Kringnieuws 2000 03 26 154

KRING JAARGANG 26

INHOUD

Duizend Bosch/ogen

DUIZEND BOSCHLOGEN ........ " ............. 1 JAARVERSLAG SCHUTTERIJ ................. .3 VAN HEKEL TOT HELLEGAT .................. 3 VERSLAG VAN DE LEDENVERGADERING 19 JANUARI 2000 ........ 4 EEN NIEUW PALEIS .............................. 5 JAARVERGADERING KRING .................. 6 NIEUWE WERKGROEP KERKEN EN KLOOSTERS ....................... 7 ACTIVITEITEN VOOR ALLOCHTONE BOSSCHENAREN ..... .... ... 7 HET NIEUWE SEIZOEN: JOHN VERMULST INFORMEERT .......... 8 VERHALENWEDSTRIJD OVER RECHTSZAKEN IN DE FAMILIE .... 9 FIETSTOCHTEN ................................... 10 BOSSCHE VONDELINGEN ... ................ 11 DOOR DE BOMEN DEN BOSCH ZIEN 13 DE ANTONIUSKAPEL (EN DE HEN) ..... 15 BEZOEK AAN PTT ............................... 16 LEZINGEN ." ... " "" .... " ...... " ......... " ... "17 KUNSTWERKJE IN DE TROUWZAAL VAN HET STADHUIS"""17 EEN DOOLHOF VAN EEUWEN ........... 18 ELVAS ........ " ... "" .. ""."""" " """"" " ".19 FRANS VAN SUNDERT NIEUWE SECRETARIS "." ... " ... " .......... 20 WIJNAND VAN LIESHOUT, FOTO'S/ASSEMBLAGES .. " .... " """ ." ... 20

Kringnieuws maart 2000

Op 15 april wordt bekend wie de 1OOOste deelnemer is aan de cursus Boschlogie 1. Ook de 500ste deelnemer van Boschlogie Il wordt op die dag in het zonnetje gezet. Burgemeester Rombouts zal aan beide cursisten het certificaat uitreiken. En natuurlijk is het die dag feest. Onder de genodigden zijn d'n Eerste Boer den Beste en Zoete Lieve Gerritje. De organisatie rekent erop dat ook alle 999 eerder gediplomeerde Boschlogen bij de uitreiking van het 1OOOste certificaat aanwezig zijn. Want het is niet niks: een cursus over de culturele historie van een stad die elk jaar weer zoveel belangstellenden trekt dat er een maximum gesteld moet worden. Cursisten die alsmaar om meer vragen. De cursus Boschlogie bood niet genoeg. Er kwam een cursus Boschlogie Il en later een cursus Boschlogie 111. En nog steeds worden er nieuwe plannen gemaakt.

De plannen voor de cursus Boschlogie zijn ontstaan aan de stamtafel in de Knillispoort. Aan die tafel zaten op een gegeven moment Nort Lammers, toen voorzitter van de Kring, Coen Free, directeur van het Koning Willem 1 College en de in 1999 overleden Peter-Jan van der Heijden van het stadsarchief. Deze drie hadden grote belangstelling voor het uitdragen van kennis over 's-Hertogenbosch.

Zij vulden elkaar aardig aan wat de mogelijkheden betrof. Peter-Jan van der Heijden had op het Stadsarchief ervaring opgedaan met het geven van lezingen over de geschiedenis van 's-Hertogenbosch aan volwassenen. Door die ervaring was een aantal sprekers bekend, die goed ingevoerd waren in de Bossche historie. Het Koning Willem 1 College beschikte over lokalen en wilde zich naar buiten graag profileren als een organisatie die ook iets

drie leden van de werkgroep Boschlogie, v.l.n.r., Kok de Bekker; Nort Lammers en Frans Peters

doet voor de Bossche gemeenschap. De Kring tenslotte heeft tot doel om kennis over de culturele historie van 's-Hertogenbosch uit te dragen. Zij beschikte over een aantal stadsgidsen die goed thuis waren in de historische gebouwen van de stad.

Zo waren alle elementen aanwezig om een aantrekkelijk programma te maken. In het najaar van 1990 werd de eerste cursus Boschlogie aangeboden: zestien zaterdagen informatie en rondleidingen.

De opzet is van het begin af aan geweest om naast de lessen zoveel mogelijk rondleidingen op locatie te verzorgen. Bezoeken aan onder andere het 1

Zwanenbroedershuis, de Citadel en het stadhuis maken deel uit van het programma, maar ook de moderne architectuur wordt niet vergeten.

Wie schrijven zich in?

De eerste cursus trok 40 belangstellenden; zij werden in twee groepen opgedeeld.

Nog steeds geldt dat een cursusgroep niet meer dan 25 deelnemers mag tellen. De cursus is bedoeld voor iedereen die belangstelling heeft voor 's-Hertogenbosch. Dat zijn niet alleen leden van de kring. De leeftijd van de deelnemers varieert van ongeveer 30 tot ruim 70 jaar, maar met name de 50-plussers hebben interesse. Veel mensen volgen de cursus als het einde van de arbeidsperiode zich aandient. De cursus is een mooi opstapje om zich te oriënteren op een periode waarin meer vrije tijd beschikbaar is. Ook nieuwkomers in de stad zijn geïnteresseerd: zij zien de cursus als een manier om 's-Hertogenbosch beter te leren kennen.

Een cursus Boschlogie wordt ook gegeven als cadeau. Kinderen die hun ouders op deze manier de gelegenheid geven wat meer van hun stad te weten te komen. "Ik ben gestuurd door mijn zoon," lichtte een van deze cursisten zijn motivatie toe. En dan zijn er nog de oud-Bosschenaren.

Mensen die al jaren elders wonen maar de band met hun geboortestad willen bestendigen. Een verre cursist reisde elke zaterdag uit Bergen op Zoom naar 'sHertogenbosch. De meesten komen van dichterbij: Boxtel, Waalwijk of Rosmalen.

Boschlogie Il en 111 Mensen die Boschlogie 1 gevolgd hebben willen meer. Ze hebben nog lang niet genoeg van 's-Hertogenbosch. Ze willen meer horen en geïnformeerd worden over onderwerpen die in de cursus Boschlogie 1 niet aan de orde zijn geweest. In het voorjaar van 1994 is de cursus Boschlogie Il

van start gegaan. Die cursus is nu 15 keer aangeboden en dit voorjaar krijgt de 500ste deelnemer het certificaat.

En het kon niet uitblijven. Er is inmiddels een cursus Boschlogie 111. Deze cursus heeft een andere opzet dan haar beide voorgangers. De cursus werd gestart met 8 modules over verscheidene onderwerpen, waarvan de duur varieert van 2 tot 8 dagdelen. Cursisten kiezen daar één, twee of drie van. Er zijn inmiddels 14 modules klaar, en er wordt nog steeds gewerkt aan uitbreiding. Een module houdt een beperkt aantal lessen in en kan worden afgerond met een project waarin de cursisten met een zelf gekozen onderwerp aan de slag gaan .

Afgesloten be cursus wordt in dat geval afgesloten met de presentatie van het project. Zo'n presentatie kan een fototentoonstelling van bouwstijlen zijn, of een klein archeologisch onderzoek bij de Romeinse Tempel van Empel. Bij de module dialect gaat een groepje cursisten langs bij bejaarden die het oude Bossche dialect nog spreken. Ze nemen de bandrecorder mee en hopen zo verschillen in het Bossche dialect vast te kunnen leggen. Op 20 mei aanstaande wordt een cursusmarkt gehouden in het Koning Willem 1College. Daar is gelegenheid om zich voor de komende periode in te schrijven .

Voor het volgen van de cursus Boschlogie Il geldt de voorwaarde dat de deelnemer Boschlogie 1 heeft gevolgd. Zo kan men ook niet aan Boschlogie 111 beginnen als Boschlogie Il niet is afgerond.

De werkgroep Boschlogie telt vijf leden: Nort Lammers, Frans Peters, Kok de Bekker, Jac Biemans en Nannie van Berkum. Zij vertegenwoordigen de verschillende organisaties die bij de cursus betrokken zijn. Ze zijn druk met het bepalen van onderwerpen, het zoeken van

sprekers, het leggen van contacten met geschikte locaties en het maken van syllabi. Ze vormen een goed team, al hebben ze weinig tijd voor overleg. Ze zijn enthousiast over de cursussen, over de cursisten die blijven toestromen en over al die inleiders die hun medewerking verlenen 'voor een heel simpele vergoeding'.

Creatief, zijn ze ook, de mensen achter de schermen van de cursus Boschlogie. Als we in het Kringhuis zitten te praten over de cursussen moet er ondertussen nog gauw even iets geregeld worden. En ze borrelen van de ideeën. De 1OOOste Boschloog, dat moet een feest worden.

Wat zullen we doen? We kunnen burgemeester Rombouts een cursus aanbieden.

Nee, nog beter, de ambtenaren. Want het is toch te gek dat ambtenaren hun werk doen en beslissingen nemen alsof 's-Hertogenbosch een stad is als Almere.

Die mensen, die beslissingen over de stad voorbereiden, moeten toch bekend zijn met de culturele en historische achtergrond van 's-Hertogenbosch. Een korte cursus Boschlogie op vrijdagmiddag zou daar een bijdrage aan kunnen leveren.

Bijeenkomst Er zijn steeds weer nieuwe ideeën. Er is sinds kort een maandelijkse bijeenkomst voor Boschlogen in de Knillispoort. Daar heeft u in het vorige Kringnieuws over kunnen lezen. De eerste zaterdag van de maand is ieder Boschloog daar welkom tussen 13.00 en 16.00 uur. En er wordt gedacht aan een cursus Boschlogie voor kinderen uit groep 8 van de basisschool.

Maar eerst die 1OOOste Boschloog. Dat moet een feestelijke bijeenkomst worden.

Nieuws over de uitreiking, zoals de plaats en het tijdstip komt natuurlijk in de krant.

Alle Boschlogen zijn bij dezen van harte uitgenodigd.

Marjan Vonk

Gebruikte iconen in dit nummer

Il

aankondiging

•

Bossche historie

•

boekbespreking

•

lezingen

Bosch nieuws

•

moette nou toch 's kijke

Il 2

Il Il

nader bekeken van de voorzitter/het bestuur

Kringnieuws maart 2000

Van Hekel tot Hellegat

hellegat 1995 foto: Felix Janssens

Vorig jaar verscheen een cd-rom over de Binnendieze. Deze is uitgegeven door Tuesday Multimedia en kost f 24,95. Ze is verkrijgbaar in het Kringhuis.

De cd-rom kent twee versies: een Nederlandse en een Engelse. Beide versies zijn wat illustraties betreft identiek. Ik testte de Nederlandse versie.

De cd-rom start perfect op met muziek.

Het beginscherm geeft u de keuze tussen een presentatie en een interactieve plattegrond.

De presentatie kent zes onderdelen: tijdlijn van een stad, onmisbaar water, verval, dempen of restaureren, een rondvaart, een bijzonder sieraad. Ze duurt een kleine

20 minuten, is in haar geheel te bekijken of in onderdelen.

De muziek doet denken aan het programma Ontdek je plekje. Ook het commentaar gaat in die richting. Mooie doorkijkjes, perfect gefotografeerd, bijzondere plaatjes en fragmenten van oude kaarten en prenten zorgen ervoor dat je een boeiend beeld krijgt van de Binnendieze. Het is alleen jammer dat er slechts plaatjes te zien zijn. Zelfs de rondvaart biedt niet een klein stukje film, wat met de huidige technische kennis tot de mogelijkheden had behoord. Een Bossche stem zou de authenticiteit verhoogd hebben.

Het deel met de interactieve plattegrond valt hierna wat tegen. Je ziet het kaartje van de binnenstad van 's-Hertogenbosch, waar je een aantal items kunt aanklikken.

Vervolgens krijg je een scherm met wat tekst en piepkleine plaatjes uit de presentatie. Op de stadsplattegrond kun je de verschillende takken van de Binnendieze aanklikken. Dan zie je waar deze stromen.

De cd-rom is gebruiksvriendelijk en biedt een aardig overzicht van verleden en heden van de Binnendieze en haar stad.

Ze is een aanrader voor al wie 's-Hertogenbosch lief heeft. Door de Engelse versie is ze ook bijzonder geschikt voor vrienden en kennissen in het buitenland. Misschien dat dezen hierdoor ge誰nspireerd raken de stad zelf eens te bezoeken. Net geen 25 gulden is een goede investering.

Nik de Vries

Jaarverslag Schutterij Bij de redactie kwam het boeiende jaarverslag van de Schutterij binnen. Binnenkort hopen we u een artikel over de schutterij aan te bieden. Voor degenen die erin ge誰nteresseerd zijn, bestaat de Kringnieuws maart 2000

mogelijkheid om tijdens de ledenvergadering op 17 mei het jaarverslag in te zien.

-

3

Verslag van de ledenvergadering

IJ

19 januari 2000 1 Opening door de voorzitter met nieuwjaarstoespraak Verrassend is de opkomst. Normaliter zijn er op deze eerste vergadering van het jaar zo'n 40 tot 50 leden. Een zaaltje afgesproken door de secretaris waar 80 personen kunnen zitten. En dan is het te klein! Er zijn 109 leden die graag de vergadering mee willen maken.

De voorzitter begint op tijd met de vergadering, maar door de grote opkomst kan niet iedereen bijtijds aan koffie en een Bosch bolletje worden geholpen, zodat enkele leden het begin van de vergadering missen.

