Kringnieuws 1999 01 25 147

UITGAVE

VAN

KRING

"VR I ENDEN

VAN

's-HERTOGENBOSCH"

JAARGANG

25

-

NUMMER

1

-

JANUARI

1999

Expositie in de Sint-Janstoren vernieuwd Expositie in de Sint-Janstoren vernieuwd t1J 's-Hertogenbosch binnenskamers, stedelijke wooncultuur 1580-1830 12i Verslag van de ledenvergadering van 21 maart 1998 13i Reacties van lezers t4J Kandidaten stellen zich voor isi De honderdste geboortedag van Kees Spierings tóJ Overzicht activiteiten lustrumjaar t7tJm16J Boschlogie 111111 1i Lustrumpakket 111J De nalatenschap van plebaan Johannes Venrooij 11si Aangeneem ... mijn naam is onbekend Il 119J

Na een jaar van voorbereiding is de vernieuwde expositieruimte in de SintJanstoren eindelijk een feit. Bezoekers zullen in het vervolg een overzichtelijke opstelling te zien krijgen. De oude tentoonstellingsruimte op de tweede verdieping is onder leiding van twee studenten van de Kunstacademie omgetoverd tot een moderne expositieruimte. Op 7 december i998 verzorgde Jan de Bont als coördinator van de SintJanstoren een presentatie voor de torengidsen over de vernieuwde opstelling.

Een jaar geleden werden op een Kring-bijeenkomst over het 'torengebeuren' ideeën verzameld om de tentoonstellingsruimte te moderniseren.

Deze ideeën werden voorgelegd aan de gemeente. Die gaf vervolgens Stef van Zimmeren en Martijn Waardenburg twee studenten van de Kunstacademie opdracht om aan de hand van de suggesties een herinrichtingsvoorstel uit te werken. Het respect voor de cultuurhistorische waarde van de toren vormde daarbij het centrale uitgangspunt.

Om de voorstellen te visualiseren werd een maquette vervaardigd. Aan de hand daarvan konden de torengidsen hun mening geven over de plannen.

Bij de vormgeving is gekozen voor hangende en staande objecten die zijn afgeleid van de toren, de spits en de klokken. Kegels en trapeziumvormen dienen als grondvorm van de objecten.

Er is gebruik gemaakt van glas, onbewerkt hout en metaal.

Op hangende houten panelen worden de bouw en de restauraties van de toren verduidelijkt. Met de kleuren blauw en zwart zijn op tekeningen de verschillende bouwfases aangegeven.

Bouwmaterialen, zoals stenen en leien, liggen in een kegelvormige constructie met glazen platen.

Een drie meter hoge, verrijdbare houten kegel van latten biedt ruimte voor een videoscherm. Daarop kan een videofilm over de toren worden vertoond. Door het verplaatsen van de al langer aanwezige grote voorwerpen lijkt de ruimte veel groter geworden.

Alleen de constructie van de hangende tafel waarop mappen met foto's liggen moet nog worden vervolmaakt, de tafel i~ niet helemaal stabiel.

De Sinr-Janstoren heeft er in ieder geval weer iets moois bij gekregen.

Jo Hendriks

K-N JAN 1999

WOONCULTUUR

's-Hertogenbosch binnenskamers, stedelijke wooncultuur 1580-1 830 In 1999 staat het thema woon- en leefculturen van d~ zestiende tot en met de negentiende eeuw ook in de Kringactiviteiten centraal. Daarmee wordt terecht meer inhoud gegeven aan een belangrijke doelstelling van de Kring, namelijk het bevorderen van en het actief bijdragen aan heemkundig en cultuurhistorisch onderzoek. Vier jaar geleden begonnen vrijwilligers van de Kring met het eerste bronnenonderzoek.

Boedelinventarissen die werden opgemaakt door notarissen naar aanleiding van een sterfgeval, stukken betreffende de verdeling van erfenissen, verkopingen en dergelijke dienen als basis voor een onderzoek naar de woon- en leefgewoonten van de Bosschenaren uit vroeger tijden.

Onder leiding van drs. A.Vos en E.van Berge Henegouwen van het Stadsarchiefen met de speciaal voor het project aangetrokken wetenschappelijk medewerker mevrouw E. Vink werden de boedels geselecteerd, geïnventariseerd en geanalyseerd. Op basis van de verkregen resultaten ontstaat nu een beeld over wat er in en om het huis en vaak ook in de werkplaats omging. "Hoe leefden de Bosschenaren, waaruit bestond het huisraad en zo meer. Het onderzoek in onze stad vormt een aanvulling en verdere verdieping van onderzoekprojecten elders in Nederland en België.

Het project is ondergebracht in een aparte stichting en wordt in samenwerking met vele organisaties in de stad gerealiseerd. Dat maakt het project zo bijzonder. De Kring, het Stadsarchief, het Noordbrabants Museum, de afdeling Bouw historie, Archeologie en Monumenten, het Noordbrabants Genootschap en de BRG werken samen. Vrijwilligers vormen daarbij een onmisbare schakel.

Van meet af aan is het de bedoeling geweest de resultaten voor een breed publiek toegankelijk te maken door het houden van een lezingencyclus, een tentoonstelling en de presentatie van éen boek over het onderwerp. De tentoonstelling die van 5 juni tot en met 26 september in het Noordbrabants Museum plaatsvindt zal door haar spectaculaire opzet en presentatie in ieder geval een breed publiek bereiken en tot een kennismaking uitnodigen met het wonen en leven van vroegere generaties.

Sponsors gezocht Met het gehele project is veel geld gemoeid. We doen een beroep op het hele Bossche bedrijfsleven om van zijn interesse in de (geschiedenis van de) stad en haar bewoners blijk te geven door het proj eet ook financieel te steunen. We verzoeken de leden van de Kring dringend om het project onder de aandacht van sympathisanten te brengen. Een brochure met uitgebreide informatie is hiervoor op aanvraag beschikbaar. (telo73 6124918·óffax 6146021)

Lezingencyclus De lezingen uit de lezingencyclus vinden plaats op de volgende data: mevrouw drs. K. Strengers-Oldekate: 19pnuan: leescultuur; mevrouw drs. E. Vink: eten en drinken; 9februari: mevrouw mr. J. de Jonge-de Meijere: 2maart: kleding; mevrouw prof dr. C.W. Fock: aan23 maart: kleding ruimten; ) prof. dr. Duverger, Gent: schilderijen; 13 april: mevrouw dr. Th. Wijsenbeek-Olthuis: 27 april: ontwikkeling in het gebruik ruimten; drs. M.C.J. Bouterse: muziek; 18mei: mevrouw dr. Dibbits: samenvatting.

8 juni: Leden van de Kring betalen bij intekening}90,-- per persoon voor de hele cyclus, niet-leden betalenf 120,--. Daarbij zijn inbegrepen koffie, een rondleiding door het Noordbrabants Museum en documentatiemateriaal. Wanneer er nog plaatsen over zijn, bedraagt de entreeprijs per lezingf 15,--.

Meer informatie is beschikbaar in het Kringhuis.

De lezingen worden gehouden in de zaal van Sociëteit Amicitia in de Peperstraat en beginnen om 19. 30 uur. Let ook op publicaties in het Brabants Dagbladen het Kring-Nieuws voor eventuele bijzondere activiteiten rondom de lezingen.

Boek, tentoonstelling en publiciteit Naar aanleiding van het proj eet verschijnt er een boek. c_ _) 4 juni zal het eerste exemplaar officieel worden aangeboden.

Uitgeverij Waanders uitZwo lle verzorgt de uitgave. Het boek gaatf 35,- kosten en zal vanaf 4 juni in het Kringhuis verkrijgbaar zijn.

Op 4 juni wordt ook de tentoonstelling in het Noordbrabants Museum geopend. Deze is tot en met 26 september voor het publiek geopend. Van eind augustus tot eind september vinden ook speciale activiteiten voor de jeugd plaats.

Regelmatig verschijnen er de komende tijd artikelen over de voortgang van het onderzoek in het Kring-Nieuws en in het tijdschrift 's-Hertogenbosch van het Stadsarchief. Bovendien ligt in het Kringhuis het Boedelbulletin ter inzage.

Hierin wordt speciaal voor de vrijwilligers en medewerkers aan het project ingegaan op problemen en wetenswaardigheden die ze tijdens hun werkzaamheden tegenkomen, ook de moeite waard voor anderen.

K-N JAN 1999

2

VAN DE BESTUURSTAFEL

RECTIFICATIE In het vorige Kring-Nieuws is abusievelijk het verslag van de ledenvergadering van december 1997 geplaatst.

Hierbij alsnog het juiste verslag!

Verslag van de ledenvergadering van 21 maart 1998 Na een drukke en gezellige ontvangst met koffie en een Bossche Bol werd in de MariĂŤnburg aan de Sint-Janssingel een feestelijke jaarvergadering gehouden.

Agendapunt 1 Nadat de voorzitter van de Kring, Hein Kurvers, alle aanwezigen hartelijk welkom had geheten, feliciteerde hij deleden met het z.5-jarig jubileum van de Kring. In zijn openingswoord sprak hij over het verbazende enthousiasme van steeds meer mensen. Een groeiende groep steunt de inspanningen van de Kring zodat wij nu afstevenen op een ledental van i.600! De Kring beweegt zich op een breed terrein.

Gedreven door een grote emotionele betrokkenheid met onze stad bestuderen wij het verleden en laten alle Bosschenaren en bezoekers vol trots kennismaken met de rijkdom van de stad. Wij kunnen voldaan terugkijken naar hetgeen de Kring de afgelopen 2. 5 jaar tot stand heeft gebracht. Als Kring Vrienden hebben wij een onderlinge band door onze gemeenschappelijke interesse en liefde voor de stad. Dat geeft een speciale sfeer van waaruit samengewerkt, gestudeerd en zo nodig actie gevoerd wordt. Aan het werk van de Kring zal nooit een einde komen.'s-Hertogenbosch, een stad om van te houden met een Kring om op te bouwen!

Agendapunt 7

Het verslag van de ledenvergadering van 14 december 1997 wordt goedgekeurd.

In afwijking van de agenda, zoals vermeld op blz. 7 van het Kring-Nieuws van maart 1998, stelt mevrouw Elly Strang zich niet meer herkiesbaar als bestuurslid van de Kring. Zij kiest namelijk nadrukkelijk voor het functioneren als stadsgids. De combinatie met het bestuurslidmaatschap is voor haar te gecompliceerd. De heer Huub van Disseldorp vult de vacature op van de inmiddels teruggetreden penningmeester, de heer Van der Heijden. Ook de heer Jan de Groot komt het bestuur versterken. De ledenvergadering gaat met deze benoemingen akkoord.

Agendapunt 3

Agendapunt 8

De kascommissie doet een drietal voorstellen: Bij wisseling van penningmeester gedurende het jaar zou de overdracht in overleg met de kascommissie moeten geschieden. De boekhouding dient zodanig te worden ingericht dat steeds een overzicht kan worden gemaakt van de financiĂŤle stand van zaken. De kascommissie adviseert enige vorm van automatisering toe te passen. De begroting en de jaarrekening zouden tegelijkertijd in dezelfde jaarvergadering voorgelegd moeten worden. Vervolgens stelt de kascommissie de vergadering voor om de heren Van den Heuvel en Kleijne, die het penningmeesterschap hebben waargenomen na het vertrek van de heer Van der Heijden, te dechargeren. Dit wordt goedgekeurd. Er worden verder geen opmerkingen meer gemaakt over de jaarrekening.

Bij de rondvraag informeerde mevrouw De Bresser naar de reserveleden van de kascommissie: dat zijn de heren Op ten Berg en Dries. De heer Bokeloh had graag informatie over de ledenkaart: de gratis activiteiten op de ledenkaart van 1997 blijven in 1998 geldig! De heer Papavoinestemde volmondig in met de uitspraak van de voorzitter dat wij niet voorbij mogen gaan aan het van oorsprong heemkundige karakter van de vereniging! Het ligt nog steeds in de bedoeling dat een voorstel aan de ledenvergadering wordt voorgelegd waarin de mogelijke deelname van de Kring aan het Bezoekerscentrum wordt afgewogen.

Agendapunt 2

)

noemen. Zo'n persoon moet zich op buitengewone wijze verdienstelijk hebben gemaakt voor de vereniging. Het besluit moet met grote zorgvuldigheid genomen worden en mag geen incidenteel karakter dragen. De benoeming tot erelid heeft ook tot doel de bijzondere band met de vereniging uit te drukken. Ereleden blijven in het verenigingsleven van betekenis. De vereniging blijft trots op haar ereleden!

