Kringnieuws 1997 11 23 142 by Jack van Elten

UITGAVE VAN

KRING

" VRIENDEN VAN

' s- HERTOGENBOSCH " JAARGANG 23

- NUMMER

5 -

NOVEMBER

1997

VAN DE REDACTIE DE PARADE ALS CULTUREEL CENTRUM VAN DE STAD

VAN DE REDACDE: Parade als cultureel centrum van de stad (lJ Open Monumentendag (7) J. vd Thillart (8) Rosmalen en Empel anno 1791 (8J

VAN DE BE$TUURSTAFEl: Lezingen (4} Excursie {41 Vacature (41 Beëindiging penningmeesterschap Ad van der Heijden {4} Oproep(4) Uitnodigi'1g ledenvergadering (SJ Begroting (SJ Hartelijk welkom (7l BOSSCHE HISTORIE: Maten en geWichten (11} EXCURSIE: Verslag excursie loonse · . . Drunense Duinen (13) MOETJE.NOU TOCWS·KIJKE: Perismarkt c1 a1 STJC~TJNG. GAStHE.ERSCHAP (16)

Paradt, liuUf~esituatie ifotoAartBogers)

Werkgroep Parade presenteert toekomstvisie over de ontwikkeling van de Parade Denkend aan de Parade doemt niet bouwkundige principes een construchet beeld op van een sfeervol plein aan tieve bijdrage leveren aan de discussie de voet van de eeuwenoude Sint-Jan, over de toekomstige ontwikkeling van maar het spookbeeld van een altijd de Parade. overvolle patkeerplaats. Gelukkig komt hierin binnen afzienbare tijd ver- Een gebied in beweging Door de eeuwen heen is het gebied andering: de Parade wordt autovrij! Daarom wordt momenteel gedisrus- aan de zu1dzijde van de Sint-Jan voortsieerd over de nieuwe ·inrichting van durend in beweging geweest. Zo'n zehet plein. Verschillende plannen zijn venhonderd jaar geleden vervulde de de afgelopen tijd reeds gepre5enteerd. huidige Parade (de Middelste Peper) De Werkgroep · Parade van de Kring ' een centrale rol in het stedelijk leven. "Vrienden van 's-Hertogenbosch'' wil De burgerij ontmoette elkaar op het in het rapport Parade, de Bossche plein en zelfS terechtstellingen werden stadssalon; een culturele pl1Zzle op er voltrokken. Ten tijde van de bouw basis van cultuur-historische en stede- van de gotische kathedraal veranderde

VAN DE REDACTIE

den de huidige kastanjebomen geplant. Inmiddels was ook de omgeving van het plein ingrijpend veranderd. Het Theater aan de Parade was gebouwd en er had zich een groeiend aantal horecagelegenheden gevestigd. Bij de meer recente ontwikkelingen lag de nadruk vooral op de Sint-Jan. Denk aan het smeedijzeren hek en de onlangs geplaatste verlichting. Voor de rest veranderde er nauwelijks iets, het plein bleefhoofdzakelijk het domein van de auto's.

De Parade als cultureelcentrutn

Gfo6afe scfos 'maximaa( .,

scmano

(rayyort Paradt, dt Bosscfû stadSsafon em cufturtfeyuzzft)

het aanzien van het gebied echter volledig. Om plaats te maken voor de nieuwe Sint-Jan werd het bestaande begijnhof verplaatstnaardeMiddelstePeper. Het plein werd bebouwd. Hoe dit ommuurde begijnhofer precies uitzag is niet bekend. In ieder geval stond er een eigen aan de Heilige Nicolaas toegewijde kerk. Daarnaast woonruimte voor de begijnen, een verpleeghuis voor zieken, een wasplaats, een bakhuis, een slachthuis, een brouwerij en meer van dat soort voor die tijd onmisbare voorzieningen. Al met al was het een aanzienlijk complex waarrond 15oozo'n 200 begijnen woonden. Ten tijde van de reformatie verdwenen geleidelijk ook de begijnen uit het stadsbeeld. Na de val van' s-Hertogenbosch in i629 mochten Zich geen nieuwe begijnen meer in het begijnhofvestigen. Het complex kwam leeg te staan en viel ten prooi aan het verval. Rond 1675 overleed de laatste begijn en twee jaar later stortte een deel van de niet meer in gebruik zijnde Sint-Nicolaaskerk in..Op last van het stadsbestuur werden daarna geleidelijk alle gebouwen gesloopt. Het vrijgçkomen terrein kreeg vanaf het midden van de achttiende eeuw een functie als paradeplaats voor het stedelijk garnizoen. De Parade was in die dagen een deftig, door drie rijen bomen omzoomd plein. Overdag het toneel van militaire exercities en's avonds het domein van de burgerij, de jeugd en flanerende paartjes. Eigenlijk bleef de Parade tot na de Tweede Wereldoorlog deze functies vervullen. Midden jaren zestig kreeg het plein in het kader van het gemeentelijk structuurplan 'Houwen zo, bouwen zo' de functie van parkeerterrein. De oude lindebomen werden gekapt en het plein werd verhard. Pas in de jaren zeventig wer-

Historisch gezien zijn er nauwelijks zaken waarnaar bij de herinrichting moet worden teruggegrepen. Het terrein is immers voortdurend van aanzien en functie veranderd. Dat biedt mogelijkheden een eigentijdse visie te ontwikkelen, waarbij vanzelfSprekend terdege rekening moet worden gehouden met de historische omgeving. Het centrum van 's-Hertogenbosch wordt gedomineerd_door twee.grote pleinen: de stenige Markt en de door bomen·Ömzoomde Parade. De markt als commercieel en bdtuurlijk centrum van de stad en de parade als ruimtelijk middelpunt van het religie• ) ze en culturele gebeuren. Deze 'tweedeling' moet in de ogen van de Werkgroep Parade ook in de toekomst gehandhaafd blijven. De culturele functie van het plein moet zelts worden versterkt door de bouw van een cultureel centrum aan de zuidzijde van de Parade. In dat nieuw te realiseren gebouw zou een toeristisch informatiecentrum - lees de VVV en het Kringhuis- kunnen worden ondergebracht en eventueel volgens het maximale scenario van de werkgroep een concertzaal, een filmhuis, een poppentheater en een dansschool. Bezoekers krijgen in het centrum informatie over de historie van de stad, over culturele evenementen, over verblijfsaccomodaties en over allerhande zaken van toeristisch belang. De Parade zou zo de spil van het culturele leven worden. Van toeristisch belang zou ook het eventueel ondergronds nog aanwezige bodemarchiefkunnen zijn. De herinrichting van de Parade is het aangewezen moment om uitgebreid archeologisch onderzoek uit te voeren. Het hele opgravingsproces moet zoveel mogelijk voor het publiek toegankeli_ worden gemaakt. Later zouden de fundamenten van het Begijnhof en de Sint-Nicolaaskerk in het hele herinrichtingsplan kunnen worden opgenomen.

Breedte- of diepteplein De Werkgroep Parade presenteert in haar rapport twee uiteenlopende toekomstscenari9'.s: een gematigd ~n een maximaal model. In het gematigde model wordt uitgegaan van de huidige pleinvorm van de Parade, terwijl in het maximale model stedebouwkundige pp.ncipes de basis vormen. Stedebouwkundig bezien, zo wordt in het rapport naar voren gebracht, zijn twee ideaaltypen van pleinen té onderscheiden: een diepteplein en een breedteplein. Bij een diepteplein zou gedacht moeten worden aan een plein waarbij de toren van de Sint-Jan een duidelijk verticaal element aan het eind van het plein zou vormen. Volgens deze optiek zou de Parade dan gesitueerd m,oeten worden in de Kerkstraat (inclusief alle aanpalende bebouwing). Het spreekt voor zich datditindeprakrijkonhaalbaarenookonwenselijkzouzijn. Bij een breedteplein vormt de hoofdfacade van een gebouw

VAN DE REDACTIE

breedteplein ooit daadwerkelijk te kunnen realiseren zijn een aantal forse bouwkundige ingrepen in de bestaande situatie rondom de Parade noodzakelijk. De bebouwing langs de oostelijke kant van de Parade en de hoek van de Choorstraat moet gedeeltelijk worden gesloopt en verbouwd om pleinruimte te creëren. Vrijgekomen gebouwen zullen worden herbestemd en heringericht. Zo zou een bestaande kapel omgebouwd kunnen worden tot Jeroen Boschmuseum. Ook wordt gedacht aan het verplaatsen van de hoofdentree van de Sint-Jan naar het zuidertransept. Daar tegenover (ter hoogte van de huidige ingang van het Theater aan de ParadeJzou het nieuwe toeristisch informatiecentrum de afsluiting van het breedteplein vormen. Eigenlijk dienen er dus bijna twee nieuwe gevelwanden te worden gecreëerd om een en ander te kunnen realiseren. De gematigde variant gaat uit van de huidige pleinvorm. Grote bouwkundige ingrepen in de bestaande bebouwing zijn hierbij niet noodzakelijk. Aan de zuidkant van de Parade, op het huidige parkeereiland, wordt een transparant toeristisch informatiecentrum gebouwd. Dep leinruimte wordt als het ware opgespannen als een langwerpig blok tussen de Sint-Jan en het toeristisch informatiecentrum. De oostelijke pleinwand zou tot aan de plebanie moeten worden omgevormd tot een veelvormig museale-theater voorziening. Samen met ,het Theater aan de Parade en het toeristisch informatiecentrum zou dit volgens de opstellers van het rapport het nieuwe 'Bossche Cultuurpaleis' moeten gaan vormen.

