UITGAVE
VAN
KRING
"VRIENDEN
VAN
's-HERTOGENBOSCH"
JAARGANG
23
-
NUMMER
2
-
APRIL
1997
krln9~nleuw1 VAN DE BESTUURSTAFEL: Uitnodiging algemene ledenvergadering (1) Nieuwe Leden (2) Van de penningmaaster (3) Jaarverslag Hertog Jan (5) Jaarverslag redactie Kring-Nieuws (4) Lezlng(5) Excursies (5) Op de koffie bij de Kring (6) Verslag Ledenvergadering 15december1996 (6) Jaarverslag secretariaat (7) Jeroen Bosch Centrum (9)
VAN DE REDACTIE: Twee troetels (1) De zwarte arend (2)
AGENDA(2) VAN DE WERKGROEPEN: Restauratie van de Bossche vestingwerken (1 l)
ANDER NIEUWS: Se Bossche Beiaardweek (1 O)
BOSSCHE HISTORIE: Maten en Gewichten (12) zoete Ueve GerritJe (13) Onderzoek kalenderfeesten (14) De vui1e vinger (14) Beste heemkundevrienden (15)
MOETrE NOU TOCH'S KIJKE (15) KN - APRIL 1997
UITNODIGING ALGEMENE LEDENVERGADERING Het Bestuur van de Kring nodigt u uit voor het bijwonen van de Algeme:ic Ledenvergadering op
dinsdag 6 mei 1997 in THEATER BIS, Triniteitstraat 19. Uitgenodigd worden de leden van de Kring met een geldige lidmaatschapskaart; zij kunnen zich laten vergezellen door één introducé. De zaal is open vanaf 19.00 uur. De vergadering begint om 19.30 uur en eindigt om ongeveer 20. 30 uur. Daarna is er een presentatie door mevrouw Judith Mestriner van haar ontwerp voor een Jeroen Bosch Centrum, waarover u elders in dit Kring-Nieuws meer kunt lezen. vervolg zie pag. 3
VAN DE REDACTIE Twee troetels. Eén van onze kringleden, de heer Willy Sluyter, is erg gecharmeerd van het kunstwerk dat is gemaakt door de FransmanEugèneDodeigneennuinde Casinotuin staat. Omdat men het bedenken van een naam over laat aan de Bosschenaren, heeft hij het idee geopperd om het kunstwerk 'De Twee Troetels' te noemen. Hij heeft dit zelfs schriftelijk aan de J.C. van Lanschot
Stichting kenbaar gemaakt. De stichting antwoordde dat zij blij is dat de beelden zo in de smaak vallen en zegt dat de naam misschien wel algemeen ingang zal vinden en dat 's-Hertogenboschdan naast De Draak bij het station ook nog twee troetels in het park heeft. Vindt u ook dat deze twee oogappels een troetelnaam verdienen? H.Blankert
AGENDA • NIEUWE LEDEN • BOSSCHE HISTORIE
AGENDA 09-04 Koffie ochtend
16-04 19-04 22-04
23-04 27-04
Kringhuis 10.3ouur Koffie ochtend Kringhuis 10. 30 uur Opening seizoen Lezing: Schurken, schelmen en schobbejakken, CDA-gebouw Walpoort 20.00 uur Koffie ochtend Kringhuis 10. 30 uur Fietstocht: Kasteel Heeswijk Kringhuis 10.3ouur
30-04 Koffie ochtend Kringhuis 10. 30 uur 06-05 Algemene Ledenvergadering Theater Bis, Triniteitstraat 19.3ouut 06-05 Presentatie Jeroen Bosch Centrum, Theater Bis, Triniteitstraat 20. 30 uur 06-05 Opening Beiaardweek, Stadhuis Oranjegalerij 19.3ouur 06-05/ 8e Bossche Beiaardweek 11-05 Diverse beiaarden
07-05 Koffie ochtend Kringhuis 10. 30 14-05 Koffie ochtend Kringhuis 10.30 21-05 Koffie ochtend Kringhuis 10.30 28-05 Koffie ochtend Kringhuis 10.30 15-06 Fietstocht: Liempde 27-07 Fietstocht: Drunense Duinen 21-09 Fietstocht: Zaltbommel
WIJ VERWELKOMEN ALS NIEUWE LEDEN: Uit 's-Hertogenbosch:
Uit Rosmalen:
de heer G. de Peuter, de heer H. v. Hedel, de heer G.A.M. Keser, de heer A. Peek, de heer M.A.G. v.d. Braak, mevrnuw A. Amiot-Spierings, mevrouw M. Capetti-Brands, mevrouw W.J. v. Uhm, de heer B. Roemer, mevrouw J. Lammersv Rosmalen, de heer J. v.d. Sanden, de heer B.J.G. Kerste, de heer S.J. Piso, mevrouw Y.M.T. Piso-de Beer, de heer A.L. v.d. Elst, mevrouw G. Verbeek, mevrouw A.H. Toonen, de heer J.M.F. Peters, de heer G. Coret, mevrouw T.v. Aken, de heer A.H.G.E. Huisken, de heer J. Manie, mevrouw M. Brouwers-v.Loyen, mevrouw R. Westerhoff, de heer P. Marks, mevrouw J.G. Vos, mevrouw A. Spijkers, mevrouw A. Langenhuizen, de heer A. Heinen, mevrouw G. v. Schijndel, mevrouw M.L. Swarts-v. Engelen, mevrouw E. v.d. Bogaard, mevrouw J.Th. v. Oorschot, de heer S. Ernes, de heer v. Hezik, mevrouw A. Broeren, de heer J.P.A.M. Schults, mevrouw A.v. Zwol, mevrouw A.v. Dongen, de heer P. Smits, de heer J. v. Vugt, de heerTh. v. Hal, de heer H. v.d. Bouwhuysen, deheerT. Hendriks, mevrouwW.P.M. v. Veen.
de heer J.P.C. v. Rijnsoever, de heer J.P.J. Stohr, de h G.J. Ouwens, de heer J.Th.A.M. Peters, mevrouw A. v. Engelen-Goesten, de heer G.H.M. Loeffen, de heer L. Ebben.
Uit Boxtel: de heer V. G. C. Burg, de heer A.A. Raaijmakers.
Uit Vught: mevrouw J.B. Vos-Overmeijer, mevrouw A. v. KrevelVergouwen, mevrouwG. Janssen-Holla, mevrouw A.v. Dijkv. Rosmalen, de heer M. Kolster, mevrouw E. v. Run-v. Gaaien.
Uit St. Michielsgestel: de heer C.J. Limonard, mevrouw M. v. Lanschot, de heer E.NeefS.
En verder: de heer v. Gaaien uit Aarle-Rixtel, de heer J.L. Bimmel uit Berlicum, mevrouw F. Zomer uit Bilthoven, mevrouw J. Schrover-v. Esch uit Heesch, de heer B. v. Meurs uit Helvoirt, de heer M.L.M. Malthijsse uit Oss, mevrouw P. Heessels-v. Maaren uit Schijndel, de heer F. C.H. v. Eekelen uit Son en Breughel, de heer Chr. Bergman uit Tilbt de heer C. Gou wij uit Vlijmen.
BOSSCHE HISTORIE De Zwarte Arend Iedereen weet wel dat het pand aan de Markt nummer 11 deze naam draagt. Wat nog niet iedereen weet is dat op dit gebouw de Zwarte Arend is teruggekeerd. Neen, het is niet de originele. Die staat nog steeds in de ruin van het sociëteitsgebouw in de Peperstraat nummer15.
Het is een lofWaardig initiatief om een nieuw exemplaar op deze markante gevel te plaatsen. Menigeen zal nu op de Markt de blik omhoog richten om te kijken naar de initialen van 'De VijfVocalen' op Markt 13 en de zwarte arend opMarkt11.
H .Blankert KN - APRIL 1997
2
VAN DE BESTUURSTAFEL
vervolgvanpag.1
Agenda Opening. 2. Mededelingen en Ingekomen Stukken. 3. Vorigeledenvergadering. Het verslag van de ledenvergadering van 15 december 1996 treft u elders in dit Kring-Nieuws. 4. Jaarrekening 1996. Een samenvatting hiervan treft u eveneens aan in dit Kring-Nieuws. Een uitgebreid financieel verslag ligt ter inzage in het Kringhuis. De penningmeester en een lid van de kascontrole-commissie zullen op 15 april tussen 19.00 en 20.00 uur in het Kringhuis aanwezig zijn om eventuele vragen te beantwoorden. schriftelijke reacties kuntu v66n9 april bij het secretariaat indienen. Het verslag van de kascontrole-commissie zal tijdens de vergadering worden voorgelezen. 5. Verkiezing leden van de kascontrolecommtss1e. Aftredend is de heer J. v.d. Voren. De heer P. Hellings blijft nog een jaar lid en mevrouw J. v. Gulik blijft nog i.
twee jaar lid van deze commissie. Het bestuur stelt voor om in de ontstane vacature te voorzien, door het reserve-lid, de heer P. v. Spaandonk te benoemen als lid van de kascontrolecommtss1e. Verder vraagt het bestuur kandidaten voor het reservelidmaatschap. GeĂŻnteresseerden kunnen zich v66r 29 april aanmelden bij het secretariaat, waarna men voor een gesprek zal worden uitgenodigd. 6. Het jaarverslag 1996 van de verenigmg. Dit verslag is opgenomen in dit Kring-Nieuws. De verslagen van de diverse werkgroepen liggen ter inzage in het Kringhuis evenals de jaarverslagen en jaarrekeningen van de Stichting Binnendieze en de Stichting Gastheerschap. Schriftelijke reacties kunt u sturen naar het secretariaat en wel v66r 29 april. 7. Bestuurverkiezing. Volgens rooster is de heer P. v.d. Heuvel aftredend. Hij stelt zich echter herkiesbaar.
Overeenkomstig artikel 9 en 10 van de statuten stelt het bestuur voor om de heer P. v.d. Heuvel voor een termijn van drie jaar te herbenoemen. Statutair moeten tegenkandidaten worden voorgedragen door ten minste tien leden. Een dergelijke voordracht moet uiterlijk 29 april schriftelijk bij het secretariaat ingediend zijn en wordt tijdens de vergadering bekend gemaakt. 8. Verkiezingvanleden vandeRaadvan Adviseurs. Het team vanAdviseurs bestaat thans uit de heren: W. v. Leeuwen, P. Nissen en J. Stienstra. Het bestuur stelt als nieuwe adviseur voor: de heer R.C. Hage, gemeente-archivaris van 's-Hertogenbosch. 9. Rondvraag. 10. Sluiting (20. 30 uur). Na een korte pauze zal mevrouw Judith Mestriner haar presentatie houden.