Deze overwegingen worden verduidelijkt om het voorstel van het bestuur aan de ledenvergadering in het juiste perspectiefte plaatsen. Het bestuur doet hierbij het voorstel om de heer Jan Kleyne te benoemen tot erelid! Voor een opsomming van de vele verdiensten van Jan, wordt verwezen naar blz. 6en7vanhetKring-Nieuwsvanmaart 1998. Bij acclamatie steunt de leden vergadering de benoeming van Jan Kleyne tot erelid.

Agendapunt 9 Niets meer aan de orde zijnde, sluit de voorzitter de vergadering.

Agendapunten4 en 5 Het jaarverslag 1997 van de vereniging wordt voor kennisgeving aangenomen. De verslagen van de werkgroepen liggen ter inzage in het Kringhuis.

Na de pauze hield de heer dr. Ebben van de vakgroep geschiedenis van de Rijksuniversiteit Leiden een inleiding over 'Politieke macht en beeldende kracht; beeldende kunst en propaganda in Spanje tijdens de Tachtigjarige Oorlog'.

Agendapunt 6 Statutair is bepaald dat de ledenvergadering op voorstel van het bestuur personen tot erelid van de vereniging kan be-

's-Hertogenbosch, 14 oktober 1998, Stan Swarrs, secretaris.

K-N JAN l 999

3

VAN DE BESTUURSTAFEL • REACTIES VAN LEZERS

REACTIES VAN LEZERS Naar aanleiding van het artikel 'Hintham' van J. van Haaren in het Kring-Nieuws van november 1998:

J.M.B. Boelens uit Vught schreef: "Eerst dacht ik dat het ironisch bedoeld was en een voorbeeld van een citaat uit de onder het stukje vermelde bron, maar na een tweede maal lezen drong het tot mij door dat de bron vermeld werd voor de herkomst van de woorden 'hamit' en 'hameide' en dat de heer J. van Haaren echt niet wist waar het woord Hinthamerstraat vandaan komt.

Ik kan mij hier nog extra over opwinden, omdat ook een groepje mensen dat verantwoordelijk is voor de redactie, dit stukje geplaatst heeft. U moest zich schamen als Kring Vrienden van Den Bosch [dit moettoch echt's-Hertogenbosch zijn (red)] zijnde, dit is geen nobel vrijwilligerswerk meer, maar klungelig amateurisme!

Natuurlijk betekent het woord Hinthamerstraat gewoon: de straat richting Hintham, net zo goed als de Vughterstraat de straat richting Vught betekent.

watisdebetekenisvanHintham?DeheerVanHaarenoppert dat het mogelijk iets te maken kan hebben met hameide = slagboom.

De Vries noemt als tweede betekenis van het woord hameide 'gehucht' (1). Dat lijkt een plausibele verklaring: immers Hintham is een gehucht tussen Rosmalen en 's-Hertogenbosch. Bewijzen voor deze ver klaring ontbreken heiaas. In de literatuur worden twee verklaringen voor de plaatsnaam Hintham gegeven. Genoemde De Vries weet geen verklaring voor de eerste lettergreep Hint en noemt 'ham' een verbastering van heem= woonplaats, huis (2).

Van Berkel enSamplonius tasten ook in het duister over de herkomst van 'Hint' (3). Zij baseren zich op de oude schrijfwijzen voor Hintham (in 1300 Hintham en in 1306 Hyntham) voor een verklaring van 'ham'. Ham is volgens hen een kromming, land in een bocht van een rivier. Deze verklaring lijkt mij niet erg logisch: welke rivier zou dan bedoeld moeten zijn? ) Kortom: de betekenis van Hintham is vooralsnog onl kend."

Noten Wel kan men zich afVragen wat het woord Hintham betekent. Het woord 'ham' komt wel vaker voor als plaatsaanduiding. Bijvoorbeeld in Groningen is een dorp Den Ham en in Dongen heb je de straatnamen Hoge Ham en Lage Ham, maar dat bedoelde de heer Van Haaren niet. Hij wist echt niet dat de Hinthamerstraat de straat richting Hintham was.

Jammer."

r. Dr.J. de Vries: Erymofo8iscli woordenboek, waarkommonzewoordenmpfaatsnamm van-

cfaan?,Aufa6oekm/HetSyectnun, Utreclit 1961 z. Dr. J de Vries: Woordenboek der Noord- en Zuicf-NederfandSe yfaatsnamen, Aufa6oeken/HitSyectru111, Utreclit196z J. Gerafcfvan Berkefen Km Sanpfonius: Hetyfaatsnammboek, de lierko1tl5t m betekeitis van NederfandSeyfaatsnamen, Van Hofkema &Warendoif/Unie6oek, Houten 1989 (advertentie)

Naschrift redactie:

J. van Haaren vroeg zich wel degelijk afwat de betekenis is van het woord Hintham (waarvan het woord Hinthamer is afgeleid). Geen enkele deskundige heeft tot op heden deze vraag kunnen beantwoorden. Daarom zijn artikeltje in het Kring-Nieuws. Het zoeken van een verklaring voor de geografische naam Hintham heeft ons inziens ook niets te maken met 'klungelig amateurisme'.

De heer Lex Reelick schreef: "Graag wil ik reageren op het artikeltje van de 'gediplomeerd' Bosschenaar J. van Haaren betreffende de mogelijke herkomst van Hinthamer. Uitgaande van de namen: Vughterstraat, Vughterdijk, Vughterweg, Orthenstraat, Ortheneind, Orthenseweg, Graafseweg e.d. veronderstel ik dat het dorp Hintham hieraan debet is. Het zijn samengestelde woorden. Volgens J.A.M. Roelands begon de Hinthamerweg, zijnde de weg naar Hintham, in oude tij den bij de markt buiten de Lovense Poort. Een logische verklaring dus."

Theo van Herwijnen schreef: "De heer J. van Haaren vraagt zich in het Kring-Nieuws van november 1998 af, waar de naam Hinthamerstraat vandaan komt. Het antwoord lijkt me eenvoudig. Net zoals de Vughterstraat in de richting van Vught loopt en de Orthenstraat in de richting Orthen, loopt de Hinthamerstraat in de richting Hintham. De vraag zal dus eigenlijk moeten luiden:

Wij staan bekend om onze grote collectie boeken over onze stad. Ook de Meierij van 's-Hertogenbosch, onze provincie en geschiedenis in het algemeen is bij ons goed vertegenwoordigd. Het is de moeite waard om eens bij ons binnen te stappen.

AïlY.Htfncn BOEKHANDEL

Kerkstraat 23·27, 5211 KO 's·Hertogenbosch. Tel. (073) 613 00 12.

Fax (073) 612 09 90. E-mail: adr.heinen@pi.net

K-N JAN 1999

4

VAN DE BESTUURSTAFEL

VAN DE BESTUURSTAFEL Kandidaten stellen zich voor Op de ledenvergadering van 26 januari 1999 vinden bestuursverkiezingen plaats. Op de agenda van die vergadering (Kring-Nieuws van november 1998) worden de namen van drie kandidaten genoemd. Zij willen zich hierbij graag aan u voorstellen.

Overigens bepalen de statuten dat tot aan de vergadering 'door ten minste tien leden tegenkandidaten kunnen worden voorgedragen'. Zo'n voorstel moet aan het begin van de ledenvergadering aan de secretaris worden overhandigd.

)

terne opleiding in de radiotechniek, de vierjarige Eindhovense Radioschool, Infrarode techniek in Engeland (Londen) en de Hogere Elektronica opleiding (NERG). Frans Sluyter verdiepte zich in de kleurentelevisie- en videotechniek. Tussen 1972 en 1997 ontwikkelde hij zich verder via interne opleidingen op het gebied van management, leiding, organisatie en computerprogramma's.

Hij begon zijn werkzame leven als elektriciĂŤn en werd later servicemonteur. Vervolgens werkte hij bij Hurst Gunson in Engeland. Daarna keerde hij als servicemedewerker terug naar Philips en groeide door naar de functie van teamleider van de servicegroep en chef servicecentrum. Hij werkte ook enige tijd voor Philips International in Libanon en Irak. Daarna werd hij belast met opleiding en training bij Philips Service International.

Tot slot fungeerde hij als Service manager van Marantz in Europa en het Midden-Oosten.

Zijn hobby's zijn stijldansen, muziek, gilde en heemkunde (o.a. gids).

Maar ook houdt hij van tuinieren en de geneugten des levens.

John Vermulst

.r.: FransSG~ter,Jolin Vennu&t en Stan Swarts (reeds fmiger bestuursGcf maarno,gnooitemfoto,geyfaatst) Er isfiefaas(no,g),gemfoto vanCorGil!ltatlS.

De kandidaten: Cor Gillhaus DeheerCorGillhauswerdop 19januari 1933 in Helmond geboren en woont tegenwoordig in Vught. Na de HBS doorliep hij achtereenvolgens de Koninklijke Militaire Academie (Genie) en de Hogere Krijgsschool. Momenteel studeert hij theologie in Tilburg. Binnen de Koninklijke Landmacht en vanaf 1971 bij de Heidemaatschappij werkte hij tot zijn pensionering in diverse lijn- en staffuncties. Hij is voorzitter geweest van Havo-Nederland en is nu lokaal, regionaal, provinciaal en landelijk actiefals bestuurder van welzijnsinstellingen, monumenten- en heemkundeorganisaties en de Ouderenbond.

Frans Sluyter

De heer John Vermulstis op 22 januari 1943 geboren in Uden. Momenteel woont hij in Heesch. Na de HBS in Oss volgde hij nog enkele andere studies waaronder M.O. economie. In militaire dienst was hij sergeant/instructeur bij de opleidingseenheden.

Nadat hij verschillende administratieve functies had vervuld, kwam hij in r962 terecht bij Tapijtfabriek Bergoss. Hij was daar onder andere chef bedrijfsplanning en ontplooide activiteiten op het gebied van budgettering, kostprijs- en verkoopcalculatie. Van r974 tot 1988 had hij een eigen restaurant/cafĂŠbedrijf Daarvoor behaalde hij de nodige vakdiploma's (onder andere het Restaurantvakdiploma).

Vijfjaar lang nam hij daarna niet deel aan het arbeidsproces. In die periode was hij wel actiefin het vrijwilligerswerk, eerst voor de Stichting Binnendieze en vanaf 1991 voor de Kring. Eind 1993 keerde hij terug in het arbeidsproces en werd depotbeheerder en toezichthouder in Museum Jan Cunen te Oss. Vanaf 1998 werkt hij voor het educatiefcentrum De Eij nderic te Heesch. Daar begeleidt hij de verandering van de vrijwilligersorganisatie naar een meer professionele organisatie, waarbij vri.jwilligers zeker betrokken zullen blijven.

De heer Frans Sluyter werd op 15 februari 1941 in 's-Hertogenbosch geboren. Hij is een geboren en getogen Bosschenaar. Na de Mulo werd hij opgeleid tot elektromonteur (NERG). Daarna volgden achtereenvolgens bij Philips de in-

K-N JAN 1999

5

BOSSCHE HISTORIE

BOSSCHE HISTORIE De honderdste geboortedag van Kees Spierings Bij gelegenheid van de honderdste geboortedag van Kees SpieringsC•26-10-1898/to2-03-1972)wijddede KringVrienden vans-Hertogenbosch in het najaar van r998 in het Kringhuis een tentoonstelling aan deze veelzijdige Bosschenaar.

Pedagoog in hart en nieren Kees Spierings staat bij velen bekend als de regisseur van toneelstukken, weer anderen herinneren hem vanwege zijn jeugdlectuur en andere ingewijden kennen hem nog als hopman van deAndré de Thayegroep.

De rode draad die door de activiteiten van deze ras-Bosschenaar loopt, is zijn interesse voor de jeugd. Dat heeft hij beroepsmatig als onderwijzer en in zijn hobby's als lid van uiteenlopende verenigingen gemanifesteerd.

Spierings, de zoon van een broodbakker uit de Minderbroedersstraat, groeide op als een liberale, maar zeker geen vrijzinnig pedagoog. Want een pedagoog was hij! Hoewel Spierings misschien liever voor een loopbaan in de sport had willen kiezen, is hij onderwijzer geworden, maar eentje in hart en nieren.

De jeugd iets meegeven Spierings was bezield om de jeugd iets mee te geven, hen te prikkelen tot zelfonderzoek.

