Kringnieuws 1998 03 24 144

UITGAVE

VAN

KRING

"VRIENDEN

VAN

's - HERTOGENBOSCH"

JAARGANG

24

-

NUMMER

2

-

MAART

1998

krln9Nnleuw1 UITNODIGING (zie _v oor agenda pagina 6)

op zaterdag

21maart1998om14.00 uur (precies) in de Mariënburg, Sint-Janssingel 100,_ hoek Berewoutstraat Op die dag is het precies 25 jaar geleden dat de Kring bij notariële akte werd opgericht.

Zaterdag 21 maart 1998, start dan ook de viering van ons jubileum.

De receptie zal opgeluisterd worden met muziek en filmbeelden uit het oud Brabants filmarchief.

Een uitgebreid programma overzicht van deze middag vindt u elders in dit nummer.

We beginnen om 14.00 uur met onze jaarvergadering.

Om 15.45 uur is hetwoordáande heerdrM.Ebben voor een inleiding waarin aandacht wordt besteed aan een tweetal memorabele zaken in 1998: de Vrede van Munster in 1648, nu 350 jaar geleden en de dood van Philips II 400 jaar geleden.

Dankzij de welwillende medewerking van de congregatie van de zusters van J.M.J. en het Willem I College zijn wij deze gehele middag te gast in de Mariënburg, ingang Sint Janssingel 100/hoek Berewoutstraat.

Om 16.30 uur begint een feestelijke receptie waarvoor wij gasten en belangstellenden maar natuurlijk ook al onze leden van harte uitnodigen.

Het bestuur H.Kurvers, voorzitter S.Swarts, secretaris

BOSSCHE HISTORIE Bossche honderdjarigen

. ~~·,

{

Gqsfheerschap .

'

16

K- N MAART 1998

Het komt niet zo heel vaak voor, dat overigens in die periode slechts vermeld inwon~rs van' s-Hertogenbosch de ma- in het begraafboek van Bokhoven, de gische leeftijd van lOO jaar halen. Ook begraafboeken van de vier R.K. pauit de voormalige geme~nten Bo_k ho- rqchies in '.s-Hertogenbosch: Sint Jan, ven, Empel, Engelen en Rosmalen zijn Sint-Cathrien,Sint-PieterenSint-Jacob niet veel honderdjarigen bekend. Ik en in het kistenboek van 's-Hertogenheb getracht alle honderdjarigen te vin- bosch. In het kistenboek staat vaak de den, niet alleen die welke op het grond- doodsoorzaak van een overledene vergebied van de huidige gemeente meld en de straat waar hij ofzij woonde.

De recente gegevens over honderd's-Herrogenbosch zijn overleden, maar ook die, welke daar zijn geboren, m'!-ar jarigen zijn hoofdzakelijk ontleend aan elders zijn overleden. Uitdeperiode v~n _ krantenberichten. In een aantal gevalvoor de invoering van de burgerlijke len is mij wel bekend geworden, dat iestand(dusvan voor 18n) moeten de op- mand lOO jaar is geworden, maar niet gegeven leeftijden met een korrel zout hoe oud de betreffende persoon was bij genomen worden: Als er al een leeftijd overlijden .

Van de in de hier volgende lijst gewordt vermeld, is deze meestal niet meer te controleren. Leeftijden vond ik noemde personen is er nog slechts een

BOSSCHE HISTORIE

in leven: Mevrouw Smit-Demouge. Zij is geboren in 's-Hertogenbosch, maar woonachtig te Vught. Zij werd op 6 februari jl. 102 jaar.

Alle door mij gebruikte bronnen berusten, tenzij anders vermeld, in het Stadsarchief Hie~volgen de Bossche honderdjari. gen, op chronologische volgorde van (vermoedelijke) geboortedatum: 1 Op 8.3.1625 overleed te Bokhoven: Antonia Bungers, oud 111 jaar (ParochiearchiefBokhoven, inv. nr. 63, folio62v). . 2 Op 17.4.1693 overleed te 's-Hertogenbosch: Joanna van Helvort, weduwe van Georgius Janssen Roeff, oud 100 jaar (BegraafboekSinr-Jan).

3 Op 28.2.1697 overleed te 's-Herto_genbosch Maria; weduwe van Joannes van Wolfsberghen, oud 100 jaar (Begraafboek Sint-Jan).

4 Op 17.2.1706 overleed te 's-Hertogenbosch: Marcellus van Helmonr, oud 105 jaar (Begraafboek Sint Jan).

5 Op 19.11.1720 overleed te 's-Hertogenbosch: Gerarda Artsen van Oss, oud 103 jaar (Begraafboek Sinr Jan).

6 Op 15.4.1725 overleed te 's-Hertogenbosch: Petrus van Camp hen, oud 103 jaar (Begraafboek Sint Jan-Sint Cathrien-Sint Pieter II-III).

7 Op2.2.1785werdte's-Hertogenbosch begraven: Maria van Engelen, weduwe Regonus van Wenne, oud 100 jaar.

Volgens het kistenboek woonde zij in de Sint-Jacobsstraat. vgl.: Maria van Engelen, geboren' s-Hertogenbosch, trouwt 1. ondertrouwt aldaar 10.7.1717 Henricus van der Banken en trouwt 2. aldaar 10.3.1720 Gregorius Wennen.

8 Op7.5.1785werdte's-Hertogenbosch begraven: Rom bout Boutens, oud 100 jaar. Volgens het kistenboek heette hij Wouterus Boutens. Hij was afkomstig uit het sinnelooshuijs volgens het begraafboek van de Sint Jacobsparochie.

9 Op 10.2.1791 werd te 's-Hertogenbosch begraven: de weduwe van der Heijde, oud 103 jaar. Volgens het kistenboek woonde zij in de Keizerstraat en stierfzij door ouderdom.

10 Op 25.2.1791 werd te 's-Hertogenbosch begraven: Mergo Heijmans, oud 103 jaar. Volgens het kistenboek woonde zij op de Vughterdijk en stierf zij door ouderdom.

11 Op 8.1.1789 werd te's-Hertogenbosch begraven: de .weduwe Weijgergans, oud 101 jaar. Volgens het kistenboek woonde zij aan de Smalle Haven en stierfzij door verval van krachten.

12 Hermijn Vos, vrouw van Sus Bogers, werd op 26.5.1794 te 's-Hertogenbosch begraven, oud 102 jaar. Volgens het kistenboek heette zij Hermijna Ros en woonde ze in de Tolbrugstraat.

Zij stierfdoor verval van krachten. vgl.: Francis van den Bogaert, jongeman, geboren's-Hertogenbosch, trouwt aldaar 12.8.1725 Hermijn Ros, jongedochter, geboren' s-Hertogenbosch.

13 Wouterien Kluijtmans, vrouw van Lambertus van Nederop, werd op 4.12.1793 te 's-Hertogenbosch begraven, oud 100 jaar. Volgens het kistenboek woonde zij aan de Weversplaats en stierfzij door verval van krachten. vgl.: Gehuwd te 's-Hertogenbosch: 27.2.1724: Lambertus Nederop en Wouterien Kluijtmans, jongedochter, geboren 's-Hertogenbosch, wonende aan de Uilenburg.

14 Op 18.41816 overleed te's-Hertogenbosch: Jacobus Vrolijkhuijsen, weduwnaar van Anna Catharina Neerhof, oud 102 jaar, geboren Soes bij Brandenburg in het koninkrijk Pruisen. vgl. ondertrouw 's-Hertogenbosch 1.3.1749: Jacob Trohlinghaus jongeman, geboren in' t Brandenburgse enAnna Nierhoff, jongedochter geboren en wonende' s-Hertogenbosch.

15 Op 28.1.1855 overleed te's-Hertogenbosch Maria Wiene, 100 jaar en 3 maanden, echtgenote van Johannes Wilhelmus Mulders, geboren Maastricht. Haar weduwnaar overleed te 's-Hertogenbosch op 3.11.1859 op de leeftijd van 83 jaar en 3 maanden.

16 Petronella Deen werd op 19.4.1808 te Oisterwijk geboren en overleed te 's-Hertogenbosch op 7.6.1910 in de leeftijd van 102 jaar als weduwe van Jeronimus Hartogensis. Zij trouwde te Tilburg op 9.2.1832. Zij kon bij haar huwelijk geen geboorteakte overleggen. Deze is vervangen door een akte van bekendheid gepasseerd voor de vrederechter te Tilburg, waaruit haar geboortedatum blijkt(Het archiefvan

deze vrederechter berust in het rijksarchiefalhier).

17 Op 13.6.1916 overleed te's-Hertogenbosch: Maria Verheugt, geboren Tilburg 3.6.1815 in de ouderdom van 101 jaar. Zij was tweemaal gehuwd. De eerste maal huwde zij te' s-Hertogenbosch op 7.11.1840 met Johannes Christoffel Schouwer. Hij overleed te Uden op 1.5.1860. De tweede maal huwde zij te Uden op 30.3.1861 met Jacobus Jaspers,geboren Uden 3.7.1829.

Hij overleed te 's-Hertogenbosch op 21.5.1895.

18 Johannes Jacobus van Cruijsen (mijn oud-oom) werd geboren te 's-Hertogenbosch op 12.1.1870 en overleed te Arnhem op 8.2.1970. Hij trouwde te Arnhem op 5.9:1894 met Charlotte Wilhelmina Leukfeld, geboren Middelburg 19.4.1871, overleden Arnhem 18.11.1953.

19 Anna Maria 'Francis~ Josephina van Liempt, geboren 's-Hertogenbosch 13.12.1878, .overleed te Schijndel op 31.7.1982"oud 103jaar.

20 Johanna Gerarda .Deenen-Kurvers werd op .12.12.1880 te 's-Hertogenbosch geboren en overleed aldaar op 14.1.198.5opdeleeftijd van 104jaar.Zij trouwde in haar gebooneplaats op 24.10.1908 met Mattheus Johannes Deen en.

21 Anna Maria Visser-van Dijk werd op 9. 7.188 3 te's-Hertogenbosch geboren en overleed aldaar op 1.5.1985 in de leeftijd van 101 jaar. Zij trouwde aldaar op 23.7.1909 met Antonius Wilhelmus Visser.

22 Mevrouw C. Neef woonde o 22.2.1985 te 's-Hertogenbosch en " toen 100 jaar.

23 Mevrouw C. Frederiksz woonde op 22.2.1985 te' s-Hertogenbosch en was toen 100 jaar.

24 Mevrouw M. Ruyter-Schell, geboren Atjeh op 22.2.1885 overleed te 's-Hertogenbosch op 24.12.1986, oud 101 jaar.

25 Mechelina van Asperen-van Beuningen werd op 20.1.1886 te Alem c.a. geboren en overleed op 21.2.1986 te 's-Hertogenbosch in de leeftijd van 100 jaar. Zij trouwde in haar geboorteplaats op 27.7.1915 met Johannes Henricus Franciscus van Asperen.

26 Allegonda van den KerkhofNetten, geboren 's-Hertogenbosch 15.2.1886 werd op 15.2.1986 100 jaar en woonde toen te' s-Hertogenbosch.