StanSwarts
Van de penningmeester Het is mij een genoegen u hierbij mijn eerste verkorte jaarrekening over 1996 te presenteren (pag. 4). Mede dankzij een hogere ledenbijdrage dan begroot, een aardige winstbijdrage van het stripboek Johanna en een donatie van stichting Binnendieze is 1996 afgesloten met een positief saldo van f 432. Dit terwijl een verlies vanf 10.877 was begroot. Ook de stichting Gastheerschap heeft het jaar met een positiefresultaat kunnen afsluiten. Dit resultaat vanf 2.547 komt ten goede van de vereniging.
dan begroot. Deze daling zal beperkt blijven door een betere benutting van de bancaire faciliteiten.
1996 is een zeer actiefjaar geweest. Om deze groei in activiteiten ook in ruimtelijk opzicht mogelijk te maken is door de verhuizing een fors aantal m• vloeroppervlakte gerealiseerd. Door een financieringsvorm waarbij onze dochterstichtingen (Gastheerschap en Binnendieze) een evenredig deel bijdragen zijn de huisvestingskosten, die ten laste van de Kring komen beperkt gebleven. Helaas moet ik constateren dat ons Kring-Nieuws een aanzienlijke kostenoverschrijding ten opzichte van de begroting laat zien. Dit is gedeeltelijk verklaarbaar doordat het Kring-Nieuws in 1996 acht maal is verschenen in plaats van begroot 7 maal. De totale investering in de nieuwe huisvesting bedraagt bijnaf 120.000. Voor 1997 betekent dit dat de afschrijvingslastf 2.000 hoger zal uitkomen dan begroot. Omdat deze investering met eigen middelen is gefinancierd zal de rentebate in 1997 f 2.000 lager uitkomen
Ad van der Heijden, Penningmeester
Concluderend kan worden gesteld dat mede door omzetting van liquide middelen in vastactiefook voor 1997 een verdere onrwikkeling van de activiteiten mogelijk is. Door een groeiend ledental tot ruim boven de 1. 500 en een zo goed mogelijk inzet en van de beschikbare gelden zullen de hiermee gepaard gaande extra lasten kunnen worden opgevangen. 4.
UITNODIGING Dinsdag 6 mei 1997 19 .30 uur Orajn~ Galerij Opening Se beiaardweek met inleidingen van Sjef van Bal kom en Bert Augustus Vooraf, in de pauze en na afloop zal de Stadhuis-beiaard bespeeld worden door Joost van Balkom
KN - APRIL 1997
3
VAN DE BESTUURSTAFEL • VAN DE REDACTIE
Balans per 31 december 1996 Activa Materiële vaste activa Voorraden Vorderingen Debiteuren Waarborgsom St.-Gastheerschap Overige Vorderingen Liquide middelen Pasiva Eigen Vermogen Winst1996
Voorzieningen Lustrum Bibliotheek Kortlopende schulden Crediteuren Overlopende ledenbijdrage Boschlogie Belasting en premies verz Reservering projectsubsidie Overige schulden
Exploitatierekening 1996 31-12-96 118.760 29.943
1.050 3.000
31-12-95 8.870 28.556
272.u.1
150 3.000 0 23.150 185.571 249.297
183.810
183.810
40.699 9.912 68.757
werkelijk Baten 1996 Ledenbijdrage 42.137 Activiteiten leden 7.493 Marge eigen uitgaven 2.410 Subsidie projectgroepen 2.000 Donaries en subsidies r.750 Advertenries/sponsoring 1.424 Diverse opbrengsten 4.825 Totale baten 62.039 Lasten Activiteiten leden 16.270 Werk-en projectgroepen 5.682 Huisvesringskosten 8.282 Bestuurskosten I.905 Secretariaat 3.973 Kring-Nieuws 16.251 Afschrijvingskosten 6.771 Kosten jubileum 5.000 Contributies en abonnementen r.391 Representatie en promotie 216 Administratiekosten r.704 Diversen en nagekomen
777
10.000 1.000 54.809
575 8.188 0 2.000 10.963
272.121
5.000 1.000 18.226 1.265 7.411 3.213 0 29.372 249.297
begroot
begroot
1996
1997
39.875
41.938
7.800 0 0 2.500 2.500
7.900
52.675
60.338
20.750 0
17.250 8.ooo 7.200 1.200
10.900
1.000
1.000 2.000 2.500 5.000
6.605
6.330
12.500 8.300 5.000
14700 10.500 2.5,
600
800
400 1.500
400 1.500
4.573
3.500
1.100
72.018
71.055
PM 71.480
Baten minus lasten -9.979 Rentebaten/lasten 4.209 Verenigingsresultaat -5.770 Donatie St Binnendieze 4.000 Resultaat Gastheerschap 2.547 Totaal resultaat 777
-18.380
-11.142
uit1995
Bescherming monumenten Totale lasten
6.400
6.400
-11.980 0 1.103 -10.877
-+742 0 3.000 -1.742
Jaarverslag redactie Kring-Nieuws Hetjaar 1996 is een uitermate drukjaar voor de redactie geweest. In de eerste vergadering van het jaar hebben we afscheid genomen van Jan Bruijstens die tot en met 1995 de voorzitter van onze redactie was. Wij hebben hem tijdens die vergadering een ingebonden versie van alle Kring-Nieuwsen, die onder zijn voorzitterschap zijn gerealiseerd, als aandenken gegeven. Er zijn acht nummers van het Kring-Nieuws verschenen. In een grafiek is te zien uit hoeveel paginás de diverse nummers bestonden. Dit jaar kwam men een advertentie tegen van boekhandel Heinen. De opbrengst hiervan moest worden aangewend om de extra uitgaven te bekostigen. Het gaat goed met het Kring-Nieuws. De afgelopen jaren hebben we regelmatig de oplage moeten verhogen. Zo ook voor 1996 en zelfs weer voor 1997. Tijdens de vergadering voor de laatste uitgave van het jaar verraste ons lid John Vermulstons met de mededeling dathet
zijn laatste vergadering als redactielid zou zijn. Jammer maar wij respecteren zijn besluit. Het is ook wel eens nuttig om te vergaderen zonder een direct doel; namelijk en in elkaar zetten van een uitgave. Wij waren van mening dat we na enige tijd weer enige puntjes op de I moesten gaan zetten, zeker na het vertrek van John. De uitkomst van deze vergadering zal binnenkort in een artikelrj e in het Kring-Nieuws belicht worden. AtiLinders Kring-Nieuws 1996 2S
··1· · -------~---~---------··-------•-•• •- ~--m-•~•
10
ullgan
KN - APRIL 1997
4
VAN DE BESTUURSTAFEL
Jaarverslag Hertog Jan Het jaar 1996 staat bij ons te boek als het jaar waarin onze oprichter en voorzitter Frans Teulings plotseling is overleden. Een verwoed verzamelaar van boeken, knipsels en wat al niet over' s-Hertogenbosch. Zijn woning was in feite net een museum. Een deel van zijn collectie is aan de verzamelaarsgroep overhandigd. Zijn overlijden viel net in een periode waarin wij druk bezig waren met het opzetten van een tentoonstelling in het kader van 200 jaar Brabant; 'Brabant beweegt: Doet u mee?!'
Veel contacten met de provincie volgden. Van 7 tot en met 14 september 1996 is deze exposirie gehouden in Knillispoort. Voor het organiseren van deze tentoonstelling zijn wij vele malen bijeen geweest. Voorts hebben wij gezorgd voor diverse publicaties in het Kring-Nieuws, een bijdrage geleverd aan de lustrumcommissie, gezamelijk het Oudheidkundig Museum in St.-Michielsgestel bezocht en uiteraard zijn wij met onze eigen collecties in de weer geweest. Frits op ten Berg
VAN DE BESTUURSTAFEL Lezing De laatste lezing van dit seizoen zal worden gehouden op dinsdag22aprilom20.oouurinhetCDA-gebouwenzalgaan over: 'Schelmen, schurken en schobbejakken'. Deze lezing zal worden gehouden door de heer Erik-Jan Broers. Hij schrijft zelfhierover:
Aan de orde komen voorts het verweer dat men kon voeren om te trachten aan een veroordeling wegens belediging te ontkomen, de bemiddelingspogingen die dikwijls werden ondernomen om partijen tot een verzoening te brengen, en de vonnissen die in enkele beledigingszaken zijn gewezen.