G~6ati scfitts

gematiJcf

scenario'

[rayyort Paradi, dt Bosscfit stadSsa~n un cufru-

reliyuzzft)

)

de afsluiting van het plein. Denk bijvoorbeeld aan de Dam in Amsterdam waar de voorgevel van het paleis het beeld in de breedte domineert. Een dergelijk breedteplein vorm,t de basis van het maximaal scenario van de Werkgroep Parade. In hun ogen zou in de toekomst een plein moeten ontstaan over bijna de hele zuidgevel van de St. Jan. "De Sint-Jan manifesteert zich hier in volle glorie aan het plein en zowel de entree in het zuidertransept als de gehele kathedraal zijn maximaal zichtbaar!", aldus de werkgroep in haar rapport. Om het ideaal van een

[adVtrtentit)

Bewustwordingsproces op gang brengen

Het is toe te juichen dat de Werkgroep Parade het heeft aangedurfd om op basis van cultuur-historische en stedebouwkundige principes twee alternatieven te ontwikkelen voor de toekomstige inrichting van de Parade. De combinatie van het behouden van het tastbare cultuur-historisch erfgoed en het inpassen van moderne stedebouwkundige principes is lovenswaardig. Deze wil het oude met het nieuwe te verbinden creëert echter tegelijkertijd een sparmingsveld dat de nodige vragen oproept, die niet zomaar te beantwoorden zijn. De haalbaarheid van de voorstellen, vooral de ontwikkeling van de maximale variant, is daardoor in nevelen gehuld. Niet voor niets pleit de werkgroep in haar slotWij staan bekend om onzé grote conclusie voor een bewustwordingscollectie boeken over onze stad. proces , 'waarin de afstemming van Ook de Meierij van ·s,Hertogentiosch, meningen en belangen kan leiden tot een heldere bepaling van het imago onze provincie en geschiedenis in het van de Parade en een daarbij behorenalgemeen is bij ons goed vertegende vormgeving, die in onze stad breed woordigd, Het is de l]loeite waard eens zal worden gedragen.' om bij ons binnen te stappen,

fit:Hefnen BOBKHANDRL

Jan Korsten AartBogers

Kerkstraat 23-27, 5211 KO 's-Hertogenbosch, TeL (073) 613 00 12, fax (073) 612 09 90, E-mail: adr.heinen@pi,net

VAN DE BESTUUSTAFEL

VAN DE BESTUURSTAFEL Lezingen Door de Stichting Brabantse Regionale Geschiedbeoefening (BRG) worden een drietal inleidingen georganiseerd onder het thema 'Stadsgeschiedenis's-Hertogenbosch 1629 -1990'. Ze zijn te beschouwen als een nadere uitdieping van de onderwerpen die in het onlangs verschenen boek over 's-Hertogenbosch na 1629 aan de orde komen. De inleidingen worden gehouden in het Sint-Janslyceum, op de dinsdagen 11, 18 en25november. Kostenf 25,-. Opgave bij deBRG, tel. (073)6146193 . Het jaarlijks programma van de BRG is ook in het Kringhuis in te zien. Het boek' s-Hertogenbosch 1629-1990 is uiteraard ook in het Kringhuis te koop.

Excursie In de maand december, vermoedelijk op een werkdag, wordt er een bezoek gebracht aan de stad Leuven. Meer speciaal gaat de aandacht uit naar het thema 'neo-gothiek'. In Leuven wordt namelijk op een viertal locaties in tentoonstellingen aandacht besteed aan de invloed van de neo-gothiek. Het totaalprojekt heeft de titel 'De Ingenieuze Neogothiek' en kan als aanvulling op de enige tijd geleden in Gent gehouden tentoonstelling worden gezien. Deelname is beperkt tot 50 personen. Opgave door intekening via het Kringhuis. (tel. (073) 613 50 98) Degenen die ingetekend hebben krijgen in november nader bericht over de precieze datum en de kosten.

Vacature De Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch" zoekt heden een vrijwilliger/ ster, die tegen een kleine vergoeding de functie vanADMINISTRATEUR (M/V) wil vervullen. Hij/ zij zal, minstens iedere doordeweekse morgen, in het Kringhuis aanwezig moeten zijn. Zijn/haar werkzaamheden zullen kort samengevat bestaan uit: het aannemen van de telefoon, de postverzorging, het bijhouden van de leden-administratie (viaAccess/Microsoft), de direct uitvoerbare financiële taken, zoals het verwerken van giro/bankbetalingen, het beheren van de kas alsmede die werkzaamheden die logisch uit genoemde opsomming voortvloeien. Wij denken aan een Kringlid, die over veel vrije tijd en de nodige ervaring beschikt Geïnteresseerden kunnen nadere informatie krijgen bij Stan Swarts, secretaris van de Kring: tel.(073)6411779.

Beëindiging penningmeesterschap Ad van der Heijden Vanwege persoonlijke omstandigheden ben ik genoodzaakt om mijn vrijwilligerswerk voor de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch" te beëindigen. Mijn 'betaald' werk overdag, mijn privéleven en studie vereisen veel meer aandacht die ik al enige tijd niet heb kunnen geven. Per half oktober zet ik er een punt achter. De begrotingscyclus voor 1998 is dan afgerond. Ik kijk terug op een bijna twee jaar durende plezierige samenwerking in het bestuur en met vele andere kringleden. Als gewoon lid blij fik betrokken bij de Kring Vrienden en zal de gebeurtenissen met aandachtvolgen. Ik heb er alle vertrouwen in dathet bestuur en vrijwilligers de ingeslagen weg van professionalisering zullen voortzetten. Met vriendelijke groet, Ad van der Heijden

Oproep Ter versterking van het Bestuur van de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch" roepen wij hierbij candidaten op voor meer algemene functies en voor de functie van penningmeester. Wij vragen van alle candidaten, dat zij met enthousiasme voor de stad, bereid zijn om tijd en moeite te besteden aan de Kring-activiteiten, die op het terrein liggen van de cultuurhistorie, en bovendien oog heb ben voor het specifieke karakter van de Kring als een vereniging met vele actieve leden op velerlei terrein. Naast candidaten voor meer algemene besruurstaken, roepen wij met nadruk ook candidaten op voor de functie van penningmeester met als taak het bewaken van de financiën van de Kring, samen met de andere bestuursleden het fi nancieel beleid van de vereniging verder uitbouwen en met behulp van vrijwilligers zorg te dragen voor een alerte uitvoering van de dagelijkse financiële gang van zaken. Graag reacties, ook als u ons attent wilt maken op mogelijke andere geïnteresseerden, bij de voorzitter van het Kring Bestuur: de heer Hein Kurvers, p.a. Kringhuis, Visstraat42 Bin 's-Hertogenbosch, telefoon: (073) 612 49 18 of (0418) 516518.

VAN DE BESTUUSTAFEL

Uitnodiging voor de Ledenvergadering op zondagmiddag 14 december 1997 om 14.00 uur in SociĂŤteit Amicitia, Peperstraat 15 in 's-Hertogenbosch. Het Bestuur nodigt u hierbij graag uit voor de Ledenvergaderingvan de Kring "Vrienden van' s-Hertogenbosch", die traditiegetrouw nu weer op een zondagmiddag is gepland. Nu alvast een praktische (parkeer)tip: daar voortaan ook op zondag parkeergeld verplicht is kuntuhetvoordeligstop het Vonken Vlamterrein parkeren! 14.00 uur Aanvang Ledenvergadering

daartoe vindt u in dit nummer. Tijdens de Ledenvergadering zullen wellicht nadere mededelingen volgen. b. Verkiezing van plaatsvervangende leden van de kascommissie: Kandidaten zijn: de heren F.W. op ten Berg en Ph. H.M. Dries. 4. Begroting 1998: De begroting en de toelichting hierop vindt u elders in dit nummer. 5. Rondvraag en Sluiting.

Agenda: 1. Opening, berichten en vaststelling van de agenda

5.()() uur Pauze

2. a. Verslag van de laatste ledenvergadering van 30 juniI977

(zie het augustusnummer van het Kring-Nieuws, pagina 3) b. Naar aanleiding van het verslag. 3. a. Verkiezing Bestuursleden. Elders in dit nummer van het Kring-Nieuws kunt u lezen dat onze penningmeester wegens persoonlijke omstandigheden helaas heefi:moeten besluiten terug te treden. Wij streven er naar om zo gauw mogelijk het Bestuur aan te vullen..Een oproep

15. 30 Presentatie door de heer C. Gillhaus. De heer Gillhaus is bereid gevonden om vanuit de ad hoc werkgroep 'Vestingwerken' de toekomst te schilderen van de Vesting ĂŠn de Vestingwerken van' s-Hertogenbosch. Wij hopen u 14december aanstaande te mogen begroeten! StanSwarts, secretaris

Begroting Begroting 1998 Kring 'Vrienden van 's-Hertogenbosch' LASTEN

BATEN 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Ledenbijdrage Marge eigen uitgaven Subsidie projectgroepen Donaties en subsidies Advertenties/sponsoring Diverse opbrengsten

44,000 3,200 2,500 1,500 1,000

Totaal baten

52,200

7a. Activiteiten leden Âˇ 7b Excursies leden (saldo) 8. Werk- en projectgroepen 9a. Huisvestingskosten 9b. Afschrijvingskosten 10. Bestuurskosten 11. Secretariaat 12. Kringnieuws 13. Kosten jubileum 14. Contributies en abonnementen 15. Representatie en promotie 16. Administratiekosten 17. Verzekeringen/diversen 18. Bescherming monumenten

9,900 550 7,500 11,682 10,500 1,200 6,650 8,400 5,000 1,200 800 1,250 1,700 PM

Totaal lasten

66,332

Baten minus lasten

-14,132

19. Rentebaten/-lasten

4,500

Verenigingsresultaat

-9,632

Bijdrage uit resultaat Gastheerschap

7,500

Totaal resultaat

-2,132

VAN DE BESTUUSTAFEL

Toelichting op de begroting 1998

1. Ledenbijdrage 'Voor 1998 is uitgegaan van 1600 leden, dit is een toename van de betalende leden met 75 ten opzichte van de stand' van 1525 per 1-10--97. Het ten doel gestelde aantal betalende leden is hiermee behaald. Het bestuur heeft gemeend ook voor 1998 de contributie niet te hoeven verhogen. Afhankelijk van de ontwikkelingen in 1998 wordt voor 1999 de hoogte van de contributie weer bezien.Gemiddelde contributie bedraagt circa 27.50

2. Marge verkoop eigen uitgaven Dit betreft de uitgaven voor risico van onze vereniging. Met name Kroniek deel 2 en stripboek Johanna. Opbrengst verkopen Inkoopwaarde van de verkopen

3. Subsidie projectgroepe~ 2.500

8. Werk- en projectgroepen

12. Kringnieuws

Budgetvoorde werkgroepen Budgetvoorde projectgroepen

Drukkosten voor 4 kwartaaluitgaven 'Porti, etiketten en diverse kosten'

5.000

'De kosten van de projectgroepen worden gedekt door de ontvangen subsidie, zie punt 3.'