K-N MAART 1998

2

BOSSCHE HISTORIE • MOETTE NOU TOCH ' S KIJKE

Zij was tweemaal gehuwd. De eerste maal huwde zijn in haar geboorteplaats op 11.1r.1908 metNicolaasOpstraat, geboren 's-Hertogenbosch 7.12.1886 en overleden aldaar op 15.1r.1918. Na diens overlijden huwde zij met Arnoldus van den Kerkhof, geboren' s-Hertogenbosch 12.8.1882.

27 J.K. Falke-Ellersiek overleed op 9.i.1991 te 's-Hertogenbosch op 104jarige leeftijd.

28 Mevrouw M. Peters-Vermeulen, geboren 8.7.1889 Druten, werd op 8.7.1989 100 jaar en woonde toen te 's-Hertogenbosch.

29 Elisabeth Maria Catharina van Grinsven-Nouwen, geboren Weert 25.1r.1889 overleed op 13.3.1993 te 's-Hertogenbosch in de leeftijd ¡van 103 jaar. Zij trouwde te 's-Hertogenboschop 3r.7.1916metHenricusleonardus van Grinsven.

30 Petrus Henst overleed te Rosmalen in februari 1991, oud 103 jaar.

31 Maria Anna Hemmink werd op lI.5.1890 te 's-Hertogenbosch geboren en overleed aldaar op 22.6.1990 in de leeftijd van 100 jaar.

32 Adriana Enoria van Moll-Bayens, geboren Alem c.a. 16.r.1891 overleed te 's-Hertogenbosch op 3.9.1991 op lOOjarige leeftijd. Zij trouwde op 4.7.1916 in haar geboo.rteplaats Alem met Antonius Adrianus van Mol!.

33 Henrica Pennings-van Lijssel geboren Rosmalen 10.4.1891 overleed aldaar op 3.6.1995 oud 104 jaar. Zij trouwde aldaar op 2.6.1913 met Hubertus Pennmgs.

34 Theresia Coeleveld-Maas, geboren 's-Hertogenbosch op 12.3.1995, oud Rosmalen q.4.1891, werd op 100 jaar. Zij trouwde op 9.r.1923 te Rosmalen met Josephus van Kreij.

17.4.1991 100 jaar en woonde toen te 's-Hertogenbosch. Zij trouwde op 43 Geertruda Petronella van den HeuvelBettonviel, geboren 's-Hertogenl I. I.1918 te ' s-Hertogenbosch met Josephus Bernardus Coeleveld. bosch 18.6.1895 overleed aldaar op 35 Hermanus Hubertus Jozef Thissen, 13.7.1997,oud 102 jaar.Zij trouwde op geboren Vught 29.9.1891, overleed op 15.9.1921 aldaar met Johannes Jacobus van den Heuvel.

28.3.1992 in de leeftijd van 10ojaar. Hij trouwde op 8.7.1914 te 's-Hertogen- 44 Theodora Jacoba Henrica van HoornElands, geboren 's-Hertogenbosch bosch met Johanna Kradolfer.

7.10.1895, overleed aldaar op 36 Maria Maas-Dielissen, geboren Rosmalen 24.10.1891 werd op 24.10.1991 2i.10.1995 op loo-jarige leeftijd. Zij lOO jaar en overleed te 's-Hertogentrouwde aldaar op 29.5.1925 met Johannes Martinus Gerardus van bosch op 1441992. Zij was tweemaal Hoorn. gehuwd. De eerste keer huwde zij te Rosmalen op 4.5.1914 met Gerardus 45 Elizabeth Maria Smit-Demouge, geboren 's-Hertogenbosch 6.2.1896 der Kinderen. Later huwde zij aldaar op l0.10.195ometAntoonMaas. werdop6.2.1998102 jaar.Zij woont in Vught.

37 Trikia van Beurden-Jol, geboren Semarang 16.12.1891, werd op 46 Adriana Theodora Maas-Wildschut, geboren 's-Hertogenbosch 4.5.1896, 16.12.1994103 jaar.

38 Isabella vanEverdinkwerdop 2.4.1892 . werdop4.5.1996100 jaar. Zij trouwde te Zuid-Afrika geboren. Zij overleed te aldaar op 25.5.1917 met Adrianus RenerusMaas.

Rosmalen op 2.6.1995, oud 103 jaar.

39 Wilhelmina Maria Paalman-Reinders 47 Johanna Maria Korsten-van den Broek, geboren Rosmalen 9.6.1896 werd geboren te Zwolle op 9.12.1892 en overleed te Rosmalen op 12.r.1995, overleed aldaar op 30.6.1996, oud lOO oud 102 jaar. jaar. Zij trouwde op 25.4.1923 in haar geboorteplaats met Johannes Korsten.

40 Maria Cornelia Kranenburg-Hegi, geboren Den Haag 2.5.1893, overleed te 48 Petronella Sophia van Beek-van Kem's-Hertogenbosch op 2r.1r.1993, oud pen geboren 's-Hertogenbosch 10opar.

941897, overleed aldaar op 6.8.1997, oud 100 jaar. Zij was tweemaal ge41 Cornelia Joanna Kooien-van Es, gebohuwd. De eerste maal huwde zij in ren 's-Hertogenbosch 5.8.1894, overhaar geboorteplaats op r.7.1922 met leed aldaar op 6.9.1994, oud 100 jaar.

Theodorus Vorstenbosch. Later Zij trouwde aldaar op 24.r.1913 met Adrianus Wilhelmus Kooien. trouwde zij met Petrus van Beek.

42 Catharina van Kreij-van Balkum, geboren Rosmalen 10. 5.1894, overleed te Theo van Herwijnen

MOEITE NOU TOCH 'S KIJKE

11

DE HONDERD MORGEN

11

op Groot Deuteren Officieel heet deze boerderij" Op de hoek van de Honderd Morgen" en staat aan de Deutersestraat 4 nabij het Willem Alexanderziekenhuis.

Voordevrijetijdfietsers onderuis het de moeite waard om even te stoppen en je gedachten te laten gaan over hoe de boeren vroeger woonden en werkten.

Het is een Saksisch-Frankisch mengtype boerderij, vermoedelijk uit de 16e-17e eeuw.

Het gehucht Deuteren behoorde tot 1933 tot de gemeente Cromvoirt en is al heel oud. In 13 21 wordt het al genoemd bij de verkoop van een bos in" de Euteren".

Het is gelegen op een zandrug gevormd in de laatste ijstijd.

K-N MAART 1998

3

MOETTE NOU TOCH 'S KIJKE • BOSSCHE HISTORIE

"De Honderd Morgen" is een langgevel boerderij en heeft zijn voorgevel aan de korte zijde. Hij is bewoond geweest door Piet de Leeuw. Al lang bestond in Deuteren de behoefte aan een "bewaarschool" voor kleuters. Diverse pogingen om eenZuster-Congregatietevindendiebereidzouzijnomzo'n school te openen mislukten.

In de bezettingsjaren van WO II was het moeilijk om de kleinste kinderen naar de school in Den Bosch te sturen.

Door pastoor Franciscus Arnoldus van Benthem van de Annaparochie (de kerk stond van 1937 tot 1968 waar nu de houten barakken staan van het WAZ) werd contact gezocht met zijn buurman Piet de Leeuw in de naastgelegen boerderij 'De Honderd Morgen" met de vraag of hij soms ruimte over had voor een kleuterklasje. Piet de Leeuw ging hiermee akkoord en stelde zijn woonkamer beschikbaar.

Zo werd op maandagmorgen 4 november 1940 bij een stromende regen de deur geopend van de eerste bewaarschool in Deuteren. Een 25-tal kleuters waren aangemeld en de eerste leidster was Mej. L. van Huls beek uit Den Bosch.

Een teleurstelling voor veel gezinnen betekende de opheffing van de bewaarschool in het woonhuis van Piet de

Leeuw met ingang van september 1943. De leidster vertrok met haar ouders naar Amsterdam en op dat moment was er geen plaatsvervangster te vinden.

Over het schooltje heeft naar ik meen in de Katholieke Illustratie' n klein artikeltje gestaan verlucht met vijffoto' s.

Het schooltje is in 1969 in verpauperde staat aangekocht door bakker J. Bruurmijn die zich wel verplicht heeft tot restauratie. De restauratie was in handen van de Bossche aannemer T. Drijvers maar J. Bruurmijn voerde zelf ook het werk mee uit. Vol lofwas de heer Bruurmijn over het hoofd van de gemeentelijke restauratie-afdeling in Den Bosch, de heer H.E. Teering die het project heeft begeleid.

De boerderij is enkele jaren onbewoond geweest maar momenteel zijn ze er weer druk in bezig.

Jo Hendriks Bronnm:

SintAnnayarocliitDeutmn 50jaar.

BrabantDag6fadz6oktoba197t. 's-fürtogmbosdi I (1993 Jnr. 2

BOSSCHE HISTORIE Wè zeet uwes?

Je kunt lang discussiëren over wat wel en wat niet tot de Bossche taal behoort. Dit gebeurt bijvoorbeeld in de cursus Boschlogie tijdens de bijeenkomsten over het Bossche dialect. Dit onderwerp staat sinds kort niet alleen bij de tweedejaars op het programma, maar ook bij de derdejaars. En voor die laatste groep is zo veel tijd ingeruimd, dat er plaats is voor onderzoek.

Wat valt er dan te onderzoeken? Heel wat. De Bossche taal kent uiteraard regels, maar niemand let op de naleving daarvan. Sommigen betreuren dat, anderen niet. We hebben geen Bosch ministerie van Onderwijs & Wetenschappen, geen Genootschap Onze Bossche Taal en geen college van professoren dat al 'eeuwen' aangeeft wat wel of niet kan in het Bossche taaleigen.

Mede daardoor is het vaak moeilijk te bepalen wat wel en wat niet tot het' echte' Bossche dialect behoort. Bovendien is het Bossche dialect een levende taal en daarmee een systeem dat steeds verandert. Door dit alles kan een discussie over de verleden tijd van 'zeggen' hoog oplopen. Is 'Wat zei u?' nu 'Wè zeet uwes?' of'Wè zin Uwes?'. Of kunnen beide vormen voorkomen? Dat soort dingen vraagt om verder onderzoek.

Een aantal derdejaars Boschlogen wilde na afloop van het onderdeel 'Het dialect van 's-Hertogenbosch' het onderzoek ook buiten de cursus voortzetten. Dus hebben zij met hun inleider een 'gruupke' geformeerd, en van hun bevindingen zullen ze verslag doen in een aantal afleveringen van het KringN ieuws. Ze beginnen in deze editie met een voorproefje.

Gij In voorgaand voorbeeld over de verleden tijd van 'zeggen' wordt'uwes' gebruikt. En wel met opzet, want als antwoord op de vraag ofiets nou wel of niet typisch Bosch is, zijn vooral nietBosschenaren het er snel over eens: 'uwes' is kei-Bosch. Ofhet ook elders in het Nederlandse taalgebied gebruikt wordt, is nog niet uitgevlooid, maareen Bosschenaar herken je aan 'uwes'.