Voor najaar en winter van komend seizoen zijn lezingen "Na het leven is niets kostbaarder dan de eer en het goed gepland: gevoelen dat anderen van ons hebben", aldus de woorden halfseptember, halfnovember, halfjanuari en halfmaart. van de beroemde zevenriende-eeuwse jurist Simon van Hierover later meer. Leeuwen. Eer en reputatie werden tijdens het Ancien Régime, in de Nederlanden zowel als elders in Europa, zeer waardevol geacht. Het aantasten van deze waarden gafin die tijd dan ook veelvuldig aanleiding tot een rechtszaak wegens belediging. Scheldpartijen, schimpscheuten, De grote excursie zal dit jaar waarschijnlijk plaatsvinden maar ook verdachtmakingen en beschuldigingen aan ie- in het weekend van 30 en 31 augustus aanstaande en zal vermands adres leidden toen al snel tot een civiele vordering moedelijk gaan in de richting van Groningen. van de beledigde partij ofeen criminele vervolging vanweEr staat nog niets vast. Wij zijn ons pas aan het oriënteren. ge de overheid. In de onderhavige lezing zal worden ingegaan op een aan- Fietstochten tal processen die wegens belediging zijn gevoerd voor een Die staan er voorlopig vier op de agenda en wel: van de hogere gerechtshoven ten tijde van de Republiek 27 april naar Heeswijk met rondleiding in het kasteel. der Verenigde Nederlanden, te weten de Staatse Raad van 15 JUill naar Liempde; daar gaan we onder andere beugelen. BrabantenlandenvanOvermaze(1586-1795).Aandehand 27juli naar de Drunense Duinen met een natuurtochtje van concrete voorbeelden zal allereerst worden ingegaan aldaar. op de aard van het beledigende gedrag waarvoor mensen in 21 sept. naar Zaltbommel. een rechtszaak zijn betrokken. Welke scheldwoorden werden als beledigend ervaren? Door welke uitlatingen of 1 Onsvoorstelisomperfietstochtf 5,-tevragen.Naargelang handelingen werd een inbreuk gemaakt op iemands eerde voorbereidingskosten hoger oflager uitvallen en afhankelijk van of er entree betaald moet worden, enzovoort gevoel ofgoede naam? wordt het tekort ofoverschot naar de volgende tocht overgeheveld. Verder wordt aandacht besteed aan de vorderingen tot schadevergoeding ofstrafdie tegen de belediger zijn inge- 2 Wat de tochten zelf betreft: we hebben ongeveer een half uur v66r vertrek vanuit het Kringhuis de koffie klaar; dan steld. Vooral de civiele rechtspraak levert hiervan ftaaie voorbeelden, zoals het herroepen van de aanstootgevende kunnen ook de financiën afgewerkt worden. woorden, het betuigen van spijt, het bidden om vergiffenis 3 Wanneer in speciale gevallen het vervoer per fiets problemen oplevert, neemt u dan even contact op met het Kringen het verklaren dat de belediging op ingeven van de duivel was uitgesproken. Aan het afleggen van dergelijke verhuis ter attentie van Elly Strang. klaringen waren voor de betrokken persoon allerlei 4 27 april: Heeswijk formaliteiten verbonden, met name het neder knielen, het 11. 30 uur verzamelen bij het Kringhuis ontbloten van het hoofd en het vouwen van de handen. 12.00 uur vertrek naar Heeswijk
Excursies
KN - APRIL 1997
5
VAN DE BESTUURSTAFEL
14.00 uur rondleiding in het kasteel onder leiding van gidsen. Na het gebruik van een consumptie fietsen we weer naar huis. Maximaal aantal deelnemers: 40 Graag voorafinschrijven in het Kringhuis! Graag tot ziens bij een of meerdere van boven beschreven activiteiten. Kok de Bekker-Dupont
Op de koffie bij de Kring Woensdag- marktdag Op de nieuwjaarsreceptie van de Kring (zie verslag hiervan in Kring-Nieuws 1 - maart 1997) heeft de voorzitter al iets aangegeven in deze richting. Hij zegt daar: 'in 1997 zullen we starten met bijeenkomsten overdag in het Kringhuis voor geïnteresseerde leden, in de meer informele sfeer praten, kletsen/buurten zou wilt over stukjes geschiedenis en folklore over buurt, school ofwerk in's-Hertogenbosch'. Als we nu eens een begin maken op woensdagmorgen. Goed halfelfheb ben wij dan de koffie klaar en u komt v66rof ná de boodschappen op de markt bij ons binnenlopen. Vanaf de Markt in de Visstraat links aanhouden, wij zetten de deur open op nummer 42b, u gaat de trap af en links is het dan te doen. Het zal in het begin vooral buurten zijn en kennis maken met elkaar. En vanzelfgaat het dan de kant uit van wat het bestuur zo ongeveer voor ogen heeft: een open huis zijn voor alle leden die bezig zijn met onze prachtige stad en haar geschiedenis. Meer praktisch: in onze winkel en aan de telefoon komen nogal eens vragen over feitjes, voorvallen uit het verleden van de stad, bijvoorbeeld een vraag als: 'weten jullie iets meerover de geschiedenis van de firma Sars', 'wanneer is ook al weer.. ..?', 'wat is er toen toch gebeurd met.... ?' De aanwezigen, of een paar ervan, zouden met zo'n vraag wat kunnen gaan doen. Onze bibliotheek bevat heel wat informatie en Petra heeftde bibliotheek behoorlijk geïnventariseerd; deze bevindt zich rondom de trappen, dus lekker dichtbij . Nog iets in deze richting: met medewerking van hetStadsarchiefheb ben wij nu een diaserie over De Pijp. Iets van vroeger, iets van de afbraak. Dat is geschiedenis, dat is over, maar. .... het leeft nog wel! Alleen, er staat nog niets (of heel weinig) van op papier. Iets voor u, om daar uw tanden eens in te zetten? Enfin, vanaf9 april iedere woensdagochtend op de koffie bij de Kring.
Kok de Bekker-Dupont
Verslag ledenvergadering 15 december 1996 De ledenvergadering werd gehouden in het complex van het Koning Willem I College en maakte onderdeel uit van een excursie programma naar de nieuwe huisvesting van het College in het voormalig kazerne complex. 1. Opening De voorzitter opent de vergadering en heet iedereen van harte welkom. De ontvangen berichten van verhindering zullen worden opgenomen als bijlage bij het verslag ten behoeve van het archief. Aanwezig zijn 60 personen volgens de getekende presentielijst. 2. Verslag jaarvergadering van 6 mei 1996 ledenvergadering Het verslag is ter vergadering uitgereikt. Het verslag wordt ongewijzigd vastgesteld onder dankzegging aan de opsteller de heer F. Peters tot mei 1996 secretaris van de vereniging. Het verslag geeft de vergadering geen aanleiding daarop nader in te gaan. 3. Bestuursverkiezing Ter inleiding verwijst de voorzitter naar de in het KringNieuws gegeven toelichting en de al eerder, eveneens in het Kring-Nieuws geplaatste tekst van de briefvan het tussentijds vertrekkend bestuurslid, de heer V. Verberk en de daarbij door het bestuur gegeven toelichting. De voorzitter verontschuldigt zich voor de qua omvang buiten proportie uitgevallen tekst bij de kandidaturen van mevrouw E. Strang en de heer S. Swarts. Door een misverstand is de bedoeling van het C.V. niet goed aan betrokkenen overgebracht. Vanuit de vergadering blijkt geen behoefte om naderop de voorgeschiedenis noch op de kandidaten in te gaan. Bij acclamatie worden mevrouw Strang en de heer Swarts gekozen in het bestuur van de Kring. Overeenkomstig het voorstel geldt de verkiezing van de heer Swarts voor de periode december 1996 t.e.m. december 1999. Mevrc Strang treedt in de vacature van de heer Verberk en volgt daarmee de zittingstermijn van de heer Verberk hetgeen betekent dat zij voor de periode december 1996 t.e.m. de jaarvergadering 1998 is gekozen. Ofschoon de taakverdeling door het bestuur onderling wordt geregeld heeft vooroverleg met betrokkenen geleid tot de aanvaarding van de functie van secretaris door de heer S. Swarts. 4. Begroting l99T De penningmeester geeft nog een mondelinge toelichting op opzet en posten. Uitgegaan wordt van een ledental van 1521in1997· Rekening is gehouden met het uitbrengen van een nieuwe ledenwerffolder begin 1997; de oude is nagenoeg geheel 'uitverkocht'. Als gedragsregel wordt door het bestuur aangehouden dat tot maximaal 20% van het vermogen zal worden aangewend voor participatie in (eigen) uitgaven op het terrein van de cultuurhistorie in de ruimste zin. Voorbeelden hiervanzijn totnogtoe: stripboekJohanna, kaarten bij boek KN - APRIL 1997
6
VAN DE BESTUURSTAFEL
's-Herto8en6osdï waterstad en al eerder Bossche bouwstenen en boek Gu[cfen Vues en Kroniek deel I. Uit de opbrengsten komen weer middelen vrij die weer - binnen de marge van 20%- voor uitgaven kunnen worden aangewend. Gewezen wordt op de gevolgen van de ingebruikname en inrichting van het nieuwe Kringhuis. Een groot gedeelte wordt in de huur doorberekend aan de gebruikers. Op een vraag vanuit de vergadering over het ontbreken bij de begroting van een onderliggend beleidsplan over aard en inhoud van de activiteiten wordt door het bestuur verwezen naar het vorigj aar aan de ledenvergadering voorgelegde beleidsplan en meerjarenbegroting voor de gehele periode t/m r998. Daar zijn nadrukkelijk de prioriteiten en activiteiten benoemd en daarop wordt thans voortgebouwd. Het geheel van 'toeristische activiteiten' is nu ondergebracht in de Stichting Gastheerschap; de verenigingsbegroting heeft nu dan ook uitsluitend betrekking op de activiteiten van de Kring zelf. Geleidelijk wordt gerekend op een toenemende financiële bijdrage vanuit de Gastheerschapsactiviteiten; daarover is het moeilijk nu al reële verwachtingen te uiten nu de stichting pas vanaf de verhuizing een echte start heeft kunnen maken. Tegen deze achtergrond is een begroot negatief verenigingsresultaat in de ogen van het bestuur acceptabel. De voorzitter stelt vast dat de voorgelegde begroting geen aanleiding geeft tot verdere vragen of opmerkingen en daarmee ongewijzigd door de vergadering wordt ingestemd. 5. Rondvraag: Van de rondvraag wordt geen gebruik gemaakt. 6. Sluiting De voorzitter sluit de vergadering en nodigt iedereen uit voor deelname aan het verdere programma in het co mp lex van het Koning Willem I College.
Jaarverslag secretariaat i. Vereniging a. Samenstelling bestuur: Het bestuur kende de volgende samenstelling: - Hein Kurvers, voorzitter(termijn tot r999) Kok de Bekker-Dupont, vice-voorzitter, (termijn tot r999) Stan Swarts, secretaris, (termijn tot r999) Ad van der Heijden, penningmeester, (termijn tot r999) Jan Kleyne, coördinator toeristische activiteiten (termijn tot r999) - Piet van den Heuvel, 2e penningmeester (termijn tot r997, herkiesbaar). In het jaar r996 kwam het bestuur maandelijks bijeen evenals het dagelijks bestuur. Op r 3 november heeft de coördinator van Brabants Heem overleg gevoerd met de Kring. Er zijn twee vergaderingen van de Raad van Aangeslotenen te Oirschot geweest. b. In r996hebbenzich r41nieuweledenopgegeven;45 leden hebben hun lidmaatschap opgezegd: r2 hiervan wegens overlijden. Per 31 december r996is het!edenbestand r478.