De voorzitter roept in zijn nieuwjaarstoespraak op tot een hernieuwde inhoud van onze doelstelling: - het cultuurhistorische bewustzijn van inwoners en bezoekers van de stad vergroten; - de schoonheid en het historisch ruimtelijk karakter van 's-Hertogenbosch beschermen; - de praktische en theoretische heemkunde beoefenen; - meer belangstelling en liefde wekken voor 's-Hertogenbosch.

In 1999 hebben ruim 26.000 mensen een rondleiding in de stad of in een object genoten en hebben daarnaast 85.000 mensen met ons een tochtje over de Binnendieze gemaakt.

Op 31 januari start de nieuwe opleiding voor gids in de Sint-Jan met 28 personen .

Verder zijn er schippers/gidsen in opleiding en mogelijk start er nog een nieuwe groep. In de loop van maart/april start een nieuw cursus voor stadsgids; de opgeleiden moeten in 2002 inzetbaar zijn. Het is duidelijk, dat dit veel EXTRA inspanning vraagt van de huidige stadsgidsen ter begeleiding en coaching.

De vaartochten starten voortaan om 10.00 uur i.p.v. 11.00 uur, wat betekent dat we 64 belangstellenden extra per dag kunnen laten varen.

Als er vergunning komt voor de Singelgracht, zal er vier keer per dag met twee boten extra gevaren kunnen worden. Tot op heden is de gemeente echter niet zo toeschietelijk. Het is wel oppassen geblazen om alleen maar zoveel mogelijk toeristen te trekken. Of ar deze toeristen 4

een cultuurhistorisch bewustzijn is bij te brengen, valt te betwijfelen. Aangenaam bezig zijn en een gezellige dag voor de toerist dienen we wel helpen te realiseren, maar we moeten niet onze belangrijkste doelstelling vergeten.

Naar aanleiding van een advertentie in de Bossche Omroep voor nieuwe vrijwilligers kwamen er 60 aanmeldingen. Hopelijk zullen al deze mensen ons vrijwilligerskorps kunnen versterken, waardoor het totale bestand aan vrijwilligers zal oplopen naar tussen 250 en 300.

Helaas moesten we onlangs nog een vrijwilliger voorgoed verliezen. Jan de Bruijn, enthousiast stadsgids heeft zijn laatste strijd niet kunnen winnen.

De voorzitter leest als eerbetoon aan Jan de Bruijn het gedicht In Stilte voor, geschreven door Ivo de Wijs.

In 2000 gaan we verder over de schutting kijken: - we kijken buiten de binnenstad en buiten de vesting; we kijken ook naar de kleine kernen; we overleggen met de BAi (architectuurinstituut); we ontwikkelen een wijkontwikkelingsstrategie; we denken multicultureel.

De Kring is er primair voor de leden, stimuleert deelneming aan de cursus Boschlogie en initieert; verzorgt lezingen, excursies, fietstochten. We hopen in het jaar 2000 via extra ledenwerving op 2000 leden te komen.

De aandacht wordt ook gericht op de jeugd, we adopteren scholen en vertellen daar spannende (historische) verhalen.

De werkgroep Kerken en kloosters krijgt gestalte: diverse onderwerpen staan op de rol zoals onderzoek naar schuilkerken en geschiedenis van de kerken.

Via onze werkgroep Industrieel erfgoed gaan we samenwerken met het Noordbrabants Museum bij de tentoonstelling over De Gruyter. Deze tentoonstelling kunnen we inpassen in onze stadswandelingen.

We zijn actief tijdens de Museumdagen op15 en 16 april. In dit weekend valt tevens de opening van het toeristenseizoen. Bij deze opening wordt aandacht

besteed aan de oplevering van de restauratie van de Groote Hekel; de eerste kijkkast over de vestingwerken wordt onthuld bij de Roode Leeuw.

Op 14 april gaan de colporteurs van de ZELFK(R)ANT met de nieuw opgeleide schippers varen.

2 Verslag vergadering van 11 mei 1999 Het verslag van de vergadering van 11 mei 1999 wordt zonder opmerkingen goedgekeurd.

3 Begroting 2000 Over de begroting voor 2000 worden, ondanks het begrote negatieve saldo van ongeveer f 26.000, geen vragen gesteld.

4 Benoeming adviseur van de Kring Drs C Free, algemeen directeur van het Koning Willem 1 College, wordt zonder hoofdelijke stemming tot adviseur van de Kring benoemd.

5 Rooster van aftreden bestuursleden Het nieuwe rooster van aftreden wordt zonder stemming aanvaard.

Momenteel zijn er drie vacatures binnen het bestuur.

6 Benoeming bestuurslid De heer F van Sundert wordt bij acclamatie benoemd tot nieuw bestuurslid. Hij volgt de heer Vermulst op als secretaris van de Kring. Deze laatste heeft de functie van bedrijfsleider van Stichting Gastheerschap aanvaard.

7 In de rondvraag wordt nog gezongen voor de jarige voorzitter, waarna de vergadering wordt gesloten.

Aansluitend op de vergadering vindt er een zeer geanimeerde nieuwjaarsbijeenkomst plaats, waarbij velen nog enkele gezellige uurtjes met elkaar vertoeven.

Gezegd kan worden dat hiermee een goede traditie is hersteld.

J Vermulst Kringnieuws maart 2000

Een nieuw paleis 's-Hertogenbosch heeft sinds het voorjaar van 1998 een nieuw Paleis van Justitie. Het is een echt paleis. De oranje-rode kolos manifesteert zich nadrukkelijk aan de Leeghwaterlaan. Het loont de moeite om het gebouw eens van dichterbij te bezien of, nog leuker, van binnen te bekijken. Dat is mogelijk.

Kring-vrijwilligers kregen in januari een rondleiding langs de nieuwe rechtszalen.

In de rechtspraktijk kennen we drie soorten rechtspraak. Het kantongerecht doet uitspraak in eenvoudige zaken. Misdaden worden berecht door de arrondissementsrechtbank. En dan is er nog het gerechtshof voor de zaken die in hoger beroep opnieuw beoordeeld moeten worden. In 's-Hertogenbosch bevinden zich een kantongerecht en een rechtbank, maar ook ĂŠĂŠn van de vijf gerechtshoven van Nederland . Al die juridische instituten waren in de jaren tachtig verdeeld over zeven verschillende plaatsen in de stad.

Dat werkte niet echt gemakkelijk.

Bovendien was er een tekort aan ruimte.

Nieuwbouw De gemeente besloot in 1989 tot nieuwbouw voor het kantongerecht en de rechtbank in het nieuwe stationskwartier. De architect Charles Vandenhove uit BelgiĂŤ werd verzocht een ontwerp te maken. In de ontwerpfase besloot het ministerie van

de ingang van het Paleis van Justitie

justitie ook het gerechtshof een plaats in het nieuwe complex te geven.

Charles Vandenhove sluit in zijn werk aan bij de klassieke traditie. Dat is direct te merken als je de ingang van het paleis binnengaat. Na de entreepartij kom je op een groot rechthoekig binnenplein. Dit binnenplein is een openbare ruimte. Je kunt er zo naar binnen wandelen. Als je om je heen kijkt kun je je iets voorstellen

een klassieke gevel met daarvoor een postmoderne meta/en constructie

Kringnieuws maart 2000

van een renaissance-paleis in een hedendaagse versie. De klassieke elementen zijn er allemaal: het ruime binnenplein zelf, de symmetrie, de zuilen, de kussenachtig opgewerkte stenen, de strakke belijning van de raampartijen, de rijen dakkapellen.

Post modern Charles Vandenhove noemt zich naast een klassiek ook een postmodern architect. De postmoderne architectuur wordt gekenmerkt door een nieuwe combinatie van materialen en tradities. Zo wordt het beeld van het strakke klassieke paleis van Justitie doorbroken door de bouw van twee torentjes op de binnenplaats. De torentjes zijn onderling verschillend en uitgevoerd in een andere steensoort dan de rest van het paleis.

Postmodern is ook het gebruik van dure en minder kostbare materialen naast elkaar. De vloeren zijn van arduin, maar de trappen van geschuurd beton. Ook de zuilen zijn van beton. Ze hebben net als antieke zuilen een kapiteel. Dat kapiteel is dan weer op een hedendaagse wijze vorm gegeven. De ronde daken vormen de persoonlijke signatuur van Charles Vandenhove. Hij had ze graag in koper willen uitvoeren: de daken zouden dan mooi groen oxideren. Maar het budget 5

gids Els Poerink leidt de kring-vrijwilligers rond

was niet toereikend. De daken zijn nu van verzinkt staal.

Het hoofdgebouw Het hoofdgebouw bestaat uit twee delen.

Aan het binnenplein ligt de centrale hal met de rechtszalen, daarachter staat het kantoorgebouw. De rondleiding beperkt zich tot de hal en de rechtszalen. De hal is een soort glazen doos. Het front aan de binnenplaats gaat schuil achter een constructie van buizen en rasters. Dit zijn geen vergeten bouwsteigers. Ze vormen een architectonisch element om de strakke vorm van het paleis wat te relativeren en de inkijk te beperken. En de constructie laat ruimte voor allerlei mogelijkheden en gedachtespinsels. Van binnen doet ze denken aan de tralies van een gevangenis; het buizenstelsel filtert het zonlicht en de vlakke rasters zijn gemakkelijk voor de glazenwassers.

Het paleis is natuurlijk in de eerste plaats een plek waar gewerkt wordt. Om die functie te benadrukken is de dakconstructie afgeleid van de daken van oude fabriekshallen: raampartijen scheef omhoog in het dak. Maar hier dan wel in een nieuwe ronde vormgeving.

De rechtszalen iedere rechtszaal heeft een zelfde uitstraling: klassiek door de eiken vloer, de eiken lambrisering, de donkergroene bekleding van de stoelen en de symmetrie in elke zaal. Modern door de strakke uitvoering van het meubilair en door de wandtapij-

ten. De inrichting benadrukt dat hier gewichtige zaken aan de orde zijn voor de betrokkenen. De zalen zijn zo in het gebouw geplaatst dat inkijk niet mogelijk is. De ramen zitten hoog in de muur achter de rechtersstoel of in het dak.

In iedere zaal hangt een eenvoudige foto van de koningin. Dat is overigens niet zomaar een foto. Een bestaande foto is met moderne technieken veranderd.

Majesteit kijkt wat vriendelijker dan op het origineel en een sieraad dat veel aandacht vroeg, heeft een andere plaats gekregen.

De tapijten De wanden van de rechtszalen zijn behangen met monumentale wandtapijten. Van muur tot muur, van plafond tot lambrisering hangt een doorlopend tapijt. Het grootste wandkleed heeft een lengte van 16 meter en loopt door langs drie zijden van de rechtszaal. In de bovenzalen volgen de wandkleden de golvende vorm van het dak. Op het hoogste punt meten ze vier meter. Deze tapijten worden wel de gobelins van de 21' eeuw genoemd.

Negen verschillende kunstenaars hebben een ontwerp gemaakt. Tot deze negen ontwerpers behoren bekende Nederlandse kunstenaars als Rob Birza, Jan Dibbets, en Mariene Dumas. De onderwerpen zijn terug te voeren tot voorstellingen die met misdaad en rechtspraak te maken hebben.

Er is een concrete voorstelling over het recht van de twijfel en een soort stripverhaal over een man met een verdacht papieren zakje. Maar er zijn ook tapijten met een abstract ontwerp: details die zo uitvergroot zijn dat je de werkelijkheid niet meer ziet, of kaders die steeds veranderen.

Een Paleis vraagt om een rondleiding. En dat is mogelijk. Els Poerink heeft vorig jaar het plan opgevat om rondleidingen voor het publiek te verzorgen. Dat viel bij Justitie aanvankelijk niet in goede aarde.

Er waren wat bedenkingen. Hoe zit het met de veiligheid? Rechtszaken mogen niet gestoord worden. Er zijn bij rechtszac

ken ook altijd mensen die liever niet op die plaats gezien worden . Er is veel gepraat en tenslotte heeft Justitie haar bezwaren opzij gezet. Els en haar collega's hebben zich grondig voorbereid . Ze hebben veel gelezen. De gidsen brachten een bezoek aan de tapijtfabriek en voerden gesprekken met verschillende mensen die bij de bouw van het paleis en de productie van de tapijten betrokken waren.

De vier paleisgidsen zijn in dienst van Justitie. Zij leiden nu al bijna een jaar op de relatief rustige vrijdagmiddagen groepen mensen rond. U wordt ontvangen met een kopje thee, u krijgt wat algemene informatie en dan begint de rondleiding met veel aandacht voor de architectuur en de tapijten. Een enkele keer gaat het mis, vertelt Els. Eenmaal liep een aantal rechtszaken zo uit, dat we niets konden laten zien. Toen moesten we met die mensen een andere afspraak maken. De rondleidingen zijn in trek. Mensen die nu bellen moeten er op rekenen dat er pas over enkele weken plaats is.

Op een rij U kunt altijd kijken op het binnenplein.

Daar is ook de toegang tot de publieke tribune. U kunt er op werktijden naar binnen om, achter kogelvrij glas, een zitting van het gerechtshof bij te wonen.

U kunt ook een rechtszaak bijwonen in de zaal, maar daarvoor moet u vooraf toestemming vragen.

