Kringnieuws 1996 12 22 137

UITGAVE VAN KRING

"VRIENDEN VAN

's-HERTOGENBOSCH" JAARGANG 22

- NUMMER

8 -

DECEMBER

1996

krln9~nleuw1 VAN DE BESTUURSTAFEL

Van de bestuurstafel 1,2

•

Uitnodiging voor de ledenvergadering op zondag 15 december 1996.

Voor onze ledenvergadering, eind van het jaar, hebben wij deze keer een bijzondere lokatie uitgekozen. Dankzij de medewerking van het Koning Willem I College, kunnen wij onze vergadering op hun nieuwe lokatie houden. We koppelen er meteen een interessant programma aan.

We beginnen om ti..oo: welkom+ kopje koffie

Agenda

12. 30 14.00

1

• Van de redactievoorzitter Van de redactie

4

Al lopend

6

•

inleiding over de geschiedenis van het complex door J. van Ee. aanvang ledenvergadering met de volgende agenda: 1. opening, berichten, vaststelling agenda.

2. a)verslag ledenvergadering6mei 1996 b)naar aanleiding van het verslag 3. vervulling bestuursvacatures: voor de vervulling van de ontstane vacatures draagr het bestuur voor: Mevrouw E. Strang en de heer C. Swarts. Mevrouw Strang treedt in de door het vemek van de heer V. Verberk ontstane vacature; dit houdt in dat haar termijn eindigt voorjaar 1998.

De heer Swarts vervult de plaats die, door het niet verlengen van zijn termijn door Frans Peters, in mei 1996 is vrijgekomen.

De termijn van de heer Swarts vangt nu aan in december 1996 t/m december 1999. Het is de bedoeling dat de heer Swarts de post van secretaris gaat vervullen.

Elders vindt u een korte toelichting op hun kandidatuur.

4. begroting 1997: De begroting + toelichting vindt u elders in dit nummer afgedrukt.

5. rondvraagensluiting.

pauze 16.00

Bossche historie 9

programma-onderdeel verzorgd. door onze gastheren. Ingegaan zal worden op de architectuur van het hernieuwde complex (een vorm van hergebruik van "industriëel erfgoed") en op de door het Willem I College verzorgde vormen van onderwijs en dienstverlening.

Rondleiding 18.00

Nieuws uit de

Het Willem 1 College is gevestigd aan de Vlijmenseweg 2.

Om 12.00 uur vertrekt er een speciale bus vanafhetKringhuis naar het Willem 1 College.

toeristische sector (bijlage)

vertrek.

AGENDA 17-12

Lezing over bouw en resultaat Burgemeester Loeffylein

VAN DE BESTUURSTAFEL

EVEN VOORSTELLEN Elly Strang-Overmeijer.

Geboren in' s-Hertogenbosch. Gerrouwd. Twee buitenshuis wonende en werkende kinderen. Als (directie) secretaresse werkzaam geweest in het bedrijfsleven en in de gezondheidszorg, nu regiosecretaresse voor een landelijke instelling voor m aatschappelijke dienstverlening. Sinds enkele jaren lid van de Kring"Vrienden van' s-Hertogenbosch" en druk bezig met de opleiding tot stadsgids.

Hobbies: opleiding stadsgids, aquarelleren, lezen, fietsen en hopelijk over een rijdje ook bestuurslid zijn van de Kring!

Stan Swarts Als kandidaat voor de funcrie van secretaris van het bestuur van de Kring stel ik mij graag aan u voor: mijn naam is Stan Swarts, geboren en getogen in Den Bosch (pardon 's-Hertogenbosch) en wel in de Indische Buurt.

Ik ben getrouwd met Marie-Louise en wij hebben twee (nu volwassen) kinderen. Hoewel onlangs 59 jaar geworden, ben ik nogjongvan hart en heb nog veel energie.

Na de lagere (Sint-Jacob )-school heb ik op de Mulo (in de Sint-Josephsrraat) onder andere mijn eerste boekhoud-diploma behaald. Hiermee kon ik aan de slag in het bedrijfSleven (onder andere bij RemingtonenDeGruyter). Vervolgens werkte ik op de Levensschool (Vormingswerk voor Werkende Jongeren) in De Boerenmouw, eerst als adminisrrateur en later als groepsleider zowel op "De Brulboei" als op "Driegezwaai" op West. 's Avonds studeerde ik voor mijn doctoraal examen Sociale Pedagogiek ĂŠn Andragogiek. Tegelijkertijd werd ik aan de Universiteit van Nijmegen, Faculteit Sociale Wetenschappen, aangesteld als studie-coĂśrdinator met als taak het begeleiden van doctoraal studenten en het organiseren van het doctoraal onderwijs. Dit werk heb ik veertien jaar lang met plezier gedaan. Sinds 1992 beheer ik in' s-Hertogenbosch een Studie-adviescenrrum.

Daarnaast heb ik veel vrijwilligerswerk gedaan: zoals secretaris van de Commissie van Toezicht van de Jeugdgevangenis "de Hunerberg" in Nijmegen, en secretaris van zowel Oudercommissie als Medezeggenschapsraad van het SintJanslyceum in 's-Hertogenbosch. Vanuit deze activiteiten was ik bestuurslid van het Ouderoverleg (COCO) van de vereniging" Ons-Middelbaar-Onderwijs" in Tilburg.

Vanwaar nu mijn belangstelling voor het werk van de Kring? Als echte Bosschenaar(ook mijn ouders zijn in's-Hertogenbosch geboren) heb ik altijd veel belangstelling gehad voor de Bossche cultuur en zijn monumenten.

Dat kwam mede door mijn vroegere H.T.S.-tekenleraar Hurkmans, toen ik heel even dacht bouwkundige te worden, onder wiens leiding ik Bossche monumenten heb moeten schetsen. Later, op de Levensschool, nam ik de jongens mee naar buiten om hun belangstelling te wekken voor de st?,.i door hen foto's te laten maken van beelden en beeldjes; OL was ik met hen meerdere malen in het Noord Brabantsmuseum. Zo heb ik destijds ook (een deel van) de stadsmuren op foto vastgelegd.

Ik heb rond' s-Hertogenbosch gevaren, en op de Binnendieze, deSint-Janstoren beklommen, stegetochtengelopen, werdt rondgeleid in de Citadel, onder leiding van Peter-Jan van der Heijden het Zwanenbroedershuis bezocht en de Bouwloods van de Sint-Jan. In het voorjaar hoop ikmijn eerste cursus Boschlogie te starten.

Onlangs heb ik mij aangemeld als lid van de Historische Vereniging Brabant.

Nu ik meer(vrije) tijd denk te krijgen wil ik mij graag inzetten voor het werk van de Kring, zodat de liefde en de belangstelling voor 's-Hertogenbosch alleen nog maar groter kan worden, waardoor ik hoop ook bij andere ijonge) mensen hun belangstelling te wekken voor onze stad, zodat ook zij (meer) kunnen genieten van al het moois wat 's-Hertogenbosch te bieden heeft!