c. Vrijwilligers
Het bestuur is veel dank verschuldigd aan de vele vrijwilligers, die zich het gehele jaar hebben ingezet voor de Kring. Zij fungeerden in werkgroepen en projectgroepen, als gids, schipper of kringhuismedewerk(st)er of als huismeester. Om de werkzaamheden van het bestuur te kunnen toespitsen op het zuivere bestuurswerk zijn ook in r996 weer meerdere vrijwilligers actief geweest met het verrichten van diverse werkzaamheden om zodoende het bestuur enigszins te ontlasten. Zonder al deze mensen is het ondenkbaar de Kring draaiende te houden. De vereniging prijst zich zeer gelukkig met deze leden! Op 7 januari r996 werd door de Kring een dag georganiseerd voor de vrijwilligers van de Kring en Binnendieze; een dag die zeer geslaagd was en voor herhaling vatbaar! d. Opening seizoen Op 27 april r996 werd het seizoen feestelijk geopend bij Voetisch. Het officiële gedeelte stond geheel in het teken van de Binnendieze. e. Nieuwonderkomen Op 8 augustus r996 werd het huurcontract voor de nieuwe vestiging van de Kring ondertekend door onder andere Hein Kurvers en de heer Den Otter. Na een grondige verbouwing werd in oktober verhuisd en heeft het Nieuwe Kringhuis en de Erfgoed-winkel vanafa8 oktober r996 zijn deuren geopend voor het publiek. Daaraan voorafgaand was er voor de leden op zaterdag 26 oktober een open dag georganiseerd. 2. Intern overleg De adviseurs van de Kring hebben intensief overleg gevoerd met diverse geledingen van de Kring; deze gesprekken zullen ook in r997 doorgaan. De bedoeling hiervan is meer begrip voor elkaars (vrijwilligers)werk te krijgen en het algehele klimaat te verbeteren. 3. Heemkunde doelstelling; beknopt overzicht van activiteiten: a. Lezingen: Op 4 maart r996 verzorgde Aart Vos een lezing over 'Het muziekleven in's-Hertogenbosch in de r7e en r8e eeuw'. Een lezing over Brabantse Smitsorgels vond plaats op r6 september door Mevrouw Angelien Augustus-Kersten. Dit was een voorbereiding op de Orgel-fietstocht. Henk Smeets hield op 7 oktober een lezing over De Molukkers. Hierover is een boekje verschenen: Mofukkers in Vu8 fit van de hand van de inleider. 'Kalenderfeesten' was het onderwerp van een lezing van prof. Peter Nissen op r 1 november, tevens de viering van het kalenderfeest Sint-Maarten. De werkgroep Kalenderfeesten onderzoekt wat Bosschenaren vroeger hieraan deden. De laatste lezing in r996 vond plaats op r 7 decemberop de bouwlocatie Burgemeester Loeffylein, alwaar de heren Baros en Adriaans een toelichting gaven op de bouw van de Arena.
KN - APRIL 1997
7
VAN DE BESTUURSTAFEL
b. Excursies De eerste excursie van dit jaar ging op 21 april naar Genk en Bokrijk in het kader van het Industrieel Erfgoed. De Parade in 's-Hertogenbosch was op 11 mei het toneel van de officiële start van de Nationale Fietsdag. Op 12 mei was er een fiets- en autotocht naar Grave alwaar onder andere een stadswandeling werd gehouden. Onder leiding van Cor Gillhaus vond op 9 juni de fietsexcursie plaats langs (een gedeelte) van de Zuiderwaterlinie. Er werd een mini-excursie georganiseerd op 14 juli bestaande uit een rondleiding op de Begraafplaats Groenendaal te Orthen. De Open Monumentendag op 14 september werd zeer druk bezocht. Op 29 september werd de Orgel-fietstocht georganiseerd langs drie Brabantse Smits-orgels. Als voorbereiding was reeds een lezing hierover gegeven. De Boerderijen - Pannenkoeken fietstocht vond plaats op 8 september en werd herhaald op 6 oktober. In het kader van 200 jaar Brabant werden in het Provinciehuis Drie Historische Dagen georganiseerd op 4, 5 en 6 oktober alwaar ook de Kring vertegenwoordigd was. Op 3 november 1996 ging de Kring op excursie naar Antwerpen in het teken van de boekdrukkunst, het dagblad en schrijvers. C. Boschlogie In 1996 werden de volgende cursussen Boschlogie I en II gehouden: Boschlogie I: voorjaar totaal 66 deelnemers in drie groepen en najaar 48 personen in twee groepen. Boschlogie II: voorjaar 50 deelnemers en najaar 60 deelnerners. De plannen voor een vervolg opzet met een duidelijk accent op uitdieping van thema's naar keuze, zijn samen met Koning Willem I College en Stadsarchief, in voorbereiding. D. Project wooncultuur Het ambitieuze project 'wooncultuur', ondergebracht in een afZonderlijke stichting, kreeg in 1996 de toezegging van een gemeentelijke subsidie vanf 30.000,-. Dit bedrag zal worden besteed aan de voort-gang van de verwerking van het basismateriaal, waaraan ook door vrijwilligers van de Kring wordt meegewerkt. Totaal staan de activiteiten begroot opf 300.000,-; naastde bijdrage van de Kringin het kader van het lustrum 1998, zal dit bedrag bijeen moeten worden gebracht. E.I. Het project kalenderfeesten Aan het project wordt onder leiding van prof P. Nissen met enthousiasme voortgewerkt. gelukkig is de groep vrijwilligers weer uitgebreid tot lo personen. Geprobeerd wordt aan te sluiten bij nog gevierde feestdagen en zo aandacht te vragen voor dit stukje volkscultuur. In de vitrine van het Kringhuis wordt dan aandacht aan een feest besteed. (onder andere Driekoningen en Pasen). II. Stad en Visie In samenwerking met het BAI (Bosch Architectuur Initiatiefj en de ondernemersvereniging Hartje Den Bosch wordt een lezingencyclus rond het thema 'Stad en Visie' georganiseerd. Grote veranderingen in de oude stadsstructuur staan te gebeuren door het op grote schaal ge-
reed komen van grote gebouwen en complexen. Bij het ontbreken van een richtinggevende visie voor de ontwikkeling van de (binnen)stad dreigen hier op ad hoc basis onomkeerbare aantastingen. De Kring dringt samen met andere organisaties aan op een brede discussie over een nieuwe structuurvisie. III. Vestingwerken In 1996 werd een ad hoc werkgroep ingesteld rond het onderwerp 'vestingwerken'. Het werkterrein omvat zaken als restauratie en eventuele reconstructie van Bossche vestingwerken uit onderscheiden perioden, uitwerking wandel-en fietsroutes mede in kader landelijk project vestingsteden. Er wordt samengewerkt met Menno van Coehoorn, de VVV, de gemeente en het Brabants Bureau voor Toerisme. IV. Plaquette In relatie tot onze inspanningen voor verhoging van de stedebou wkundige en architectonische kwaliteit van de binnenstad is overleg gaande om te komen tot een 'opwaardering' van de door de Kring enkele jaren geleden in het leven geroepen plaquette voor de uit cultuurhi~ risch oogpunt meest geslaagde bouwkundige ingreep m de binnenstad. De BAI en de gemeente zijn hierbij betrokken. 4. Sector gastheerschap: Activiteiten voor bezoekers en Bosschenaren gericht op de bekendheid met het cultureel erfgoed. Uitgebreide verslaglegging van deze activiteiten vindtu in de jaarverslagen en jaarrekeningen van de Stichting Gastheerschap en de Stichting Binnendieze. Deze liggen in het Kringhuis ter inzage. Op deze plaats mag nog eens nadrukkelijk gewezen worden op de belangrijke bijdrage die door vrijwilligers en medewerkers van beide stichtingen aan de doelstellingen van de Kring wordt geleverd. In het jaar 1996 stond de opening van het seizoen in het teken van de ingebruikname van de vierde boot.' Een nieuw boekje over de Binnendieze werd door boekhandel Heinen uitgegeven. In samenwerking met de Kring en anderen kon het boek"s-Herto8enboscfi Waterstad' vanHoogma en: ketee eveneens door boekhandel Heinen worden uitgegeven. Het kaartmateriaal kon door een extra oplage op grotere schaal beschikbaar komen. De uitgave van het stripboek 'Jofianna' blijkt een succes te zijn; de verkoop draagt zo bij aan verruiming van onze financiële armslag. In dit verband mag ook de verbeterde samenwerking met de streek VVV worden vermeld die in 1997 zal leiden tot een gezamenlijke promotie van de cultuurhistorie en een duidelijke taakverdeling waar het gaat om het verzorgen van stadswandelingen en rondleidingen in de Sint-Jan. De start van het Bezoekersmanagement als overkoepelend overleg en coördinatieorgaan voor het cultuurhistorisch toerisme is een grote stap voorwaarts. De discussie over een op te richten bezoekerscentrum en de plaats van de Kring daarin zal in 1997 tot concrete voorstellen leiden. Door de gemeente is een organisatiebureau als projectleider hiervoor aangetrokken. BelangrijkvoordediscussieoveronzeomgangmetdeBinnendieze was het verschijnen van het rapport 'De BinnendieKN - APRIL 1997
8
VAN DE BESTUURSTAFEL
ze, we[vaartofvaartwe[?, een visie' van de door het bestuur ingestelde werkgroep. In 1997 zal de discussie over de visie actiefworden gestimuleerd. De samenwerking met de streek VW heeft geleid tot gezamenlijke inspanningen waar het gaat om de promotie van het cultuurhistorisch toerisme. Met betrekking tot de stadswandelingen en de rondleidingen in de Sint-Jan konden duidelijke afspraken over de taakverdeling worden gemaakt die in 1997 geleidelijk zullen worden geĂŤffectueerd. 5. Sector 'optreden als gesprekspartner' De in het jaarverslag 1995 gesignaleerde toename van de deelname in de vele overlegsituaties heeft zich, zowel in tijd als in omvang, voortgezet. Verheugend was het feit dat onze inbreng met betrekking tot de herijking van het monumentenbeleid van de gemeente kon worden omgezet in deelname aan het ambtelijk overleg ter voorbereiding van voorstellen aan Ben Wen Raad. De eerste resultaten hiervan konden begin 1997 al in de raadscommissie worden behandeld. Soms ook hebben bezwaarschriften een direct positief resultaat. In goed overleg met gemeente, woningbouwvereniging SSW en architect konden de plannen voor het Andriesstraatje zo worden aangepast dat de oude stadsmuur deels zichtbaar en als zodanig herkenbaar, in de plannen wordt opgenomen. Samen met de Boschboom en de stichting 's-Hertogenbossche Monumentenzorg wordt deelgenomen aan het periodiek overleg met de gemeente, zowel ambtelijk als bestuurlijk. Metname de zorg voor het monumentenbezit krijgt daarbij aandacht. Voorbeelden van concrete actie zijn: bezwaren tegen plannen Luxor Theater, inbreng met betrekking tot herinrichting openbare ruimte, aandacht
voor dreigende aantasting karakteristiek Binnendieze, ontwikkeling vrij komende gebouwen en complexen. De samenwerking met onze zustervereniging de Boschboom krijgt een concrete invulling waar het de organisatie van lezingen en de keuze van thema's betreft. Het is hopelijk het begin van een verdere intensivering van de samenwerking. De zusterveremgmg m Rosmalen zal uitgenodigd worden tot deelname aan het periodiek overleg dat sinds enige jaren tussen de Bossche organisaties voor monumentenzorg bestaat. Samenvattend kan worden vastgesteld dat het jaar 1996 voor de vereniging zonder meer een belangrijk jaar te noemen. De verzelfstandiging van onze gastheerschap activiteiten in de stichting 'Gastheerschap 's-Hertogenbosch' kreeg zijn beslag. Eind 1996 kon, na een zeer lange zoektocht in de binnenstad, de nieuwe huisvesting in hartje stad- de Visstraat- worden betrokken. Bijzonder gelukkig zijn wij met de gestage groei van hetledental en de stijging van de daaraan gekoppelde 'ledenbijdrage'. In de nieuwe ledenwerffolder wordt dan ook al optimistisch gesproken van' op weg naar 2000 leden'! Het aantal actieve leden nam toe en dat niet alleen door de groei van de sector Gastheerschap en Binnendieze. Het totaal aantal actieve leden bedraagt ultimo 1996 honderdzeventig personen. In 1996 bleek ook dat de omvang van de vereniging en daarmee van de organisatie van het actieve vrijwilligerswerk extra aandacht en zorg vraagt van bestuur en leiding. Onderlinge communicatie en duidelijke overdracht van hetgeen vanuit het bestuur aan initiatieven en activiteiten wordt ontwikkeld blijkt te moeten worden verbeterd wil de onderlinge betrokkenheid bij hetgeen door de Kring wordt ondernomen niet op de achtergrond raken.
