Kringnieuws 1994 11 20 123

UITGAVE VAN KRING "VRIENDEN VAN 'S-HERTOGENBOSCH" JAARGANG 20 - NUMMER 6 - NOVEMBER 1994

BEVRIJDINGSVERS 'Ze waren voor ons aardig, Doch veel, veel meer nog dankbaarheid waardig!

Wij, mensen van 's-Hertogenbosch, Die nu nog mogen leven, Komen nimmer hiervan los, Zullen vaak dit herbeleven En zeggen met 'n lieve klank Tegen onze Bevrijders: "Zéér veel dank!"

Immers wij kennen het geluk in ons gevoel: Al 50 jaar bevrijd te zijn Van wreed geweld en nutteloos doel.

We vieren feest en zingen 't refrein: In 1944 werden we bevrijd,

Secretariaat van KRING "VRIENDEN VAN 's-HERTOGENBOSCH" Postbus 1162 5'JOO BE' s-Hertogenbosch KRINGHUIS Tweede Korenstraatje 18 's-Hertogenbosch Telefoon 073 - 13 5098 Telefax 073 - 146021 Openingstijden: Maandag t/m zaterdag van 10.00- 17 .00 uur Zon- en feestdagen van 12.00-17.00uur bovendien op donderdag van 18.00- 21.00 uur BETALINGEN - Postgiro 3.119.716 - Bank van Lanschot rek.nr.

22.51.91.202 - Jaarlijkse bijdrage minimaal f25,- Jeugdleden f 15,-

Op de 27e dag van oktober, Na veel spanning en angstigheid, Vijf jaar onder de knoet én sober.

Dit is nu 50 jaar geleden ...

0, Vrede, lieve Vrede!

De Tweede Wereldoorlog woedde En sneed in 't geluk der mensen, We waren ten einde moede, Totdat er herstel kwam van grenzen;

Vrede voor alle mensen in de Hertogstad En in heel Nederland daarbij; Vrede voor allen buiten onze grenzen, zodat Ook zij ontspannen zijn én vrij. 't Is feest bij ons in de Hertogstad !

Ja, 50 Jaren Vrede ..... dát is héél wat!

Thea van der Biezen

't Gevecht kostte dierbare levens, Dit blijven droevige gegevens.

Ook huizen en bruggen werden Volledig omver geknald, Kanonnen, die wegen versperden, 't Dagelijks leven totaal vergald.

Dát is nu 50 jaar geleden ...

Maar nu ... nu is er Vrede!

Vrede door onze Strijders, Vrede door hulp van Geallieerden Onder aanvoering van hun grote Leiders, Waarvan we allen zeer veel leerden;

Bevrijdingsvers Van de redactie Agenda Van de bestuurstafel Leden vergadering Bossche Historie Van de werkgroepen

1 2en7 2 2t/m6 4 9en 15 13

02-10 Herinneringen 1940-1945-

Kringhuis (tot eind november).

08-11 Studiemiddag Stadsarchief "Het is een vreemdling zeker. .. " 11-12 Algemene LedenvergaderingGolden Tulip Hotel Central Aanvang 14.00, einde 13 uur.

11-12 Bosch Culinair Wandelen 1995 OI-Ol Nieuwjaarsbijeenkomst - open huis Kringhuis -13.00-16.00 uur.

Bijzonderheden over onderstaande activiteiten elders in dit Kring-Nieuws: Stadswandelingen, Torenrondleidingen, Zwanenbroedershuis, Stadhuis, Citadel, Vaartochten Binnendieze.

STAP IN DE GOEDE RICHTING (19) Op de eerste pagina van dit Kring-Nieuws prijkt een "bevrijdingsvers" ! Voor wie de tijd van vijftig jaar geleden meemaakten is dit een duidelijke, "aangename" herinnering!

Herinneringen uit die jaren worden ook opgehaald door middel van een expositie in het Kringhuis, welke wederom werd samengesteld door onze verzamelaarsgroep "Hertog Jan". Pluimen mogen toch zeker worden gegeven aan deze actieve groep in ons Kring. Een pakkend verhaal uit die tijd van de heer W. van Haaren (overleden in dit voorjaar op 89jarige leeftijd) meenden wij U niet te mogen onthouden.

De bekende rubriek "Bossche Historie" heeft buiten enkele vervolg-verhalen ook een artikel over de "Voornaamgeving in 's-Hertogenbosch in 1894". Een minutieus onderzoek hoeveel meisjes en jongens zo'n 100 jaar geleden Marietje en Jantje werden genoemd.

Op zondag 11december1994 zal er een Algemene Ledenvergadering worden gehouden. Bijzonderheden daarover zijn natuurlijk in dit Kring-Nieuws opgenomen. Gaarne vestigen wij daar Uw aandacht op!

Dit is echt weer het laatste Kring-Nieuws van dit jaar. Met veel genoegen werd er P"or onze redactie aan gewerkt! Velen gaven daartoe ook hun onmisbare medewerking, l>. voor zijn wij iedereen zeer erkentelijk!

J_

Jan Bruijstens

Kring-Nieuws is het zes maal per jaar verschijnend tijdschrift van de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch."

Redactie: Harry Blankert, Jan Bruijstens (voorzitter), Jack van Elten, Theo van Herwijnen, Jan Kleijne, Ati Linders (secretaris) en John Vermulst.

Aan dit nummer werkten mede Thea van der Biezen, Piet de Bock, Hennie van Eldijk, Jan van Haaren, Rob Hoogeboom, Hein Kurvers, Frans Peters en J. van Veldhuizen.

tVANDĂ‹ BESTOORSTAFĂŠL".. .... .. n,, ,.,.n ", ~

,,_ _ _ _

oh

........., , _ " _

MEDEDELINGEN

In de afgelopen maand heeft de Kring vier nieuwe publikaties het licht laten zien.

. OPZEGGEN LIDMAATSCHAP

Leden die in 1995 geen lid meer wensen te zijn van de Kring moeten dit voor 1 december 1994 schriftelijk kenbaar maken aan het secretariaat.

(Statuten, artikel 8 lid 2) LIDMAATSCHAP

Redactie-adres: Secretariaat Kring-Nieuws Postbus 1162 5200 BE' s-Hertogenbosch

Bij de nieuwjaarsgroet van het Bestuur en de uitnodiging voor de nieuwjaarsreceptie treft u een acceptgirokaart aan voor betaling van uw contributie 1995. U wordt verzocht van deze acceptgirokaart gebruik te maken.

Vormgeving: Jan Bruijstens, Jack van Elten en Ati Linders Druk: Printex 's-Hertogenbosch Oplage 1500 stuks

Voor diegenen, die vanaf 1 oktober 1994 lid zijn geworden van de Kring, geldt de betaalde contributie ook reeds voor 1995.

Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

NIEUW IN HET KRINGHUIS VERKRUGBAAR

U treft echter wel automatisch een acceptgiro aan: dit is namelijk verplicht door de PTf, daar alle enveloppen dezelfde inhoud dienen te hebben.

1.Hoog water in 's-Hertogenbosch Geschreven door Henk Bruggeman ter gelegenheid van Open Monumentendag 1994. Prijs f 10,-. (Nog een zeer ber~ kt aantal exemplaren beschikbaar.)

De heer Bruggeman stuitte bij onderzoek in de bibliotheek van de Katholieke Universiteit Brabant op een aantal gegevens inzake de verschillende watersnoodrampen welke onze stad getroffen hebben. De meeste gegevens zijn verzameld uit kranteleggers van de "Provinciale Noord-Brabantsche en 's-Hertogenbossche Courant", waarbij dus rekening moet worden gehouden dat alles wat geschreven staat gekleurd is door de mening van de betreffende kranteverslaggever.

Omvang: 47 pagina's met vele illustraties.

2.Rondje Binnendieze Kleurrijke brochure met plattegrond van de loop der verschillende Binnendieze-takken. Handig als steuntje bij een wandeling langs de Binnendieze door het vergelij-

VAN DE BESTU!J'.RATAFE~kend fotomateriaal (zowel vanaf de boot, als vanaf de wal).

Prijs: f 2,=.

3. Bevrijding' s -Hertogenbosch oktober 1944 fietstocht Welsh Divisie Route In oktober 1994 herdacht de stad 's-Hertogenbosch dat zij in oktober 1944 werd bevrijd. Het waren de manschappen van de Britse 53ste Welsh Divisie die de stad op de Duitsers veroverden. Hun opmars vond plaats vanuit het Oost-Noordoosten van de stad, vanuit de richting Geffen/Nuland/Rosmalen. In deze fietsroute volgen wij de opmars langs deze plaatsen.

Compleet met plattegrond, routebeschrijving en foto's.

Prijs: f 2,-.

4. Bossche Monumenten betreffende de '.fweede Wereldoorlog _ n de loop der jaren is op heel verschillende manieren de herinnering aan de strijd om de stad en haar uiteindelijke bevrijding levendig gehouden. Dat gebeurde in de vorm van monumenten ter nagedachtenis aan diegenen die daarbij omkwamen. Maar ook in de vorm van bv. gevelstenen waarin dankbaarheid voor ondervonden hulp, gastvrijheid of het gespaard worden bij bombardement of beschieting tot uitdrukking wordt gebracht.

De wandeling biedt de mogelijkheid aan de hand van die monumenten weer eens stil te staan bij de gebeurtenissen van 1944.

Prijs: f 2,- (met vele foto's en plattegrond).

Daarnaast zijn de volgende nieuwe pur1:1<aties in het Kringhuis verkrijgbaar: ' _1fonument in Beeld. f 5,=. Uitgave van de NCM, ter gelegenheid van Open Monumentendag 1994.

• 'Oegottekèkdaor' doorHennyMolhuysen: f 30,=.

STADSPROMOTIONELE EN TOERISTISCHE

ACTIVITEITEN Onze Kring organiseert ook in de maanden november en december nog enige activiteiten die zowel voor Bosschenaren als voor toeristen interessant kunnen zijn.

Stadswandelingen Op maandag 26 en woensdag 28 december organiseren we stadswandelingen door onze oude, historische binnenstad. Deze wandelingen duren ca. 1_ uur en starten

steeds om 14.00 uur in het Kringhuis. Kosten f 3,= per persoon; kinderen t/m 12 jaar f l ,=per persoon. Uiteraard kunt u ook een BON van uw lidmaatschapskaart 1994 inleveren in het Kringhuis: u krijgt dan een gratis deelnemersbewijs.

Torenrondleidingen Op maandag 26 en woensdag 28 december organiseren we telkens om 14.00 uur een rondleiding op de Westtoren van de Sint-Janskathedraal. Maximaal 25 personen per groep. Bij te grote belangstelling volgt er om 14.30 uur nog een rondleiding.

Duur: ca. 5 kwartier. Kaartverkoop: aan de voet van der toren telkens een kwartier voor aanvang van de rondleidingen.

Kosten: f 3,= per persoon; kinderen t/m 12 jaar f l,= per persoon. Uiteraard kunt u de BON van uw lidmaatschapskaart inleveren om een gratis kaartje te krijgen.

Zwanenbroedershuis Gratis rondleidingen voor individuele bezoekers elke vrijdag tussen 11.00 en 15.00 uur. Bij speciale gelegenheden kan het komen te vervallen. Informeer daarom altijd eerst in het Kringhuis.

Stadhuis Op verzoek van ons Gemeentebestuur organiseren we elke donderdagavond om 19.00 uur een gratis rondleiding van ca. 1 uur. Deze gaan echter alleen door bij voldoende belangstelling (minimaal 5 personen). U moet zich daarom vóór 11.00 uur aanmelden bij het Gemeentelijk Voorlichtingscentrum: 073-155755.