Hoe komen wedaarnuaan?Vooreen verklaring moeten we ver teruggaan.

Op de plaats waar we nu in het Algemeen Beschaafd Nederlands 'jij' gebruiken, werd tot de Middeleeuwen het persoonlijk voornaamwoord 'du' gehanteerd. Dat lijkt op het oog sterk op het huidige Duitse 'du', maar overeenkomsten zijn nauwelijks verwonderlijk binnen de Germaanse taalfamilie.

Dat Nederlandse 'du' raakte als 2e persoon enkelvoud in de loop der tijd in

onbruik. Daarvoor in de plaats kwam 'ghi', dat toen ook al voorde 2e persoon meervoud werd gebruikt.' Ghi' (dat wij nu nog kennen als 'gij') kon toen dus zowel 2e persoon enkelvoud als 2e persoon meervoud zijn, en dat was wat verwarrend. Daarom werd het gebruikelijk om achter 'ghi'-meervoud het woordje 'lieden' te zetten. Op die manier ontstonden latere vormen als 'gijlieden', 'gullie' en 'gellie'.

'Ghi' kwam vooral voor in de Zuidelijke gewesten. Inde beide Hollanden werd een andere vorm populair: 'jij'. En omdat daar in de Goude~ Eeuw de (cul~r" ·\ macht kwam te liggen, werden JlJ 'jullie' tot Algemeen Beschaafd Nederlands verheven. 'Ghi' leefi:in de Zuidelijke dialecten nog voort als 'gij', 'gellie' en 'gullie'.

1

.J

Uwes 'Ghi' werd op een gegeven moment 'gij' en verwees (en verwijst nog) naar één of naar meer personen. Bovendien was 'gij' - zoals nu - een woord dat geen 'onderscheid' maakte, en daarom zie je vanaf de 16e eeuw in de geschriften naast 'gij' een beleefdheidsvorm opduiken: 'Uwe Edelheid'. Vanwege de lengte werd het in schriftelijk taalgebruik afgekort tot U .Ed. ofU.E. Daaruit ontstonden 'uwé' en 'uwe', die uiteindelijk uitmondden in 'u'. (Overigens was 'u' ook de 4e naamval van 'gij').

K-N MAART 1998

4

BOSSCHE HISTORIE • VAN DE VOORZITTER

'U.E.' kende een tweede naamvalsvorm, waarvan verschillende varianten bekend zijn: 'uwen', 'uwer' en ook wel 'uwes' . Deze laarste tweede naamvalsvorm ('Uwes paard is een vos') werd na een tijd ook in de eerste naamval gebruikt ('Heeft Uwes een paard gekocht?'). 'Uwes' is dus - met een mooi woord gezegd-'genominativeerd' (nominativus is de Latijnse term voor Ie naamval).

En daarmee zijn we aangeland bij het Bossche 'uwes'.Uit het Algemeen Beschaafd Nederlands lijkt 'uwes' verdwenen. Het heeft er zijn plaats verloren, en je zou vreemd opkijken als je iemand anno I998 in het Algemeen Beschaafd Nederlands hoort zeggen 'U vergeet u wes jasje toch niet?'. Maar in het Bosch klinkt dat nog steeds perfect. Sterker

nog: 'Uwes vergit uwes jèske toch nie?' brengt 'uwes' twee keer in stelling. En wel in de Ie èn in de 2e naamval: 'Uwes (Ie) vergit uwes (2e) jeske toch nie?'.

'Uwes' leeft dus voort in het taalreservaat van het Bossche dialect in de betekenissen 'u' en 'van u', waarbij de Ie naamval(' u') en de 2e naamval ('van u') naar vorm nog steeds samenvallen.

'Uwes' doet in de 2e naamval ook mee in het bekende systeem waarin bepaalde woorden verbogen worden indien ze vooraf gaan aan mannelijke zelfstandige naamwoorden. Kijk maar naar 'Uwes vergit uwesen auto toch nie te laote wasse? Of 'Uwes laot uwese schöánzöán toch ok wè zinge?'

Wie durft nu nog te zeggen dat Bosschenaren brutaal zijn en een grote mond hebben? 'Uwes' wijst er toch wel

op, dat de Bosschenaar echt beleefd uit de hoek kan komen!

Klanken Een aantal taalverschijnselen geeft een dialect het eigen karakter. Omdat met name klanken daarbij een grote rol spelen, wordt in de volgende bijdrage de 'lange a' (in het Bossche dialect) besproken. Op dit moment zijn Piet Galiart, Hans de Graaf, Lambert Tax en ondergetekende druk bezig met taperecorder en pen. En als 'uwes' op deze rubriek wilt reageren, dan is een telefoontje aan Piet nooit weg (073 64I9246).

Harry van den Eerselaar

VAN DE VOORZITTER 1973-1998, 25 JAAR KRING VRIENDEN VAN '$-HERTOGENBOSCH Met een verbazend enthousiasme is 25jaarlanggewerkt! Steedsmeermensen sreunden de inspanningen van de Kring zodat nu een ledental van meer dan I6oo leden in zicht komt. Een mooi lustrum geschenk! We mogen elkaar gelukwensen.

De Kring beweegt zich op een zeer breed terrein. Niet verwonderlijk voor degene die zich het verleden, het heden en de toekomst van 's-Hertogenbosch aantrekken. Veel is in beweging en de stad wil zich daar ook niet aan ontrrekken. Sterker nog: ze wil haar betekenis als levendige en aantrekkelijke centrumstad versterken en uitbouwen. In dit dynamische krachtenveld staat de Kring voor de cultuurhistorische kwaliteit van onze stad, voor een zorgvuldige en respectvolle omgang met dat "verleden". Gevoed door een grote dosis emotionele betrokkenheid bij hetgeen door generaties voor ons van onze stad is zetten wij ons aan studie naar dit verleden, geven wij inhoud aan onze trots op de stad en maken-met ons au-

thentiek enthousiasme, Bosschenaren en bezoekers deel van de rijkdom van de stad.

Het besefdat ook nu wordt voortgebouwd, wordt geleefd en gewerkt verplicht ons ook mee denken over de toekomst van onze stad. Met een wellicht wat meer ontwikkeld gevoel voor de vergankelijkheid der dingen en niet te vergeten van de mensen, onderstrepen wij wat meer de betrekkelijkheid van het eigentijdse, het schijnbaar onontkoombare.

Zorgeloosheid, korte termijn denken, de tucht van de markt, gebrek aan respect heeft veel kostbaars of geliefds doen verdwijnen of ontdaan van zijn authentieke betekenis.

Een officiële terugblik wordt overgelaten aan de schrijver van onze 25-jarige geschiedenis. Hopelijk kan ons lustrumjaar in december worden afgesloten met de verschijning van het boek" 25-jaar Kring".

Voor nu mag toch gezegd worden dat we voldaan kunnen zijn over wat de

afgelopen 25 jaar met elkaar tot stand is gebracht. Voortbouwend op de inzet en gedrevenheid van de oprichters hebben we gewerkt aan onze doelstellingen en ons steentje kunne bijdragen aan \'/.lr de stad tot een nationaal gewaardeerd waardevol en" beschermd stadsgezicht "maakt, gezegend met vele monumenten. Het is ook gedaan in verenigingsverband en dat wil zeggen dat we als Kring Vrienden ook een onderlinge band hebben door onze gemeenschappelijke interesse en liefde voor de stad en dat heeft al die.jaren gezorgd voor die speciale sfeer waar vanuit samen gewerkt, gestudeerd en zo nodig actie gevoerd wordt. Het houdt ons bij elkaar, geeft extra voldoening en energie om door te gaan.

25 jaar, een jubileum om bij stil te staan in de wetenschap dat er aan ons werk nooit een eind zal komen.'s-Hertogenbosch, een stad om van te houden met een Kring Vrienden om op te bouwen!

Hein Kurvers, voorzitter

Kopij voor het eerstvolgende Kring-Nieuws dient uiterlijk vrijdag 3 april 1998 te worden ingeleverd bij Secretariaat Kring-Nieuws Postbus 1162, 5200 BE 's-Hertogenboschof bezorgen in het Kringhuis K-N MAART 1998

5

LE DE NVE RGADE R 1NG

LEDENWERVING, IEDERS ZAAK!!!!

DE BAROMETER VAN DE LEDENSTAND 1600

?

1500

1 dec 1997

1jan1998

1febr1998

1maart1998

Een fraai lustrumcadeau is het bereiken of zelfs overschrijden van de grens van 1600 leden! Doe mee en werf een lid!

Gebruik de elders in dit nummer geplaatste aanmedelingsbon en u krijgt een aardig geschenkje toegestuurd.

Deze actie loopt het gehele lusrrumpar.

21maart1998

AGENDA LEDENVERGADERING 21 MAART 1998 Agenda: 1. Opening, berichten, vaststelling van de agenda; 2. a. Verslag van de ledenvergadering van 14december1997; b. Opmerkingen naar aanleiding van het verslag; 3. Jaarrekening 1997 en vers lag kascommissie; Toelichting bestuur: Normaal treft u in het Kring Nieuws een samenvatting van het financieel verslag aan over het afgelopen jaar. Omdat we dit jaar de jaarvergadering al in maart houden en het aanleveren van de kopij al eind februari moet geschieden is het niet mogelijk geweest het verslag tijdig gereed te hebben.

Bij verschijning van dit nummer is het verslag wel beschikbaar. Het ligt dan met de verslagen van de stichting Binnendieze en het Gastheerschap in het Kringhuis ter inzage. Desgevraagd wordt het u toegestuurd.

U kunt daarvoor bellen naar het Kringhuis: 6135098; u kunt dan tevens informeren naar de datum van de aan de jaarvergadering voorafgaande informatiebijeenkomst van penningmeester en kascommissie.

4. Jaarverslag 1997 van de vereniging; 5. Jaarverslagen van de werkgroepen liggen ter inzage in het Kringhuis; 6. Voorstel tot benoeming erelid van de vereniging; Statutair is bepaald dat op voorstel van de het bestuur de ledenvergadering kan besluiten tot benoeming van personen tot erelid van de vereniging. Een dergelijke benoeming vereist een meerderheid van 3/ 4 van de uitgebrachte stemmen door de algemene ledenvergadering. (art 6, lid 3) In art 4, lid 5 wordt bepaald dat:"Als erelid kan tot de vereniging worden toegelaten een natuurlijk persoon, die zich op buitengewone wijze voor de vereniging verdienstelijk heeft gemaakt."

De vereniging kent thans nog twee ereleden te weten de heren J.Verdonk( 1983) enH.v.d.Heuvel( 1988 ). De ereleden de heren van de Ven enA. Aarts zijn inmiddels overleden.

In het algemeen kan gezegd worden dat met de benoeming van ere leden met grote zorgvuldigheid moet wor-

den omgegaan. Voor de organisatie zelf moet het ereh, maatschap letterlijk een" zaak van eer" zijn en blijven.

Dat betekent dat de vereniging zelf groot gewicht moet toekennen aan het bestaan van het instituut van" erelid".