Jeroen Bosch Centrum Presentatie van een ontwerp voor een Jeroen Bosch Centrum door mevrouw Judith Mestriner. (aansluitend op de jaarvergadering die van 19.30 tot 20.30 wordt gehouden) Namen als 'Jeroen Bosch', 'Zwanenbroedershuis' en 'Binnendieze' hebben binnen de Kring een grote en directe weerklank. Regelmatig worden in de stad suggesties gedaan om aan onze grote schilder meer aandacht te besteden en wel op een manier dat voor bezoekers aan de stad de toch voor hen vanzelfsprekende verbinding van de schilder met onze stad, meer dan louter een naamsverwantschap kan blijken te zijn. De verbinding met de 'Zwanenbroeders' ligt ook voor de hand: Jeroen Bosch maakte deel uit van de broederschap; de broederschap was ook een belangrijke opdrachtgever. De Binnendieze stroomt direct achter het Zwanenbroedershuis: de Grote Stroom loopt daar immers vrijwel parallel aan de Hinthamerstraat. Mevrouw Judith Mestriner heeft deze drie elementen in haar afstudeerproject verenigd. Ter afronding van haar studie aan de Academie voor Bouwkunst in Tilburg heeft zij een
ontwerp gemaakt voor een Jeroen Bosch Centrum. Direct grenzend en in verbinding met het Zwanenbroedershuis en met een duidelijke relatie naar en met de Binnendieze. Zij zal haar plannen toelichten. Daarbij zal zij ook discussie willen uitlokken over de kans die de stad met een dergelijk centrum zou kunnen benutten. Ook het toch wel erg teruggetrokken bestaan van de Illustere Lieve Vrouwe Broederschap krijgt aandacht. Bovendien wordt de Binnendieze nadrukkelijk betrokken bij het gebruik en de inrichting van de gebouwde omgeving. Hieronder enkele citaten uit de door Judith Mestriner gegeven toelichting. Onderwerp: De schilder Jeroen Bosch woonde en werkte zijn leven lang in's-Hertogenbosch. Originele panelen van zijn hand zijn hier niette zien. Sowieso is er in de stad voor geĂŻnteresseerden geen informatie over Jeroen Bosch te krijgen. Verschillende mensen hebben al pogingen gedaan om in 's-Hertogenbosch een documentatiecentrum van de grond te krijgen. Ik wil mijn afstudeerproject een bijdrage leveren aan deze initiatieven en stofleveren voor de discus-
KN - APRIL 1997
9
VAN DE BESTUURSTAFEL • ANDER NIEUWS
sie die kan leiden tot het tot stand laten komen van een Echt Jeroen Bosch Huis. Opgave: De opgave die ik mij stelde was om een gebouw te ontwerpen waar het werk van Jeroen Bosch bekeken en bestudeerd kan worden. Er moet ruimte zijn voor een permanente tentoonstelling van foto's van zijn werk en ruimte voor wisselende themaexposities, naar aanleiding van zijn werk. Het gebouw moet zodanig zijn ingedeeld dat herwerk bekeken kan worden door vluchtige bezoekers maar er moet ook ruimte zijn om diepgaande studies te verrichten. Naast expositieruimte dient er daarom studieruimte te zijn met plaats voor documentatie (bibliotheek, dia's, films, wetenschappelijke foto's, archieven). Er moet ruimte zijn voor lezingen, symposia en themadagen op beperkte schaal. Locatie: Het werk van Jeroen Bosch is sterk verweven met de cultuur van de late Middeleeuwen. De directe aanwezigheid van elementen uit die tijd kan bijdragen aan begrip voor de
betekenis van dat werk. Dit is de reden om een plek in de historische binnenstad te kiezen. Vandaar ook de keuze van de locatie naast hetZwanenbroedershuis. Bovendien vind ik dat de Broederschap, die nog steeds bestaat, zij het in een andere vorm, te weinig naar buiten treedt met haarrijke verleden. De aanwezigheid van het Jeroen Bosch Documentatiecentrum direct ernaast biedt een handreiking daartoe. De rivier de Binnendieze die wijd vertakt door en onder de stad stroomt, heeft: voor een groot deel de structuur van de Bossche binnenstad bepaald. Typerend is een verkaveling in lange, smalle stroken, die reiken van voor aan de straat tot aan het water van de Dieze aan de achterzij de. Ook in de Hinthamerstraat is deze verkaveling terug te vinden. Het Documentatiecentrum brengt deze typische vorm tot uitdrukking door zich over die volle lengte uit te strekken, het hele kavel te benutten van straat tot stroom. Van drie zijden is het gebouw te benaderen: vanuit de Hinthamerstraatofover de Binnendieze ofvia een pleintje aan de zijkant.
Hein Kurvers
ANDER NIEUWS Be Bossche Beiaardweek.
Opening van de Beiaardweek
Een ander tijdstip dan gebruikelijk. De programmacommissie van de' s-Hertogenbossche Beiaardstichting heeft: ervoor gekozen de Bossche Beiaardweek te verplaatsen van de maand juni naar de meimaand. De achterliggende gedachte hierbij is dat wij met het organiseren van een beiaardweek in de meimaand meer dienstbaar kunnen zijn aan het luisterende publiek. In deze drukke maand en vooral in deze week zijn er veel mensen in de binnenstad en kan de spelende beiaardzorgen voor een juiste ondersteuning van de sfeer van ontmoeting. Wij zoeken hiermee de mensen op als ze zo massaal in de stad aanwezig zijn.
De opening van de Beiaardweek zal plaatsvinden op dinsdag 6 mei om 19. 30 uur. De gemeente' s-Hertogenbosch verleent ons gastvrijheid in de Oranjegalerij van het Stadhuis. De opening zal bestaan uit een tweetal korte uiteenzettingen over de beiaard. Het eerste gedeelte, een historisch overzicht, zal worden verzorgd door de heer Sjef van Balkom, oudstadsbeiaardier van onze stad. Het tweede, meer technisch gedeelte door de heer Bert Augustus, campanoloog, verbonden aan de Koninklijke Eysbouts- Klokkengieterijen. Vooraf, tijdens de pauze en na afloop van de lezingen zal de stadhuis-beiaard worden bespeeld door de stadsbeiaarc" Joost van Balkom. De leden van de Kring zijn van harte welkom tijdens deze opemng.
Thema
Programma Beiaardweek
De uitgenodigde beiaardiers hebben voor dit jaar de opdracht meegekregen bij het samenstellen van hun programma het onderwerp - Meimaand - Maria devotie - naar eigen inzicht in te vullen. Wij ontvingen daarop vele positieve reacties.
Bij de sluitingsdatum voor de kopij van dit Kring-Nieuws was het definitieve programma nog niet vastgesteld. Ter zijner tijd kunt U nadere informatie alsmede het programmaboekje in het Ktinghuis krijgen. Tevens vindt er een publicatie plaats in de plaatselijke pers.
Rijdende Beiaard
Afsluiting van de Beiaardweek
De programmacommissie heeft bij het vaststellen van het programma wederom aandacht besteed aan het bespelen van de rijdende beiaard op locaties die niet onmiddellijk in het centrum liggen. Zo zullen op vrij dag 9 mei en/ ofzaterdag 10 mei, in overleg met de plaatselijke winkeliersvereniging, enkele concerten worden gegeven op plaatsen als de Rompertpassage, Winkelcentrum Maaspoort en Helfi:heuvelpassage.
Op zondag 11 mei zal na afsluiting van de bidtocht in de Sint-Jan (-20.30 uur) het afsluitend Beiaardconcert plaatsvinden door stadsbeiaardier Joost van Balkom op de beiaard van de Sint-Jan.
Dinsdag 6 mei t.e.m. zondag 11mei1997.
H.Durville
KN - APRIL 1997
10
VAN DE WERKGROEPEN
VAN DE WERKGROEPEN Restauratie van de Bossche vestingwerken het adviesrapport van Witteveen en Bos als uitgangspunt wordt genomen. Bij de uitwerking van onze ideeĂŤn dient rekening te worden gehouden met de samenhang die er bestaat met de verschillende stadsvernieuwingsprojecten in de binnenstad. Van belang is dat een reactie van onze zij de een structureel karakter draagt.
Fiets- en wandelroutes.
fotoAtilindm
Inleiding 's-Hertogenbosch is onlangs toegetreden tot de Stichting van Nederlandse Vestingsteden, hetgeen betekend dat de gemeente zich gaat inzetten voor het promoten van 's-Hertogenbosch als vestingstad. Daarnaast is onlangs in opdracht van de gemeente 's-Hertogenbosch, door het externe ingenieursbureau 'Witteveen en Bos' een renovatieplan vestingwerken opgesteld. Samen met het gemeentelijk BAD rapport (Restauratie van de vesting: Bouwhistorisch- en Archeologisch begeleidingsplan) vormt dit de basis voor de op komst zijnde restauratiewerkzaamheden. De gemeente heeft zich dan ook voorgenomen om in de loop van 1997 met het herstel van de vestingwerken aan te vangen. Door de Kring is onder meer naar aanleiding van de twee bovenstaande ontwikkelingen eind vorig jaar een werkgroep Vestingwerken gevormd met de bedoeling de gemeente hierbij te adviseren en ook een eigen inbreng aan het geheel te leveren. In de werkgroep is zowel de Kring vertegenwoordigd als de Stichting Menno van Coehoorn (deze zet zich specifiek in voor het behoud van de Nederlandse vestingwerken).