Citadel Op de zaterdagen 12 en 26 november en 10 december vinden rondleidingen van 4 á 5 kwartier plaats door de Citadel/Rijksarchief. Aanvang: 11.00 uur. Kaartverkoop in het Kringhuis (dus NIET op de Citadel).

Kosten: f 3,= per persoon; kinderen t/m 12 jaar f 1,= per persoon. Ook hiervoor kunt u de BON van uw lidmaatschapskaart gebruiken om een gratis deelnemersbewijs in het Kringhuis te verkrijgen.

Vaartochten Binnendieze Vanaf zaterdag 22 april t/m zondag 1 oktober 1995 wordt er weer gevaren op de Binnendieze. Reeds nu kunnen aanvragen hiervoor ingediend worden in het Kringhuis . Er wordt gevaren op dinsdag tot en

met zondag op elk heel uur tussen 11.00 en 17.00 uur. Bovendien op maandag tussen 14.00en 17.00uur. De duur blijft ca. 50minuten. Tarief: f 6,= per persoon; kinderen t/m 12 jaar f 2,50 per persoon. Reserveren kan uitsluitend 4 weken van tevoren met de verplichting minimaal 2 weken tevoren betaald te hebben.

Een aparte belevenis zijn de avondtochten op de Binnendieze. Kosten hiervan f 150,= per boot. Afvaarten zijn mogelijk in de periode tussen 1 mei en 23 september 1995. De aanvragen hiervoor moeten ook minimaal 4 weken tevoren schriftelijk of per fax worden aangevraagd.

100.000-ste bezoeker Sint-Janstoren Op dinsdag 11 oktober jl. mochten wij de 100.000-stè bezoekerop de Sint-Janstoren verwelkomen. Sinds het Gemeentebestuur in 1982 aan de Kring verzocht voortaan de rondleidingen te verzorgen op de gerestaureerde toren, bezochten een groeiend aantal mensen elk jaar de toren.

De laatste 3 jaren ligt dat aantal boven de 10.000.

De gelukkige maakte deel uit van een groepje dames uit Alphen a/d Rijn, dat een "Dagje Den Bosch" kwam doen. Na de verwelkoming door Joop van de Voren (coördinator Sint-Janstoren) kregen alle dames van de voorzitter van de Kring, Hein Kurvers, een beeldje van Zoete Lieve Gerritje.

De ook aanwezige wethouder van Toerisme, Guus Paanakker, bood een paraplu en een Bosch' Woordenboek aan.

Na afloop van de rondleiding kregen de dames namens de Kring in de Roode Leeuw een Brabantse koffietafel aangeboden.

Bosch Culinair Wandelen Vanaf de start in 1993 verleent onze Kring hieraan haar medewerking. Dit jaar vindt nog een wandeling plaats op zondag 11 december. Hiervoor zijn nog enige plaatsen beschikbaar.

In 1995 vinden er wandelingen plaats op 22 januari, 19 februari, 26 maart, 21 mei, 18juni, 17september, 22oktoberen 19november.

Vanaf eind dit jaar zijn nieuwe folders hierover verkrijgbaar in het Kringhuis. Opgave hiervoor dient te geschieden bij de heer Jan Rijnaarts (tel./fax.: 073-219484).

VAN DE BESTUURSTAFEL

UITNODIGING LEDENVERGADERING Het bestuur van de Kring nodigt u uit voor de Algemene Ledenvergadering op:

ZONDAG 11DECEMBER1994 in het Golden Tulip Hotel Centra! aan het Burg. Loeffplein 98.

Uitsluitend leden van de Kring met één introducée en een geldige lidmaatschapskaart van 1994 hebben toegang tot deze vergadering.

De zaal is open vanaf 13 .30 uur.

De vergadering start om 14.00 uur en eindigt om ca. 18.00 uur.

De agenda voor deze vergadering is als volgt samengesteld: !.Opening.

2. Inleiding door Prof. dr. Peter Nissen.

Pauze 3. Verslagvorigevergadering30mei 1994.

4. Uitslag ledenenquete.

5. Voorstel begroting 1995.

6. Rondvraag.

7. Sluiting.

Aangaande punt 2 van de Agenda: Prof. dr. Peter Nissen heeft op 14 oktober 1994 middels een openbare rede, getiteld "De folklorisering van het on-alledaagse" zijn ambt als hoogleraar aanvaard van een bijzondere leerstoel aan de Katholieke Universiteit Brabant te Tilburg.

Deze leerstoel is de eerste in Nederland op het gebied van de volkscultuur en tot stand gekom-en op initiatief van de Stichting Brabants Heem.

Aangaande punt 5 van de Agenda: De begroting ligt vanaf 20 november 1994 ter inzage in het Kringhuis.

Verslag Ledenvergadering 30 mei 1994 gehouden in het Eurohotel Hinthamerstraat.

Er zijn 68 stemgerechtigde leden aanwezig op deze vergadering.

1. Opening De voorzitter, de heer Hein Kurvers, opent om 20.00 uur de vergadering middels het welkom heten van de aanwezigen.

Voor deze vergadering hebben zich afgemeld mevr. A. van Rijsbergen, mevr. E. Vellekoop, mevr. J. Striekwold, mevr.

Toonen, de heren J. van Haaren, H. Blankert, J. Lensen, W. Schouten, J. Buijs, J. van Elten, J. Verwegen, J. Wuisman, F. Smits van Waesberghe, de heer en mevrouw Broecks en de heer en mevr. Bettonville.

2. Ingekomen stukken en mededelingen Er is een brief ontvangen van de heer en mevrouw Buijs. Indien daar aanleiding toe is, zal de voorzitter deze brief na de pauze behandelen.

Na de pauze vraagt de voorzitter wie deze brief behandeld wil zien. Niemand vraagt hierover het woord .

3. Verslag ledenvergadering d.d. 12 december 1993 Dhr. Bruijstens merkt op dat hij op deze vergadering was verhinderd, desondanks staat vermeld dat hij gereageerd zou hebben op begroting Kring-Nieuws (punt 4).

Deze zinsnede zal worden verwijderd.

Overigens zijn er in 1993 geen 8 maar 7 exemplaren uitgebracht, waaronder 1 extra Kring-Nieuws.

Verder zijn er geen op- en aanmerkingen. Verslag wordt goedgekeurd.

De ledenbijdrage is hoger dan destijds begroot; reden: hogere ledenbijdrage dankzij stijging ledenaantal.

De post 'activiteiten leden' vertoonde aan de opbrengstenkant een toename: er zijn 2 excursies geweest, terwijl 1 was begroot. Bezoekersaantallen met 15% gestegen. Aan de kostenkant eveneens een toename. Dit komt door een extra ledenvergadering en doordat de vrijwilligersavond duurder uitviel dan verwacht.

De post 'opbrengst verkopen' is achtergebleven bij de begroting 1993. In 1994 wordt hieraan de nodige aandacht gegeven.

Van de Stichting Binnendieze is overigens een donatie van f 4.000,= ontvangen.

De bestuurskosten zijn hoger vanwege het onverwachte afscheid van diverse bestuursleden.

Post 'representatie en promotie' hoger dan begroot: de Kring heeft deelgenomen aan de Huishoudbeurs in Amsterdam. ) Bijdrage aan de kosten voor het onderzoek van het NRIT verhoogt de post 'diverse kosten'.

Saldo was negatief begroot, doch eindsaldo is positief. Het resultaat t.b.v. f 11.000,= wordt aan de reserve toegevoegd. Dit bedrag zal o.a. ten goede komen aan het begeleiden van vrijwilligers.

Dhr. J. v.d. Voren merktopdatdeomzet van het Kringhuis met f 3.500,= is gedaald; hoort al 3 maanden dat daaraan wat zal worden gedaan. De penningmeester antwoordt hierop dat dit een aktiepunt is binnen het bestuur, er wordt gekeken of het aangebodene nog aktueel is. Dhr. v.d. Voren vindt dat er veel materiaal voorhanden is, dit is 'dood' geld; zorg ervoor dat het' evend' wordt gemaakt. Niet uitstellen, beginnen. Hij wil dat dit op het eerstkomende overleg van de kringhuismedewerkers wordt behandeld. Is akkoord.

Verslag kascontrole-commissie De heer J. Marechal leest namens deze 4.Jaarrekening 1993 In het Kring-Nieuws was een beknopt verslag opgenomen. Een uitgebreid verslag heeft in het Kringhuis ter inzage gelegen. Door een misverstand was de penningmeester op 19 mei niet in het Kringhuis aanwezig om aan eventuele geïnteresseerden tekst en uitleg te geven over de financiën .

De financiële situatie is gunstig, ondanks dat de kosten van het jubileum op de exploitatie hebben gedrukt.

commissie, waarin verder zitting hebben de heren J. v.d. Wee en G. Wiggers, een verklaring voor, waaruit blijkt dat de penningmeester de boekingen en overige hiermede verband houdende werkzaamheden correct heeft uitgevoerd en dat de betalingen zijn gebaseerd op deugdelijke stukken.

De saldi en de totalen van de rekeningen van balans en exploitatierekening zoals opgenomen in de jaarrekening over 1993 zijn op de juiste wijze ontleend aan de boekhouding. Men heeft geen onjuistheden geconstateerd. De commissie dankt de penningmeester voor de conscientieuse en

heldere wijze waarop hij de werkzaamheden heeft verricht en stelt de vergadering voor hem decharge te verlenen.

De vergadering is hiermede akkoord.

5. Verkiezing kascommissie Thans hebben zitting in deze commissie de heren J. Marechal, J. v.d. Wee en G. Wiggers. De heer J. Marechal is aftredend en niet herkiesbaar. Er hebben zich bij het secretariaat geen kandidaten gemeld. Tijdens de vergadering stelt de heerJ. v.d. Voren zich kandidaat en wordt met algemene stemmen gekozen tot lid van de kascontrole-commissie.

6. Jaarverslag Hetjaar 1993 stond in het teken van het 20-jarig bestaan van de Kring. Hiervoor ;en vele activiteiten georganiseerd, welke in het Kring-Nieuws in het kort werden gememoreerd. Voor degenen, die daarin interesse hebben, ligt een uitvoerig verslag van de lustrum-commissie ter inzage.

De Kring ontving van Theater Casino de Keigoed trofee als erkenning voor al onze activiteiten.

De voorzitter geeft een uiteenzetting en volgt daarbij het beleidsplan 1993-1994. In het Kring-Nieuws staat e.e.a. uitvoerig omschreven.

§ 1 ledenwerving en ledenbinding Er zit groei in het ledental; de toeloop is vrij aanzienlijk. §2 verzorging diverse publicaties .--De doelstelling is niet gehaald. Boekje _..,r Havenkwartier wordt gekoppeld aan het gereedkomen van de restauratie.