BEGROTING 1997 Lasten (inguldens)

Baten (in guldens) Ledenbijdrage Activiteiten leden Marge verkoop eigen uitgaven Subsidie projectgroepen Donaties en subsidies Advertenties/sponsoring

41938

7900 1000 2000 2500 5000

60338

2

Activiteiten leden Werk- en projectgroepen Huisvestingskosten Bestuurskosten Secretariaat Kring-Nieuws AfSchrijvingskosten Kosten jubileum Conrributies en abonnementen Representatie en promotie Diversen Bescherming monumenten

17250 8000 7200 1200

6330 14700 10500 2500 800 400 2600

PM 71480

VAN DE BESTUURSTAFEL

Resultaat voor interest Rentebaten/-lasten Verenigingsresultaat Bijdrage uit resultaat Gastheerschap Totaal resultaat

-11142 6400 -4742 3000 -1742

Werk- en projectgroepen Budget voor de werkgroepen Budget voor de projectgroepen

5000 3000 8000

De kosten van de projectgroep kalenderfeesten worden gedekt door de ontvangen subsidie.

Toelichting op de begroting 1997

1-Iuisvestingskosten

Algemeen De toeristische activiteiten worden door deStichtingGastheerschap verantwoord.

Huur Energie Verzekering Onderhoud Telefoon en fax Consumpties Schoonmaakkosten

21800

Doorberekening aan SGH Doorberekening aan SBD (Werkplek, administratie, leiding) Doorberekening vergadering

15000 7000

Ledenbijdrage Voor 1997 is uitgegaan van 1525 leden. De gemiddelde contributie is gesteld opf 27,so.

Activiteiten leden Eigen bijdrage

Excursie 1 Excursie2

3200 4700 7900

3600

300 500 900

1300 2000 30400

1200 7200

SGH (Stichting Gastheerschap) SBD (Stichting Binnendieze)

De eigen bijdrage dekt grotendeels de kosten van excursies.

Bestuurskosten Marge verkoop eigen uitgaven

Studiekosten

Dit betreft de uitgaven voor risico van onze vereniging.

Met name Bossche Bouwstenen, Johanna (stripalbum) en drie historische kaarten.

Opbrengstverkopen 5000 Inkoopwaarden van de verkopen - 4000 1000 De overige winkelverkopen worden door de Stichting Gastheerschap verantwoord.

Subsidie projectgroepen Voor de werkgroep kalenderfeesten is reeds f 4000 subsidie ontvangen waarvan ten gunste van 1997f 2000.

1200

Secretariaat Porti FotokopieĂŤn Waardebonnen Kantoorartikelen Lidmaatschapskaarten Acceptgirokaarten Antwoordnummer Parkeervergunning Briefpapier en enveloppen Computerkosten

1500 500 500 300 1300 250 100 480 1000 400

Kring-Nieuws

Donaties/subsidies Dit betreft de verwachte opbrengst van subsidies, giften en donaties.

Drukkosten (7 uitgaven) Porti, etiketten, diverse kosten

10800 3900

14700

Advertenties/sponsoring Dit betreftf 4000 verwachte opbrengst van advertenties in het Kring-Nieuws enf 1000 van bedrijven als sponsoring.

Afschrijvingskosten Uitgave in verband met de nieuwe huisvesting van

f 60000, waarvanf 10000 direct als kosten te nemen in 1996 en Activiteiten leden Nieuwjaarsreceptie Ledenvergaderingen Lezingen (honoraria, koffie) Excursie 1 Excursie2 Kosten bibliotheek Vrijwilligersavond Ledenwerfkosten

het restant,} 50000, in vijfjaar afte schrijven.

400 2200 1800 3700 4750 400 1000 3000 17250

--10500

Onder het kopje huisvestingskosten wordt een gedeelte van de afSchrijvingskosten doorbelast aan Stichting Gastheerschap en Stichting Binnendieze.

3

VAN DE BESTUURSTAFEL • VAN DE REDACTIE

Kosten jubileum Wij staan bekend om onze grote collectie boeken over onze stad.

Ook de Meijerij van 's-Hertogenbosch, onze provincie en geschiedenis in het algemeen is bij ons goed vertegenv.oordigd. Het is de moeite waard eens bij ons binnen te stappen.

Dit betreft de reservering voor de viering van het 25-jarig bestaan in 1998 2500

Rentebaten/-lasten Rentebaten 5000 Rentebaten uit hoofde van vordering op SGH 1500 Bankkosten etc -100 6400

Aîli:Hcfnm BOEKHANDEL

Keó<straat 27, 's-Hertogenlxlscil, tel. (073) 613 00 12, fax (073) 612 09 90.

Ad van der Heijden, Penningmeester

VAN DE REDACTIEVOORZITTER Gevraagd: redactieleden Tijdens de redactievergadering, die voorafging aan dit nummer van het Kring-Nieuws, werden wij opgeschrikt door her vrij plotselinge terugtreden van John Vermulst als redactielid.

U heeft allen de afgelopen tijd kunnen constateren dat een groot aandeel van de kopij, die door de redactie zelfverzorgd was, uit zijn brein ontsproot.

Het gevolg hiervan is dat er dringend behoefte bestaat aan een veelzijdig schrijver. Onder veelzijdig vers taan wij: het maken van verslagen van lezingen en gebeurtenissen, maar ook van 'zo maar een artikeltje' als men iets leuks tegen komt.

Voor informatie kunt u naam en telefoonnummer doorgeven aan de medewerkers in het Kringhuis. Er zal dan zo spoedig mogelijk met de geïnteresseerden contact opgenomen worden.

De redactie wenst alle leden van de Kring prettige feestdagen en een voorspoedig 1997.

Veel leesplezier!!!

Atilinders

VAN DE REDACTIE Vrijwilligersdag in het pas geopende, nieuwe Kringhuis Op deze laatste dag van het" roeristenseizoen", op de tweede dag van ons nieuw geopende Kringhuis en Erfgoedwinkel aan de Visstraaq2b, was de min ofmeer traditionele vrijwilligersdag.

De vrijwilligers en hun parmers, in totaal zo'n 200 personen, hebben dit keer kunnen genieten van een uitstekende en origineel verzorgde dag. Vooraf wil ik de organisatoren dan ook lof toezwaaien!

Natuurlijk was iedereen nieuwsgierig naar ons nieuwe Kringhuis, gevestigd in kelders van rond 1600. Daarin is een aparte koffie- en studeerruimte voor de gidsen en andere vrijwilligers, een bibliotheek en een kantoorruimte gevestigd.

Op de begane grond is een zeer geslaagde "Erfgoedwinkel" en boekingscentrale het bezoeken meer dan waard. De mensen van de erfgoedwinkel in Utrecht, geopend v66r aanvang van afgelopen seizoen, mogen hier gerust een kijkje komen nemen en misschien doen zij nog wel ideeën op.

alleen opgevangen worden in ons nieuwe onderkomen, ook de ruimtes van de Bossche Kelders werden deze dag in bes!~ '\ genomen. .J Er waren deze dag optredens van zang- en muziekgezelschappen in de diverse lokaliteiten, waarbij de aandacht zeker uitging naar de Barbershop-Singers en vooral ook de vrouwelijke tegenhangers: The Yellow Black Honeybees, temeer ook omdat enkele vrijwilligers deel uitmaken van deze zeer gedisciplineerde zanggroepen.

Je kunt rustig stellen, dat Barbershopsinging leeft in 's-Hertogenbosch. In zijn oervorm is Barbershopsinging ontstaan aan het eind van de vorige eeuw. Tijdens het wachten bij de barbier werd een liedje ingezet, anderen neurieden mee en van lieverlee werd er meerstemmig gezongen zonder begeleiding.

Tegenwoordig wordt de muziek voor vier partijen geschreven en natuurlijk wordt er a capella gezongen. Van de Uiteraard ontbrak bij binnenkomst de koffie en het Bosch' _ zangers wordt dan ook veel discipline en concentratie verbolletje niet. Zo'n grote massa mensen kon natuurlijk niet langd.