De werkgroep wil naast een kritische en creatieve beoordeling van het gemeentelijke en externe rapport, suggesties doen voor 'herleving' van de vestingwerken in de ruimste zin van het woord, waarbij 'herkenbaarheid in de beleving van binnenstad en zijn omgeving' een belangrijke rol speelt. Een belangrijk aspect vormt ook het toeristische element; deze wordt vorm gegeven in de concrete uitwerking van toeristische wandelroutes rondom de vestingwerken.
Definitie en aanpak. Bij de definitie van de vestingstad 's-Hertogenbosch wordt door de werkgroep een onderscheid gemaakt tussen de vesting (inclusief buitenwerken) en de vestingstad (binnen de muren). Dit in tegenstelling tot de definitie van de gemeente die alleen de vestingmuur om de binnenstad bedoeld. Met buitenwerken wordt onder andere vroegere verdedigingswerken bedoeld als de Pettelaarse Schans, stelling Vught en fort Crèvecoeur. Dit onderscheid zal in een reactie aan de gemeente (met betrekking tot de rapporten) duidelijk omschreven moeten worden. In eerste instantie is door de gemeente 's-Hertogenbosch gevraagd om een visie van de werkgroep, waarbij
Een ander punt waar de werkgroep zich mee zal bezighouden is de uitwerking van de wandelroutes binnen de stad 's-Hertogenbosch en fietsroutes rond' s-Hertogenbosch. De werkgroep heeft daarom reeds informatie verzameld over bestaande langeafstandwandelpaden. Door ons zal echter geen actie ondernomen worden met betrekking tot de langeafstand wandelingen en langeafstand fietsroutes. Ook Nederlandse Vestingsteden is bezig met het bekijken van de mogelijkheden ten aanzien van de langeafstand paden en fietsroutes en hier kan door ons in een later stadium bij aangesloten worden.
Andere partijen. Nog steeds bestaan er onduidelijkheden over wie bij het project Vestingsteden betrokken zijn. Wat doet bijvoorbeeld 'Nederlandse Vestingsteden' (ondergebracht bij het Brabants Bureau voor Toerisme) precies en hoe is de relatie met de VVV en de gemeente 's-Hertogenbosch? In hoeverre kan de Kring aansluiten bij wat er op de verschillende niveaus gebeurd? Er bestaat nog te weinig samenhang en coĂśrdinatie tussen de verschillende partijen. Daarom dient meer inzicht te worden verkregen in de totale structuur van de organisaties. Toch zal de werkgroep haar eigen plannen dienen te trekken. Zo heeft de gemeente de Kring gevraagd om een reactie op het rapport Witteveen en Bos te geven. Dit moet los gezien worden van het project Nederlandse Vestingsteden. Joris van den Bergh en Petra van der Elst
KN - APRIL 1997
ll
BOSSCHE HISTORIE
BOSSCHE HISTORIE 's-Hertogenbosch gezien vanuit het recht op Gerechte maten en gewichten. (11) Uit de betalingen in 1609 en 1610 haal ik de volgende twee zaken. Denijs Corthaens krijgq guldens en 10 stuivers voor twee nieuwe brandijzers, die gezet worden in de 'Raetcamer'. Ende'huysvrouwevanJoordenJanssen', de kuiper ontvangt voor 299 legers die zij gemeten en gebrand heeft, per stuk 11 oirt, totaal 7 guldens, 9 stuivers en 2oirt.
23 April 1610. Met d e g r oeten uit Mdastricht!
z3ayrif1916. Met8roetm uitMaastricht
Over verschillen tussen de kallcmaat van Roermond en 's-Hertogenbosch. De rekenkamer te Maastricht stuurt gedateerd 23 april 1610 een briefaan de stadsregering van 's-Hertogenbosch. De aanhef doet in onze zakelijke tijd, verwarmend aan. 'Erentfeste, Eersaeme, besundere goede heeren ende Vrunden'. Zij zijn erop attent gemaakt dat er een zeer groot verschil is tussen 'een mudde calcx Roermuntsche mate' en 'een mudde calcx naer die mate van Shertogenbos'. De 's-Hertogenbosche maat zou circa' drie vierendeelen' minder zijn. Tot nu toe is daar geen extra aandacht aan geschonken. De schippers die uit' s-Hertogenbosch kalk aanvoeren, met door 's-Hertogenbosch gewaarmerkte vervoerbewijzen, met vermelding van 's-Hertogenbosche mudden, hebben voorheen veel moeten procederen tegen de hen opgelegde belastingen en tolheffingen. Voortaan willen wij deze fouten en de problemen
die de schippers ondervinden graag voorkomen. Daarom laten wij U deze briefbrengen en hebben de brenger gemachtigd om op uw antwoord te wachten, zodat hij uw antwoord voor ons kan meebrengen. Wij willen graag van U vernemen wat het juiste verschil is tussen de maat voor kalk van 's-Hertogenbosch en Roermond. Afzender: 'Geschreven in haere hoocheden Rekencaemere totMaestricht'. Gedateerd 27 april 1610 schrijft 's-Hertogenbosch een antwoord. Men heeft zoveel mogelijk informatie ingewonnen maar, 'nijdtcunen bevijnden't precijs tonderscheet dijen aengaende'. Dan volgt een zeer verwarrende opsommingvan de ingewonnen informatie. Uit de Venlose maat wordt hier uitgemeten, twee en een half mud kalk. Wanneer men de 's-Hertogenbosche kalkmaat vergelijkt met de Luikse of Venlose maat, dan blijktdeluikse maat iets meer dan de Venlose. In 's-Hertogenbosch is de kalkmaat en de smidskolenmaat weinig groter dan de korenmaat. In de kantlijn staat dan;' dan alleene op ten sester een quartier van een kanne waerin 25 kannen 3 quartier. De kalkmaat van Roermond is wat groter dan hier, maar men weet nauwelijks het verschil. De kalkmaat van Maastricht, Maasijk en Grave komen zeer dicht bij de maat van 's-Hertogenbosch. De korenmaat van Roermond verschilt met die van 's-Hertogenbosch zoveel dat 17 molder uit Roermond ontvangen, in 's-Hertogenbosch 19 molder is. Door sommige wordt in onze stad gezegd dat de maat van de kalk en de smidskolen, van de korenmaat op elke sester een quart ofvierdeel van een Bossche Kanne verschilt. Men schrijft dan; 'dit is d'welck wij in dese materie hebbe by cortheyt des tijrs cunnen vernemen'. Om met meer zekerheid te kunnen antwoorden, 'souden wij nijetondien-
stich vijnden', om van U te vernemen de juiste inhoud van uw kalkmaten, om beter het verschil met onze kalkmaat te kunnen bepalen. (Men stelt dezelfde vraag als Maastricht, maar dan anderom.) Men eindigt de brief zeer beleefd en wenst dat de rekenkamer heren zullen worden gespaard en lang en zalig zullen leven. Zij ondertekenen als 'uwe eerw. zeer toegedaene ende geaffectioneerde de wethouderen der stadt shertogenbossche'. Maataanduidingen. 18 septem6er 1610. 'Scala van roeden, 20 voeten elcke roede gereeckent'. 14 December 1610. 'Ter saecke van den 60 en penninck van rwelff mergen lanrs tot Orthen bij hen gekocht'. 160ktober 1610of16ll. Betaald aan de Ketelaar Anthonis Jan Daniels om' de Stadrsboom in cooper te steecken' om daarmede de 'stadrs eemers mede te branden'. 1 Gulden en 2 stuivers. (De emer is een inhoudsmaat voor natte waren.) Men besluit tussen maart en mei 16ll om elke aam wijn te belasten met vijf guldens, dat is per pot een stuiver. Elke pot bier belast men, voor de l gers met een negenmanneken, en voor de tappers met een oirt stuivers. En een pot vreemd bier, voor burgers en tappers met één oirt. Deze bedragen gelden voor één jaar. Op 16 mei 1611 bepaald men dat de 'huyslieden' van de omliggende dorpen en plaatsen geen grotere hoeveelheid rogge uit de stad mogen voeren dan 'ten hoochsten twee sesteren voer elcke familie'. Anno 1612 is erinde diverse stukken 1620-1621 een lijst over januari 1612, met hoeveelheden verhandeld graan. De handelingen vinden plaars in twee pakhuizen. In 'In de Druyf en 'In den Nobel'. In de opeenvolgende genoteerde regels staat onder andere; 'In de KN - APRIL 1997
12
BOSSCHE HISTORIE
Druyf gemeten' of 'Gemeten in de Druyf en de Nobel' of 'Gemeten tot mollester' of'Jacop Driesen totmolster ontvangen'. De regels hebben de volgende data, 2 . . . . . . 1anuan, 2X3Jan.,4pn., 2x7pn" 1opn., . . . . 14pn., 2x2opn" 21pn.,2X24pn. en 2X 27 januari 1612. Het opgetelde totaal verhandelde graan, als gemeten of als molster, bedraagd 260 1/2 malder. Hanricken Lenaerts maakt voor Daniel Bachoven drie brandijzers om de wijnlegers mee te branden(1611-1612). De wed. Jacop Corneliszoon maakt weegschalen en gewichten om steenkolen voor de wacht te wegen en voor de portier aan de Hinthamerpoort. EnAnthonyJanDanielszoon, de koperslager maakt een 'cooperen teyt' en een 'coperen pot' om de wijnlegers en de tonnen mee te meten. 7 April 1612 ijken de ijkmeesters Gerrit van Beest en Ghijsbert Jan Daniels de voornoemde' cooperen teyt' en de 'cooperenstoop' (pot.). Daniel Bachoven meet, ijkt en brandt 678 vullegers tussen bamisse 1610 en 1612. En 1590 legers en één ton om door de stad te laten bewaren, tussen bamisse 1611en1612. In totaal ontvangt hij daarvoor 57 guldens en 4 stuivers.