9a. Huisvestingskosten Huur 'Energie (367,50 per maand)' Verzekering Onderhoud Telefoon en fax Consumpties Schoonmaakkosten

22.260 4.410 300 500 900

r.300 3,000

32.670 Doorberekening aan Stg. Gastheerschap 'Doorberek. aanStg. Binnendieze (werkplek, adm. en leiding)' Doorberekening vergaderingen ed.

-14188

-5.000

7a. Aktiviteiten leden 0

2.200 I.800

Thans betreft dit de kosten van he路 administratiekantoor. Zie echter de advertentie elders in dit blad 'waarin wij, ter vervanging van het administratiekantoor, dringend op zoek zijn naar een administrateur' die regelmatig aanwezig kan zijn in het Kringhuis!

17. Diversen 900

300 500

19. Rentebaten/-lasten

11. Secretariaat Porti Fotokopie毛n Waardebonnen Kantoorartikelen Lidmaatschapskaarten en stickers

2.000 300 500 300

Rentebaten 450%over 111,100 Rentebate uit hoofde van vordering op Stg. gastheerschap Bankkosten etc.

400

1.000 300 200 2.600

3.700 4.750 8.450 -7.900

Bewaar uw lidmaatschapskaart 1997!

Acceptgirokaarten Antwoordnummer Parkeervergunning Briefpapier en enveloppen Computerkosten

3.500

r.500 -500

4.500 1,300

1.400

7b. excursies leden

16. Administratiekosten

1.200

Dit betreft de verwachte opbrengst van adverteerders in Kringnieuws.

Bijdrage leden

Dit betreft de reservering voor de viering van het 25-jarig bestaan in r998 en voor Wooncultuur.

verzekeringen 'cadeaubonnen, bloemen ed' Overig

Studiekosten e.d.

Excursie 1 Excursie2

13. Kostenjubileum

10. Bestuurskosten

5. Advertenties/sponsoring

Nieuwjaarsreceptie Ledenvergaderingen 'Lezingen (honorarium spreker, koffie ed.)' Tijdschrift vrijwilligers Kosten bibliotheek Vrijwilligersavond Tentoonstellingen Ledenwerfkosten Overig

In het kader van het Lustrum komt er in 1998 nog een extra uitgave. Deze uitgavedruktophetbudgetvandeLusrrumcommissie. Voorts zijn er verkenningen over de inrichting van het toekomstige Kringb lad.

-1.200

11.682

Dit betreft de verwachte opbrengst van subsidies/giften/ donaties

1.500

2.229

8400

9b. Afschrijvingskosten

4. Donaties/subsidies

6.171

400 150 0

1.200

Opgesteld d.d. 7oktober 1997 Ad van der Heijden, penningmeester

VAN DE BESTUUSTAFEL • VAN DE REDACTIE

HARTELIJK WELKOM Zoals ook in het aprilnummer mogen wij opnieuw een groot aantal nieuwe leden begroeten; opvallend is het aantal opgaven van buiten 's-Hertogenbosch!

Uit 's-Hertogenbosch: de heer G. Egelmeers, mevrouw B. v.d. Meerendonk, de heer F. Jansen, de heer P. v. Grinsven, mevrouw G. Rijnders, mevrouw M. Bröcheler, de heer A. Huiskes, de heer W. Oostdam, de heer J. v. Oostendorp, de heer N . Laros, mevrouw K. Meijer, deheer S. Gruijters,de heer J. Ebben, mevrouw D. Ekstijn, de heer N . Bosters, mevrouw M. Bosters, mevrouwC. Janssen, de heer R. Pelders, de heerT. Stassen, de heer C. Heeren, de heer A. Swarts, mevrouw H. Swarts, de heer R. Driessens, de heer P. Meijwaard, de heer R. Christ, mevrouw M. v. Dun, mevrouw A. v.d. Thillart, mevrouwJ. v. Hoogstraten, de heer A. v.d. Heijden (2 x), de heer P. Alaerds, de heer W. Schouten, deheer J. de Bont, deheer P. Govers, de heer L. Holtslag, mevrouw J. Schreuder, de heer P. Nuijten, de heer A. Schuurbiers, mevrouw P. Tielens, mevrouw E. Geurts, de heer M. Rovers, mevrouw H. Vermeer, mevrouw J. Theunissen, mevrouw G. van Dijk, de heer R. Olthof, de heer H. Kelder, de heer R.de Vleeschauwer, deheer P. Dekker, mevrouw E. Bussel, mevrouw J. v.d.

Aa, mevrouw M. Mijsberg, de heer A. Krans, mevrouw M. Andriesse, mevrouw G. Bruggen, de heer D. v.d. Broek, de heer P. Verdaasdonk, mevrouw L. Gassen, mevrouw M. v.d. Boogaart, mevrouw I. Hunink, de heer W. Steenbeek, de heer C. v.d. Akker, de heer A. Verweij, mevrouw W. Hamers, de heer H. Kommeren, mevrouw Y. Schram, de heer J. v. Mil, de heer M. H uibers, de heer J. Jongman, de heer W. Frijns, de heer B. Jansen, de heer J. d. Groot, mevrouw M. Verdonk, mevrouw H. v. Ooijen, de heer J. Martens, mevrouw V. Boels, deheer A. Damen, de heerE.Florijn,deheerJ. v. Berkom,mevrouw M. Joustra, mevrouw J. v.d. Nosterum, mevrouw N . v. Ooijen, de heer J. v.d. Heuvel.

Uit Rosmalen: de heer P. Roos,deheerC. v. Katwijk, mevrouw C. Coppens, mevrouw J. ten Braak, de heer A. Coenen, de heer J. Poortrnan, de heer W. v. Oosterwijck, de heer C. Bruyniks.

Uit St.-Michielsgestel: de heer L. d. Graaf, de heer B. Blekkenhorst, de heer W. v. Son, de heer B. Smeele, de heer W. Boemaars.

Uit Vught: de heer E. Morssink, de heer H. Groenendijk, Groenewoud Vastgoed, de heer W. v. Boxtel.

En Verder: de heer en mevrouw Heymans uit Oss, de heer C. Schellevis uit Haarsteeg, de heer H. Hooymans uit Batenburg, mevrouw R. Carpay en mevrouw S. v. Rosmalen uit Berlicum, de heer M. Walschots uit Cromvoirt, de heer J. v. Dartel uit Heeswijk-Dinther, de heer J. Korsten en de heer J. v. Beek uit Nuland, de heer P. Penning de Vries uit Geffen, mevrouw C. Minderhout uit Boxtel, de heer C. Willems en de heer J. Lammers uit Helvoirt, de heer R. Hage uit Zutphen, de heer J. Amelfort uit S.t .Oedenrode, mevrouw A. Prins uit Haaren, de heer A. v. Doorenmalen uit Hedel, de heer P. v. Beek en de heer A. Bloemen uit Eindhoven, de heer M. Rovers uit Hintham, de heer J. Keulen en mevrouw A. Spijkerman uit Maastricht, deheerdeLaaten deheerM. Mulders uit Drunen, de heer J. Teklenburg uit Nieuwkuyk, de heer N . d. Vries uit Veghel, mevrouw M. v. Asten uitHelmomd, de heer en mevrouw G. Tegenbosch uit Schijndel, mevrouw R. v. Wagenberg uit Steinsel in Luxemburg, deheerC. v.d. Pol uit Kalmthout in Bel-

gië. Het Bestuur hoopt van ganser harte dat wij U regelmatig zullen ontmoeten en dat U zich spoedig bij ons thuis zu 1r voelen!

'fAN DE REDACTIE }\weeksehool en Kloasttr "f/(ariënburf' uan de ~usters Gu:: J. )'Ir. J. 's-}{ertogenboseh. $!'. Janssingel.

OPEN MONUMENTENDAG 1997 Op zaterdag 13 september j.l. vond de elfde OM-dag plaats. Voor' s-Hertogenbosch was het eigenlijk de twaalfde, omdat reeds eerder dit jaar, op 19 en 20 juli, een OM-dag plaats had. Die dag stond in het teken van kloosters en kerken. De dag in september had als motto 'Scholen als monument'. Mijn verwachtingen waren hooggespannen. De dag begon voor mij om 10.00 uur met een tocht in een Engelse schoolbus

VAN DE REDACTIE

Belgisch kenteken en een Belgische chauffeur vanuit de Sint-Josephstraat naar achtereenvolgens het Sint-Janslyceum, Koning Willem !-college en Hogeschool 's-Hertogenbosch. De buspassagiers konden onderweg uitstappen om een rondleiding te krijgen in de betreffende school. Om de wachttijden op deze drie locaties tot een minimum te beperken was er een tweede schoolbus ingezet, die startte vanaf de Van der Does de Willeboissingel. De ene bus reed rechtsom en de andere linksom. In de Bossche binnenstad stonden de deuren van een groot aantal (voormalige) schoolgebouwen open om bezoekers te ontvangen. In de Aloysiusschool aan de Sint-Josephstraat 20 was een oorspronkelijk schoollokaal ingericht, waarin Gerard Rooijakkers lessen gafin aardrijkskunde (blinde kaart), historisch dictee en vaderlandsche geschiedenis. Ook wa- · ren in die school klassenfoto's te bezichtigen. Van een foto uit 1931 waren de namen van een groot aantal leerlingen bekend. Bij recentere foto's uit de jaren 1947-1958 ontbraken merkwaardig genoeg de namen van de leerlingen.