U kunt deelnemen aan een (gratis) rondleiding op iedere 2e en 4e vrijdag van de maand. Aanvang 14.30 uur en 15.45 uur.

Ook groepen kunnen een rondleiding aanvragen.

Voor het bijwonen van een rechtszaak in de zaal of het meedoen aan een rondleiding moet u bellen naar het centrale informatiebureau van het Paleis van Justitie, tel. (073) 6202222.

Marjan Vonk

Jaarvergadering Kring Op woensdag17 mei aanstaande wordt de jaarvergadering van de Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch georganiseerd.

Leden van de Kring worden van harte uitgenodigd deze vergadering bij te wonen.

6

Aanvang om 19.30 uur in cafĂŠ Het Dommeltje.

Na afloop is er gelegenheid om onder het genot van een hapje en een drankje elkaar te ontmoeten en 'bij te praten'. Tevens kan

men dan alle jaarverslagen van de diverse werkgroepen inzien.

Na de vergadering volgt nog een lezing.

Kringnieuws maart 2000

Il

Activiteiten voor

allochtone Bosschenaren

De Kring heeft het plan opgevat om allochtone Bosschenaren een speciale activiteit te bieden om kennis te maken met de culturele historie van de stad.

Uitgangspunt is: als je iets weet van de stad waar je woont, voel je je er beter thuis, ook als je wortels elders liggen.

Maar dat is niet de enige reden. 's-Hertogenbosch heeft zo'n rijke historie, daar moet iedere inwoner gewoon iets van weten. De Kring wil de kennismaking, toegesneden op allochtone inwoners, vormgeven in samenwerking met de Stichting Divers. Het project kan gefinancierd worden mede dankzij een gift van Jan Schouten.

Door de eeuwen heen heeft 's-Hertogenbosch veel inwoners gehad uit andere delen van Europa. Dit is onlangs weer bevestigd door de studies van twee Boschlogen. In de ene studie is nagegaan

hoe de samenstelling van de bevolking was in 1629, bij de inname van de stad door Frederik Hendrik. Het andere onderzoek betreft de periode van 1629 tot aan de Franse tijd. Beide onderzoeken maken melding van een zeer gemengde bevolking van onze stad.

Die traditie bestaat nog steeds. Ook nu kent 's-Hertogenbosch een kleurrijke bevolking. We kennen inwoners afkomstig uit Marokko en Turkije. Er wonen ook talrijke Spanjaarden en Italianen in de stad. Uit vele landen komen asielzoekers, die nu Bosschenaar zijn of het willen worden. Voor de meesten van deze mensen geldt dat zij hun eigen cultuur willen bewaren, maar daarnaast nemen zij ook deel aan de Nederlandse cultuur. De Kring gaat ervan uit dat je, als je in 's-Hertogenbosch woont, ook iets moet weten van de culturele historie van de stad. Het verbreiden van die kennis is een van de doelstellingen van de Kring. Dat geldt voor autochtonen, dat geldt ook voor allochtonen.

Enkele jaren geleden is samen met een woningbouwvereniging een wandeling ontwikkeld die de deelnemers kennis liet maken met de allochtone cultuur van onze stad. Bij die wandeling hoorden bezoeken aan de wereldwinkel, aan verschillende Marokkaanse en Turkse winkels en aan de

uitgaansgelegenheden van allochtone Bosschenaren. Aan het eind van die wandeling is aan het Brugplein een plaat onthuld . Nog steeds is hoog aan de zijgevel van een van de huizen daar te lezen: 'iedereen is gelijk - iedereen is anders'.

We zijn er ons, als bestuur van de Kring, van bewust dat de verschillen tussen autochtone en allochtone Nederlanders niet eenvoudig te overbruggen zijn. Het gaat niet alleen om culturele, maar ook om religieuze verschillen. Bovendien worden die verschillen gecompliceerder omdat het aantal landen van herkomst zo groot is.

Het bestuur van de Kring is bijzonder verheugd met de gift van 12.500 gulden voor dit project van scheidend voorzitter van FC Den Bosch, Jan Schouten. Dat bedrag zit even in de spaarpot. Voor de concrete invulling van het 'Medelander-project' hebben we de Stichting Divers gevraagd ons te helpen. Dankzij deze royale bijdrage moet het mogelijk zijn een goed plan te realiseren.

Misschien zijn er onder u, lezers, ook mensen die kennis hebben van deze materie of die zich door dit onderwerp voelen aangesproken. We kunnen uw hulp goed gebruiken.

Cor Gillhaus, voorzitter

Il

Nieuwe werkgroep

Kerken en Kloosters

Binnen de Monumentencommissie van de Kring is een nieuwe werkgroep opgestart: Kerken en Kloosters. Doel van de werkgroep is het vergaren van kennis en het geven van informatie over de Bossche kerKringnieuws maart 2000

ken en kloosters en hun functies. Op het terrein van de kerken gaat het dan om onder meer aard en oorsprong en bijzonderheden als stijl en ornamentiek.

Ook zullen antwoorden worden gezocht op vragen als: wat is het (her-}gebruik van de kerk en welke andere dan godsdienstige functies heeft het kerkgebouw vervuld en waarom. Ditzelfde geldt ook voor alle kloosters die de stad heeft of heeft gehad.

Tijdens de oprichtingsvergadering werd al een eerste suggestie gedaan: het opstarten van een onderzoek naar Bossche

schuil- en schuurkerken. De werkgroep Kerken en Kloosters is op 22 februari voor een eerste vergadering bijeen geweest in het Kringhuis.

Hein Kropman

7

Het nieuwe seizoen:

Il

John Vermulst informeert allerlei activiteiten die op de rol staan en niet over de nieuwe bedrijfsleider.

John Vermulst volgt Lian Duif op als bedrijfsleider van de Stichting Gastheerschap. Nieuw bij de Kring is John allerminst. In de afgelopen periode was hij als secretaris lid van het bestuur. Stadsgids is hij ook al ruim 9 jaar. Een man die de Kring van binnen en van buiten kent heeft nu een nieuwe functie. We hadden een gesprek over de start van het nieuwe seizoen, de opleiding van stadsgidsen, de open monumentendag en de beiaardweek.

Bedrijfsleider, dat is niet het goede woórd, vindt John. Dat woord past niet bij de sfeer van het Kring huis waar met veel vrijwilligers het werk verzet wordt.

Coördinator valt ook niet zo goed. Wat dan wel? In ieder geval is John met enthousiasme aan het werk. Er is veel te doen. Formeel is hij op 19 januari afgetreden als secretaris. Informeel is hij vorig najaar al begonnen in zijn nieuwe functie.

Aanleiding voor ons gesprek is de opening van het nieuwe toeristenseizoen. John heeft meer onderwerpen genoteerd, dat is al gauw duidelijk. Het gesprek gaat over

8

.

Opleiding stadsgids De Kring start in april een nieuwe opleiding stadsgids. Dat is niet zomaar een cursus, het is twee jaar lang een avond in de week lessen volgen, thuis het een en ander doornemen en tussendoor op bezoek op al die mooie locaties die 's-Hertogenbosch rijk is. De lesinhoud is 'stevige kost', de cursus vraagt nogal wat inzet.

Er komen bijna dertig thema's aan de orde zoals: monumenten en hun verschillende bouwstijlen, het economisch leven, wegwijs worden in de wetenschappelijke bibliotheek van de KUB (Katholieke Universiteit Brabant in Tilburg), de religie in de stad en groen in de stad. Een veelzijdig programma dus. Aan het einde van de rit volgt een examen en dan zijn de cursisten erkend stadsgids. Er wordt van de gediplomeerden verwacht dat zij als stadsgids twee dagdelen per week beschikbaar zijn om groepen rond te leiden. Niet alleen op werkdagen, maar ook in het weekend.

De voorbereiding voor de cursus is in volle gang. Er is al een flinke groep belangstellenden, maar er zijn nog een paar plaatsen beschikbaar. Voor leden en belangstellenden is dit een unieke kans. En het werk als stadsgids? "Ontzettend leuk om steeds opnieuw aan belangstellenden iets over onze stad te vertellen. En ook al menen je gasten dat ze aardig wat weten van 's-Hertogenbosch, als goed opgeleide stadsgids kun je ze vaak nog op bijzonderheden wijzen. Dat maakt zowel de gast als de stadsgids steeds weer enthousiast," weet John uit eigen ervaring. Voor meer informatie en opgave kunt u zich bij hem melden. Er volgt dan een intakegesprek.

De opening van het nieuwe seizoen Op 15 april wordt het nieuwe toeristenseizoen geopend. De restauratie van de Grote Hekel is voltooid en dit project wordt op die dag feestelijk opgeleverd. De Stichting Binnendieze wil graag een nieuwe vaartocht uitzetten langs de stadswal, maar het is nog niet duidelijk of ze daar op tijd een vergunning voor krijgt. Toch is de

oplevering van die Grote Hekel iets waar we ook als Kring een steentje aan bijgedragen hebben. De Kring heeft indirect een financiële bijgedragen geleverd, omdat een deel van de prijs van de vaartocht over de Binnendieze in het restauratiefonds vestingwerken gestort wordt. De medefinanciering door de Kring en de bijdragen van andere instanties hebben tot gevolg gehad dat de restauratie van de Grote Hekel in een versneld tempo gerealiseerd is.

Bij de Grote Hekel wordt op 15 april ook de eerste 'kijkkast' onthuld, waarin informatie bijeengebracht is over de vestingwerken. De werkgroep Vestingwerken heeft daarvoor veel materiaal aangeleverd. Het is de bedoeling dat op meer plaatsen in de stad dergelijke kijkkasten over de vestingwerken worden geplaatst.

Tenslotte beginnen ook de vaartochten over de Binnendieze weer op deze zaterdag. De boten varen vrijdag al, maar dan voor een gezelschap genodigden. De Stichting Binnendieze biedt de daklozen van 's-Hertogenbosch, de vrouwen en mannen die de Bossche straatkrant De Zelfk(r)ant verkopen, een rondvaart aan.

De nationale museumdagen Het weekend van 15 en16 april is ook geschikt om een museum te bezoeken.

Veel musea zijn die dagen gratis of tegen een gereduceerd tarief te bezoeken. Zo ook het Noordbrabants Museum. De stadswandelingen van de Kring haken daar op in. Informeert u begin april eens in de Erfgoedwinkel.

Beiaardweek Het duurt nog een hele tijd, maar John is nu al bezig met de beiaardweek die in augustus plaats vindt. Deze moet een speciaal karakter krijgen, want dit jaar bestaat de beiaard van de Sint-Jan 75 jaar.

Klokken en beiaards hebben Johns warme belangstelling. In de 16e en 17e eeuw was, met name voor steden in Vlaanderen en Nederland, het bezit van een beiaard of carillon een teken van grote welvaart.

Op een zeker moment raakte de klokkengietkunst wat in de vergetelheid. Pas in het begin van deze eeuw groeide de belangstelling voor beiaarden weer. De Engelse firma Gillett en Johnston was een

Kringnieuws maart 2000

van de weinige die nog een carillon konden maken met gestemde klokken. Een klokkenspel van die firma is in 1925 door de gemeente aangekocht voor de SintJan . Die Bossche beiaard is nog steeds compleet aanwezig. Dat is een zeldzaamheid. Alleen in Oldenzaal hangt ook nog een complete beiaard van Gillett en Johnston. U zult zich afvragen: waar zijn die andere klokken gebleven? Veel klokken zijn in de loop der jaren omgesmolten.

Voor een deel is dat in de laatste wereldoorlog gebeurd. Klokkenbrons leent zich goed voor het maken van kanonnen. In andere gevallen worden van oude klokken nieuwe klokken gegoten.

Er komt in augustus een week met veel beiaardmuziek. Een tentoonstelling en andere activiteiten zullen de beiaardweek extra luister bijzetten.

Open Monumentendag Voor bijna iedereen is het nog ver weg: 9 september. Maar op veel plaatsen en ook in het Kringhuis worden al plannen gemaakt. Het thema voor dit jaar is Water. 's-Hertogenbosch heeft soms een eigen thema, maar dit jaar sluiten de activiteiten in onze stad aan bij het landelijke thema.

Plannen? Natuurlijk. Er zullen als altijd veel gebouwen open zijn voor bezichti-

ging. De Kring sluit op deze activiteiten aan met een vaarroute met uitstapplaatsen bij de verschillende bezienswaardigheden. Er staat een speciale wandeling op het programma en een lezing van Cor Gillhaus over de rol van het water bij de bouw van de vroegere vestingwerken rond 's-Hertogenbosch.

Drukdrukdruk De agenda van de nieuwe bedrijfsleider is vol. Een nieuwe cursus voor gidsen voor de Sint-Jan moet starten op de dag dat we zitten te praten. Er moet nog een laatste hand aan het materiaal worden gelegd. Er is overleg nodig met de coördinatoren van de verschillende activiteiten en met de mensen van de erfgoedwinkel. Er is een nieuwe wandeling in de maak, een verhalenwandeling. De gids vertelt over verhalen en poëzie die een relatie hebben met plaatsen langs de route. "En ik wil graag werken aan een fietstocht, dat is nog niet zo concreet, daar duik ik volgende week in."

Nieuw in het seizoen is in ieder geval een wandeling met als thema Gezondheidszorg. Dat is een wandeling door de oude gedeelten van het psychiatrisch ziekenhuis Reinier van Arkel en het Groot Ziekengasthuis. De gids ver-

telt ondertussen van de lange geschiedenis van de gezondheidszorg in 's-Hertogenbosch. Vorig jaar is deze wandeling enkele vrijdagen in augustus en oktober als proef aangeboden.

