Kringnieuws 1995 11 21 129

UITGAVE VAN KRING "VRIENDEN VAN 'S-HERTOGENBOSCH" JAARGANG 21 - NUMMER 6 - NOVEMBER 1995

ALGEMENE LEDENVERGADERING maandag 11december1995 aanvang 19. 00 uur Noteer in uw agenda

De Gruyter Museum zie pagina 4.

Secretariaat van KRING "VRIENDEN VAN 'S-HERTOGENBOSCH" Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch KRINGHUIS Tweede Korenstraatj e 18 's-Hertogenbosch Telefoon 073- 613 50 98 Telefax 073- 614 60 21 Openingstijden: Maandag t/m zaterdag van 10.00- 17.00 uur Zon- en feestdagen van 12.00-17.00uur bovendien op donderdag van 18.00- 21.00 uur BETALINGEN - Postgiro 3.119.716 - Bank van Lanschot rek.ra.

22.51.91.202 - Jaarlijkse bijdrage minimaal /25,- Jeugdleden/ 15,-

STAP IN DE GOEDE RICHTING (25) Wanneer het cijfer 25 in beeld komt hebben wij , mensenkinderen, het gevoel dat er een mijlpaal is bereikt, sterker nog dat er iets te vieren valt!

Vijf-en-twintig "stappen in de goede richting" en dat in een spanne tijds van bijna vier-en-een-half jaar mogen best wel "reuzen" -stappen worden genoemd. Met volle inzet en enthousiasme kon dit worden bereikt door ons redactie-team.

In dit Kring-Nieuws vragen wij Uw speciale aandacht voor dat redactie-team. Ook wij zoeken wel eens iets .... !

rendheid optreedt namens onze Kring als bewaker van het aloude erfgoed.

Daarnaast werkgroep "De Winde" die zeker in 1996 zullen meewerken aan het jaar van het "Industrieel Erfgoed", waardoor ' s-Hertogenbosch nog meer in de landelijke belangstelling zal komen te staan.

Duidelijk niet alleen door de Tour de France!

"Bossche Historie" een rubriek om blijvend plezier aan te beleven. Ook nu weer enkele bijdragen, interessant genoeg om gelezen te worden.

Veel leesgenot!

De Algemene Ledenvergadering op maandag 11 december 1995 vraagt Uw volle aandacht in dit nummer.

Ook de lawine mededelingen en andere belangrijke pennevruchten "van de bestuurstafel" zijn zonder meer de moeite waard door U gelezen te worden.

Natuurlijk is ook nieuws te melden door onze werkgroepen, waarbij Uw speciale aandacht wordt gevraagd voor de commissie Binnenstad die met zoveel voortva-

Jan J. Bruijstens

Van de redactie Agenda Van de Bestuurstafel Algemene ledenvergadering Gezocht Van de werkgroepen Bossche Historie Moettenoutoch 'skijke

• 1, 8 2 2 5 8 12 14 17, 19

06-11 19-11 24-11 11-12

11-12

Lezing "Religieuze volksprenten" Stadsarchief - 20.00 uur Boekenbeurs Kringhuis 13.00uur Excursie Antwerpen Algemene LedenvergaderingGolden Tulip hotel Central 19.00uur Lezing "Herstel in nieuwe luister", ná Algemene Ledenvergadering.

Data en bijzonderheden van onderstaande activiteiten elders in dit Kring-Nieuws: Stadswandelingen, Torenrondleidingen, Zwanbenbroedershuis, Stadhuis, Citadel, Vaartochten Binnendieze en Bosch Culinair Wandelen.

1

krlng-nleuuu

j

Kring-Nieuws is het zes maal per jaar verschijnend tijdschrift van de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch."

Redactie: Harry Blankert, Jan Bruijstens (voorzitter), Jack van Elten, Theo van Herwijnen, Jan K.leijne, Ati Linders (secretaris) en John Vermulst.

Aan dit nummer werkten mede Kok de Bekker, Jan van Ee, Jan van Haaren, Hein Kurvers, Frans Peters, J.J. van Veldhuizen, Vincent Verberk en Ad van Zantvliet.

Redactie-adres: Secretariaat Kring-Nieuws Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch Vormgeving: Jan Bruijstens, Jack van Elten en Ati Linders Druk: Printex 's-Hertogenbosch Oplage 1600 stuks Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

MEDEDELINGEN Opzeggen lidmaatschap Leden die in 1996 geen lid meer wensen te zijn van de Kring moeten dit voor 1 december 1995 schriftelijk kenbaar maken aan het secretariaat. (Statuten, artikel 8 lid 2) Lidmaatschap Binnenkort ontvangt u weer de acceptgirokaart voor betaling van uw contributie over 1996. U wordt verzocht van deze acceptgirokaart gebruik te maken.

Voor diegenen, die vanafl oktober 1995 lid zijn geworden van de Kring, geldt de betaalde contributie ook reeds voor 1996.

Deze leden treffen echter wel automatisch een acceptgiro aan; dit is namelijk verplicht door de PTT, daar alle enveloppen/correspondentie dezelfde inhoud dienen te hebben.

Opleiding stadsgids Op maandag 16 oktober jl. is op het Stadsarchief de nieuwe cursus voor stadsgids van start gegaan. In het voorjaar van 1997 hopen ruim 30 cursisten het bestand van Kring-stadsgidsen te komen versterken.

Andere opleidingen: Voor de opleiding tot schipper/gids gaan hopelijk een zestal personen aan de slag.

Voor de projecten Toren, Citadel en Stadhuis staat aanmelding nog open. Hetzelfde geldt voor Kringhuismedewerk( st)er.

Even bellen of schrijven en we nemen contact met u op.

Coördinator Sint-Janstoren en Citadel In het vorige Kring-Nieuws deelden wij u mede dat de heer J. Hendriks het coördinatorschap van de door de Kring georganiseerde rondleidingen in de toren op zich heeft genomen. Ondertussen heeft de heer J. Vermulst zich bereid verklaard de heer Hendriks hierin te zullen bijstaan. Beide heren zijn ondertussen gestart met een opleiding voor een viertal projectgidsen voor de toren. Daarnaast zijn zij gestart met een bijscholingsprogramma voor de komende wintermaanden.

Onlangs moest mevr. W. Hartkamp het coördinatorschap van de Citadel neerleggen. In deze vacature is nu voorzien door de aanstelling van de heer J. Vermulst die gedurende de komende drie jaar deze functie op zich gaat nemen.

De Boekenbeurs Wat? Wanneer? Voor wie? Hoe? Mogelijk zijn er nog meer vragen, maar laat ik beginnen alvast deze te beantwoorden. Onder de leden van de Kring en Stichting Binnendieze, zijn er ongetwijfeld velen die al een kleine of grotere verzameling hebben van boeken of iets dergelijks over 's-Hertogenbosch. Maar zo'n verzameling is natuurlijk nooit compleet. Of ..... er staan dubbele exemplaren in de boekenkast.

Daarom de boekenbeurs. Alle leden die er 'behoefte' aan hebben hun boekenkast eens op te schonen, krijgen nu de kans een ander lid heel blij te maken.

Wanneer? Zondag 19 november van 13.00 tot 17. 00 uur. De deelnemers die zich vooraf melden in het Kringhuis, kunnen al van half 12 terecht zodat alles klaar is 1 om 13.00 uur de winkeldeur opengaat.

Voor wie? Bij voorkeur voor Kringleden, zowel wat betreft de deelnemers als de kopers/kijkers/bezoekers.

We zullen geen lidmaatschapskaart vragen, maar bijvoorbeeld opkopers worden niet toegelaten.

Hoe? De deelnemers bepalen zelf de prijs wat ze voor elk exemplaar willen hebben. Anders gezegd: alleen tegen deze prijs wil ik afstand doen van dit boek of die brochure.

En de eventuele koper kijkt of zij/hij de vraagprijs er voor over heeft.

Hopelijk wordt het een succes.

Er hebben zich reeds vijf personen aangemeld als deelnemer. Er kunnen er echt nog een aantal meer een plaatsje bespreken.

Kok de Bekker

•

Geen kalender 1996 van de Kring In het vorige nummer werd de mogelijke uitgave van een kalender voor 1996 aangekondigd. De heer Kees Meijer zorgt geheel belangeloos voor de prenten.

Prijs f17,50 .

De voorintekening bleef echter duidelijk achter bij onze verwachtingen. Het financiële risico werd daarom voor de Kring te groot.

Voor 1997 krijgt u nog een kans. In het voorjaar zullen de prenten die de kalender zullen sieren in het Kringhuis te zien zijn. U krijgt dan een betere indruk van wat de kalender u precies te bieden heeft. Hopelijk is dan de beslissing gauw genomen!

TOERISTISCHE ACTIVITEITEN Onze Kring organiseert ook in de wintermaanden weer diverse activiteiten, die zowel voor Bosschenaren als voor de toeristen (die er ook in de wintermaanden steeds meer komen) zeer interessant kunnen zijn. En al die activiteiten gaan zowel bij goed als bij slecht weer door.

Stadswandeling Op dinsdag 26, woensdag 27 en zondag 31 december organiseren we stadswandelingen door onze oude, historische binnenstad. Deze wandeling duurt ca. 1,5 uur en starten om 14.00uurinhetKringhuis. Kosten: f 4,- per persoon; kinderen t/m 12jaar: 2,- per persoon. Uiteraard kunt u ook een BON van uw lidmaatschapskaart 1995 of 1996 inleveren in het Kringhuis. U krijgt dan een gratis deelnemersbewijs.

J

Torenrondleiding Op dinsdag 26, woensdag 27 en zondag 31 december organiseren we rondleidingen op de Sint-Janstoren. Maximaal: 25 deelnemers per keer. Duur ca. 70 minuten.

Kaartverkoop aan de voet van de toren.

Kosten: f 4,- per persoon; kinderen t/m 12 jaar f 2,- per persoon. Uiteraard kunt u de BON van uw lidmaatschapskaart 1995 of 1996 inleveren voor een gratis kaartje.

Zwanenbroedershuis Gratis rondleidingen voor individuele bezoekers elke vrijdag tussen 11 .00 en 00 uur. Bij speciale gelegenheden kan het komen te vervallen. Informeer daarom altijd eerst in het Kringhuis. Duur: ca. 1 uur.

Citadel Op de zaterdagen 11 en 25 november, 9 en 23 december vindt een rondleiding plaats van ca. 1 uur door de Citadel/Rijksarchief. Aanvang: 11.00 uur. Kaartverkoop in het Kringhuis (dus NIET op de Citadel). Kosten: f 4,- per persoon; kinderen t/m 12jaar: f 2,-perpersoon. Ook hiervoor kunt u in het Kringhuis gratis kaartjes verkrijgen door inlevering van een BON van uw lidmaatschapskaart 1995 of 1996.

Vaartochten Binnendieze Eind april 1996 starten weer de vaartochten op de Binnendieze. Met ingang van 1 januari a.s. kunnen hiervoor reserveringen worden gedaan in het Diezehuis. Tot die datum zijn aanvragen dus NIET mogelijk: het heeft ook geen enkele zin hierover naar het Kringhuis te bellen.

Groepsactiviteiten Op verzoek organiseert de Kring ook allerlei activiteiten voor gezelschappen (groot en klein) op elke gewenste datum en tijdstip. Stadswandelingen, rondleidingen door het Stadshuis, de Citadel, het Zwanenbroedershuis, de Sint-Janstoren, de Sint-Jan, musea, enz. Aanvragen dienen uiterlijk 3 weken tevoren in het Kringhuis te worden ingediend. Alle informatie (ook over tarieven, lunches, e.d.) in het Kringhuis.

Herdruk nieuwe vouwfolder In het vorige Kring-Nieuws vermeldden wij dat een nieuwe gratis vouwfoldermet al onze (toeristische) activiteiten klaar lag in het Kringhuis. De folder met een oplage van 3000 exemplaren was binnen 6 weken geheel op. Ondertussen ligt een (ongewijzigde) herdruk van 3000 exemplaren weer voor u gereed in het Kringhuis.

Stadhuis Op verzoek van ons Gemeentebestuur organiseert de Kring op donderdagavond om 19 .00 uur een gratis rondleiding van ca.

1 uur. Deze rondleidingen vinden echter uitsluitend plaats bij voldoende deelname (minimaal 5 personen). U moet zich daarom vóór 11.00 uur aanmelden bij het Gemeentelijk Voorlichtingscentrum: (073)-6155755.

Bosch Culinair Wandelen Op zondag 19 november wordt alweer de laatste culinaire wandeling van 1995 georganiseerd. Kosten f 99,- per persoon (excl. consumpties). Een (gratis) kleurenbrochure ligt voor u in het Kringhuis klaar.