4

VAN DE REDACTIE

Vanuit Amerika is deze muzieksoort overgewaaid via Groot Brittannië naar Nederland. Logisch is dan ook dat er een Amerikaans sfeertje hangt rond het Barbershopsinging.

Intermezzo In de loop van de middag werden de onlangs geplaatste beeldjes langs de Binnendieze in de Uilenburg ten doop gehouden.

Leo Hendriks, schipper op de Binnendieze, had de eer om de "mannetjesputter", naar een goede gewoonte, te dopen met brandewijn. Zo royaal als Leo doorgaans is, zo zuinig was hij bij de doop met de brandewijn.

Als een hommage aan de kunstenaar, Joris Baudoin, volgt hier de officiële tekst uitgesproken door de broer van Joris tijdens de doop: "Wij zijn hier met z'n allen in het Uilenburgkwartier.

Waar die naam vandaan komt is niet helemaal met zekerheid te zeggen. Er zijn verschillende lezingen. Een mogelijkheid gaat uit van een versterkt huis, een burcht al dan niet met een toren, waar uilen zich gevestigd hadden. Een andere visie is die van een berg ofverhoging waarop uilen voorkwamen. Welke het is mogen jullie zelf uitmaken. Wellicht is er nog een ander idee. Een straatnaamcommissie van de gemeente' s-Hertogenbosch, die samen met een aantal ambtenaren een uiltje knapt.

We zijn hier in ieder geval in een oud tot zeer oud gedeelte van' s-Hertogenbosch.

Al in de 12e eeuw was hier bebouwing en woonden hier Bosschenaren.

We gaan hier geen acht eeuwen geschiedenis bespreken.

Er is in ieder geval geboren, gedoopt, getrouwd, gelachen, gewerkt en gerouwd. Wat is de wonderlijke combinatie tussen gootspoken, luchtboogbeelden, een Dorstige Salamander en een Mannetjesputter?

Zo op het eerste gezicht zouje kunnen denken aan iets mythisch aan een mysterie. Geheimzinnigheid en fantasie zijn altijd al een gtote wens van de mensen geweest. En in de loop der tijden zijn de mensen ook zeer creatiefmet die begtippen omgegaan.

De luchtboogbeelden zijn te vinden op de Sint Jan; de gootspoken op enkele daken in Zaltbommel. Om ze te bewonderen moet je wel met je neus omhoog lopen.

We zijn hier in het Uilenburgkwartier. En ondanks schitterende verbouwingen en renovaties zijn er helaas plekken die wat minder mooi zijn.

Jan Vermeer, galeriehouder in Zaltbommel, stelde voor om met name de goten casu quo de regenpijpen met enkele beelden op te sieren.

Zowel de Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch als de kunstenaar Joris Baudoin zijn hier heel enthousiast over. De beide beelden zijn gemaakt van terrazzo (geslepen beton).

De Mannetjesputter. (met één s ook in de nieuwe spelling) Het is immers een grote sterke man ofvrouw. Op de afgebroken rand waar eens een brug was, zit een gedrongen vent, die

er al jaren schijnt te zitten. Wie de brug heeft afgebroken, daar weet deze duvel meer van.

De Dorstige Salamander. Een salamander is een dier uit de orde dertweeslachtigen. Een salamander is behalve een vuurgeest ook een waterdier, die je kunt vinden in vennen, moerassen en bij oude gebouwen onder natte stenen of een put.

Daarom is de salamander ongetwijfeld een dier dat zich vertrouwd voelt met de sfeer van het Binnendieze-gebied.

Om deze regenpijp van Van Puffelen te camoufleren en toch in bedrijfte laten, werd de regenpijp tot net boven de salamander afgezaagd. Het water loopt vervolgens door het beeld naar de staart. De Dorstige Salamander verwijst naar het restaurant er boven. Op het terras kun je je dorst lessen.

De salamander lijkt voortdurend te drinken. Hij drinkt echter alleen wanneer het regent.

Net zoals de luchtboogbeelden en de gootspoken, zullen er straks ongerwijfeld meer terrazzo-beelden hier in de Uilenburg verschijnen. Laten we er van uitgaan dat vele Bosschenaren en toeristen net zo enthousiast zullen worden.

Dat hebben de initiatiefuemers, waaronder Jan Vermeer en de Kring ''Vrienden van' s-Hertogenbosch" en de kunstenaar Joris Baudoin verdiend!"

Uitreiking certificaten aan schippers.

Na deze doop en feestrede werd op het water aan enkele schippers het "schipper/gids certificaat" uitgereikt, waarop het nieuwe logo: de mannetjesputter.

Ondertussen steeg de feestvreugde in het nieuwe Kringhuis, maar hoe kan dat ook anders met zulke gezellige koren en muziek! Om 18.30 uur werd er voor de aanwezigen een buffet opgesteld door, in en bij de Bossche Kelders. Het moet gezegd worden: het was uitstekend en er bleefdan ook nagenoeg niets van over!

Langzaam maar zeker liep het feest ten einde. De vertrek-· kende vrijwilligers kregen nog een boek aangeboden: "'s-Hertogenbosch Waterstad" door ing. D. Hoogma en ing.

A. Steketee, een leerzaam en interessant boek over het water in en om de stad. Alleen daarvoor zou je al moeten applaudiseren voor de besturen van de Stichting Binnendieze en Stichting Gastheerschap.

Toch heb ik enkele personen gemist op deze vrijwilligersdag. Mensen die veel en vrijwillig bezig zijn voor de twee stichtingen en de Kring zelf: enkele redactieleden van Uw Kring-Nieuws. Deze mensen vervullen een redactietaak en blijkbaar is dat niet belangrijk genoeg om deel te mogen nemen aan de vrijwilligersdag. Is er een Kring-Nieuws zonder deze hardwerkende redactieleden? (Voor de goede orde: enkele redactieleden waren wel aanwezig omdat ze toevallig ook nog een andere vrijwilligerstaak vervullen).

John Vermulst.

5

VAN DE REDACTIE â&#x20AC;˘ AL LOPEND

Molukkers.

Het is onvoorstelbaar hoeveel misverstanden er bestaan als men denkt iets van de Molukkers te weten. Dat bleek wel tijdens de lezing die Drs. Henk Smeets op 7 oktober in het Stadsarchiefhield. De opkomst was voor "Kring-begrippen" matig, maar het gebodene werkte wel verhelderend. De heer Smeets ging eerst in op de voorgeschiedenis van de Molukken. Van de teelt van kruidnagels en nootmuskaat, via de V.O.C. belandde hij bij de Indonesische vorstendommen en bleek dat men op de Molukken meer dorpsgebonden is.

Na de uitleg over de Ambonnezen leidde het verhaal naar het gezegde "Door de eeuwen trouw". Hun levensgeschiedenis was een onderwerp voor een boeiend verhaal, hun komst naar Nederland stond daarin centraal. Bosschenaren denken

dat de meeste Molukkers in Vught in het woonoord "Lunetten" wonen, maar zij wonen meer buiten dan in het woonoord. Velen wonen ook in andere plaatsen zoals Tilburg, Waalwijk, Helmond en in een ring rond de Randstad.

Zij vormen met zijn allen een bevolkingsgroep in Nederland waarvan het voor een ieder belangrijk is om daar meer over te weten. De heer Smeets heefi: dit alles verhelderend uitgelegd en voor hen die er spijt van hebben dat zij die avond absent waren, blijfi: de mogelijkheid open om het door hem geschreven boek "Molukkers in Vught" aan te schaffen. Het verscheen in de Vughtse Historische Reeks.