Dhr. F. Sluyter vraagt waarom de planning (1 ste helft 1994) van het boekje 'Rondom Sint Jan' niet gehaald is. Antwoord Jan Kleijne: op het laatste moment afgeblazen. De reden hiervoor is dat de externe financier het boekje graag in een betere omslag en met kleurenfoto's wilde uitgeven. Daarom pas op de plaats. Geprobeerd wordt om met OMD het boekje op de markt te brengen. §3 verslaglegging van de werkgroepen • verzamelaars: opgenomen in het Kring-Nieuws • bibliotheek: ligt ter inzage • industrieel erfgoed: eind 1993 gestart, derhalve nog geen verslag • klein monument: tot nu toe onvoldoende animo onder de leden, wordt meer werk van gemaakt

• binnenstad: dhr. J. van Ee zegt dat het verslag in concept gereed is, binnenkort te verwachten. Merkt op dat oorspronkelijk een commissie 'klein monument' deel uitmaakte van de werkgroep, maar thans apart gaat functioneren. Werkgebied van de werkgroep: alles binnen de wallen en direct aanpalende gebieden, welke van direct belang zijn voor de binnenstad. Alle plannen betrekking hebbende op o.a. het Tolbrugkwartier, synagoge, e.d. zijn door werkgroep bekeken en met een advies doorgezonden aan het bestuur. Vraagt aan de vergadering om elk pand in de binnenstad in de gaten te houden en elke verandering/wijziging aan de werkgroep te signaleren. §4 promotie van de stad Er vindt thans regelmatig overleg plaats met het VVV over allerlei praktische zaken, waaronder het begeleiden van bezoekers in onze stad. §5 huisvesting vereniging Bestuur is nog steeds op zoek naar gezamenlijke huisvestiging voor Kring en Stichting Binnendieze. §6 financiële situatie In december 1993 is de begroting 1994 behandeld. Aan Gemeente wordt gerichte bijdrage gevraagd voor activiteiten rondom '50 jaar Bevrijding' (fietsroute en wandelroute) en Boschlogie I en II. §7 samenwerking en publiciteit Er vindt thans periodiek overleg plaats met Hartje Den Bosch en vooroverleg met Centrum Management. In dit laatste overleg hebben zitting financiers/beleggers/eigenaren van panden in binnenstad. De Kring heeft daarin geen zeggenschap, maar er vindt een uitwisseling van gedachten plaats. Dhr. C. v.d. Ven juicht deze laatste ontwikkeling toe. Men leert elkaar zo veel beter kennen. Geeft als suggestie ofhet niet mogelijk is om vertegenwoordigers van diverse belangenorganisaties/verenigingen als toehoorder uit te nodigen bij onze vergaderingen. De voorzitter antwoordt hierop dat in principe uitsluitend leden middels lidmaatschapskaart (t.b.v. stemrecht) toegang hebben, eventueel vergezeld van één introducé. Tijden zijn veranderd, vergaderingen eigenlijk openbaar. Jan Kleijne voegt hieraan toe dat slechts diegenen toegang hebben, die door het bestuur worden uitgenodigd.

Mevr. L. Bos vraagt naar de status van de uitzendingen van BLOS TV. Hierop geeft dhr. J. van Ee antwoord: hij verleent zijn medewerking aan deze programma's. Men is thans de eerste 3 afleveringen aan het monteren; daarna volgen nog 3 afleveringen. Mevr.!. de Bresser vult aan dat er een uitzending komt over het Zwanenbroedershuis.

Dhr. R. Hoogeboom vraagt waarom er geen bestuursleden waren bij de uitreiking van de Albert Swane prijs? Antwoord: bestuur was ten onrechte niet aanwezig, wel een adviseur.

7. Bestuursverkiezing Volgens rooster is aftredend: • dhr.J. van Uden • dhr. P. v.d. Heuvel.

Beiden stellen zich herkiesbaar. Bij het secretariaat hebben zich geen kandidaten gemeld.

Daar er vanuit de vergadering geen behoefte bestaat aan een schriftelijke stemming, worden beide heren bij acclamatie herkozen voor een periode van 3 jaar.

8.Aanvulling raad van adviseurs Twee adviseurs zijn tussentijds teruggetreden, te weten de heren Luyckx en Wellens. Thans zijn er 3 adviseurs actief; de heren Looper, v.d. Ven en Bergé.

Bij binnenkomst heeft ieder een notitie ontvangen, waarin het bestuur het voorstel verwoordt ter aanvulling van de Raad van Adviseurs.

Het bestuur stelt de heer J. Stienstra sr. kandidaat. Hierbij is niet alleen gekeken naar kwaliteiten, maar zeker ook naar de maatschappelijke achtergrond; de rol die hij heeft gespeeld en nog speelt in het maatschappelijk verkeer en naar zijn belangstelling voor de stad en de Kring. De heer Stienstra heeft zich bereid verklaard een eventuele benoeming te aanvaarden en zijn kennis en ervaring voor de Kring in te zetten.

Er ontstaat een levendige discussie tussen diverse leden met voors en tegens, waarin o.a. de bemoeienis van de heer Stienstra met de bouw van een concertzaal aan de orde kwam, alsmede zijn relatie met het gemeentebestuur. De voorzitter antwoordt dat dhr. Stienstra bij zeer vele activiteiten is betrokken, waaronder het vocalistenconcours. In dat kader spreekt het vanzelf dat een concertzaal belangrijk is. De destijds verstoorde relatie met het gemeentebestuur behoort tot het verleden.

NAN DE BESTUURSTAFEL Velen juichen dit adviseurschap toe, er wordt gememoreerd dat dhr. Stienstra door de vereniging 'Rond Janus en Bet' enige jaren geleden is benoemd tot 'Bosschenaar van het jaar', het ledental is daardoor gestegen. Zijn kwaliteiten zullen de Kring zeer zeker ten goede komen.

Op verzoek wordt er schriftelijk gestemd. Er wordt een commissie gevormd die de telling van de stembriefjes ter hand zal nemen. Deze commissie bestaat uit de heren v. Liempt en de Vries. Er zijn 68 stembriefjes uitgereikt en 64 weer ingeleverd. Uitslag stemming: 43 stemmen voor; 17 stemmen tegen; 4 stemmen blanco.

Dit impliceert dat de heer J. Stienstra sr. voor de periode van 3 jaar als adviseur is benoemd.

9. Mededelingen in aansluiting op de bestuursnotitie Er zit groei in het ledental; de toeloop is vrij aanzienlijk. Echter is er weinig bekend van de 'grijze' achterban. Waar gaan o.a. hun interesses naar uit. Daarom zal er een enquête worden gehouden. Hiervoor zal middels een steekproef een selectie worden gemaakt uit ons ledenbestand. Over het resultaat worden de leden t.z.t. nader geïnformeerd.

10. Rondvraag Dhr. A. van Zantvliet: • Vraagt zich af waarom er bij de begrafenis van de heer K. Verhoeven geen afvaardiging was van het Kringbestuur, noch van bestuur Stichting Binnendieze.

De voorzitter antwoordde hierop dat er een bloemstuk was gestuurd als blijk van medeleven; het bestuur was inderdaad niet vertegenwoordigd. Hij betreurde dit zeer.

• De heer v. Zantvliet merkte verder op waarom er wel een kascontrole-commissie is maar geen beleidscommissie of een commissie, die controleert of de kas goed wordt beheerd? Er is afgelopen winter veel geld uitgegeven; was dat wel nodig! ! Hierover was veel tegenstand, wil daarom een beleidscommissie. De penningmeester vindt dat er nogal wat zware woorden worden gebezigd. Dhr. J. Bruijstens vraagt aan dhr. van Zantvliet in welke richting hij bedoelt waar hij die grote uitgave moet zoeken. Wordt hiermee de herinrichting van het Diezehuis bedoeld? Hierover hebben we toch niets te zeggen, want het betreft hier de Stichting Binnendieze. Vraagt zich wel meer

zaken af, maar stuit dan steeds op die Stichting.

De penningmeester reageert hierop dat de financiële aspecten zijn gescheiden; aparte penningmeesters; gescheiden belangen. Zo drukt bv. het uitgevoerde onderzoek door het NRIT slechts voor een bescheiden bedrag op de Kring, evenals het begeleiden en de training voor de medewerkers. De voorzitter zegt dat de jaarrekeningen 1991/1992, e.d. ter inzage liggen in het Diezehuis en dat er niets geheimzinnig aan de hand is. Dat de vaartochten in een afzonderlijke stichting zijn ondergebracht heeft een juridische, financiële en organisatorische reden. In de verantwoording van 1993 staat waarvoor de diverse gelden zijn vrijgemaakt; degenen, die binding hebben met de Binnendieze kunnen dit nagaan. Het is echter niet de bedoeling dat e.e.a. in 'n persbericht wordt gepubliceerd.

De heer R. Hoogeboom: • Vraagt of de Kring een financiële bijdrage wil doen aan het bij de Knilispoort te plaatsen minnepaar. De voorzitter antwoordt dat de Kring regelmatig aanvragen ontvangt om een bijdrage te leveren aan allerlei activiteiten. Onze contributie is daarvoor niet bestemd, er wordt voorrang gegeven aan eigen activiteiten. Uiteraard kan ieder op persoonlijke titel een bijdrage leveren.

De heer Joop van de Voren: • Stelt dat er in 1993 twee ledenvergaderingen zijn geweest en nu een, maar telkens is de geluidsapparatuur van slechte kwaliteit. Is er in Den· Bosch nou niet over een lokatie waar men over een goede geluidsinstallatie beschikt?

Antwoord: Het bestuur zal hieraan bijzondere aandacht geven; maar wil echter niet buiten het centrum gaan voor het vergaderen.

Mevrouw A. van Lanschot: • Juicht het toe dat er meer samenwerking komt tussen de Kring en het VVV. • Voelt zich aangesproken door de opmerking van de penningmeester; wilde geen afscheidscadeau bij haar vertrek als bestuurslid. Wel het andere aftredende bestuurslid heeft kado in ontvangst genomen; dit alleen drukt dus op de post 'bestuurskosten'.

• Heeft op rooster gemerkt dat er twee personen gidsen, die een eigen bureau hebben opgezet. Wil weten welke

verhouding de Kring heeft met dat bureau. Deheer J. Kleijneantwoordthierop dat noch de Kring, noch het VVV enige relatie onderhoudt met het bureau, willen dat zelfs helemaal niet. Op ons rooster komen derhalve geen rondleidingen voor dat bureau voor. Als men bv. in de Sint Jan ofZwanenbroedershuis wil gidsen en men voldoet aan de voorwaarden, kunnen we dat niet weigeren.

• Waarom deze vergadering op 'n avond?

In het verleden speciaal op zondagmiddag de vergaderingen gehouden. Thans minder leden aanwezig dan gebruikelijk.

Antwoord: Omdat we in de vergadering van december hebben gezegd dat we iedereen ter wille willen zijn en er mensen zijn die moeite hebben met de zondag is de vergadering op een avond gehouden.

De heer F. Teulings: • Spreekt zijn verwondering uit over de gevoerde aktie van het station. Jaar geleden reeds was bestuurslid tegen station.

Waarom nu nog, nu alles toch al beslist is. Wat kunnen we nu nog doen!

Voorzitter antwoordt hierop dat aktie wordt gevoerd voor de stationsoverkapping. Er komen nog hoorzittingen en gesprekken met diverse instanties, waaronder B&W.

De heer J. van Ee zorgt voor de 'uitsmijter' van deze vergadering.

Wil nog even reageren op de concertzaal. De werkgroep Binnenstad heeft geen mening over wel of niet een concertzaal; voor hen is van belang waar een eventuele concertzaal komt te staan en hoe deze . 1 eruit komt te zien. De rest is aan de politiek.

Het gaat de Kring er alleen om dat er geen zaken/panden naar de 'knoppen' gaan. Dat zou de positie van de Kring kunnen zijn in de stad.

11. Sluiting De voorzitter dankt de aanwezigen voor hun inbreng en deelname aan de discussies en sluit om 22.00 uur de vergadering.

Tot zover het verslag.

