gemeente gereageerd. In onze reactie wijzen wij onder andere op de duidelijke verkleining van het Stationsplein in de nieuwe opzet en de te grote schaal van de voorgestelde bebouwing aan de Mayweg. Ook de wijze waarop de afsluiting van de noordkant van het plein is gedacht betekent een forse en massale ondoordringbare bebouwing, die ten koste gaat van de openheid.

Wij pleiten voor behoud van de oude overkapping en verplaatsing van het busstation naar de westzijde. De voorzijde van het station moet echt een voetgangersdomein worden, overgaand in de Stations-

weg. Ophalers en wegbrengers kunnen met de auto goed aan de west-zijde terecht.

Als U dit Kring-Nieuws onder ogen krijgt zullen de plannen van de NS voor het nieuwe stationsgebouw al wel zijn gepubliceerd. Benieuwd wat het worden zal.

De structuurvisie Tolbrugkwartier werd op 18 mei door wethouder Dona en het hoofd Stedebouw voor ons toegelicht.

In samenwerking met de Stichting 's-Hertogenbossche Monumentenzorg was er ook schriftelijk commentaar van ons beschikbaar.

De structuurvisie komt aan veel van onze opmerkingen tegemoet. Wij blijven echter van mening dat de inbedding van de ARENA in de overige bebouwing voorkeur verdient boven een "op zichzelf staand gebouw". Ook doen wij suggesties voor de uitvoering van de voorgestelde ARCADE, de loop van de te herstellen Binnendieze en de invulling van het gedachte pleintje achter de Gasthuispoort.

Grote problemen blijven wij houden met het voorgestane verkeers- en parkeerbeleid. Nog steeds wordt uitgegaan van een grote autobereikbaarheid voor winkelend publiek, tot in de kern van het Tolbrugkwartier. Naar onze mening is dat uit de tijd. Beter is het nu te investeren in parkeervoorzieningen aan de rand bijv. hoek Brugplein/Boschveldweg !

Onvoldoende wordt tegemoet gekomen aan de door ons benadrukte noodzaak de ontwikkeling van de Orthenstraat, Jan Heinstraat, Zuid-Willemsvaart in samenhang met deze plannen te bekijken.

Vooral de mogelijkheden van de ZuidWillemsvaart, op termijn geen scheepvaartroute voor de beroepsvaart meer, biedt schitterende kansen voor uitbreiding van de binnenstad richting noord.

Zo blijft er nog veel te wensen . Afwachten wat er met onze inbreng gebeurd. In september zal het ontwerp-bestemmingsplan verschijnen en dan kunnen we definitiefhet plan beoordelen. Een beetje vreemd was wel dat we te horen kregen dat, vooruitlopend daarop in juni al vast de contracten tussen gemeente en belegger/ projectontwikkelaars zullen worden getekend. Het gebruik van de art. 19 procedure ter versnelling van de start van de be ) werkzaamheden, wordt ook overwogen.

In het Kringhuis liggen de reacties van de Kring ter inzage; op aanvraag zijn ze tegen kostprijs te verkrijgen.

VERSLAGEN VAN ...

OPENING TOERISTENSEIZOEN 1993 OP 24 APRIL

RONDOM DE SINT-JAN

Vol verwachting klopt het hart van menig gids. Het seizoen begint weer en demogelijkheden om op één of andere manier de mensen van de stad en haar gebouwen te laten genieten zijn weer volop aanwezig.

Het comité twintig-jarig bestaan heeft zich extra ingespannen om van deze dag een extra feestelijke te maken.

Ter gelegenheid van het twintig-jarig bestaan heeft de Kring een nieuwe stadswandeling in elkaar gezet met als hoofdonderdeel de buitenkant van de Sint-Jan. Velen kijken regelmatig naar al het moois dat op en aan de trots van onze stad te zien is. Een wat meer gedetailleerde omschrijving ontbrak aan het assortiment der Kringwandelingen en dit hiaat is nu opgevuld. De wandeling is een goede mengeling van de geschiedenis, de omgeving en het aanschouwelijke van de Sint-Jan, zonder dat het een droge opsomming wordt.

Er wordt niet alleen aandacht besteed aan de bekende boogbeeldjes, de Erwtenman of de gerfkamer, maar ook aan bijv. de herdenkingssteen van de "100-jaar restauratie" en het nieuwe monument voor het Noorderportaal van Niel Steenbergen.

In het verhaal komen ook de etablissementen aan de Parade, het paleis van de bisschop, de Plebanie, Museum Slager, het Geefhuis en "Museum de Bouwloods" aan de beurt.