Op 7 september 1612 behandeld de stad een request van de gezworen meters van het koren. De inhoud van het request wordt niet vermeld. Men besluit uit de drie leden van de stads regering een commissie te benoemen die met de laatst afgetreden dekenen van de korenkopers en met de oudsten van dat ambacht het request moeten, "t oversien ende te ramen ennige poincten totte saecke meest' dienstelijk wesende'. 1612-1613. De ijkmeesters ijken in opdracht van de heren schepenen de teyten en tien stoepen. Daniel Janssen Bachoven meet en ijkt 2032 vullegers voor de 'wijntavernieren'. 15 Februari 1613 . Er blijkt een stuk van de schepenen gedateerd 16 november 1605, waarin staat dat bij wijze van proef, de controlerende keurmeesters zouden worden vergezeld door de weegmeesters. Bij de uitvoering van de ordonnantie voor de viskopers. Echter de controles gebeuren niet altijd in het bijzijn van de weegmeesters. Dit levert verschillen van mening op. Men besluit, dat naast de controles waar de weegmeesters meegaan, tussentijds, de
keurmeesters ook alleen controles mogen uitoefenen. 27November 1613 maaktHanricken Lenairts twee brandijzers om de wijnlegers te branden. 30 December 1613. Jannen Suysen, de weegmeester van de bakkers, laat zijn weegschalen repareren en zijn gewichten ijken. Men betaald Egbert de 'latemmaeker' voor de aanschaf van drie blikken pompen en drie romers (drinkkannen) om' aen de poorten int vuytgaen van de wijnlegers daer mede te proeven oft wijn oft waoter was'. Daniel Jansszoon Bachoven moest in 1613 allewijnenazijnkeurenop kwali-
teit. Evert Co enen maakt voor de stad een goudgewicht op 27juni 1614. En laat 1614 betaald men Daniel Janssen Bachoven voor het meten en ijken van 520 vullegers, voor de wijntavernieren en voor het maken van een maat om 'sement' mee te meten. Wordt vervolgd.
J.J. van Veldhuizen
Zoete Lieve Gerritje )
Onlangs werd mij een krantenknipsel toegestuurd uit Almelo van 'De Twentsche Courant Tubantia'. De heer W. Hilderink uit Haaksbergen heeft zo'n jaar of tien geleden gewerkt aan een proefschrift van Floris van Egmont.
Het onderwerp was 'Banditisme in de Franse tijd'. Er opereerde een grote Nederlandse bende in de periode 1790-1799 en hierbij was ene Gerrit Geessinck, die was geboren in 1779. Deze bende maakteinde zomer van 1798 Brabantonveilig. Zij hadden onderdak bij Clasine van Pettelaer die daar een herberg dreef Nu had Gerrit een voorkeur voor hetdragen van vrouwenkleren en werd in die kleding toegezongen door zijn vrienden met het landelijk bekende liedje 'Dat gaat naar Den Bosch toe .. .' enz. Maar volgens de heer Hilderink was Gerritje van allesbehalve lief en zoet, want in 1800 werd hij geëxecuteerd en kwam zo een einde aan zijn travestieve criminele leven. Hoewel A. van Duinkerken al eens in deze richting heeft verwezen, is het toch een heel ander verhaal dan die boerin uit de Meyerij die met haar handel naar 's-Hertogenbosch toe kwam, zoals de meeste Bosschenaren nu suggereren.
J. van Haaren Bron: Twmtscfit CourantTu6antia
foto Ati Lirulêrs KN - APRIL 1997
13
BOSSCHE HISTORIE
Onderzoek kalenderfeesten De werkgroep Kalenderfeesten is op zoek naar Bosschenaren die bereid zijn om zich te laten interviewen over de verschillende gebruiken en gewoonten op en om de diverse kalenderfeesten in 's-Hertogenbosch. Kalenderfeesten zijn jaarlijks terugkerende feesten, op een bepaalde dag in het jaar. Het gaat hierbij om de volgende feesten: Drie Koningen, Pasen, Sinterklaas, Kerstmis, Oud en Nieuw, andere Heiligenfeesten zoals Sint-Jan enSint-Maartenendegebruikenomde
dagen van de eerder vernoemde feesten heen zoals Witte Donderdag, Goede Vrijdag enzovoort. Gevraagd worden mensen, die als kind, beroepsmatig ofvia andere activiteiten betrokken zijn geweest of nog steeds zijn bij de verschillende aspecten van het feestvieren in 's-Hertogenbosch. Gedacht wordt aan bijvoorbeeld de gebruikelijke drinken eetgewoonten (bakkers, horecaondernemers, mensen die werkzaam zijn geweest bij de Gruyter) vanuit kerkelijk gebruik (kerkbestuur, of anderszins
betrokken bij de uitvoering van een gebruik, bijvoorbeeld bij de kerststal) of via huiselijke kring. Een goede beleving van Bossche kalenderfeesten in het verre en recente verleden is een prĂŠ. Weet U iemand ofbent u zelfbereid iets over het feestverleden van' s-Hertogenbosch te vertellen dan kunt u zich opgeven bij Petra van der Elst, postbus 1162, 5200 BE 's-Hertogenbosch. Rekening wordt gehouden met de privacy.
snuffelen en kwam in gesprek met een uitbater aldaar, omdat ik op zoek was waar eens een cafeetje of koffiehuisje geweest is dat van de Bosschenaren de naam kreeg van 'De Vuile Vinger'.
zie ik ze nog zitten die boeren, burgers en buitenlui, met hun vuile natte vinger.
Petra van der Elst
De vuile vinger Op mijn tochten door de stad ben ik even binnen gelopen in het pand voorheen 'De Kaketoe' hoek KruisstraatEerste Korenstraatje. Conclusie: het was al lang bekend dat daar een Diezetak onder gestroomd heeft die als stadsgracht heeft gediend en er dus ook een stadsmuur ter verdediging was. Zo zijn er nog vele panden in de binnenstad die tegen de eerste stadsmuur zijn aangebouwd, zo ook bijvoorbeeld in de Krullartstraat (Krullestrutje). Daar ben ik ook eens gaan
Het verhaal wil dat wanneer je daar als bezoeker een bak koffie geserveerd kreeg, je er geen lepel bij kreeg.Als je die er dan bij vroeg dan werd er geroepen 'ge vat oewe vinger mar'. Dit speelde zich afvolgens de eigenaar van no. 5, de vinotheek van H. Bloem. En als ik daar binnen sta en mijn ogen dicht doe, dan
J. van Haaren
Noot van de redactie: Volgens het boekje 'We waren no8 een sta~e' van C. Spierings, was 'De Vuile
Vinger' de bijnaam van het cafĂŠ in het pand 'De Ossekop' dat was gelegen Kerkstraat 29, op de hoek van de Krullartstraat.
Wij staan bekend om onze grote collectie boeken over onze stad. Ook de Meijerij van 's-Hertogenbosch, onze provincie en geschiedenis in het algemeen is bij ons goed vertegenwoordigd. Het is de moeite waard eens bij ons binnen te stappen.
Adr.Hcfncn BOEKHANDEL
Kerkstraat 27, 's-Hertogenbosch, tel. (073) 613 00 12, fax (073) 612 09 90.
KN - APRIL 1997
14
BOSSCHE HISTORIE • MOETTE NOU TOCH'S KIJKE
Beste heemkundevrienden Het bestuur van de Stichting Brabants Heem heeft besloten een alles omvattend boek uit te geven over kapellen en kleinere religieuze monumenten inNoord-Brabant. Dit boek zal deels gebaseerd zijn op de inventarisatie zoals die in opdracht van Brabants Heem is uitgevoerd. Op basis van deze gegevens is reeds verschenen 'Lan8s 's-Heeren W'ëlen; ve[dkaye[en8idSvoor NoorcfBraGanr'. Toch zal de nieuwe uitgave volledig afwijken van deze kapellengids. In het nieuwe boek zullen de bedehuisjes niet alleen allemáál aan bod komen, ze zullen ook in een volksreligieuze context worden geplaatst. Gedacht kan onder meer worden aan de relatie bedevaarten en kapellen. De opzet is een toegankelijk beschreven, populair-wetenschappelijk boek, interessant voor een breed publiek en toch zeker voor de duizenden heemkundigen in onze provincie. Brabants Heem heeft ondergetekende gevraagd dit boek te schrijven. Als liefhebber van kapelletjes (het eerste boek over kapelletjes in Brabant is door mij geschreven) voel ik mij zeer vereerd en ben ik vast van plan om er iets moois van te maken. Andere boeken van mijn
hand, dikwijls met co-auteurs geschreven, gaan onder andere over het smokkelen en het illegaal jeneverstoken in Brabant, de kermis, heiligen, Driekoningen, carnaval enzovoort. Geen enkel boek kan door èèn enkel persoon worden gemaakt. Voor het boek over kapellen vraag ik u, heemkundevrienden, om hulp.
Ik heb de volgende vragen: Indien u in de kapellengids 'Lanc!JS 's-Heeren We8en' (aanwezig in de bibliotheek van de Kring; red.) fouten heeft aangetroffen: welke zijn dat en wilt u mij daarvan in kennis stellen door de juiste informatie door te geven? Ik houd met aanbevolen voor alle publicaties ooit gedaan over kapellen en kleine religieuze monumenten in de heemkundetijdschriften en in andere uitga ven van de heemkundekringen. Tijdens het prachtige initiatief van de inventarisatie van de kapelletjes is helaas geen of nauwelijks aandacht besteed aan andere kleine religieuze monumenten, terwijl die toch ook zeer belangrijk zijn om die letterlijk èn op papier (in het boek) voor hetnageslacht te behouden. Daarom: wie kan mij aan gegevens helpen over in het bijzonder
de H. Hartbeelden en Calvariebergen en indien mogelijk over openlucht Kruiswegstaties, in muren ingemetselde Mariategeltjes en tegen muren opgehangen kastjes met een heiligenbeeld? Omdat het zeer belangrijk is een volledig overzicht te kunnen geven, doe ik een dringend beroep op u allen om in ieder geval informatie op te sturen over alle H. Hartbeelden en Calvariebergen in uw gemeente, dorp ofstad. Tot slot de zeker niet minst belangrijke vraag: welke gebruiken bestaan er nog ten aanzien van de kapelletjes en andere kleine religieuze monumenten. Ik bedoel onder meer het bidden van de rozenkrans in de Mariamaanden, bedevaarten, het op orde houden van bedehuisjes en omgeving door bijvoorbeeld buurt- of ouderenverenigingen. Samengevat gaat het om informatie waaruit blijkt dat kapelletjes nog steeds een functie heb ben in de samenleving. Heel erg bedankt voor de moeite en houdoe war, PaulSpapens D'nDuyp41 5066 GA Moergestel Tel/Fax(o13) 513 3072
MOETTE NOU TOCH'S KIJKE Toen ik het stuk 'Verdwenen Stadsbeelden' van Henny Molhuysen in het Brabants Dac!JG[acf van 27 februari j.l. had $elezen dacht ik, wat was dat in mijn jeugd (1954-'56) een donkere dooie (dode) straat, maar dat kwam natuurlijk door de imposante fabriek van P. de Gruijter en Zn. waar in de weekenden nooit licht brandde. Het was een straat waar geflaneerd werd, wat toen heel normaal was omdat er op het einde van deze straat een bioscoop stond. Vele jongeren waaronder ik flaneerde van de ene bioscoop (Royal aan de Hinthamerstraat) naar de bioscoop Concertgebouw aan de Jan Heinsstraat (zie Kring-Nieuws van maart 1997). Het was een tijd dat we nog niet zoveel geld hadden om flink uit te gaan. Zo af en toe liepen we café 'Stad Venlo' binnen waar men kon dansen. Dit café was tegenover het huidige Sint-Geertruikerkhof Bekende winkels die mij van toen nog bijgebleven zijn, waren onder andere parfumeriewinkel 'Apollo' op de hoek Orthenstraat en Visstraat. Naast deze winkel de schoenmakerij van Assmann, waarvan dochter Jeane met partner Wim Voeten vele keren Nederlands kampioen dansen zijn geworden.