VAN D~ J!EDAC'I_:IE

OPEN MONUMENTENDAG 1994 Op 10 september jl. was het voor de achtste keer Open Monumentendag, die, wat, 's-Hertogenbosch betreft, als motto had "' s-Hertogenbosch en het water". Veel belangstelling was er voor het langste monument in de stad, de Binnendieze. Hoewel niet aangekondigd in het programmaboekje wisten vele bezoekers de weg naar de Binnendieze bij de Synagoge te vinden, alwaar gelegenheid was een wandeling over de Binnendieze te maken en kennis te nemen van de restauratie. Na deze wandeling kon men in het Refugiehuis een dialezing over de geschiedenis van deze restauratie bijwonen, gepresenteerd door Peter Verhagen. Een aantal bezoekers vroeg zich af, of er ooit nog plannen komen om het stuk Binrar:idieze dat gedempt is, in originele staat , .ig te brengen. Die garantie kon Peter niet geven. Wel zijn er plannen om, in het kader van de reconstructie van het Burgemeester Loeffplein, een stuk Binnendieze aan te leggen tussen Knillispoort en iets voorbij de torenflat aan genoemd plein.

Van een aansluiting op de Binnendieze achter de brandweerkazerne is echter de

eerstkomende jaren geen sprake. Echt rondvaren zit er dus voorlopig niet in.

Elders in de stad waren exposities ingericht rondom het thema "water". Zo had de verzamelaarsgroep van de Kring een tentoonstelling in de Knillispoort en was in het gebouw van Rijkswaterstaat aan de Waterstraat een fotoexpositie ingericht rond de vier Bossche bruggen over de Zuid-Willemsvaart. In het rijksarchief was te zien, welke archivalia aldaar berusten, die te maken hebben met water en waterbeheersing in 's-Hertogenbosch en omgeving.

Niet alleen water

Het was overigens niet alleen "water", wat in de belangstelling stond. Ook de kerken, waaronder de Sint Jacob nu geheel uit de steigers, en de Sint Lukas voor het eerst, trokken veel bezoekers. Ook het Bisschoppelijk Paleis en het Paleis van Justitie waren dit jaar weer Open Monument. In laatstgenoemd gebouw presenteerde de Stichting "Geen cement in de Gement"

haar plannen rondom de reconstructie van het Heetmanplein. Wat zou het aardig zijn als die plannen gerealiseerd werden met o.a. een terugkeer van een Vughterpoort.

Want laten we eerlijk zijn: wat is een ruim 800-jarige stad zonder stadspoort?

Publikaties

Ter gelegenheid van OM-dag 1994 verschenen er enkele publikaties. De Stichting Open Monumenten Dag liet de brochure "Monument in Beeld" verschijnen, met een Bosch' tintje door aandacht voor de preekstoel van de Sint-Jan en de luchtboogfiguren. De Stichting Binnendieze presenteerde het "Rondje Binnendieze" en de Kring publiceerde het boekje "Hoog water in 's-Hertogenbosch", geschreven door Henk Bruggeman, waarin aandacht voor de geschiedenis van het Bossche hoge water sinds 1740.

Theo van Herwijnen

BRUGGE DIE SCONE, GENT DIE FIERE Zo luidt de aanhef in het boek Architectuur in Brugge en Gent door Guido Deseyn.

- l)e zustersteden bleven door de eeuwen in alle aspecten elkaars tegengestelden.

Brugge, de geldmarkt van Noordwest Europa; Gent, een stadstaat, een burcht te midden van het verarmde platteland.

Brugge, haar middeleeuwse schatten angstvallig koesterend, de eerstijds zo bruisende havenstad, sliep langzaam in.

Gent daarentegen groeide uit tot de eerste en oudste industriestad van Vlaanderen. In de middeleeuwen groot producent van het Vlaamse wollen laken, in de 19e eeuw van katoen en vlas. ~~~n

Een zinnige gedachte dus om in Gent te gaan kijken hoe men daar met stadsvernieuwing omgaat.

Een aantal mensen van de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch" vergezeld van - op uitnodiging van de Kring - wethouder Paanakker, ambtenaren van Stadsontwik-

keling en Centrummanagement, vertegenwoordigers van Hartje Den Bosch en Stadsarchief, Marius van de Wildenberg, Horeca Nederland, togen op 25 september jl. naar Gent.

Doel van deze dag was om te aanschouwen hoe Gent omgaat met - historische bebouwing - stadsontwikkeling - verkeer in de binnenstad - de waterlopen.

Schepen van Gent, Frank Beke, gaf tijdens de koffie een interessant betoog over Gent en de voornoemde punten.

In de 14e eeuw was Gent de grootste stad in Noordwest Europa na Parijs. De stad kent dan ook vele historische monumenten en een middeleeuws stratenplan.

In de 18e eeuw telt de stad 60.000 inwoners. In de 19e eeuw ontstaat er een sterke opbloei van katoen- en vlasindustrie.

Op dit moment zijn er nog fabriekspanden in gebruik en vele andere staan leeg; veel verkommering dus. In de vorige eeuw woonde 25% van de bevolking op 4% van de oppervlakte. Huizen zonder stromend water en vaak met een grondoppervlak van nietmeerdan 15 m2 â&#x20AC;˘ In de stadsrenovaties zijn twee uitdagingen, te weten de stadsmonumenten en het middeleeuws stratenplan tesamen met de "Haussmanlanen". Er komt veel verkeer de stad in door de brede invalswegen en de vraag is hoe verkeer tegen te houden. Hoe moet men omgaan met de 19e eeuwse gordels.

Gelukkig is er nu ruimte voor investeringen, de monumenten zijn in restauratie

!VAN "f)E ~DACTIE en de heraankleding van openbare pleinen wordt aangepakt en verkeersvrij gemaakt, het voetgangersgebied wordt uitgebreid, de waterlopen stinken niet meer.

Wonen in de stad wordt aantrekkelijker gemaakt, grote subsidies voor eigenaars en huurders. Ook worden er subsidies gegeven voor niet geklasseerde maar wel interessante gebouwen. In de 19e eeuwse gordel komt veel meer groen en er worden architectuurwedstrijden uitgeschreven voor sociale woningbouw.

In de oude stad staat veel "namaak", vaak opnieuw geconstrueerd naar oude stijl. Een architectuurcommissie is in het leven geroepen en ook hier verschillen de standpunten van de commissie en de man in de straat!

Er is een leegstandsbelasting, ook voor bovenverdiepingen, in het leven geroepen.

Gedachte is om van Gent een complete stad te maken . Gent profileert zich niet behoudens op cultureel gebied. Gent is de cultuurhoofdstad van Vlaanderen. Er zijn veel stedelijke musea en veel theaters. Jaarlijks is er een groot filmfestival.

Tot aan de 2e Wereldoorlog was Gent een pure industriestad en nu onder andere ook dienstenstad. De agglomeratie Gent telt 270.000 inwoners, de stad sec 228.000 en het verzorgingsgebied telt 375.000 mensen. Qua verzorgingsniveau is Gent vergelijkbaar met de stad Utrecht.

Ook in Gent komen' sociale marginalen' voor maar Gent loopt niet uit de pas met andere middelgrote steden.

Schepen Frank Beke is bekend om het Gentse "fietsplan", waarbij de auto op zijn "plaats" gezet wordt. Tot in de 60er jaren was er veel doorgaand verkeer via de E40 en deE17.

In 1986 wurmden zich elke morgen meer dan 10.000 auto's door hartje stad.

In 1987 is het "5 lussenplan" in werking gezet. Opzet was om verkeer niet meer

rechtdoor te laten gaan maar steeds rechtsaf te laten buigen. Autoverkeer zou drie keer de afstand afleggen van de rechte lijn.

Na zes maanden is dit rigoreuze plan door de zeer scherpe protesten van o.a. de winkeliers van de Veldstraat (omzetdaling van 20%) ingetrokken.

Het plans is echter wel uitgevoerd maar in kleine stappen. De basisfilosofie blijft echter doorgaand verkeer te weren uit de binnenstad. Over enige tijd dus gĂŠĂŠn oostwestas meer, maar allemaal omtrekkende bewegingen. In de "Kuip" zal straks een maximum snelheid van 30 km zijn. Op dit moment is het zelfs zo dat alle politieke partijen de 30 km-grens in hun verkiezingsprogramma hebben opgenomen.

De betaaldparkeerplaatsen worden ten minste een keer per dag gecontroleerd. In 1993 leverde dat 90.000 aanslagen op. Zeer belangrijk is om de mentaliteit om te buigen maar ook om te zorgen voor veel parkeergarages/plaatsen aan de rand van de "Kuip", daarbij een zeer grote service via openbaar vervoer. De maximum wachttijd mag ten hoogste 10 minuten bedragen. Het centrum blijft echter wel per auto bereikbaar voor de bewoners.

In een historische stad is de auto niet altijd 'op zijn plaats'. De stad Gent heeft in 1993 een "fietsambtenaar" aangesteld, die na 1 jaar al opmerkelijke resultaten heeft geboekt. Samen met vrijwilligers werkt hij aan een fietsenplan om meer mensen op de fiets te krijgen. De filosofie daarachter is geen speciale fietspaden, immers problemen ontstaan toch op de kruisingen. Er wordt met een tweesporenbeleid gewerkt: fietsverkeer aangenaam ~aken, toch autoverkeer - zij het beperkt - toelaten.

briek bleef het ketelhuis behouden o.a. vanwege het unieke karakter van de machines. Op vele plaatsen een goed samengaan van oud en nieuw.

Als heel bijzonder mag worden aangemerkt een hoekpand met veel keramiek, zonder meer .indrukwekkend! (Misschien een idee voor de Louwse Poort in' s-Hertogenbosch ?) Dit pand sprong er helemaal uit maar harmonieerde toch in de omgeving.

Opvallen in sommige winkelstraten was de uniformering van de winkeluithangborden. Op zich zeer interessant om over na te denken maar dan liever niet in deze uitvoering.

Duidelijk was dat er in Gent nog zeer veel staat te gebeuren, veel staat in de steigers en veel meer moet nog in de steigers.

De afsluiting van de middag in het museum van Volkskunde was uitermate gezellig en - onder leiding - werd 2 .../ geprobeerd om in Gents dialect te zingen.

Sommigen onder ons hebben de enkele uurtjes vrije tijd benut om de wandeling van overdag bij avond deels over te doen.

De middeleeuwse sfeer van Gent bij 'nacht' in o.a. de "Zeugsteeg", de "Vrouwebroersstraat" en de "Plotersgracht" was heel bijzonder.

Inderdaad heeft Guido Deseyn groot gelijk als hij ervoor pleit om de horeca in deze middeleeuwse straatjes niet verder te laten groeien.

De vereniging "Perpetuum Mobile" demonstreert zeer actief in Gent. Zeker wanneer weer een fietser dodelijk verongelukt is (in 1993 7 personen).

De stadswandelingen onder leiding van Guido Deseyn en professor Keeris waren meer dan interessant. De verkeersoplossingen hebben wij echter niet kunnen zien.

De stank van het water is er niet meer, sinds kort wordt er niet meer op oppervlaktewater geloosd. Langs het water zijn jaagpaden aangelegd en op sommige plekken waren oude fabriekspanden gerestaureerd.

Interessant was ook het terugbrengen van stukjes gedempte waterlopen, maar wel met stilstaand water.

Op diverse plaatsen zeer interessante nieuwbouw gezien, maar ook daarover verschillen de meningen. Van een oude fa-

Gezegd mag worden dat de "studiedag" zeer leerzaam en bovenal gezellig was, maar: was 's-Hertogenbosch niet beter te vergelijken geweest met Brugge?