Tot onze verbazing is er zeer matig gebruik gemaakt van de gratis rondwandelingen die in mei plaats vonden. De liefhebber mag gerust spijt hebben dat men op die zondagmiddagen geen gebruik heeft gemaakt van die aanbiedingen. De Kring zou echter de Kring niet zijn als men de Bosschenaren geen herkansing zou gunnen, er zal in de loop van deze zomer nog meerdere malen de gelegenheid zijn tot deelname. Voor de leden is dit, door middel van een bon aan de lidmaatschapskaart, ook dan gratis.

Alvast een prettige wandeling toegewenst.

De Bourgondische loopgroep deed deze dag "KOND" van het feit, dat de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch" dit jaar 20 jaar bestaat. De eerste afkondiging vond plaats vanaf het Stadhuis. Ook op vele andere plaatsen in de stad, waaronder bij de "'. t-Jan, werden deze aankondigingen 1,~.-haald. Joop van de Voren was uitermate geschikt voor de functie van stadsomroeper. Deze stijlvolle activiteit, in middeleeuwse klederdracht, verdient veel lof en zal, naar ik hoop, bij andere activiteiten in de toekomst een zeer goede intro kunnen zijn. Niet alleen Joop van de Voren, ook de overige deelnemers van de groep gedroegen zich met "stijl".

In de middag het optreden van zeer gerenommeerde muziekkorpsen op de Parade: De P.T.T. harmonie en de Heineken fanfare . Jammer blijft dat de publieke belangstelling voor deze concerten, ondanks grote drukte in de stad, maar matig was.

Bij de Sint-Jan stond "het cadeau" opge, ' tl, aangeboden aan de Kring op de jaarVt;/gadering door het comité twintig-jarig bestaan. Helaas hield de parasol het bij windkracht één niet uit en moest gestreken worden, de "blikvanger" van de stand was dus niet goed bruikbaar. Jammer was dit,

omdat de dames van de info-stand daardoor een beetje uit het zicht verdwenen.

Gedurende de gehele dag waren er gratis stadswandelingen met als startpunt Kringhuis en de info-stand op de Parade met een enigszins tegenvallende belangstelling.

Om 17 .00 uur begon de receptie ter gelegenheid van het twintig-jarig bestaan van de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch" voor leden en genodigden in de, voor dit soort gelegenheden uitermate geschikte, "Orangerie".

De Burgemeester van 's-Hertogenbosch beklom de oude preekstoel in stijl en het spreken op de kansel was hem op het lijf geschreven. Zijn woorden waren luid en duidelijk en hij stak het bestuur van de Kring een hart onder de riem in deze zo zware en turbulente dagen.

Ook de voorzitter van de Kring voerde het woord, zijn woorden vanaf de kansel waren echter minder goed te verstaan.

Zoals gezegd, deze Redemptoristenkerk is uitermate geschikt voor zulke stijlvolle bijeenkomsten. Vele prominenten en leden van de Kring alsmede andere belangstellenden kwamen het bestuur de hand drukken en onder het genot van een lekker drankje en heerlijk hapje werd er door de honderden aanwezigen op aangename wijze geconverseerd, onder begeleiding van het bijzondere salonorkest. Uitermate spijtig is het dan dat zo'n stijlvolle receptie zo vlug voorbij is.

De inspanningen van het comité twintigjarig bestaan zijn, althans voor deze dag en zeker voor deze receptie, niet voor niets geweest.

John Vermulst.

H.Blankert

(foto eigen collectie)

YAN PÈ REDACTIE VERSLAGEN VAN ...

SCHOOLWANDELINGEN

TEKEN-KLEURWEDSTRIJD Vijf winnaars van de wedstrijd waren door het bestuur uitgenodigd om op 5 mei j .l. in het Kringhuis te komen voor de prijsuitreiking.

Op de scholen waren tekeningen uitgereikt van het Bossche marktplein waar een pand in de gevelrij ontbrak. Het was de bedoeling dat de kinderen dit gat zouden opvullen met datgene wat men zelf vond dat daar moest staan en daarna het geheel kleuren.

Het gevolg was een berg van 147 inzendingen met een scala van variëteiten. De meesten hadden het gat opgevuld met een trapgevel, maar ook een zeer moderne gevel kwam voor en zelfs vonden er dat op deze plaats een steegje wel leuk zou zijn.

Het plaveisel van de Markt werkte kennelijk sterk op de verbeelding van de kinderen en zelfs een luchtballon sierde de lucht. Het geheel was, of met za;;;hte tinten, of met felle kleuren, of met alles wat daar tussen in zit, door de inzendertjes verlevendigd.

Van de vijf genodigden waren er slechts vier verschenen, maar deze hadden dan ook hun moeder en/of leeftijdsgenoten meegebracht zodat het een gezellige drukte was in het Kringhuis.