Belangstellende wandelaars en een ziekenhuis waar gewoon gewerkt wordt vormen een combinatie die zorgvuldigheid vraagt. De proef is geslaagd. En de deelnemers waren enthousiast. Van 15 april tot 20 oktober zijn op vrijdagmiddag kleine groepen bezoekers welkom, mits zij begeleid worden door een gids van de Kring.

De bovengenoemde activiteiten en vele andere staan vermeld in de nieuwe seizoensfolder. In die folder vindt u alle praktische informatie op een rij.

Marjan Vonk Belangstellenden voor de opleiding stadsgids kunnen tot 5 april contact opnemen met John Vermulst, tel. 073 6124918 Gezondheidszorgwandeling: informatie en opgave in de Erfgoedwinkel, Kruisstraat 34 te 's-Hertogenbosch.

Seizoensfolder: deze is vanaf eind maart gratis af te halen in de Erfgoedwinke/.

Il

Verhalenwedstrijd over

rechtszaken in de familie Vierde Genealogische Dag in Rijksarchief van Noord-Brabant Op zaterdag 16 september vindt voor de vierde keer de Genealogische Dag Brabant plaats in het Rijksarchief Noord-Brabant in de Bossche Citadel. De dag loopt van 10 tot 16.30 uur en is bedoeld voor iedereen die op zoek is naar gegevens over voorouders van Brabantse afkomst of andere geïnteresseerden in het werk en de onderzoeken van het Rijksarchief in NoordBrabant. Het thema voor de vierde Genealogische Dag is Genealogie en Rechtspraak. Bij dit thema heeft het Rijksarchief in samenwerking met Brabants Heem een verhalenwedstrijd uitgeschreven rond een originele archiefvondst over rechtszaken in de familie, zoals onenigheid over een erfenis, burenruzies of ouderschapskwesties.

Kringnieuws maart 2000

In de rechterlijke archieven kan men over deze juridische kwesties veel vinden, waaronder zeer uitzonderlijke rechtszaken.

Geïnteresseerden die mee willen doen aan de verhalenwedstrijd, worden uitgenodigd in de archieven te gaan zoeken naar een bijzondere rechtszaak in de familie.

Aan de hand van deze vondst wordt gevraagd een kort verhaal of artikel -maximaal 10 pagina's A4- te schrijven.

Gegevens over de bron, archief, inventarisnummer, bewaarplaats, bladzijde- of folionummering moeten worden vermeld.

Het verhaal /artikel moet voor 15 augustus 2000 worden gestuurd naar: Rijksarchief in Noord-Brabant, onder vermelding van 'Prijsvraag Rechtszaak in de Familie', Zuidwillemsvaart 2, 5211 . NW 's-Hertogenbosch.

Een deskundige jury zal alle ingezonden verhalen en artikelen beoordelen op de originaliteit van rechtszaak en van de bron waaruit het verhaal afkomstig is. De jury wordt gevormd door journalist Paul Spapens, mr Trix Jacobs van de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de KUB, criminoloog Klaas de Graaft en rijksarchivaris Yvonne Bos-Rops.

De winnaar van de verhalenwedstrijd wordt op de Genealogische Dag 2000 -op zaterdag 16 september- bekend gemaakt.

De eerste prijs bestaat uit een symbolisch cadeau en een geldbedrag. Ook voor de tweede en derde prijs zijn (geld-)prijzen beschikbaar, de mooiste verhalen zullen ook worden gepubliceerd.

Hein Kropman

9

Fietstochten · De werkgroep LEF (Lezingen, Excursies en Fietstochten) zou zijn naam geen eer aandoen, als er niet voorzien zou worden in enige fietstochten. Ja, we gaan weer fietsen!

In aansluiting op onze excursie naar de Vlaamse abdijen op zaterdag 8 april, lijkt het ons interessant om op zaterdag 6 mei aanstaande een fietstocht te maken naar enige abdijen in onze eigen omgeving, te weten: abdij Berne in Heeswijk (dezelfde orde als van de abdijen Pastel, Tongerlo en Averbode), abdij Mariënkroon in Nieuwkuyk en onderweg bezoeken we meteen het unieke kerkje in Bokhoven.

Beknopt programma: 8.30 uur vertrekken we vanaf het Kringhuis. We rijden ongeveer 16 km 'binnendoor' naar de abdij in Heeswijk.

9.45-10.45 uur: geleid bezoek aan de abdij van Heeswijk.

Daarna fietsen we ongeveer 18 km eveneens 'binnendoor' naar café De Lachende Vis in Oud-Empel voor een boterham (zelf meebrengen of ter plaatse op eigen kosten kopen).

Om 14.00 uur rijden we dan ruim 6 km naar het kerkje in Bokhoven: bezoek van 14.30-15.15 uur.

We vervolgen onze tocht met ruim 7 km naar de abdij Mariënkroon in Nieuwkuyk.

Bezoek van 16.00-17.00 uur.

Tot slot rijden we dan nog 10 km naar huis. Aankomst ongeveer 18.00 uur.

Totaal aantal kilometers: 58. Wijzigingen voorbehouden.

Als u aan deze fietstocht wilt deelnemen, kunt u zich opgeven in het Kringhuis (ter plaatse of telefonisch): de intekenlijst ligt daar gereed.

Maximaal aantal deelnemers: 25 (abdij Berne laat niet meer mensen tegelijk toe).

Bij overtekening wellicht herhaling op een latere datum.

Zoals gebruikelijk vragen we voor de deelname een kleine bijdrage van f 15.- per persoon (enigszins aangeklede koffie of thee, routebeschrijving, administratiekosten, et cetera). Dit bedrag kunt u rechtstreeks betalen (liefst gepast) op de ochtend van vertrek.

augustus naar het azielzoekerscentrum in Rosmalen aan de Graafsebaan. iedere woensdagavond in de zomer wordt daar in de kantine een maaltijd (voor nog geen twintig gulden) bereid, die verzorgd wordt door nu eens de ene, dan door de andere cultuur van de bewoners, omlijst met toelichting, zang en dans. Wij houden U op de hoogte.

Vincent Verberk

)

Op zondag 18 juni staat een fietstocht op stapel naar een aantal veldkapelletjes in de omgeving: de 'kapellekensbaan'.

Nadere mededelingen volgen in het volgende nummer van Kringnieuws.

Voor zondag 3 september wordt een fietstocht voorzien naar monumenten in de ommelanden van onze stad. Dit vanwege de Monumentendag, die in die tijd plaatsvindt. Nadere mededelingen volgen.

In voorbereiding is ook een zomeravondfietstocht op een woensdagavond in

(advertentie)

Wij staan bekend om onze grote collectie boeken over onze stad.

Ook de Meierij van 's-Hertogenbosch, onze provincie en geschiedenis in het algemeen is bij ons goed vertegenwoordigd. Het is de moeite waard eens om bij ons binnen te stappen.

Ätli: Hefnen BOEKHANDEL

Kerkstraat 23-27, 5211 KO 's-Hertogenbosch.

Tel. (073) 613 00 12, fax (073) 612 09 90.

E-mail: adr.heinen@pi.net

10

Kringnieuws maart 2000

Bossche vondelingen Ruim 30 jaar geleden verscheen er een boek, waarin wordt vermeld, dat er in Maastricht in de periode 1814-1823 maar liefst 509 kinderen te vondeling zijn gelegd (1). De reden voor dit zeer grote aantal wordt niet genoemd, maar het leek me interessant om eens na te gaan of er in 's-Hertogenbosch ook ooit kinderen te vondeling zijn gelegd.

U herinnert zich ongetwijfeld nog, dat er op 11 maart 1999 een meisje gevonden werd, dat geboren was in een toilet in de Eurocinema. Op 12 maart 1999 verscheen het volgende bericht in het Brabants Dagblad:

Vondeling in Bossche bioscoop DEN BOSCH - In de bioscoop Eurocinema in Den Bosch is gisteravond een pasgeboren.baby gev~~d~~颅 Het meisje 1s waarschijnlijk in de toiletruimte ter wereld gebracht en daar achtergelaten. Een medewerker van de bioscoop aan de Jan Heinsstraat trof de baby rond negen uur aan.

Het kind is met spoed overgebracht naar het Groot Zieken Gasthuis. "Het is een voldragen baby, goed op gewicht en gezond", aldus de woordvoerster van de politie. De identiteit van de moeder is nog een raadsel.

Waarschijnlijk heeft ze haar kindt zelfstandig ter wereld gebracht. De toiletruimte was met bloed besmeurd.

Het kind wordt in het ziekenhuis onderzocht. De politie hoopt dat bezoekers van de bioscoop gisteren de moeder het toilet binnen hebben zien gaan.

De burgemeester deed op 16 maart 1999 aangifte bij de burgerlijke stand. De namen van het kind werden om privacyredenen niet prijsgegeven (2). Enkele weken later was de identiteit van de moe-

Kringnieuws maart 2000

der al bekend (3). Het meisje was toen geen vondeling meer. 's-Hertogenbosch moet in het verleden echter echte vondelingen hebben gehad, getuige het bestaan van een Vondelingenhuis, dat op de hoek van de Clarastraat en de Choorstraat stond (4). Concrete gegevens over de vondelingen, die daar gehuisvest zijn geweest, zijn mij echter niet bekend. Wel zijn er in de collectie Doop-, Trouw- en Begraafboeken (DTB) gegevens te vinden over vondelingen, die v贸贸r de invoering van de burgerlijke stand in 1811 in enkele kerken zijn gedoopt.

Het betreft de volgende zeven vondelingen: - gedoopt 4 november 1703 (Nederduits-gereformeerd, DTB 72C) Johannes, "soon van onbekende ouders als zijnde een vondeling"; - gedoopt 22 september 1709 (Nederduits-gereformeerd, DTB 72C) Eva, "zijnde een nieuwsgeboren kind op de Wal ten vondeling gelegt"; - gedoopt 4 februari 1711 (Nederduitsgereformeerd, DTB 72D) Johanna Sylvia, een vondeling; - 14 oktober 1711 (Nederduits-gereformeerd, DTB 72D) "een kind te vondelingh gelegt is door ordre van de Heere scepenen gedoopt met de naam van Vondelina"; - gedoopt 6 maart 1725 (r.k. parochie Sint-Jan, DTB 20) Cornelia, vondeling.

Antonius Jabeeck laat het kind dopen.

Doopgetuigen zijn: Petrus Boek en Elisabeth van Wessen; - gedoopt 28 februari 1730 (Nederduits-gereformeerd, DTB 72 F) Berendina, is een vondeling; - gedoopt 2 augustus 1806 (r.k. parochie Sint Jan, DTB 26) Christianus Geuts, een vondel ing, doopgetuigen: Quirinus van Amelsvoort en Hendrina Nouwens.

Opmerkelijk is dat deze vondelingen, met uitzondering van de laatste, geen achternaam hebben gekregen.

Slechts 3 vondelingen Ook na 1811 zijn er enige vondelingen bekend in 's-Hertogenbosch, maar lang niet zoveel als in Maastricht. Er zijn mij tot nu toe (slechts) drie vondelingen uit de 19de eeuw bekend.

Jeannette Rempart Uit de Franstalige akte die op 12 januari 1811 in het geboorteregister is ingeschreven, kunnen de volgende gegevens gehaald worden: Frederic Forthomme, veteraan in de eerste compagnie van het eerste bataljon, 45 jaar, geboortig van Dieppe, verklaart dat hij op 11 januari 1811 op de Wal aan het wandelen was (in de akte staat het Franse woord voor Wal: Rempart) en dat hij op de Wal tussen de Sint Janspoort en de Berewoutkazerne een samenscholing zag van inwoners en dat de reden daarvoor was, dat er een kind was gevonden, dat te vondeling was gelegd. Het was gewikkeld in stukken linnen en had een katoenen mutsje op het hoofd en het had verder geen kleren aan.

Het vondelingetje bleek een meisje te zijn dat naar schatting vijftien dagen oud was.

Het kind is voorlopig naar Jean Hopmans in de Tolbrugstraat gebracht, wiens vrouw bereid was het kind te verzorgen. Het kind heeft de naam gekregen van Jeannette Rempart (5).

Laat zich raden De reden voor de naamgeving staat er niet bij, maar laat zich raden. De vondeling is gevonden op de Wal en het Franse woord voor Wal is Rem part.

Jeannette Rempart trouwde in 's-Hertogenbosch op 19 juni 1830 met de kleermakersknecht Johannes Marcus Bezet, geboren 's-Hertogenbosch 21 maart 1811, zoon van Gertruda Bezet. Jeannette Rempart is bij haar huwelijk dienstmeid en is volgens de huwelijksakte "geboren althans ingeschreven op de Registers van den burgerlijke stand te 's-Hertogenbosch gevonden aldaar den elfden Januarij 1811, destijds schijnende oud te zijn vijftien dagen", dochter van onbekende ouders (6). Een raad van nabestaanden (kennissen) heeft haar huwelijkstoestemming gegeven (7). Uit haar huwelijk zijn twee kinderen geboren. Jeannette Rempart overleed, in het kraambed van haar tweede kind, op 27 november 1832.

Zij was toen slechts 21 jaar, en woonde in de Stoofstraat wijk H nummer 94.