Henny van Eldijk John Vermulst

VOORNAAMGEVING IN 'S-HERTOGENBOSCH IN 1894 Inleiding In het Kringnieuws van mei 1993 publiceerde ik een artikel over Bossche achternamen. Echte Bossche voornamen bestaan voor zover mij bekend niet, maar het leek me toch wel aardig om eens aandacht te besteden aan de voornamen, die de in 1894 in 's-Hertogenbosch geboren kinderen kregen. Doel van mijn onderzoek was antwoorden te vinden op vragen als: Was het een eeuw geleden zo, dat vele jongetjes een voornaam Joannes kregen en vele meisjes de voornamen Joanna en Maria en deden de Bosschenaren ook mee aan het modeverschijnsel kinderen meer dan een voornaam te geven? Na een onderzoek in het geboorteregister van 's-Hertogenbosch van 1894 ,kan ik beide vragen bevestigend beant_..orden. Ik ben bij het onderzoek uitgegaan van de voornamen, die de kinderen kregen bij de geboorteaangifte. Joannes is dus een andere voornaam als Jan en Antonia een andere als Antoinette. Joannes en Jan zullen wellicht beiden als Jan door het leven zijn gegaan, maar aangezien er mij niets bekend is over de roepnamen in 1894, kan ik daar dus geen uitspraak over doen.

Het geboorteregister van 1894 telt 997 aktes. Daarvan zijn er 993 geboorteaktes.

Er zijn in 1894 ongeveer evenveel meisjes als jongens geboren: 494 meisjes tegenover 499 jongens.

Als we kijken naar het aantal voornamen, dat de jonggeborenen kregen, blijkt, dat er duidelijke voorkeur was voor twee voornamen:

85 kinderen kregen een voornaam; 438 kregen twee voornamen; 300 kregen er drie; 63 vier en slechts 7 kinderen kregen vijf voornamen. In het hiernavolgende zal ik eerst aandacht besteden aan de voornamen van de meisjes en daarna aan die van de jongens.

Voornamen van de meisjes Van de 494 meisjes kregen er 72 slechts een voornaam; 218 kregen twee voornamen; 161 kregen er drie; 39 vier en 4 meisjes kregen vijf voornamen.

Bij de meisjes met slechts een voornaam waren Joanna met 13 en Elisabeth met 6 vermeldingen de meestvoorkomende. Bij de meisjes met twee voornamen waren de combinaties Joanna Maria met 9 en Maria Cornelia met 6 vermeldingen de favoriete .

Bij de meisjes met drie voornamen kwamen slechts drie combinaties elk tweemaal

voor: Antonia Joanna Maria, Joanna Henrica Maria en Joanna Maria Cornelia. De overige 155 drienamige meisjes hadden evenals de vier- en vijfnamigen unieke voornaamcombinaties.

Dat levert het volgende resultaat: 1 2 3 4

Als we nu eens kijken naar de eerste voornaam van de meisjes ziet de top-10 van meestvoorkomende namen er als volgt uit: 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Maria Joanna Anna Elisabeth Wilhelmina Catharina Antonia Cornelia Henrica Petronella

69 keer 65 30 29 27 21 15 15 14 14

Maria en Joanna zijn dus duidelijk de winnaars en doen nauwelijks voor elkaar onder.

Als we eveneens voor de meestvoorkomende tweede en derde voornamen toplij stjes samenstellen geeft dat het volgende resultaat:

Tweede voornaam: Maria 2 Joanna 3 Cornelia 4 Henrica Petronella 6 Catharina Wilhelmina 8 Antonia 9 Adriana 10 Francisca

6 7 9 10

Maria Joanna Wilhelmina Cornelia Elisabeth Catharina Henrica Petronella Anna Antonia

222 keer 130 56 47 47 41 40 40 36 35

222 van de 494 meisjes hadden dus een voornaam Maria!

De namen in deze top-10 zijn exact dezelfde als die in de top-10 van eerste voornamen.

De meeste meisjes hadden meisjesnamen als voornamen (bij de jongens is dat anders, zoals we later zullen zien).

Er is in 1894 slechts een meisje geboren, dat een jongensnaam onder haar voornamen had: Op 7 maart 1894 werd geboren (akte 201): Gerardina Josepha Alphonsus Keijzer, dochter van Constantinus Wilhelmus

Derde voornaam: 77 keer 51 19 18 18 16 16 14 13 12

Ook hier dus hetzelfde beeld: Maria en Joanna staan bovenaan, zij het dat, zeker bij de derde voornaam, de verschillen groter zijn als bij de eerste voornaam.

Opvallend is verder dat Anna en Elisabeth als eerste voornaam meer in de smaak vallen dan als tweede of derde voornaam en dat voor Francisca en Adriana het omgekeerde geldt.

We kunnen nog een toplijstje samenstellen, nl. dat van de voornaamgeving in het algemeen, dus zonder er op te letten of een bepaalde voornaam als eerste, tweede, derde, vierde of vijfde naam is gegeven.

Maria Joanna Wilhelmina Cornelia Henrica Francisca Josephina Petronella Theodora 10 Adriana

1 2 3 4 5 6

57 keer 13 11 10 8 7 7 7 7 6

Alexander Maria Keijzer en Eliza Petronella Mathildis van Ulft. De moeder van het meisje had ook als laatste voornaam een jongensnaam (Mathildis, de mannelijke vorm van Mathilda). Wellicht was deze wijze van voornaamgeving traditie in de familie van de moeder van Gerardina.

Voornamen van de jongens

Het onderzoek naar de voornamen van de jongens is op dezelfde manier verlopen als dat bij de meisjes.

BOSSCHE IÜSTÖRIE

~-·-~--.~~·-~

Allereerst volgt dus een overzicht van het aantal voornamen: Van de 499 jongens kregen er 113 een voornaam; 220 kregen er twee; 139 drie, 24 vier en 3 jongens kregen vijf voornamen.

Bij de jongens met een voornaam waren Joannes met 10 en Franciscus met 8 vermeldingen de meestvoorkomende.

Bij de jongens met twee voornamen waren de combinaties Joannes Antonius met 6 en Franciscus Joannes met 5 vermeldingen de favoriete. · Bij de drienamige jongens kwam slechts een combinatie tweemaal voor: Joannes Lambertus Antonius. De overige 137 drienamige jongens en de vier- en vijfnamigen hadden unieke voornaamcombinaties.

Maken we net zoals bij de meisjes top1O's van meestvoorkomende eerste, tweede en derde voornamen, dan levert dat het volgende resultaat:

nes de favoriete voornaam was in 1894: 1 Joannes 2 Antonius Henricus 4 Josephus Maria 6 Franciscus 7 Petrus 8 Wilhelmus 9 Cornelis 10 Adrianus

Tweede voornaam 68 keer 31 30 29 27 23 21 20 19 18

Joannes Franciscus Henricus Jacobus Antonius Petrus Josephus Wilhelmus Cornelis Adrianus

Derde voornaam 1 Maria 2 Josephus 3 Antonius 4 Henricus 5 Joannes 6 Adrianus 7 Wilhelmus 8 Cornelis Franciscus 10 Gerardus Marinus Marie

44

43

129 van de 499 jongens hadden dus een voornaam Joannes.

De namen in deze lijst zijn bijna dezelfde als in de top-10 van eerste voornamen: Alleen heeft Jacobus zijn plaats af moeten staan aan Maria.

Behalve de voornamen Maria en Marie kwamen er bij de jongens nog de volgende

Eerste voornaam

2 3 4 5 6 7 8 9 10

129 keer 68 68 52 52 48 47 45

26 keer 14 13 12 11

7 6 5 5 4 4 4

Joannes is duidelijk de meestvoorkomende eerste en tweede voornaam. Als derde voornaam moet Joannes de eer laten aan (de meisjesnaam!) Maria. De meisjesnaam Marie komt bij de jongens als derde voornaam vier keer voor. Verder valt op, dat Jacobus als eerste voornaam geliefder is dan als tweede of derde voornaam.

Als we bij de jongens een algemene top10 maken, blijkt nog duidelijker dat Joan-

2 3 4 5 6 7 8 9 10

Joannes Henricus Antonius Petrus Cornelis Adrianus Wilhelmus Josephus Theodorus Franciscus

50 keer 26 25 21 20 18 17 16 14 12

meisjesnamen als voornaam voor: Anna, Antonetta, Catharina (twee maal), Elisabeth, Lucia, Sophia, Sophie en Wilhelmina. Twee jongens kregen zelfs twee meisjesnamen als voornaam. Op 5 februari 1894 werd geboren (akte 107): Franciscus Joannes Elisabeth Maria Stolzenbach, zoon van Gerardus Antonius Maria Stolzenbach en Henrica Johanna Schampers.

Vader G.A.M. Stolzenbach was een zoon van Josephus Franciscus Stolzenbach en Elisabeth Maria Klardie. Waarschijnlijk heeft F.J.E.M. Stolzenbach zijn twee laatste voornamen dus te danken aan zijn grootmoeder van vaderszijde.

Op 23 maart 1894 werd geboren (akte 264): Joannes Hubertus Antonia Maria van Deursen, zoon van Antonius Wilhelmus van Deursen en Maria Adriana Doijen. Aan wie Joannes zijn twee laatste achternamen te danken heeft, is mij niet bekend.

Theo van Herwijnen

HERINNERING VAN In hetvoorjaarvan 1994 overleed, op 89 jarige leeftijd, de heer W. van Haaren. Hij was woonachtig in Huize Antoniegaarde waar hij zijn dagen doorbracht met het ophalen van de vele herinneringen uit zijn lange leven, sommige daarvan op papier zette en publiceerde in het maandblad van dat Huis.

'Zo had hij de behoefte om een dag of twee uit I 944 op papier te zetten en Zo beschreef hij in I 983 de volgende belevenis.

J. v. Haaren

's-Hertogenbosch, october 1944 Na al die jaren voel ik toch dat ik bP.hoefte heb om over bovengenoemde pe1 . de en wel eind october 1944 aan het papier toe te vertrouwen.

Aldus het was eind october 1944, wij werden vanuit het zuiden bestookt met onregelmatige salvo's, niemand wist wat er precies aan de hand was, er verschenen in die dagen o.a. geen dagbladen en de radio had men moeten inleveren, of verstopt, of men durfde niet te luistern naar de ongetwijfeld schaarse berichtgeving. Wat we her en der hoorden waren veelal onbetrouwbare geruchten.

Wat we wel zeker wisten was dat de geallieerde troepen in opmars waren.

Doordat wij vanuit het zuiden beschoten werden, was het vooral van levensbelang als wij ons op straat vertoonden, zoveel mogelijk al lopende de zuidzijde van rle straat aan te houden. Wat in die dagen VL al opviel waren de lege cafe's en de volle kerken. Men kon ook van de mensen hun gezicht aflezen dat er iets op til was, iets onzekers. Het waren allemaal gespannen of angstige gezichten. We keken mekaar stilzwijgend en met begrijpende blik aan.

Onder al dat geharrewar kwam ik te horen dat er in de haven aan de Handelskade een schip lag afgemeerd met een lading aan boord met niet minder dan vijfendertighonderd zakken meel, uiteraard in die dagen een rijkdom voor de stad 's-Hertogenbosch. Maar het was de bedoeling van de bezetter om het schip te laten zinken onder de havenbrug, met weer het doel om de haven te blokkeren. Maar door toedoen van voor mij nog onbekende persoon of personen hebben deze door onderhandelen met de betreffende Duitsers het voor elkaar gekregen om deze voor de stad "gouden" lading te mogen lossen en op te

VAN HAAREN

DE BOUW VAN DE NED.HERV.KERK TE 's-HERTOGENBOSCH

slaan in een aan de Handelskade gelegen pakhuis (Beekwilder). Hiervoor kreeg men twee dagen de tijd voor van de bezetter.