De verdiensten waarover in de statuten wordt gesproken moeten in de vereniging onomstreden maar het dragen van de titel van erelid dient ook binnen de vereniging een blijvende betekenis te houden. De waardering is kortom geen incidentele zaak; de vereniging blijft trots op haar ereleden.

Ook voor diegene die tot erelid wordt benoemd moet gelden dat de bijzondere verdiensten waarop zijn ofhaar benoeming stoelt niet slechts een incidenteel karakter dragen of moeten ophouden met de benoeming. De benoeming tot erelid wil ook de bijzondere band met de vereniging uitdrukken en houdt in dat de ereleden in het verenigingsleven van betekenis blijven.

Dat kan op vele manieren tot uitdrukking komen en is zeker niet gebonden aan een min of meer publiek herke~ ­ bare rol. In ieder geval is het taak van het bestuur hiet • attent te zijn. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat hier binnen de vereniging in de afgelopen periode weinig tot geen aandacht aan is besteed.

Bovenstaande overwegingen worden hier nog eens gegeven om ons voorstel aan de ledenvergadering in het juiste perspectief te plaatsen. Geen lichtvaardige wijze van benoeming en aandacht voor een blijvende plaats en mogelijk actieve betrokkenheid van de ereleden binnen het verenigingsleven.

Het bestuur doet de ledenvergadering hierbij het voorstel tot benoeming van de heer Jan Kleyne tot erelid van de veremgmg.

Vanafde oprichting is Jan Kleyne lid en bestuurslid van de vereniging en Jan Kleyne is initiatiefuemer tot de oprichting en mede oprichter.

De buitengewone verdiensten van Jan Kleyne liggen op de volgende terreinen. Daarbij moet al op voorhand worden gezegd dat volledigheid hierbij is uitgesloten. dat betreft ook meteen de eerste overweging:

K-N MAART 1 998

6

LE DE NVE RGADE R 1NG

)

* zijn reserveloze inzet de afgelopen 25jaarvoor de Kring. Er is geen moment geweest waarop Jan andere zaken voor liet gaan als vanuit de vereniging een beroep op hem werd gedaan of- vaak nog belangrijker - Jan zelfvond dat er initiatief moest worden genomen; haast letterlijk gaat voor Jan op dathij "dagen nacht klaar staat". * Jan heeft diverse bestuursfuncties vervuld zowel in de Kring als bij de stichting Binnendieze en recentelijk bij de Stichting Gastheerschap. Ook hier steeds weer met een inzet en betrokkenheid die de" verenigingsman" ten voeten uit tekende. Bereikbaar, altijd inspringend, tijd makend, loyaal aan de doelstellingen en de collega's. Jan had daarbij ook een scherp oog voor de gevaren die de samenwerking binnen de Kring of de positie van de Kring konden bedreigen en haalden de "boosdoeners" bij elkaar of dwong een herbezinning af.

Jan hield de zaken en de mensen bij elkaar.

In uiterste nood, en waar komt dat niet voor, nam Jan zelf de taken die gedaan moesten worden ter hand.

Hierbij heeft hij de vele aanslagen die met een zeker gemak en vanzelfSprekendheid vanuit de vereniging op zijn en Ria's vrije tijd werden gedaan, voor lief genomen en zich nimmer laten voorstaan op zijn verdiensten. * Jan heeft op veel terreinen vernieuwende initiatieven genomen zowel voor de rol van de Kring m .b.t. de studie van de cultuurhistorie, de opvang van bezoekers aan de stad als met betrekking tot de inzet van de Kring voor de verbreding en verspreiding van de kennis over de stad onder Bosschenaren en bezoekers.

Daarop wordt nog steeds voortgebouwd. * Bijzonder is Jan' s aandacht voor de contacten met de zustersteden van 's-Hertogenbosch in het oude Brabant.

Vooral door Jan's inspanningen en persoonlijke contacten heeft zowel de stad als de Kring de relatie met haar al oude verwanten weer ontdekt en behouden.

7. Bestuursverkiezing: Mevrouw Elly Strang, in december 1996 gekozen als opvolgster van de heer V.Verberk, met als gevolg dat haartermijn in het voorjaar van 1998 afloopt, stelt zich herkies baar; haar termijn zal nu eindigen in 2001; De heer Huub Disseldorp vervult de ontstane vacature van penning-meester door het vertrek van de heer Ad van der Heijden op 14 december 1997; ook de termijn van de nieuwe penningmeester zal eindigen in 2001; De heer Jan de Groot zal het bestuur gaan versterken en zijn termijn loopt ook afin 2001.

8. Rondvraag; 9. Sluiting(ongeveerom 15.oouur)

Toelichting:

Om 15 .45 uur houdt de heer dr. M. Ebben, van de vakgroep geschiedenis van de rijksuniversiteit Leiden, een inleiding over "Politieke macht en beeldende kracht. Beeldende kunst en propaganda in Spanje tijdens de Tachtigjarige Oorlog'.

Wij wensen u een genoeglijke middag toe!

De zestiende en zeventiende-eeuwse Spaanse koningen konden niet altijd rekenen op de onverdeelde steun van hun Spaanse onderdanen voor hun machtsstrijd in Europa en in de Nederlanden. De herhaaldelijke onverantwoorde aanslagen van de koningen op de Spaanse schatkist om hun legers in het buitenland te financieren, werden bijvoorbeeld zwaar bekritiseerd.

Om steun te verwerven onder de Spaanse elites voor zijn oorlogspolitiek, maakte koning Filips IV (1621-1665) onder andere gebruik van de zeggingskracht van de beeldende kunst. Grote schilders als VelĂĄzques werkten aan het hof van Madrid om behaalde militaire successen in beeld te brengen. Toen deze successen echter uitbleven en Spanje zware nederlagen leed, zoals het verlies van 's-Hertogenbosch (1629) en de slag bij Duins (1639), kon Filips IV de schijn van militair succes niet langer ophouden. In 1648 werd te Munster vrede gesloten en de soevereiniteit van de Republiek erkend.

Om 16.30 uur begint de receptie Tijdens de receptie zullen tweemaal enige oude films over gebeurtenissen in 's-Hertogenbosch gedraaid worden en wel om 17.oouurenom 1745uur. Ditwordtverzorgddoordeheer F. Van der Maden van het Brabants Film Archiefte Tilburg.

Toelichting: In 1995 was het 100 jaar geleden dat de eerste openbare filmvoorstelling plaatsvond. In die honderd jaar zijn er talloze films en filmfragmenten gemaakt. Ook is er sinds het eind van de vorige eeuw ook heel wat afgefilmd in Brabant. Naast een handjevol bioscoopfilms zijn er tientallen bedrijfs- en verenigingsfilms en talloze journaalfragmenten. Oorspronkelijk waren al deze films en filmfragmenten bedoeld om te amuseren, te onderwijzen en te propageren. Met het verstrijken der jaren is vooral het historisch aspect op de voorgrond komen te staan.

Een deel van deze films en filmfragmenten heeft ondertussen zijn weg gevonden naar de archieven op provinciaal en gemeentelijk niveau, naar de grote film-en televisiearchieven en zelfs in het buitenland is Brabants filmmateriaal te vinden.

Het Brabants Film Archiefstelt zich ten doel zoveel mogelijk Brabants filmmateriaal op te sporen en in kaart te brengen. De gegevens hiervan brengt het Brabants FilmArchiefsamen in een centrale databank, die voor iedereen toegankelijk is. Bovendien wordt er een viewingcollectie opgebouwd, waardoor in de toekomst de beelden zelf op een centrale plaats bekeken kunnen worden. Het Brabants Film Archief is gevestigd aan de KUB te Tilburg, Warandelaan 2(tel. 013-4663154).

Namens het Kringbestuur, Stan Swarts, Secretaris

VERSLAG LEDENVERGADERING 14 DECEMBER 1997 De Ledenvergadering vond plaats op zondag 14 december 1997 in SociĂŤteit'Amicitia'. Aanwezig: het thans 6 leden tellende

bestuuren35 leden. Berichtvan verhindering: mevrouwE.Hocs -de Winteren de heren J. Stohr, Chr. GeertzenenM.v.d. Berg.

K-N MAART 1998

7

LEDENVERGADERING

Agendapunt 1: Opening, berichten en vaststelling van deagenda De voorzitter, de heer Hein Kurvers opent de vergadering en heet een ieder van harte welkom in het bijzonder de twee nieuwe bestuurskandidaten de heren Jan de Groot en Huub Disseldorp. Bij de op de vergadering uitgereikte stukken bevinden zich korte beschrijvingen van deze kandidaten.

Agendapunt 2: Het verslag van de ledenvergadering van 3ojuni 1997wordtgoedgekeurd.

Agendapunt 3a: Verkiezing Bestuursleden Zoals men in het november-nummer van het Kring Nieuws heeft kunnen lezen is de penningmeester, de heer Ad van der Heijden om persoonlijke redenen terug moeten treden. Tot groot genoegen kan zijn opvolger de heer Huub Disseldorp reeds nu al worden voorgesteld; zijn kandidatuurzal inhetKring Nieuws vermeld worden ten behoeve van de Bestuursverkiezing in de ledenvergadering op 21 maart 1998.0ok de heer Jan de Groot wordt thans voorgesteld en ook hij zal kandidaat zijn tijdens genoemde bestuursverkiezing.

De voorzitter doet verder nog een dringend beroep op de leden om nog meer bestuurskandidaten te leveren, ter aflossing van die bestuursleden, wier bestuursperiode (reeds lang) verstreken is!.

Agendapunt 3b: Verkiezing van plaatsvervangende leden van de kascommissie. Op de reeds bekend gemaakte voordracht staan de heren Frits op ten Berg en Flip Dries. Beide heren worden bij acclamatie als zodanig gekozen. De heer Kurvers wenst hen succes.

Agendapunt4: Begroting 1998 De tweede penningmeester, de heer Piet van den Heuvel, ondersteund door de heer Jan Kleijne, geeft een toelichting op de begroting en met name op de 'ba-

ten'. De verwachting is dat de ledenbijdrage in 1998 hoger zal uitvallen dan begroot, enerzijds door verhoging van het aantal leden (nu precies 1550), anderzijds door een verhoging van de gemiddelde contributie(begrootf.27,50).

De subsidie ten behoeve van projectgroepen, begroot opf. 2.500,= is nu al binnengekomen in de vorm van een bijdrage vanuit hetAnjerfonds!

De opbrengsten uit advertenties en sponsoring moeten hoger kunnen dan thans begroot. Het huidige bestuur heeft, ook wegens 'personeelstekort', hier niet veel aan gedaan. Mede door de benoeming van de nieuwe penningmeester zal men dit beter aan kunnen pakken.

Op een vraag vanuit de zaal antwoordde de heer Piet van den Heuvel dat reeds 5 jaar gespaard wordt voor het lustrum. Er werden verder geen opmerkingen meer gemaakt en de begroting werd dus goedgekeurd.