Voorzitter Kurvers heette iedereen hartelijk welkom en legde de kinderen uit welkeclubdeKring"Vrienden van 's-Hertogenbosch" nu eigenlijk is. Dat het een club is van allemaal Bosschenaren die erg veel van hun stad houden en hij hoopte dat de kinderen, die in onze stad wonen, dat

ook doen en anders zouden gaan doen . Hij gaf wat toelichting op de inzendingen en vertelde datde winnende tekeningen, na afloop van de tentoonstelling, aan de Gemeente zouden worden gegeven omdat ze daar wel een paar goede ideeën kunnen gebruiken.

Omdat men in de vijf winnende platen geen speciale volgorde wilde aanbrengen, was besloten om alle winnaars dezelfde prijs te geven.

Samen met mevrouw Van Rijsbergen overhandigde de voorzitter aan elke winnaar het gezelschapsspel van 's-Hertogenbosch en een mooie balpen.

Na een drankje en een snoepje keerde iedereen weer huiswaarts.

Tot 24 juni was iedereen in de gelegenheid om de ingezonden werkstukken in het Kringhuis te bezichtigen.

Tot slot nog de namen van de gelukkigen en de school welke zij vertegenwoordigden: Christine de Ling, 11 jaar, De Springplank Joris Aben, 11 jaar, De Kruisboelij n Peter Bok, 12 jaar, Bengelen bak-Kempenaars HenkChiu, 12jaar, Nutsschool West Feisal Henraat, 11 jaar, Bisschop Bluyssenschool H. Blankert

In het kader van het scholenproject vonden er, naast de teken- en kleur-wedstrijd, een aantal stadswandelingen door scholen plaats.

Onder leiding van ervaren stadsgidsen en onder toezicht van leerkrachten en ouders namen maar liefst 308 leerlingen van de lagere scholen deel.

Gedurende drie dagen kon men groepjes door de stad zien trekken en vele toevallige voorbijgangers genoten van het vrolijke rumoeren de kwinkslagen van de kinderen.

De jongelui gaven dikwijls blijk van verbazing dat er in onze stad zoveel te zien was.

Ze zagen beelden van "Janus en Bet", "Zoete Lieve Gerritje", "DeHalve Peer", Jeroen Bosch" en "Dieske". Ze bekeken het stadhui s van binnen. Zagen ook dat .,) _ Ie grote gebouwen een speciale naam,_ den, maar nog veel meer kleinere panden ook een naam op de gevel hebben staan.

Zij leerden welke ambachtslieden vroeger in bepaalde straten woonden. Jong als ze zijn, waren ze nog wel eens door hun klasgenoten afgeleid en moesten ze weer tot de orde worden geroepen. Echter over het algemeen deed men enthousiast mee.

Men trachtte wel regelmatig de gidsen afte leiden, er was bijv. een groep die liever iets over de Schilderstraat wilde vernemen, de Bank van Leening was voor hen niet het goede antwoord. Bij een van de wandelingen liep een verslaggeefster van OmroepBrabant een paar straten mee. Natuurlijk moest daarvoor op de Korenbrug het "Dat gaat naar Den Bosch toe" gezongen worden. Enkele uren later kon men, via à <tdio, het resultaat horen. Na 1,5 uur keer .... J n ze terug in het Kringhuis waar de limonade op hen wachtte. Tot hun grote verrassing kwam daar Hertog Hendrik in vol ornaat te voorschijn om hen de oorkonde te overhandigen die zij, ter herinnering aan deze wandeling, mee naar huis mochten nemen.

Blijkens deze oorkonde waren ze op zoek geweest naar de verborgen stad, ze lieten blijken dat ze deze ook gevonden hadden en ze weten voor altijd dat de Hooge Steenweg hoger ligt dan de rest van de stad en hoe dat is gekomen.

De Kring kan terugzien op een arbeidsintensief, maar ook op een geslaagd initiatief. Diverse leerkrachten lieten hun waardering blijken en hopen op een jaarlijkse herhaling.

H. Blankert

EXCURSIE LEUVEN

~p de 1e pinksterdag begaven circa 90 Kringleden zich naar onze moederstad Leuven. Velen van hen hadden enkele weken geleden waarschijnlijk de smaak te pakken gekregen want veel mensen die de lezing van Jan Staes bezocht hadden namen ook deel aan deze reis.

Men had nu eens niet voor de snelle reis gekozen maar voor de toeristische. Onderweg hebben we veel fraaie stukjes BelgiĂŤ kunnen aanschouwen.

In Leuven stond ons een aangekleed kopje koffie te wachten.

De taveerne was gevestigd in een gebouw wat er eigenlijk niet meer had mogen zijn. Ook hier zijn er veel bewoners erg be-

~c~:e:;:i~e:t:~~n;:~~:~:~ !~:tet:,~;:~~ ren. Mooi is het gebouw niet. Het is een industrieel monument en die zijn zelden mooi. Men heeft de omtrek van het gebouw gelaten voor wat het was. Binnenin heeft men het geschikt gemaakt voor bewoning.