Men had globaal bekeken dat daarvoor twintig mannen nodig waren, dat dat natuurlijk vrijwilligers waren lag voor de hand in die spannende dagen.

Zo ook ondergetekende meldde zich als zodanig alhoewel ik er lichamelijk tegenop zag, (want mijn eigenlijke beroep was boekdrukker). U begrijpt dus wel dat deze klus voor mij een hele opgaaf was. Maar sterk gemotiveerd dat ik dat moest doen voor het geldelijk gewin jegens mijn gezin ( 4 kinderen) en voor de Bossche bevolking een "gouden" steentje bij te dragen want ik was er van overtuigd dat de lading belangrii~ was voor 's-Hertogenbosch.

Dus ik heb met die andere mannen het schip gelost en heb het overleefd. Wat heb ik af moeten zien, het bloed op mijn schouder. Vanuit het schip twee ladders op, de Handelskade oversteken en je vracht (50 kg) deponeren en weer terug naar het schip totdat je de tel kwijt raakt en instinktief doorgaat op karakter, maar aan het eind van de dag kapot en toch voldaan, alsof je een bergetappe hebt gewonnen in de Tour de France. Dus schoenmaker blijf bij je leest heb ik aan den lijve ondervonden.

Onderweg naar huis, ik was amper voorbij het brugwachtershuisje aan de Oliemolensingel, en daar kreeg ik me toch een regenbui over me heen. Dus ik kwam door en door nat thuis, waar mijn dagelijkse hap stond te wachten, maar ik wou toch mezelf t>~rst even wassen en omkleden, maar mijn , J w zei eet nou eerst anders is je eten dalijk koud. Ik heb eerst mijn eten opgegeten bij de kachel want ik verrekte van d' n erremoei. Terwijl ik daar zat kreeg ik zo'n eigenaardig gevoel, alles begon te jeuken.

Wat was er met me aan de hand? Doordat mijn lichaam van onder tot boven onder het meel zat, vond er een soort chemisch proces plaats, alle haartjes van mijn lijf veranderden in visgraat (droogproces). Ik heb dik twee uur nodig gehad om mij weer wat te fatsoeneren en toonbaar te maken.

Een vervolgverhaal door J.J. van Veldhuizen.

Nr.4.

P.S. Dit was een van de vele en niet de mooiste herinneringen uit40-45.

Sint Antoniegaarde. 's-Hertogenbosch, 23-09-"83

W. van Haaren.

De bouw van de kerk - fundering.

De bouw van de Ned. Herv. Kerk kan beginnen. 11 December 1816 was de datering van het eerste plan voor de kerk. Drie jaren later wordt de bouw van een Ned. Herv.

Kerk begonnen. De verantwoordelijke hoofdingenieur van de Waterstaat is A. Goekoop. Het opzicht over de bouw delegeert hij aan ingenieur E. Stoelendrager en ter assistentie wordt aan hem toegevoegd de conducteur G. Immerzeel. Hetjaar van de bouw is 1820.

Reeds in een brief van 3 februari 1820 van Goekoop aan de Minister van Waterstaat blijkt er een levensgroot probleem opgedoken.

Bij het graven van de sleuven voor de fundamenten, die volgens artikel 1 van het bestek bepaald zijn op 2,20 m onder de begane grond blijkt dat op die diepte de conservatie der houtwerken niet is verzekerd.

De zandwel, hoewel enigzins ongelijk gemiddeld 1,25 m dieper. Wil men voorkomen dat over enige jaren de funderingspalen verrotten en het gebouw gevaar loopt te zakken en uit verband zal raken, dan moet de fundering worden gemaakt op 3,45 m onder de begane grond. Daarvoor vraagt hij machtiging. En vraagt ook spoed omdat de rivier weer open is, vrij van ijs en men dus verdere materialen snel aanvoert en het werk met kracht kan voortzetten. 29 Februari 1820: de beslissing over de fundatieverdieping wordt nu noodzakelijk maar is er nog niet. 6 Maart 1820 bericht de Minister dat hij heeft ontvangen een K.B. d.d. 16 februari 1820 met machtiging tot verdiepen van de fundering mits binnen de kosten die extra zijn bepaald op f 4.063,-.

Dan schrijft de Minister aan Goekoop ook op 6 maart 1820 dat Z.M. wil worden geĂŻnformeerd aan wiens onachtzaamheid of onnauwkeurigheid het moet geweten worden dat de nu noodzakelijk geachte diepte voor de fundering niet in het bestek voorkomt. 8 Maart 1820 antwoord Goekoop dat zijns inziens niemand iets te verwijten is. De architecten De Dobbeleer en De Greef waren bij het maken van hun projecten onkundig over de preciese bouwplaats. Eerst achter het Geefhuis, diepte bepaald op 2,40 m. Later op de Paradeplaats, dan op de plaats van het Geefhuis zelve. En voor De Greef zijn plan maakte

bood de gemeente de huidige plaats aan en stelde De Greef de funderingsdiepte op 2,20 m. Het huidige terrein ligt aanmerkelijk hoger dan het terrein achter het Geefhuis. Het zou voor iedere architect te wensen zijn dat de bouwplaats bekend is en men het terrein kan verkennen en rekenen met alle omstandigheden. Men is hier verkeerd begonnen, waaruit voortgekomen is de onvoldoende diepte voor de funderingen in het bestek.

15 Maart 1820 stuurt Stoelendrager aan Goekoop een voortgangsrapport over de bouw. 141 Palen zijn er nu geheid, blijven er nog 11 voor de komende week. Vier kapbinten zijn in orde gemaakt. Vier dakkozijnen ook klaar op voorraad. Het hout voor deurkozijnen der consistoriĂŤn - de aanbouwen buiten de kruisvorm der . eigenlijke kerk - worden gereed gemaakt.

Hij meldt nog dat op 11 maart 1820 gewerkt is tot middernacht om de eerste zandstroken op de palen te krijgen. Zandstroken zijn dikke planken van ca. 6 m lang met gaten voor op de gepende heipalen. Tek. VIII.

1'Jasl/,omen

tek_

YIIL

Polen / ~ang c-a_ bm 1

1

1

De 13e maart 1820 is de funderingsvloer gelegd onder het zuidelijk front en op de 14e maart 1820 is begonnen met het metselwerk. Waarvan nu reeds 24 lagen klaar zijn. Ook wordt gewerkt aan de hardstenen dorpels voor de grote lichtkozijnen.

Het personeel bestaat uit de aannemers Moonen en Theeuwen, metselaars baas van der Linden, 13 timmerlieden, 8 metselaars, 16 kalkbouwers, 56 aardenwerkers, 54 heiers, 3 steenhouwers, 2 karren en

.BOSSCHE HISTORIE paarden. Totaal krioelen er dus op het werk 153 mannen.

Op 11 april 1820 vraagt Goekoop aan architect De Greef de profilen van het torentje. Ze zijn nog wel niet nodig omdat men maar tot de gelijke grond is opgewerkt, maar men is al aan het torentje begonnen om het in voorraad te maken.

De bouw van de kerk - neveneffecten en de verhouding van de twee Waterstaatsheren, Hoofdingenieur Goekoop en ingenieur Stoelendrager.

In de procedure van de gemeente met de overheid over de schadeloosstelling voor de gesloopte panden wordt op 9 mei 1820 een interessante bevestiging gegeven van wat we eerder vaststelde. "De nodige ruimte voor het eerste plan voor de kerk van

-tek

JX

111111111111

------------orge/

1816 vergde de aankoop van veel meer huizen op de huidige bouwplaats der kerk. Die in het tweede plan veranderde en verkleinde. Enkele huizen hadden kunnen blijven staan waardoor ons tekort had kunnen worden voorkomen".

Op 16 juni 1820 onderhouden de commandant van het garnizoen en de burgemeester zich nog met elkaar over het puin van de afgebroken huizen voor de nieuwe kerk, dat nog steeds niet geheel is afgevoerd van de Plein ofEsplanade. Opruimen binnen veertien dagen, anders verwijderen op kosten van de eigenaren. Op 11 juli 1820 ligt het er nog!

In juni 1820 blijkt uit een brief van de inspecteur van de Waterstaat Goudriaan dat er tussen de heren Goekoop en Stoelendrager onenigheid bestaat.

In een brief van Stoelendrager aan Goekoop van 2 augustus 1820 bericht hij dat een rapport zal volgen over de extra leveranties en werkzaamheden aan de nieuwe kerk. Hij blijkt ook te moeten werken aan

het Gouvernementsgebouw en heeft eigenlijk volstrekt geen tijd. Hij schrijft aan Goekoop:"neemt u echter de maatregelen die mij wellicht onaangenaam zijn, dan ben ik bereid tot mijn verdediging over te gaan, zelfs bij het hoogste gezag, met middelen die men wellicht nooit heeft verwacht, die ik echter nimmer als eerste zal aanroeren".

Dit is een aardige illustratie bij hun onderlinge verhouding.

4 Augustus 1820 volgt de nota met onvoorziene uitvoeringen en leverantien boven de aanneemsom van de nieuwe kerk.

Genoemd worden de extra verdieping der fundamenten. De effecten daarvan op de gebruikte heipalen. De effecten op de funderingsmuren. De aanleg van een trap en separatiemuurtjes, de overige hoogte tot aan de vloer der kerk en dekplaten boven de openingen der deurkozijnen der consistoriĂŤn.

Totaal plus f 4.276;25.

Conducteur Immerzeel rapporteert op last van Goekoop op 5 augustus 1820 over een aftrek bij de funderingsmuren. Er waren nog enkele blokken fundering blijven zitten na sloop der woningen. Deze zijn gebruikt bij de fundering voor de consistorie gebouwen. 5 Blokken muur, waarvan het grootste 2,25 m lang, 1,00 m breed en 0,50 m hoog. Totaal effect min f 75,22.

10 Augustus 1820 brengt Stoelendrager weer een voortgangsrapportage uit. De muren zijn tot de volle hoogte opgemetseld, tot 17 ,5 m boven het peil. Het grote kruisgebint is geplaatst. De torentrap gereed om geplaatst te worden. De muren van binnen en van buiten geheel volgeraapt, bepleisterd en van buiten in blokken verdeeld. 12 Augustus 1820 schrijft architect De Greef aan Goekoop een verhandeling over de te gebruiken specie voor de tweede en/of derde bepleistering van de buitenmuren. Hij vindt specie met koehaar vermengd het beste.

Tevens is bij hem een bedenking opgekomen aangaande het plaatsen van de predikstoel. Volgens het project tegen een hoek van de binnenmuur. Verkieselijker lijkt hem het midden der kerk, tegenover de galerij, wat beter is voor de symetrie van het interieur. Tek.IX. Hij meldt tevens in Amsterdam te zijn gaan wonen omdat aldaar de post van stadsarchitect aan hem is opgedragen.

17 Augustus 1820. een brief van Goekoop aan inspecteur Goudriaan. Goekoop steeds bozer op Stoelendrager. Hij kreeg onverdiende bedreigingen en excuses in verband met drukke werkzaamheden en ziet nu dat een nalatig personeelslid meerendeels onverdient zijn tractement blijft genieten.

18 Augustus 1820 vraagt Stoelendrager aan Goekoop welke schoorstenen en hoe deze te bouwen op de consistoriezalen moeten komen,om zo het metselwerk te kunnen bepalen. Hoeveel leggers er boven deze consistorien moeten komen en hoe het moet met de seperatiemuur tegenover de ingang aan de Gasselstraat. Deze onderdelen kwamen in het bestek niet voor.