Opgave uiterlijk 12 november via (073)6216757.

Daarnaast organiseert de Kring op zaterdagmiddagen om 14.30 uur een gratis rondleiding. Aanmelden hiervoor in het Kringhuis vóór 12.00 uur: (073)-6135098.

Ook bij zeer minimale belangstelling gaat deze rondleiding door.

Ledenvergadering

Informatie Algemene

11 december 1995 zie pagina 5 e.v.

GEVRAAGD: conciërge/ huismeester Kringhuis We zitten dringend verlegen om iemand die als vrijwilliger mee wil zorgen voor een goede gang van zaken in het Kringhuis. Dat wordt nog meer van belang nu de winkelfunctie verder wordt uitgebouwd.

We zoeken een doortastend iemand die er voor zorgt dat de zaak kan draaien: aanvullen/inkopen voorraden papier, drank, boeken, artikelen, zorgen voor functioneren van de apparatuur; toezicht op schoonmaken; in staat kleine klussen zelf te doen en zo nodig inschakelen professioneel bedrijf. Kortom iemand die er aan wil meewerken het uitnodigend karakter van het Kringhuis voor leden, bezoekers en toeristen te vergroten.

Tijdsbesteding ongeveer 6 uur per week.

Inlichtingen en aanmeldingen: mevrouw B. Rekkers telefoon Kringhuis 6135098 of schriftelijk: postbus 1162, 5200 BE 's-Hertogenbosch.

EXCURSIE Dat gaat naar ....Antwerpen toe?

Vrijdag 24 november.

Toen de in 1500 geboren Karel V 17 jaar was, werd hij koning van Spanje. Dit was zijn opstap naar keizer van het Heilige Roomse Rijk, zoals wij hem het beste kennen.

Op dat moment, in 1517, trok Karel vanuit het Vlaanderense land naar Spanje. Hij ging niet alleen. Zeker niet. Hij nam een hele stoet van kunstenaars uit de Nederlanden mee: schilders, tapijtwevers, houtsnijders, musici, geleerden, etc. Zijn moeder, Johanna de Waanzinnige, was trouwens hiermee al begonnen.

In het land van Castilla y Léon (metsteden als Madrid, Segovia, A vila, Valladolid, Burgos en Léon) werd zo de kunst uit de noordelijke landen toonaangevend. Al met al was er sprake van een intensieve kunstrelatie tussen de Nederlanden (met name Vlaanderen, groter dan nu) en Spanje "op de drempel van Europa van de 15een 16eeeuw".

Zeer veel kunstwerken van noordelijke oorsprong zijn in Spanje gebleven. Voor het eerst worden in de Kathedraal van Antwerpen tweehonderd van de meest waardevolle meesterwerken uit die tijd samengebracht. "Zij illustreren er de fascinerende geschiedenis van twee volkeren

die, elk met een zeer verschillend verleden, lotgenoten worden in een Europa in wording en deelgenoten in een nieuwe visie op de mens" zo lees ik in de folder van de tentoonstelling. We spreken dan over de late Middeleeuwen en de opkomst van het humanisme.

Deze tentoonstelling, die duurt tot 10 december, is uniek! Men krijgt nu kunstwerken te zien, die anders niet of moeilijk toegankelijk zijn.

De Kring heeft zich gehaast, om het voor belangstellende leden mogelijk te maken op een georganiseerde wijze en gezamenlijk te gaan kijken naar deze schitterende tentoonstelling. Derhalve hebben wij een optie genomen op een bezoek aan de tentoonstelling op vrijdag 24 november a.s., 's-middags van 15.00-16.30 uuronderleiding van bekwame gidsen.

En als we dan toch in Antwerpen zijn, dan is het bijzonder interessant om wat later op de dag, na een rustpauze na de tentoonstelling, een onder leiding van stadsgidsen aangepaste rondwandeling te maken in een verlicht, romantisch Antwerpen.

Het programma ziet er als volgt uit: 12.30uur Vertrek van de bus vanaf de Draak bij het station (neem gezellig wat broodjes mee in de bus!).

14.00uur Aankomst in Antwerpen.

Koffiepauze tot 14.45 uur.

Om 14.50uurisiedereenaanwezig bij de Kathedraal.

Geleid bezoek aan de ten15.0016.30uur toonstelling (per 20 personen 1 gids) Vlaanderen en Castilla y Léon in de Kathedraal van Antwerpen.

Even uitblazen: koffie of 16.30 een(?) pint?

17.30uur Wij dwalen te voet onder 17.3019.30uur leiding van een stadsgids (1 per 20 personen) rond door verlicht romantisch Antwerpen.

Vrije tijd in Antwerpen.

19.3021.30uur (Lijst van aanbevolen kroegen, eetcafé's e.d. plus plattegrond en beschrijving ontvangt u van mij in de bus.)

21.30uur De bus vertrekt uit Antwerpen.

23.00uur Aankomst in 's-Hertogenbosch bij de opstapplaats.

Het minimum aantal deelnemers is 30, het maximum is 50. De kosten bedragen /47,50 per persoon. Hierin begrepen: bus,

toegangsprijs tentoonstelling, kosten gidsen tentoonstelling en stadswandeling.

Niet inbegrepen: consumpties en alle overige persoonlijke uitgaven.

Opgeven bij het Kringhuis (ook telefonisch) vóór 10 november (uiterste datum!).

En verder: ga gezellig mee!

Vincent V erberk

•

MUSEA De Gruyter Museum Het zal vele lezers al wel bekend zijn: in Noordwijkerhout is een permanente tentoonstelling over de Gruyter te zien. De tentoonstelling is ondergebracht in het museum van Langeveld. Tot voor kort beter bekend onder de naam "BAVO" museum.

Enige tijd geleden konden wij van een deel van de collectie gebruik maken. Dat was bij het verschijnen van het boek van P. Kriele "Snoepje van de Week". De heer H. van Scharenburg, de grote animator en de beheerder van de collectie, stond graag enige materiaal af.

Onlangs hebben wij een bezoek aan het museum gebracht. Het is werkelijk een alleraardigste en rijk gedocumenteerde verzameling.

Niet alleen artikelen, verpakkingen zijn te zien. Ook is een indrukwekkende verzameling foto's en documentatie aanwezig over de winkels, de inrichting daarvan, de wijze van benadering van de klant en vooral ook van de kinderen. Voor die tijd een bijzonderheid. Stijl en inhoud van het reclame materiaal waren al die jaren van grote kwaliteit.

Het is goed dat wij als Kring de aandacht vestigen op het bestaan van dit museum.

Ook het behoud op langere termijn heeft onze aandacht. Waar het kan zullen wij als vereniging meewerken om de verzameling te behouden en verder uit te bouwen. In het Kring-Nieuws zullen wij aandacht besteden aan de activiteiten die het museum organiseert. Veel van wat er te zien is brengt ons ook op ideeën voor onze winkel. Als aardigheidje voor velen is de afgebeelde ansichtkaart in kleur op pagina 1 in het Kringhuis te koop.

Het museum is geopend iedere dinsdagmiddag en de eerste zondag van de maand, steeds van 14.00tot 16.00uur. Adres: Langervelderweg 27 Noordwijkerhout.

Nog een "KRING VRIENDEN" Van6 oktobertot7 januari 1996 is inhet Noord-Brabants Museum een tentoonstelling te zien van de Belgische schilderkunst rond de eeuwwisseling onder de titel: "Un Cercle d 'Amis" (een Kring Vrienden).

De schatrijke Brusselse Henri van Cutsem (1839-1904) verzamelde in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw vooral eigentijdse Belgische en Franse kunst. Na de vroege dood van vrouw en zoontje ging de eenzame Van Cutsem zich meer en meer omringen met schilders, beeldhouwers en schrijvers, die hij bewonderde: een Cercle d' Amis.

Na zijn dood kwam Van Cutsem' s Brusselse woning met de hele inboedel in bezit van zijn vriend Guillaume Charlier: thans het Musée Charlier in Brussel. Het grootste deel van de collectie kwam echter naar de stad Doornik in het Museum voor Sd. Kunsten.

De tentoonstelling met een omvang van 113 werken, is samengesteld uit de collecties van beide musea. Opvallend zijn de werken van Théodore Verstraete, Guillaume van Strydonk en Guillaume Charlier.

De stijl van deze Belgische kunstenaars is vooral het naturalisme, in het kort: een zo getrouw mogelijke weergave van de werkelijkheid. Dat is één kenmerk van de collectie. Een tweede kenmerk is een inhoudelijke aanhaking aan het opkomend socialisme, vooral zoals deze zich afspeelt in de onderste lagen van de samenleving, de kleine luiden. Denkhierbij aan de recente film van Daens, of aan de naturalistische werken van Emile Zola of Les Miserables van Victor Hugo.

Door het realisme van de getoonde ken is het een gemakkelijk aansprekende tentoonstelling geworden met grote aandacht voor het menselijke aspect en de sociale boodschap, verpakt in een grote mildheid.

Het is meer dan de moeite waard om deze tentoonstelling te bezoeken. En als u dat doet, let dan ook even op de opnieuw ingerichte afdeling 's-Hertogenbosch: een hele vooruitgang. En dat moet dan weer onze eigen "Cercle d' Amis" vooral aanspreken.

Vincent Verberk

•

VAN DE BESTûfiBSTAFÈLl

............ . ~ . . .. ... .;,,.... ~.",..

LEZINGEN Maandag 6november1995 Gerard Rooijakkers zal in het Stadsarchief aan de Bloemenkamp te 's-Hertogenbosch, aanvang 20.00 uur een inleiding verzorgen met als onderwerp: Religieuze volksprenten in de zuidelijke Nederlanden, 1500-1900 De Europese volksprentkunst begon met de afbeelding van heiligen, aan het begin van of kort vóór de vijftiende eeuw. De voorstelling werd weldra synoniem met het medium, zodat 'heyligen' de algemene naam voor volksprenten werd. Deze heiligen werden in de deksels van koffers ofkist~n geplakt, op meubelen gehecht of, als het veeheiligen ging, aan de staldeur gehangen. Er is dan ook weinig van deze gebruiksgrafiek bewaard gebleven, in tegenstelling tot de vele kleine, meestal in kerkboeken optimaal overgeleverde, Antwerpse devotieprentjes of' santjes' .

De volksprenten waren bedoeld voor een groot en veelal ongeletterd publiek.

Om de prijs zo lang mogelijk te houden werkten de drukkers van volksprenten bij voorkeur met houtsneden. In de l 8e eeuw was de standaardprijs van een volks- of kinderprent één oortje (of twee duiten) en, na de invoering van het tiendelig muntstelsel in 1816, één cent. Vandaar dat men ook wel sprak van oortjes- en later van centsprenten. In de voordracht zal speciale aanchcht besteed worden aan de prenten van _ ele belangrijke 18e en 19e Zuidnederlandse uitgevers, waaronder een onlangs ontdekte prentenmaker die omstreeks 1772 werkzaam was in Uden en 's-Hertogenbosch.

Over de spreker: Gerard Rooijakkers (Eindhoven 1962), studeerde geschiedenis en volkskunde. Publiceerde over religieuze volkscultuur, volksgerichten, visuele antropologie en materiële cultuur. Promoveerde in 1994 aan de Katholieke Universiteit Nijmegen op een onderzoek naar het Oostbrabantse volksleven (handelseditie onder de titel: Rituele repertoires. Volkscultuur in oostelijk Noord-Brabant 1559-1853, Nijmegen: SUN, 1994, 702 pp.,/ 69,50). Thans werkzaam als onderzoeker bij de afdeling Volkskunde van het P.J. Meertens-Instituut van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen te Amsterdam.

Hij is tevens part-time als conservator verbonden aan het Gemeentelijk Museum 't Oude Slot, Centrum voor het Kempische Volksleven te Veldhoven.

Maandag 11december1995 Ná het huishoudelijk gedeelte van de algemene ledenvergadering zal mevr. dr.

Ineke Pey, Nijmeegse kunsthistorica, om omstreeks 20.00 uur een inleiding verzorgen over haar proefschrift, getiteld: "Herstel in nieuwe luister", met als ondertitel: Ideeën en praktijk van de overheid, kerk en architecten bij de restauratie van het middeleeuwse katholieke kerkgebouw in Zuid-Nederland. De ondertitel is bepaald omvangrijk, maar heeft wel het voordeel datje in een nut-shell te weten komt waarover het gaat.

Dr. Ineke Pey analyseert de restauratie of afbraak van middeleeuwse kerken in Zuid-Nederland in de periode 1796-1940.