In het gebouw van de voormalige Aloysiusschool was tot voor kort de R.K. IVO-MAVO gevestigd. Momenteel staat het leeg. Overigens verzekerden mij enige bezoekers, dat de Aloysiusschool op nummer 20 stond en niet, zoals in het programmaboekje staat, op nummers 18 en 20. Op nummer 18 was de Paulus-ULO gevestigd. Helaas ontbraken er (klassen)foto's in de Mariënburg (Kweekschool en huishoudschool) aan de Sint-Janssingel en de scholen aan de Papenhulst (Kweekschool Concordia en H. Hart MULO). Ook opmerkelijk was dat er bijna geen fraters en nonnen te bekennen waren, die in vroeger tijd het onderwijs in 's-Hertogenbosch verzorgden. De schoolgebouwen aan de Sint-Janssingel en Papenhulst zijn nog steeds als school in gebruik: zij fungeren tijdelijk, in afwachting van verhuizing naar de Vlijmenseweg, als dependances van het Koning Willem !college. De verhuizing van de Mariënburg zal nog wel een jaar ofvijfop zich laten wachten. Daarna zal de gevel behouden blijven en wordt de rest van de school omgebouwd tot appartementen

J. vd Thillart Eind november wordt het boek "Tekeningen, Bomen, Landschappen, Kinderen'' van J. vd Thillart gepresenteerd. Het werk van vd Thillart heeft veelal betrekking op de stad, bomen in de Wamberg, enzovoort. Hij verdient het wel weer eens in de aandacht te komen.

en krijgt de tuin een openbaar-groenbestemming. Bij de school aan de Papenhulst sprak ik enige oud-leerlingen. Zij misten in de school het Heilig-Hartbeeld, dat blijkbaar een onuitwisbare indruk heeft nagelaten. Dit jaar konden het Paleis van Justitie en het gebouw van het Waterschap aan de Postelstraat voor het laatst bezichtigd worden. Al met al heeft deze OM-dag niet aan mijn verwachtingen voldaan. Ik had verwacht, dat er in de opengestelde schoolgebouwen meer foto's te bezichtigen waren geweest. De geschiedenis van de scholen staat overigens goed beschreven in het programmaboekje. De Stichting Open Monumentendag bracht ter gelegenheid van de 11° OM-dag twee boekjes op de markt, een over (uiteraard) monumentale school gebouwen en een over historische boerderij en. Beiden zijn te koop in het Kringhuis voorf 6.oo per stuk.

Theo van Herwijnen

Tevens is er in Galerie Kunst & Werkomgeving, Hinthamerstraat .161 van 30 november tot 21 december 1997 een tentoonstelling van zijn werken. Deze tentoonstelling is te bewonderen van donderdag tot en met zondag tussen 12.00 en17.oouur. Het boek is voor 75,- vanaf 30 november in het Kringhuis te koop.

Rosmalen en Empel anno 1791 In 1791 ontvingen de dorpsbesturen va:n plaaÎ:sert in de'Meierij van s-Hertogeni?osch van di:·rentmeester-generaal een circul~i~e in"ét het verzoek om de daarin gestelde zes vragen ten aanzien van de toestand van hun dorp te beantwoorden. De ap.twoordbrieven zijn bewaard gebleven en ·berusten in het archiefvan de Leen- en Tolkamer onder inventarisnummer 298 in het rijksarchief te' s-Hertogenbosch (archiefblok 026.05). I

De schepenen van Rosmalen beantwoordden de circulaire op 28 maart 1791, die van Empel op 1april179i.

Hieronder worden de antwoordbrieven van de dorpsbesturen van achtereenvolgens Rosmalen en Empel vermeld.

koophandel, maar enkel en alleen voor de vee en landbouw geschikt, gemerkt 1 dat het dorp zeer verspreid is en de huijzen ver uijt elkanderen geleegen

Rosmalen

2 dat uijt hoofde van geene rivieren er geene gelegentheid is om de koopmanschappen te transporteeren dan per as en dat aangesien de sandige weegen met dubbelde kosten zoude moeten geschieden en eijndelijk ten 3 dat er de gelegentheid niet is om debit te hebben selvs niet aan de ingesetenen door de uijtgestrekte van de plaats en nabijgelegentheid aan de hoofdstad 's-Bosch terwijl ieder ingeseten zijne graanen boter melk en

ZlJn

'EERSTE STAAT behelzende zes Vraagpoincten om ingevuld te worden door de regenten van Rosmalen 1 Het locaal of de gelegenheid der Plaats ten aanzien van den Koophandel, het Transitoire

etc. Deeze plaats is in geene deelen gesitueerd en ontbreekt volmaakt alle gelegentheid voor eenige takken van

VAN DE REDACTIE

wat verder te missen en te verkopen heeft in die stad ter markt brengt en bij die gelegentheid aldaar koopt en vandaar meede brengt al het .benodigde voor zijn huishouden tegen zodanige prijs dat onmogelijk zoo goedkoop alhier zoude kunnen verkogt worden. Men heeft hier wel gelijk op meest alle de andere plaatsen van de Mijerij jaarlijkse vette en magere beestenmarkten, dan waarop geene verdere noemenswaardige handel geschied.

Het getal der Brouwerijen, en welke. 2

thans door onvermogen zullen er buijte de herberge geen tien huishoudens zijn die continueel bier voor haer gebruik inleggen het is vast waer dat wanneer men de ingesetene ten opzichten van hen vermogen nu met vorige tijden vergelijkt men verbaastmoetstaanover der selver verval en verarming.

Uweledelhooggebooren en Uweledel Agtbaare gevraagt word alhier volgen

3 Het getal der Fabriecquen, en welke.

7 8

Fabriequen heeft men hier geene en Uweledelhooggeboore en Uweledele Agtbare zullen uijt het andwoord op de eerste vraag wel kennen afleiden dat deze plaets daartoe ook niet geschikt nog eenige gelegentheid voor is.

9 10

De brouwerijen zijn hier geheel te niet en men kan nagaan dat er voor een eeuw wel 6 of7 brouwerijen waaren en 4 De verdere Neering en Handthans geen eene meer, ja er leeven nog teering der lngezeetenen. De meeste ja bijna alle de ingeseteingesetenen die geheugen dat er nog eenige w:aren en yoor agt jaaren had nen haer handteering en broodwinning men er nog een. UWeledele Hoogge- is de vee en landbouwerij dog waar onboore en Uweledel Agtbare gelieven der veele arbeiders zijn die op een dagons te permitteeren de redene welke wij geld winters van ses stuivers en somers (onder correctie) vermeenen de oor- . van tien stuivers daags bij de boeren zaake te zijn van het te niet gaan van de gaan werken en moeten van zo gering brouwerijen alhier bij deezen voor te daggeld sommige metvrouwenses kindragen, terwijl het een doorslaande deren bestaan en dan heb ben nog veele preuve van het verval deezer plaats zal dagen dat geen werk hebben men heeft opleeveren, wel is waar dat het meerde- in het geheele dorp maer 4 timmerliere gebruike van de koffij en thee dan in den, 1 wagemaker, 5 kleermakers, 5 voorige tijden voor de mede oorsaake schoenmakers, 5 bakkers, 1 saalmaker, 2 hiervan moeten gehouden worden en smits en 4 metselaers en verder geene ook het opkomen vandeordresdatbin- ambagten en deze uijt hoofde datzij van nen de distanrie van 1 1/2 uur gaans van de opkomste van henne ambagten, (als de besloote steden (en leggende ver het geen gestadig of continueel werk hebmeeste gedeelte van de huijzen deezer bende), niet kunnen substiteeren, doen plaats niet die distantie van de er alle wat anders bij en wel de meeste hoofdstad 's-Bosch), er geen andere boerderij als zijnde geen gelegentheid brouwerijen mogen weezen als huis- om met succes iets anders te onderneebrouwerijen alleen tot gerieff der in- men het is insgelijks met de neeringgesetenen die haar gtaanen leveren tot doende of winkeliers gesteld eenige het brouwen \l'an bier voor haar huis- weinige die een klijn winkeltje doen om gesinnen zonder dat in de selve brou- de minvermogenden welke uijt hoofde werijen op de.. koop mag gebrouwen dat zij niet te markten ofte verkoopen worden en dat de tappers en herber- hebben henne waaren niet te 's-Bosch giers welke geen 1 1/2 uur gaans van de haalen te gerieven want men kan niet besloote steden wonen (en de meeste zeggen een degelijke winkel te hebben herberge alhier niet die distantie van de daar men het voor lijf en mondbehoefhoofdstad 's-Bosch af zijn), gehouden 路路 tens nodige kan geraaken ofgerieft worzijn hen bier aldaer te haalen hiertoe den verders heeft men hier geen andere meede veel hebben toegebragt dog ons handteeringe. oordeels is zulks speciaal ontstaan door het verminderen van het vermogen der 5 Het getal der Tappers en Heringesetenen veroorsaakt door veele bergiers metderzelver naamen; rampe die hen overkomen zijn voor beginnende met de voornaamdeezen had men hier veel welgeseeten ste en zo vervolgens. 'luij en de meeste ingesetenen lieten Men heeft hier twintig tappers en bier voor hun gebruik brouwen en herbergiers welke in voegen als bij

2 3 4 5 6

12 13 14 15 16 17 18 19 20

Francis van Hassel Adriaan Siepkens Johannes van den Hogenhof Geen Vink Willem Willemse Jacobus van Beek Friedes de Laat Hendrik Mol Laurens van Dinter Gerardus Slijpen Johannes Claas Strik Jan Westerlaken Claes van der Doelen Hendrik Oppers Dirk Venrooij Wed. Jan van der Sanden Teeuwedelaet Joost Blom Sis van Os Wed. Hendrik Wonders

Dog men kan de helft deezer voor geen herberge houden terwijl de meeste geen gelegentheid hebben om iemand te kunnen logeeren en ook geen bier tappen nog wijn schenken maar alleen een soopje jenever en geene eene van die alle die enkel en alleen van de herberg en tappen kan bestaan.