H. Blankert

TUSSENDOORTJES Het Provinciehuis.

Na het drukke weekend van 4 tot en met6oktober, waarinde"DrieHistorische Dagen" in het kader van "Brabant 200" in het Provinciehuis bezocht konden worden, was er voor de Kringleden de gelegenheid om het gebouw weer eens wat nauwkeuriger te bekijken.

Op 8 oktober konden zij, onder de leiding van twee deskundige en ervaren gidsen, hun geheugen wat opfrissen want de meesten waren al eerder in de gelegenheid geweest het imposante gebouw van architect Maaskant te bewonderen. Men hoopte vanaf 193,s meter hoogre over de stad te kunnen kijken, maar helaas mocht men slechts twee van de 22 verdiepingen bekijken.

Maar dat waren dan ook wel de twee attractiefste verdiepingen.

Het meest indrukwekkend was wel de architectonische toelichting die vanuit de ramen in de Statenzaal werd gegeven. Van "zwevende" plafonds tot de gesuggereerde looprichtingen in het plaveisel en de vormen van de verschillende wanden. Ze bleek dat niet alleen het Stadhuis een Oranjegalerij heefi:, maar dat die, na het passeren van de "Dikke Deur", in de Statenzaal ook het aanzien waard is. Ze is afkomstig uit de vorige behuizing in de Waterstraat, evenals de vier treffende Latijnse teksten op de randen van het plafond.

We zagen ook de "Herengang" met de portretten van de vroegere "Gouverneurs" en "Commissarissen".

We kregen uitleg over het kunstwerk van KarelAppelindekantine, maarook

over de vervaardiging van diverse gohi¡lins die aan de wanden gedrapeerd ziJ De aanblik van het imposante gobelin "Bo is Ie Duc" van de Poolse kunstenares Magdalena Abakanowicz spant uiteraard de kroon. Gelukkig dat dit kunstwerk na een brandje weer hersteld kon worden.

Het werd voor de ongeveer 50 Kringleden een bijzonder interessante middag en wij kunnen de achterblijvers alleen maar adviseren: Let op de ""Tussendoortjes" in het Kring-Nieuws en houd er een paar uren voor vrij. Zij zijn de moeite waard en dit nieuwe initiatiefvan de Kring begint aan te slaan.

H.Blankert

RECTIFICATIE In Kring-Nieuws jaargang 22 nummer 7 staat op pagina 3 de dirigent van het orkest dat tijdens Open Monumentendag een concert gafbij Dieske. Deze foto is gemaakt door Huub Moonen.

AL LOPEND Vier kwartier Havenkwartier Komende vanaf de Wilhelminabrug loop ikde Visstraatinenstaevenstilom over de haven heen te kijken. Daar sta ik dan even weg te dromen. Op deze plaats was vroeger een omsloten pleintje. Hier was de Vismarkt, maar eind vorige eeuw heefi: men een doorbraak gemaakt naar het spoorwegstation. Men heefi: daar-

6

voor drie panden gesloopt want er was slechts een smalle steeg naar de rivier de Dommel.

De Vismarkt heefi: men toen verplaatst naar de Lepelstraat, maar deze is inmiddels al weer verdwenen. Als ik me even omdraai dan zie ik nog het pand "De Gulden Steur" uit 1637, dat nog

NIEUWS UIT DE TOERISTISCH E SEC TOR

NIEUWS UIT DE TOERISTISCHE SECTOR Stichting Gastheerschap en Stichting Binnendieze Uitgebreid assortiment historische geschenken.

Het assortiment historische geschenken in het "Kringhuis, Erfgoedwinkel' s-Hertogenbosch" is aanzienlijk uitgebreid. Onze ' erfgoed-producten' hebben een duidelijke relatie met de cultuurhistorie in het algemeen en de Bossche cultuurhistorie in het bijzonder. De opbrengsten van de verkoop van deze historische geschenken komen ten goede aan onze inspanningen voor behoud en herstel van lokale monumenten. De historische geschenken zijn dus duidelijk meer dan een souvenier en aantrekkelijk voor zowel toeristen als inwoners van de stad. Leuk om te geven of om te krijgen! Indien u iets bij ons koopt, doen wij er standaard wat productinformatie bij, zodat ook degene die het cadeautje krijgt weet wat de ideologie achter onze winkelformule is.

Enkele voorbeelden uit ons assortiment: Een map met de drie kartografische kaarten uit boek"'s-Hertogenbosch Waterstad", speciale uitgave van de Kring, nog voor Sinterklaas verkrijgbaar!!

Bouwkaartvan de stationsoverkapping, prijs:f 6,-(gratis tegen inlevering van de boekenlegger!).

Prachtige ingelijste zwart/ wit foto's van het station: prijs:f 225,-.

Assortiment rondom Jeroen Bosch (enkele en dubbele ansichtkaarten, boekenleggers, catalogus) Originele ingelijste litho's met historische afbeeldingen van Sint-Jan, Bossche binnenstad en historische kaarten van Brabant (diverse prijzen).

Daarnaast zijn er natuurlijk de boeken over de lokale geschiedenis; boek met oude kinderliedjes; ansichtkaarten met de afbeeldingen van de oude leesplankjes; leesplankjes; kookboek aan tafel met Piet Heyn; historie van het paspoort etc etc.

Loop snel eens binnen!

Moza誰ek: 'Stenen uit Hurwenen' Eind oktober is op Boschrion een 1V-programma 'Stenen uit Hurwenen' van start gegaan. Het 'Kringhuis, Erfgoedwinkel 's-Hertogenbosch' is het enige verkooppunt in de stad waar de mozaiekstenen te koop zijn. Een basispakket, bestaande uit mozaiekstenen, lijm en voegsel is verkrijgbaar voorf 39,75.

In navolging van het 1V-programma worden er met ingang van 12 november Mozaiekworkshops gegevenindeAzijnfabriek, in principe op dinsdagen van 10.00 tot 16.30 uur. Inschrijvingsformulieren zijn verkrijgbaar in het Kringhuis. Prijs voor een workshop isf 195,- inclusief1 kg mozaiekstenen en materialen, lunch en beleiding door een ervaren docent. Leden van de Kring krijgen bij inschrijving gratis een exemplaar van het boek van uitgever Cantecleer: "Moza誰eken met 'Stenen uit Hurwenen"'.

Extra rondleidingen iti de .

Kerstvakantie.

r4.N

t J::'1

Tijdens de Kerstvakantie zijn er extra beklimmingen van de Sint-Janstoren en stadswandelingen. Voor meer informatie over de rijden: Kringhuis, tel: (073) 613 50 98.

Vanaf7 januari kan weer telefonisch gereserveerd worden voor de vaartochten op de Binnnendieze, van dinsdag t/ m vrijdag tussen 10.00 en 13.00 uur, tel: (073)612 23 34offax: (073) 61408 04

0

0

AL LOPEND

Vlijmen". Er staan daar ook nog twee lantarenpalen die wat afWijken van de andere. Deze palen stonden vroeger op één van de vele bruggetjes die de stad rijk was. De palen zitten aan elkaar vast.

Daar is ook het "Bokhovenstraatje", vroeger heette dat "De Wip". Hier stond een hijskraan waarvan de werking bij het lossen van de schepen deed denken aan een wip.

Het verhaal van het graan.

Doordat de Zuid-Willemsvaart m

"

herinnert aan de vishandel en de vismarkt.