Beide jaartallen zijn markant. 1796: de Nationale Vergadering van de Bataafse Republiek beëindigt de bevoorrechting van de gereformeerde religie; de mogelijkheid ontstaat de middeleeuwse stads- en dorps-

UITNODIGING LEDENVERGADERING Het bestuur van de Kring nodigt u uit voor de Algemene Ledenvergadering op:

maandag 11december1995 in het Golden Tulip hotel Central, gelegen Burgemeester Loeffplein 98.

Voor het huishoudelijke gedeelte van de vergadering hebben uitsluitend leden van de Kring met één introducé en een geldig lidmaatschapskaart van 1995 toegang. Bij het openbare gedeelte na de pauze is iedereen van harte welkom. De zaal is open vanaf 18.30uur.

De vergadering start om 19 .00 uur en eindigt om ca. 22.30 uur.

..·.

A

-'•••'· · ··· ·•···· " .. .. . .. ~ ... .. . . o~

••. ... •. ~.:.".~"~ . . , . ..: ;. ~ •.. , ••

kerken terug te geven aan de oorspronkelijke, katholieke eigenaars. 1940: de Monumentenzorg in Nederland krijgt een wettelijke grondslag.

De schrijfster is de groei nagegaan van een restauratie-bewustzijn onder de katholieken; in feite zijn zij de erfgenamen van een middeleeuwse cultuur. Wat in de restauratie in genoemde periode opvalt is een worsteling tussen de eigen interpretatie van de middeleeuwen en een vermenging met een typisch l 9e eeuwse devotie. Een al te groot heimwee naar de Middeleeuwen en een typische l 9e eeuwse vroomheid waren kenmerkend.

Een en ander geldt ook de restauratie van onze Sint-Jan, een van de vijf zuid-nederlandse kerken, waarvan dr. Pey de restauratie bestudeerd heeft. De restauratie van de Sint-Janskathedraal was in de l 9e eeuw een grote wens van de Bossche elite: er was sprake van een niet-aflatende subsidiestroom: van het departement van de Rooms Katholieke Eredienst, later van Monumentenzorg. Ook de giften van Bossche families zoals Van Lanschot, Van Meeuwen en Van Rijckevorsel vormden het begin van een nieuwe mecenaat.

Ineke Pey zal in haar lezing een beeld geven van deze restauratie en hierbij de nodige kanttekeningen plaatsen: drukte de l 9e eeuwse vroomheid niet een al te groot stempel op de middeleeuwse oorsprong?

Stof voor een boeiende lezing en wellicht ook voor een vruchtbare discussie.

Vincent Verberk

•

De agenda voor deze vergadering is als volgt samengesteld: • huishoudelijk gedeelte 1. opening 2. verslag vorige vergadering 3. voorstel begroting De begroting ligt vanaf 19 november 1995 ter inzage in het Kringhuis 4. rondvraag pauze • openbaar gedeelte Lezing door mevrouw dr. Ineke Pey met als titel: "Herstel in nieuwe luister".

Voor meer informatie, zie hierboven.

...... ..

······· ·~,

.........,".

; i

... "" .....................-.... -..:,,w;...,~, .. ;, .........", ,,, ••••••••••'•"'·'""···'~'"'*·Y•'-•~"-•·-'"-"'"''"'"""''""y ....,j",,,,...~

VERSLAG ALGEMENE LEDENVERGADERING D.D. 15 MEI 1995 Gehouden in Golden Tulip Hotel Central aan het Burg. Loeffplein 98 te 's-Hertogenbosch.

Op deze vergadering waren 68 stemgerechtigde leden aanwezig en 6 introducés.

1.0pening De voorzitter opent om 20.05 uur de vergadering en heet alle aanwezigen hartelijk welkom.

Voor deze vergadering hebben zich afgemeld: mevr. L. Vervoordeldonk en mevr. A. vanElten; de heren H. Eldijk, G. Papavoine, J. Bruijstens, J. Harks, G. Beks en C. Geertzen.

Bij binnenkomst hebben de leden enige documentatie van tafel kunnen nemen betreffende een aantal agendapunten, alsmede het jaarverslag 1994 van de Stichting Binnendieze.

Het aantal leden bedraagt momenteel 1338.

2. Ingekomen stukken en mededelingen Diverse berichten van verhindering ontvangen (zie punt 1).

3. Verslag ledenvergadering d.d. 11 december 1994 Het verslag van deze vergadering is vermeld in het Kring-Nieuws van mei 1995 .

Er zijn bij het secretariaat geen schriftelijke op- c.q. aanmerkingen omtrent het verslag ontvangen; ook de aanwezigen op de vergadering hebben geen op- cq. aanmerkingen; derhalve wordt verslag goedgekeurd en vastgesteld onder dankzegging aan de secretaris.

4. Jaarrekening 1994 In Kring-Nieuws nummer 3 van mei 1995 zijn de exploitatierekening over 1994 en de balans per 31 december 1994 opgenomen. De baten zijn ten opzichte van de begroting 1994 f 20.000,- hoger; delastenf 18.000,-.

De ledenbijdrage is f 2.400,- hoger. De hogere opbrengst bij activiteiten leden komt doordat er 2 excursies hebben • ' plaatsgevonden; slechts 1 was begroot.

De activiteiten voor derden (bezoekers) is veel lager dan begroot. Oorzaak hiervan is dat de arrangementen zijn achtergebleven en dat erminder bezoekers zijn geweest vanwege de hete zomer. De hogere opbrengst verkopen komt door het

uitbrengen van nieuwe uitgaven en verkoop van boeken t.b.v. de cursus Boschlogie.

Bij de lasten zijn de kosten Kringhuis hoger dan begroot; reden is dat het Kringhuis thans door een professioneel bedrijf wordt schoongehouden en een kopieermachine is geplaatst. De inventaris e.d. in het Kringhuis zijn versneld afgeschreven, vandaar de hoger uitgevallen afschrijvingskosten.

Het jaar 1994 is afgesloten met een batig saldo van f 4.500,-. Daaruit kan de conclusie worden getrokken dat de Kring het in 1994 financieel niet slecht heeft gedaan.

De voorraad, vermeld op de balans, heeft betrekking op de in het Kringhuis aanwezige boeken, e.d. In het bedrag, vermeld onder 'Overige vorderingen' is f 34.000,- reeds opgenomen, die ontvangen is van de Stichting Binnendieze. De liquide middelen geeft de tegoeden van kas, bank en giro aan.

Overlopende ledenbijdrage geeft de contributie aan van leden, die hebben betaald in 1994 voor 1995. Dit geldttevens voor de cursus Boschlogie; ontvangen in 1994, kosten komen in 1995. Onder 'Overige schulden' vallen diverse posten, die in 1995 zijn betaald/afgelost, o.a. onderhoud beeld Sint-Pieter.

De heer J. Hendriks vraagt naar de oorzaak van het teruglopende bezoekersaantal. De penningmeester antwoordt dat de hete zomer hieraan debet is; vooral bij de horeca-arrangementen gaat het dan hard, omdat het hier gaat om groepen personen. Op de vraag van de heer J. van Ee ofwe toestemming hebben van de Gemeente over het besteden van f 46.000,aan toeristische activiteiten, antwoordt de penningmeester dat de Stichting Binnendieze met de Gemeente een overeenkomst heeft waarin vermeld hoe om te gaan met dat geld. Als het geld wordt aangewend voor de toeristische sector dan is de Gemeente accoord.

Op een vraag van mevr. J. van Gulik over donaties/advertenties antwoordt de penningmeester dat in 1994 in het KringNieuws nog geen advertenties zijn opgenomen, hopelijk gebeurt dat wel in 1995. Tevens is de Kring bezig met het werven van donateurs en een ledenwerfactie.

De vergadering keurt de financiële stukken goed. Het verslag van de kascontrole-commissie wordt voorgelezen. Men

heeft geen op- c.q. aanmerkingen en heeft de boeken in orde bevonden.

5. Verkiezing kascontrole-commissie Aftredend zijn de heren v.d. Wee en Wiggers. De heer W. Bechtold blijft nog eenjaar aan; de heer J. v.d. Voren, reserve, treedt thans tot de commissie toe. Bij het secretariaat hebben zich geen kandidaten aangemeld. Voor aanvang van de vergadering is de heer Hellings bereid gevonden zich als lid van de kascontrolecommissie kandidaat te stellen. De vergadering gaat hiermede akkoord.

Tijdens de pauze heeft mevrouw J. van Gulik zich als reserve-lid aangemeld.

De kascommissie bestaat thans derhalve uit de heren W.Bechtold,J. v.d. Voren en Hellings; reservelid is mevrouw J. ' Gulik.

6. Jaarverslag In het Kring-Nieuws van mei '95 staan de volgende jaarverslagen vermeld: - secretariaat Kring - werkgroep Verzamelaars Hertog Jan - commissie Binnenstad - werkgroep Industrieel Erfgoed "De Winde" - werkgroep Klein Monument - redactie Kring-Nieuws Vanuit de vergadering waren er geen opc.q. aanmerkingen op deze jaarverslagen; derhalve worden ze goedgekeurd.

Mevr. C. Striekwold wil graag weten waar KPMG (in verslag secretariaat) voorstaat.

KMPG betekent: Klijnveld, Piat, M riek, Gördeler.

Het is een accountants- en adviesburo, waarvan de sectie Toerisme in opdracht van de Gemeente 's-Hertogenbosch en het Ministerie van Economische Zaken onderzoek heeft gedaan naar de mogelijkheden voor versterking van het cultuurhistorisch toerisme in en naar de stad.

7. Bestuursverkiezing A. Daar de Kring in 1998 het 25-jarigjubileum viert en er derhalve veel activiteiten plaatsvinden, waarmee de bestuursleden bemoeienissen hebben, stelt het bestuur aan de vergadering voor de in 1998 aftredende bestuursleden zitting te laten houden tot het voorjaar van 1999. Dit om de continuïteit te waarborgen. Er vindt dus wel in 1998 een bestuursverkie-

LEDENVERGADERING

zing plaats. In principe zou het kunnen voorkomen dat dan tijdelijk het bestuur uit meer dan 7 leden bestaat.

De vergadering is het met dit bestuursvoorstel eens.

B. Aftredend zijn mevrouw Kok de Bekker-Dupont en de heer Vincent Verberk. Beiden stellen zich herkiesbaar.

Daar er zich bij het secretariaat geen kandidaten hebben aangemeld, stelt het bestuur aan de vergadering voor beiden te herbenoemen voor een nieuwe termijn van 3 jaren. De vergadering gaat hiermede akkoord. De voorzitter feliciteert onder luid applaus beide bestuursleden met hun herbenoeming.

Verkiezing Raad van Adviseurs Aftredend zijn de heren Bert Looper en Clemens v.d. Ven. De heer B. Looper stelt zich herkiesbaar; deheerC. v.d. Ven stelt zich echter niet meer herkiesbaar.

Het bestuur heeft de heer Prof. dr. Peter Nissen bereid gevonden een eventueel adviseursschap van de Kring te aanvaarden. De vergadering kiest bij acclamatie de heren B. Looper en P. Nissen tot adviseurs van de Kring voor een periode van 3 jaren.

De heer Nissen is buitengewoon hoogleraar aan de Katholieke Universiteit Brabant te Tilburg op een door de Stichting Brabants Heem ingestelde leerstoel "Cultuur in Brabant in sociaal wetenschappelijk en historisch perspectief met inbegrip van de volkscultuur". Tevens is j verbonden aan de Katholieke Universiteit Nijmegen, waar hij kerkgeschiedenis doceert. De heer Nissen is geboren in 1957 en woonachtig in 's-Hertogenbosch en lid van de Kring. Velen zullen de heer Nissen kennen van een door hem verzorgde inleiding over de volkscultuur, gehouden op onze ledenvergadering van 11 december 1994.

De heer C. van de Ven wordt bedankt voor zijn jarenlange bijdrage als adviseur aan de Kring. De heer P. Nissen wordt veel succes toegewenst.

9. Naar aanleiding vorige vergadering Op de vorige vergadering waren een aantal punten aan de orde gekomen, waarvoor op deze vergadering een besluit dient te worden genomen.

Nieuwjaarsreceptie: De Kring heeft tot op heden haar Nieuwjaa:srecepties gehouden op 1januari. Di-

verse leden vinden deze datum minder geschikt om de nieuwjaarsreceptie te houden; familiebezoek.

Afgesproken wordt ons te schikken naar de datum van het Gemeentebestuur.

Aantal ledenvergaderingen per jaar: In het verleden werd er slechts eenmaal per jaar een algemene ledenvergadering gehouden; sinds enige jaren echter tweemaal per jaar. Diverse leden vragen naar de reden hiervoor.