Die ambitie liet hij zoals gezegd blijken, toen hij onderwijzer was aan de Leonardusschool op 't Zand én in verenigingsverband. Als schrijver én als regisseur, een talent dat zich op 'latere' leeftijd manifesteerde, kon hij de jeugd voorbeeldfiguren meegeven die karakter en kameraadschap tonen.

Publicist De man met de karakteristieke houding en donkere bril heeft tot r941 les gegeven op de Leonardusschool in de wijk waar hij zich én zou nestelen én ontplooien. Het was een ouderwetse onderwijzer, in die zin dat hij zijn leerlingen kon boeien met het vertellen van zelf verzonnen verhalen. Die kwaliteit maakte dat hij gevraagd werd als jeugdredacteur van de toen nog in 's-Hertogenbosch gevestigde 'De r.k.

Volkskrant'. En door dat redacteurschap begon hij meer te publiceren: onder meer 'De6e klas van mijnheer Franssen' en 'De Uruguees'. In de tijd van het rijke roomsche leven was het leeuwendeel van de jeugdboeken doorkneed met roomse re-

gels. Daarvan zei de katholieke onderwijzer/ auteur, dat' daar niet aan te ontkomen viel'. In het rijtje boeken zouden er nog twintigvolgen. 1'1 Behalve het schrijven van boeken legde hij zich toe op vertalingen en bewerkingen zoals devertalingvanAntonHagenbecks: 'AuginAug mitTausend Tiere' en een jeugdencyclopedie van dieren.

'Wij waren nog stadje' Nog meer plaatselijke bekendheid genoot hij door zijn artikelen in het bisdomblad en het Brabants Dagblad met de serie 'Wij waren nog stadje' en"s-Hertogenbosch in oude ansichten'. De reeksen werden door boekhandel Moors gebundeld en uitgegeven tot handzame boekjes die veel aftrek vonden.

Toneelschrijver

c")

Na zijn pensioen - hij liet zich vanwege doofheid afkeuren voor het onderwijs - is hij zich op het schrijven van toneelstukken gaan toeleggen wat leidde tot meerdere werken.

Het schrijven van jeugdboeken raakte op de achtergrond.

Zijn interesse voor het toneel bracht hem totregisseuren vervolgens tot voorzitter van Roornsch Toneel, welke toneelgroep is voortgezet als Rederij kers kamer Moyses Bosch.

Ook het toneel kwam bij Spierings op een lager pitje te staan vanwege de concurrentie van echte schouwburgzalen en de televisie, waardoor het publiek, aldus Spierings zelf, grotere eisen ging stellen aan amateurgroepen. Ook kregen de mensen andere hobby's.

Verdienstelijk Bosschenaar Vanwege zijn verdiensten werd Spierings onderscheiden en geëerd met de medaille van het Prins Bernhardfonds (1954), de provinciale prijs voor Schone Kunsten (1958), de Eduard Verkadepenning (r963) en de zilveren Jeroen Boschpenning (1964). ) Dankzij de archieven van uiteenlopende verenigingen en het 'huisarchief van Kees Spierings junior zijn tal van voorwerpen, documenten en werkstukken bewaard gebleven.

Paul Kriele

[1) Meer over KmSyieri119s is te vin dm in het lexicon van de] et19cffirerntunr, ui\gegevm döor Bolin/Stajfeu/van LoBlium en Martinus Nij lioffui\gmrs.

RECTIFICATIE Bij het artikel over het Beiaard Congres in het Kring-Nieuws van november r998 nummer 4 waren de foto's niet voorzien van persoonsnamen.

De bovenste foto (hier links nogmaals afgebeeld) is beiaardier Toon van Balkom, (de opa van Joost van Balkom).

De zittende persoon op de onderste foto (hier rechts nogmaals afgebeeld) is SjefDenijn uit België, de grondlegger van de hedendaagse beiaardkunst.

De redactie

K-N JAN 1999

6

1998 LUSTRUMJAAR

I 91 Lu='t umJ ar EEN OVERZICHT VAN DE LUSTRUMACTIVITEITEN VAN DE KRING "VRIENDEN VAN 's-HERTOGENBOSCH", AANGEVULD MET VERSLAGEN VAN DE DIVERSE WERKGROEPEN

DE KRING, EEN CLUB MET VELE GEZICHTEN Het jaar 1998 gaat de geschiedenis in als het jaar waarin het 25-jarig bestaan van de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch" werd gevierd. Zoals op de volgende pagina's duidelijk zal worden, stond het lustrumjaar bol van de activiteiten. Deze speciale activiteiten waren alleen mogelijk door de tomeloze inzet van een grote groep enthousiaste vrijwilligers en de bereidwillige medewerking van allerlei instanties, bedrijven en particulieren.

Een kwart eeuw staat de Kring inmiddels op z'n ponteneur. Een kwart eeuw lang maakt , ring zich sterk voor de Bossche historie en het Bossche cultuurhistorisch erfgoed.

Niet voor niets werd het toeristisch seizoen op 25 april 1998 geopend met de onthulling van een steen met daarop de spreuk 'Op oewe ponteneur staan' (ergens een principiële kwestie van maken). Deze spreuk van Domien van Gent symboliseert 25 jaar kringgeschiedenis en is nu voor de eeuwigheid vastgelegd bij de opstapplaats voor de Binnendieze-rondvaarten in de Molenstraat.

De Kring is nog steeds springlevend. Dat wordt alleen al duidelijk uit het groeiende ledenaantal dat inmiddels rond de 1800 ligt, maar ook uit het brede scala aan activiteiten dat door de verschillende werkgroepen wordt ontplooid. De Kring is en blijft een club met vele gezichten.

In dit Kring-Nieuws willen we proberen u iets te laten proeven van het jubileumjaar. Een beknopte compilatie in woord en beeld van de verschillende activiteiten en gebeurtenissen. Het is echter onmogelijk compleet te zijn en alles te verslaan. Sommige activiteiten . kwamen overigens in vorige nummers al uitgebreid aan bod en worden daarom nu noodgedwongen wat ·Stiefmoederlijk behandeld. Deze compilatie is echter een ode aan iedereen die op welke wijze dan ook een bijdrage heeft geleverd aan de viering van de vijfentwintigste verjaardag van de Kring. Een bedankje voor al die mensen die uiting hebben gegeven aan hun liefde voor de stad!

De redactie

In 1973 begon de Kring als het vervolg op een fototentoonstelling in de kantoorboekhandel van Jan Kleijne. De initiatiefnemers wilden de cultuurhistorische kennis over 's-Hertogenbosch uitdragen en toegankelijk maken voor een breed publiek. Liefde kweken voor de stad was en is het doel! Via stadswandelingen, cursussen Boschlogie, exposities, lezingen, radio-uitzendingen, publicaties, rondleidingen en historisch onderzoek heeft een groot aantal mensen van binnen en buiten de stad inmiddels kennisgemaakt met het veelzijdige gezicht van historisch 's-Hertogenbosch. De activiteiten van de Kring hebben bijgedragen aan een verantwoorder beheer van het Bossche erfgoed.

OVERZICHT VAN DE LUSTRUMACTIVITEITEN 21 maart: 30 maart: 10 april: 25 april: 25 april-24 mei: april-augustus: vanaf 29 april: oktober: mei: 3 mei: mei-augustus: juni: 5 juni:

Ledenvergadering in de Mariënburg.

Onthulling van het tegeltableau in de Marktstraat.

Varen met slechthorenden en een wandeling door de Citadel.

Opening van het seizoen met de onthulling van de steen met een spreuk van Domien van Gent.

Tentoonstellingen van werkgroepen Verzamelaars en Klein Monument in de Mariënburg.

Bustochten voor 55 +-ers.

Wandeling langs kerken en kloosters, 100 jaar Kapucijnen.

Bossche folklore in beeld.

Jonge Vrienden van 's-Hertogenbosch.

Onthulling van het borstbeeld van Karel V. Muziek op de Binnendieze.

Vaartochten voor visueel gehandicapten.

Middeleeuws concert in de Sint-Jan.

27 juni-19 juli: 28 juni: augustus-september: augustus-oktober: september: 5-6-12 september:

oktober: 31 oktober: 19 december:

Tentoonstelling van tafelbellen van Guus Smits en tentoonstelling over de Schutterij.

Cultuurdebat met fietstocht.

Bossche bol verpakt. Prijsuitreiking op 3 oktober.

Tentoonstellingen in de Mariënburg van de werkgroepen de Winde, Vesting, Binnendieze en MSP. Mirakelse tochten.

Bossche monumentendagen en de Open monumentendag.

Speciale combinatie vaartocht en vestingwandeling. Aanbieding van het boek over de Binnendieze van P. Verhagen. 's-Hertogenbosch in beeld.

Vrijwilligersfeest.

Feestelijke sluiting van het jubileumjaar met huldiging van een aantal jubilarissen.

K-N JAN 1 999

7

1.

1998 LUSTRUMJAAR

ONTHULLING VAN HET TEGELTABLEAU IN DE MARKTSTRAAT Eén van de bijdragen van de Werkgroep Klein Monument aan de viering van het vijfde lustrum van de Kring was het laten reinigen van het tegeltableau aan de zijgevel van het winkelpand op de hoek van de Marktstraat en de Markt. Het uit de jaren dertig daterende tegeltableau zit hoog in de muur aan de zijde van de Markstraat.

Wie met zijn rug naar de Moriaan gaat staan, ziet het op een paar meter hoogte in de muur verwerkt zitten. Het tableau was ooit een geschenk van een grote verzekeringsmaatschappij, bekend als 'De Groote Bossche van 1838', en werd ontworpen door de Bossche kunstenaar Dorus Hermsen. Op het tafereel staat Hertog Hendrik 1van Bra-

bant, gezeten op een paard, afgebeeld. Tijdens zijn regeerperiode werd 's-Hertogenbosch gesticht.

Op 30 maart 1998 werd het tegeltableau ontdaan van een hardnekkige aanslag die grote delen van het historische tafereel en alle teksten aan het oog onttrok. Tijdens de schoonmaak bleek dat de verf op sommige plaatsen was afgebladderd en dat gedeelten zelfs waren overgeschilderd. De kosten van de schoonmaak werden gedragen door projectontwikkelaar Multivastgoed. De werkzaamheden waren net op tijd gereed voor de officiële opening van de Arena.

TENTOONSTELLINGEN IN DE MARIËNBURG Muziek voorafgaand aan de opening van de eerste tentoonstelling in de Mariënburg

1n de maanden april, mei, augustus, september en oktober organiseerden verschillende werkgroepen in het souterrain van het Mariënburgcomplex aan de Sint-janssingel een reeks tentoonstellingen. Met hun uitgestalde objecten en materialen wilden de werkgroepen op hun eigen wijze de aandacht vestigen op waardevolle cultuurhistorische aspecten van de stad.

De verschillende tentoonstellingen werden goed bezocht. Stuk voor stuk waren het schoten in de roos. Dit blijkt uit de vele enthousiaste reacties van de bezoekers in het receptieboek. Ook de plaat-

selijke en regionale pers besteedde ruim aandacht aan de tentoonstellingen.

WERKGROEP VERZAME· LAARS EN WERKGROEP KLEIN MONUMENT

Van 25 april tot 24 mei organiseerden de werkgroepen Verzamelaars en Klein Monument de tentoonstelling 'Bossche Verzamelingen'. Tijdens deze tentoonstelling werden verzamelingen van uiteenlopende aard aan de bezoekers getoond. Zo waren er foto's van Bossche gevelstenen en stenen met spreuken van

Sjef Beekwilder en wethouder Yvonne S~hram tijdens de opening van de eerste tentoonstelling

Domien van Gent te zien. Daarnaast werden oude stadsplattegronden, oude ansichtkaarten van 's-Hertogenbosch en herinneringen aan het 750-jarig bestaan van de stad in 1935, de bevrijding van de stad in 1944 en aan de Tour de France in 1996 tentoongesteld. Verder waren nog veel meer leuke Bossche snuisterijen te bezichtigen. Ook was er aandacht voor het project 'Wooncultuur 1650 1850' en de karakteristieke stegen van de binnenstad.

TAFELBELLEN

Tegelijk met de tentoonstelling 'Schutterij' konden in de Mariënburg van 27 juni tot 19 juli honderd tafelbellen uit de collectie van Guus Smits worden bewonderd. 1n twee grote, goed uitgelichte vitrinekasten stond een uitgelezen selectie uit de in totaal zo'n 600 tafelbellen omvattende verzameling. De getoonde exemplaren kwamen oorspronkelijk uit vele landen en werden voor verschillende doeleinden gebruikt.