Opnieuw kijkend naar de haven, zie ik links het beeld van "Janus en Bet" dat werd gemaakt ter gedachtenis aan Henk Teulings, maar tevens denkende aan het Bossche dialect: "As ge dè gère wil heure, dan moete maar' sop de mèrt gaon staon tusse de kreumkes". Aan de rechterkant zie ik nog een stukje muur van gele stenen van de voormalige fabriek "De Gruyter en Zoon".

Als u de Brede Haven een eindje oploopt en dan even omkijkt, dan ziet u het water uit een gewelf stromen, van onder de Visstraat vandaan. Meer naar links is een dichtgemetseld gewelf Hier kwam voorheen een Diezetak uit de Kruisstraat te voorschijn.

U staat nu voor het café "Neuf", deze naam komt uit het Frans, het betekent negen. Hier stond voorheen een hotel met negen kamers, vandaar. Op nummer 5 woonde de reder en schipper v.d.

Boom. Dit huis heeft hij laten bouwen, het jaartal staat er nog op. Let u verder even op de gerestaureerde panden en de namen daarvan, zoals uit 1649 "Het Rotterdams Marktschip" of aan de overkant aan de Smalle Haven, het huis met nummer 125 metdenaam "Dit is in

noemden, "Het Concertgebouw". "De Plein" wordt na 1874 weer vol gebouwd, nadat dit stukje stad rond 1640 gesloopt werd voor militaire doeleinden. Er werd hier gebouwd voor de industrie en handel, onder andere pakhuizen en fabrieken door bijvoorbeeld T. Hourman in 1880. Hij bouwde aan de Handelskade een sigarenfabriek voor hetmerk "La Paz". Dit bedrijfwerd later overgenomen door Van Susante.

De productie werd in 1929 verplaatst naar Boxtel. De panden hebben nu een woonfunctie.

1826 in gebruik werd genomen kwam

de Bossche haven grotendeels in verval.

Dit heeft men op willen vangen door een graanhandel op te zetten. De Bossche architect Laffertee kreeg de opdracht een graanbeurs te bouwen aan het Ortheneind, nu de Orthenstraat.

Maar omdat de graanhandel vanuit Amerika concurrerend werkte, werd deze handel een flop en ging de regio Brabant over op de veeteelt. De stad 's-Hertogenbosch was er als de kippen bij om de handel van vee naar de stad toe te trekken. Die heeft ze nu nog.

De Graanbeurs werd later ingericht als politiebureau. Deze functioneerde tot na de Tweede Wereldoorlog, daarna werd het gesloopt en kwam op deze plaats het Arbeidsbureau dat inmiddels ook al op deze locatie opgeheven is.

Terloops moeten we ook nog oog hebben voor dezijstraatjesvandeBrede Haven. "De Kromme Elleboog", "Achter de Vergulde Truyffel", "Het Mandenmakersstraatje" en verder op "Het Waaigat". "De Hemdsmouw" en "Het Steenstraatje" bestaan niet meer.

Nu moet u eens letten op de variatie van gevels en voor de haven functionele panden zoals "Het Mandemakers Kamertje" op nummer 49, het huis van "De Wijnroeier" en op nummer 55 "De Beurtschipper". Opnieuw aan de overkant ziet u een tak van de Binnendieze van onder "De Calkbrug" komen. Daar verandert de kademuur van kalksteen in basalt. Het gebied daarachter heette voorheen "De Plein" of'De Esplanade".

De zusters van het voormalige Carolus Ziekenhuis werden vroeger "De zusters van De Plein" genoemd. Op de plaats van de Eurocinema stond v66r 1640 de eerste Pieterskerk en eind vorige eeuw werd daar de "Liederentafel" gebouwd of, zoals de Bosschenaren het later

HetgebouwopdehoekvandeBrede Haven is gebouwd als rijksgebouw. Het heeft een typisch militair karakter en is een voormalig Commandeursgebouw.

De voordeur heeft vroeger aan de havenkant gezeten, het huisnummer 117 is nog zichtbaar.

Dan komen we bij de Boombrug aan de ingang van de haven. Hieronder werd voorheen de haven afgesloten met een boom als dwarsligger. Naast deze brug lag vroeger nog een kleine brug die speciaal was gemaakt voor de tram.

Er moest van het brugwachtershuisje wel een hoek worden gesloopt omdat anders de tram niet kon passeren. Achter het brugwachtershuisje ziet u de restanten van een waterpoort. Deze was vrij omvangrijk als u nagaat dat de andere ronde toren ongeveer midden in het water stond.

Aan de overkant ligt de Citadel die door Frederik Hendrik in 1640 werd gebouwd om de stad in bedwang te houden. Al het verkeer, zowel vanuit als naar de stad, liep over dit fort. Zo controleerde men de passanten en de aangevoerde goederen. Later, na 1874, verlegde men de Zuid-Willemsvaart op deze plaats en sloopte men een punt (bastion) van "De Citadel".

We gaan nu rechtsafde Handelskade op. We lopen richting de "Calkbrug".

Dit gedeelte loop ik in stille gedachte en streel met mijn ogen de gevelrij aan de overzijde en de afgemeerde oude schepen.

Een tiental meters v66r het brugje zitten in de grond nog restanten van een stadskraan. We gaan de brug over en zien links een doodlopend straatje en verder karakteristieke bebouwing

7

AL LOPEND

helemaal in overeenstemming met de bestrating want "kèk uit met loope dè ge oewe nek niet brikt". Verderop kunt u de gevelsteen van het pand "Dit is in Vlijmen" beter aanschouwen. Zij stelt het gezicht op Vlij men voor in ongeveer 1630.

8

We gaan links het Bokhovenstraatje in en aan het eind daarvan rechts is in de bestrating de Brusselse Poort weergegeven. Het moet voor die tijd een imposant gebouw geweest zijn. Buiten de poort heette het voorheen het Ortheneind en aan de binnenzijde de Orthenstraat. In deze straat ziet u op de hoek van "Het Tweede Straatje van Best" een winkelpand met een geveltop waarin een gevelsteen "Den Hoorn 1622". Het pand is eigentijds maar de steen wijst er op dat hier vele jaren een bakkerij was Oordens). De bakker op de hoek was vroeger een "must". Dan, aan dezelfde kant van de straat, "De Gulden Hopsack" uit 1600 en daarnaast een voormalig klooster van de Zusters uit de Choorstraat. Beide panden verraden nog hun oorsprong, namelijk bierbrouwerijen. Even verderop "De Ruysche Poort" en de panden van de Bank Van Lanschot. Dit zijn diverse panden meteen voorgevel uit de begin vijftiger jaren van deze eeuw, van architect Valk.

Van Lanschot had in de 18e eeuw scheepsvaarrbelangen, niet vreemd gezien de handel in koloniale waren die de familie toen dreef.

ouder winkeltje waarvan de gevel naar voren lijkt te vallen met een gevelsteen anno i66I. Let eens op de kozijnversiering boven de voordeur. Dan zijn we weer terug op het eind van de haven en hebben onze wandeling rond. Tot slot wil ik nog vermelden dat op de hoek van de Visstraat-Kruisstraat één van de laatste huizen heeft gestaan met een houten voorgevel. Het droeg de naam van "Het Klaverblad" en is in i876 afgebroken.

We gaan onze weg vervolgen door de Visstraat en zien op de hoek een pand in Jugendstil en daarnaast een pand met een merkwaardige raamindeling op de eerste verdieping. Vervolgens een wat

Foto'sAtiLindlrs

Ter aanvulling: Het huis Brede Haven 115 is vrij nieuw (architect Jansen uit Boxtel) en wijkt afin stijl van de rest van de panden, maar de heer Jansen heeft toch wel nagedacht, want als u aan de overkant staat dan ziet u een schip uit de gevel komen varen en dar mag van mij aan de Haven.