Of er nog nageslacht van haar in leven is, is niet bekend. Er wonen op dit moment vele naamdragers Bezet/Beset in 's-Hertogenbo,sch, maar geen van hen is een nazaat van Jeannette Rempart.

11

Jeanette had twee zoons: Johannes Marcus Bezet, geboren alhier op 23 december 1830 en alhier op 20 juni 1848 overleden; Simon Gerardus Bezet, geboren alhier 27 november 1832, trouwde alhier op 25 augustus 1855 met Maria Sara Lang. De echtelieden vertrokken op 12 september 1855 naar Alblasserdam (8). Voor zover ik heb kunnen nagaan, zijn geen van beide echtelieden aldaar overleden en zijn er ook geen kinderen uit hun huwelijk te Alblasserdam geboren.

Nicomède Bruyere Nog geen twee jaar na de vondst van Jeannette Rempart wordt er een tweede vondeling gevonden. Deze keer is het een jongetje.

De Franstalige akte van vinding ingeschreven in het geboorteregister op 15 september 1812, vermeldt dat het kind is gevonden op de stoep van het huis van burgemeester Verheijen in de Verwersstraat.

Aan het kind worden de namen gegeven van Nicomède Bruyere. Met enige inventiviteit laat zich ook hier de naam verklaren .

De achternaam van de burgemeester was Verheijen, dat eigenlijk gelezen dient te worden als van der Heijden. Het Franse woord voor heide is Bruyere, dus vandaar.

Ook nu is een Bossche vrouw bereid gevonden het kind op te voeden en wel de vrouw van Ernst Louis Aldroggen, wonende in de Verwersstraat (9). Nicomède zou slechts 7 jaar worden .

Op 11 juli 1820 overleed ·hij te 's-Hertogenbosch. De overlijdensakte meldt dat is overleden: Nicomedus Bruyere, aangegeven als vondeling den vijftienden september 1812 en dus oud ruim 7 jaren, geboren vermoedelijk te 's-Hertogenbosch, datum echter onbekend, wonende in de Torenstraat, zijnde de ouders onbekend.

Maria Vincentia Paschen De derde vondeling in de 19de eeuw werd op 5 april 1885 (Eerste Paasdag) gevonden. De akte van vinding is Nederlandstalig en is op 8 april 1885 in het geboorteregister ingeschreven. De letterlijke tekst luidt: "no. 256 In het jaar een duizend acht honderd vijf en tachtig den achtsten April is 12

door ons ondergeteekende Ambtenaar van den Burgerlijken Stand der Gemeente 's-Hertogenbosch in voldoening aan artikel drie en dertig van het Burgerlijk Wetboek ingeschreven het navolgende proces-verbaal: In het jaar een duizend acht honderd vijf en tachtig den vijfden april is in het Ziekengasthuis te 'sHertogenbosch opgenomen een kind van het vrouwelijk geslacht hedenavond om tien ure gevonden aan het St. Pietersplein vermoedelijk drie dagen oud gewikkeld in een stuk witte Kassa (1 O) een dito stuk linnen twee stukken merinos van een zwarte vrouwenrok en een strook witte kassa alles oud een stuk van een ouden rok en twee nieuwe witte molton dweilen alsmede een smalle strook van fries bont waarin het geheel gewikkeld was alles zonder eenig merk- of herkenningsteeken aan welk kind door ons zijn gegeven de namen Maria Vincentia Paschen. Aldus opgemaakt door ons bestuurders van het Ziekengasthuis te 's-Hertogenbosch op dag en jaar als boven Geteekend J. de la Court voorzitter J. Backers secretaris". De achternaam van het kind spreekt voor zich .

In de Provinciale Noordbrabantsche en 's-Hertogenbossche Courant verscheen op donderdag 9 april 1885 het volgende bericht over de vondeling (11 ):

Noten J.H.J. Gulikers en M.K.J. Smeets: Vondelingen te Maastricht 1B14-1 B23, in: Huldeblijk, Bundel opstellen aangeboden aan de genealoog Jan J.M.H. Verzijl bij gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag, uitgegeven door de Stichting Instituut voor genealogie en streekgeschiedenis te Roermond 1967, pag. 47-96 Brabants Dagblad 17 maart 1999 Brabants Dagblad 25 maart 1999 4

Over de geschiedenis van het Vondelingenhuis dat van 1570-1629 heeft bestaan is in de volgende publicaties het een en ander te lezen: Jhr.Mr. A.F.O. van Sasse van Ysselt: De voorname huizen en gebouwen van 's-Hertogenbosch (1910), deel 2, pagina's 5B5-5B6; J.A.M . Roelands: Straat in Straat uit (19B4), pag .

)

42; Henny Molhuysen, Verhalen en legenden: Het Vondelingenhuis, Brabants Dagblad 4 januari 1990.

Volgens het volkstellingregister van 's-Hertogenbosch van 1B14 woonden toen in de Marktstraat wijk A 25B: Johannes Hopmans, schoenmaker, 35 jaar, geboren Namen, zijn echtgenote Arnoldina Luttekes, 36 jaar, geboren 's-Hertogenbosch en Johanna Rempart, gevonden kind, 2 jaar, geboren 's-Hertogenbosch. Ook bij de telling van 1B22 woonden zij op dit adres.

Johannes Hopmans is dan 45 jaar en van beroep oude klederenverkoper, zijn vrouw heet nu Diena Luddekes, 46 jaar en Johanna heet nu Rampart, oud 11 jaar. De eigenlijke naam van de vrouw van Johannes Hopmans was Hendrina Lutkie, zij overleed alhier op 29 juli 1B33. Haar weduwnaar Johannes Hopmans overleed alhier op 4 september 1B3B.

Zonda&'·avoD.d . 011111treek~ '.~10 ·;uur vonden · twee . militairen . op :··het . St • .Pietenplein 'alhier ·een . paageboien , . nog ' lilvend ) rind , :in doeken gewilt· Jceld. ·.Aan het pölltlebu?eaiu··gebracht·, ""erd het · 'fervolgeu ter :vmoi'iiEi' 'fu ~hef pathuia oJi-'. :

6

Volgens het volkstellingregister van 1B30 woonde toen aan de Markt wijk A nummer 43: Anna Maria Ram part, 19 jaar, geboren 's-Hertogenbosch, dienstbode. Zij zal

· pnomeii.' ·>·:.ó::-- :-- , ·.•.:' ·, .-: ·.• ·: '.. ·_· • · ·: /: ··•·· . De . politie hèeft .een atreni oiïdmoek naar.de heqind !ngeeteTd. . "._ - . hèrkomiit

identiek zijn met Jeannette Rem part.

van

Archief van het vredegerecht van 's-Hertogenbosch (bloknummer 105.01, rijksarchief van Noord-Brabant), inventarisnummer 1463, akte 34, 2 juni 1B30.

Ook deze vondeling zou niet oud worden .

Zij overleed te 's-Hertogenbosch op 13 juni 1885, zijnde oud twee maanden. De overlijdensakte meldt dat zij alhier is gevonden zijnde hare geboorteplaats, namen, beroep en woonplaats of het overlijden harer ouders onbekend.

Volkstellingregister 's-Hertogenbosch 1B50, wijk H folio 124.

Volgens het volkstellingregister van 1B14 woonden Nicomede

Bruyere,

oud

jaar,

geboren

's-Hertogenbosch toen in de Torenstraat wijk C nummer 336 bij de messenmaker Gerardus Verreijdt, oud 63 jaar, geboren 's-Hertogenbosch.

Theo van Herwijnen

10

Kassa is de benaming voor los geweven stoffen 1•it Engels-Indië, zie: Woordenboek der Nederlanosche Taal (1926), 7e deel eerste stuk, pagina 1726.

· De andere Bossche krant, het Huisgezin, maakte op dezelfde dag melding van de vondst van de vondeling.

Kringnieuws maart 2000

)

Door de bomen Den Bosch zien (2J

Il

UILENBURG

de Uilenburg; foto : Rob Hoogenboom

) De wijk Uilenburg is misschien niet de mooiste wijk van 's-Hertogenbosch, maar zonder enige twijfel wel de schilderachtigste. Onze circa een uur durende wandeling onder leiding van stadsgids Wim Sluyter (63) beginnen we in het straatje tussen het plaatselijke hoofdkantoor van de ABN-AMRO en de sigarenkiosk aan de Visstraat tegenover de Brede Haven.

Als we in dit straatje naar de straatnaamborden kijken, zien we iets vreemds. De rechterzijde heet Lepelstraat terwijl de linkerzijde de naam Vismarkt draagt.

Volgens ons uniek in Nederland, dat één straat twee officiële namen heeft.

Tot niet zo verschrikkelijk lang geleden werd hier op natuurlijk vrijdag -en in de vastentijd ook op woensdag- de via de haven aangevoerde vis aan de man of liever gezegd de vrouw gebracht. Uilenburg Kringnieuws maart 2000

is trouwens duidelijk een havenwijk. Dat is te zien aan de vele pakhuizen langs onze route, die soms nog duidelijk als zodanig herkenbaar zijn .

Stille omgang Rechts in de Lepelstraat op nummer 13b is een kapelletje. Dit kapelletje en het Mariabeeld zelf zijn vrij nieuw, maar de plaats is oeroud. Hier liep immers de oude zogenoemde beeweg waarlangs in de meimaand de stille omgang voor Maria zich voltrok. De eertijds hier zetelende jeneverstokers Pompe en Mann oefenden hier hun beroep uit en tussen het stoken was er ook wel eens tijd voor een kort gebed. Zij hadden derhalve een beeld van de H. Maagd tussen hun vaten staan, dat ten behoeve van de bedevaartgangers ten tijde van de Stille Omgang ter aanbidding buiten werd gezet.

We laten de Moeder Gods voor wat ze is en lopen de Lepelstraat uit en gaan even rechts de St. Jansstraat in. Aan het eind van deze straat stond eind 19de eeuw een poort waardoor de Hollanders uit de Langstraat de stad betraden. Niet te hard natuurlijk. Dat kon ook niet vanwege het bochtige, hoekige karakter van dit dus militaire straatje. Op nummer 8 vinden we de hoge deuren van een oude stalhouderij, gemakkelijk dichtbij de poort. Op de terugweg naar de Lepelstraat kijken we op de hoek rechts tegen de zijgevel van het prachtig gerestaureerde Keershuis aan . De zijgevel van dit 16de-eeuwse gebouw staat zo schuin om het regenwater geen verwoestende kansen te geven.

De naam Keershuis herinnert aan het feit dat men hier de kaarsen (en een neutje) voor de Mariaprocessie kon kopen. Op de andere hoek van de Sint Jansstraat staat een grijze gevel; vreemd genoeg 'Het 13

Rood Kruis' geheten, waarachter in vroeger tijden een visboer annex dansleraar woonde. Tot afschuw van de invloedrijke clerus had hij op de eerste verdieping zijn danslokaal en omdat de Bossche meisjes kennelijk nog niet aan de tango gewend waren, importeerde hij 20 negerinnen uit Afrika die met ontblote borsten voor de ramen hun kunsten vertoonden.

Overbodig te zeggen dat het hier op de demonstratieavonden zwart van de mensen stond.

Aan de overzijde is links beneden een kleine stuw in de Binnendieze, die wordt bewaakt door Zoete Lieve Gerritje, die overigens geenszins uniek 's-Hertogenbosch vertegenwoordigt. De kantklossters in Brugge bijvoorbeeld zingen het bekende liedje ook. We weten zelfs niet tot welk geslacht ons lieve Gerritje behoort. Man of vrouw? Tot de vroegere VVV-directeur Jan Bruens ten behoeve van de ontwerper van dit beeldje die knoop definitief doorhakte: Gerritje is een vrouw en daarmee basta.

Vandaar dat we nu tegen een zij aankijken.

Aan de overzijde in de Molenstraat hangt rechts een zwart half beeldje, dat na een carnavaleske ruzie tussen de Oetels en de overkoepelende Oeteldonkse Club aan de stad is geschonken. De laatste Club zou volgens de overlevering zijn schuld aan de eerste niet hebben voldaan en vandaar slechts een halve Peer van den Muggenheuvel, burgervaojer van Oeteldonk tijdens carnaval. We wandelen verder de Molenstraat in en zien links het pand van Van Puffelen. Via de schuin gelegen toegangsdeuren links konden de koetsen - oorspronkelijk was dit een stalhouderij- gemakkelijk binnenrijden.

Rechts van dit gebouw zien we de Gasthuispoort en aan de linkerkant daarvan ligt het Johan Schildergasthuis, waar in het verre verleden acht van diens familieleden gratis huisvesting kregen in ruil voor het bijwonen van H. Missen en vele, vele broodnodige gebeden voor hun gulle weldoener. Verder in de Molenstraat zien we diverse gevels van oude pakhuizen,

maar onze aandacht gaat ook uit naar twee nieuwbouwpanden (waaronder De Blauwe Vogel) rechts waaraan we kunnen zien met hoeveel liefde en moeite het karakter van deze oude wijk wordt bewaard. Links vinden we een Japans restaurant dat is gevestigd in De Veste, een fraaie naam voor pure armoede. Tot voor de restauratie van de Uilenburg zo'n twintig jaar terug waren deze zogenoemde eenkamerwoningen. Beneden was de huiskamer en boven sliepen de vele kinderen. U kunt de omvang van deze woningen nog schatten door te kijken naar de dichtgemetselde deuren.

Schuilkerk Links is op nummer 14-16 in de Molenstraat de ingang van een oude katholieke schuilkerk. Dat het een schuilkerk was, weten we, niet vanwege de prachtig gesneden deurstijl, maar door de Tudorroos daarboven.