Tafelbellen van glas, kristal, tin, aardewerk, koper, brons en zilver dienden vroeger aanvankelijk om nieuws aan te kondigen. Bij vreugdevolle en droevige gebeurtenissen speelde de bel een rol.

Later volgde het meer huishoudelijk gebruik als personeelsbel. In de liturgie ging de bel een rol spelen bij de consecratie. Verder ontstonden ondermeer de trofeebel, de hotelbel, de schoolbel en de sierbel.

Extra aandacht werd op de tentoonstelling besteed aan de hotelbel en bellen van vrouwenfiguren. De lange rokken van dit laatste type vormen de klankmantel. De getoonde collectie bestond

uit zowel kunst als kitsch. Ook kon een goed overzicht worden verkregen over de historische gebruiksmogelijkheden in de verschillende culturen en godsdiensten.

De expositie trok ongeveer 200 bezoekers.

WERKGROEP WINDE

De werkgroep WINDE organiseerde in de maand augustus de fototentoonstelling 'Verdwenen Bossche industrieën'.

Restanten Bosch' industrieel erfgoed en herinneringen aan geheel verdwenen takken van industrie en nijverheid werden getoond op negen panelen met ruim 85 foto's. Daarnaast waren twee vitrines ingericht met 'rariteiten', die te maken hadden met het industrieel erfgoed van 's-Hertogenbosch.

Zo waren er foto's te zien van straatnaambordjes die verwezen naar verdwenen middeleeuwse handel en nijverh~ Namen als de Korenbrugstraat, Lepelstraat en Molenstraat herinneren aan de handel in koren. De Verwersstraat, het Volderstraatje en Weversplaats slaan op de vroegere textielnijverheid. Andere foto's toonden voorbeelden van het succesvol hergebruik van oude industriële gebouwen. Denk hierbij aan de Watertoren aan het Hinthamereinde, de voormalige Willem Il sigarenfabriek aan de Boschveldweg en het oude kantoor met werkplaatsen van de PNEM aan de Koningsweg. Weer andere foto's toonden afbeeldingen van geconserveerde objecten van handel en techniek, zoals de draaibrug aan de Oliemolensingel, een stukje oude keiweg van 's-Hertogenbosch naar Luik (nog te zien ter hoogte van huize Voorburg langs de A2) en de

K-N JAN 1999

8

1998 LUSTRUMJAAR

succesvol in het nieuwe NS station geïntegreerde oude stationsoverkappingen.

Aan het einde van de tentoonstelling werd met enkele foto's en krantenartikelen aandacht gevraagd voor het behoud van waardevolle industriële gebouwen die een eigentijdse bestemming zouden moeten krijgen. Gebouwen als het fabrieksgebouw van Grasso, de Ruckertbrug en de Veemarkthallen.

De tentoonstelling werd bezocht door ruim 500 belangstellenden. Met de tentoonstelling wilde de werkgroep WINDE de aandacht vestigen op het industriële erfgoed van 's-Hertogenbosch en zo een bijdrage leveren tot het 'leren waarderen' van dit wezenlijke onderdeel van de lokale heemkunde.

WERKGROEP VESTING

Je

maanden september en oktober verzorgde de werkgroep Vesting de tentoonstelling 'Project restauratie vestingwerken' over de verschillende aspecten die een rol spelen bij de restauratie van de vestingwerken en de stellingen rondom 's-Hertogenbosch. Met kaarten, foto's en teksten werd de problematiek uitvoerig belicht. Leden van 'Het Bosch Palet' vervaardigden speciaal voor de tentoonstelling beeldmateriaal van de verschillende vestingobjecten. Het resultaat was een vijftal schilderijen, die fleur gaven aan de tentoonstelling.

Tijdens de goed bezochte tentoonstelling werd het publiek geënthousiasmeerd

door de toelichting van de toezichthoudende vrijwilligers. Ook de twee lezingen met de thema 'de vesting 's-Hertogenbosch' en 'de kaart van 1850' waren een succes.

WERKGROEP (MSP) MONUMENTEN SELECTIE PROJECT

Van 5 september tot en met 11 oktober organiseerde de werkgroep MSP de tentoonstelling over de door de Rijksdienst voor de Monumentenzorg opgestelde voorlopige lijst van Bossche monumenten uit de periode 1850-1940. De titel van het evenement luidde "het lijken vaak niet de meest voor de hand liggende gebouwen en objecten om te beschermen."

De werkgroep wilde de huurders, gebruikers en eigenaren wijzen op de mogelijke monumentenstatus van hun panden. Ook was het de bedoeling te laten zien dat niet alleen eeuwenoude gebouwen behouden moeten blijven.

Ook dat bijvoorbeeld de sociale woningbouw uit de jaren twintig heeft architectonische juweeltjes opgeleverd.

Vijf thema's stonden centraal op de tentoonstelling:

- 1850-1885: Bouwen binnen de vesting; - 1885-1914: Bouwen buiten de wallen 1: Het Zand; - 1914-1930: Bouwen buiten de wallen Il: De Munte!; - 1930-1940: Een rondje 's-Hertogenbosch; - 1882-1940: Een extraatje, Coudewater, het complex Berlicumseweg 8-10 en P. de Gorterstraat.

Voor iedere periode was een aantal karakteristieke panden geselecteerd en die werden via foto's en teksten gepresenteerd. Woningcorporatie SSW had archiefmateriaal beschikbaar gesteld. Te zien waren onder andere oprichtingsakten, notulen, memorialen, kasboeken van PTT, Broederhulp, Ons Belang, Beter Wonen en Mgr. Prinsen.

De tentoonstelling werd door honderden mensen bezocht onder wie veel mensen uit bijvoorbeeld de Munte!. Huurders die blij, verrast en trots waren dat hun woning of zelfs hun hele straat mogelijk een monumentenstatus zou krijgen. Ook veel particuliere huiseigenaren wisten de weg naar de Mariënburg te vinden. Zij hadden vaak vragen over de financiële aspecten van de monumentenstatus.

ZfY MAOKE

w'T'-lt" ;.

'

25jaar re.naum.t ic 'l'S.C. 'f)t:rli!l.f)r..u

EXPOSITIE

'25

.t::J~~(~

jAAR

RESTAURATIE BINNEN· DIEZE'

Van 5 september tot en met 31 oktober was er een grote overzichtstentoonstelling te zien over de ruim 25 jaar die de gemeente 's-Hertogenbosch gewerkt heeft aan de restauratie van de Binnendieze. Het project was niet alleen het grootste restauratieproject van de stad, maar ook het langdurigste en kostbaarste waterrestauratieproject van ons land. In totaal werd ongeveer 43 miljoen gulden in het project gestoken.

Maar het resultaat is er dan ook naar.

Na de lange en ingrijpende opknapbeurt is de stadsrivier omgetoverd van een open riool in een kostbaar monument.

Premier Kok, die de restauratie officieel afsloot met de plaatsing van een herdenkingssteen, verwoordde zijn indrukken kort maar krachtig: "Mooi hoor."

Tijdens de overzichtstentoonstelling werd met foto's en kaartmateriaal een goed overzicht gegeven van de verschillende fases van de restauratiewerkzaamheden. Een beeldproductie gaf een zicht op het toekomstig gebruik van de Binnendieze.

BUSTOCHTEN VOOR 55+-ERS 's-Hertogenbosch is een dynamische stad die steeds verder uitdijt. Nieuwe wijken zijn de afgelopen decennia verrezen. Grootschalige projecten worden voorbereid en uitgevoerd.

Rosmalen en Maliskamp werden aan de gemeente toegevoegd. Veel 55-plussers kennen het nieuwe 's-Hertogenbosch niet. Via een bustocht wilde de Kring daarin verandering brengen. Onder leiding van gidsen van de Kring zagen de senioren in tweeënhalf uur de verschillende gezichten van de stad. Mede door steun van de gemeente bleef de prijs laag. De Stichting Divers, de Welzijnsinstelling Rosmalen en de Hevo verzorgden de verkoop van de plaatsbewijzen.

GROOT SUCCES

In de periode april tot en met augustus werden in totaal tien bustochten georganiseerd waaraan 430 mensen deelnamen. Er waren ook nog extra ritten, onder andere voor een groep Roemenen. Om minder validen op te vangen en te begeleiden waren telkens twee vrijwilligers van het Rode Kruis aanwezig. iedereen was vol lof over de tocht, zoals uit de volgende schriftelijke reactie blijkt: "Voor vele ouderen was het een ware belevenis, dat te mogen ervaren, waar je normaal als alleenstaande niet aan toekomt." Het Brabants Dagblad tekende ook nog het enthousiasme op van een non uit het Bernadetteklooster uit Maliskamp. Zij kwam voor het eerst in de Maaspoort.

LANGS MODERNE BEDRIJFSTERREINEN EN WOONWIJKEN

Vanaf het Provinciehuis voerde de route langs het Heetmanplein naar de in ontwikkeling zijnde achterzijde van het hypermoderne station met zijn oude stationsoverkappingen.

Dominant aanwezig is het enorme nieuwe Paleis van justitie, met daar vlakbij nog het oude Grassocomplex. Via de Brabanthallen, de Heinekenbrouwerij, de Trierbrug, Orthen en Treuren burg ging de tocht naar Maaspoort. Daar zagen de buspassagiers de zogenaamde Pisa-flat en de beroemde bol- en grasdakwoningen.

Na de pauze met koffie en gebak ging het richting Rosmalen en Maliskamp, de plaatsen die enkele jaren geleden bij de gemeente 's-Hertogenbosch zijn gevoegd. De oude Lambertuskerk, de molen en het door de kunstenaar Armando ontworpen Wiel passeerden het blikveld. Via Maliskamp en Coudewater eindigde de tocht weer bij het Provinciehuis.

LEER UW STAD KENNEN

De bustochten lieten zien dat 's-Hertogenbosch ook buiten de historische binnenstad veel interessants te bieden heeft. De stad is geen statisch geheel, maar een dynamische, almaar veranderende leef- en werkomgeving.

K-N JAN l 999

9

1998 LUSTRUMJAAR

WANDELING LANGS KERKEN EN KLOOSTERS

Ter gelegenheid van het historische feit dat een eeuw geleden de paters Kapucijnen terugkeerden in onze stad, organiseerde de Kring een unieke stadswandeling. Onder leiding van speciaal voor deze gelegenheid opgeleide gidsen, wandelden de deelnemers langs verschillende kerken en kloosters in de Bossche binnenstad. Tijdens de drie uur durende wandeltocht werden zij geïnformeerd over de vaak bewogen geschiedenis van de bezochte objecten. Het bijzondere van deze stadswandeling was dat ook interieurs werden bezichtigd die tot de privésfeer van de kloosterlingen behoren en doorgaans voor het publiek gesloten blijven.

KAPUCIJNEN

KERKEN

SINT-jANSKATHEDRAAL

De stadswandeling ging van start met een rondleiding door de Kapucijnenkerk en het bijbehorende klooster. Sinds de vroegste geschiedenis van 's-Hertogenbosch woonden en werkten de Franciscaner minderbroeders al in onze stad.

Na de inname van 's-Hertogenbosch door Frederik Hendrik in 1629, werden zij echter, net zoals alle andere roomskatholieke geestelijken, gedwongen de stad te verlaten. Het protestantse stadsbestuur confisceerde hun kerk en klooster. Pas aan het eind van de vorige eeuw kregen de 'bruine paters' toestemming als Kapucijnen terug te keren naar 's-Hertogenbosch. Behalve de kerk werden tijdens de rondgang ook delen van het klooster en het pandhof, sinds 1944 de begraafplaats van de Kapucijnen, bezichtigd.

Daarna volgde een bezoek aan het klooster Mariënburg van de zusters van JMJ. Ook deze orde kan zich beroepen op een eeuwenoude band met 's-Hertogenbosch. In 1899 bouwden de zusters op de plaats van het vroegere Franciscanenklooster aan de Sint-Janssingel hun 'huis van Maria'. De wandelaars kregen een rondleiding door het klooster en de uit 1491 stammende Mariënburgkapel, die door de vele bouwkundige ingrepen echter veel van haar middeleeuws karakter verloren heeft.

De wandeltocht ging verder naar de kort geleden gerestaureerde parochiekerk Sint-Cathrien. Aan de buitenkant van de kerk werd stilgestaan bij de verschillende bouwfasen, zoals de gotische kloosterkapel uit 1542, de pastorie uit 1619 en de verbouwing die architect Jan Stuyt in het begin van deze eeuw uitvoerde. In het kerkgebouw werd speciaal aandacht besteed aan het orgel, de schilderijen en enkele bijzondere stenen.