Dit was VIER KWARTIER-HAVENKWARTIER. Ik hoop dat u met deze gegevens een leuke wandeling kunt maken.

J. van Haaren.

BOSSCHE HISTORIE

BOSSCHE HISTORIE Kerstnacht in het jaar 1653 Gewapende overval op het Bossche Begijnhof.

"Hoe krielen steden en dorpen van papen, kloppen kwezels en andere verleidende geesten! Is er ergens één predikant, er zijn zes papen tegen. Roeit eens ten enemaal uit die gruwelijke afgoderij, waarmee ons land nog zo schrikkelijk verontreinigd blijft!"

Het zijn boze woorden van een streng calvinist, die allesbehalve oecumenisch aandoen.

Ze werden geschreven omstreeks het midden van de 17e eeuw, waarin zowel protestanten als katholieken droeve taferelen te over presenteerden van op de spits gedreven religieuze onverdraagzaamheid.

Het calvinisme heerste toen onbelemmerd over de Nederlanden en iedere katholiek werd beschouwd als een oudcollaborateur met de, na tachtig jaar eindelijk verslagen, Spanjaarden en - nog erger - als een bedrijver van "gruwelijke afgoderij".

Deze uitspraak wordt toegeschreven aan dominee Gisbertus Voetius, zoals historici veronderstellen. Voetius is waarschijnlijk tot deze uitspraak gekomen omdat hij zijn boosheid had ontleend aan de verontrustende toestand in 's-Hertogenbosch, waar hij een tijdlang de nieuwe leer preekte voor weinig meer dan de banken van zijn kerk.

Gisbertus Voerius; (Heusden 1589 - Utrecht 1676) verlatijnste naam voor Gijsbert Voet, was predikant te Vlijmen (1611) en Heusden (1617), en in 1629 was hij veldprediker bij de inname van de stad 's-Hertogenbosch door het leger van Frederik Hendrik.

Zijn vader Paulus sneuvelde in 1597 in het leger van de prins van Oranje terwijl zijn opa Nicolaas Voet, die partij koos voor de hervorming, gevangen werd gezet en in gevangenschap in' s-Hertogenbosch is gestorven.

Zelf bond Voetius later de strijd aan met de Bossche Broederschap. Sinds 1642 mochten er ook niet-rooms-katholieken lid worden. Toen bij Voetius advies werd gevraagd door Lemannus, predikant te' s-Hertogenbosch, sprak hij zijn af-

keuring uit over het lidmaatschap van gereformeerden van deze Broederschap. Daardoor raakte Voetius in conflict met Maresius, professor aan de Illustre School en prediker bij de Waalse gemeente in's-Hertogenbosch.

Ook haalde Voetius zich de haat op de hals van de roomskatholieke burgers van' s-Hertogenbosch, want toen hij de stad voor drie weken had verlaten, werd daar al spoedig het gerucht verspreid, dat hij door God gestraft was, omdat hij zo heftig tegen het koperen kruis boven het Janskerkhof en het houten kruis in de kathedraal was uitgevaren. Bij zijn terugkeer in' s-Hertogenbosch ging Voetius daarom onmiddellijk een wandeling maken door de stad om dit gerucht te ontzenuwen.

De protestantisering van' s-Hertogenbosch en omgeving lukte ondanks alle pogingen van de kerkeraad, Synode en Staten-Generaal, maar matig. Zo marig zelfs dat dominees die waren aangewezen om Voetius te komen helpen, het niet de moeite waard vonden, naar' s-Hertogenbosch te komen.

Niemand wilde immers luisteren en bovendien liepen ze de kans om voortdurend getreiterd te worden door de katholieke bevolking, die ver in de meerderheid was.

Er waren bijvoorbeeld de rederijkerskamers, zoals Catharina, Barbara en Antonius, verenigingen van dicht- en rijmgrage lieden met overwegend katholieke achtergrond.

Een handjevol protestanten was ook lid van de rederijkerskamers maar had het zwaar te verduren tussen hun rijmende Roomse broeders. Hun klacht aan de stadsregering bewijst dat. Er werden gedichten ten gehore gebracht waarin niet alleen de calvinistische rederijkers op de korrel werden genomen, maar ook hun religie het kind van de rekening was.

Als probaat middel hiertegen suggereerden de klagers de drie rederijkerskamers-volgens hen "rottende winkels, waar allerlei bitterheid en kwaadaardigheid groeit" - onmiddellijk af te schaffen en hun inkomsten te besteden voor goede doelen.

Dominee Voetius heeft zich ongetwijfeld geërgerd aan de luidruchtigheid, waarin de kerkbezoekers veel van dominees "vermaningen" verloren deden gaan. Men wandelde, roepend en pratend, door de kerk.

Men droeg er goederen door en af en toe reed er een kar door de kerk. Dat de daders gezocht moesten worden onder de katholieken, was wel duidelijk. De protestanten die in 's-Hertogenbosch de macht hadden terwijl de meerderheid katholiek was, maakten het leven in die dagen ongezellig.

De Staten-Generaal te 's-Gravenhage had strenge regels afgekondigd tegen de katholieken waarmee men het hen onmogelijk wilde maken hun godsdienst normaal uit te oefenen.

De Bossche katholieken hebben zich hieraan niet erg gestoord.

Zij konden nog overal ongestoord de Mis doen, zij het dan niet meer in hun kerken. Gebrek aan geestelijke leiding had men ook niet, want in 1653 bleken er nog 18 priesters in de stad te zijn.

9

BOSSCHE HISTORIE

Het stadsbestuur kookte van verontwaardiging jegens de waren. VerderrapporteerdeAckersdijck later, dat hij nog had man die op de naleving moest toezien. Dat was de hoog- gevonden: 'het krib beken met het wassen kindeken, de daarschout, een man die direct onder de bevelen van de Haagse re- bij staande os, ezel, schapen, engelen en herders, het mandegering (Staten Generaal) viel. ken met luren (luiers), Jozef met zijn gereedschap en andere Verder moest hij er op toezien, dat de stadsregering niets Paapsche 'afgoderijen'. Hij nam de 'hele santekraam' in bedeed, dat tegen de belangen van' s-Gravenhage inging. slag en liet het Begijnhofdoor zijn stokkeknechts bezetten.

Daarom was de verstandhouding tussen deze ambtenaar Maar juist op dat ogenblik weerklonk aan de andere kant en de stadsregering uitermate slecht. Hij had deze conflicten van het Begijnhof 'een nog groter gedruis en geschrei'. niet meer in de hand. Zo kreeg hij voor deze zaken als assisEen andere rechtsambtenaar, aan wie de Kerstnacht ook tent een zekere Marten Ackersdijck naast zich. Het stadsbe- verraden was, was op eigen houtje binnengedrongen met stuur dacht dat het nu wel gedaan zou zijn met de katholieke knechten en hellebaardiers. Dit was tegen de zin van Ackersdijck, want nu had men een belangrijke getuige, dat de bebrutaliteiten.

Maar ze vergisten zich. Ackersdijck toonde zich allerminst gijnen in hun gewone bidplaats waren, waartegen niets een strijdlusrig man, en hield zich tegenover de katholieken gedaan kon worden. Hij kon nu onmogelijk zeggen: wij hebopvallend rustig. ben die Paapsen uiteengedreven.