Verder had men de bekende meubelzaak van de firma C. Sluiter en Zn. waar men toen op afbetaling kon kopen wat ook heel normaal was, dit kon men trouwens in meer winkels vandestad,hetwaseenuitkomstvoorveelmensenomzoaan nieuwe spullen te komen. Firma Sars zat achter in het SintGeertruikerkhof, daar liep ook de Binnendieze waar men over, ik meen een houten brugje, bij kleine woninkjes uitkwam. Slagerij van Os en café de 'Sportwereld' zaten achter in de Orthenstraat. De Brusselsepoort, Orthenpoort ofH. Kruispoort. Even voor het Bokhovenstraatje heeft de oude massieve Othenpoort (118 5) gestaan die werd gesloopt in de 18e eeuw. Deze poort werd ook wel H. Kruispoort genoemd, wellicht naar een kapelletje dat naast het St.-Geertruiklooster heeft gestaan onder de naam van 'Capella Sancti Crucis' en zou reeds in 1362 in een testament voorkomen. In het straatwerk zijn met rode baksteen de contouren aangegeven van de oude stadspoort.
KN - APRIL 1997
15
MOETTE NOU TOCH'S KIJKE
Op de oude ansicht, afgestempeld op 17 oktober 1904 zien we nog de huizen, die voor de bouw van de Gruijterfabrieken afgebroken moesten worden. Deze huizen hadden toen mooie namen, zoals 'Bourgonsch Kruys' 1620, 'de Strickepoort'·naar de familie Strick, in 1719 was het een grote herberg. Verder 'De Toelast' 1724 ('n toelast is een wijnmaat). Het pand 'Mechelen' naar aanleiding van de goede betrekkingen tussen de Belgische stad en 's-Hertogenbosch. Toen in het jaar u66 Mechelen belegerd werd, kwamen 'die van den Bossche' met grote macht om de stad te ontzetten.'s-Hertogenbosch werd als dank het lichaam van Sint-Rombouts aangeboden, maar onze stad bedankte hiervoor. Toen werd besloten dat de Bosschenaren op de Kermisdag van Mechelen het lichaam van Sint-Rombouts mochten ronddragen en werden tevens getrakteerd op allerhande' spijseende wijn'. Vanditprivélegehebben de Bosschenaren tot 1566 toe bestendig genoten. Verder de panden 'De Buekentopspoort' naar een oude familie Buekentop, de' Groene (grut) Meulen', 'De drie Bellen', 'De drie Biertonnekes' en 'HetTrompken' (1670). "t Hof van Sevenbergen' (1496) (het grote huis links op de ansicht) was eens het woonhuis van Jhr. Bosch van Drakensteijn 1907. Dit pand heeft nadien verschillende namen gehad. De laatste naam die in het rijtje stond was 'Het Glashuis'. De stedelijke regering gafin 1656 aan Guilielmo van Bree, octrooi voor het vervaardigen van glas. Het prachtige glaswerk sindsdien door van Bree, te samen met Bonhomme uit Luik, hier vervaardigd, was overal zeer gezocht. Het Bossche stadsbestuur, die met de nieuwe industrie harer stad hoog was ingenomen, heeft voorname vreemdelingen dikwijls dit glaswerk als geschenk aangeboden. Op de andere ansicht is het grote huis links al afgebroken terwijl er al druk gebouwd wordt aan de Gruijtersfabrieken. Zelf ken ik deze straat zoals ik ze in de 2e helft van de jaren vijftig heb meegemaakt als jonge jongen maar ook met mijn werkzaamheden bij het gas- en waterbedrijfvan' s-Hertogenbosch. Mijn liefde voor de binnenstad is door mijn werkzaamheden geboren, ikheb toen in bijna alle straatjes gewerkt. Jo Hendriks
Ansicliwc VmamtGng]o Hendriks Bron: Oude Namen va11Huiun en Straten te's-fürtogenbosch. 's-fürtogenboscligmliial!nisvan vesting mfortt1l
Kopij voor het eerstvolgende Kring-Nieuws dient uiterlijk vrijdag 9 mei 1997 te worden ingeleverd bij Secretariaat Kring-Nieuws Postbus 1162, 5200 BE 's-Hertogenbosch of bezorgen in het Kringhuis.
secièfoï1ëïatvan KRING "VRIENDEN VAN 's-HERTOGENBOSCH" Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch KRINGHUIS Vlsstraat 42b 5211 DN 's·Hertogenbosch Telefoon 073 • 613 50 98 Telefax 073·6146021 Openingstijden: Maandag t/rn zaterdag van 1o.oo - 17.00 uur Zon- en feestdagen : van 12.00-17.00 uur • bovendien op donderdag • van 18.00 - 21.00 uur BETALINGEN - Postgiro 3.119.716 • Bank van Lansehot rek.nr. 22.51.91.202 , - Jaarlijkse bijdrage mlnlmar f25,- Jeugdleden f 15,Krlng-Nleuws Is het zes maal per jaar verschijnend tijdschrift ' van de Kring ''Vrienden van · 's-Hertogenbosch". REDACTIE: Harry 81ankert, Aart Bogers, Jack van Èlten, Alexander . Franssen, Theo van Herwijnen, · Jan Kleljne en Atl Llnders {voorzitter/secretaris). AAN DIT NUMMER WERKTEN MEDE; Kok de Bekker-Dupont, Frits op ten Berg, Joris van den Bergh, : Erik-Jan Broers, H. Durvllle, Petra van der Elst, J. v. Haare Ad van der Heljden, Jo Hendriks.• Hein Kurvers, Paul Spapens, Elly Strang, stan swarts en J.J. van Veldhuizen. REDACTIE·ADRES: . Secretariaat Kring.Nieuws • Postbus 1162 • 5200 BE 's-Hertogenbosch
•VORMGEVING: • Alexander Franssen. • Jack van Etten en Atl Llnders DRUK: Prlntex 's-Hertogenbosch Oplage 1700 stuks
Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van • de redactie. KN - APRIL 1997
16
Vereniging Kring Vrienden
van 's-Hertogenbosch 's-Hertogenboek 1997: 'Willem van Oranje, 's-Hertogenbosch en de dichter van het Wilhelmus' In het kader van de jaarlijkse boekenweek is deel 12 van de serie 's-Hertogenboek verschenen, een initiatief van boekhandel Adr. Heinen en Coen Free. 's-Hertogenboek vertelt het verhaal van Willem van Oranje als leider van de opstand en zijn directe relatie tot de stad 's-Hertogenbosch in de jaren 1544 - 1579. Bij de bestudering van oude kronieken en eigentijdse literatuur met betrekking tot deze periode stuitte Coen Free op gegevens die kunnen leiden naar de nog steeds onbekende auteur van het Wilhelmus. In 'Willen van Oranje, 's-Hertogenbosch en de dichter van het Wilhelmus' deelt hij de eerste resultaten van zijn onderzoek mede, wat dit boek een extra dimensie geeft. 'Willem van Oranje, 's-Hertogenbosch en de dichter van het Wilhelmus' is verkrijgbaar voor f 19,50 in het 'Kringhuis, Erfgoedwinkel 's-Hertogenbosch'. Ander 'Wilhelmus-producten' in ons assortiment zijn: - het complete Wilhelmus in aardig vormgegeven mapje, verkrijgbaar voor f 3,50 - een ansichtkaart met het eerste couplet van het Wilhelmus verkrijgbaar voor f 1,50
'Van Museum naar Museum."': gratis stadswandelingen tijdens Nationaal Museumweekend Het thema van het Museumweekend 1997 is 'wandelen'. In samenwerking met het Noordbrabants Museum, het Kruithuis, Museum Slager en het Zwanenbroedershuis biedt de Kring een bijzonder museum wandelarrangement. Tijdens beide dagen is het mogelijk om onder leiding van een gids van de Kring van lokatie naar lokatie te wandelen. U bent vrij om 'uit de wandeling te stappen' om een kijkje te nemen in één van de musea. leder half uur kunt u namelijk weer aansluiten bij een volgende wandeling, welke u weer naar de volgende lokatie voert. Een bijzonder ochtend of middagvullend programma. Op de speciale Museumweekend folder vind u de informatie over duur en vertrektijden van de wandelingen en tevens informatie over rondleidingen in de musea en het Zwanenbroedershuis. De folder ligt op 12 en 13 april voor u klaar in het Kringhuis en de diverse lokaties. Tot ziens op een van de Museumwandelingen!
Zeefdruk Binnendieze Nieuw in het assortiment van het 'Kringhuis, Erfgoedwinkel 's-Hertogenbosch' is de prachtige originele zeefdruk 'De Steden en de Ogen' van kunstenares Mynke Buskens. De zeefdruk, met een afmeting van 70 bij 100 cm., bevat twaalf afbeeldingen van haar grafiettekeningen van verschillende impressies van de Binnendieze door de 'ogen' van de kunstenaar. De zeefdruk 'De Steden en de Ogen' is verkrijgbaar voor de bijzondere prijs van f 29,95.
Postadres: Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch • Bezoekadres: Visstraat 42 's-Hertogenbosch
0