Het bestuur wil eenmaal per jaar een vergadering, waar naast het huishoudelijk gedeelte met o.a. de begroting van het komend jaar, ook een inleiding wordt verzorgd met een cultuur-historisch karakter door een deskundige op dat terrein. Een dergelijke vergadering krijgt meer publiciteit en heeft tevens als doel externe aandacht op de Kring te vestigen.

Deze vergadering vindt plaats aan het einde van het jaar, bij voorkeur op een zondagmiddag.

De andere vergadering heeft een meer huishoudelijk karakter, waar de verantwoording van de financiën en organisatorische verslagen centraal staan. Deze vergadering vindt plaats in het voorjaar op een avond.

De aanwezigen gaan met deze uitleg accoord.

Stichting Wooncultuur: In vervolg op de studie, uitgevoerd door

drs. Esther Vink, over de boedelbeschrijving in de Peperstraat gedurende de 16e/l 7e eeuw (Hermans Stipendium) wordt thans een onderzoek gedaan naar de wooncultuur over de periode 16501850. Dit gebeurt aan de hand van boedelbeschijvingen via notariële aktes.

Gekozen is voor de Peperstraat (gegoede burgerij) en Orthenstraat (middenstand).

Het initiatief voor dit onderzoek is van de Kring, tezamen met het Stadsarchief.

Het streven is om in 1998 de uitkomsten van het onderzoek te publiceren en te presenteren middels lezingen, tentoonstelling en monografiën (afzonderlijke studies). Eventueel zou dit de basis kunnen zijn voor een wetenschappelijke studie.

Het onderzoek bestaat uit 3 fasen: 1. opzoeken van notariële boedelbeschrijvingen; hieraan besteden 12 à 13 vrijwilligers gedurende 2 jaren 2 halve dagen per week; 2. invoeren in PC; 3. analyse van de gegevens.

De kosten van dit project bedragen f 200.000,- à f 250.000,-. Dit bedrag dient via sponsoring te worden bijeenvergaard.

Daarom is er een stichting in het leven geroepen, waarin zitting hebben: dr. F. Jansen (middenstand), dr. G. Rooyakkers (wetenschap), Adr. Heinen (uitgever), dr. H. Dona (media), dhr. Roos, districtsdirecteur ABN-AMRO en namens de Kring de heren H. Kurvers en V. Verberk. De laatste fungeert tevens als voorzitter. Dit project wordt namens het Stadsarchief begeleid door B. Looper en A. Vos. Het project is reeds gestart; daar het een meerjarenproject betreft, zal tussentijdse publicatie plaatsvinden.

Op een vraag van de heer R. Hoogeboom of de uitgaven van boeken over "s-Hertogenbosch welke in twee delen in 1996 zullen verschijnen iets met dit project heeft te maken, antwoordt de heer Verberk ontkennend.

10. Rondvraag - De heer J. Vermulst merkt op dat binnenkort weer de beiaardweek in Den Bosch is; heeft hierover echter nog niets vernomen. De voorzitter antwoordt hierop dat er een gesprek met de desbetreffende stichting heeft plaatsgevonden. Het bestuur is namelijk uitgebreid met de heer Durville, oud directeur PTT Post. Deze wil de beiaardweek nieuw leven inblazen en dit goed organiseren.

Nader bericht hierover volgt.

- De heer R. Hoogeboom maakt bekend dat hij in juni een expositie organiseert over foto's van de Binnendieze in een etalage van de ABN AMRO bank aan de Visstraat en in café 't Duvelke. Verder stelt hij voor om het 10-jarig bestaan van de Stichting Binnendieze enige fleur te geven i.v.m. de Tour de France.

- De heer Jan van Haaren vraagt het bestuur komend jaar meer aandacht te geven aan het heemkundige gebeuren. Dit heeft de instemming van het bestuur.

De voorzitter heeft nog een aantal mededelingen: - De Sociëteit Casino heeft de Albert Swane-prijs ten bedrage van f 5.000,ditjaartoegekend aan de Kring voor hei vele werk dat de vrijwilligers van de Kring doen in het belang van de stad

's-Hertogenbosch. Nadere persinfo hierover zal volgen.

- Vanaf 31 mei tot en met Open Monumentendag vindt er in oude Sint-Jacobskerk een tentoonstelling plaats over Oude kloosters en kerken in 's-Hertogenbosch. De Kring heeft samen met het Stadsarchief een boeltje uitgebracht wat zal worden aangeboden aan de voorzitter van het kerkbestuur Binnenstad. Vanaf 1 juni is het

boekje in het Kringhuis te koop. Oplage 750 exemplaren.

- De excursie/studiereis naar Trier is verschoven van 4 en 5 november naar 11 en 12 november.

- Voor dit punt geeft de voorzitter het woord aan Jan Kleijne. Deze maakt bekend dat hedenmiddag de hand van het beeld van Sint-Pieter, welke 1,5 jaar geleden is ontvreemd/verdwenen, is teruggevonden in een tuin in de Bossche

wijk Hambaken. Deze hand zal spoedig op het beeld worden teruggeplaatst.

11. Sluiting De voorzitter dankt alle aanwezigen voor hun inbreng, wenst ieder wel thuis en sluit om 21.45 uur de vergadering.

•

Tot zover het verslag.

• •·••• • • ";, • • ;. •• ,..>$;.it.;.; • .,_,,,.,v.-., ......~, .• ",,

....1" ... i

GEZOCHT Als je bovenstaand kopje leest dan krijg je toch een niet-alledaags gevoel... maar het is natuurlijk "gezocht" in de goede betekenis van het woord!

Deredactievan ons Kring-Nieuws is toe aan wat verandering van samenstelling.

De redactie zoals hij daarnu zit heeft erongeveer vijfjaar opzitten.

Dan kun je wel stellen dat er best eens een ander gezicht getoond mag worden.

Het huidige redactieteam is samengesteld uit zes mannen en slechts één vrouw, een evenwichtigere verhouding tussen vrouwen en mannen zou best een goede ontwikkeling kunnen zijn.

De voorzitter van ons redactieteam, Jan Bruijstens, heeft te kennen gegeven per 1 januari 1996 zijn taak te willen beëindigen en wil graag anderen eens de kans geven wat frisse, nieuwe ideeën aan te dragen, waardoor ons Kring-Nieuws op hetzelfde peil dan wel op een hoger plan gebracht zou kunnen worden.

Het bestuur van onze Kring heeft Ati Linders bereid gevonden het voorzitterschap van Jan Bruijstens over te nemen.

Zij was tot op heden secretaris van ons redactieteam.

U voelt wel aan dat er best wat geschoven mag worden, maar dat er daarnaast zonder meer wat aanvulling in het totale redactie-gebeuren moet plaatsvinden.

Immers, naast het voorzitterschap was Jan Bruijstens samen met Jack van Elten ook verantwoordelijk voor de vormgeving van ons Kring-Nieuws.

Welnu ook in die hoek, de technische hoek, is het belangrijk een enthousiast redactielid voor de toekomst te mogen begroeten.

Wij meenden dan ook hieronder - heel duur gezegd - enkele profielschetsen te mogen publiceren, waarop het mogelijk moet zijn de nodige aanvulling in de redactie tot stand te brengen.

Technische kant 1 Typografisch onderlegd - grafische achtergrond - het kunnen berekenen van teksthoeveelheden - layout ervaring.

2 Ervaring met drukwerkverzorging.

3 Ervaring met zowel Apple-Maclntosh alsMS-DOS. 4 Veel vrije tijd.

5 Bij voorkeur iemand die bereid en in staat is het redactiesecretariaat op zich te nemen.

Schrijvende kant - twee personen 1 Veelvrijetijd 2 Redactionele ervaring - schrijfvaardigheid.

3 Één van hen moet over goede contactuele eigenschappen beschikken, zodat deze zich tevens kan bezighouden met schrijvers en potentiële schrijvers van buiten de redactie.

4 Het andere lid zou zich bezig moeten gaan houden met de actualiteit in combinatie met de policy van de Kring; tevens zou hij ook de externe contacten met bijvoorbeeld het stadsarchief, BRG en anderen moeten kunnen onderhouden.

5 Een heemkundige achtergrond dan wel heemkundige interesse is een "must".

6 Ruime ervaring met tekstverwerking, bij voorkeur WP.

Fotograaf 1 Veelvrijetijd 2 Alert kunnen reageren op gebeurtenissen 3 Niet bang zijn de juiste positie te zoeken en te vinden bij gebeurtenissen om HET plaatje te kunnen schieten.

4 Beschikking hebben over een camera Het moet mogelijk zijn uit een Kring zoals wij die met elkaar vormen, met ruim 1300 leden, enkele enthousiastelingen warm te krijgen in de toekomst deel te gaan uitmaken van ons Kring-Nieuws-redactieteam!

Mocht U tot die enthousiaste groep mensen behoren, neem dan contact op met het Ati Linders, via het Kringhuis, (073) 613 05 98, ofschrijfeen briefje aanhe cretariaat Kring-Nieuws, p/a postbus 1162, 5200 BE 's-Hertogenbosch.

Bijzonder verheugd en verblijd zullen wij dan contact opnemen en een afspraak maken voor een nader persoonlijk contact en gesprek.

Redactie Kring-Nieuws

•

Aanmelding nieuwe leden tien nummers van onze Kring

073-6130598

' "OE GOTTE KEK DAOR" De stenen, met daarop het gezegde van Domien van Gent: "oe gotte kèk daor", zijn weer aangebracht in het pand "Het Root Cruijs" -hoek Molenstraat/Sint-Jansstraat, op dezelfde plek waar ze ooit eerder waren ingemetseld.

Velen waren aanwezig op 8 september, daags voor Open Monumentendag, om Wethouder Weijers de stenen te zien inmetselen, hetgeen hij deed met veel "vakmanschap" en onder goedkeurend oog van aannemersbedrijfN. de Bonth. Als "full-time" metselaar zou de wethouder, na 1 januari a.s. ex-, aan de slag kunnen gaan om de restauraties daadwerkelijk te helpen uitvoeren zoals die van de Synagoge, de SintCathrien, het Koepeltje van de N.H. Kerk de Lutherse Kerk. De laatste zou daarna mogelijk in gebruik kunnen worden genomen door het Noordbrabants Museum.

Onder het genot van het bekende drankje in "Het Keershuis" (en niet in Bistro Het Klavier) kreeg de wethouder ook nog poëtische inspiraties en het zou zonde zijn om deze uitspraken niet voor het nageslacht vast te leggen:

"Oe gotte kèk daor" een spreuk van Domien van Gent, Ad Marefkes ofDokus Cent?

"Oe gotte kèk daor'' ze zijn weer terug na 7 jaor!

"Oe gotte kèk daor'' stenen zijn weer terug, op tijd, nie waor?

Domien van Gent alias Dokus Cent en Ad Marejkes

Nort Lammers, voorzitter van de werkgroep Klein Monument, benadrukte dat de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch" niet alleen oog voor het grote heeft, maar zeker ook voor het kleine à la Domien van Gent. De invallen en ideeën van Domien ontstonden vaak zelfs midden in de nacht!

Zijn idee om typisch Bossche zegswijze op een steen aan te brengen en deze te plaatsen op plekken waar veel mensen langs komen is blijven liggen. Gelukkig is dit idee weer opgevat door de werkgroep Klein Monument en op korte termijn zullen de volgende zegswijze ingemetseld worden:

't is klik veur den Bult 'theet net gespeuld Hoe zeede gij dè En mar kwaojtonge Domien van Gent heeft nog meer gezegdes opgetekend en aan de hand van zijn manuscripten zullen hopelijk nog meer gezegdes aangebracht worden, opdat de geest van deze unieke mens, die zijn leven als kunstpromotor, verzamelaar en criticus in dienst stelde van de muze, nog tot in lengte van dagen in deze stad onder ons zal blijven.

John Vermulst.

"Oe gotte kèk daor'' we zijn er blij mee, nie waor?

"Oe gotte kèk daor" we beschouwen deze spreuk als "Klein Monument", hè waor!

"Oe gotte kèk daor".

De inhoud van deze spreuk die zo toepasselijk is voor "Open Monumentendag".

De herplaatste stenen foto Jan Bruijstens

•

IYAJ~. ~~~~~Ç!~ . • ,·.~·.:,:~~"~:

10 JAAR VAREN OP DE BINNENDIEZE Sedert 1985 is de Binnendieze zover gerestaureerd, dat er gevaren kan worden, zonder gevaar voor instortingen en zonder dat je de inhoud van een riool over je hoofd heen krijgt. We konden de mensen laten zien hoe uniek en hoe wondermooi de Binnendieze is. We konden vertellen dat de Binnendieze de levensader van de stad is geweest.