Doordat het gebouw in vroeger tijden al veel gebruik maakte van het water, waren er mogelijkheden om via het water in de energie te kunnen voorzien. Daar heeft men goed gebruik van gemaakt. Het lijkt mij ook een mooie oplossing voor het gebouw van Koudijs.

Na de koffie stond er een wandeling op het program, die werden verzorgd door twee gidsen die ook erg met onze stad begaan zijn Christien Montald-Stals en Jan Staes. Deze voerde ons niet langs het stadhuis, tafelronde, de Sint-Pieterskerk. Maar door een stukje Leuven wat niet zo vaak

door de toeristen bezocht wordt, maar daarom is het niet minder mooi. Een groot deel van de wandeling bracht ons in contact met de medische faculteit van de universiteit en de klinieken die daaraan verbonden zijn.

Tijdens de wandeling waren er twee onderwerpen die mij erg aanspraken. Ten eerste de koorbanken van de kerk van de abdij van Sint-Geertrui. Ten tweede de manier waarop men onderdelen van oude gevels bewaard heeft. Dit laatste verdient enige verklaring. Ook in Leuven moesten oude panden wijken voor de moderne tijd. De gevels van deze panden heeft men zorgvuldig afgebroken en in het Geertruihof gebruikt toen deze toe was aan een grondige opknapbeurt. Vroeger was op die plaats de abdij van Sint-Geertrui gevestigd. Deze abdij was ook met onze stad verbonden, het had hier namelijk een refugiehuis en wel op de Spinhuiswal. Onze wandeling eindigde uiteindelijk toch bij het stadhuis, waarna ieder voor zich kon bepalen hoe men de tijd tussen 14.00 uur en 22.00 uur wilde doorbrengen.

Er waren mensen die gebruik gemaakt hadden van het feit dat men kaarten voor de tribune kon reserveren, anderen kozen ervoor ergens langs de kant te gaan staan om zodoende iets van de praalstoet op te vangen. Nog weer anderen kozen ervoor Leuven te verkennen en de stoet te laten voor wat die was.

Door voor een gulden middenweg te kiezen kun je van veel dingen een graantje meepikken.

Zo'n praalstoet is iets waar de Belgen meesters in zijn. De stoet was schitterend van de loopgroepen tot de praalwagens. De kostuums waren historisch verantwoord.

Voor het voortbewegen van de praalwagens maakte men gebruik van of mankracht of paardekracht. Slechts een onderdeel werd motorisch voortbewogen namelijk een rijdend beiaardspel. Gezien de om vang daarvan zou het onverantwoord zijn dat door mensen of paarden te laten voortbewegen.

Diegene die gekozen hadden voor een wandeling door Leuven konden hun hartje ophalen aan de vele historische gebouwen die de stad heeft. Daar vinden we het stadhuis, tafelronde, diverse kerken, diverse gebouwen van de universiteit, delen van de vestingmuur en het groot begijnhof. Bijna al deze gebouwen verkeren in goede staat en zijn het aanzien zeker waard.

Onze stad heeft ooit eens het predikaat "Schoonste stad van Nederland" gehad.

Heel vaak laat die properheid nu te wensen over. Ze zou een voorbeeld kunnen nemen aan haar moeder. Nog voor de stoet helemaal teneinde was, was de reinigings-colonne al bezig. Men vond niets meer, men kon bij wijze van spreken van de straat eten.

Na de stoet was het nog wel eens moeilijk een plaatsje te vinden om iets te kunnen gebruiken. In vele etablissementen had men de bediening in aangepaste kledij gestoken. Gelukkig voor iedereen werkte het weer die dag heel goed mee.

Ik neemaandatikuitnaam van alle deelnemers spreek als ik zeg dat het een vermoeiende maar zeer geslaagde dag was.

Ati Linders

(foto's Jan Bruijstens)

GOED GELUISTERD

REINIER VAN ARKEL Lezing door Dr. A. Kappelhof in het Stadsarchief op 19 april.

Het psychiatrische ziekenhuis Reinier van Arkel is de oudste instelling in Nederland op dit gebied.

Wie was Reinier van Arkel?

Hij was een nakomeling van een echte Bossche familie en hij hield zich bezig met handel, niet bekend is waarin en is betrekkelijk vermogend geworden. Hij is vermoedelijk geboren in 1401 en overleden in 1439. Reinier van Arkel is nooit gehuwd geweest, doch werd in 1425 vader van een onwettige dochter.

Een normaal gebruik was het in die tijd, wanneer er geen directe erfgenamen waren, een gasthuis te stichten. Door Reinier was bij testament vastgelegd, dat zijn vermogen aangewend zou worden voor het stichten van een gasthuis voor arme en zinneloze mensen, in die vorm de eerste in de noordelijke Nederlanden, die specifiek alleen razenden en dollen opnam.