Vervolgens stond een bezichtiging van de synagoge op het programma. Het gebouw, dat onlangs een opknapbeurt heeft ondergaan, deed vanaf het eind van de 19e eeuw dienst als gebedsruimte voor de joodse gemeenschap in 's-Hertogenbosch. Het gebouw wordt nu gebruikt als podium voor kleine muziekuitvoeringen.

Ook een bezoek aan de Nederlands Hervormde Kerk was in de wandeling opgenomen. Nadat de protestanten in 1811 de sleutels van de Sint-Jan aan de gemeente 's-Hertogenbosch moesten overdragen, hielden zij hun kerkdiensten in de voormalige Sint-Annakapel.

Op deze plaats verrees enige tijd later een eigen godshuis in neoclassicistische stijl. De deelnemers aan de wandeling werden attent gemaakt op de bijzondere doopvont en de oude kansel.

De stadswandeling werd afgesloten aan de voet van de Sint-Janskathedraal. De geschiedenis van dit kerkgebouw loopt vrijwel parallel aan de geschiedenis van de stad. Kort na de stichting van 's-Hertogenbosch begonnen de inwoners buiten de toenmalige stadsmuren met de bouw van een eigen kerk. Deze romaanse kerk werd in de loop van de 1Se en l6e eeuw vervangen door de gotische kathedraal. Alleen de romaanse toren bleef overeind, al werd deze wel voorzien van een gotische spits. Deze en tal van andere bijzonderheden aan de buitenkant van de Sint-Jan stonden eentraal in het verhaal van de gids.

De stadswandeling langs kerken en kloosters in de Bossche binnenstad stond oorspronkelijk gepland voor de maanden april en mei. Gezien het grote enthousiasme onder de deelnemers en de tevredenheid van de vertegenwoordigers van de bezochte objecten, werd besloten de wandelingen ook in de maanden oktober en november voort te zetten. In totaal namen ruim vierhonderd mensen deel aan deze 'unieke wandeltocht voor echte fijnproevers'. Al met al was het een geslaagde lustrumactiviteit, die velen een onvergetelijke ochtend heeft bezorgd.

BOSSCHE FOLKLORE IN BEELD Een van de doelstellingen van de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch" is de heemkunde.

Maar de Bossche tradities en gebruiken zijn jammer genoeg een beetje op de achtergrond geraakt. Het lustrum bracht daarin gelukkig enige verandering. Op initiatief van de lustrumcommissie is er al in het najaar van 1997 een aanzet gegeven voor het project Bossche Liedjes &Verhalen.

Afgelopen jaar is in samenwerking met Omroep Brabant een serie uitzendingen gemaakt uit materiaal dat ik de afgelopen twintig jaar verzameld heb. Sinds 1979, mijn start in de Bossche journalistiek, leg ik tijdens mijn bezoeken aan merendeels oudere Bosschenaren hun levensverhaal vast. In die ontmoetingen komen de meest uiteenlopende aspecten ter sprake: uiteraard geloof en politiek, maar vooral de oude gewoonten op het werk, thuis en op straat. Ze zijn zo bijzonder omdat ze aangeven hoe snel de tijd verandert. Nog leuker is het als er tijdens de vertellingen oude liedjes worden gezongen, zoals spotliedjes over personen of politieke situaties.

LEVEN IN VROEGER DAGEN

Markant voorbeeld te midden van al die geïnterviewden is Janus Borghs, maar er zijn ook 'buiten-Bosschenaren' die liedjes zingen over de grote stad met zijn markt, veemarkt en schilderachtige kooplui die buitenstaanders erg aanspreken. Max Cahen, Lambert van Dartel en stadsredacteur Niek de Rooy die over de Bossche joden en de censuur vertellen, vormden in mei de bijzondere opening van de serie Liedjes &Verhalen. Heel treffend en gedetailleerd waren de bijdragen van Toon Beks, timmerman en zoon van de kroegbaas van de Paternoster. Hij vertelde over zijn jeugd in het hartje van 's-Hertogenbosch. Ook de liedjes van Jo Verharen, een bewoner van de volksbuurt Beurdsestraat/ Weversplaats, blijven onvergetelijk door hun cynische inslag.

Aandoenlijk was het verhaal van de protestante onderwijzeres Andréa van Nuis die vertelt over Marinus van der Lubbe. Andréa herinnerde zich nog het liedje dat haar moeder haar voorzong. Het dateert vermoedelijk uit 1898, het jaar waarin koningin Emma en haar- toen achttienjarige- dochter Wilhelmina [de overgrootmoeder van kroonprins Willem Alexander] 's-Hertogenbosch bezochten.

l<-N JAN 1999

10

1998 LUSTRUMJAAR

WERELDKAMPIOENSCHAP VOETBAL

Getracht werd de historie te koppelen aan de actualiteit door bijvoorbeeld het thema 'jodenvervolging' rond de bevrijding uit te zenden en het ontstaan van het [straat-]voetbal kort vóór het wereldkampioenschap voetbal in juni 1998 te programmeren.

In dit kader is de ruimte te beperkt om alle bijdragen te vermelden, maar telkens als ik ze hoor dan gaat er een luikje open van de oude kijkkast waarachter zich het kleurrijke leven van oud-'s-Hertogenbosch afspeelde.

In ieder geval heeft de Kring met dit folkloristische onderdeel van het lustrum één van haar doelstellingen bewaarheid.

Paul Kriele

Tot slot moet gezegd worden dat bij de aanvang van dit project is overwogen een aangepast vervolg te maken voor scholieren, omdat zij erg gevoelig zijn voor audio en visueel getinte documentaires. Vanuit één van de bovenstaande onderwerpen zou lesmateriaal kunnen worden samengesteld. Een oude koffergrammofoon en wat beelden van het Polygoonjournaal zouden dergelijke historische fragmenten kunnen completeren tot een levensechte documentaire waarnaar niet alleen scholieren maar ook ouderen met genoegen zullen kijken.

jONGE VRIENDEN VAN 's-HERTOGENBOSCH De jeugd interesseren voor de stad én de Kring was één van de uitgangspunten van het rumjaar. Een missie waarvoor de hulp van onderwijsinstellingen noodzakelijk zou zijn. Helaas was uiteindelijk alleen het Koning Willem 1College bereid om samen met de Kring het plan verder uit te werken. De andere Bossche scholen moesten vanwege tijdgebrek afhaken.

Onder begeleiding van drie docenten ontwikkelden zes MBO-studenten van de afdeling Economie drie onderwijsprojecten, twee voor het basisonderwijs en één voor het voortgezet onderwijs. Voor de groepen 3, 4 en 5 van het basisonderwijs werd een kleurwedstrijd opgezet en voor de groepen 6, 7 en 8 een speur- en puzzeltocht. Het voortgezet onderwijs kon deelnemen aan een quiz. Het centrale motto van alle activiteiten was 'Jonge Vrienden van 's-Hertogenbosch'.

Quiz De quiz was oorspronkelijk bedoeld voor de leerlingen van het derde leerjaar van de MAVO. Het aantal aanmeldingen bleek echter onvoldoende voor het opzetten van de beoogde competitie. Daarom besloten de organisatoren ook acht klassen van het MBOcollege uit te nodigen.

Elke groep stuurde vier deelnemers naar de quiz. Het Koningstheater van het Koning Willem 1-College vormde op 8 en 9 juni het strijdtoneel. Twee studenten fungeerden als quizmasters, een kundige jury bewaakte de competitie en een publiek van klasgenoten, docenten en belangstellenden zorgde voor de aanmoedigingen. De vragen hadden allemaal betrekking op heden en verleden van 's-Hertogenbosch. Voor zowel deelnemers als publiek was het een leerzame ervaring.

KLEURWEDSTRIJD KLEINSCHALIGHEID VOOROP

Zes basisscholen namen deel aan de kleurwedstrijd. Zo'n 180 deelnemers leverden tussen 1en 18 mei hun kleurplaten in. De mooiste exemplaren stonden op 28 en 29 mei centraal op een expositie in de Mariënburg. De jury reikte later op de verschillende scholen de prijzen uit.

Vanaf het begin is uitdrukkelijk gekozen voor een kleinschalige opzet van de onderwijsprojecten. Die opzet is geslaagd. Met de positieve ervaringen kan in de toekomst verder worden gewerkt om de jeugd actiever te betrekken bij het Bossche verleden. Wellicht kan de Kring die betrokkenheid met een jeugdlidmaatschap nog extra stimuleren.

EURTOCHT

Ongeveer 200 enthousiaste leerlingen, leerkrachten en begeleidende ouders maakten tijdens de speurtocht kennis met 'de verborgen stad'. De tocht was een speciaal bewerkte variant van de reguliere wandeltocht met dezelfde titel. Tijdens de speurtocht, die begon bij het Kringhuis en eindigde bij de Mariënburg, moesten allerlei opdrachten worden uitgevoerd en vragen beantwoord. De deelnemers maakten die vrijdagochtend kennis met belangrijke historische gebouwen en gebeurtenissen.

ONTHULLING VAN HET BORSTBEELD VAN KAREL V Op de binnenplaats van de Hof van Zevenbergen aan de Keizerstraat is op 3 mei 1998 een bronzen borstbeeld van keizer Karel Vonthuld. Tijdens zijn bezoek aan 's-Hertogenbosch in 1515 logeerde de latere keizer (hij was toen nog hertog) enkele dagen met zijn gevolg in het pand. Dat was vijftien jaar

eerder gebouwd door Cornelis Glymes, echtgenoot van Maria Margaretha van Zevenbergen.

In 1991 opperde oud-rijksarchivaris L.Pirenne al het idee een beeld van de keizer in de toen pas gerestaureerde Hof van Zevenbergen te plaatsen. De werk-

groep Klein Monument van de Kring pakte het idee weer op en slaagde erin met financiële steun van de bouwcombinatie die de Hof restaureerde en de huidige gebruikers van het pand een bronzen borstbeeld te laten vervaardigen door Jean en Marianne Bremers uit Helvoirt.

Op de sokkel is te zien hoe de hofstoet door de Vughterpoort de stad binnentrekt. Ook zijn figuren uit het werk van Jeroen Bosch afgebeeld, want deze Bossche kunstenaar leefde en werkte in die tijd. Het beeld kijkt uit op de binnenplaats van de Hof van Zevenbergen.

K-N JAN 1999

ll

1998 LUSTRUMJAAR

VAARTOCHTEN VOOR VISUEEL GEHANDICAPTEN In het kader van het vijfde lustrum van de Kring werd het plan opgevat de vaartochten op de Binnendieze ook toegankelijk te maken voor mensen met een visuele handicap.

Het zou fantastisch zijn, zo werd geredeneerd, indien ook visueel gehandicapten de speciale omgeving van de stadsrivier zouden kunnen ervaren. Daarom werd op 28 mei met de mobiliteitscoรถrdinator van de Brabantse afdeling van de Nederlandse Vereniging voor Blinden en Slechtzienden, Ben Clazing, zelf ook visueel gehandicapt, een proeftocht over de Binnendieze gemaakt. Zijn ervaringen waren positief en op grond van zijn bevindingen werd een aantal schippers opgeleid voor deze speciale vaartochten.

Op 8, 16 en 24 juni vonden in de avonduren drie aangepaste vaartochten plaats. De visueel gehandicapten werden ontvangen bij het opstappunt aan de Molenstraat. Sommigen kwamen met hun begeleiders, een ander bracht haar geleidehond mee en de rest vond zelf met behulp van de bekende rood-witte stok de weg naar de Molenstraat. Elke avond gleden twee boten met ieder ongeveer tien personen door de avondschemering van de stadsrivier. Met de hen ter beschikking staande zintuigen, ervoeren ruim 50 visueel gehandicapten op geheel eigen wijze de tocht over de Binnendieze. Tasten en voelen speelden daarbij een voorname rol. Op een aantal speciale plekken werd de boot stilgelegd. Na een korte uitleg van de schipper, konden de visueel gehandicapten zich dan een beeld vormen van de omgeving. Ze 'beluisterden' de ruimte. Ze betastten de vochtige muren, de overkluizingen en de oeverbegroeiing. In feite 'zagen' zij de Binnendieze met hun handen, neus en oren. Ben Clazing verwoordde zijn ervaring als volgt: "De houten trap bij het opstappunt maakt duidelijk hoe diep de rivier beneden het straatniveau ligt. We horen het wanneer we ergens onderdoor varen, hoe smal de stroom is, hoe stil het midden in de stad kan zijn."