6 De hoedaanigheid der Teul-

en Weilanden De hoedanigheid van de teullanden is diffrent, dog over het geheel beschouwt, ligte ~andige magere schraale en uijt de natuur onvrugtbaare grond want wil men er wat van trekken moet men het door de veelheid van mest haalen en dan is nog het beste dat men er in teulen kan maar rog terwijl voor beter. graanen en veldgewassen onbequaam is men heeft hier en daar wel eenige hoeke goede swarte grond dog weijnig ook zijn deze landen veele beswaard met dijken en heel bloodgesteld .aen 9vei:stroomingen .en andere rampen gelijk dese plaats de smertelijke gevoelens daervan zoo dikwils gehad heeft den dijk waarmeede deeze plaats tot keering van het water is omvangen bestaet uijt heele sandige grond en is van geene genoegsame resistentie voor hoog water en zoo wij al het ongeluk ontkomen van geen doorbraake te krijgen en het water staet er maar wat lang voor dan queelt het door de sponsieusheid van de grond er zodanig door dat

VAN DE REDACTIE

veele binnenlanden daar door ondergeraaken en dat queelwater is zo nadeelig en schrael dat al waer hetaen ofbijkomt van de granen verteerd en haalt het voedsel uijt het land weinige jaare verloopen er dat niet veele ingesetenen hiervan de nadelige gevoelens hebben ook heeft men eenige teullanden buijtendijks geleegen dan op welke men niet dan somerrog en verdere somer- · granen kan saaijen en dan gebeurd het nog dikwils dat door overstromingen van het water in 't voorjaer de graanen daer opgesaaijd bederven worden, bij heete somers lijden de graanen op deeze sandige grond ook veel en verbranden somtijds geheel De hoedanigheid van de hooij en wij landen is meede onderscheiden dog over het geheel nog minder voordeelig zijnde buijtendijks geleegen in de pol-'. (hier stopt de akte, er zijn waarschijnlijk een of meer regels weggevallen)

Empel 'EERSTE STAAT behelzende zes Vraagpoincten om ingevuld te worden door de regenten van de heerlijkheeden Empel en Meerwijk 1 Het locaal of de gelegenheid der Plaats ten aanzien van den Koophandel, het Transitoire etc.

Hiermeede is het dus geleegen dat deese plaatsen tot geen koophandel geleegen ofgeschikt zijn In het somersaijsoen en de weegen bruijkbaar zijnde koomen de ingesetenen van Littooijen, Lith, Kessel en Maren hier door met hun kooren mee-

rendeels haver en garst na' s-Bosch ge- 5 Het getal der Tappers en Herlijk ook voerlieden door welken nu en bergiers met derzelver naamen; dan eenige winkelwaaren bij klijne ge- beginnende met de voornaamdeeltens van die plaatsen uit gem: stad . steen zo vervolgens gehaald en gevoerd worden voorts dat Dezelven zijn: bij bruijkbaare · weegen des soomers 1 Adriaan Hagelaar met de postwaagen en andervoete rij- 2 Jan van Gerven tuijgen van's-Bosch over den Maasdij- 3 De weduwe Goijert van den Dunck na Heedel op Bommel Utrecht etc. gen visè versa veele passagie plaats heeft als 4 Benjamin Hagelaar ook dat uijt Gelderland op wagens al- 5 DeweduweLucasvanHerne lerhande vrugten door passeeren na 6 GoijertvanGerven 's-Bosch en aldaar verkogt worden. 7 Willem Kosters 8 Adriaan van Hengsrum 2 Het getal der Brouwerijen, en · 9 Gerardus van Rooij welke 10 De weduweAntony(van) Hirtum Alhier worden thans geen brouwe- 11 Lambert van den Dungen rijen gevonden. 12 De weduwe Hermanus Jonkergouw

3 Het getal der Fabriecquen, en welke Alhier zijn twee linnenweevers terwijl geen andere Fabriecquen te vinden ZIJn.

4 De verdere Neering en Handteering der lngezeetenen De verdere neeringe ·en hanteeringe deringesetene bestaat in het weijden en verkoopen van runderbeesten verkoopen van hooij bij het mindergetal in boerderije op hun eijgen het meerdergetal op gepagte goederen onder welken zig bevinden drie broodbackers en een broodverkooper, als meede winkeliers die zout zeep olij azijn coffij thee etc. in het klijn verkoopen voorts veele arbeijders die hier en elders met boerenarbeijd voor hunnen vrouwen en kinderen geduurende des soomers de kost winnen en sommigen des winters uijt de arme kast ·m oeten onderhouden worden.

6 De hoedaanigheid der Tet

en Weilanden De teullanden zijn alhier van een zandige en schraale grond van wijnig / waardije winterkooren word bijna in t geheel niet gesaaijd vermits door het water verdrinkt dus het saad kooren mesten en ploegen verlooren en vergeefs is het soomerkooren als het behouden blijften gewonnen word is seer ligt en niet zoo swaar als op andere nabuurige Maasdorpen. De weijlanden zijn van meerder waarde en geeven doorgaans goed gras of hooij en voedsel voor paarden en beesten en vermeerderd de middelen van bestaan aanmerkelijk voor de geenen die eijge weijlanden besitten daar anderen dezelve tot hooge prijsen van binnen en buijtenge-erfdens moe pagten ondertussen gebeurt het maar al te veel dat die landerijen ook over soomertijd bij swaaren reegen en hooge rivier overstrciomen waardoor niet alleen aanmerkelijke schaaden maar ook totale ru-inen gebooren worden'. Theo van Herwijnen

Kopij voor het eerstvolgende Kring-Nieuws dient uiterlijk vrijdag 28 november 1997 te worden ingeleverd bij Secretariaat Kring-Nieuws Postbus 1162, 5200 BE 's-Hertogenbosch of bezorgen in het Kringhuis.

BOSSCHE HISTORIE

BOSSCHE HISTORIE Toelichting bij dit laatste gepubliceerde deel van de reeks "s-Hertogenbosch gezien vanuit het recht op Gerechte maten en gewichten'. De redactie legde mij op verzoek van het bestuur de vraag voor om v66r het eind van het jaar 1997 mijn artikelreeks af te ronden. Men heeft besloten een maximale reeks van zes artikelen over één onderwerp via het Kring-Nieuws over te dragen. Om diverse redenen. Nu is mijn, voor het grootste deel al ingediende, kopij goed voor een reeks

die duurt tot medio het jaar 2014. - Dus moet ik iets doen. Na doorlezen van mijn teksten en denkend aan de bedoeling die de titel aanduidt, namelijk om Bosschenaren zelfte laten lezen wat voor invloed iets, iets meer, veel of minder op onze maantschappij en de mensen heeft, kwam ik tot de conclusie dat samenvatten geen zin heeft. Ik wil het niemand aandoen mijn keuzen op te dringen en respecteer te veel het soms verrassende inzicht van anderen op de complete

materie die ik U tot nu toe voorschotelde. Misschien krijgt, voor de geïnteresseerden de complete tekst met alles wat er in onze archieven over mijn onderwerp staat, nog eens vorm. Met dank aan de Kring-Nieuws redactie voor het voortreffelijke werk dat U doet en aan alle lezers en de reacties die ik kreeg.

J.J. van Veldhuizen, Oud-IJkmeester

's-Hertogenbosch gezien vanuit het recht op Gerechte maten en gewichten. Op 31 maart 1618 betaaldt men aan Wouter Bormans, die met een hoorn is rond gegaan om een publicatie te doen, over de instructie op de' torffaemen'.