In Brugge was reeds een speciaal gasthuis voor dollen en in Spanje waren diverse gasthuizen voor zinneloze weeskinderen . Deze laatste waren nogal groot: ca 100 kinderen. In 's-Hertogenbosch was het gasthuis 6-8 personen groot.

Via bedevaarten naar Santiago de Compostella kwam men te weten hoe men in Spanje omging met het probleem van zinnelozen.

In de middeleeuwen was de anatomische kennis zeer gebrekkig. Er waren geen dokters die zich bezig hielden met zinneloosheid. Dit verschijnsel zag men als door de duivel bezeten. Men ging ter bedevaart, priesters hielden rituelen van duivelu itJrijving (genezing van de waanzin), er werd gebiecht, de mis gehoord en er werd met wijwater gesprenkeld.

In 's-Hertogenbosch liepen de niet gevaarlijk gestoorden gewoon los! In Reinier van Arkel werden de gevaarlijke krankzinnigen opgesloten en werden geketend of geboeid!

In die tijd (1439) heerste er in de stad een grote pestepidemie. De vroomheid steeg tot grote hoogten en als gevolg daarvan werden er veel gasthuizen gesticht.

Reinier van Arkel stierf op 19 november 1439.

Twee broers en vrienden werden executeur van zijn wilsbeschikking. Samen met de vuurmeesters (brandweer) van het Hinthamereinde vormden zij het bestuur van het gasthuis. (Later werden de vuurmees-

ters de blokmeesters van de negen blokken in de stad. Het blokfonds ondersteunde de armen van de wijk, het Hinthamereinde was het grootste en armste blok.) De familie Van Arkel verdwijnt uit het bestuur en alleen de blokmeesters blijven over. De zorg voor de armen was een zaak voor de buurt.

Men ging praten met het stadsbestuur om bevoegdheden te krijgen tot vrijheidsberoving van de dollen, maar het stadsbestuur eiste daarvoor inzage van de boeken.

Er wordt bepaald dat er maximaal zes personen in het gasthuis mogen worden opgenomen.

Aan het eind van de 15e eeuw wordt het huis uitgebreid en in de 16e eeuw wederom. In 1540 verblijven er circa 23 mensen en dit blijft zo tot in de 17e eeuw.

In die tijd (rond 1620) kreeg men voeding en onderdak en mocht men vertoeven in de tuin van het gasthuis. Er waren nog steeds géén artsen. De bewoners werden voor die tijd behoorlijk verwend: Op zondag vóór vastenavond b.v. kreeg men warm wittebrood met pruimen, krenten en rozijnen en op Paasavond witte roggemik met pruimen en rozijnen en in melk gekookte rijst met suiker. Op alle andere grotere feestdagen werd iets soortgelijks verstrekt en soms was er wel eens een gebraden gans!

De dagelijkse kost bestond uit roggebrood, kaas, vis en bier (1 à 2 procent alcohol).

In 1629 verandert er nagenoeg niets voor de gasthuizen, alleen de blokmeesters moesten op bevel van het stadsbestuur protestant zijn. Zoals ook bij andere instellin· gen gebeurde heeft ook hier gouverneur van Brederode bemiddeld over die ommezwaai en uiteindelijk werd ook hier overeengekomen dat de blokmeesters voor de helft uit katholieken mocht blijven bestaan.

Aan het eind van de 17e eeuw gaan de blokmeesters zich regenten noemen. Zij gaan afwijken van de bedoelingen van Reinier van Arkel. Er kwamen opnamen van niet-Bosschenaren en tegen een bepaald bedrag (f 1200,-). De oorspronkelijke patiënten gingen kostgeld betalen van circa f 300,- per jaar! In die tijd verdiende een boer circa fl 150,- per jaar en een stedeling f 250,-.

In 1686 vindt nieuwbouw plaats.

In de 18e eeuw neemt het aantal patiënten fors toe. De tolerantie voor afwijkend gedrag neemt fors af, waaronder ook voor mensen die hun familiekapitaal verkwist-

ten! In die tijd was ook drankzucht een groot probleem en drankzuchtige mensen, ook vrouwen, werden opgenomen in Reinier van Arkel.

Het vermogen van de inrichting nam fors toe, getuige ook de regentenkamer uit 1767 met goudleerbehang, een zeer fraaie klok en het meubilair.

Rond 1800, in de Franse tijd, worden ook hier de Franse wetten voor armenzorg toegepast. Vanuit Parijs werd de commission des hospices gedirigeerd! Alle armenzorg e.d. werd onder één parapluie gebracht, waaronder ook Reinier van Arkel.

In 1814 herstelt Koning Willem I de oude toestand, maar binnen de stad komen alle inrichtingen onder één bestuur; " :;_f regenten met volledige autonomie. In 1~ _ ontstaan de Godshuizen.