Bij de meesten in de stad zal ondertussen bekend zijn dat varen op de Binnendieze betekent: "ver vantevoren reserveren". Op de bonnefooi de stad ingaan en je zo maar laten leiden door het toeval, waarbij "toevallig" ook gedacht werd aan een tochtje op de Binnendieze is er al lang niet meer bij .

We moeten tegenwoordig onze toevalligheden ook al gaan plannen!

Ik denk dat we ons de vraag moeten gaan stellen of dit zo maar kan. Gaat dit niet tegen ons werken? Ik weet welhaast zeker van wel.

Natuurlijk is het een vrijwilligersproject en natuurlijk is er geen onbeperkte toename van de vaartochten mogelijk, maar enkele boten meer in de vaart is heel goed mogelijk! Geen schippers? Dan gaan we toch gewoon actiever werven. Hebben we één keer gedaan in 1989 en dat leverde dat seizoen 20 vrijwilligers op!

Waarom stoppen met varen per 2 oktober? Deze laatste dag was allang van tevoren uitverkocht, voor het publiek was er dus nog geen einde van het seizoen. Ik weet het, het kan slecht weer zijn, maar slechter dan eind april (sneeuwjachten in april) toch hoogst zelden. Soms is het ook geweldig weer in oktober, wel 25 graden! Voor stads- en objectgidsen was het tot half ok-

tober een uitermate drukke tijd en de tendens is duidelijk aanwezig, dat het "seizoen" steeds langer wordt. Natuurlijk moet je stoppen met varen in het najaar, maar is de laatste dag van de herfstvakantie niet een betere afsluitdag, of kan de organisatie dat niet aan? Hetgeen mij overigens zeer onwaarschijnlijk lijkt, zeker nu er professionele krachten in dienst zijn.

Geacht Binnendiezebestuur, ga dit probleem deze winter eens redelijk oplossen; kan ik ook wat vaker vrienden uitnodigen in de toekomst om "spontaan" een vaartochtje te maken over de Binnendieze.

Overigens, gezegd mag worden dat de viering van het 10-jarig bestaan van de Stichting Binnendieze heel bijzonder is geweest. De concerten op en langs het water heb ik helaas niet kunnen bijwonen, maar het Diderom project was, voor mij althans, van uitzonderlijke klasse. Het idee van deze "spooktochten", de benadering van de scholen, het lesgeven op scholen (bedankt Kok, Cecile en Gary) en de gratis verstrekking van de lesbrief, het enthousiasme van de spelers op de Binnendieze en langs het water, was geweldig. Ik heb bewondering voor Marcel van Os om met circa veertig volkomen amateurs binnen enkele weken een geweldige voorstelling te maken. Ik heb bewondering voor de hoofdrolspelers; de moeder van Anabelle die mij elke keer kippevel bezorgde als ze Diderom aanriep onder V &D; Anabelle, die elke keer in de finale bijna van de brug sprong, maar nog net werd tegen gehouden door de "nonnen"; Diderom met zijn prachtige gezang; de Nar met zijn onovertreffelijke gelach.

De meeste avonden heb ik gevaren en al die avonden met volle teugen genoten!

Ja ik wel, maar vele honderden zijn teleurgesteld. Aan de andere kant is het zo begrijpelijk dat zoveel vrijwilligers niet nog meer avonden allemaal te binden zijn.

Immers, elke schakel, elke persoon is even belangrijk. Dat was zo goed te merken toen tijdens een tocht de "dronkelap" en het meisje van "schipper ga niet verder'', er niet waren.

Een aanzet is gemaakt om te laten zien hoedeBinnendiezeinhetculturelelevenin 's-Hertogenbosch een rol kan spelen, een aanzet met groot succes! Laten we echter tegelijkertijd ook niet ondergaan aan ons eigen succes, want vele honderden kinderen en volwassenen moesten teleurges· worden.

Laten we in ieder geval aan die scholen, die niet toegelaten konden worden, onze verontschuldigingen aanbieden en het minste doen wat we kunnen doen: de les geven en de lesbrief gratis ter hand stellen aan die kinderen en hun in het nieuwe vaarseizoen een gratis vaartocht aanbieden 's-morgens om 10.00 uur. Een kleine inspanning voor de organisatie, maar een zeer grote opbrengst aan good-will. Immers, dit project was toch opgezet om de jeugd warm te krijgen voor de geschiedenis van onze stad?

Ik wens het bestuur van de Stichting Binnendieze een aantal "wijze" besluiten toe.

John Vermulst.

DoorkijkBinnendieze foto Jan Bruijstens

••• <• • ••••

~ •••••• ~:.. ••••.,..,.......~••••

VAN ROMEINS NAAR ROMAANS Onder deze titel verzorgde de in Tilburg woonachtige Christ Strijbos op maandag 9 oktober 1995 in het stadsarchiefeen lezing.

De lezing werd goed bezocht. Een aantal van deze personen zullen zeker met de Kring naar Trier gaan, een ander deel heeft de lezing bezocht omdat ze interesse voor de bouwkunst hadden.

Wat mij opviel was dat er slechts een handje vol gidsen aanwezig was. Voor hen was het een zeer leerzame lezing.

Aan de hand van een voortreffelijk uitgevoerde en boeiende dia-presentatie voerde Christ ons van het Romeinse verleden naar het Romaanse verleden.

Het Romeinse tijdperk eindigde in de rde eeuw. Pas in de tiende eeuw was alles weer zover hersteld dat er een nieuwe bloeiperiode op kon treden. Aan de hand van zowel dia's als grondplannen van voornamelijk kerken werd het de toehoorders duidelijk dat er niet zo veel verschil is tussen de Romeinse en Romaanse bouwkunst. Bij de Romaanse bouwkunst maakt men gebruik van de grondplannen uit de Romeinse tijd.

Het grondplan van de Basilica is een van de belangrijkste. De Basilica is een grote rechthoek. Een prachtig voorbeeld van zo'n Basilica, uit de Romeinse tijd, vinden we in Trier.

Een ander belangrijk grondplan is dat van de Quincunx. De Romaanse Dom van Trier is gebouwd op zo'n quincunx. Een quincunx is te herkennen aan vijf koepels

Basilica van Keizer Konstantein foto Ati Linders geplaatst in de vorm van de vijf ogen van een dobbelsteen, waarbij de middelste hoger is dan de belendende vier.

In de Romaanse tijd heeft men vaak het grondplan uit de Romeinse tijd uitgebreid met zijbeuken en -schepen.

Aan het uiterlijk van een Romaans bouwwerk kan men de landstreek herkennen. De meest voorkomende karakteristieken komen uit Lombardije. Andere landstreken met specifieke romaanse kenmerken zijn: Auvergne, Perigord, Poitou, Bourgogne, Normandië en het Rijnland.

De Servaas en O.L. Vrouwekerk uit Maastricht hebben de kenmerken van het Rijnland, evenals de Dom van Trier. Enkele van de kenmerken zijn: een westwerk met twee torens, een oostwerk met meerdere torens en koepels.

Trier herbergt een Romeinse Romaanse kerk. Dit klinkt U misschien vreemd in de oren. Echter in de Romaanse tijd is de Romeinse Porta Nigra van Trier omgebouwd tot Romaanse dubbelkerk. De sporen hiervan vinden we nog op de wanden van de Porta Nigra terug.

Dit alles is slechts een kleine greep uit hetgeen men die avond kon horen en zien.

Christ van harte bedankt voor de boeiende lezing.

De Porta Nigra foto Ati Linders

Ati Linders

•

•••••• ••••••••·••·..-•''-:-""'>'''''

• • •••••••~w·••o•••"""''-~~w,• •• v••'•>N~'v"v••xw,,_...

'

· •·•·'"""""-».>.""-'.~··•·"··•' ···~v~.. :.. ••• ,:<':':«,.,..,.,-",,v(,)

DE WINDE "Wetenschap en techniek" week

De stichting "Wetenschap en techniek" is een organisatie die samen met 180 deelnemende instellingen S.W.T.W.-activiteiten (Stichting Wetenschap en Techniek Week) tot stand brengt.

Dit jaar bestaat de stichting "Wetenschap en Techniek" 10 jaar en ze wilde dat op grootse wijze vieren.

Door S.W.T.W. is werkgroep "De Winde" benaderd om op de wetenschapsdag van 8 oktober 1995 haar medewerking te verlenen.

Door de voorzitter van de "De Winde", Frans Smits van Waesberghe, werd op 14 juni 1995 een vergadering van deze organisatie bijgewoond en is er toegezegd dat "De Winde" haar medewerking zou verlenen.

De S.W.T.W. was voornemens om op 8 oktober 1995, in samenwerking met de Volkskrant en de stichting "Op Lemen Voeten", wandeltochten te organiseren langs industrieel erfgoed. Het onderwerp zou zijn "Water en Vuur".

Door de werkgroep werd dit opgepakt en het heeft geresulteerd in een vaartocht over de Binnendieze en een wandeltocht langs zo veel mogelijk industrieel erfgoed in 's-Hertogenbosch.

Op 25 augustus heeft een advertentie gestaan in de Volkskrant waar men op "fascinerende tochten" kon inschrijven.

Door de stichting "Op LemenVoeten" is een boekje gemaakt waarin deze wandelingen zijn verzameld.

Voor 's-Hertogenbosch konden in verband met de capaciteit van de boten maar 48 mensen worden ingeschreven voor de vaar/wandeltocht.

Dat de vaar/wandeltocht is aangeslagen, bleek wel uit een telefoontje van de S.W.T.W., begin september, dat er al ruim 300 inschrijvingen voor 's-Hertogenbosch waren ontvangen.

Voor de toekomst is dit een interessant gegeven want het jaar 1996 is uitgeroepen tot het jaar van het "Industrieel Erfgoed".

De Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch" zal zeker gebruik maken van de belangstelling die er landelijk bestaat voor onze stad.

Ad van Zandvliet

•

COMMISSIE BINNENSTAD Perronoverkappingen toch rijksmonument!!!!

Eindelijk: de staatssecretaris heeft een eerder besluit herzien; de kap van zowel het eerste als het tweede perron genieten nu als rijksmonument bescherming. Een succes voor de actie die wij met vele andere organisaties hebben gevoerd. Pijnlijk is en blijft dat de staatssecretaris zo lang over zijn besluit heeft gedaan dat hij nu moest constateren dat hij hellingbanen, voetbrug c.a. niet meer kon beschermen omdat de door de gemeente verleende sloopvergunning al onherroepelijk was geworden.

De eerste reactie van de NS in de pers was bemoedigend: gelden voor de restauratie zullen bijeen worden gebracht. Van ons gemeentebestuur geen reactie!

Het behoud is echter nog niet zeker. Het blijft namelijk het gemeentebestuur dat een aanvraag voor aantasting en/of sloop moet beoordelen; de eindbeslissing ligt bij de gemeente 's-Hertogenbosch. De Kring blijft attent.

Op verzoek van Kring heeft de fotograaf Sumadi Bambang Oetomo foto ' s gemaakt van de kap van het eerste perron. Na de sloop van het stationsgebouw kwam het eerste perron ook vanaf de stadszijde geheel in het zicht. Een unieke situatie die ons de moeite waard leek vast te leggen.

Bijgaand een der verkleiningen van de gemaakte foto's. De andere foto's liggen ter inzage bij de fotograaf. U kunt ze bestellen, met of zonder lijst.

De kosten bedragen:

Foto 37,5 x 24 ingelijst zwart 50 x 38 Foto 37,5 x24 in paspartoute Foto29 x21 ingelijst zwart 30 x 40

f 350,f 275,f 175,-

Foto29 x21 in paspartoute Foto 13 x 18 ingelijst zwart 24 x 30 Foto 13x18 in paspartoute

Hein Kurvers

f 135,f 100,f 65,-

• Toch rijksmonum Foto Sumadi Bam bang Oetomo

~

L.........

····················'·····

COMMISSIE BINNENSTAD Leuvense poort

Bij de herinrichting van de openbare ruimte blijft het "vallen en opstaan" als het er om gaat de uit cultuurhistorisch oogpunt waardevolle relicten een herkenbare plaats te geven. Het rapport "Historische relicten" kon dan eindelijk begin oktober in de raadscommissie worden behandeld. De besluitvorming over Hinthamerstraat en Hinthamereinde was echter al in juni genomen. Zonder dat men dus de uitkomsten

Ongewenst obstakel FotoJanBruijstens

van het rapport bij de afwegingen kon betrekken! Gevolg is dat bij het Hinthamereinde totaal niets met de direct onder het maaiveld gelegen delen van de oude stadsmuur en entree is gedaan. In het ontwerp van Beth Gali wordt er zelfs niet naar verwezen.