Over het leveren van tarwe De notaris Henrick vanZoerendoncq maakt op 23 november 1618 een verklaring met getuigenverklaringen dat aan Jan Janssen de Cremer, commissaris van zijne Koninklijke Majesteit te 's-Hertogenbosch, tarwe is geleverd door Jan Martens en Dirk Jan Odtten. Jan Janssen verzoekt beide betrokkenen te verklaren ofhet waar is, dat Jan Maertens aan mij Jan Janssen binnen 's-Hertogenbosch op 29 december 1611 heeft geleverd een hoeveelheid tarwe, te weten 50 malders bossche maat. Ieder bosch malder te betalen met negen guldens, rwee stuivers en rwee oirt "Ravensteyns gelt''. Een Reael voor vijf stuivers en één oirt en een Ducaat, acht guldens en vier stuivers. En dat beide betrokkenen mij, Jan Janssen deze 50 malder tarwe hebben geleverd binnen's-Hertogenbosch op de zolder. Hiermede voldoende aan de levering van januari 1612, tot eind maart 1612. Hij verzoekt dit te verklaren als zijnde 'die oprechte waerheyt'. De genoemde Jan Martens, oud ongeveer 31 jaren, geloofwaardige getuige, wonende te Schayck onder de parochie van Herpen wil een getuigenis geven van de waarheid. Hij getuigt, na het afleggen van de eed, kennis te hebben genomen van de vraagpunten ten behoeve van een rechtsgeding, zoals hierboven vermeld. Op de genoemde dag en datum heeft hij de genoemde hoeveelheid tarwe, te weten 50 malder Bossche maat verkocht, ieder malder te betalen zoals er staat. Dat hij deze hoeveelheid heeft geleverd aan Jan Janssen, die hem daarvoor heeft bedankt en een bewijs gegeven en betaald. En dat zijn naaste buurman Derick Jan Otten hem heeft geholpen de tarwe te vervoeren. Dit heeft hij verklaard

14 ten overstaan van de schepenen van Herpen, Willem Jansz. die Cock en Jan Willem Aerts op 21mei1618. DegenoemdeDerickJanOtten,oudongeveer25jaren,getuigt na het afleggen van de eed dat het juist is dat hij de genoemde tarwe heeft helpen leveren op verzoek van Jan Martens. Hij heeft de tarwe binnen 's-Hertogenbosch gebracht zoals in de lijst met vraagpunten ten behoeve van een rechtsgeding, zoals hiervoor is vermeld, staat beschreven. Dit heeft hij verklaard ten overstaan van de schepenen op de 21 mei 1618 met toestemming om dat in een acte op te nemen. Ondertekend Willem Jans de Cock, Schepen. Daarbij stond nog, "dit is het marck teecken van Jan WillemAmdts". Nog lager was getekend W. van den Steen. De kopieën zoals voorstaande ondertekent gelijk bevonden door mij Henrick van Zoerendonck, openbaar geadmitteert Notaris/ tshertogenbossche residerende/ toirconde sf Acte 23 novemb. 1618.

Mededeling in 1619 Lijs Bloemen in de Cloveniers bogart heeft een ton bier van 110 potten geleverd. Maar omdat dit niet meer mag zijn dan 1o6 potten, ofiets meer, en het meerdere moet worden gemeld en voor de accijnsberekening moet worden meegeteld, wordt vastgesteld dat Lijs Bloemen, de voornoemde meester, dat niet heeft gedaan!

30 Januari 1619 Op die datum staat een verklaring van de schepenen en de raad van 's-Hertogenbosch ten behoeve van Hilleken Antonis, ingezetene van de stad, over de ontvangst per kar, met voerlieden van Hilvarenbeek, van vlas uit Antwerpen. Men verklaart dat al het genoemde vlas binnen' s-Hertogenbosch is gebracht en nergens anders is verkocht. Een zekere hoeveelheid is nog niet verkocht en is binnen haar huis en zal ook nog binnen de stad worden verkocht. Men vermeltookenige hoeveelheden vlas. "Een sacken met twintich steenen vlas"; "een sack vlas met vijventachtentich steenen", enz.

BOSSCHE HISTORIE

Een dispuut over de accijns op de bierbrouwers vaten Op 17 juni 1619 spreekt de stadsregering over een request ·van de Brouwers over de accijns betaling. (Zie de mededeling van1619.). Men zegt, dat voor het bier binnen de stad, het vrijdom en de meyery gebrouwen, geteld wordt 1o6 potten in één aam. De brouwers willen dat dat 110 potten zullen zijn. Ook omdat in het verleden gezegd is dat er bij 110 potten door de accijnsheffers niet zou worden opgetreden. Men maakt daarop diverse regels. Eerst formuleert men nog eens de probleemstelling. Daarboven moet men ook bijzondere accijns betalen van de overmaat bij tonnen, halve- en quarten naar verhouding. Wanneer men meer dan zes potten overhoudt, hoewel de overmaat tot tien toe, niet behoord te worden belast. Niet alleen omdat dat het werkis van de kuipers, en tot nadeel is van de brouwers, maar wel tot voordeel van de burgerij die voor de overmaat niets betalen, ook niet van de accijns. Maar ook als de nieuwe tonnen precies op 1o6 potten worden gemaakt, zouden deze na de duigen opnieuw aan te drijven en herbonden te zijn, snel te klein worden. En zouden er misschien elk jaar nieuwe tonnen moeten worden gemaakt wat voor de brouwers een groot nadeel zou betekenen.

Men besluit. Dat de brouwers 106 potten moeten leveren, in één aam aan hen die zij het bier met vaten aanleveren. En opdat iedereen die bier ontvangt zijn maat krijgt, moeten de brouwers tussen nu "ende alder heyligen toecommende", al hun vaten zowel hele als halve en quarten laten "ijcken, ritsschen en branden", met de datum van het jaar. En zo vervolgens elke twee jaren. De accijns die zal moeten worden betaald voor 106 potten is die van één aam. Met dien verstande dat wanneer de vaten minder of meer bevatten de accijns naar verhouding moet worden betaald. Bij een vierde aam zal niet worden gekeken op een overmaat van "eenen halven pot". De brouwer isverplichtdevollemaatteleverenenindienzijnmatenminder inhouden de "goede lieden daer hij de leveringe aen doet", dit te zeggen en schadeloos te stellen.

23novt1116a1618. Dt on-

dtrubna van notaris Htnárick van Zotrtnáonck

Op 24 augustus 1619 maakt men weer andere bepalingen voor de brouwers. De brouwers zullen niet worden gecontroleerd op het overvullen van een half vat met drie potten of"kijnekens". Het "IJken, ritssen en branden", van de vaten hoeft niet elke twee jaren maar elke drie jaren plaats te vinden. Maar iedereen staat vrij dat eerder te doen om verzekerd te zijn van goede maten. Op de tonnen met vreemde bieren wordt slechts toegelaten" dovermaet van vier potten". Deze regels werden vastgesteld na ontvangst van een rapport van een benoemde commissie die adviseerde over het request van de brouwers binnen' s-Hertogenbosch. 24 September 1619 behandelen de drie leden van de stadsregering een verzoek van de heren Predikheren dat hen zal worden toegestaan bij herbergiers wijn te halen met potten of kleine vaten van bijvoorbeeld twaalf potten met vrijdom voor accijns betalingen. De heren van de eerste twee leden vinden dat de pachters van de wijnaccijns de predikheren vrijheid van accijns IT ten verlenen voor één ame wijn, door hen met potten op c.~n plaats te halen en te gebruiken "voor misse ende communie wijnen". De dekenen vinden dat ook goed. 10 Oktober 1619. "Gelevert te hebben aen Jan de Cremer van helmont 12 malder terwen". 7 December 1619. De stadsregering behandelt een request van de "Dekenen, geswoirens ende andere Suppoisten des ambachts van de hackers deser Stadt". Men besluit goed te keuren dat het gewicht van het wittebrood van" een oirt stuvers" dat tot nu toe moest wegen"sess ende een halffloot", in het vervolg ook mag wegen "zess loot ende een vierendeel loot". Indien de tarweprijs per malder een gulden zal stijgen ofdalen, mag men het" oirtkens wittebroot swaeren oft lichten met een vierendeel loot". Zonder daarvoor eerst een proefbrood te maken.

J.J.van Veldhuizen.

EXCURSIE â&#x20AC;˘ MOETTE NOU TOCH'S KIJKE

EXCURSIE Verslag excursie Loonse Drunense Duinen op 17 augustus l 99 7 Om 09.00 uur verzamelden wij met 17 gegadigden bij het Kringhuis in de

Visstraat. Ook op deze zondagmorgen beloofde het prachtig weer te worden zoals de gehele maand augustus. Om 09. 30 uur precies werd het startsem.gegeven. Wim de Bekker had de fietsroute uitgezet en voerde ons via een prachtige tocht naar ons koffieadres 'De Rustende Jager', daar werden wij getrakteerd op heerlijke koffie met gebak. Piet van Iersel zou die dag onze gids zijn, hij werd door Kok de Bekker ver-

welkomd met een bloemetje, vanwege zijn verjaardag op deze zondag. Onze tocht begon met een uitleg over het gebied met name het ontstaan van de Brand, al gauw bleek dat onze gids dit gebied op zijn duimpje kende, hij vertelde ons boeiend over zijn jeugd, waar hij dikwijls rondzwierf in deze duinen. Hij wees ons op het verschil in hoogte en over de verschillende soorten begroenngen. Bij de grootste aaneengesloten zandbak van Europa stopten wij even om ons de weidsheid van dit gebied te laten zien. Wij kwamen ook langs een gebied watlager lag, dat noemde hij de ijsbaan, in dit gedeelte staat snel water, wat voor de jeugd een aangename ijsbaan in de winter is. De tocht voerde verder langs 'Bos en Duin' een restaurant in aanbouw, zodat wij uitkwamen op een vrij hooggelegen zandgebied.

Daarna liet hij ons een fraaie beukenlaan zien, door mensen aangelegd in verband met de verbinding van Udenhout naar Tilburg. Piet vertelde ook veel over de bomen die hier eigenlijk niet thuishoren zoals de Amerikaanse Eik en rijen dennenbomen die gelijktijdig zijn aangeplant en dan ook eens allemaal zullen verdwijnen. De Loonse en Drunense Duinen worden waarschijnlijk een Nationaal Park, waar Piet een grote voorstander en een warme pleiter voor is. Al met al hebben wij een goede indruk gekregen van dit bijzondere natuurgebied zo vlak bij huis. Bij Giersbergen namen wij afscheid van onze gids en gingen huiswaarts met een gevoel van een zeer geslaagde dag. Daarom is een bijzonder woord van dank voor de organisatie van deze dag op zijn plaats. Helene van Griensven

MOETTE NOU TOCH'S KIJKE PENS MARKT Voor mijn verzameling over onze stad' s-Hertogenbosch kreeg ik een foto waar een 'winkelpand' met de geveltekst R.K. Werkliedenbond op staat. Het bleek dat dit pand aan de Pensmarkt heeft gestaan waar voor kort de schoenwinkel van de Bata is geweest. Ik ben gaan zoeken en heb het volgende daarover gevonden. Op deze plaats stond eens hetCasteel 'DeSwane' van Hertog Hendrik van Brabant, de stichter van onze stad. De zwaan was het embleem van de Brabantse Hertogen.