Aan het eind van de 18e eeuw komen er andere denkbeelden over psychiatrie. Men erkent dat er een ziektebeeld is, dat soms genezen kan worden. De mensen worden beter behandeld, kunnen vrij rondlopen.

De oude dolhuizen worden afgeschaft.

In de 19e eeuw komt de wet op verpleging van krankzinnigen. Twee inspecteurs (een arts en een ambtenaar) komen controleren en rapporteren aan de minister. Er komt veel kritiek met als gevolg dat veel aanpassingen nodig zijn. In 1838 volgt complete nieuwbouw van Reinier van Arkel en later in de 19e eeuw volgt nog een uitbreiding.

De patiënten krijgen een humaner behandeling, betere hygiënische toestav · 1, / betere voeding, betere verpleging waaivrtder geen slaag meer en er komt een vaste arts ter genezing van de patiënten, anders wordt de inrichting niet meer erkend. In 1844 volgt de voorlopige erkenning en in 1848 de definitieve (zie ingang gesticht).

Men heeft de intentie om krankzinnigen te genezen.

In 1848 zijn er 270 patiënten in Reinier van Arkel.

In 1852 volgt de intrede van de religieuzen, immers congregaties kunnen veel mensen snel en goedkoop leveren.

In 1870 zijn er 700 patiënten en drie artsen! De regenten kunnen dit niet meer bijhouden, de groei is ongebreideld, er ontstaat een crisis. Twee artsen richten een eigen N.V. op en stichten een nieuwe inrichting buiten de stad (beter voor de patiënten, een rustige omgeving), Coudewater is een feit.

GOED GELUISTERD

De regenten nemen collectief ontslag en er komt een nieuw bestuur dat op revanche zint. De inspectie van de overheid vindt Coudewater niet goed en te duur!

In 1885 wordt één miljoen gulden gevoteerd en Voorburg wordt gesticht. Patiënten gingen van Coudewater naar Voorburg.

De aanwas van patiënten is echter zo groot, dat ook Coudewater kan blijven bestaan!

De merkwaardige situatie doet zich voor, dat er in en bij 's-Hertogenbosch nu drie psychiatrische inrichtingen zijn door het opbieden tegen elkaar. Op vele plaatsen in Brabant zijn echter witte vlekken.

In 1936 komt er één gezamenlijke directie voor Reinier van Arkel en Voorburg in Vught. De chronisch zieken worden onderacht in Reinier van Arkel. Door deze ~ncrk vergrijsde - bevolking ontstaan zeer ouderwetse toestanden, waarbij ook de hoge leeftijd van de verplegende religieuzen een rol speelt.

In de zestiger jaren ontstaat het plan om Reinier van Arkel helemaal te slopen, maar dit is uiteindelijk niet doorgegaan. In de inrichting vindt een nieuwe aanpak van psychiatrie plaats.

De patiënten worden nu snel en intensief behandeld, zonodig in dagbehandeling of polyklinisch, een revolutie in de psychiatrie. In oude gebouwen worden nieuwe methodes toegepast en midden in de stad! Dit laatste wordt nu als een troefkaart gezien.

Reinier van Arkel is mentaal volledig gerenoveerd. Ook de panden worden nu aangepast aan de huidige tijdseisen. Het ' ) mw langs de Hinthamerstraat blijft wel bestaan, maar krijgt een aangepaste functie.

Naschrift: De lezing van Dr. A. Kappelhof was één van de beste die ik de laatste jaren mee mocht maken voor de leden van de Kring en andere belangstellenden.

Primair in deze lezing was: het ontstaan, de voortgang en de blik naar de toekomst.

Ik stel, dat juist deze soort lezingen van het grootste belang zijn om de hedendaagse mens bewust te maken. De toekomst is alleen goed op te bouwen door het verleden te kennen.

Voor de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch" lijkt het mij een goede gedachte om lezingen van dit niveau regelmatig te laten terugkeren.

John Vermulst.

BOEKENNIEUws'

JACQUES DE BRESSER Vele Bosschenaren hebben hem niet gekend, echter wel degenen die onze Sint-Jan een warm hart toedragen.

Jacques, een uitstekend en vakbekwaam beeldhouwer, die 50 jaar als restaurateur aan onze Sint-Jans Kathedraal heeft gewerkt.

Hij was iemand die niet graag op de voorgrond trad, zichzelf wegcijferde en helemaal in zijn werk opging.

Naast zijn restauratie-werkzaamheden heeft hij in opdracht gewerkt voor kerken en kloosters. Ook heeft hij profaan werk geleverd.

Zijn zoon Wout wil graag een hommage brengen aan het werk van zijn vader en zorgen dat dit werk bij een breder publiek bekend wordt. De idee is derhalve geboren een fotoboek uit te brengen over het werk van Jacques de Bresser.