Een stukje verder staat links het pand De Klomp. In tegenstelling tot wat we misschien denken is dit altijd één woning geweest. Alleen: het was goedkoper bouwen zo. Daarom heeft het huis twee daken. Het Turks oog in de houten klomp boven de deur zou geluk brengen. Dat zegt Dik, en het is buiten kijf dat die daar woont met zijn wijf! Kijk maar.

We lopen nu de Molenstraat uit en zien rechts de tuin van Mariënburg, het gigantische kloostercomplex van de Zusters van Jezus, Maria, Jozef. In hun tuin staat een hoge uit Californië geïmporteerde sequoia van zo'n dertig meter hoog. Als die over pakweg duizend jaar volwassen iis, zal die hoger zijn dan de toren van de Sint-Jan. We kunnen niet anders dan de bocht naar links volgen en komen zo uit in de Capucijnenpoort. Aan het einde daarvan slaan we nu links de Postelstraat in en steken over om de luxe en rijke gevels van panden aan de linkerzijde goed te zien. Op de hoek staat het zogenaamde Refugiehuis dat toebehoorde aan de (nu Belgische) Franciscaner abdij van Pastel. In oorlogstijden konden de paters hier naar-

toe vluchten. In vreedzamer tijden was het een logement. Zo kreeg het in 1629, na de val van de stad, de naam Keizershof, toen hier vandaan de koetsen naar Maastricht vertrokken . Daarnaast is het fraaie gebouw waar van 1580 tot 1626 munten werden geslagen . Daarnaast staat in Antwerpse neo-barok het Wapen van Luik.

De buurman daarvan is het 18de-eeuwse huis van de sjieke Heren van Boxtel met Toscaanse pilasters aan de voorgevel. We slaan nu rechts de Begijnenstraat in, waar zoals de naam doet vermoeden vroeger (vier) begijntjes hun home hadden. Aan het eind, op de hoek, vinden we het fraaie gebouw dat tegenwoordig restaurant 't Misverstant heet. Hoe dit zo gekomen is, wordt duidelijk bij het lezen van de muurankers. Er staat 117 4, maar toen had Den Bosch nog helemaal geen stadsrechten, laat staan stenen huizen. Het zal dus wel 1714 zijn geweest. Een misverstandje". ) zullen we maar zeggen. Overigens heeft het pand een mooie renaissancegevel. We lopen nu de Postelstraat uit, passeren een intiem pleintje, en zijn in de Kruisstraat waar een stukje verder links een ijzeren toegangshek is. Als we het kunnen openen, doen we dat en zijn dan in een pittoresk gerestaureerd steegje met links, rechts, achteruit en vooruit moderne appartementen. Vroeger was dat wel even anders. Naast nummer 3 is de nis van de oude pomp, waaruit tot voor de restauratie honderden arme Bosschenaren hun drinkwater betrokken, nog te zien. We verlaten he_t hofje weer en steken de straat over. Links naast restaurant lkenikke zien we een donkergroene deur. De klep van de brievenbus lichten we op en zien dan tot onze verrassing door de kier opnieuw een ) nauw woonsteegje.

Nu wordt het de hoogste tijd voor een al dan niet alcoholische versnapering, die in de rechts gelegen Korenstraat ruim voorhanden is. Van daaruit is het niet moeilijk de weg naar ons uitgangspunt terug te vinden.

Carel de Groot

(advertentie)

Handboekbinden - boekrestauratie beginnerscursus boekbinden

Stephan Pas Mgr. Prinsenstraat 35 5211 LN 's-hertogenbosch Telefoon 073 - 612 07 46 14

Kringnieuws maart 2000

De Antoniuskapel

(en de hen)

Pho to . Jos. N u~s, Amsterd am.

Hi nthamereinde.

's HERTOGENBOSCH.

Ansicht: verzameling Jo Hendriks

De huidige kapel in laat-Gotische stijl aan het einde van de Hinthamerstraat (voorheen Hinthamereinde) is de tweede kapel en is gebouwd rond 1491, waarschijnlijk door de bouwers van de Sint-Jan.

Maar ja, je wordt ouder, papa, zegt het liedje en dan krijg je ook andere interesses.

Het Antoniusvuur Het eerste Antoniusgasthuis met kapel stond meer naar achteren, waar de voorWisten wij, jongens van 18-19 jaar die in malige Dieps~raat en het straatje De het centrum uitgingen iets van deze Uilenspiegel waren gelegen, waar niets kapel? Nee, het interesseerde je gewoon van bewaard is gebleven.

In straatjes zoals de Diepstraat en Achter niet. De geschiedenis van onze eigen stad de Roskam heb ik eind jaren vijftig nog had je nooit meegekregen van de fraters aan de gasleidingen gewerkt. op de lagere school. Wel dat ir.

Leeghwater de Haarlemmermeer, de De in 1429 opgerichte Broederschap van Beemster, de Purmer en de Wormer allede H. Antonius, vereerde deze heilige in maal heeft drooggemalen, maar dat hij het bijzonder wegens de bestrijding van het 'Heylig of St. Antonius Vuer', een ook de polders rond 's-Hertogenbosch in 1629 bij het beleg heeft drooggemalen gevreesde ziekte, die destijds duizenden hebben we niet geleerd. We leerden niets slachtoffers eiste zowel onder mensen als over onze stad. De kapel was voor ons vee. Onder Antoniusvuur verstond men in meer een baken als we lopend de stad de middeleeuwen gordel- of belroos. ingingen maar vooral 's nachts als we Destijds was het in heel Europa een weer op huis aan gingen. Het was alleen . gevaarlijke, besmettelijke ziekte. Ook miltmaar een gevel, meer niet. We hadden vuur, vlektyfus of rode loop bij varkens toen andere interesses. noemde men Antoniusvuur; daarom Kringnieuws maart 2000

wordt Antonius vaak met een varken afgebeeld.

De kapel heeft flink te lijden gehad ten tijde van de Beeldenstorm in 1566 en de Tachtigjarige Oorlog. In 1621 werd hij hersteld, maar in 1629 werd hij door de kogels van Frederik Hendrik weer beschadigd. Daarna werd hij gesloten. Tot 1629 fungeerde de kapel als vergaderplaats voor de 'blokmeesters'.

Na 1640 raakte het bouwwerk zo in verval, dat men besloot een deel van de kapel met uitzondering van de voorgevel af te breken. Weer 30 jaar later werd het overgebleven gedeelte van de kapel met de laatste bezittingen van de Broederschap van Sint-Antonius aan de stad overgedragen.

Tussen 1910 en 1913 werd de laatGotische gevel gerestaureerd; deze werd zo voor het nageslacht behouden. De gevel werd versierd met de beelden van de kluizenaar Antonius Abt met het varken (patroon van de kapel), H. Maagd Maria, Genoveva en Maria Magdalena.

15

De Bossche beeldhouwer H van der Geld maakte deze beelden .

Als kapel heeft hij geen dienst meer gedaan tot 1956 toen het bejaardencentrum Antoniegaarde gebouwd werd en men achter de oude gevel een nieuwe kapel liet zetten. Ook de kapelgevel werd gerestaureerd. In 1958 verhuisde het grootste deel van de bewoners van het Oude-Mannen- en Vrouwenhuis en van Sint-Anna in de Hinthamerstraat naar Antoniegaarde.

Weduwe PJ Moonen, die links naast de kapel een winkel in koloniale waren had met de naam De Halve Maan (in de spinnenkop een halve maan met drie sterren), heeft de kapel als pakhuis in gebruik gehad. Ook de firma L en F Meuwese, een stoomkoffiebranderij, gebruikte een deel van de kapel als opslagruimte.

Rechts naast de kapel heeft van 1945 tot 1953 zeilmakerij Van der Werff gehuisd.

Op de bovenverdieping bij de Wed. Moonen woonde de violist Harrie Quaatvliet.

Links van het huis van de Wed. Moonen was de Sint-Antoniestraat, waar rond 1900 bekende mensen hebben gewoond als notaris Jhr A van der Does de Willebois. Later had de kunstschilder Gerard Gerrits hier zijn atelier.

In mijn jeugd in de vijftiger jaren heeft volgens mij ook de fietsenmaker Gerrit van Hassel daar gezeten of was het ernaast?

Sinneloose mensche en de kapel In 1442 werd in de Antoniuskapel de akte gepasseerd waarbij Reinier van Arckel een fundatie stichtte "voor ses arme sinneloose mensche". Het duurt dan nog 3 jaar voor het Bossche stadsbestuur op het ver-

zoek van de buren ingaat, die in verzet waren gekomen en eisen hadden gesteld.

Dat de situatie rond 1900 toch wel iets anders was, kan men zien op de ansichtkaart. Toen waren er achter de kapelgevel twee huisjes. Duidelijk ziet men hoe de kleine klokgevels zich tegen de kapelgevel staande houden. Houten politieposten, zoals hier op dezelfde ansicht, stonden op diverse plaatsen in de stad.

Op de plaats van de houten politiepost stond in 1939 een rijdende friteskraam van L Poorters uit de Schilderstraat. Was dit de eerste friteskraam in onze stad ?

Aan de grote herenhuizen is duidelijk af te lezen dat de Hinthamerstraat een voorname straat is geweest. De herenhuizen staan er nog steeds, al worden ze als zodanig niet meer gebruikt.

Het gedeelte vanaf de Geerlingsebrug tot aan de Watertoren werd vroeger 'het Gekkeneind' genoemd.

De ZuidWillemsvaart was nog niet gegraven, de Hinthamerstraat en het Hinthamereinde vormden een aaneengesloten geheel.

Voor de aanleg van 'de Kanaal' zijn veel huizen afgebroken.

In de herenhuizen woonden voorname families, zoals de familie Meeuwese op de hoek van de Windmolenbergstraat, en Van der Staaij, koopman in steenkolen.

16

Jo Hendriks Bronnen: -

Ton Kappelhof, Rienier van Arkel 14421992

-

H Wolf, 25 jaar St. Antoniegaarde

-

FS van Lanschot, De historische schoon-

-

PJ van der Heijden e.a., Van

-

Kees Spierings, Wij waren nog stadje

-

JAM Roelands e.a., 's-Hertogenbosch

-

Jan van Dijk, Rond de Geerlingsebrug

heid van 's-Hertogenbosch Gevangenpoort tot Orthenpoort

in oude ansichten, deel 2 -

De 'hen' met een 'hanenstaart en -kam' Op de toren zou een 'hen' staan, maar gezien de staart en de kam zou je zeggen, dat het een 'haan' is.

Ik zal mij maar aan de legende houden en die zegt dat het een 'hen' is.

Keizer Karel V en zijn vrouw bezochten met hun gevolg onze stad in de 16de eeuw. Het was bitter koud en de sneeuw lag wel vijf voet hoog.

Bezoek aan PTT Op de dinsdagen 16 en 23 mei 2000 hebben de leden van de Kring (actief of niet actief) de gelegenheid om op bezoek te gaan bij het Sorteercentrum 's-Hertogenbosch van PTT-Post. De rondleidingen duren anderhalf tot twee uur en beginnen 's avonds om 19.00 uur. Kosten voor de rondleidingen zijn er niet, wel dient men zich aan te melden bij het Kringhuis voor 15 april. Bij veel belangstelling kan er nog een rondleiding om 19.45 uur georganiseerd worden.

De keizer en keizerin kwamen op een slee de stadspoort binnen. Alle schepenen en raadslieden, dekens van de ambachten, gildebroeders, schutters met vliegend vaandel en slaande trom stonden opgesteld ter verwelkoming. De keizer mende zelf de paarden. Toen hij om de pomp, die op een kruispunt van straten stond, heen wilde sleeĂŤn, raakte hij die even. De slee kreeg zo'n geweldige schok, dat de keizerin eruit gevallen zou zijn als de vrouwen van het Hinthamereind haar niet hadden vastgehouden. Bij wijze van compliment aan de poorteressen, die attenter hadden gereageerd dan de poorters, liet de keizer een 'hen' op de toren zetten.

's-Hertogenbosch. De geschiedenis van een Brabantse stad 1629 - 1990

-

Als de dag van gisteren

OPROEP De Kring zoekt met spoed een

contentmanager voor bewaking- en samenstelling van onze website!

Kringnieuws maart 2000

)

Het verguld zilveren kunstwerkje

Il

in de trouwzaal van het stadhuis In de trouwzaal van het stadhuis in 's-Hertogenbosch staat op de schouw een verguld zilveren beeld. Over de oorsprong daarvan ga ik iets op papier te zetten naar aanleiding van wat er op de voet van het monument staat, namelijk "Leipzig 1812".

Na de volkerenslag in 1813 van de geallieerden tegen het Frankrijk van Napoleon, die de slag verliest en verbannen wordt, is ook ons land bevrijd van de Franse overheersing.

Willem 1 zet op 30 november 1813 voet op Nederlandse bodem en wordt soeverein vorst in een onafhankelijk land dat bestaat uit Nederland, België en Luxemburg en dat moet gevierd worden alhoewel er nog voldoende problemen zijn die vragen om een oplossing.

Napoleon komt echter in 1815 terug met een groot leger, maar vindt hier zijn Waterloo.