Resteerde nog slechts de vraag of de deels opgemetselde Leuvense Poort tot

Diezehof

Er zullen erniet veel onderuzijn die weten waar ze de "Diezehof' kunnen vinden. at naamgeving betreft valt er trouwens veel opmerkelijks in de stad te signaleren.

Vooral woongebouwen munten uit in welluidende namen die echter op de keper beschouwt nietszeggend zijn. Wat b.v. te denken van de toevoeging "Staete" (let ook op de schrijfwijze!) aan elk willekeurig appartementencomplex? In de Karrenstraat krijgt een zeer detonerende en slecht afgewerkte pui van een appartementengebouw de in natuursteen uitgehouwen naam "Uilenburgstaete". Slaat helemaal nergens op.

Even verder op, in de Doode Nieuwstraat op steenworp afstand van het Kringhuis, worden plannen ontwikkeld voor de DIEZEHOF. Het plan beslaat het gebied Doode Nieuwstraat - Snellestraat, voor menigeen nog bekend als het terrein van "Cosmopoliet", nu theatercafé Boulevard.

De eigenaar, beleggingsrnij v/h J.C. v.d.

"ongewenst obstakel" kon worden verklaard. En jawel, mooie woorden van raadsleden over het belang van de cultuurhistorie, over het vele fraais wat de stad nog als "levende historie" te vertellen heeft.

Lof voor de Kring voor haar vele inspanningen de bezoekers daarop attent te maken. Maar toch - in meerderheid - het obstakel kan beter met de grond gelijk worden gemaakt: zand en steen erover, wel herkenbaar uiteraard.

Hoe dan precies? Dat was men vergeten te vragen en dus ook te besluiten. Wij wachten weer op de uitnodiging van de wethouder voor nader overleg.

Toch iets om bij de komende verkiezingen eens na te vragen.

Sande, wil op dit terrein · woningen, winkelfuncties en restaurant realiseren.

Vanaf 1992/93 wordt over dit plan al druk "onderhandeld".

gurnenten om met deze cultuurhistorisch waardevolle plek zorgvuldig om te springen. De nog aanwezige verwijzingen naar vroeger tijden kunnen inspiratie zijn voor een daarop voortbouwende eigentijdse invulling. Als "bijzonderheid" kent het plan nog de aanleg van een bruggetje over de Binnendieze ter plaatse van de Abtsbrug!

Naar onze mening onnodig maar vooral storend voor de bijzondere sfeer die de kruising van de Binnendieze met de Kruisstraat/Snellestraat kenmerkt.

Eind 1994 kwamen de beoogde invulling en de beoogde functies in een bouwplan en een uitwerking van het bestemmingsplan Uilenburg II officieel in de openbaarheid.

Samen met de Stichting Binnendieze heeft de Kring hiertegen direct bezwaar gemaakt. Thans is de procedure zover gevorderd dat wij beroep bij de Raad van State hebben aangetekend.

Het gaat ons daarbij niet om de opwaardering van het gebied op zich. Wel om het in de plannen volledig negeren van hetgeen het gebied rijk is aan bodemarchief en aan resten van het middeleeuws klooster en van de stadsmuur. Met verbazing hebben wij moeten aanzien dat zowel opdrachtgever, architect, dienst stadsontwikkeling en wethouders doof en blind bleven voor de door ons aangevoerde ar-

Hein Kurvers

•

Is er dan niemand die zich druk maakt als weer een deel van onze oude stad wordt verwoest en uitgewist. Wel in rap tempo en onder tijdsdruk door archeologie en bouwhistorie opgemeten; wat rest is een ANWB paneel aan de muur waarin wordt verteld wat er vroeger heeft gestaan. Levend verleden!

De stukken liggen in het Kringhuis ter inzage.

Hein Kurvers

•

BOSSCHE mstölint•• . ....._,... ... ,,..,. "'~- ".~ .w..".

DE PLAATSMAJOOR Op Monumentendag droeg ik voor de eerste keer het uniform van Plaatsmajoor.

Het gevolg was natuurlijk dat ik aan vele vrienden heb moeten uitleggen wat dat voorstelde, vandaar een klein stukje geschiedenis.

Taak en functie De Plaatsmajoor stond rechtstreeks onder bevel van de plaatselijke commandant en was belast met het regelen van de diensten in de vesting. Hij bepaalde ondermeer welke militaire eenheden van het garnizoen, wachtdiensten moesten verrichten en dat waren er heel wat. Alle poorten en bastions werden bewaakt en ook bij de kazernes en overige militaire objecten stonden wachtposten. Ik heb eens berekend dat in 1785 dagelijks 150 man op de wachtparade stonden. Die wachtparade vond plaats op de Parade, maar dat wist U natuurlijk al. De Plaatsmajoor was daarbij aanwezig, gaf de dagelijkse orders uit, gaf het wachtwoord aan de commandanten van de verschillende wachten en hield nauwkeurig toezicht op de ingewikkelde exercities die daarbij verricht werden. Het Reglement op de Garnizoensdienst van 1815 bepaalde in artikel 90 het volgende: "Wanneer de Plaatsma-

joor ziet dat een officier of een onderofficier met zijne troepen niet in orde marcheert zal hij hiervan dadelijk rapport doen aan den Plaatselijke Commandant, die den officier of onderofficier na deszelfs aflossing zal doen straffen."

Je moest dus als wachtcommandant wel uitkijken voor de Plaatsmajoor want één verkeerde beweging en je kon na afloop van je wachtdienst een douw in ontvangst nemen.

Ook de garnizoenspatrouilles die, nadat de Taptoe was geslagen controleerden of er zich geen militairen ophielden in herbergen, tapperijen, mot- en ravothuizen, werden door hem gecontroleerd. Indien er onvoldoende troepen in de vesting gelegerd waren schakelde de plaatsmajoor de stedelijke schutterij in om de verschillende wachtdiensten over te nemen. In 1831 tijdens de zogenaamde Belgische Opstand is de schutterij ingezet bij vele garnizoensdiensten en was de Plaatsmajoor de man die dat regelde.

tieaanduiding in die van Plaatselijk adjudant. Deze functie is blijven bestaan tot 1940.

De benaming Plaatsmajoor bleef echter nog lang in gebruik, want het huis met de fraaie trapgevel bij de Boombrug werd aan het einde van de negentiende eeuw nog aangeduid als zijnde het bureau van de Plaatsmajoor.

Het uniform In het boek "Kleeding en Wapenrusting van de Koninklijke Nederlandse Troepen" vanJ.F. Teupkens van 1823, wordt het uniform als volgt omschreven: Donkerblauwe rok, ponceaurode kraag, opslagen en voering, vergulde gladde knopen, epauletten volgens rang, hoed (steek) zonder pluim.

Aangezien onze stad een vesting Eerste Klasse was waar de Plaatsmajoor de rang van kapitein of majoor had en ik toevallig over een paar majoorsepauletten beschikte draag ik dus het uniform van maJoor.

Op de schilderijen in het stadhuis van de vaandeluitreiking aan de Bossche schutterij staat bij de groep autoriteiten achter de Kroonprins op de rechtervleugel, tegen de rand van het schilderij, de Plaatselijke Commandant, Kolonel D.A. Fremery op de linkervleugel van de groep staat de Plaatsmajoor, alleen zijn hoofd en de kraag is zichtbaar. Dat was toen de kapitein W.A.vanAnkeren, Plaatsmajoor der eerste klasse.

Geschiedenis "Op 21 januari 1584 bepaalden de Staten van Holland dat: "Tot verseckerheidt der steden Woerden teneinde de schutters ende burgerije aldaer goede ordre en opsichte op 't stellen ende onderhoudt van wachten aldaer mach worden gehouden, gesteld ende gecommitterd Cornelis Boeck, omme bij provisie als Wachtemeester alles te Nu weet U wat ik voorstel, Plaatsmajoor doen in herstellen, onder- dus. houden ende besichtigen Omdat ik de demonstratie van de schutvan de wachten aldaer, dat terij aan elkaar praat, ligt de benaming een goedt ende getrouw . Kletsmajoor voor de hand, maar daar zijn wachtmeester schuldig is er veel van in onze stad. en behoort te doen."

Later noemde men deze functionaris sergeant ma- J.M. van Ee joorenna 1650spreektmen van Plaatsmajoor. Deze titels hebben niets te maken met de huidige onderofficiersrangen maar waren functiebenamingen. Op de Naamlijst van Plaatsmajoors in de Frontiersteden van 1806 vinden we ene A. Piper Luitenant Colonel als Plaatsmajoor en L.A. van Gorkum Luitenant als De Plaatsmajoor tweede Plaatsmajoor. Na 1850 veranderde de funcfoto Vincent Verberk

•

;<·•· ......",.. >T"""'''" .., ..... , .., .. .,,_,.....••••

GROOT DEUTEREN. Diverse ontdekkingstochten heb ik al door de stad gemaakt en iedere keer ontdek ik weer wat "nieuws". Al is het maar een klein steentje of een ander detail. Maar nu lopende over Deuteren, kom ik in de buurt van de Herberg-Boerderij "Groot Deuteren".

Daar heb ik al meer gelopen, maar zelden zie je er een van de bewoners, hoewel ik daar dikwijls op heb lopen azen.

Deze keer had ik meer geluk. Staande op de hoek van de Hoeflaan en de Oude Vlijmenseweg, zag ik iemand op het erf lopen en ik dacht dat is mijn kans. Ik liep in de richting van het witte huis, maar hoe dichter ik het huis naderde, werd het mannetje minder zichtbaar en verdween hij zelfs naar een binnenplaats. Het zijpoortje liet echter open staan, waarschijnlijk voor de honden die nog buiten liepen. Toen ik aan het hek bleef staan, keek de man nog even mijn kant op en dacht ik: zie zo we hebben al oogcontact. Er was me al verteld dat de bewoners moeilijk te benaderen waren en dus was voorzichtigheid geboden.

Toen hij naar me keek, wenkte ik hem en kwam hij schoorvoetend naar me toe. Ik liet meteen weten dat ik zijn naam kende.

Van de Hili, zei ik, waarop hij bevestigend knikte. Om het ijs te breken begon ik over Walter Breedveld, een voor mij bekend onderwerp. Hij kende inderdaad Walter Breedveld. Toen ik hem vroeg naar een bepaald boek, zei hij meteen dat het ging over "De Witte Zwaluw". In dat boek wordt het huis beschreven en ook de boerderij aan de overkant. Toen begon ik voorzichtig over huis annex herberg of later café-boerderij . Hoe oud de huidige bebouwing is wist hij niet. Maar hij vertelde dat zijn vader negen jaar was toen het vorige afbrandde, dat zijn vader 95 jaar was geworden en al 30 jaar dood is. Dus dacht ik snel 95+30-9=116. Dan is het jaar van de ramp

1

'

1

fi

s ,. h .a~..!_!_o~.:......:.1_1y1uo

=---- -"-''"-· "~::.!'.~-----l' '•

ji

I! E

Jf---

· - (i,",,1", .,.,,_,,

1;,,'r"''

L

+ 11.;r1.·

/

« _-i/o/",

j!

i

1:

!·

~.

!./?/ Jl""d,-r.r . . 'ifJ(J /",,,"111·r~.

Plattegrondje van Deuteren -1865 1879 en wellicht ook de opbouw. Ook het achterliggende gebied is nog uit die periode of zelfs nog ouder. Er liggen nog terpen waar vroeger boerderijen op stonden en die waren van dezelfde bouw als de boerderij aan de overkant van de weg, aldus Van de Hili. Er is nog een klein restantje waarin een verkenners groep zit, de rest is allemaal weg. Een groot gedeelte is nog agrarisch gebied en eigenlijk nog geheel ongerept. 's-Morgens vroeg of 's-avonds in de schemering zijn de konijnen niet te tellen.

Je kunt nog zien waar vroeger een sloot heeft gelopen. Achter het huis "Groot Deuteren" heeft nog een ooievaarsnest gestaan.

Groot Deuteren -1992 collectie H. Blankert

De paal die dat nest droeg staat er nog. De heer Van de Hili vertelde dat het nest ruim 50 jaar bewoond is geweest. Dat allemaal is aanwezig tussen een drukke woonwijk en een dito snelweg. Het is daarom de moeite waard om er eens een keer langs te lopen of te fietsen. Het is ook zeker de moeite waard om dit stukje natuur of cultuur te behouden in zijn huidige staat. Dat zullen de bewoners van de Hoeflaan wel met me eens zijn.