Agendapunt 5: Rondvraag en Sluiting De voorzitter licht vooraf nog even de reeds uitgereikte informatie toe: - Ten aanzien van het bezoekerscentrum blijft de Kring bij zijn voorkeur voor het pand aan de Hinthamerstraat, waar de bibliotheek is gevestigd en wijst zij het postkantoorcomplex aan de Kerkstraat af. De eventuele verantwoordelijkheden die de Kring op zich neemt bij participatie aan het centrum komen wellicht ter sprake in de ledenvergadering van 21 maart1998.

- de Gemeente heeft de stichting Binnendieze als particuliere parmer nodig om rijksmiddelen te verkrijgen ter restauratie van de Grote Hekel. Het batig saldo en de meeropbrengsten (wegens prijsverhoging) uit de vaartochten op de Binnendieze kunnen enerzijds gebruikt worden als bijdrage voor deze restauratie, en anderzijds komen die op enigerlei wijze ook ten goede aan het werk van de Kring en de Stichting Gastheerschap. De vaarcon-

cessie op de Binnendieze moet dan wel verlengd worden.

- de voorzitter vraagt aan de vergadering kandidaten om het werk van de heer Jan van Haaren, het bijhouden van het jaarboek, voort te zetten.

- vervolgens stelt de voorzitter aan de ledenvergadering voor om de twee bestuurskandidaten vanafhedenadviserend aan het bestuurswerk deel te laten nemen en de voordracht tot hun verkiezing in maart 1998 te behandelen.

- tot slot schetst hij de gang van zaken rondom de gerezen onvrede in delen van onze organisatie waarmee ook de adviseurs zich actief mee bemoeid hebben. Een adviesgroep is vervolgens aan het werk gegaan en heeft een eerste advies uitgebracht aan het bestuur en de adviseurs. De door de advies groep aanbevolen verandering van d~ organisatiestructuur ter oplossing van de communicatie-problematiek is naar de mening van het bestuur een onnodige en onwenselijke stap. In januari wordt hetvervolgmetdeadviesgroep besproken.

Bij de rondvraag kwam uit de zaal de vraag: hoe het mogelijk was, dat met name de Kring zo'n rapport over' de Parade' heeft kunnen uitbrengen. De heer Pim Schellings, voorzitter van de betreffende werkgroep, geeft vervolgens een uitgebreide toelichting. De commissie 'Binnenstad' zal in het Kring-Nieuws ook commentaar leveren op dit rapport. (zie K-N jan. 1998) Overigens zal deze commissie 'Bip nenstad' op korte termijn na moete. gaan denken over de herinrichting van de Visstraat; gepleit wordt voor het herstel van het plein, gericht op de haven.

Hierna sluit de voorzitter de vergadering. Na de pauze verzorgde de heer Cor Gillhaus een voortreffelijke presentatie over de Vestingwerken. 's-Hertogenbosch, 18december1997路 Stan Swarts, secretaris

JAARVERSLAG SECRETARIAAT 1. Vereiliging

a. Samenstelling bestuur: Het bestuur kende de volgende samenstelling:

- Hein Kurvers, voorzitter, termijn tot de jaarvergadering in 1999; - Kok de Bekker-Dupont, vice-voorzitter, termijn tot 1januari1999;

- StanSwarts, secretaris, termijn to眉 januari 1999; - Ad van der Heijden, penningmeester, afgetreden per 1september1997;

K-N MAARl 1998

8

LEDENVERGADERING

-

)

Piet van den Heuvel, tweede penningmeester, termijn tot 1januari 2000; - Jan Kleyne, coördinator toeristische activiteiten, termijn tot de jaarvergadering in 1999; - Elly Strang, bestuurslid, termijn tot december 1998; In juli 1997 werden wij onaangenaam verrast door de mededeling van onze penningmeester dat hij om persoonlijke redenen zijn functie moest neerleggen. Dit betekende dat onze tweede penningmeester en Jan Kleyne de afgelopen maanden zijn taken hebben moeten overnemen. Tijdens deledenvergadering, op 14december 1997, zijn twee kandidaat bestuursleden voorgesteld, die na hun verkiezing op 21 maart 1998, in functie zullen treden. Het betreft hier de heer Huub Disseldorp, die Ad van der Heijden als penningmeester zal opvolgen en de heer Jan de Groot. Beiden zijn voorgesteld in het Kring-Nieuws van januari 1998. Het bestuur kwam in 1997 maandelijks bijeen en ook het dagelijks bestuur kwam regelmatig bij elkaar. Verder zijn er drie ledenvergaderingen geweest, waaronder één extra, rondom de jaarrekening van de Kring over 1996. Met de adviseurs van de Kring vonden in 1997 een viertal bijeenkomsten plaats. Dankbaarwerd gebruik gemaakt van de adviezen met betrekking tot de omgang binnen de vereniging en de stichtingen met onze vrijwilligers. b. Ondanks het feit dat im997 het!edenbestand is opgeschoond, met als gevolg het schrappen van 142(!) leden, kende de vereniging een spectaculaire groei met maar liefst 22 3 nieuwe leden! Het ledental op 31 december 1997 bedroeg 1559· Thans zijn wij op weg naar de magische grens van 1600 leden, die rond onze verjaardag op 21 maart 1998 misschien gehaald zal worden. c. Vrijwilligers: Met de instelling van de ad hoc werkgroep 'vesting' breidde het aantal actieve vrijwilligers in de Kring zich verder uit. d. De opening van het seizoen 1997 kreeg een bijzonder accent voor de vereniging door de plechtige overbrenging en overdracht van een 5-tal wapenborden van het Gulden Vlies. In een korte plechtigheid in de Sint Jan werd het wapenbord van Maximiliaan inde lui-

K-N MAART 1998

poort onthuld. Het heeft daar een blijven de plaats gekregen. De overige vier zijn in het Sint Jansmuseum 'de Bouwloods' blijvend tentoongesteld. e. Mogelijke deelname aan het Bezoekerscentrum.

In 1997 werd onder leiding van een daartoe door de Gemeente aangetrokken projectleider verder gestudeerd op de voorwaarden voor de totstandkoming van een Bezoekerscentrum in 's-Hertogenbosch. Dit project steunt op één van de aanbevelingen van het KPMG-rapport over cultuurhistorisch toerisme. De Kring participeert met de streek-VW, het Noordbrabants Museum, het Stadsarchief, de Bouwhistorische en Archeologische Dienst en de afdeling Cultuur en EZG/toerisme van de Gemeente in een projectgroep.

De besluitvorming door het gemeentebestuur over het eindvoorstel van de projectleider kon in 1997 niet meer plaatsvinden. In 1998 zal een voorstel van het bestuur aan de ledenvergadering worden voorgelegd waarin een mogelijke deelname van de Kring in een dergelijk centrum zal worden afgewogen.

2. Heemkunde doelstelling

Deze werd gerealiseerd door: - het bijwonen van twee vergaderingen van de Raad van Aangeslotenen van Brabants Heem te Oirschot. Er werd een nieuwe regio-indeling bekendgemaakt.

- het actief zijn van de werkgroepen 'vesting', 'kalenderfeesten' en 'wooncultuur' op het heemkundeterrein.

- het plaatsen van artikelen op dit terrein in het Kring Nieuws.

- het periodiek overleg voeren met Bossche monumentenorganisaties en heemkundevereniging te Rosmalen; gezamenlijk werd deel genomen aan het periodiek overleg met de Gemeente, zowel ambtelijk als bestuurlijk.

- het verschijnen van het lang verwachte deel 2 van de Kroniek 'Bouwen en wonen in de schaduw van de Sint Jan', met medewerking van de Kring.

3. Sector Gastheerschap en Binnendieze: Naast drie bestuursleden van de Kring, de heren P.v.d.Heuvel, J. Kleyne en H.Kurvers maken de heer K.Nouws en mevrouw J.Leenders, de heren R.Milar en F.Sluyter respectievelijk deel uit van de

besturen van de stichtingen Gastheerschap en Binnendieze. De verantwoordingvan deze activiteiten vindt u in de ter inzage liggende jaarverslagen en jaarrekeningen van beide stichtingen.

De vrijwilligers van de Kring die hierbij zijn betrokken doen het vrijwilligerswerk op basis van een vrijwilligersovereenkomst. Inmiddels zijn zo' n kleine 170 leden hierin actief.In 1997 is voorrang gegeven an de uitwerking op nieuwe leest van de samenwerking met de streek-VVV en het kerkbestuur van Sint Jan. Met het gemeentebestuur zijn mondelinge afspraken gemaakt over uitbreiding van de vaarconcessie en de structurele afdracht van de meerinkomsten ten behoeve van de restauratiewerkzaamheden van de Grote Hekel.

4. Sector 'optreden als gesprekspartner': Met de groei van het aantal leden en mede daardoor de vergrote inbreng vanuit de Kring in de zaken die de toekomst van de binnenstad bepalen nemen ook de externe contacten in aantal en frequentie toe. In periodiek overleg met de ondernemersveremgmg, vertegenwoordiging van beleggers, ambulante handel, Horeca en Kamer van Koophandel vindt constructieve uitwisseling van opvattingen plaats. Met de Gemeente vindt periodiá overleg plaats over de openbare ruimte.

In de stad is een intercultureel overleg tot stand gekomen van alle op cultureel terrein actieve organisaties en instellingen.

De Kring neemt hieraan deel.

In het bezoekersmanagement participeren de organisaties die belang hebben bij de bevordering van het toerisme ofbij het gastheerschap van de stad een rol vervullen. De Kring maakt hier deel van uit.

De Kring is tevens vertegenwoordigd in het bestuur van de streek-VVV's-Hertogenbosch en de Meierij en de Stichting Woon- en Leefcultuur 's-Hertogenbosch 1650 - 1850. Met financiële steun van de ondernemersvereniging 'Hartje Den Bosch', de Gemeente en de woningbouwvereniging SWH, kon in 1997 als stageproject een onderzoek worden gestart naar de mogelijkheden voor een maatschappij voor stadsherstel in onze stad.

De resultaten komen in februari 1998 beschikbaar.

LEDENVERGADERING • VAN DE BESTUURSTAFEL

JAARVERSLAG KALENDERFEESTEN In 1997is consequent doorgewerkt dooreen vijftal vrijwillegers aan het onderzoeken van bronnen in het Stadsarchief.

Een ochtend in de week komen de vrijwilligers in het Stadsarchietbij elkaar. Het onderzoek is tot nu toe vooral beperkt gebleven tot de regionale dagbladen uit de 19e en 20e eeuw en dan alleen een drietal feesten, nml. Driekoningen, Sinterklaas en·Sint-Jan. Nu worden de regionale dagbladen doorgekeken op alle andere feesten. Ieder neemt een periode in het jaar voor zijn/haar rekening. Vooral in de 19e eeuw is

weinig terug te vinden van de voornamelijk op katholieke grondslag gebaseerde feesten. De kranten beperken zich voornamelijk tot mededelingen over feesten en deze betreffen meesul het koningshuis. Momenteel zijn de onderzoekers bezig met bronnenonderzoek in de 20e eeuw.

Sporadisch worden ook andere bronnen bekeken.

In 1998 zal naar alle waarschijnlijkheid het onderzoek afgerond worden. Hierover zult u het komende jaar zeker nog het een en ander horen.