In 1913 viert men feest naar aanleiding van het 100-jarig bestaan van de onafhankelijkheid; er moet een monument komen. Diverse kunstenaars worden aangeschreven om een model te maken voor dit 'Nationaal Monument'. Ook de Bossche goudsmid Jonkergouw doet hieraan mee. Wat hij inzendt, is het beeldje dat nu de schouw siert in de trouwzaal, maar het heeft het als Nationaal Monument niet gehaald en derhalve is het kunstwerk aan de gemeente 's-Hertogenbosch geschonken.

dat de heer Jonkergouw daarin tegemoet is gekomen. Ook de vraag naar de opdrachtgever is boeiend.

Desalniettemin staat in het stadhuis een fraai stukje vakwerk waar we gerust trots op mogen zijn en hoe klein ook, het is tot in de details goed uitgewerkt.

Jan van Haaren

Door deze gegevens komen er weer andere vragen bij mij naar boven, zoals over de financiering van het geheel. Ik neem aan

LEZINGEN )

De werkgroep LEF heeft voor de komende maanden april en mei enige interessante lezingen te bieden aan de leden van de Kring (en introducés).

Op woensdag 5 april verzorgen twee sprekers de lezing. Dr Jan Peijnenburg zal spreken over De relatie tussen Vlaamse abdijen en het Bisdom 's-Hertogenbosch.

Na de pauze spreekt Dr. Louis van de Meerendonk, Norbertijn, over De betekenis van de orde van de Norbertijnen voor het Vlaamse en Noord-Brabantse gebied.

Deze lezingen staan in het teken van de excursie naar de Vlaamse abdijen, die zal plaatsvinden op zaterdag 8 april. Om misverstand te voorkomen: deze avond is niet beperkt tot deelnemers aan de excursie, maar is (gratis) toegankelijk voor iedere belangstellende.

Wij hebben onze bekende stadgenote Marianne Keser bereid gevonden om op woensdag 10 mei te spreken over haar nieuwe boek Lieve Vrouwe. Deze roman wordt op 6 mei aangeboden aan de bisschop.

Kringnieuws maart 2000

Marianne Keser schreef mij het volgende over haar boek: "Wie 's-Hertogenbosch zegt, denkt aan de prachtige kathedraal en de Zoete Lieve Vrouwe". In een oud vers, geschreven eind 14' of 15' eeuw, door Joannes Ruermont van Boekhout, staat vrij nauwkeurig beschreven hoe Haar beeltenis, die we heden ten dage nog kennen, onderwerp werd van een grote intense Mariadevotie. Over de vondst van het beeld dat ruim 42 jaar in een loods had gelegen schreef ik een boek, een historische roman met de titel: Lieve Vrouwe en met de ondertitel: Sij waert verheven Tsertoghenbossche. Het boek zal het eerste weekend van mei 2000 uitgegeven worden door boekhandel Heinen.

Het uitgangspunt van deze roman is het dagelijks leven van 1380 tot en met 1381, waar het oude beeld van Maria het leven van veel mensen beïnvloedt. Ik volgde de in het vers voorkomende personen in hun doen en laten. Ik ben van mening, dat in de relatie van mens tot mens, zowel in als buiten de kerk, niet wezenlijk veel veran-

derd is. Immers vreugde en verdriet, liefde en haat, geloof en ongeloof, genegenheid en jaloezie zijn kennelijk niet gebonden aan jaartallen. Wat wel blijvend is door de eeuwen heen is de liefde voor de stad 's-Hertogenbosch en voor haar Zoete Lieve Vrouwe in de Sint-Jan." Was getekend: Marianne Keser.

In het najaar zijn lezingen voorzien in september over De Gruyter en in oktober over de Monumentenzorg in stad en ommeland. In het volgende nummer van Kringnieuws volgen hierover nadere mededelingen.

Alle lezingen zijn gratis toegankelijk.

Aanvangstijd is steeds : 20.00 uur.

Plaats: De Azijnfabriek in de Bethaniestraat. Er is dus plaats genoeg en het is er nog gezellig ook.

Vincent Verberk

17

Een doolhof van eeuwen 's-Hertogenbosch is een rijke stad . Rijk aan geschiedenis, rijk aan cultuur, rijk aan sociale instellingen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er zoveel boeken over haar verschijnen. Eind vorig jaar kwam er opnieuw een uitgave uit over een stukje geschiedenis.

Het boek heet Een doolhof van eeuwen.

Als ondertitel kreeg het mee Zeven eeuwen ziekenzorg in 's-Hertogenbosch. En dan weet de rechtgeaarde Bosschenaar al hoe laat het is: het gaat over de geschiedenis van het Groot Zieken Gasthuis. Het is geschreven door historicus Rob Wolf en uitgegeven door SUN, in samenwerking met boekhandel Heinen. Het boek is rijk geïllustreerd met deels bekende en merendeels onbekende foto's. Het telt 165 bladzijden. Voor de luttele prijs van f 24,50 kunt u het aanschaffen in het Kring huis.

Een doolhof van eeuwen is vlot geschreven, zonder consessies te doen aan de historische achtergrond. In zes hoofdstukken en een epiloog beschrijft Rob Wolf de geschiedenis van het Groot Gasthuis via Groot Zieken Gasthuis naar (foei) Bosch Medicentrum. 's-Hertogenbosch blijkt met Delft de oudste instelling voor ziekenzorg te herbergen. Al in 1274 wordt melding gemaakt van een Groot Gasthuis. Hier werden de arme zieken van de stad gratis verpleegd .

Je moet je daarbij niet teveel voorstellen: de medische kennis stond nog in de kinderschoenen en verpleging kwam meestal neer op een warm bed, eten en een bemoedigend woord . Langzaamaan groeit de kennis en hiermee de echte ziekenzorg. Omdat deze gericht was op de armen, ontstaat er een tweedeling: de rijken laten zich thuis verplegen. Hierdoor krijgt het gasthuis een slechte naam en die houdt het nog heel lang. Tot aan de Tweede Wereldoorlog is verpleging voor armen gratis gebleven. De opkomst van de ziekenfondsen maakt hieraan een einde.

Tijdens die oorlog ontstaan steeds conflicten tussen .Nederlanders en bezetters.

Deze laatsten eisen een telkens groter deel van het ziekenhuis op als Kriegslazaret. Inventiviteit van artsen en verplegenden zorgt ervoor dat 18

Nederlandse patiënten niets tekort komen.

Na de Tweede Wereldoorlog groeit het Groot Zieken Gasthuis uit tot een vooraanstaand ziekenhuis in Nederland. Het college van regenten van de Godshuizen in 's-Hertogenbosch wil dat zo. Aanvankelijk zwaait juffrouw Tilman met veel verve de scepter, later neemt de heer Van den Eerenbeemt het stokje van haar over.

Beiden leggen hun ziel en zaligheid in het ziekenhuis, beiden bemoeien zich letterlijk met alles. Daarna wordt de structuur wat democratischer en krijgen artsen en directeuren meer zeggenschap.

Nu heeft het ziekenhuis (sorry, maar die nieuwe naam vind ik vreselijk ... ) zich ontwikkeld tot een hightech bedrijf, waar ook patiënten rechten hebben.

Rob Wolf heeft zijn doorlopende geschiedenis op veel plaatsen gelardeerd met leuke en opvallende . anekdotes, zogenaamde cursiefjes. Hierin staan vaak de

kruimels in de pap, verhaaltjes waar je om kunt glimlachen. Je leest over de bezorgdheid van juffrouw Tilman voor de zedelijkheid van de verpleegsters, over hoe de Duitsers in de oorlog getild werden.

Minpuntje Het enige minpuntje vind ik het ontbreken van een woordenlijstje met medische termen. Nu moet je die soms opzoeken in een woordenboek als je tenminste alles wilt volgen.

Kortom: naast een vlot geschreven historie is er ook aandacht voor de kleine zaken die in en rond een ziekenhuis spelen. Een doolhof van eeuwen is opnieuw een aanrader van jewelste.

Wat let u dus uw schreden te richten naar het Kringhuis en het boek aan te schaffen?

Niets toch en voor de prijs hoeft u het niet te laten.

Nik de Vries Kringnieuws maart 2000

)

Elvas Een Portugese vestingstad gebouwd door Bosschenaar Jan Ciermans Daar ik de laatste jaren steeds ging overwinteren in de Algarve in Portugal, kreeg ik van de heer Gillhaus, voorzitter van werkgroep Vestingwerken van de Kring Vri~nden van 's-Hertogenbosch, het verzoek om Elvas, een vestingstadje aan de Spaanse grens te bezoeken, daar foto's te maken en wat documentatie mee te brengen van dit stadje.

Aan dit verzoek heb ik graag voldaan, samen met nog een kringlid, P de Bock, die rond de zelfde tijd in Portugal was.

Zo vertrokken wij op donderdag 11 februari 1999 naar Elvas, een tochtje van 300 km.We arriveerden tegen 2 uur en vonden net buiten het stadje een hotel.

Elvas is een vestingstad aan de Spaanse grens en ligt 15 kilometer van het plaatsje Badagos. Tussen deze twee plaatsen is in het verleden enorme strijd gestreden .

Doordat Elvas op een heuvel ligt, is voor de watervoorziening van het stadje een brug met toegangspoort enorm aquaduct aangelegd in 1529, het Amoraira-aquaduct. Als je het stadje vanuit het westen benadert, overheerst het Hij werd geboren in 's-Hertogenbosch op 7 april 1602. De familie Ciermans had een alles.

Bij de toegangspoorten naar Elvas staat redelijk hoog aanzien in de stad, was op panelen dat het 17de-eeuwse stadje katholiek en had de meeste contacten in gebouwd is door de Nederlander Jan . het huidige Vlaanderen.

Ciermans. Op zijn Portugees is dit Joäo Ciermans Cosmander.

De eerste Ciermans in 's-Hertogenbosch was Augustinus. Hij was procureur en werd tussen Bamis (Sint.-Bqvo, 1 oktober) 1573 en Bamis 1574 Poorter van de stad.

Augustus Ciermans bewoonde het pand de Moriaan, Verwersstraat 27. Hij had twee zonen, Adrianus en Peter.

Peter of Pieter huwde Elisabeth Thomas en was handelaar in lijnwaad. Uit dit huwelijk is een zoon geboren, de latere vestingbouwkundige.

In zijn jeugd bezocht hij de jezuïtenschool in zijn geboortestad en later trad hij in dezelfde orde in en werkte zich in korte tijd op tot professor in de wiskunde aan de universiteit van Leuven.

Blijkbaar niet tevreden met die positie vertrok Ciermans in 1641 naar Lissabon om er scheep te gaan richting China, waar hij als missionaris wilde werken. Maar al snel Kringnieuws maart 2000

werd hij in Lissabon geïntroduceerd aan het koninklijk hof, waar hij de persoonlijke leraar wiskunde en fortificatieleer werd van kroonprins Theadosio. Vervolgens werd hij door diens vader, koning Joao IV, gevraagd om de fortificaties in de provincie Alentejo te inspecteren en zonodig te verbeteren. De stad heeft een dubbele vesting. Als men door de eerste poort was, moest men ook nog de tweede veroveren (bajonet).

Het stadje zelf bestaat uit drie gedeelten: A: Arabisch gedeelte (kasteel); B: 14de-16de-eeuws kwartier; C: 17de-eeuws kwartier (gebouwd door Jan Ciermans).

Het vestingstadje ziet er nogal slordig uit en men is bezig om het op de lijst van de UNESCO (als wereld erfgoed) te krijgen, zodat er groot onderhoud aan gepleegd kan worden.

Na de restauratie wordt het opengesteld voor het publiek.

Al met al was deze reis de moeite waard en ik heb als 'vestingloog' enorm genoten.

Ad van Zantvliet Bron : Dissertatie Paar

19

Wijnand van Lieshout,

IJ

SECRETARIAAT VAN KRING "VRIENDEN VAN 'S-HERTOGENBOSCH" POSTBUS 1162

5200 BE 'S-HERTOGENBOSCH

Foto's/assemblages

KRINGHUIS: KRUISSTRAAT 34 'S-HERTOGENBOSCH

Noordbrabants Museum, 31 maart tot 29 mei 2000

In het afgelopen jaar is de biografie van de Tilburgse fotograaf Wijnand van Lieshout (1940) toegevoegd aan De geschiedenis van de Nederlandse fotografie, een lexicon onder redactie van het Prentenkabinet van de Rijksuniversiteit Leiden. Biografie, bijhorende beschouwing en het uitvoerige documentaire gedeelte werden verzorgd door Irma van Bommel uit Heeze. Onderstaande tekst geeft daarvan een samenvatting.

Wijnand van Lieshout ensceneert bizarre taferelen die hij vervolgens fotografeert.

Zijn verzameling voorwerpen uit de jaren dertig, veertig en vijftig vormt de basis van zijn fantasiewereld. Het elegante modebeeld en de decadentie van de jaren dertig, maar ook het verval in de crisisjaren intrigeren hem. Hij vergaart voorwerpen van bakeliet, vilt, celluloid en mica, maar ook flesjes, doosjes, blikjes en medische attributen uit de drogisterij en verfwinkel van zijn vader. Later komen daar onder meer etalagepoppen, geprepareerde dieren, ziekenhuismeubilair en kunstledematen bij. In 1990 bestaat zijn verzameling uit 15000 objecten! Terugkerende elementen in zijn werk zijn erotiek, decadentie, dood en verderf.

Soms gebruikt hij kunstlicht voor speciale effecten.