R.K.WERKLIEDENBOND Na het verschijnen in mei 1891 van de pauselijke encykliek 'Rerum Novarum' waarin Leo XIII aandrong op het tot stand doen komen van katholieke arbeidersorganisaties, bracht in het Bossche bisdom niet meteen een omekeer der geesten teweeg. Wat goed was voor andere landen, zelfS andere bis-

dommen van hetzelfde land, behoefde nog niet goed te zijn voor het Bossche bisdom. Wel haastte de Bossche bischop mgr. Adriaan Godschalk (bisschop van 18781892) zich de encycliek onder de aan-Âˇ dacht van zijn geestelijkheid te brengen met de nadrukkelijke wens deze in het openbaar en in besloten kring te bespreken. Deze aansporing werd in november 1891 herhaald. Het vastenmandament (herdelijke briefvan de bisschop) van 1892, geplubliceerd na zijn dood op 2 maart 1941, gafdeze visie een getuigenis. Van het oprichten van arbeidersorganisaties, toch ook door de paus aanbevolen, werd geen gewag gemaakt. Het waren met name de jonge geestelijken, die in toenemende mate geconfronteerd met de ellende van de arbeiders en bevreesd dat de Kerk de aansluiting met de arbeidende klasse zou verliezen, de bisschoppelijke roepstem volgden en in Return Novarum een goed antwoord vonden op de godsdienstige en socialeproblematiek.

De eerste priester in het Bossche bisdom, die vanaf de preek stoel en in bijeenkomsten van de H. Familie uitleg gaf van de encycliek, was C.C. Prinsen geboren te Aarle-Rixtel in 1852, hij was kapelaan en later pastoor in de Bossche Sint-Jacobparochie. Hij wist nog niet welke richting hij moest koersen, maar door zijn afkomst en opleiding waren zijn denkbeelden eerder conservatief. Wel was hij bewogen met het lot van de talrijke arbeiders onder zijn parochianen. De vrees voor geloofsafval (socialisme) was bij hem de drijfveer geweest om zich met zijn hart enzieltegevenaandeuitlegvandepauselij ke brief 'Rerum N ovarum.'. Er kwam een kerkelijke vermaning van de Bossche pastoors om maar geen socialistische bladen (waaronder het weekblad 'Voorwaarts') te lezen. Het socialisme werd gekarakteriseerd als een verloochening van iedere godsdienst en algehele godsverzaking. Terwijl de reactie van de kerkelijke leiding beperkt bleef tot ideologische indoctrinatie middels de bestaande godsdienstige instituties, zochten enige katholieke arbeiders naar een ant-

MOETTE NOU TOCH'S KIJKE

woord op de toenemend socialistische propaganda.

geheel duidelijk. In ieder geval was hij terughoudend. Ondanks de aarzelende houding van We komen hierbij aan een gedenk- Prinsen ging de groep toch verder. Op 6 waardige, in de officiële geschiedschrij- · november 1892 werd ten huize van Op ving van de Bossche katholieke ten Berg aan de Muntelstraat de eerste: arbeidersorganisatie merkwaardiger- vergadering belegd. Prinsen was hierwijs vrijwel verzwegen episode. Dit vol- van in kennis gesteld. Midden in de gens J.J.M. Franssen. bespreking kwam Prinsen binnen, maakte kennis en stelde autoritaire Op zaterdag 8oktober1892 kwamen (maar voor die tijd kennelijk aannemede letterzetter Henricus Op ten Berg en lijk) voorwaarden. zijn vriend de sneldrukker P.v.d. SanEen van die voorwaarde was het vorden in de Hinthamerstraat 'n colpor- men van een ziekenfonds. Dit lag niet teur van het socialistisch blad de in de bedoeling van Op ten Berg en zijn 'Voorwaarts' tegen, die al schreeuwend mannen. Zij waren immers om het sohet blad te koop aanbood. cialisme te bestrijden. Bij de meerderHun allang bestaande ergenis be- heid van de aanwezigen viel dit echter stond toen om een anti-socialistische wel in de smaak. vereniging op te richten. Dadelijk toNa een vergaderruimte in het voorgen zij aan het werk. uitzicht te stellen nam Prinsen weer afDe drijvende kracht daarbij bleek scheid van de vergadering. Een conflict Henricus Op ten Berg, geboren te was geboren. Prinsen volgde duidelijk Leeuwarden op 20februari 1850, te zijn. een vertragingstactiek. Alleen om zijn Hij vestigde zich op 23 jarige leeftijd eigen ideeën verder te kunnen uitwerin 's-Hertogenbosch. Op 2 mei 1877 ken en steun te verkrijgen van zijn colhuwde hij met de vijf jaar oudere in lega's en vooral van zijn bisschop, Mgr. 's-Hertogenbosch geboren Theodora W. v.d. Ven(1892-1919). van Oerle. Inmiddels was de groep op 22 man Het paar ging wonen in de Minderbroederstraat. Later verhuisde het ge- gekomen maar de vergaderzaal was er zin naar de nieuwgebouwde woningen nog steeds niet. Op 20 november werd van de Bossche Bouwmaatschappij aan er weer een vergadering ten huize van de Muntelstraat. Op ten Berg belegd. Daar werd besloten Het is niet toevallig dat juist een ge- kost wat kost door te gaàn. Er werd een boren Fries de gedachte aan een anti- bestuur gevormd. Prinsen werd hiersocialistische vereniging het eerst van op de hoogte gebracht, maar veropkwam. Als diaspora-katholiek (het klaarde de verkiezing voor ongeldig. tussen andersdenkende verstrooid wo- Het jonge bestuur bleef hopen op een nen) was hij immers gewend zijn ka- vergaderruimte en ging zelf op zoek. tholieke levensovertuiging tegenover Men had iets op het oog, namelijk café andersdenkende te staan, iets wat de 'Het Parlement' van de gebroeders WeBrabantse katholieken nauwlijks be- ijtjes aan de Pensmarkt 25-26. Maar toen Op ten Berg op 6 decemhoefden. ber laat thuis kwam, was door Prinsen Op ten Berg en Van de Sanden kregen aan zijn vrouw de boodschap dooreen aantal geestverwanten om zich gegeven dat op 8 december gebruik geheen. De meesten waren typografen en maakt kon worden van een zaal van de schoenmakers. Men hoorde dat de pa- Sint-Jacobsparochie aan de Zuid-Wilrochiepriester Prinsen eveneens dacht lemsvaart. Verheugd spoedde Op ten een bond op te richten. Op ten Berg· Berg naar zijn medebestuursleden om zochtcontactmetPrinsenen vroeg mede blijde tijding over te brengen. Op 8 december 1892 kwamen de dewerking, onder andere voor een geschikte vergaderruimte. Typerend voor mannen van het eerste uur 's middags die tijd was dat Prinsen zich meteen als om 16.00 uur bijeen. Prinsen was er ook voogd van de initiatiefuemers opwierp. met een aantal door hem uitgenodigde Of Prinsen zelf op dat moment al personen. Niet, zoals de bedoeling was, vastomlijnde plannen had voor het op- kreeg Op ten Berg of een van zijn manrichten van een Werkliedenbond is niet nen de leiding. Prinsengafvanafhet begin de leiding, dit werd door iedereen

( .·· i'

zonder protest en vanzelfSprekend aanvaard. Het was duidelijk dat Prinsen het initiatief van de groep Op ten Berg geheel overspeelde en deze groep alleen gebruikte om vorm te kunnen geven aan zijn eigen ideeën. Op deze avond waren de uitgewerkte en bisschoppelijke goedgekeurde statuten en huishoudelijk regelement al aanwezig, die zonder overleg met Op ten Berg c.s. waren opgesteld. 8 December 1892 wordt daarom als de officiële oprichtingdatum beschouwd van de R.K. Werkliedenbond te 's-Hertogenbosch. Prinsen is sindsdien beschouwd en geëerd als initiatiefuemer en oprichter van de bond. Dat was wel zo maar als niet een groep eenvoudige werklieden de eerste aanzet hieraan hadden gegeven, dan 1 het initiatief van Prinsen veel later gekomen. Jammer is dat Op ten Berg en de zijnen nooit de eer hebben gekregen die hen toekwam. Zij hebben zelf vergeefs voor erkenning gestreden. Op 28 mei 1893 zond Op ten Berg en achttien werkers van het eerste uur, allen lid van de R.K. Werkliedenbond, ondertekende verklaring getiteld 'De totstandkoming van den Roomsch Katholieken Werkliedenbond te 's-Hertogenbosch' naar de commissie van toezicht en het bestuur van de Werkliedenbond. In de brief gaf Op ten Berg Prinsen alle eer door te stellen dat de vestiging van de bond op 8 december 1892 onder leiding van Prinsen zijn beslag kreeg. In een begeleidend schrijven verzocht Op Berg mede namens alle ondertekenaars om de verklaring in de notulen van de bond op te nemen en het stuk zelfin het archief te deponeren. Als motieven gaf hij op dat de geschiedenis van de totstandkoming van de R.K. Werkliedenbond voor het nageslacht bewaard diende te blijven en datdooropneming in·de notulen en archiefmisverstanden voorkomen zouden worden. Men kreeg van Prinsen een zeer laconiek antwoord. De inhoud luidde als volgt: "Onder waardering der verdienstelijke pogingen door adressanten aangewend om eene Anti-Socialisti·sche Vereeniging tot stand te brengen, verklaren ondergetekenden dat het toegezonden stuk voor kennisgeving is aangenomen. Aan het verzoek om het stuk te deponeren in het Archief van

MOETTE NOU TOCH'S KIJKE

den R.K. Werkliedenbond kan geen gevolg gegeven worden". · De datum van oprichting was en . bleefS december 1892. Op ten Berg was teleurgesteld. De waarheid mocht kennelijk niet aan het licht komen. Verbitterd vroeg hij zich af of het soms een schande vo~r de bond was dat de eerste aanzet tot hare wording door arme werklieden is gegeven? Hij voelde zich hard op zijn z~el getrapt, maar het zou nog .erger worden. In 1894 werd Op ten Berg ~Is lid geroyeerd vanwege zijn drijven en ageren. Hij zou socialistische denkbeelden verspreiden.