23 Augustus 1820. Wederom een nota van Stoelendrager aan Goekoop, met voorziene uitvoeringen waarvoor een voordracht moet worden gedaan aan de Minister. Een trap naar het orgel/ een bordes op de zoldering / loopgang boven de kerk over de kruisbalken / torenzolders / trappen / dekking bovenplat luik / bekleding torenleyen / seperatiemuur onder de tribune, waarin twee deurkozijnen / twee deurkozijnen / de schoorstenen in de consistorien. 26 Augustus 1820 verzoekt Goekoop deze zaken uit te mogen voeren aan de Minister.

De volgende aflevering kijken we naar de voortgaande problemen tussen Goekoop en Stoelendrager. En de gewoon doorgaande bouw van de kerk.

IJ.van Veldhuizen.

VERVOLG BOSSCHE HISTORIE, ZIE PAGINA 15

EXPOSITIE "'S-HERTOGENBOSCH EN HET WATER" Het thema van Open Monumentendag 1994 is door de Verzamelaars "Hertog Jan" met beide handen aangegrepen om een expositie voor gedurende één week in te richten. Evenals vorig jaar is op uitnodiging van de Stichting Knillispoort de ruimte aangeboden. Dit om"' s-Hertogenbosch en water" te exposeren met uitzicht op de Binnendieze, Dieske, de Nar en het Minnepaar.

Het getoonde materiaal was geheel uit eigen verzamel-werk en gaf een gevarieerd overzicht over het waterrijk verleden en heden van 's-Hertogenbosch. Na enige dagen hard werken en wat tegenslag kon op 9 september 's-avonds door Frans Teulings in een zeer druk bezochte Knillispoort het "11eningswoord worden gevoerd. Hij mereerde nog eens extra de doelstelling van de Verzamelgroep die door de vele exposities eigenlijk niet echt meer toekomt aan deze doelstelling. In zijn vurig betoog ontschoot hem dank te betuiging aan het adres van de vrijwilligers van de Stichting Knillispoort, die er voor zorgdragen dat deze expositie een goede voorbereiding en einde kent.

Voor het bestuur van de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch" benadrukte Kok de Bekker in een korte toespraak de grote betrokkenheid en aandacht van het bestuur naar de werkgroepen.

De officiële opening werd verricht door wethouder Paul Kagie. Deze was bereid om ondanks zijn zeer drukke werkschema de expositie met kleurrijk spraakwater te openen. Zoals hij zelf memoreerde "Als ik op elke uitnodiging zou ingaan dan kan ik elke avond wel een opening verrichten".

Maar gelukkig voor de mensen in de Knillispoort betekende dit een uitzondering op de regel. Middels het verschuiven van HET gordijn en de overhandiging van een fles St.-Jannekes Wijwater was hiermee de opening een feit.

De expositie gaf een overzicht door middel van foto's, landkaarten, prentbriefkaarten, schilderijen, de enkele werkende fonteinen, overstromingen door de eeuwen

heen en het roemruchte beleg en verovering van de stad in 1629 door Frederik Hendrik (onder andere te zien op DE KAARTEN VAN BLAUE).

Een aardige bijkomstigheid op de openingsavond en Open Monumentendag was de dia-voorstelling die Kring-lid Gerard van der Elst verzorgde.

Onder voortdurende grote belangstelling toonde hij uit een reeks van 250 dia's een diversiteit aan Bossche gebouwen uit het heden en verleden. Waarbij het thema '"s-Hertogenbosch en water" als een rode draad in de voorstelling was te zien. Vooral zijn "dia-wandeling" langs, op en over de Binnendieze genoot veel aandacht.

Tijdens Open Monumentendag werden er 1000 bezoekers geteld. Over de gehele week kon men zich verheugen in 1500 belangstellenden.

In ieder geval blijkt met deze expositie dat door een goede samenwerking tussen de diverse verenigingen en met veel liefde voor de stad en zijn mensen er veel moois tot stand kan komen.

Alleen rest nog steeds de vraag; "Doet ie ut of doet ie ut nie"??

Rob Hoogeboom (ook foto)

Gerard v.d. Elst met zijn diapresentatie

Vrijdag 12 Jmll 1936

EXPOSITIE "HERINNERINGEN '40-' 45" Dat de Verzamelaars Hertog Jan niet van stilzitten houdt en actiefbezig is is menigeen wel bekend.

Op 2 oktober j.I. zijn de leden wederom druk in de weer geweest om een expositie in het Kringhuis in te richten dit op verzoek van het Kringbestuur.

Omdat' s-Hertogenbosch ook dit jaar in het teken staat van de herdenking dat 50 jaar geleden in het zuiden van Nederland een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog is deze expositie ingericht.

Deze oorlog maakt ook deel uit van de Bossche geschiedenis. Als men terugkijkt op zo'n periode kan men er de lering uit trekken om herhaling te voorkomen. Deze expositie kan zijn steentje hierin bijdragen.

Voor belangstellenden tot eind november te zien in het Kringhuis .

Rob Hoogeboom

RECTIFICATIE Uit de verzamelingen van de leden zijn diverse spullen te zien die aan deze periode herinneringen oproept. Zoals posters, proclamaties, krantenberichten, persoonsbewijzen, spotprenten en foto's.

In Kring-Nieuws nummer 5 blz I 5 kolom 3, I Se regel gelieve te lezen: 'Zo had de Ie luitenant J.J.M.A. Mommers (nadien actief lid van de B.R.B.)

Provl~clale

Noordbratiantsche

en 's-~eriogenboàsclle Courant

1

DE DmzETC?CBTEN. OD!Jekend - maa;kt, OllbenWld. Dtt. spreekwoord ka.n oOk worden toe~ ast 1 op de· Binnendlest. onzer ·.st.a4, of ~~ver geschreven kón. Want nu eenrm.aal de gelegenheid er Is per gondel dit binnenwater te bevaren, ·bkUkt · iedereen, die een tocht gèmaaklt heeft, ~ . te zijn geworden voor het gaan zien. van de "outsluierde'~·:gehelmen.

De ondernemers van de B~ die'llSten hebben dan ook gelu:kkig over gebrek aan belil.ngstelll:ng niet te. kla- . gep · en de toeloop 1s !ICl!Il'Wij~n 1.00. groot . da.t met t:Wee schU'iten moet geva.ren

worden. .. .. ". · " Tot. en· met Zondag heeft men nog de kans om ·door de Binnendlest te · gondèlen;"

.

.

.

.·

Wie genieteri <wll·meg d~ un1iekè re.J.egeilheid" :al~t .onbenut la ten.

"WINDE" Projekt: "Bossche bedrijven, verwoest bij de bevrijding in oktober 1944"

Inleiding Met het in 1993 opstarten van onze werkgroep bleek, dat de voorbereidingen voor - 50 jaar bevrijding- in 1994, in volle gang waren; daarom hebben wij besloten ons hierbij aan te sluiten voor wat betreft de industrie.

Wat betekent de term "Industriële Archeologie"? De studie die zich bezig houdt

met het onderzoeken, opmeten en registratie, in sommige gevallen: het behouden van.

Deze laatste term kan men nog omschrijven naar a onroerende objecten in het kader van Monumentenzorg b roerende objecten in het kader van musea en verzamelingen c geschreven en gedrukte bronnen, archieven, foto- en filmmateriaal De studie van de eerste drie bedrijven in de stad is nu afgerond; gekeken is naar: a de ondernemings-geschiedenis van het betreffende bedrijf b de ontwikkeling van de productie-techniek vanaf de oprichting

Bedrijf Il: Henri Grasso Machine-fabriek & Ketelmakerij Opgericht in 1858.

Tijdens W.O: II wordt het bedrijf gedeeltelijke verwoest. Eind 1991 opname in een groot Duits familie-concern

Bedrijf ID: Rouppe van der Voort & Zn Loodpletterij & lodenpijpentrekkerij, Staniol-fabriek ter vervaardiging van blad-tin verpakking Opgericht in 1843.

Tijdens W.O.II wordt het bedrijf niet verwoest. Inmiddels is de productie verdwenen en in 1963 overgenomen door Internatio-Müller.

In het volgende Kring-Nieuws zullen we per uitgave, één bedrijf uitvoerig beschrijven, gecompleteerd met productiefoto's.

Bedrijf!: J.G. Cooymans & Zn (hofleverancier)Advocaat, Bitter en Likeur-fabriek, Fijne Limonades & Wijnhandel Opgericht in 1828.

Tijdens W.O.II wordt het bedrijf verwoest. In 1987 volgt opname in de Franse Pernod-Ricard groep.

Ook bestaan plannen om voor 1995/1996 in wissel-tentoonstellingen deze bedrijven te laten exposeren zodat sporen van het Industrieel verleden voor de geïnteresseerde opnieuw zichtbaar worden.

F. Smits van Waesberghe

) foto: Ir. B. C. van Noordwijk te Aarle-Rixtel Uit het gedenkboek; Koninklijke Disteleerderij &Likeurstokerij (J.G. Cooymans &Zoon)Branderijstraat 1, 's-Hertogenbosch.

9\{fJteer in 'Uw agenda zondag 11 december 1994 5lffJemene Ledenvergadering Çjo[den 'Iufip :J{ote[ Centra[ 'Burg. LoejfpCein 98 - 's-9{ertogen6oscli 14.00 -18.00 uur (zaa[ open 1330 uur)

BOSSCHE-:iiISTORIE

IJKLOKALEN EN IJKKANTOREN TE 'S-HERTOGENBOSCH ( 1) door J.J.van Veldhuizen Voorwoord Het in gebruik nemen van de balans om te wegen, kan gesteld worden op 3000 jaar voor onze jaartelling.

De mensheid kent de behoefte aan het vastleggen van genormaliseerde maten en gewichten al heel lang. De romeinen legden graag de afstanden binnen hun Rijk vast. De egyptenaren, die door de jaarlijkse Nijl-overstromingen de grenzen van landbezit zagen uitgewist, moesten telkens opnieuw deze grenzen vaststellen.

Bouwmeesters konden niet werken zonder genormaliseerde maten.

De oude volkeren, die alle bekende wa· ~ren bevoeren, gebruikte al handelsge..chten. Van groot belang is de tegenwaarde van goederen uitgedrukt in gemunt geld. Dit kwam voor het eerst voor in het begin van de 7e eeuw voor Chr. Ook in ons land zijn op vrij veel plaatsen romeinse gewichten gevonden. Daar vinden wij de doorgetrokken lijn van de oude volkeren naar onze streken.

Uit het jaar 789 is van Frankische vorsten reeds een verordening bekend over de handhaving van juiste maten en gewichten.

De internationale handel over zee en ook over land naar Scandinavie, Engeland en Zuid-Duitsland vereiste bekende maten en gewichten. Pas met de ontwikkeling van de grote steden en het verlenen van stadsrechten, eind 12e, begin 13e eeuw blijkt in deze stadsrechten een stedelijke keur voor te ko-~n betreffende het meten en wegen. ~ arin werd bijvoorbeeld bepaald dat het gebruik van "valscher maten" strafbaar is.

Het woord IJken treft men voor het eerst aan in de stadsrekening van Dordrecht over 1284/85.

De overheden in de middeleeuwse steden droegen zorg voor juiste maten en gewichten.