De plannen zijn in een dergelijke fase gekomen dat in september van dit jaar het fotoboek met diverse teksten zal verschij-

BOSCH' WOORDENBOEK Lex Reelick (lid van de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch") is jaren bezig geweest om woorden en uitdrukkingen uit het Bossche dialect te verzamelen.

Gelukkig is hij zo verstandig geweest om deze woorden met omschrijvingen en verklaringen in boekvorm uit te geven.

Tegenwoordig is dialect vaak niet meer vanzelfsprekend, vele uitdrukkingen en woorden verdwijnen daardoor uit ons taalgebruik. Verdwijnen van dialect verarmt onze taal.

Het boek dat Lex Reelick samenstelde is bijzonder lezenswaardig en onderhoudend!

nen. De oplage is beperkt. Voor de prijs hoeft men het niet te laten, deze bedraagt slechts f 20,-.

Degenen, die belangstelling hebben voor dit boek, kunnen dit kenbaar maken door een van onderstaande telefoonnummers te bellen: 04108 - 15769 073 - 413073 073 - 13 77 20 073 - 13 53 34 Het boek zal overigens ook in het Kringhuis te koop worden aangeboden.

Dit boek mag in de verzameling van bewonderaars van de stad 's-Hertogenbosch in het algemeen en bewonderaars van de Sint-Jan in het bijzonder zeker niet ontbreken.

Ik hoop dat velen van u hierop reageren en zodoende de hommage aan deze Bossche beeldhouwer/restaurateur op waarde weten te schatten.

Frans Peters

Natuurlijk kunnen we hier een aantal uitdrukkingen en woorden aanhalen, maar het is veel beter om naar het Kringhuis te stappen en daar een BOSCH' WOORDENBOEK aan te schaffen.

Bij het lezen zult u een aantal bijzondere uren beleven en vele malen zult Udenken: "Och kèk toch's, 't is zund dègge 't nerges nie meer heure kunt."

Hopelijk is Lex Reelick het eens met deze vrijmoedige en misschien wel foutief geschreven versregel.

Ik kan U dit boek van harte aonrikkemedere.

John Vermulst.

Rectificatie

Kring-Nieuws nummer4, mei 1993.

In het artikel "Een historische Bomenwandeling" staat in kolom 1 blz. 10 Oostenrijkse diplomaat "De Buseck" dit moet zijn "De Busbeck" Jo Hendriks

Kopij voor het eerst volgende Kring-Nieuws dient uiterlijk vrijdag 6 augustus 1993 te worden ingeleverd bij Secretariaat Kring-Nieuws Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch of bezorgen in het Kringhuis

'

BOEKENNIEUWS ... .. " ...

NEGEN SCHOTEN MET GROF CANON Bij Boekhandel Adr. Heinen is in de serie 's-Hertogenboek deel 9 verschenen: NEGEN SCHOTEN MET GROF CANON, verzameld en ingeleid door drs. Coen Free.

De titel van 's-Hertogenboek 9 is afkomstig uit het "dagboek 1629", waar de schrijver op 22 mei 1629 noteert: "Den 22 dito heeft de Prince op de stadt doen schietren aende Orten poorte negen schoten met grof canon."

Uit de beschikbare dagboeken, geschreven tijdens de meest turbulente oorlogsperioden van de Bossche geschiedenis: 1629, 1794 en 1944, is een drietal gekozen.

Uit 1629 van een onbekende Bossche burger, uit 1794 van een Oranjegezinde Bosschenaar, waarschijnlijk Mr. C. van Breugel en uit 1944 van Jan Vromans.

Vanwege de authenticiteit is de eigentijdse spelling gehandhaafd.

Dagboek 1629.

Voor het dagboek uit 1629 van de onbekende Bossche burger is gekozen o.a. vanwege de trefzekere registraties van de gebeurtenissen.

Overtuigd van de onoverwinnelijkheid van de stad besteedt de schrijver in het begin veel aandacht aan de prijzen van levensmiddelen en aan de hoeveelheid kogels die afgevuurd worden. Soms worden ook gruwelijke details beschreven zonder veel emotie: "Den 18.dito sloeghen wy by de stadt op een plaetse de Muntel genoemd een ingenieur doot, die stont en teeckende; sneden hem oock beyde zijn ooren af."

Dagboek 1794.

In 1794 valt Pichegru aan het hoofd van de Franse troepen ons land binnen. Het Bossche garnizoen is ondanks waarschu-

KRAAMLIED

De Ais van AANDENKEN, zie hier wat er staat, we gaan voort promoten op plein en in straat.

De Bis van BESTUREN, we wisten van Hein, je mag het nu zeggen en dat lijkt me fijn 1 De Czijn de CENTEN en wee ons gebeente, we betalen het zelf, liefst zonder gemeente.

De Dis de DIEZE, ze stroomt door de stad, we varen elektrisch, belangstelling zat.

De Evan EXPOSITIE, in het Kringhuis van heden, met knipsels en foto's uit roe1mijk verleden.