Alle deelnemers aan de speciale vaartochten waren enthousiast. Het was voor hen een bijzondere ervaring. Ook voor de schippers was het steeds weer een onvergetelijk uurtje.

Het was voor hen de eerste keer dat zij 'hun' Binnendieze aan visueel gehandicapten hebben laten 'voelen'. De tochten hebben aangetoond dat ook mensen met een visuele handicap de speciale sfeer van de stadsrivier kunnen ervaren. Daarom verdient het beslist aanbeveling ook in de toekomst dergelijke speciale uitstapjes te blijven organiseren.

MUZIEK OP DE BINNENDIEZE De Binnend ieze speelde tijdens het lu\ ) trum jaar een centrale rol. Naast de reguliere rondvaarten was er bijvoorbeeld het theaterspektakel Maalstroom, vormde de voltooiing van de restauratiewerkzaamheden aanleiding voor het samenstellen van een boek en deed het stadsriviertje verschillende malen dienst als concertpodium. Sommige van de door de Stichting Havenconcert en De Azijnfabriek georganiseerde concerten waren vrij voor iedereen toegankelijk, andere concerten konden alleen per boot bereikt worden.

foto felix Janssen (Brabants Dagblad)

K- N JAN 1999

12

1998 LUSTRUMJAAR

LUSTRUMCONCERTEN

REGULIERE CONCERTEN

Op 23 mei, 18 juli en 1augustus vonden de reguliere concerten op de Binnendieze plaats. Vanaf de opstapplaats aan de Molenstraat voeren de boten op 23 mei naar restaurant De Vier Azen in de Vughterstraat. De Bossche violiste Marieke Keser en de eveneens uit 's-Hertogenbosch afkomstige cellist Alexander Geiler speelden daar op een boot werken van Breval, Händel, Boccherini en Glière. Het slechte weer deerde de musici niet; onder een parasol verzorgden zij een geslaagd concert.

Het tweede concert vond plaats bij de Grote Hekel. Voor de renovatie aanwezige stellages fungeerden als podium voor het kwartet 'Quatro Saxioni'. Dit kwartet bestaande uit musici van de muziekschool uit Veghel werd in 1992 opgericht door Ellen van Geel. De weergoden waren de organisatoren ditmaal goedgezind.

'De Rijk en de Rest' besloten op 1 augustus, wederom bij de Grote Hekel, de concertreeks. Zij vertolkten geen klassieke melodieën, maar Nederlandse volksliederen. 'Het kleine café aan de haven', 'Op een mooie pinksterdag', en 'In een rijtuigie' schalden over de Binnendieze, vocaal ondersteund door het aanwezige publiek.

Ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de Kring vonden op 7, 14 en 21 juni nog drie 'openbare concerten' plaats op het Herman Moerkerkplein bij 't Dieske. Deze vrij toegankelijke concerten werden verzorgd door amateurgezelschappen uit Rosmalen en 's-Hertogenbosch. Op 7 juni traden 'Het Koor' uit 's-Hertogenbosch en sfeerorkest 'Toeternietoe' uit Rosmalen op. Een week later volgden het 'Rosmalens Mannenkoor' en het 'Bosch Blazersensemble.' De Rosmalense bigband 'Big Swop' en de Bossche 'Duketown Barbershop Singers' betraden op 21 juni het podium bij 't Dieske.

Dat podium bevond zich op de Binnendieze tegen de muur van Moyses Bosch.

De musici arriveerden al zingend en spelend per boot, waardoor de sfeer er al meteen goed in zat. Ondanks het minder mooie weer was er veel belangstelling. Ook de muziekgezelschappen waren enthousiast.

)l lDDELEEUWS CONCERT IN DE SINT-jAN

foto Sandra Perenboom

Het is 5 juni 1648, vanaf het bordes van het Bossche stadhuis wordt de vrede van Munster afgekondigd. De Tachtigjarige Oorlog is officieel ten einde, in 1998 dus drieënhalve eeuw geleden. De 350e verjaardag van het vredesverdrag, het vijfde lustrum van de Kring en de voltooiing van de restauratie van het Zwanenbroeders huis waren aanleiding voor een uniek en indrukwekkend concert van de Schola Cantorum van de Sint-Janskathedraal.

mens non Papa (1513-1556) en Pierre de la Rue (1460-1518) in opdracht van de broederschap muziekstukken. Een aantal van hun muziekstukken stond vrijdag 5 juni op het programma, samen met werken van onder andere Josquin des Prez (1445-1521), William Byrd (1543 -1623), Thomas Tallis (1500-1585), H. Hassler (1562-1612), Chr. Morales (1500-1553), A. Lotti (1667-1740) en enkele onbekend gebleven componisten.

DE SCHOLA CANTORUM

UIT DE ARCHIEVEN OPGEDOKEN COMPOSITIES

Een middeleeuws concert met muziekstukken uit de vijftiende- en zestiende-eeuwse archieven van de lllustre Lieve Vrouwe Broederschap. Deze in 1318 gestichte broederschap heeft al eeuwen lang een nauwe band met de Bossche kathedraal. De eigen kapel is daarvan het levende bewijs. In vroeger tijden schreven componisten als Jacobus Cle-

De Schola Cantorum der kathedrale basiliek van Sint-Jan te 's-Hertogenbosch, 'die Sangheren onser Lieven Vrouwen', kan als zangkoor van de kathedraal terugblikken op een traditie van zeven eeuwen. Het koor bestaat tegenwoordig uit zo'n 60 volwassenen (de Schola Major), 40 jongens (de Schola Minor), 50 meisjes (de Schola Puellarum) en 50 jongens en meisjes in opleiding (de Schola Minima). De dirigent is de uit Boxtel afkomstige Jeroen Felix.

K-N JAN 1999

13

1998 LUSTRUMJAAR

's-HERTOGENBOSCH IN BEELD Bij het grote publiek zijn vooral de nostalgische afbeeldingen van de stad bekend. Romantische doorkijkjes naar de Binnendieze, de Uilenburg met zijn lieflijke straatbeeld en de tot de verbeelding sprekende gezichten van de Sint-Jan. 'Breng de stad eens op een ongebruikelijke, niet-nostalgische manier in beeld' luidde de opdracht van de schilder-, foto- en filmwedstrijd 's-Hertogenbosch in beeld.

Er bestond veel animo om de stad anders in beeld te brengen. Zestig schilderijen, zeventig foto's en vijf videofilms werden ingestuurd en van 24 oktober tot en met 1november in de Mariënburg tentoongesteld. De tentoonstelling werd door zo'n duizend personen bezocht. Opvallend was het grote aantal inzendingen van buiten de stad.

Bij de foto's bleek het station voor veel fotografen de inspiratiebron te zijn geweest. De winnende foto van Els Nelissen-Wonders uit Rosmalen toonde echter een mistig beeld van het bekende kantoorgebouw langs de A2 bij Soetelieve waarin Datelnet en het kantoor van de toekomst zijn gevestigd. Vooral de sfeer en de subtiliteit van deze foto spraken de jury onder voorzitterschap van Coen Free aan.

Het winnende schilderij van Piet Zwanenberg uit Berlicum geeft een vernieuwende kijk op de skyline van de stad. Het schilderij bevat naast figuratieve elementen ook teksten die betrekking hebben op verleden, heden en toekomst van 's-Hertogenbosch. Bijvoorbeeld een tekst over bisschop Hurkmans en een verwijzing naar de geboortedatum van de vijftigduizendste Bosschenaar op Sseptember 1941.

In tegenstelling tot de andere categorieën waar telkens drie prijzen werden uitgereikt, werd in de categorie video vanwege het geringe aantal deelnemers alleen een eerste prijs toegekend. Harry Zwanenberg maakte de winnende videofilm. Volledigheidshalve: de

tweede prijs in de categorie foto's ging naar Marcel Krikhaar en de derde prijs naar Henk Spoor. Bij de schilderijen ging de tweede prijs naar Paul Vonk en de derde prijs naar mevrouw J. van Zandvliet. 's-Hertogenbosch in beeld toonde de meest uiteenlopende visies op de stad. Naast meer voor de hand liggende plaatjes van de Binnendieze en historische gebouwen, figureerdÜPJl ook de Bossche bol en de stadsplattegrond.

BOSSCHE BOL VERPAKT De Bossche bol vormt een nationaal begrip. Er was dus alle reden om werk te maken van een originele verpakking van dit Bossche product bij uitstek. Het 25-jarig bestaan van de Kring was een goede aanleiding voor het uitschrijven van een ontwerpwedstrijd.

De jury, waarin onder andere de banketbakkers Jan de Groot en Jos den Otter zaten, beoordeelde de 27 inzendingen op originaliteit en bruikbaarheid. Twee ontwerpen van Vughtenaar Robert-Jaap Jansen en een ontwerp van Cor Unum vielen in de prijzen. Alle inzendingen werden begin september tentoongesteld in de Mariënburg. De prijsuitreiking vond op 3 oktober plaats.

Cor Unum vervaardigde twee aardewerken schalen. Volgens de jury waren ze minder geschikt als alledaagse verpakking van de Bossche bol, maar wel als luxe geschenkverpakking. Meer geschikt als alledaagse verpakking waren de twee ontwerpen van Robert-Jaap Jansen.

Hij ontwierp een chique gouden draak en een stapelbare koker met figuren van Jeroen Bosch. Inmiddels zijn de winnende ontwerpen geperfectioneerd en in gebruik: dus de Bossche bol in een Vughtse verpakking.

K-N JAN 1999

14

1998 LUSTRUMJAAR

KORT VERSLAG VAN DE BIJEENKOMST TER AFSLUITING VAN HET VIJFDE LUSTRUMJAAR Op 19 december jl. vond in de voormalige Synagoge de feestelijke afsluiting plaats van het vijfde lustrumjaar van de Kring. De bijeenkomst werd muzikaal opgeluisterd door de heer Wim van de Ven, die op zijn clavecimbel enige Italiaanse, Duitse en Franse composities ten gehore bracht.

Voorzitter Kurvers opende om 14 uur de vergadering en heette speciaal erelid Herman van den Heuvel en onze Leuvense vrienden welkom. Het andere erelid, Hans Verdonk, kon helaas om gezondheidsredenen niet aanwezig zijn. Over de activiteiten van de Kring in dit bijna afgelopen lustrumjaar werd maar weinig medegedeeld: de vergadering stond J in het teken van de huldiging van een twintigtal vrijwilligers. Een van die personen verdiende een speciale huldiging: Jan Kleyne. Jan is een van de medeoprichters van de Kring en is al van begin af aan, dus nu ruim 25 jaar, bestuurslid. Jan is degene, die ervoor gezorgd heeft, dat de Kring geworden is, wat ze nu is: Alle reden dus om hem tot erelid te benoemen. Jan kreeg daarom van de voorzitter de gouden Kringspeld opgespeld, maar dat was niet alles. De voorzitter moest toegeven, dat er geen protocol is voor benoeming van ereleden: het komt namelijk te weinig voor.

Jan had echter meer verdiend dan 'slechts' een gouden speld. Hij kreeg daarom ook als geschenk een zilveren schildje, waarop een afbeelding van een

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10. ll.

12.

Harry Blanker!

Jan van Ee Martin van den Berg Piet Wijgergangs Ger Papavoine Frans Sluyter Theo van Herwijnen Jo Hendriks Leo Hendriks Jo van Liempt Kok de Bekker Ria Kleyne

15 van de 23 vrijwilligers die al 1212 jaar of langer actief zijn voor de Kring

hert prijkt verwijzend naar 's-Hertogenbosch. Het schildje is een bijna-kopie (zonder huismerk) van een van de blokmeesterschildjes van het blok van de Markt, die in het Noordbrabants Museum berusten (1). De voorzitter had Jan liever een schildje van het blok van het Hinthamereinde aangeboden (zoals u bekend woont Jan aan het Hinthamereinde), maar het origineel is helaas niet bewaard gebleven. Jan bedankte de Kring voor het in hem gestelde vertrouwen en beloofde 'zijn testament', zoals

13. Jan Kleyne 14. Anette van Elten 15. Gerrit van de Pas Op de foto ontbreken: Ine de Bresser JosĂŠ Goossens Jan van Haaren Wil Hartkamp Jan Lensen Alda van de Pas Joop Schellinx Co Striekwold

hij het formuleerde, in de ledenvergadering van mei te openbaren.