Zij maakten daarvoor voorschriften hoe gemeten en gewogen moest worden. Er werden beëdigde meters en wegers benoemd voor alle waren waarop accijnz was ingesteld. Ook diegenen die aan accijnz onderworpen goederen moesten laden, lossen of vervoeren waren vaak beëdigd. Bij IJkmeesters moesten de maten en gewichten ter herijk worden aangeboden. Die werden door de IJkmeesters vergeleken met bij hen aanwezige werkstandaarden. De originelen stonden achter slot en grendel bij de gemeente. De genoemde IJkmeesters waren bekwame vaklieden. Een meester-smid en een mees-

ter-kuiper, die het ambt van IJkmeester pachten van de gemeente. Zij kenden alle problemen van een juiste maat en een juist gewicht omdat zij die al, meestal van vader op zoon, jaren zelf maakten. Zij accepteerden daarbij de door de overheid bij het ambt van IJkmeester gegeven voorschriften.

Daarbij moeten wij bedenken dat bijna alle goederen werden gemeten en gewogen. Ik noem enkele voorbeelden: appelen, knollen, peren, houtskool, brandhout, turf, smeekolen, steenkolen, wijn, bier, olie, uien, haring, aardappelen, honing, alle soorten koren, azijn, kalk, zout, eikenschors of run, buystel (bierborstel), mosselen, zeep, boter, etc.

De overheid controleerde het werk van de IJkmeesters door de groenroeden. Op straat, bij de handel en in de bedrijven. De herijk door de IJkmeesters vond in het algemeen in hun bedrijven plaats. Alleen de grote voorwerpen zoals grote biertonnen werden ter plaatse van gebruik herijkt.

In Breda werden op 9 maart 1829 enige vertrekken op het Stadserf beschikbaar gesteld aan de arrondisements-IJker Pruymboom, dus daar ontstond toen pas een vaste IJklocatie. Hierna zullen wij zien hoe dat in 's-Hertogenbosch ging!

[Bronnen: "Nederlandse Gewichten", Zevenboom en Wittop Koning en "Het Stedelijke IJkwezen te Breda", P.Scherft (Stadsarchivaris te Breda)].

Het eerste Uklokaal te 's-Hertogenbosch.

Gelijk aan het landelijke beeld waren er in 's-Hertogenbosch ook aangestelde IJkmeesters. Met als beroep tingieter voor natte maten en gewichten, of tingieter voor droge maten en gewichten, of cuyper voor droge maten c.q. ronde maten. Ook deze IJkmeesters werkten in hun eigen werkplaatsen.

Maar dan doet zich een verrassende ontwikkeling voor. Op 14 maart 1669 behandeld de stadsregering een rapport over de aankoop van een pand, om dit te verbinden met het stadhuis. Het pand is in de Ridderstraat op nr.5 en heeft als naam De Trompet. Het erf van De Trompet en een gedeelte van het voorhuis verkoopt de gemeente door aan een buurman, de heer notaris Cornelis van Boxmeer. De overige kamers van De Trompet worden vanuit het stadhuis bereikbaar gemaakt via een uitgebreid afbraak en opbouw proces. Ook Ridderstraat 7 wordt daarin betrokken.

Dan staat in de notulen van de stadsrege-

ring op 20 december 1669; dat de IJkmeesters een huisje van de stad verzochten om aldaar te ijken. Dit wordt toegestaan en men biedt het huisje De Trompet aan op dóor de heren Schepenen te maken condities, met daarin de voorwaarde dat alle drie IJkmeesters samen aanwezig moeten zijn om te ijken. Op 24 december 1669 ondertekent een Pensionaris van de stad een acte waarin staat;"aen de drije gesworen IJckmeesters deser Stadt eene vaste plaetse tot het IJcken is toegestaen in een der nieuw getimmerde camers in de Ridderstraet naest het Stadthuys".

Dat lijkt dus in orde! Ware er niet één bepaling in deze acte die problemen gaf. Er staat namelijk een al hiervoor genoemde voorwaarde, met deze woorden;" tot wekken eijnde sij oock alle drije gehouden sullen wesen den geheelen dagh (maendach van smergensaff tot aen den avont.) door t' samentlijcken sich aldaer present te laten vinden, ten ware bij sieckte ofte nootelijcke absentie buyten de Stadt".

Wanneer je Meester in je vak bent is de verplichting om een hele dag, met twee andere vakcollega's in één lokaal door te brengen vanwege het IJkmeester zijn geen gemakkelijke opgave. Dat blijkt ook, omdat de stad het nodig vindt om op 21 april 1670 de complete acte, als een soort "aangetekend stuk" aan de drie IJkmeesters uit te reiken.

Vast staat nu dat er een IJklokaal is in De Trompet op het huidige adres Ridderstraat 5, "in één der nieuw getimmerde camers".

Om nauwkeuriger deze ruimte te kunnen afbakenen bekijken we het bestek wat voor de verbouwing werd gemaakt, gedateerd 21maart1669.

De bovenkamers worden door een galerij goed bereikbaar gemaakt. lnvullend het argument om uitbreiding te geven aan het Stadhuis. IJklokalen zijn altijd gelijkvloers gelegen in verband met het verplaatsen van vele zware voorwerpen. Ook de achterkamer, die overigens weinig in het bestek wordt genoemd, is niet erg geschikt door de moeilijke bereikbaarheid voor de aanbieders van te ijken stukken. Het voorhuis heeft een deel dat in gebruik is gegeven aan Notaris van Boxmeer. Blijft over een lokaal aan de Ridderstraat met een afgeschoten gang en een eigen ingang. De plaats van deze ingang kwam overeen met de nu brede ingang van wat het Info-centrum was van de gemeente 's-Hertogenbosch. Plus het lokaal achter het eerste raam rechts van die deur (vanaf de straat gezien).

Op 16 januari 1676 komt het Uklokaal weer in de publiciteit. De notulen van de gemeente van die dag melden;" sijnde in deliberatie geleght dat de Ukmeesters was vergunt in de benedencamer te mogen ijcken, waerdoir geschapen was een ongemack van brandt te sullen ontstaan. Is goetgevonden ende verstaen, dat men de selvige aenstonts sal doen aenseggen dat sich van daer sullen hebben te delogeeren".

Brand is een zaak die de mensen in die tijd hevig in beroering brengt. De machteloosheid tegen een ontstane orgie van vuur kan men zich in angst-voelen goed voorstellen. Rond die datum zag ik ook het benoemen van een commissie die moet rapporteren over "de brandemmers" en over "de anti-brandmaatregelen" die getroffen waren. Ook is er een stuk over een houten schoorsteen in het Stadhuis die in verband met brandgevaar moet worden vervangen door een bakstenen schoorsteen.

Het ijken vergde het gebruik van open vuur voor het maken van hete bouten en brandijzers, het smelten van lood, enz. Dat maakt duidelijk waarom de gemeente de Ukmeesters op 16 januari 1676 aanstonds laat aanzeggen het Uklokaal te verlaten.

We zagen dat de uitreiking van de complete acte met verplichtingen voor de Ukmeesters nodig was, in 1670 om de onwil te doorbreken, om tegelijkertijd in één Uklokaal aanwezig te zijn. Het kan verkeren!

Want op 15 januari 1677 staat in de notulen van de stad dat er een request van de Ukmeesters is behandeld; de "eijckmeesters deser Stadt, versoeckende dat haer een gemeijne eijckplaets mach werden toegestaen". Op 10 februari 1677 wordt dat verzoek afgewezen.

Hiermede komt er een eind aan het eerste gebruik te 's-Hertogenbosch van een gemeenschappelijk Uklokaal. Toegewezen op 24 december 1669 en afgenomen op 16januari 1676.

Aan de hand van de tekening van de plattegrond van de beneden verdieping van Ridderstraat 5 en 7, noem ik een 22-tal punten uit het bestek d.d. 21maart1669.

Bestek Politierekeningen 1669/1670, nr.41.

1. "t geene de mueren uut den haeck loopen aenheelen ofte affuacken, het secreet aen de huysinge van t' Trompet aftbreecken, het cosijn en portaal wechneemen ende gadt toemetselen, van gelijcke alle de kosijnen int suyden dese huysinge uut breecken ende de gaeten toe metselen als voor".

2. "om de beneden kaemer te begaen in deselve muer in breecken, maecken en stellen een duer cosijn".

3. "de beneden cameren een hal ven voette verhoogen ende de drie schorsteenen met die uyt de kelder komt onder en booven gans wechbreecken".

4. "alsdan in de beneden kaemer, tegens het gevel ten oosten te maecken eenen nieuwen schouw, als meedeint tegenwoordige voorhuys dat aen Boxmeer verkocht is".

5. "in desen schorsteenen in ieder te stellen twee posten".

6. "het benedensijde kaemerken - de halfsteenen mueren veranderen ende affbreecken ende in de plaets vandien op de selve Rojnge te leggen een steenmuer lienie recht van de voormuer tot de achtermuer als mede daer onder in de kelder jngelecx en op deselve Rojnge den kelder separeeren welcke mueren de seperatie sullen sijn tussen het erff en gront t geen N.Boxmeer van de selve Stadsregering gecocht heeft".

7. "dit kaemerken t geen aen de stadt blijft in den midden off daer men sal aenwijsen separeeren met een steens muer ende daerinstellen een van de oude duer cosijnen -ende daer neffens een tweelicht".

8. "aldaer mede voor aen de straet in te breecken en stellen het duercosijn met de duer en tweelicht daerbooven".

9. "noch aldaer tegens de achtermuer te maecken een kleyn schouwken -tersijde dit schouwken te maecken en stellen een tweelicht".

10. "in dit caemerken te maecken eenen inganck om beneden in den kelder te komen gaen''. "en repareren dese vloer met de beste oude tegelen".

16. "daer inne te maecken een poorte wijdt neegen voeten".

17. "aen wedersijde de groote poort te maecken ovaelen".

18. "int afftergevel het beneden duer cosijn met het tweede licht daerbooven vernieuwen''.

19. "aen de kaemeren van de huysinge Trompet int suyden - maecken als aen dack hangen een loode vlaemse goote".

Resolutie van stadsregering 14 maart 1669.

20. "int selve voorhuys sal den cooper tegen het gevel ten noorden mogen leggen een schouw".

21. "voor int Ridderstraetie sal den inganck van den kelder moeten affgebroken worden ende gestelt gelijck den inganck off mont van de kelder en keldergaten onder de evictiekamer''.

Tekening gemeente werken te 's-Hertogenbosch, restauratie pand Ridderstraat 5 en 7, nr.42999.

22. "doorgang in de kelder naar de kelder onder het huis aan de noordzijde".

+ =De plaats waar 't beschrevene hoort, niet precies bekend.

In een volgend artikel hoop ik opniem informatie te kunnen geven over de Uklokalen of Ukkantoren.

J.J.van Veldhuizen, oud-ijkmeester.

17

22

16

17

1

~·

20

14+

18+

19

13+

... 1

2+

11. "in groote (doorgehaald staat er "dese".) beneden caemerte maecken en leggen een plancken vloer''. "den hert te vloeren met heel backen grouwe plavuysen''.

12. "te maecken en stellen in de muer naer de straet twee nieuwe cruyscosijnen".

13. "de heynmuer op de plaets tot in den gront affbreecken".

14. "de achterste huysinge van de stallinge aldaer -de mueren int westen ende suyden affbreecken tot in den gront".

15. "het gevel na6rdestraetin toosten van de stallinge tot gelijcx d'vloer affbreecken ende deselve vernieuwen''.

Kopij voor het eerst volgende Kring-Nieuws dient uiterlijk vrijdag 2 december 1994 te worden ingeleverd bij Secretariaat Kring-Nieuws Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch of bezorgen in het Kringhuis