Daardoor kwam er een felle ruzie tussen de 'verdraagzame' Twee katholieken boden zich aan als borg om de stokkeAckersdijck enerzijds en het stadsbestuur en kerkeraad an- knechten het Begijnhofuit te krijgen, maar Ackersdijck wilde daar niets van weten. Hij verzocht het stedelijk derzijds.

Ackersdijck beweerde, dat hij genoeg zijn best deed om de rechtscollege - volgens de strenge regels - om een kort, goed strenge regels te doen naleven, maar dat de schepenen hem .recht, zonder vorm van proces, zonder vermindering van steeds tegenwerkten. Hij had toch de drie processen aanhan- strafofenige huichelerij.

Want - zoals hij schreef- hij zou anders in een hele rt gig gemaakt, die de schepenen in de doofj:>ot wilden stopprocessen verwikkeld kunnen worden, die hij absoluut zou pen?

Zouden zij dan, het stedelijk rechtscollege, daar de schuld verliezen. Hij kon namelijk niet bewijzen, dat er Mis gedaan van zijn? Maar waren zij het niet die hem steeds moesten ma- was. nen om een strafexpeditie tegen de Roomsen uit te voeren, Ook was er, volgens de Bossche Schepenbank, alleen sprake van een strafbaar feit als men dat op heterdaad waargenoomdat dit grotendeels zonder gevolgen bleef?

Deze ruzie, waarbij Ackersdijck waarschijnlijk aan het men had.

Een gemeenschappelijk gebed, zoals Ackersdijck had ontkortste eind trok, is het voorspel geweest van de overval op hetBegijnhoftoenop kerstavond 1653 de katholieken daar in dekt, was niet strafbaar.

Zo liep de Kerstnacht van 1653 voor de katholieken met het geheim Christus geboorte aan het vieren waren.

Het ging er in die kerstnacht van 1653 precies zo aan toe als een sisser af.

Ackersdijck kon van zijn kerstontbijt genieten in het bein alle andere jaren. Beschermd door de duisternis slopen de katholieken door een poortje het Begijnhof aan de Parade wustzijn dat hij zijn plicht gedaan had, terwijl de Bossche binnen, waar men aan de kerstviering begon met het 'Kindje schepenen hun teleurstelling trachtten te verwerken met de opvatting, dat zij het hoge recht nauwkeurig hadden gewiegen'.

Terwijl de kerstviering op hetBegijnhofin volle gang was, diend.

En bij de katholieken van 's-Hertogenbosch was er naberaamde Ackersdijck de overrompeling. Maar door allerlei oorzaken ging het niet zo vlot als hij gedacht had. In de nacht tuurlijk veel leedvermaak over dit gebeuren. verscheen hij, onder geweldig rumoer, met zijn 'stokkeknechts' in het Begijnhof.

Jo Hendriks De pech voor hem was groot toen hij bemerkte dat er geen sprake meer was van het op heterdaad betrappen.

Joto:Jo HentÛks De missen waren geëindigd en het merendeel van de gelo- Bron: Bra6ants Dag6là~ 23 déam6u196i. vigen was al lang naar huis. Wat hij nog aantrof waren enige E119'c~yecfitvanNoorá- Bra6ant(dcef4) gelovigen en begijnen, die aan het bidden en 'Kindje wiegen' Deon6e~ndc Voetius 1589-1989

De doop der driekoningen Op 5 januari 1690 werden in de oude Sint-Pieterskerk aan de Tolbrugstraat in 's-Hertogenbosch drie jonge Turken, Mustapha, Agamet en Meligom, die in Hongarije krijgsgevangen waren gemaakt, op eigen verzoek door het doopsel in de rooms-katholieke kerk opgenomen.

10

Zij ontvingen de namen Caspar, Melchior en Balthazar.

De gravin van Nassau geboren vorstin von Löwenstein, de echtgenote van de gouverneur van 's-Hertogenbosch Walraedt van Nassau - Sarbrücken - Usingendie (1694-1702) die deze merkwaardige Driekoningen gastvrij in haar huis opnam, was hun meter.

Piep, piper en driekoningen De kinderen die op 6 januari langs de deuren trekken, hebben niet altijd het Driekoningenfeest ongestoord kunnen VIeren.

De magistraat van' s-Hertogenbosch verbood in de 18e eeuw zelfS op straffe van een boete van 3 gulden "niet alleen jongens en kinderen maar ook volwassen personen des avonds op den dag der

BOSSCHE HISTORIE

soogenaamde Driekoningen langs huizen te gaan zingen met verlichte machines representerende sterren .... " De dienders, die op Driekoningendag hun jaarlijkse nieuwe diensthoed kregen, werden met een spotlied begroet, en de schepen die Piper heette, en in de Hinthamerstraat tegenover de Sint Anthoniuskapel woonde in het pand De blauwe (groene) Hand (1753), kreeg de kinderen voor zijn deur. Zij zongen het nog altijd populaire lied met de toespeling op zijn naam: "Drie-

koningen, driekoningen, gif mijn 'nen nieuwen hoed, want den ouwe die is versleten, en m'n vader mag het niet weten, en m'n moeder is niet thuis, piep zeet de muis, al in 't zomerhuis."

Jo Hendriks Foto:Jo Hendriks Bron: -Oudenallt!n van fiuiztnmstraun te's-HertogmboscfiJan mA~fions Mosmans, yag. 39 nr. 40.j.

-Kronitk van 's-Hertogmbosc~ Peur-Jan v.il Heijcfett

's-Hertogenbosch gezien vanuit het recht op Gerechte maten en gewichten. (9).

Standaarden voor het meten van koren en zout voor de stad.

Veel mensen verrichten werk voor goed wegen en meten.

Op 17 en 18 juli 1597 geven de drie leden van de stadsregering de rentmeester volmacht om aan Henricken Peterszoon, kuiper alhier, zeventien guldens en elfstuivers te betalen of op zijn bieraccijns in korting te brengen voor door hem geleverd houtwerk voor het maken van koren- en zoutrnaten ten behoeve van de stad.

Te betalen aan Jannen Claeszoon, smid alhier, 36 guldens en 4 stuivers voor geleverd en gemaakt ijzerwerk en beslag voor de stads koren en zout maten.

Idem aan Arien Janszoon, ketelaar, een bedrag van 12 guldens voor het beslaan met koperen banden van de stads koren en zout maten.

En aan Rogier Janszoon, ijkmeester, 7 guldens en 17 stuivers voor het ijken van de stads koren en zout maten. De ijkmeester krijgt meteen opdracht de oude- en nieuwe maten bij de rentmeester van de stad te brengen, om in geval van nood of desgevraagd door gecommitteerden daarmee hun controlemetingen te laten doen.

Anthony de Keijzer heeft de stadsmaten voor koren en zout, van de sester tot de kleinere maten, geverfd en daarop aangebracht het stadswapen. Betaald 18 guldens en 16 stuivers.

Als slot krijgtAnthony Pijnappel, voor onder anderehetin het net schrijven van de ordonnantiën over de koren en de zoutrnaten, 5 guldens en 10 stuivers.

De kuiper Joorden Janszoon moet in 1597 voor de taverniers (herbergiers), 282 'vullegers' ijken, en ontvangt per stuk 7 oirt. Totaal 6 guldens, 3 stuivers en 6 oirt. (vullegers =maatkannen om andere ongeijkte kannen met een geijkte hoeveelheid maat te kunnen vullen.)

Een maat en product aanduiding. November 1597. '70 Mudden rogge'; '6 potten wijns'.