Daarna was het de beurt aan de drieĂŤntwintig vrijwilligers, die al 12 1/2 jaar of langer actief zijn als vrijwilliger. Zij kregen elk van de voorzitter een blauwe schaal (vervaardigd door Cor Unum), waarop in goud de plattegronden van de negen blokken (stadswijken) van 's-Hertogenbosch zijn afgebeeld. Naar ik me heb laten vertellen, zijn alle schalen uniek: de volgorde van de plattegronden is bij elke schaal anders.

Na de huldiging was het tijd voor mevrouw dr. Th. Wijsenbeek- Olthuis, die op enthousiaste wijze de eerste lezing presenteerde van de cyclus 'Stedelijke wooncultuur 1580-1830'. Zij vertelde onder meer, dat de boedelinventarissen ons niet alles kunnen vertellen over het interieur van de Bossche huizen in vroeger tijd. Problemen daarbij zijn o.a. dat afbeeldingen van stoelen en tafels ontbreken, en dat de ene stoel de andere niet is. Aanvullende informatie kan dan ook verkregen worden via schilderijen. Ook deze bron is niet geheel zonder verder nader onderzoek als 'geheel de waarheid weergevend' te bestempelen. Schilders hadden immers nogal eens de neiging 'staatsiefoto's' te schilderen of op het schilderij zaken mooier weer te geven, dan ze in werke-

lijkheid waren, of sterker nog, zaken te schilderen, die er helemaal niet waren.

Mevrouw Wijsenbeek heeft voor haar dissertatie voornamelijk onderzoek gedaan in Holland en is dus razend benieuwd naar de uitkomsten van de resultaten van het Bossche onderzoek.

1n de loop van het volgend jaar (1999) zullen de resultaten in woord (boek) en beeld (expositie in het Noordbrabants Museum) te bewonderen zijn.

De voorzitter sloot de vergadering om ca. 15.45 uur, waarna er tot 17.00 uur nog gelegenheid was voor informeel samenzijn onder het genot van een drankje. 's-Hertogenbosch, 21 december 1998 Theo van Herwijnen Noot: 1 Afbeeldingen van de genoemde blokmeestersschildjes zijn te vinden in de catalogus 'Z ilver uit 's-Hertogenbosch', uitgebracht ter gelegenheid van de gelijknamige expositie in 1985 in het Noordbrabants Museum, op pagina's 177 (catalogusnummer 34A) en 178 (catalogusnummers 35B en 35C).

K-N JAN 1999

15

1998 LUSTRUMJAAR

LUSTRUM

1998

Ons vijfde lustrum had niet gevierd kunnen worden zonder de bereidwillige medewerking van velen van buiten de Kring.

De namen van personen, bedrijven, instanties en organisaties zijn op deze 'lustrumpagina' vermeld. In willekeurige volgorde: wij zijn hen immers allen even dankbaar!

Michiels H. Doesburg G. Barbier Stichting Havenconcert B. Eikhoudt Noordbrabants Genootschap Agnes Heijting Provincie Noord Brabant Ries Coset A. Kennis L.Verhoeven P. Ligtvoet R.Strijbos Omroep Brabant W. Schollen Boschtion H. van Valkenburg Brabants Dagblad P. Heessels Van Haaren De Kwast A. Bekers BAM W. Stevenaar Hugo Kennis Fam. Buijs jan Verhoeff F. van Wandelen Firma Heijmans j. v.d. Wiel jan Hein Arens BRG Erwin Vrensen BRO Toon Vissers Lia van de Berg N. van Berkum R. Hermans jan Jansen Hans Leermakers M.Gloudemans lrina Bots M. Kurvers S. van der Burg!

Y. Laugens G. van de Pas A. Sommers Nico de Bonth bv Monumentenwacht Woningbouwcorporatie SSW Firma de Laat BAi Het jachthuis Hugo janzen Paul Kriele De Lachende Vis F.

Stichting Divers P. Selen S. van Linder B. Arbouw Stichting Welzijnsinstelling Rosmalen HEVO Heemkunde Kring Rosmalen A. v.d. Ven Rode Kruis afd 's-Hertogenbosch V.d. Wildenberg Gehandicapten Platform Ned. Ver. voor Slechthorenden Ned. Ver. voor Blinden en Slechtzienden 1nstituut voor Doven D. Fassbender Paters Kapucijnen Zusters sociëteit van JMJ j. v.d. Vaart Parochie Binnenstad Illustere Lieve Vrouwe Broederschap, Zwanenbroeders De van der Schueren H. Broeren Fam. Van Veldhuizen Firma Strang Stravi Brabants jachthuis F. Van Schayk Fer Wijnmalen M.Boerman Het Bossche Palet S. Scholten-Reinders j. Mintjes-Rademaker j. van Riel W. van der Rijt Dienstdoende Schutterij C. van de Pol P. Verhagen Banning van Kemenade & Holland P.W.M.van Roosmalen Schuttersgilde De Oude Schuts Bosse Nova V.d. Bouwhuijsen bv Multi Vastgoed j.j.M.van den Heuvel R. van Egeraat Nationaal Restauratiefonds Restauratie Atelier Helmond Stadsgewest Bossche Omroep MSP-projekt provincie B.jaspers Koning Willem 1College Stadsarchief Stadsbedrijven

Ingenieursbureau Openbare Werken College van Ben W's-Hertogenbosch afd. Communicatie Gemeente 's-Hertogenbosch Stagiaires en studenten Koning Willem 1College Bonth van Hulten bv Pi cos Comité Open Monumentendag K. G. Hoffesommer jury en inzenders "s-Hertogenbosch in beeld' Den Otter/lekker &Co jan de Groot Jury en inzenders "de Bossche Bol verpakt" Schola Cantorum Die Sangeren Onser Lieve Vrouwe Jac. Mulders bv De Lijsterij Streek VVV Adr. Heinen T. Meulman Wubbels Van Grinsven optiek Ven nix ING bank Hema Reformhuis Bouman van Bergen V.C.C. den Bosch ABN Amrobank Van der Burgh Lingerie Café de Caroussel Biblo bv Jan van der Eerden

K-N JAN 1999

16

LUSTRUMJAAR

ANDER NIEUWS Boschlogie 111 Op zaterdag r6 januari a.s. vindt er wederom een Boschlogie III-markt plaats in het schoolrestaurant van het Koning Willem I College aan de Vlij menseweg 2. te' s-Hertogenbosch.

Op deze markt, die wordt gehouden van ro.oo tot r 2.00 uur, kunnen de Boschlogen die de cursus Boschlogie I en II hebben gevolgd zich inschrijven voor diverse modulen die in het voorjaar van r999 van start gaan.

Boschlogie III is anders opgezet dan Boschlogie I en II. De eerste twee cursussen kennen een grote diversiteit aan onderwerpen. BoschlogieIIIheefrslechtséénonderwerp(module), waarin dieper op de historie wordt ingegaan. Zo'n module kan variëren van 2. tot 6 ofmeer dagdelen. In hetvoorj aar staan de volgende modulen op stapel: Dialect - Molens - Vestingwerken -Archeologie - Opstand - Schuttersgilde - Bossche BouwstijlenendeBosscheSchool. Nieuw zijn 'Sport' en 'Opkomst en neergang van de Bossche kloosters'.

In het najaar wordt onder andere een module over 'Carnaval' gegeven. Geïnteresseerden kunnen zich hiervoor reeds inschrijven. Momenteel wordt de mogelijkheid onderzocht om in het najaar ook 'Orthen' en 'Rosmalen' in het cursusaanbod op te nemen. Het spreekt voor zich dat een module slechts doorgang vindt wanneer er voldoende deelnemers zyn.

U bent nog niet bekend met de cursus Boschlogie?

)

Bent u geboren en/of woonachtig in 's-Hertogenbosch?

Weet u van het ontstaan, de ontwikkeling, de geschiedenis en de bijzondere gebouwen en gebruiken van de stad weinig of niets? Wanneer u daarover wel meer zou willen weten, dan is de cursus Boschlogie I daarvoor een uitstekend middel. Gedurende r4 zaterdagochtenden wordt u door verschillende inleiders meegenomen in de Bossche geschiedenis. De één doet dit aan de hand van een stadswandeling, de ander met behulp van dia's, een derde bezoekt met u een karakteristiek gebouw, zoals bijvoorbeeld het Zwanenbroedershuis. Onze mooie kathedraal, het stadhuis en het Rijksarchiefin de Citadel ontbreken uiteraard niet in de cursus.

Gegarandeerd dat u na het volgen van Boschlogie I nog meer wilt weten. Daarvoor is de cursus Boschlogie II dan een mooie gelegenheid. Ook in deze cursus, die r3 zaterdagochtenden duurt, komt een groot scala van onderwerpen aan de orde. Wat te denken van de cultuur, het ontstaan en de ontwikkeling van de Reformatie in 's-Hertogenbosch, de SintJacobskerk, het onderwijs, de bouwkunst, bouwhistorie, Museum Slager en de bevrijding van' s-Hertogenbosch?

Na het volgen van deze cursussen bekijkt u onze oude hertogstad met geheel andere ogen en kunt u op de vraag van familie of kennissen: "Wè is dè nou weer?'' een goed en gefundeerd antwoord geven.

Geïnteresseerd?

In het Kringhuis kunt u terecht voor nadere informatie en inschrijving.

Nieuw Gebleken is dat cursisten de mogelijkheid missen om onderling ervaringen te kunnen uitwisselen en wat bij te praten of te discussiëren over Boschlogie en over hetgeen er zoal in onze bloeiende, maar vooral boeiende stad gebeurt. Om aan deze wens tegemoet te komen wordt het Boschlogie-café geïntroduceerd. Elke eerste zaterdag van de maand, te beginnen op 6 februari r999, wordt er als proef in de Knillispoort een Boschlogie-café (soos) gehouden van r3.oo tot r6.oo uur.

Alle Boschlogen zijn daarbij van harte welkom. Na 6 februari zijn reeds gepland6maart, 3 april, r meien5 juni. De bijeenkomsten hebben een informeel karakter.

Frans Peters Lid werkgroep Boschlogie

LUSTRUMJAAR Lustrum pakket Boek over 25 jaar Kring:

Bossche (sterke) verhalen en liedjes:

Peter Jan van der Heijden is bereidgevonden de eerste 2.5 jaar kringgeschiedenis op schrift te stellen. De verschijning staat gepland voorde jaarvergadering van r 1 mei r999 . Leden die interessante informatie hebben of weten te vinden worden van harte uitgenodigd zich te melden!

Kringhuis: t.a.v. P.J. van der Heijden onder vermelding van '25jaarKring'.

De serie radioprogrammás in samenwerking met Paul Kriele en Omroep Brabant is in december afgesloten. De voorgenomen productie van een CD met daarop de serie programma's kan starten. Nog even geduld, in het volgende Kring-Nieuws hoort u er meer over.

K-N JAN 1999

l7

BOSSCHE HISTORIE

BOSSCHE HISTORIE De nalatenschap van plebaan Johannes Venrooij In het jaar 1797 overleed Johannes Venrooij. Hij was de zevende plebaan van de Sint-Jan te 's-Hertogenbosch en in die hoedanigheid ook bekend als Joannes Venrooij. Zijn woning staat er nog steeds: Mariënhage. Na zijn overlijden werd op 12 mei 1797 op verzoek van de executeur testamentair, de advocaat Bernardus Storm, door notaris Adam Schouw een boedelinventaris opgemaakt van de bezittingen van wijlen Johannes Venrooij. Het was een redelijke uitgebreide inventaris, waardoor we wat meer te weten komen over de bezittingen en leefgewoontes van de plebaan.1•1

Voor de ontvangst van gasten Er mag worden gesteld dat de plebaan beslist niet tot de armsten van de stad behoorde. Hij had redelijk wat bezittingen, waaronder een aantal gouden en zilveren voorwerpen.

Naar goede gewoonte werd door de notaris het gewicht aan zilver precies beschreven, evenals de aantallen van de aangetroffen voorwerpen. Zo werden onder andere 34 zilveren lepels en 18 zilveren vorken geteld. Aan het eind van de specificatie van de zilveren voorwerpen vermeldde de notaris dat al het zilver was gewogen in de winkel van zilversmid Van Munster.

Dep le baan kon aardig wat eters ontvangen, gezien de hoeveelheden porselein, Delftsblauw aardewerk en glaswerk welke werden aangetroffen. Wanneer er wat eenvoudiger moest worden getafeld kon dat ook, want dep leb aan bezaq6 tinnen borden. De gasten hoefden hetook niet zonder servet te stellen want daarvan waren er 249 aanwezig. Mochten de gasten na de maaltijd willen blijven overnachten dan kon dit in één van de zes bedden.