VESTINGWERKGROEP De belangstelling voor de vesting(stad) 's-Hertogenbosch neemt toe. Dat is gebleken uit de voorgenomen restauratieplannen van de vestingwerken van 's-Hertogenbosch. Vijf en veertig miljoen gulden over 15 jaar verdeeld wil de gemeente daaraan besteden. Ook geven de veertien Nederlandse vestingsteden waaronder 's-Hertogenbosch toeristische impulsen. Reden genoeg voor de Kring om een vestingwerkgroep op te richten. Op 18 november 1996 is zij van start gegaan met de volgende opdrachten.

- kritische en creatieve beoordeling van gemeenteplannen - voorstellen doen voor herbeleving en verbetering van herkenbaarheid van de vestingwerken - stadvernieuwingsprojecten toetsen aan het belang van de vesting in relatie tot de beeldvorming van 's-Hertogenbosch als vestingstad.

- ontwerpen vestingwandeling en fietsroutes in en om de stad - ondersteuning stadsgidsen De werkgroep bestaat uit - C. Gillhaus (voorzitter)

-

P. vanderElst(secretaris) H.Duym S. van der Werf J. van den Bergh C. Limonard Als uitwerking van de opdracht is commentaar geleverd op het rapport Renovatieplan vestingwerken van Witteveen en Bos. De opvatting hierover van de vestingwerkgroep en Kringbestuur zijn opgetekend in " Het toekomstig vestingverleden van de stad 's-Hertogenbosch". De opdracht hierbij van de werkgroep luidt: De plannen voor de renovatie van de vestingwerken van de gemeente 's-Hertogenbosch kritisch en creatief beoordelen en daarover te adviseren. Doen van suggesties voor de 'herleving' van de vestingwerken in de ruimste zin opdat deze weer 'herkenbaar' een rol kunnen spelen in de rol van de binnenstad en omgeving.

De Gemeente heeft vervolgens een Klankbordgroep Vestingwerken ingesteld. Namens de Kring zijn daarin drie leden van de vestingwerkgroep opgenomen.

Hoge prioriteit krijgen de restauratie van de grote Hekel, Judas-toren en stadsmuur langs de Hekellaan, de laatste mede in verband met de plannen voor een ondergrondse parkeergarar in drie lagen op het Vonk en Vlamterrem.

Vijf vestingwandelingen zijn ontworpen en worden door stadsgidsen getoetst. Een fietstocht rond de 17e eeuwse vestingwerken is vrijwel gereed.

De module vestingwerken van de cursus Boschlogie III wordt geleid door leden van de vestingwerkgroep terwijl de werkstukken van de deelnemers zinvolle bijdragen leveren aan de verrijking van de kennis over de Bossche vesting, die op zijn beurt weer ten goede kan komen aan de stadsgidsen.

Inmiddels is ook voor hen een viertalige lijst samengesteld van relevante vestingbouwkundige termen.

Dank gaat uit naar de inzet van Me; no van Coehoorn die de werkgroep me;;. raad en daad bijstaat.

C.Gillhaus, voorzitter

HARTELIJK WELKOM Ook in de wintermaanden december en januari hebben zich weer heel wat nieuwe leden aangemeld. Van de in totaal 37 nieuwe leden zijn er deze keer meer mensen uit' s-Hertogenbosch, maar altijd toch nog 9 personen van buiten de stad. Halffebruari hadden wij 1577 leden; wij verwachten dus binnenkort het 16ooe lid! Misschien kunnen wij dat iid · op 21 maart 1998, de 25e verjaardag van de Kring, in het zonnetje zetten!

de heer G. van Rooij, de heer G. Schermers, de heer W. Heijnen, mevrouw P. Boogers, de heer H. Hermes, Speciaalzaak den Otter, de heer A. Langeler, mevrouw A. Hornschuh- Stekelenburg, de heer W. Melken, de heer P. Broekhoven, de heer H. de Wert, de heer R. Verbeek, mevrouw J. Benink, mevrouw A. Derckx; de heer F. Colen, de heer A. Lantain, mevrouw C. Laurijsen - Baas, mevrouw M. Viguurs, de heer D. van de Schier, mevrouw Lafeber, de heer C. van Deursen, de heer G. Wingens en mevrouw van Liempt- Damkot.

Uit 's-Hertogenbosch mogen wij begroeten: De heer en mevrouw van de Hoven, de heer A. van Gelder, mevrouw R. Deen, de heer P. Viguurs, de heer J. van Rossum,

Van buiten de stad verwelkomen wij: De heer N . van Beek, de heer H. Mulders en mevrouw B.

K-N MAART 1998

10

VAN DE BESTUURSTAFEL • LEDENVERGADERING • MOETTE NOU TOCH 'S KIJKE

Meijers uit Rosmalen, mevrouw M. van Pelt uit Amsterdam, de heer van de Leeuw uit Boxtel, mevrouw J. Mintjes - Rademaker uit Oss, de heer A. Bastin uit Voorburg, de heer H. ter Haar uit Vught en de heer J. Verharen uit Zoetermeer.

Namens het Bestuur van de Kring, wens ik u veel genoegen

toe bij de vele activiteiten, juist in dit jubileumjaar, die de vereniging ook voor u organiseert.

Stan Swarts, secretaris

JAARVERSLAG VERZAMELAARS HERTOG JAN 1997 Als Verzamelaars Hertog Jan kwamen wij in 1997 een tiental keer bij elkaar. De vacature die vo-

rig jaar was ontstaan hebben wij ingevuld met Maarten Rovers. Een welkome aanvulling. Marijke Janssens wordt gekozen tot onze nieuwe voorzitter.

Reeds begin 1997 werden wij benaderd door De Kring in verband met de viering van het 25-jarig jubileum in 1998, met als thema: 1973-1998-2023.

Daaraan hebben wij onze medewerking toegezegd, waarna dat regelmatig onderwerp van gesprek was, over hoe en wat. Ook werden wij gevraagd om de inrichting van de etalage in het Kringhuis te verzorgen., in dezelfde periode als de tentoonstellingoverHetStationinhetNoordbra-

bants Museum. Zoals u hebt kunnen zien van september tot december 1997, hebben wij die etalage voorzien van attributen over 'Rondom het Station', nu en vroeger.

Uiteraard hebben wij ons ook met onze individuele verzamelingen bezig gehouden, elkaar geïnformeerd over nieuwe items/uitgaven en onder andere geassisteerd met het ordenen van collecties.

Voorts hebben wij gezamenlijk het museum van Nico Blankendaal bezocht.

Vastgesteld door: Frits op ten Berg, secretaris VHJ

JAARVERSLAG WERKGROEP 'KLEIN MONUMENT' 1997 Het doel van onze werkgroep is het opsporen, realiseren en restaureren van kleine monumenten.

In dit kader zijn er het afgelopen jaar de volgende projecten en projectjes gerealiseerd: - De hand van St. Pieter is herplaatst.

- Er zijn 4 steentjes van Domien van Gent geplaatst, er zijn al 5 steentjes voor 1998 toegezegd en er volgen er meer.

- Er zijn één wapenbord in de St.-Jan en 3 wapenborden in de bouwloods van de St. -Jan geplaatst.

- Vergevorderde gesprekken over restauratie van het tegeltableau in de Marktstraat, te realiseren in 1998.

- P laatsingvan een buste van Karel de Vijfde, die in april/mei geplaatst gaat worden in de Hofvan Zevenbergen.

- Voor 1998 houden wij toezicht tot berging van stenen in Dode Nieuwstraat.

- Gevelsteen in slangentoren van de Brandweer.

- Opknappen van Drakenfontein.

De 8 leden tellende werkgroep is met veel enthousiasme aan 1998 begonnen.

SjefBeekwilder, voorzitter 'Klein Monument'.

MOETTE NOU TOCH 'S KIJKE In het Kring-Nieuws van januari 1998 beschreefik in het artikel 'De Wa-

terpoort bij de Volderstrap' een foto van

café De Roode Leeuw waar wielrijders voor stonden.

Paul Kriele schreef mij hierover het volgende; Een van de oudste voetbalclubs was 'Het Bossche Kwiek', dat speelde op sportterrein 's-Hertogenbosch aan de Hekellaan [nu rugbyveld].

De vader van juwelier Hans Verdonk, Bèr Verdonk maakte voor die club het clublied.

Café De Roode Leeuw, met kastelein van Rosmalen, was het clublokaal. De club maakten-indestillezomermaan-

den- wielertochten. Zoals die keer toen de foto genomen is, voorafgaand aan de tocht naar de Grebbeberg.

Toon Beks -waar Paul zijn gegevens van had gekregen- vertelde nog dat hij zich die dag had opgeworpen als veegfiets, maar dat hij zelf een lekke band kreeg.

Hierbij wil ik Paul Kriele hartelijk danken voor zijn reacties, zo is er weer iets meer bekend over de foto met wielrijders.

Jo Hendriks

K-N MAART 1998

ll

VAN DE BESTUURSTAFEL • MOETTE NOU TOCH 'S KIJKE

VAN DE BESTUURSTAFEL Aan die Kringleden die reeds hun contributie over 1998 hebben betaald.

Ham;lijk dank voor uw snelle betaling van uw contributie over 1998.

Thans heeft 70 % van onze leden hun contributie betaald. Gemiddeld bracht

datongeveerf.30,=per lid op! Deze keer geen nieuwe lidmaatschapskaart, maar een sticker voor het lustrumjaar 1998!

U vindt hem hierbij ingesloten. Deze sticker moet u links van het midden op uw oude kaart plakken over het jaartal '97 heen. Nieuwe leden ontvangen wel

een nieuwe lidmaatschapskaart, voorzien vandestickeri998. Ukuntin 1998 nog profiteren van uw niet-gebruikte gratis rondleidingen, vaartocht en stadswandeling.

Stan Swarts, secretaris.

HINTHAMERSTRAAT - TORENSTRAAT - SINT-JOSEPHSTRAAT We lopen even vanuit de Hinthamerstraat de Boerenmouw in waar rechts over de Binnendieze een pand met trapgevel staat. Begin deze eeuw heeft daar de R.K. Militairen Vereni-

ging' Concordia' ingezeten, en in de 17e en 18e Eeuw zou er de Capucijner Schuurkerk het H.Kruis zijn geweest.

Ik kan mij nog herinneren dat erover het brugje links een biljartfabriek is geweest, naar ik meen van Fleuren. (?)

In de strenge winter van 1963 heb ik daar de stukgevroren waterleiding die in het brugje lag en nog ligt gerepareerd zodat de bewoners daar, die enkele dagen zonder water hadden gezeten,

weer water konden nemen. Er was niets mooier dan in de binnenstad te werken, wij kwamen bij alle lagen van de bevolking binnen. Ik denk dat ik hieraan de voorliefde van onze stad heb overgehouden.

We lopen weer richting Hinthamerstraat en zien het Noordertransept van de St.Janskerk.

Op de hoek van het straatje het pand 'InDenBrouwketel'(1620) (nueencafé, in de jaren vijftig was het een rijwielhandel, maar in het adresboek van 1910/11 staat Hotel Café-Restaurant'In Den Brouwketel' (Logies met Ontbijt f i.oo, uitstekende consumpties en een prachtige gramaphone beleefd aanbevelend Th.A. Boersema).