Zo ziet u dat er niet alleen in de binnenstad monumenten zijn, maar ook buiten het centrum. Al is het dan een groen monument, het mag zeker onder de aandacht gebracht worden, bij deze dan.

J. van Haaren

•

'S-HERTOGENBOSCH GEZIEN VANUIT HET RECHT OP GERECHTE MATEN EN GEWICHTEN (2).

Enkele ordonnantien (verordeningen) uit 1445.

Op 3 februari 1445 maakt de regering van de stad 's-Hertogenbosch een ordonnantie o.a. over het ijken. In het eerste artikel bepaald deze ordonnantie ten aanzien van het ijken van tonnen en vaten, dat het verboden is om in tonnen te verzenden of af te leveren, vis, haring, bier, mede, olie en dergelijke waren die bij de ton of het vat worden verkocht, tenzij deze tonnen zijn getekend met het merk van de gezworen ijkers.

De "regering" bestaat uit schepenen, gezworenen en raadslieden. En de dekenen van de ambachten en men besluit in overeenstemming met de schout. Men maakt de regels omdat men wil voorzien in de gebreken die men bij de tonnen had vastgesteld, die dagelijks uit de stad worden verstuurd.

Gevuld met vis, haring, bier, mede, olie en dergelijke.

Ook werden gebreken aangetroffen aan tonnen van bierbrouwerijen, geleverd aan tapperijen binnen de stad.

Daarvoor zijn twee ijkmeesters beëdigd die halve en hele tonnen hebben gemaakt op de juiste inhoudsmaat van de stad, waarmee ze alle andere tonnen zullen ijken. Zij zullen de geijkte tonnen en vaten met een daarvoor bepaald teken merken. Voor hun werk wordt een ijkloon vastgesteld. Zij moeten binnen de stad wonen.

Voortaan is het strafbaar met ongeijkte tonnen iets uit de stad te verzenden of binnen de stad aan tapperij en of anderen te leveren. De boete die daarop staat wordt vastgesteld. Alleen indien iemand iets in vaten of tonnen binnen de stad brengt en op zijn naam bewaard en weer buiten de stad brengt, mag dat doen in niet door de stadsijkers gemerkte vaten.

De regels in de ordonnantie op de haring en haringtonnen gaan boven de regels gesteld in de voornoemde ordonnantie.

Verder maakt men ook regels om gebreken te voorkomen bij maten en kannen waarmee men in de wijnhuizen, brouwhuizen, tapperijen, herbergen, cameretten en andere verkooplokalen voor verkoop uitmeet, met andere dan geijkte maten.

Ook daarvoor beëdigd men twee ijkmeesters en laat men een serie maten maken van groot tot klein, overeenkomstig de maten van de stad. De maten zal men, om te

worden geijkt, bij de ijkmeesters aan huis moeten brengen.

Deze ijkmeesters zullen ten minste vier maal per jaarof meer als dit nodig blijkt, alle plaatsen bezoeken waar men met maten of kannen uitmeet of andere koopmanschap bedrijft. De bezochten moeten zonder "wederspenicheit'', dus zonder tegenstribbelen, op verzoek alle maten en kannen tonen.

Alle maten in taphuizen, cremerhuizen en op alle andere plaatsen waar men uitmeet moeten zijn gemaakt van koper of tin en niet van hout.

Dan noemt men strafmaatregelen tegen aangetroffen ongeijkte maten. Maten die men niet gelijk toont en die de ijkmeester wel ongeijkt aantreft. En indien men maten gebruikt anders dan van koper of tin gemaakt.

Dan worden er nog drie ijkmeesters be ëdigd om gewichten te ijken. Voor gewichten waarmede men enige waar of goed weegt in de weegschalen van de kooplieden of anderen. Ook die ijkmeesters maken gewichten van klein tot groot naar de stadsgewichten, waarmee ze alle gewichten in de stad moeten vergelijken en ijken. Ook bij hen moet men de gewichten aan huis brengen voor de ijk.

Deze gewichten-ijkers moeten ook vier maal per jaar of meer (ende dicker) in alle huizen waar men met gewicht uitweegt of koopmanschap bedrijft controleren. Ze moeten de gewichten bij deze controle goed bekijken of er gebreken aan zijn. En overal waar zij komen moet men op hun verzoek alle gewichten in hun handen geven, zonder op enige manier een uitvlucht te bedenken.

Twee ijkmeesters worden aangesteld voor de korenmaten. Daarvoor hebben zij in de juiste maat en grote betreffende hoogte en wijdte, sesteren, lopen en vierdeel-vaten. Ook bij hen moet men alles thuis brengen. Zij moeten eventueel ook, maten waarbij dat mogelijk is deze zo verbeteren of vermaken tot ze juist zijn. Tegen be taling.

Deze regels aangaande de ijk worden in deze ordonnantie nog gevolgd door diverse andere regels.

• Zoals tegen de overdaad aan loslopende varkens in de stad, die allerlei omeinheid en stank veroorzaken.

• Dat voortaan nieuw gebouwde huizen alleen mogen worden gedekt met lijen of tichels.

• Dat de drank bij hoogtijperioden een extra accijns krijgt toegevoegd.

• Dat men eigen erf en straat moet schoonhouden.

• Dat openbare straten worden schoongemaakt door mensen die dat werk kunnen aannemen tegen betaling.

• Maatregelen tegen het opdringerig, voor kerken, bij kerkhoven en op straat, door het voorhouden van open schalen, voorbijgangers aanbidden voor een gave.

• Maatregelen tegen jonge lieden die 2- ) schandelijk, omedelijk en oneerlijk gedragen en niet willen leren (U weet wel; "er is niets nieuws onder de zon".)

• Maatregelen tegen het geven van goed of geld aan ingezetenen die veel meer willen uitgeven, voor bruiloften en missen dan zij bezitten en daardoor buiten hun schuld in de problemen komen.

Zo wordt in 1445 (Van Heurn schrijft 1444) een hele serie ergerlijke zaken in één keer getracht zodanig te reguleren dat er een vlot lopende gemeenschap ontstaat.

De stad bezegelt het stuk met het Groot Zegel en de schout doet er het zijne bij. Beide zijn gedrukt in groene was, staat er dan nog bij.

Een tweede ordonnantie in datzelfde jaar.

Op 7 september 1445 maakt de stad een ordonnantie op het verkopen, verpakken en keuren van haring en de afslag van verse zeevis. De makers zijn dezelfde als van de ordonnantie d.d. 3 februari 1445. Schepenen, gezworenen, raadslieden en de dekenen van de ambachten. Met accoord bevinden van de schout. Zij zeggen deze ordonnantie of verordening te maken ter ere, welvaart en nut van onze genadige Heer Hertog en zijn Heerlijkheid en voor de stad met haar ingezetenen. En in het bijzonder om de handel in haring te stimuleren en te versterken.

Men bepaald eerst dat haring die in de stad zal worden verkocht, in de 'keulse verpakking' bij de beëdigde keurmeester moet worden gebracht. Daarna mag men de haring weken en in de stad verkopen.

Haring die niet in orde is mag men wel verkopen maar in pekel gelegd met daarbij goed zichtbaar een stok met daaraan een rood vaantje. Anders volgt een fikse boete.

Haring die geel is van bedorvenheid, of een nacht heeft overgestaan, of opgeknapt en mooi gemaakt is, mag men niet verkopen. Niet binnen de stad en niet binnenhaar Meyerij. Brengt men ze in de stad dan moeten die direct weer naar buiten gebracht worden.

Zuivere haring zal men als zuivere verkopen. Verse haring als verse leveren en verpakken. Men mag ze niet in de stad weken maar wel verkopen in pekel en daarbij zichtbaar een stok zetten met een witte vaan.

De keurmeesters zullen alle haring die binnen de stad gekocht of verkocht wordt • en en verpakken en met een eigen merk kenmerken. Zodat men kan zien welke keurmeester de haring heeft gekeurd.

Bij hun werk mag niemand aanwezig zijn dan hun eigen helpers. De verpakking moet plaats vinden tussen twee maal een zonsopgang en met open deuren.

De keurmeesters moeten, om de haring deugdelijk te keuren de tonnetjes openslaan, de haring eruit halen tot zover dat zij zeker weten dat niet alleen de bovenste maar ook die binnenin de ton goed zijn. Daartoe zullen zij de pekel eraf laten lopen of aftappen.

Als de haring zo is gekeurd mogen de tonnen worden gemerkt, net voor het moment van wegbrengen. Is deze haring dan verkocht en weggebracht, en blijft dan daarna nog enige tijd liggen zonder verder getransporteerd te worden, dan zullen de keurmeesters de haring opnieuw moeten bekijken.

Wordt de haring in de stad verkocht, dan schrijft de keurmeester de naam en het merk van de kopers en verkopers in een register. De dag van verkoop en de hoeveelheid haring. - Zou dan later de haring niet goed blijken, dan kan worden bezien op wie de schade is te verhalen met hulp van de gegevens van de keurmeester.

Haring in gemerkte tonnen uit de steden van Holland en Zeeland die worden aangevoerd en weer doorgevoerd worden hier niet gekeurd en gemerkt. Wel die men hier in de stad verkoopt.

DE MORIAAN Deze keer wederom een pand dat nog op de Bossche Markt is te bewonderen. Gelukkig wel. In 1956 maakte het gemeentebestuur bekend dat het van plan was om dit pand af te breken en er een modem winkelpand voor in de plaats te zetten. Eerlijkdshalve moet er bij worden gezegd dat het pand er toen ook niet uitzag. Het was flink verwaarloosd. Maar gelukkig werd er bezwaar gemaakt en met resultaat. Het duurde nog tot 1961 voordat met de restauratie werd begonnen. Toen het in 1966 helemaal gereed was, konden wij allemaal blij zijn met dit historisch pand. De Moriaan was namelijk gebouwd in het begin van de dertiende eeuw en is daarmee het oudste bakstenen huis van Nederland. Het is ooit beschreven als "stenen zaalhuis met verdiepingen", dat omdat er in aanvang geen verdiepingsvloeren in waren aangebracht. Thans is het vaak het begin- en eindpunt van stadsrondwandelingen omdat het "VVV's-Hertogenbosch en de Meijerij" daar sinds jaren zijn onderkomen heeft. Ook de kelderverdieping is in gebruik. Diverse bestemmingen heeft het gehad. Ooit was het zelfs opslagplaats van marktkramen. Sinds kort is daar gevestigd

het horecabedrijf "Plein 79". Het ziet er leuk uit, vooral omdat men tegen de binnenmuren wat oude gevels van de Markt heeft uitgebeeld. Tesamen met een bushalte geeft het echt een plein-idee.

Frits op ten Berg.

•

Bron: eigen archief

foto Jan Bruistens

De keurmeesters hebben een reep, dat is een houten hoepel, om het vat te meten en zij bezien de hoogte. Zo zullen zij alle haringtonnen ijken.

Blijkt er een te klein, dan moet die uiteen geslagen worden.

Een roulerend systeem regelt de aanwezigheid van drie beëdigde keurmeesters, waarvan één ook een van de dekenen is van het Viskopers-ambacht.

Van de verse zeevis die in de stad wordt gebracht zegt de ordonnantie, dat zij uit het inbrengende schip direct naar de visbrug visafslag moet worden gebracht en verkocht. Zij mag niet in herbergen of andere huizen worden neergezet. Kan de koper aan de afslag niet alles verkopen, dan mag hij die brengen waar hij wil.

Ook deze ordonnantie of verordening werd bekrachtigd door het Groot Zegel van de stad 's-Hertogenbosch.

(wordt vervolgd) J.J. van V eldhuizen.

•

...... ...... ....," ........... .. ... ., . • X.-..-. .••. •

~v ~" .V>."~ ••

IJKLOKALEN EN IJKKANTOREN TE 'S-HERTOGENBOSCH (SLOT). doorJ.J. van Veldhuizen Het ijkkantoor 's-Hertogenbosch, Jacob van Maerlantstraat no. 100.

Dit IJkkantoor was het eerste kantoor wat speciaal nieuw gebouwd was voor de volledige dienstuitvoering voor "De Dienst van het IJkwezen".

De Staat kocht de grond op 19 september 1963. Het gebouw werd betrokken op 1 september 1971.

Dat wil zeggen, dat vanaf dat moment alles werd ingericht om te kunnen functioneren. De opening voor de daadwerkelijke dienst-uitvoering was op 22 november 1971.

Er was een goed herijklokaal, kantoorruimten voor de diverse takken van dienst.