De vernedering · De .vernedering was nu compleet. Hij probeerde nog met' n oproep in de Provinciale Noord-Brabantsche en 's-Hertogenbossche Courant mensen bij elkaar te brengen. De belangstelling was groot maar de zaalhouder had toen het zover was geweigerd de zaal ter beschikking te stellen op verzoek van de commissie van toezicht van de Werkliedenbond. Foto: cofllcticJo Hendriks

· UitdebondvanPrinsenblijktdatde bond allerminst was opgericht om verbetering te brengen in de maatschappelijke positie van de arbeider. Bij Op ten Berg c.s. stond de bestrijding van her socialisme voorop, .maar ook de christelijke grondslag en door geoorloofde middelen tot verbetering van den werkmansstand te geraken. Zover Tot de dood er op volgt was Prinsen nog niet. Hij had weinig Het verweer mocht niet baten. Het inzicht in de moderne arbeidsorganisaroyement bleef gehandhaafd. Diep . tie. Later evolueerde hij hetin deze richontgoocheld stierf Henricus Op ten ting. Prinsen had weinig rekening Berg op 22 mei 1895. Op zijn sterfbed gehouden met de wijze raadgevingen weigerde hij de pas pastoor geworden van Ariëns (1868-1928). De priester en Prinsen te ontvangen. Een pater re- sociaal pionier Ariëns had in 1889 inEndemptorist verleende de laatste geeste- sc:hede de R.K. Werkliedenvereniging lijke bijstand. gesticht. Deze man had goed begrepen wat er bij de gewone arbeiders leefden. 60 jaar later, de rehabilitatie Volgens Franssen, ontdekte bijna Tot slot· Bovendien meende Ariëns dat de arzestig jaar later W.G. Versluis toevallig de toedracht der gebeurtenissen. Lan- beiders in hun bonden zoveel mogelijk delijk N.K.V.-voorzitter P.J.]. Mertens alles zelf moesten zien te klaren, zoals gafbij het 75-jarig bestaan van de ka- de kruidenier of manufacturist zijn zatholieke arbeidersbeweging in's-Hert- ken doet, mits hij slechts de Geboden genbosch Op ten Berg en de zijnen in de Gods in eere houdt. Met diezelfde vrijJubileumgids wel postuum de eer die heid behandele de arbeider ook zijne hen toekwam. Zij verdienen een officië- zaken. Tenslotte vond Ariëns, dat de le plaats in de analen van de katholieke toegvoegde geestelijke niet zozeer arbeidersvereniging in 's-Hertogen- geestelijke vader dan wel vriend en medestrijder moest zijn. bosch. Waarom Prinsen het initiatief van Ariëns had eens gezegd; "De priester, Op ten Berg doodzweeg ligt niet vast, maar is volgens Versluis niet moeilijk te die bij een ijlende koortslijder komt, reconstrueren. Zeker is dat een van de zal hem chinine geven, geen rozengeestelijkheid uitgaand initiatief krans. Als hij beter is kan hij de rozenminder wantrouwen en oppositie zou krans bïdden". uitlokken bij niet alleen de gezeten burgerij, maarook bij conservatiefdenkende collega's. Deze tactische redenen konden echter geen motief zijn voor Jo Hendriks het ook later doodzwijgen van de activiteiten van Op ten Berg c.s. Een meer waarschijnlijke verklaring Bronnen: is dat Prinsen oprecht meende dat de De Bossche arbeUkrinzijnwerk- en ~e.fmiGm indi i9c R.K. Werkliedenbond zijn geesteskind Emw, was. In Brabant kon zoiets immers al- Kronickvan 's-HtrtDJtnbosch, leen maar uit de pastorie komen. Intel- oude namen van huiunmstraun te 's-hcrtoBmbosc~ lect daarbuiten die sociaal werk wilde Straatinstraatui~ · ondernemen werden niet erkend. Zij OtJOtt!kckMor, werden verlamd ofnaar links gedreven. Prisma c~. enrycfuyaltc. OptenBergmerkteineenop4maart 1894 geschreven brief aan het bestuur van de Werkliedenbond op dat het ijveren voor statutenwijziging toch niet verboden was. "Ageren getuigt dat men werkzaam is, dat men handelt, dat men niet met zijn handen in . zijn schoot blijft rusten".

GASTHEERSCHAP • KRINGHUIS • ERFGOEDWINKEL

Herfst en winterprogramma In de komende periode rond Kerst en Nieuwjaar zullen er extra aktiviteiten als rondleidingen en torenbeklimming georganiseerd worden. Let op de publikaties in de krant, op TV en bel voor informatie het Kringhuis. Kerstmarkt van 20 t/m 23 december; 20 december koopzondag: ook dan is uw Kringhuis open!

tl'.~~ ~'

Ook in 1998 kan het dagelijks leven een stuk gezelliger worden met de Brabantse Almanak! Veel informatie over markten, musea, het weer(!), milieu en cultuurhistorie. In het Kringhuis verkrijgbaar.

Never Despair 50 - jaar! Ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de tennisvereniging Never Despair is er een rijk geïllustreerd boekje verschenen in een beperkte oplage, waarin die 50 jaar wordt belicht. Verkrijgbaar in het Kringhuis voor f 12,50.

$ecrefat1aat van

KRING "VRIENDEN VAN 's·HERTOGENBOSCH" Postbus l 162 5200 BE 's·Hertogenbosch

KRINGHUIS Vlsstraat 42b 5211 DN ·s·Hertogenbosch Telefoon 073-6135098 Telefax 073-6146021 OpenlngsflJden: Maandag t/m zaterdag van 10.00- 17.00 uur

zon- en feestdagen van 12.00-17.00uur bovendien op donderdag van 18.00 - 21.00 uur

BETALINGEN Vaarseizoen Binnendieze gesloten Op 25 oktober jl werd het vaarseizoen 1997 feestelijk afgesloten met een uitje voor alle aktieve vrijwilligers van Gastheerschap. Tot 1 januari a.s. is er - ogenschijnlijk - een rustperiode ter voorbereiding van het komend seizoen. Reserveringen zijn weer mogelijk per telefoon of fax vanaf 12 januari 1998, 's mogens van 10.00 - 13.00 uur. \·"::... .;...:.:.::. ~:

'"'."~ : ':·~-~- · .i· ··"~-- ~- -

~..... ~-·~- \

;."~--~~~ Ff? '.' [:"" '-.•• :..K..!\F .. :•

: {, "

.'~-:;,

.~) \.

~~:

Sinterklaas - en Kerstinkopen Cadeautjes met historie In onze Erfgoedwinkel kunt u komende weken terecht voor originele Sinterklaas- en Kerstinkopen. Daarmee steunt u rechtstreeks de inzet van onze Kring voor het behoud van het cultureel erfgoed van de stad . . Speciaal voor de Sinterklaastijd is het assortiment aangevuld en uitgebreid met (opdraaibaar) kinderspeelgoed als lokomotief, rijdend eendje Duck, plofbootje. Verder uiteraard onze eigen artikelen en oud-holl;rndse spellen, fraai servies.

A~'

Loop eens binnen, kom eens kijken, zeg het voort!

UNICEF artikelen ook dit jaar weer verkrijgbaar in het Kringhuis! (Wens)kaarten, kalenders, agendas in velerlei uitvoeringen vOor diverse prijzen. De volledige catalogus is in het Kringhuis aanwezig.

unicefo· Kinderfonds van de Verenigde Naties

·Postgiro 3.119.716 - Bank van Lanschot rek.nr; 22.51.91.202 • JaartlJkse bijdrage mJnlmaaJ

f25,-

• Jeugdfeden f 15,Krlng-Nteuws Is het zes maal , per Jaar verschijnend tijdschrift , van de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch". REDACTIE: Harry Blankert, Aart Bogers, Jack van Elfen, Theo van Her· wijnen, Jan Korsten, Ati Undersj (voorzitter/secretaris) en Stan · swarts . AAN DIT NUMMER WERKTEN MEDE: Helene van Griensven, Ad vr der Heijden, Jo Hendriks en .J.-1. van Veldhutzen. REDACTIE-ADRES: secretariaat Kring-Nieuws . Postbus 1162 1 9200 BE 's"Hertogenbosch

VORMGEVING: . Alexander franssent Jack van Elfen en Atl Unders . DRUK:

,! Prlntex 's-Hertogenbosch Ook verkrijgbaar de landelijke Monumentenagenda 1998 voor f 46,50; afmeting 30 x 22 cm in bijzondere uitvoering.

J.v.d.Thillart 'Tekeningen, bomen, landschappen, kinderen' verschijnt eind november. Vanaf 1 december te verkrijgen in het Kringhuis; prijs f 75,-. Uiteraard rijk geïllustreerd met werk van y.d.Thillart.

· Oplage 1700 stuks : Niets uit deze uitgave mag : worden overgenomen zonder j schriftelijke toestemming van : de redoct1e.•