Op de andere hoek van de Boerenmouw een heel groot pand, de tegenwoordige'DeMuzerije'. Vroegerwistik niet wat voor een gebouw het was, het had van die zware trapsgewijze uitziende vensters. Elk weekeinde kwamen wij er voorbij als we van de Graafsewijk waar we woonden naar de stad gingen om daar uit te gaan.

Het gebouw heeft vele functies gehad, zoals bisschoppelijk paleis, kazerne en Paleis van Justitie maar dat is bij de meeste wel bekend maar dat er in 1901 de geruchtmakende moordzaak van Marietje Kessels uit Tilburg hier voor het Bossche Hofis geweest is misschien minder bekend. Na de vrijspraak van de verdachten n.l. de koster en de schilder van de kerk in de Noordhoek te Tilburg moesten de marechaussees in de Boerenmouw en Hinthamerstraat de orde handhaven onder de velen die uit Tilburg mee waren gekomen om dit proces bij te wonen. Tot op heden is deze misdaad niet opgelost.

In 1990 werd achter de Muzerije het Sint Janslyceum afgebroken en het ge-

veltableauuitdemuurgehaàldenovergebracht naar de huidige Lyceum aan het Sweelinckp lein. .

Tegenover de Muzerije vindt u het smalste bruine café van Den Bosch Willy' s "bonte palet" waar de kunstschilder Willy van Esveld 35 jaar de uitbater was. Het was het eerste café in f' -'l.

Bosch dat een bar met krukken had, .. " idee kwam uit Amsterdam.

Qp de hoek van de Sint Josephstraat staat de Stadsbibliotheek waar voorheen ooit de Tafel van de H . Geest is geweest, gesticht in 1268. In de volksmond werd deze algauw Geefhuis genoemd.

Voordat de bibliotheek er zijn deuren opende heeft het pand 150 jaar dienst gedaan als oude mannen- en vrouwenhuis. Ik zie nog deze bejaarden mannen en vrouwen apart voor de ramen zitten. Aan de Hinthamerstraat zaten de mannen terwijl de vrouwen aan de St.Josephstraat kant zaten (St.-Annagesticht).

Op de hoek van de Hinthamerstraat en de Torenstraat waar vroeger het pand 'Het houtere Huiske stond, (het

K-N MAART 1998

12

MOETTE NOU TOCH 'S KIJKE • VAN DE WERKGROEPEN

dankte zijn naam aan de houten bouwloods van de St.-Janskerk) was toen het café Poort van Kleef met als eigenaar de bokser Pierre Doorenbosch. Op de andere hoek van de Torenstraat het pand 'De roode Sluier' zat de snoepwinkel van C. Jamin, maarop een ansicht gestempeld in 1919 was daar de sigarenfabriek van Houtman, de medaillons op de gevel herinneren ons daar nog aan. Ook de vijf schuine daken met lichtinval wijzen daarop. Met het gidsen op deSintJanstoren wijs ik de mensen op deze daken. Volgens Mosmans zou de latere Mgr. Wulfingh hier geboren zijn. Hij was bisschop van Suriname (* 30 mei 1839 + 19o6).

De winkel op de hoek waar het beeld van Sint Joseph hoog in de gevel staat heette oorspronkelijk De Fransche Page maarnadeverbouwingin 1902 werd het St. Joseph, men verkocht er porselein en aardewerk.

Maar wat mij het meest is bijgebleven is Hinthamerstraat 64, hetpandHetKoffiemolentje, toen niet wetende dat het zo heette. In de begin jaren vijftig was hier de 'IJsvogel' met als eigenaar mijnheer Üan) Lefel en mevrouw Vogel, wij spraken toennogvanmijnheerenmevrouw.MevrouwVogelhadvan die mooie lange rode haren, zij was de dochter van Vogel die een ijssalon aan de Pensmarkt had. Hier kwamen wij, jon-

gens en meisjes van rond de 17 jaar, niet voor een ijsje maar hier in de ijssalon werd ook bier getapt. Ik weet zeker dat wij hier als eerste van Nederland zijn begonnen met 'n kleintje pils te vragen, het bier werd dan in een limonadeglas gedaan, later zijn de brouwerijen hier op in gesprongen om speciale glazen te maken met de tekst'Kleintje Pils'. Ik meen dat toen een glas bier f.1, - kostte. Het pand was smal metrechts als men binnen kwam de hoge' toonbank' en links tafeltjes met stoeltjes. De twee dienstertjes waren in het zwart gekleed en hadden van die halve witte schortjes aan. Achterin waren de heren- en damestoiletten met tussen de deuren een jukebox met platen die men voor een kwartje kon draaien van o.a. Bill Haley, Fats Domino, Louis Armstrong, PatBoone en ThePlatters. Of er toen Nederlandse platen gedraaid werden, weet ik niet meer. Het was een gezellige tijd waar ik toch met een beetje' weemoed' aan terugdenk. En dan te bedenken dat de meeste van ons nu oma en opa zijn. Wat gaat de tijd toch snel.

Op de hoek van de Prekerspoort zat toen de foto winkel van Willy de Greef.

Achterin het straatje is de zaal de Prekers Poort (De Predikheren Poort) genoemd naar het in 1296 gestichte Predikherenklooster der Dominicanen.

Hier konden wij op de woensdagmiddagen als het slecht weer was, voor ik meen twee kwartjes naar films gaan kijken.

Een keer was de film zo spannend dat ik op een gegeven ogenblik de zaal ben uitgelopen, dat was toen twee jongens in de oerwouden van Afrika door de negers in een grote ketel boven het vuur gedaan werden. Dus vroeger had je ook al gewelddadige films.

Ik weet niet hoe het met die jongens vergaan is.

Jo Hendriks Bronnm:

Oude namm vanstraunm liuiun u 's-Htrto8m6oscli.

AcliLimTijcf Kfoosurs,kronie(tn mkoormuzi& DeBossclieOmroey 12nov.1989.

Ansii:liunoffoto's; colfectie]o Hmcfri(s

)

OPROEP Het lustrumjaar 1998 wordt een bijzonder jaar met een uitgebreid programma aan lustrumfestiviteiten. Hart van deze festiviteiten is de tijdelijke locatie in de Mariënburg, waar o.a. de werkgroepen van de Kring zich zullen presenteren, speciale spelprogramma's worden aangeboden aan middelbare scholieren onder de titel 'Jonge Vrienden van 's-Hertogenbosch' en nog veel meer. Voor allerlei voorberei-

dende werkzaamheden en de tijdelijke bemanning (Gastheren en Gastvrouwen) van deze lustrumlocatie zijn wij op zoek naar Kringleden die zich in de periode tot november van ditjaar hiervoor willen inzetten. Bentugeïnteresseerd, neem dan telefonisch contact op met het Kringhuis afloop even binnen!

EEN NIEUWE WERKGROEP: THEMA 'BINNENDIEZE' Oproep voor geïnteresseerden In 1996 verscheen het rapport van de door de besturen van Binnendieze en Kring ingestelde werkgroep. Het rapport beoogde vooruit te denken. Met erkenning van de cultuurhistorische

waarde van de Binnendieze werd nagedacht over toekomstige gebruiksmogelijkheden, ook gelet op de toenemende toeristische aantrekkelijkheid van dit unieke Bossche bezit.

De betekenis van de Binnendieze voor

de structuur van de Bossche binnenstad biedt ook voor de toekomst waardevolle aanknopingspunten voor de stadsontwikkeling. Bij de afsluiting dit jaar van 25 jaar restaurarie een goed mo-

K-N MAART 1998

13

VAN DE WERKGROEPEN

mentomdeaandachtopdetoekomstte richten.

Een visie, eenmaal vastgesteld als uitgangspunt voor beleid, vraagt om uitwerking. Een uitwerking die zich moet baseren op respect voor het cultuurhistorisch waardevolle en authentieke.

Eind 1996werdhetrapportaan wethouders en ambtelijke organisatie aangeboden. Bij hen ligt de opdracht de meningsvorming over die visie te orgamseren.

Hetisnu1998enerzijnvangemeentewege nog geen vorderingen te melden. Het inzicht dat hier sprake is van een samenhangend probleem waarbij

niet het toerisme de kern uitmaakt of maatgevend kan zijn maar de keuze voor een richting die we ingebed in de ontwikkeling van de binnenstad, met de Binnendieze en haar omgeving willen inslaan. Inmiddels gaan ontwikkelingen verder, ongestuurd en moeilijk toetsbaar. B.v. Masterplan voor een stadskantoor in de Wolvenhoek, kunstencluster in de Jozefstraat, particuliere bouwplannen voor de Sint Jorisstraat en Molenstraat, plannen voor de Waterstraat enz.

Het rapport van de Kring van 1996 biedt een uitstekend uitgangspunt om vanuit de cultuurhistorische waarde

over die toekomst mee te blijven denken. Vandaaruit kan ook commentaar worden geleverd op bouwplannen in het gehele" stroomgebied".

OPROEP Wij roepen belangstellende leden op om zich op te geven voor een nieuw te starten werkgroep Binnendieze. Gevraagd wordt interesse in verleden en toekomst van de Binnendieze en de binnenstad, bereidheid om zich in deelonderwerpen te verdiepen; BoschlogieI, II ofIII strekt tot aanbeveling.

Voor het bestuur is contactpersoon Jan de Groot p/a postvakje in Kringhuis.

VAN DE WERKGROEPEN Bossche binnenstad Terrassen: Soms wordt de indruk gewekt als zou de Kring iets hebben tegen terrassen op de Markt bijvoorbeeld ofhet parkeerprobleem willen negeren. Niets van dit alles.

De Kring heeft zich al in november jl. bij de gemeente gemeld om te wijzen op de ongecontroleerde uitbreidingen van de bestaande zomerterrassen op een deel van de Markt.

Uitbreidingen die ten koste gaan van de openbare ruimte en dus van het publiek gebruik daarvan; ontwikkelingen als op de Parade en het Fonteinstraatje liggen dan in het verschiet.

Men zal toch moeten begrijpen dat schaalvergroting zijn grenzen kent; wie wil groeien路en ondernemend is, verkent mogelijkheden en investeert in iets nieuws b.v. iets leuks op het Loeffi?lein? Tenminste is toch het zich houden aan afspraken en het ter discussie stellen van mogelijke uitbreidingen de normale weg.

Stadsdebatten: Na het thema Ruimte en infrastructuur komt komende maanden "Cultuur" aan de orde. daaronder wordt ook de monumentenzorg en de cultuurhistorie begrepen. Wij zullen ons actiefin het debat mengen.

Vestingwerken: gemeentelijk beleid wordt ongeloofwaardig: De Stichting Binnendieze is in overleg met de gemeente om de meeropbrengsten van een prijsverhoging voor de vaartochten direct aan te wenden voor een bijdrage aan de restauratie van de sluis bij de Grote Hekel. Daarmee wordt een begin gemaakt met de restauratie van de vestingwerken.