Wanneer hij dedeuruitwilde, kon hij kiezen uitonderandere drie hoeden en vier pruiken. Deze kon hij opzetten voor één van de vijfaanwezige spiegels met geboende en vergulde lijsten.

Vele van deze voorwerpen zullen zijn gevonden in een van de drie kabinetten of de zeven andere aanwezige kasten.

Daaronder een linnenkast, een zaadkast en een boekenkast.

Deze laatste bevatte "een kwantiteit" boeken, welke niet werden gespecificeerd, maar waarvan melding zou worden gemaakt in de catalogus ten behoeve van de verkoop. De 96 aangetroffen schilderijen werden afgehandeld als "niet waard te vermelden". Weliswaar waren er enige 'fraaie' bij, maar de rest was' ordinair'. Ookde47 aangetroffen al dan n ; r~) ingelijste prenten waren voor de inventarisant niet demo te van het specificeren waard.

Onroerende goederen Ook onroerende goederen behoorden tot de nalatenschap. De overledene bezat vier woningen: twee onder één kap indeTolbrugstraat, een huisje in de KorteTolbrugstraat (voor het innen van de huur hoefde de eigenaar dus niet ver te lopen) en een huisje in de Karrenstraat. Het pand in de Karrenstraat had Johannes Venrooij van zijn vader geërfd, de overige huizen had hij gekocht. Alle huisjes waren verhuurd.

De lijst met bezittingen eindigt met een aantal roerende zaken, zoals contant geld, twee obligaties, drie schuldbekentenissen, een schepenschuldbrief en een schenking van f 1000,-aan de Roomse gemeente van de plebanie.

Jos Nelis

Een bed voor"zijnen knegt'' Er was nog een bed, maar dit staat om de volgende reden nietin de inventaris: "Staat te weeten dat den overledenen bij zijnen voorgemelden Testament1'1aan zijnen knegt Johannes Fremont, indien hij op deszelfs overleiden, nog bij hem woonagtig was, heeft gelegateert het bed, peuluw, één kussen, één wolle deken en één paar slaaplakens, alles gelijk hij gewoon was te gebruijken, en welke goederen door den Heer Inventarisant aanstonds bij het overleiden aan gemelde Johannes Fremont heeft doen uitreiken waarom dezelven dan ook niet op den Inventaris zijn gebracht, dienenden alhier voor memorie."

) 1'1 Not.Arch. inv.nr.

3510,foGo 33, 12.1797 '1 füáoefáis hettwammtvafectmoy 22.6.1790 (Not.Arch. inv.nr. 3507,foGo 173

1

Hobby's Hobby's had de plebaan ook, hij verzamelde vreemde munten en porseleinen beeldjes van dieren. Daarnaast was hij, gezien het tweetal aangetroffen tabakskomforen( één zilveren en één tinnen), twee tinnen tabaksdozen, één zilveren tabaksdoos en één zilveren snuifdoos een fervent liefhebber van tabak. Ook koffie lustte hij wel, want in de woning bevonden zich vijfkoperen koffiekannen met en zonder kraan.

K-N JAN 1999

18

BOSSCHE HISTORIE

Aangenaam ... mijn naam is Onbekend Il

)

)

Aflevering i verscheeninhetKring-Nieuwsvannovember i998, pag. 11-12.

leven gingen met de achternaam Onbekend en Jan en zijn beide zonen voortaan de achternaam Bultman droegen.

Onbekend wordt officieel Bultman

In de marges van de geboorteaktes van Jan en Johannes Josephus Onbekend is aantekening gemaakt van de naamswijziging onder verwijzing naar de Koninklijke Besluiten respectievelijk nrs. 27 en 26van 28 oktober i885.

In de marges van de geboorteakten van Henrica en Sophia Onbekend is, vreemd genoeg, geen melding gemaakt van de naamsw1Jz1gmg.

Na de bekrachtiging van het verzoek tot naamswijziging wordt op 31 december i885 in de geboorteregisters van 's-Hertogenbosch onder nummer 961 de volgende akte ingeschreven: "In het jaar een duizend acht honderd vijf en tachtig den een en dertigsten December is door ons ondergeteekende Ambtenaar van den Burgerlijken Stand der Gemeente 's-Hertogenbosch in voldoening aan artikel zes en zestig van het Burgerlijk Wetboek ingeschreven het navolgende Koninklijk Besluit: Wij Willem III, bij de gratie Gods, Koning der Nederlanden, Prins van Oranje Nassau, Groot Hertog van Luxemburg enz. enz. enz. Gezien het verzoekschrift van Jan Bultman Onbekend, wonende te 's-Hertogenbosch om onze eindbeslissing op het vroeger door hem gedaan verzoek ter bekoming van vergunning om zich en zijne wettige minderjarige kinderen om den geslachtsnaam Onbekend te mogen veranderen in dien van Bultman. Gelet op art. 64 van het Burgerlijk Wetboek mitsgaders op de aankondigingen van het voormeld verzoek blijkens het overgelegd exemplaar van de N ederlandsche Staatscourant van den 12/ i 3 octo ber i884 en dat van de Provinciale Noord-Brabantsche en 's-Hertogenbossche Courant van i 1 octo ber bevorens in deze couranten gedaan. Gezien het rapport van onzen Minister van Justitie van den 22 october i885 ie afdeeling nr. 122.

Hebben goedgevonden en verstaan toe te stemmen gelijk Wij toestemmen bij deze dat Jan Bultman Onbekend, geboren te Oldebroek den i Augustus i822 en zijne wettige minderjarige kinderen den geslachtsnaam Onbekend veranderen in dien van Bultman, wordende deAmbtenaarvan den Burgerlijken Stand ten deze bevoegd des noodig gemachtigd om van dit ons besluit van toestemming waarvan afschrift aan hem door of vanwege de belanghebbenden zal worden overhandigd, de bij art. 66 van het Burgerlijk Wetboek bedoelde inschrijving en aanteekening te doen. Onze Minister van Justitie is belast met de uitvoering van dit besluit, waarvan afschrift tot naricht zal worden gezonden aan onzen Minister van Financien. Het Loo, den 28 october i885, get: Willem, De Minister van Justitie get: du Tour van Bellinghave. Geregistreerd te' s-Gravenhage enz. Overeenkomstig het origineel. De secretaris-Generaal bij het departement van Justitie get: Clant. Voor eensluidend afschrift De secretarisGeneraal voornoemdgeteekend: Clant"

Ook in de marge van de geboorteakte van Jan Bultman Onbekend van 2 augustus i822 te Oldebroek is melding gemaakt van de naamswijziging. Een afschrift van genoemd Koninklijk Bes luit is op 17 november i885 ook ingeschreven in het geboorteregister van Oldebroek van i885 onder nummer i 30. Jan Bultman overleed op 14 juni i898 te' s-Hertogenbosch in de ouderdom van 75 jaar. De aangifte geschiedde door zijn zoon Josephus Bultman, 31 jaar, wonende te Eindhoven.

Het nageslacht van Jan Bultman Zijn oudste dochter Henrica trouwde tweemaal te ' s-Hertogenbosch, de eerste keer op i8 september i88o met Antonius de Leest en de tweede keer op 9 mei i891 met Gerardus Drenthen. Zij overleed te' s-Hertogenbosch op 5 oktober i919.Aanvankelijkstonderinhaaroverlijdensakte als achternaam Bultman, deze is doorgehaald en vervangen door Onbekend!

2. Zoon Jan, geboren 13 juli i853, trouwde te 's-Hertogenbosch op 6 mei i887 als Jan Bultman met Ignatia Gerardina Joanna Philomena Maissan. Nazaten van deze Jan wonen tot op heden in ' s-Hertogenbosch.

3. Dochter Sophia trouwde op 24 februari i883 te 's-Hertogenbosch met Dominicus Johannes Antonius Odems. Zij vertrok met man en kinderen op 9 september i896 naar Woensel en vandaar op i9 februari i900 naar Rotterdam.

4. Zoon Joannes Josephus trouwde als Joannes Josephus Bultman op i 1 februari i892 te Gestel (bij Eindhoven) met Helena Mechelina Gloudemans en vertrok vandaar, na ook enige tijd te Strijpen Eindhoven te hebben gewoond, met vrouw en kinderen op 3 november i900 naar Maastricht.

L

Theo van Herwijnen

Jan Bultman Onbekend wordt Jan Bultman

Noot:

In akte nummer 962 van het geboorteregister is een afschriftvan een tweede Koninklijk Besluit opgenomen, strekkende tot goedkeuring van wijziging van achternaam van Jan Bultrnan Onbekend, geboren' s-Hertogenbosch 13 juli i853 in die van Bultman.

1 Ecnsoortgefijkesituatiectcedzicli in 1845 voor: oy 8februari 1845 trouwden te,s-HmogenGoscli:Joliannes Stangeroy Aaffierse,geGoren te Leidenoy 31 oktoberi814 zoon van]amjeAafGerse, met]acoGaMaria van der Ffaas.

Stm1:9eroy is de tweede yoomaam van de Gruidegom!

Consequentie van deze naamswijziging is geweest dat de beide dochters van Jan Bultman Onbekend, voortaan door het

K-N JAN 1999

19

STICHTING GASTHEERSCHAP

GASTHEERSCHAP/ ERFGOED DUIZENDEN BOEKEN IN TRANEN Op 21, 22 en 23januari 1999 zal er weer de jaarlijkse boekenmarkt worden gehouden in de Hervormde Kerk.

Boekhandel Heinen organiseert deze boekenmarkt en wij zullen evenals de biobliotheek ook verregen woordigd zijn.

Openingtijdenzijn: donderdag 21 pnuan van 17.oo-2r.oouur vrijdag 22 januari van 11.00-18.oouur zaterdag 23januari van 11.00-18.oouur

TIJDSCHRIFT 's-HERTOGENBOSCH Van de jaargang 1998 is in december het laatste nummer verschenen.

In deze aflevering vindt u o.a. een artikel over een oude klok in het kantoor van de firma van Lanschot, opgespoord in het kader van het project Wooncultuur.

In 1999 zal het tijdschrift in een nieuwe opmaak, en met een uitgebreide redactie, verschijnen.

Losse nummers zijn in het Kringhuis verkrijgbaar.

OUDE ANSICHTEN VAN 's-HERTOGENBOSCH In de winkel van het Kringhuis zijn nu de complete sets ansichtkaarten van 's-Hertogenbosch rond het jaar 1900 te koop. Een complete set bestaat uit 27 ansichtkaarten en kost f 32so. Ook hebben we 3 verschillende sets met 9 ansichtkaarten. Deze sets kosten} 12so. Uiteraard zijn alle kaarten ook los verkrijgbaar voor de prijs vanf 1,50.

Secretariaat van KRING "VRIENDEN VAN 's-HERTOGENBOSCH" Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch KRINGHUIS Visstraat 42b 5211 DN 's-Hertogenbosch Telefoon 07 3 - 613 50 98 073-6146021 Telefax Openingstijden: Maandag van 13.00 tot 17 .00 uur Dinsdag tot en met zaterdag van l 0.00 - l 7.00 uur Zon- en feestdagen van 12.00 - l 7 .00 uur bovendien op donderdag van 18.00 - 21.00 uur BETALINGEN - Postgiro 3 .119. 716 - Bank van Lanschot rek.nr.

22.51.91.202 - Jaarlijkse bijdrage minimaal f25,- Jeugdleden f 15,Kring-Nleuws is het zes maal per jaar verschijnend tijdschrift van de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch".

REDACTIE: Aart Bogers, Jack van Elten (voorzitter), Theo van Herwijnen, Nathalie v.d. Heuvel, Jan Korsten (secretaris), Stan Swarts en Nik de Vries.

AAN DIT NUMMER WERKTEN VERDER MEE: Jo Hendriks, Paul Kriele, Jos Nelis en Frans Peters.

REDACTIE-ADRES: Secretariaat Kring-Nieuws Postbus 1162 5200 BE 's-Hertogenbosch VORMGEVING: Jack van Elten

Kopij voor het eerstvolgende Kring-Nieuws dient uiterlijk vrijdag 19 februari 1999 te worden ingeleverd bij

DRUK: De Regenboog 's-Hertogenbosch Oplage 2000 stuks

Secretariaat Kring-Nieuws Postbus 1162, 5200 BE 's-Hertogenbosch of bezorgd te worden in het Kring huis

N_iets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

K-N JAN 1999

20