DeF is van FAX, we kunnen nu niet zonder, de tijd is nu anders, dus dat is geen wonder.

De Gvan GEMEENTE, we praten met hen, steevast is het antwoord: Kan het zijn datik Uken!

De His van HEEMKUNDE, stad en geschiedenis, een zaak die bij de Kring het uitgangspunt is!

De Ivan IDEE en dat wordt geboren, dus kriebelt er iets, laat ons het dan horen.

DeJ van Sint-JAN, de klokken te horen, met ons kunt Uklimmen, tot hoog in de toren.

De Kis van KRING-NIEUWS, thans 20 jaar oud,

Dagboek 1944.

Uit de 路 talrijke dagboeken is gekozen voor het dagboek van Jan Vromans, die aan de Parallelweg woonde, vanwege de uitvoerigheid en de levendige en soms emotionele verteltrant.

Beschreven worden de gebeurtenissen van 16 september tot en met 27 oktr .... ~r 1944, 17.45 uur!

John Vermulst.

PERSB~~ICHT

BOSSCHE POEZIE

Bij de aanbieding van het cadeau - een promotie-kraam - aan het bestuur tijdens de jaarvergadering op zondag 21 maart 1993, door de "commissie 20-jarig bestaan", werd een gevat ABC gedeclameerd door de heren Piet de Bock en Joep van der Griendt. Met genoegen leggen wij deze pennevrucht van Joep in ons KringNieuws vast voor het nageslacht.

wingen van de Raad van State, niet echt voorbereid op de aanval van 22 september.

Zonder slag of stoot neemt generaal Daendels met vier manschappen het belangrijke fort Orthen in. Op 9 oktober capituleert 's-Hertogenbosch. In de stad is veel materi毛le schade en zijn er 10 doden.

In voornoemd dagboek ook weer aandacht voor de prijzen van levensmiddelen en de aantallen kogels.

compliment aan de redactie, voor tekst en lay-out.

De Lis van LOEFFPLEIN, het ligt spoedig braak, de Kring wil er bomen, Gemeente een zaak!

De Mzijn de MENSEN, vrijwilligers genaamd, daarom is de Kring er, ten zeerste befaamd.

De Nis de NESTOR, de oudste, heet Kleyne, hij was het begin, hij weet nog het fijne!

De 0 is van OUDE, die mooie Oude Dieze we hadden er plannen, we moesten ze bevriezen.

De Pis de PERS, laten we daarover zwijgen, wat een ellende, om het er in en op tijd te verkrijgen.

De Qvan QUAESTOR, latijn voor ingewijden, betekent penningmeester, links debetzijde.

De Ris het REPAREREN van talrijke zaken, hulde aan hen, die daar hebben taken.

De Sis van STADSWANDELING, en lopen dat doe je alleen met de Kring.

De Tis van TALRDK, we bedoelen toeristen, we geven hen mee, dat zij nog niet wisten.

De Uzijn de UREN, door Uwel besteed, we zijn uheel dankbaar, als udat maar weet.

De Vis van stads-VVV, we werken toch samen, we doen het met twee!

De Wis van WATER, van water met hop, op onze gezondheid, daar drinken we op.

De Xis een letter, dat is me er enen, wie erg veel wandelt, krijgt Xin de benen.!

De IJ is van EIGES, en dat is typisch Bosch, en Adri promootte de Kring voor de Blos.

De Zer als laatste, de Zvan ZEE, hoe woelig de baren, de Kring dobbert mee!

BOSCHVELD, EEN OPMERKELIJKE BOSSCHE WIJK Van 1 juli tot en met 11 september 1993 vindt er op het Stadsarchief een tentoonstelling plaats over de wijk Boschveld. Het is tachtig jaar geleden dat er voor het eerst gebouwd werd (doorGrasso); thans wordt er opnieuw naar de toekomst gekeken.

Ambitieuze plannen als La Gare, terwijl de meningen van de bewoners gebundeld werden in "Als ik het voor het zr ~n had ... ". De politiek moet zich nog ui bv eken over het toekomstige beleid.

Het Stadsarchief besteedt aandacht aan de totstandkoming van de wijk. Van 'het lege westen' via 'Plan West' en 'West' tot de huidige wijk Boschveld ..

Tegelijkertijd met de opening van de tentoonstelling komt het nieuwe nummer van het archief-tijdschrift 's-Hertogenbosch uit, dat geheel gewijd is aan Boschveld.

De opening van de tentoonstelling vond plaats op 30 juni 1993. De expositie is te zien van dinsdag tot en met vrijdag van 9.30 tot 17 .00 uur. In juli en augustus is het Stadsarchief zaterdags gesloten. De laatste dag van de tentoonstelling is zaterdag 11 september (Open Monumentendag); die dag bent U van 9 .00tot17 .00 uur welkom ..