De werkgroep vestingwerken is nauw bij dit project betrokken. Door de plannen voor een ondergrondse parkeergarage op het Vonk en Vlamterrein (parkeerterrein onderlangs Hekellaan/Parkzicht) dreigr nu ernstige aantasting van de vesting de tol te zijn die betaald moet worden. Wij hebben in een open brief aandacht gevraagd om bezinning en uitstel. De tekst van onze reactie luidt als volgt.

Restauratie vestingwerken ongeloofwaardig Bestemmingsplan en evaluatie beleidsplan verkeer en vervoer sporen niet met restauratieplan.

De Bossche binnenstad moet beter bereikbaar zijn voor auto's stelt het ontwerp - bestemmingsplan Zuiderpark Stadswalzone. Maar dan ook meer parkeerplaatsen op of onder het Vonk en Vlamte.rrein. Met voorbijgaan aan de cultuurhistorische waarde van de stadswal, bastion en rondelen waarvoor toch miljoenen zijn uitgetrokken om deze te restaureren.

Het gemeentebestuur heeft de voorkeur uitgesproken om de stadswallen vrij te maken van (ver) storende elementen en zo de visuele herkenbaarheid vergroten. Daarom wil zij de parkeerplaats op het Vonk en Vlamterrein vervangen en uitbreiden door een ondergrondse parkeergarage, ook op het Vonk en Vlamterrein.

Drie lagen ondergronds !

Om deze en andere ingrepen, wellicht onherstelbare ingrepen, mogelijk te maken wordt de planprocedure voor' ,", bestemmingsplan" Zuiderpark- Stadswalzone" gestart.

De werkgroep binnenstad en de werkgroep vestingwerken van de Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch maken zich over deze ontwikkeling ernstig zorgen.

De nu voorgenomen maatregelen staan haaks op de plannen voor de restauratie van de Grote Hekel, de rondelen, de zgn Judas-toren en het bastion Baselaar. In het door het gemeentebestuur overgenomen restauratieadvies wordt een voorkeur uitgesproken voor herstel van de stadsgracht aan de buitenzijde van de wal: zo ontstaat dan weer een vanaf de Zuidwal doorlopende stadsgracht onderlangs de Hekellaan richting van Veldekekade.

Voor het herstel van deze stadsgracht is ook al jaren geleden door de Kring, Hartje den Bosch, Horeca en Ambulante Handel gezamenlijk gepleit.

Niet het maken van een slootje van een oftwee meter maar een stadsgracht als voor de Spinhuiswal en de Zuidwal. Een unieke mogelijkheid om metrelatiefweinig middelen aan de gehele zuidzijde van de stad haar historisch en beeldbepalend gezicht van vestingstad terug te geven. De belangen

K-N MAART 1998

14

VAN DE WERKGROEPEN

voor de stadspromotie van de stad als waardevolle Nederlandse vestingstad met een rijk cultureel historisch erfgoed werd toen al door belanghebbenden mgez1en.

Herstel van de stadsgracht zal 's-Hertogenbosch allure geven als vestingstad; ze zal dan ook als zodanig geloofuraardig zijn.

Wanneer echter de plannen voor een ondergrondse parkeergarage doorgaan zoals in het nieuwe bestemmingsplan aangegeven kan 's-Hertogenbosch zich niet meer als vestingstad profileren. Wanneer in en uitgang van de parkeergarage wal en bastion bruusk doorbreken is er van een serieuze waardering van vestingwerken nauwelijks meer sprake. En dat juist aan ·de m.eest gave zuidkant van de binnenstad.

Uit de plannen spreekt veeleer minachting voor het trotse verleden van vc;stingstad dan dat het besef doorklinkt dat 's-Hertogenbosch zijn acht eeuwen durende status te danken heeft aan hetgeen haar altijd heeft helpen beschermen: haar vestingwerken.

Ook hier lijkt kwaliteit en authenticiteit van herstel van een monumentaal bezit te moeten wijken voor het kortstondige economische gewin van zo'n 800 ondergrondse parkeerplaatsen, opgepoetst met een gekunstelde restauratieaanpak van een deel van de stadswal. Investeringskosten al meer dan 28 miljoen gulden!

Hebben wij dan geen oog voor de parkeerproblematiek?

Zijn wij dan niet blij als de Parade van de geparkeerde auto's verlost zal kunnen worden?

Natuurlijk wel ! Maar weeg nog eens zorgvuldig de belangen waarvoor hiervoor wordt gepleit af tegen de meest geschikte locatie en de kosten van een parkeergarage in de Bossche binnenstad.

De Beleidsnota Verkeer en Vervoer is vorigjaar door het gemeentebestuur ter discussie gesteld. Op grond van feitelijk plaatsvindende ontwikkelingen moest worden geconcludeerd dat weinig van de doelstelling zelfs bij benaderingwerden gehaald.

Herbezinning is nodig en iedereen werd opgeroepen daaraan mee te doen. De capaciteit, locaties en de kosten van de parkeervoorzieningen maken onderdeel uit van de heroverwegmg.

Eerder dan enige jaren geleden kon worden verwacht is de gewijzigde functie van de Zuid Willernsvaart in de binnenstad thans al aan de orde en vraagt initiatieven van de stad zelf Inmiddels is gebleken dat de Hekellaan c.a. de aan- en afvoer van een veelvoud van 800 auto's van en naar de parkeergarage niet aan zal kunnen. Merkwaardig is ook dat de aanleg van de ondergrondse garage in het laagste en meest waterrijke deel van de wal/ gracht is gezocht met alle technische en financiële problemen van dien.

Al met al reden genoeg om ons nog eens achter de oren te krabben. Bezint eer gij begint is ook voor stadsbestuurders een wijze raad.

Kring Vrienden van' s-Hertogenbosch werkgroep Binnenstad, J.van Ee werkgroep vestingwerken, C.Gillhaus 's-Hertogenbosch, 9 februari 1998

Stationsweg; bankgebouw ABN-AMRO, voormalige van Mierlo bank: Over het station houden we de kiezen maar op elkaar; de oude kappen worden langzaam maar zeker weer monumentaal in hernieuwde luister zichtbaar.

Blijft de Stationsweg. Hierbij een foto van een wel erg misplaatste grap: de frutsels aangebracht aan het nieuwe hoekpand, een parodie op de met ornamenten verfraaide bouw van' tZand? En dat passeert de welstand?

Een storend element blijft het bankgebouwvanABN-AMRO. Wat te doen? Blijkens mededeling van de bank wordt het gebouw binnen afzienbare tijd afgestoten en dat opent mogelijkheden voor een meer respectvolle invulling. Wat te doen?

Sloop en dan reconstructie oftoch een eigentijdse nieuwbouw maar in harmonie met de bebouwing van de Stationsweg? Of een nep gevel? De werkgroep discussieert er over.

En verder nog: - Problemen blijven bestaan bij het geklungel om van het postkantoorgebouw in de Korte Putstraat, bestemd voor een drietal cafés van Grolsch, nog iets sfeervolste maken.

De laatste plannen doen toch neigen naar behoud van het bestaande en vervolgens van daaruit de nieuwe functies in interieur en exterieur hun herkenbaarheid te geven. Dat lijkt tenminste oprechter maar dan blijft toch onbegrijpelijk dat weer naar praktisch identieke zeer gekunstelde aanbouwsels in baksteen wordt gegrepen om de drie ingangen te markeren.

Verder nog de dreigende uitbreiding van de WOB in het gebied Lange Putstraat/Verwersstraat/Parade/Koestraatje. Ook hier zal de conclusie moeten zijn: grootschaligheid in dit gebied stuit op haar grenzen; voor de WOB moeten alternatieven te vinden zijn.

De kloostercomplexen vragen aandacht; voor de Mariënburg wordt een alternatiefuitgewerkt. Wij blijven attent.

De rechtbank heeft de bezwaarmakers waaronder de Kring in het gelijk gesteld: de de verleende bouwvergunning voor de uitbreiding met een foyer c.s. richting Parade werd geschorst. Wij wachten nu op de lessen die het gemeentebestuur hieruit wil trekken.

- Zonder enig overleg of gesprek met de monumentenorganisaties zijn de plannen voor het voormalige brandweerkazerene terrein ontworpen en zijn de wervende borden voor de bouw en verkoop van woningen en appartementen geplaatst. Wij beraden ons nog over de plannen voor de vooziene hoogbouw van een tweetal hoogbouwappartementen.

- Voor de plannen voor een uitbreiding van het oude stadhuis (sloop bestaande gebouw) en concentratie van de gemeentelijke diensten in een nieuw en uitgebreid stadskantoor in de Wolvenhoek heeft architect Dirk-Jan Postel van bureau Kraaijvanger-Urbisopdrachtontvangen. Wij houden grote bezwaren tegen belangrijke onderdelen van de plannen met name ook waar het de Binnendieze betreft en zullen ons melden voor een gesprek.

Dan zijn er nog de plannen ontwikkeld door de Rijksgebouwendienst voor het complex aan de Waterstraat, het complex van de voormalige griffie van de Provincie. De plannen worden bewust buiten de openbaarheid gehouden, waarom toch?

K-N MAART 1998

15

STICHTING GASTHEERSCHAP

NU VERKRIJGBAAR IN KRINGHUIS/ERFGOEDWINKEL Parade- de Bossche stadssalon; een culturele puzzle De reeds veelbesproken toekomstvisie op de ontwikkeling van het'groene' stadsplein van' s-Hertogenbosch in relatie met de stad en de directe omgeving. Scenario's en achtergronden van de 'Werkgroep Parade' van de Kring.

nu verkrijgbaar voor

f

15,- (beperkte oplage!)

Verdwenen Stadsgezichten door Paul Kriele

prijs: f z.8,50

Uitgaven van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur: "Het ijzersterke Prentenboek" Schetsen uit negentiende-eeuwse kinderboeken. Genoemd naar een gelijknamig boek uit i869 van de Leidse uitgever A.W. Sijthoff.

prijs:f z.7,50

"Streekgebonden Kleding" Een cultuurhistorische beschouwing .van streekgebonden kleding in Nederland en Vlaanderen.

Prijs: f 19,--

De volgende tijdschriften zijn verkrijgbaar: 路 TRADITIE, tijdschrift over tradities en trends Een uiterst fraai ge茂llustreerd, full color tijdschrift van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur met medewerking van de Federatie voor Volkskunde in Vlaanderen en de Academie voor Cultuur en Gastronomie. Verschijnt vier keer per jaar. Jaargang 1997 is nog verkrijgbaar in Kringhuis

losse exemplaren:f 7 ;95

MONUMENTEN Een uitgave van de Stichting: Monumenten, verschijnt ten minste 9 keer per jaar. Het eerste nummer van 1998 is geheel gewijd aan Vereniging Hendrick de Keyser. De vereniging bestaat dit jaar 80 jaar, het behoud van architectonisch of historisch waadevolle huizen in Nederland staat nog steeds

losse nummers: f 9,~Heeft u bij ons "s-Hertogenbosch, de geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990' gekocht, dan ligr nu gratis de Kaartenbijlage voor u klaar.

16

K-N MAART 1998