24 November 1597 krijgt Goyart Peterszoon, tingieter, voor het maken van gewichten voor de weegmeesters van het brood 9 stuivers en 2 oirt.

Hanrick Adriaens, slotenmaker, krijgt op 8 januari 1598 betaald voor het maken van twee brandijzers om de haringtonnen te merken.

Geschiedenis decor.

In 1596 is Antonie Schets baron van Grobbendonck, benoemd tot Gouverneur van de stad.

Albrecht, aartshertog van Oostenrijk wordt door Filips II tot landvoogd aangesteld in 1598. Datzelfde jaar trouwt hij met Isabella de dochter van Filips. Rond de stad bevinden zich veel rondtrekkende soldaten. Het is een rumoerige tijd.

In 1601 belegert Maurits 27 dagen' s-Hertogenbosch. De stad heeft daardoor nog al wat schade opgelopen.

Werk voor meten en wegen.

15 Mei 1598 krijgt Joorden Janszoon 5 stuivers om de brandijzers, waarmee hij de wijnleggers merkt, te vernieuwen.

Op 9 juli 1598 koopt men van een koopman op de markt een 'cooperen pijlder' van één pond voor de weegmeesters van het bakkersgilde. Voordat men dit gewicht aan de weegmeesters geeft laat men het ijken.

Op 23 oktober 1598 krijgt de keurmeester van het brood een betaling. De waagmeester krijgt de helft van het weeggeld van de steenkolen, volgens de regels van de Domeinen Waag.

ll

~

BOSSCHE HISîORIE

Op 28 september 1600 wordt Joorden Janszoon, kuiper, betaald. Hij ijkt voor de herbergiers 684 wijn vullegers. Tevens maakt hij drie 'wijn aemen' en' een halfwijn stuck' voor Jan Lievens.

Al eerder schreefik over ijklokalen in's-Hertogenbosch, één daarvan was gelegen in de Ridderstraat. Dat huis had als naam 'De Trompet'. Op 9 januari 1601 kooptGhijsbertdezoon van Gerit Somers van zijn mede erfgenamen,'ses zevengedeelten van huys, erve en hoff' van dit huis. Het werd latervandecember1669totjanuari1676envanbegin 1830 tot januari 1877, IJklokaal.

Er blijken nieuwe gouden muntstukken te zijn geslagen in opdracht 'bij haere hoocheeden'. Men laat voor deze geldstukken ijkgewichten maken van' een dobbel ende een enckel stuck' door Jacop Fernands. En Willem van Lijnden van den boom, laat men het goudgewicht schoon maken.

De kuiper Joorden Janssen heeft weer 486 vullegers gemeten en geijkt in het jaar 16or.

In kladnotulen van 6 december 1601 zien we weer enkele maten en product namen. 'elcke aeme vat alderhande weynen'; 'elcke pot mede'; 'elcke malder terwe'; 'elck sester rogge' en 'elck sester boeckweyt'.

13April1602, 'dequantiteytvan6hondertmud calcx' en '7700 gangen steencolen'.

5 Februari 1603, 'In de wage sal leveren alsulcke quantiteyt van goed leverbaere steencolen als de stadt van doen zal heb ben, ende sal begeren tonrfangen, deken ganck voer twee ende twintich st's.

In gancbaeren gelde'.

13 Oktober 1603. Joorden Janssen heeft weer verscheidene vullegers gemeten en geijkt, tevens verkoopt hij aan de stad 'vier aemen', om door de stad gebruikt te worden. Hij ontvangt daarvoor 44 guldens en 12 stuivers.

Maat en product aanduiding. Op 17 oktober 1603 koopt Michiel Michielszoon 'vijff ende een halff pont lijnden' bij Jan van Ravessteyn ten behoeve van het leger. Voor elk pond 5 stuivers.

Op 22 oktober 16o3 geld voorgeschoten en arbeid verricht voor het maken van 'twee teuten', een teut was een bepaalde bierrnaat. Hij heeft deze twee gemaakt en gerepareerd. De een staat op het 'Sint Jans kerckhoff' de andere 'buyten de Vuchterpoort'.

Munten, zoals we al eerder beschreven, hadden een vastgesteld gewicht. Zo staat er op 15 januari 1604 'Den ouden Vlaemschen Nobel van 36 smeken int marck'. 'Den Philippus daler wegende 22 Engelschen vijff asen te weten op acht asen naer zijn recht gewicht'. 'Ses engelschen drije aeskens in gewichte'.

5 Februari 1604. Eymert Janszoon van Griensven heeft een groot stuk 'gueteling' opgegraven.

Dat was een stuk gestold vloeibaar ijzer uit een oven. Hij mag dit in de Waag laten wegen, om daarna gebruikt te worden inplaats van het gewicht aan het 'uregewerck desz. stadt'.

De "Kroniek van' s-Hertogenbosch" van Peter Jan van der Heyden en Henny Molhuysen bericht dat op 7 oktober 1603 aartshertog Albrecht officieel in 's-Hertogenbosch werd ingehaald als landvoogd van de Koning.

Oktober 1604 stuurt Joorden Janssen een rekeningvoor hetleveren van 'vier aemen'. En voor zijn loon voor het meten van de wijnlegers tijdens het bezoek van 'sijnehoocheyt'.

Op 15 oktober 1604 wordt er een rekening ingediend voor het maken van 'ijseren' voor de keurmeesters die daarmee de haringronnen moeten brandmerken.

Wordt vervolgd.

J.J.van Veldhuizen.

Kopij voor het eerstvolgende Kring-Nieuws dient uiterlijk vrijdag 24 januari 1997 te worden ingeleverd bij

·sëCr&tàrïäê:ifVOïl . · ··

···········~·

·

' KRING "VRIENDEN VAN 's-HERTOGENBOSCH" Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch . KRINGHUIS : Vlsstroot 42b : 5211 ON •s-Hertogenbosch 1 Telefóon 073-6135098 ; Telefax 073-6146021 i Openingstijden: ; Maandag t/m zaterdag i van 10.00-17.00uur 1zon- en feestdagen van 12.00 - 17 .oo uur bovendien op donderdag van 18.00-21.00uur

BETALINGEN : - Postglro3.H9.716 i - Bank van Lc:mschot rek.nr. ' 22.51.91.202 - JaartlJkse bijdrage minimaal f25,-Jeugdleden f 15,. Kring-Nieuws Is het zes maal i per jaarverschl)nend tijdschrift : van de Kring "Vrtendenvan , 's-Hertogenbosch".

[ REDACTIE: : Harry Blankert. Aart Bogers, : Jack van 'Elfen, Alexander · Franssen, Theo van Herwijnen, '. Jan KlelJne. Atl Unders (voor: zitter/ secretaris) en John Ver-mulst.

1

'

l AAN DIT NUMMER ' WERKTEN MEDE: ; uanDulf, ! J. van Haaren, rAd van der Heljden, l Jo HendrikS, ; Hein Kurvers, : J.J. van Veldhulzen. ' REDACTIE~ADRES:

[ Secretariaat Krlng-Nleuws : Postbus 1162 , 5200 BE 's-HertogenbOsch : VORMGEVING: : Alexander Franssen, : Jack van Etten en Atl Llnders DRUK: • Prlntex 's-Hertogenbosch Oplage 1600 stuks

Secretariaat Kring-Nieuws Postbus 1162, 5200 BE 's-Hertogenbosch of bezorgen in het Kringhuis

12

Niets uit deze uitgave mag ' worden overgenomen zonder ' schrlfteUJke toestemming van de redactie.