Een administratie, een afdeling voor de voorbereiding van het onderzoek van weegbruggen voor het hele land, en voor de voorbereiding van het onderzoek van automaten. Heel belangrijk was de aanwezigheid van een grote werkhal, waardoor via aan twee zijden tegenover elkaar gelegen grote deuren, het inrijden van de grote vrachtwagens met aanhanger, voor het weegbruggen-onderzoek mogelijk was.

In de hal was een mobiele portaalkraan aangebracht met een hefvermogen van 10.000 kg. Vast opgesteld waren een standaardbalans van 1000 kg en een vloerweegbrug, om voor aanbieders gewichtstukken te kunnen ijken tot een gewicht van 5000 kg. Achter het gebouw was een grote, met een hek te sluiten, parkeerruimte voor alle dienstwagens. Zowel luxe wagens, de voor de weegwerktuigen- en automaten- en benzinepompen-controle gebruikte bestelwagens en voor de grote vrachtwagens.

Zoals men dus mag verwachten van een speciaal als IJkkantoor gebouwd pand, voldeed het in alle opzichten voortreffelijk.

In het begin van mijn artikelenreeks over ijklokalen etc. schreef ik over het belang van gelijke maten en gewichten voor de gebruikers. De hele samenleving was er mee gediend dat deze gelijkheid in stand bleef.

De burgerlijke overheid, die daarbij zelf ook belang had b.v. in de vorm van accijnsheffingen, stelde mensen aan die voor de eenvormigheid van de maten en gewichten zorgden. En liet ook toezicht uitoefenen.

De maten en gewichten verschilden wel tussen verschillende plaatsen en streken.

Later zag men in, dat ook zo'n verschil storend was en verwarrend. Men maakte de maten en gewichten over bijna alle grenzen

heen gelijk. De landelijke overheid nam de zorg over van de plaatselijke overheid. Het gelijk maken van de gewichten deden de ijkmedewerkers zelf. Het toezicht deed de politie en later ook mede door het ijkwezen.

Het IJkwezen resulteerde onder het Ministerie van Economische Zaken. De in het belang van de samenleving functionerende Rijksdienst Dienst van het IJkwezen, legde een zware klemtoon op het woord "Dienst". Dienstbaarheid aan de samenleving doordrong alle medewerkers. De medewerkers waren echter ambtenaren en deze vormden een kostenpost op de Rijksbegroting.

Dan komt er een tijd dat de politiek zich laat horen. De Rijksuitgaven moeten omlaag en men vindt het begrip "privatisering" uit. Er wordt een wetsontwerp inzake de privatisering van de Dienst van het IJkwezen gemaakt. Het politieke spel begint met Tweede Kamer, Eerste Kamer, debatten en stemmingen. Een nieuwe naam, voor het nu ook commercieel werkende bedrijf (voorheen "Dienst van het IJkwezen", zonder commerciële taken) wordt bedacht.

Het wordt "Nederlands Meetinstituut".

Binnen dit N.M.i. worden scheidingslijnen aangebracht tussen puur commerciële taken en toezichttaken die uit de IJkwet voortvloeien met voor het toezicht houden ook opsporingsbevoegdheid.

Per 1 mei 1989 is dan het IJkkantoor te 's-Hertogenbosch van de Dienst van het IJkwezen vervallen en met ingang van dezelfde dag is het een vestiging geworden van het Nederlands Meetinstituut NV. Zoals iedere beschouwer van deze hele gang van zaken al geruime tijd voorzag moet de NV. de kosten beheersen. Functies worden herzien en opnieuw ingeschaald. Men kijkt naar de vestigingen inhet hele land, voor de privatisering IJkkantoren genaamd, en de

daaraan verbonden kosten. De werknemers zijn allen mobiel of mobiel te maken.

Onderlinge communicatie is met computers en telefoonlijnen goed te regelen. Het afstoten van de veel onderhoud vergende gebouwen kan het beheersen van de ko dienen.

In 1992 stelt men te willen komen tot een NMi dat veel marktgerichter, efficiënter en winstgevender kan opereren.

Men besluit tot het sluiten van de vestiging van het NMi te 's-Hertogenbosch.

Het gebouw wordt verkocht en er is nu een beveiligingsfirma in gevestigd.

Deze reeks artikelen over IJklokalen en IJkkantoren te 's-Hertogenbosch eindigt eigenlijk bij 1 mei 1989.

De Eerste Kamer der Staten-Generaal stemde op 1november1988 in met de wijziging van de IJkwet, waardoor uitvoering kon worden gegeven aan het voornemen om de "Dienst van het IJkwezen" met ingang van 1 mei 1989 op te heffen.

Tot slot. Er is nog een IJkwet en het Toezichtdeel van de Holding NMi, draagt de naam "IJKWEZEN BV". Daarnaast is er "Het Kring-Nieuws", de uitgave van de kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch", waarin zwart op wit de herinnering aan de ijklokalen en ijkkantoren is vastgelegd. Tot grote voldoening van, J .J. van Veldhuizen, oud - ijkmeester.

•

~"'t<f',,._.,.,,;r_.·•"••Y••'"'"""""~"".,_"""~

'

~/"".-

.,....,."'".W"WWY(•·~~··--~

..... ~ ...~ . ~---~-'-······ ..." .."" ... --".~ . ..... .

'"'"J!(,"?._. ••••• ,

.'"'" ... ".";"""." .."" ...

AAN DE BOOM De ansicht van net na de eeuwwisseling toont het laatste gedeelte van de Brede haven met, op de hoek van de Oliemolensingel, het majestueuze pand "De Drie Zwanen". In 1809 werd het pand dat daar eerder stond, overgedragen aan het Rijk.

Een gedeelte bleef als wachtkamer bij de gemeente in gebruik. In het andere gedeelte kwamen gehuwde soldaten te wonen.

Het oude pand, dat in 1737 werd gebouwd, is in 1898 (zie gevelsteen) afgebroken en op de oude fundering werd dit nieuwe pand gebouwd. Opnieuw kreeg het als bestemming woonhuis voor gehuwde soldaten. In het leger sprak men van "woningen voor gehuwden aan den Boom".

Toen ik op de Brede Haven woonde, wa- - het twee gezinnen die in dit grote pand . onden. Het waren twee aparte woningen die ieder een ingang hadden n.l. Brede Haven 117 en Oliemolensingel 1. Zelf heb ik, met mijn gezin van vier personen, van 1960 totenmetjuni 1966opdeBredeHaven 114 gewoond, dat is op de foto het vierde pand vanaf de hoek. Het was een bovenhuis met een voor- en een achteringang, mijn zoon is op dit adres geboren. Onder ons was de schilderswerkplaats van WimDankers die, net als wij, het pand huurde van Dolf V orstenbosch, de drankenhandel in de Kerkstraat. De huur van onze woning was in maart 1964 fl. 52,50 per maand. In dejaren zestig was de haven hoofdzakelijk alleen nog in bedrijf voor De Gruytersfabrieken.

De schepen voeren vooruit de haven in maar moesten dan achterwaarts terug. Af kwamen schepen, die te diep lagen,

p·-;oe

,,;;.;-::-

.~

~

...

~ ""......:

-·~JÎ~~_Áfi_$.~à;~~~~~i~~0-:·~:· ~~;_~·~;_;,:.,':\ ~~:'S J(ertogcnbosch

Brede Haven met Boombrug (Havenbrug) Collectie J. Hendriks op de stenen dorpel onder de brug vast te liggen en dan duurde dat soms een hele tijd voor men weer door kon varen. Door het malen van de scheepsschroef werd het water inktzwart.

Naast ons huis was het overslagbedrijf van Jansen (boten) auto's. Boten kwamen er toen niet meer maar vrachtauto's zo veel te meer, dag en nacht. Er werden hier goederen gelost die vanuit andere plaatsen verder weg kwamen en ze werden daarna door kleinere transportbedrijven uit de regio verder gedistribueerd. Het was hier toen nog romantisch met de opgestapelde goederen onder een dekzeil op de walkant.

Tussen Jansen Auto's en het hoekhuis was het cafe "Austoria" van Jo Schraven.

Enkele huizen terug had meubelzaak P.A. van Opdorp zijn werkplaats, hier maakte hij zijn bankstellen. Daarnaast was het atelier van de beeldhouwer Hany v.d.

Thillart. Dit alles was in de beginjaren zestig. Het was er gezellig wonen maar met twee kleine kinderen en allemaal water om het huis vonden we het toch maar gevaarlijk. De verbouwde huizen die er nu staan zijn te duur (voor ons).

Jo Hendriks

•

BREDE HAVEN 7 Op dit adres is thans gevestigd Café Biljart Neuf. Een bruin café aan de haven, waar het gezellig toeven is. Een goed glas bier en een lekkere kop koffie zijn er gegarandeerd. Er zijn overigens maar weinig drankjes, die je er niet kunt gebruiken.

Er is niet altijd een café in dit pand geweest. In het begin van deze eeuw was het pand van "Huis en decoratieschilder L Th. VerkuijlenJr". In die tijd had, vanaf1924, had het pand nog niet de puntgevel van nu.

In welk jaar het pand de huidige spitse gevel heeft gekregen is niet meer precies te traceren. Het moet wel zijn gebeurd in de periode, dat aan de overkant van de haven nog de fabriek van P. de Gruijter stond.

Toen het pand een horeca-bestemming

kreeg was het een nieuw hotel. Vandaar de naam "Neuf'. Het pand is onderkelderd met een oud gewelf, welke ruimte nu uitstekend dienst doet als opslag voor als het bier.

In het café wordt de dartssport beoefend en in de vergaderruimte op de eerste verdieping is elke maandagavond de Go-club Den Bosch aanwezig. (Go is een zeer oude boeiende denksport).

Het café wordt al weer ruim vijfentwintig jaar gerund door A.M.P. (Toon) van Heek.

Frits op ten Berg

•

. .

••••••••••••••••,••••'""'""' """"""

l~~~~g~~!I.~~'~··~.:.·.=:::~.=·"~":.:~:·~~=~".: ~-~: ~.

··--~··A•"''~"".,.__.,

.

...."". ..--.". . .L""."J

GEMENT Op 12 oktober heeft de raad van de gemeente beslist over de aanleg van de weg door de Gement. Daarmee is het doek nog niet definitief gevallen. De strijders voor het alternatief tracé hebben aangekondigd door te gaan. Ook de Kring is vertegenwoordigd in het comité "Geen Cement in de Gement". Maar stel dat het er toch van komt.

Er is niet gezegd dat het er ook zo zal gaan uitzien. Wel maakt dit plaatje duidelijk dat het hier gaat om een wel zeer "gezichtsbepalend element"; deels vreemd aan en zich opdringend in het natuurgebied de Gement en tegelijkertijd uitzicht biedend op de stad: de historische contouren van de oude stad in relatie tot de "natuurlijke" omgeving en de nieuwe stadsuitleg.

Waar wij nu al aandacht voor willen vragen is de wijze waarop de 2x2 strooksweg zich door het gebied zal banen. Dat gaat dan vanaf motel Vught, over het 4-baans spoor en Drongelens kanaal, richting Willem Alexander ziekenhuis.

In maart 1995 heeft in het Brabants Dagblad een impressie gestaan van een mogelijke uitvoering van de wegverbinding. We drukken hem hierbij nog eens af. Dat nooit!

Dit vraagt om een inspirerend ontwerp van hoge kwaliteit. Geen "ingenieurswerk" maar werk van ontwerpers. Een ontwerp dat zich niet bij voorbaat moet laten binden aan vooraf al gemaakte weg- en waterbouwkundige keuzes als dijklichaam, bermen, brug( delen) enz.

Een ontwerp kost natuurlijk een lieve cent extra. Maar denk eens aan hetgeen

HERSTEL IN OUDE LUISTER

Rotterdam zich heeft durven veroorloven met de nieuwe verbinding naar Zuid. Een prachtige en gedurfde verbinding is het resultaat; voor iedereen een genot om naar te kijken, uitdrukking ook van inzicht en de wil met de aanleg van de kennelijk onontkoombare infrastructuur, de kwaliteit van het landschap te verrijken. Een brug die de

spanning tussen water - stad - oevers verbeeldt. 's-Hertogenbosch, grijp die kans! Voor het pas opgerichte Bosch Architectuur Initiatief een opgelegde gelegenheid het initiatief te nemen.

Hein Kurvers

00ofiff~kî

~

00~-~~kntlezing door mevrouw dr Ineke Pey ná het huishoudelijk gedeelte van de Algemene Ledenvergadering op maandag 11december1995 aanvang ±20.00 uur in het golden Tulip Hotel Central

~~

1~1.9.95

te~~

~EP~ 00~-~~

i.&odkJ 116'2

s2ooa-6 ~~-ef/e~

o/~in kî00~

• )