Wijnand van Lieshout kan, samen met Paul de Nooijer, Pieter Laurens Mol, Piet van Leeuwen en Sigurdur Gudmundsson, worden gezien als koploper van de geënsceneerde fotografie in Nederland. De tentoonstelling in de tuingalerij van het Noordbrabants Museum toont de nieuwste ontwikkelingen.

U bent van harte welkom van 31 maart tot en met 28 mei 2000.

MT geënsceneerde fotografie eigendom kunstenaar

TELEFOON """""""""""073 - 6135098 TELEFAX """""""""""".073 - 6146021

OPENINGSTIJDEN: MAANDAG VAN 13.00 TOT 17.00 UUR DINSDAG TOT EN MET ZATERDAG VAN 10.00 - 17 .00 UUR ZON- EN FEESTDAGEN VAN 12.00 - 17.00 UUR BOVENDIEN OP DONDERDAG VAN 17.00 - 20.00 UUR

BETALINGEN - POSTGIRO 3.119.716 - JAARLIJKSE BIJDRAGE MINIMAAL - JEUGDLEDEN f 15,-

KRING-NIEUWS IS HET ZES MAAL PER JAAR VERSCHIJNEND TIJDSCHRIFT VAN DE KRING "VRIENDEN VAN 'S-HERTOGENBOSCH":

Il

Frans van Sundert

REDACTIE: AART BOGERS, JACK VAN ELTEN, CAREL DE GROOT, THEO VAN HERWIJNEN, NATHALIE V.D. HEUVEL, HEIN KROPMAN, INGE OPHELDRES (SECRETARIS}, JAN KORSTEN, FRANS VAN SUNDERT, MARJAN VONK, NIK DE VRIES EN GERDIE DE ZEEUW-NIEUWENHUIS (VOORZITTER}.

• nieuwe secretaris

AAN DIT NUMMER WERKTEN VERDER MEE: COR GILLHAUS, JAN VAN HAAREN, JO HENDRIKS, VINCENT VERBERK, JOHN VERMULST EN AD VAN ZANTVLIET.

Tijdens de ledenvergadering van 19 januari jongstleden in café Het Dommeltje is de heer Frans van Sundert benoemd als de nieuwe secretaris van het bestuur. Hij is de opvolger van John Vermulst, die op zijn beurt de plaats van Lian Duijf heeft overgenomen . Frans is bij de redactie reeds goed bekend, omdat hij al een half jaar namens het bestuur de redactievergaderingen bijwoont. In een volgende editie van het Kringnieuws komen we nader op dit bericht terug.

REDACTIE-ADRES: SECRETARIAAT KRING-NIEUWS POSTBUS 1162 5200 BE 'S-HERTOGENBOSCH

VORMGEVING: JACK VAN ELTEN EN NATHALIE V. D. HEUVEL

DRUK: DE REGENBOOG B.V. 'S-HERTOGENBOSCH OPLAGE 2000 STUKS

NIETS UIT DEZE UITGAVE MAG WORDEN OVERGENOMEN ZONDER SCHRIFTELIJKE TOESTEMMING VAN DE REDACTIE.

Kopij voor het eerstvolgende Kringnieuws dient uiterlijk vrijdag 21 april 2000 te worden ingeleverd bij Secretariaat Kringnieuws, Postbus 1162, 5200 BE 's-Hertogenbosch of bezorgd te worden in het Kringhuis.

20

f 25,-

.

Kringnieuws maart 2000

KRING JAARGANG 26

BIJLAGE BIJ NUMMER 2

Uitnodiging:

aan de leden van de Kring ''Vrienden van 's-Hertogenbosch'' U wordt van harte uitgenodigd voor de algemene ledenvergadering van de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch" op 17 mei a.s. in 't Dommeltje, Havenstraat 7, in 's-Hertogenbosch.

De vergadering begint om 19.30 uur en eindigt om 20.30 uur.

Om 20.45 uur zal er een lezing worden gehouden door dhr. Van Drunen.

Het onderwerp van de lezing zal zijn: "25 jaar bouwhistorisch onderzoek in 's-Hertogenbosch".

De agenda luidt als volgt: 1. Opening door de voorzitter.

2. Berichten van verhindering, ingekomen stukken en evt. mededelingen.

3. Jaarverslag Kring over 1999.

Verslag kascommissie.

Vaststelling jaarrekening 1999.

Decharge van de penningmeester.

Verkiezing nieuwe leden van de kascommissie.

4. Rondvraag.

5. Sluiting van de vergadering om uiterlijk 20.20 uur.

1 ~~路路路 I

Vanaf 20.20 uur: Korte pauze tot ongeveer 20.50 uur.

Van 20.45 - 2130 uur Lezing.

Tot 22.30 uur gezellig napraten.

b-Kringnieuws januari 2000

b-1

Jaarverslag Kring 1999 1. Vereniging a. Samenstelling bestuur: Het bestuur startte 1999 in de volgende samenstelling: Hein Kurvers: Voorzitter tot 11 mei 1999.

Piet van den Heuvel: Penningmeester tot 11 mei 1999.

Jan Kleyne: Bestuurslid tot 11 mei 1999.

Stan Swarts: Secretaris tot 26 jan 1999.

Kok de Bekker: Bestuurslid tot 26 jan 1999.

Uitgetreden op 26 januari 1999: Kok de Bekker Stan Swarts.

Aangetreden op 26 januari 1999: Cor Gillhaus Frans Sluijter John Vermulst Uitgetreden mei 1999: Hein Kurvers, Piet van den Heuvel, Jan Kleyne.

Aangetreden op 11 mei 1999: Eric Overdijk Roman Jennen Frans van Sundert (benoemd per 19.1.2000) Karel Luyben Het bestuur bestond op 11 mei 1999 uit de volgende samenstelling: Cor Gillhaus voorzitter Frans Sluijter vice voorzitter John Vermulst 1e secretaris Frans van Sundert 2e seàetaris Karel Luyben penningmeester Eric Overdijk, bestuurslid Roman Jennen bestuurslid

b-2

Door het afzeggen enkele dagen voor de jaarvergadering op 11 mei 1999 van een kandidaat bestuurslid zat het bestuur van de Kring met een vacature.

Frans van Sundert is bereid gevonden om deze plaats in te nemen. Omdat het bestuur geen mogelijkheid meer had om via het Kringnieuws deze nieuwe kandidaat aan de leden voor te stellen werd aan de vergadering voorgesteld om Frans van Sundert formeel op de eerstvolgende ledenvergadering te benoemen. Om hun moverende redenen hebben Frans Sluyter en Roman Jennen zich respectievelijk op 1 november 1999 en 1 januari 2000 teruggetrokken uit het bestuur.

Door de benoeming van John Vermulst tot bedrijfsleider van GHS, is hij op 19 januari 2000 uitgetreden uit het bestuur van de Kring.

De samenstelling van het bestuur per 19 januari 2000 is als volgt: Cor Gillhaus: Voorzitter Frans van Sundert : Secretaris Karel Luyben: Penningmeester Eric Overdijk : Bestuurslid Vanaf 19 januari 2000 zijn er in het bestuur van de Kring drie vacatures.

b. Adviseurs: Van 1999 tot op heden zijn de heren Drs R. Hage, Dr W. van Leeuwen en J. Stienstra de adviseurs van onze vereniging. Op 19-1-2000 is Drs. C. Free benoemd tot adviseur.

d. Medewerkers: Het aantal vrijwilligers onder de leden is in 1999 toegenomen. Op 1-1-2000 waren er 230 actief. De verwachting is dat dit aantal dit jaar met enige tientallen zal toenemen. De Kring is een vrijwilligersorganisatie die wordt ondersteunt met een zestal medewerkers met een arbeidsovereenkomst.

Er vindt o.a. een uitbreiding plaats van het aantal werkgroepen. Begin 2000 is er een nieuwe gidsen-opleiding gestart. Ook de vaartochten zullen worden uitgebreid.

Momenteel zijn de volgende werkgroepen actief: Werkgroep "Klein Monument".

Werkgroep "Bouwplannen".

Werkgroep "Openbare Ruimten".

Werkgroep "Binnendieze".

Werkgroep "Gebouwenbeheer".

Werkgroep "Verzamelaars".

Werkgroep "Tentoonstellingen".

Werkgroep "Boschlogie".

Werkgroep "LEF".

(Lezingen, Excursies en Fietstochten) Werkgroep "Kerken en Kloosters".

Werkgroep "Vestingwerken".

Werkgroep "Winde".

Werkgroep "l&C".

(Informatie en Communicatie) Redactie "Kringnieuws".

Redactie "Nieuwsbrief" Werkgroep "Bouwcommissie" Er zijn momenteel twee werkgroepen in oprichting dat zijn: de "Werkgroep Heraldiek" en de "Werkgroep Bossche Beroemdheden".

Voor de werkzaamheden van de diverse werkgroepen verwijzen we u naar de versl~gen. Deze liggen ter inzage in het Kring huis en zijn momenteel op de vergadering aanwezig.

c. Aantal leden: De stand per 1-1-2000 is na volledige opschoning 1794 leden!

Per 1-5-2000 is de stand " ."

Bijzonder actief en die mogen we zeker niet vergeten zijn onze vrijwilligers die zorgen dat het een· en ander bij onze vereniging altijd op rolletjes verloopt zoals:

Kringnieuws maart 2000

Jaarverslag Kring 1999 -

-

-

Gidsen. (Stads-gidsen, Sint-Jan-gidsen, Toren-gidsen, Citadel-gidsen, Zwanen-broedershuis-gidsen, Stadhuisgidsen, Bocuwa-gidsen (Bosse Culinaire Wande-ling) Schippers op de Binendieze.

Onderhoudsmedewerkers voor de boten.

Diverse coรถrdinatoren.

Medewerkers die de diverse opleidingen verzorgen.

Medewerkers die het Kringnieuws en Kringmail bezorgen.

Baliemedewerkers bij de kaartverkoop Binnendieze.

Medewerkers in onze Erfgoedwinkel en Kringhuis.

Medewerkers van het Gebouwenbeheer.

Sinds kort maar zeker al actief de medewerkers op het verenigingssecretariaat.

Medewerkers van de planning Gastheerschap.

Alle andere niet genoemde medewerkers die op een of andere wijze actief onze vereniging steunen.

Voor het geval dat we iemand vergeten zijn: "bij deze onze excuses!!!!".

e. Activiteiten:

Ook in 1999 zijn er een aantal bijzondere activiteiten geweest. We noemen er enkele: Kringnieuws De vernieuwde visie op het Kringnieuws.

De redactie van het Kringnieuws heeft de vormgeving en de lay out van het blad in een nieuw vestje gestoken. Het resultaat mag er dan ook zijn. U heeft dit in het eerste nummer van dit jaar al kunnen zien en het mag dan zeker ook een succes genoemd worden. Ook redactioneel is er een hoop werk verzet. Verder wordt her Kringnieuws o.a. op verzoek van een aantal leden, geseald aangeboden. ( het blad komt niet met een vouw in de brievenbus en het blijft droog) Voor het bewaken en verhogen van de kwaliteit van het blad is er een lezerspanel ingeschakeld.

kringnieuws maart 2000

l&C In 1999 is er onder leiding van Frans Sluyter een werkgroep opgericht met de naam l&C. (Informatie en Communicatie) Een van de doelen van deze werkgroep is het opzetten van een goed lopend en overdag steeds bezet verenigingssecretariaat. De vrijwilligers die dit secretariaat bemannen moeten een aanspreekpunt en vraagbaak zijn voor de overige leden van onze vereniging.

Het ligt in de bedoeling dat deze vrijwilligers in de toekomst ook de diverse verslagen of redactionele stukken op diskette gaan zetten . Zij zullen op die wijze een grote steun zijn voor de diverse werkgroepen van onze vereniging.

Verder heeft de werkgroep l&C op het gebied van computerhardware ook al diverse aanbevelingen gedaan. Dit heeft geresulteerd in de aanschaf van een aantal nieuwe computers. Ook de werkruimte van het verenigingssecretariaat heeft de aandacht. In maart 2000 zullen in deze ruimte ook de benodigde verbeteringen aangebracht worden.

Deze werkgroep is momenteel bezig met het ontwikkelen van een Kring web-site en aansluiting op internet. Dit betekent dat er in de toekomst medio mei 2000 ook een eigen E-mail adres bij de Kring aanwezig zal zijn.

Een probleem momenteel is het telefoonnet van de Kring. Ook hier heeft de werkgroep professionele hulp en advies ingeschakeld. De verwachting is dat er een complete nieuwe centrale aangeschaft moet worden.

LEF

Echter hier kwam alweer het succes van Vincent om de hoek kijken. Er hadden zich meer dan 300 personen aangemeld.

Uiteindelijk zou dit aantal nog zijn opgelopen ware het niet dat de mond op mond reclame aangaf dat er maar 100 personen aan deze dag konden meedoen. Uiteraard kunnen de leden die in april niet aan deze dag meedoen zich op een ander datum inschrijven.

De werkgroep zal uiteraard meer van zich laten horen dan deze abdijtocht. Een en ander zal steeds door een artikel in het Kringnieuws worden bekendgemaakt. (of door een mail) Wooncultuur Van de activiteiten van de Werkgroep "Wooncultuur" het volgende: In 1999 zijn de activiteiten van de groep geleid door de Stichting "Woon en Leefcultuur 's-Hertogenbosch" onder voorzitterschap en Kringgedelegeerde Hein Kurvers.

Het vele onderzoek naar boedels van Bossenaren heeft geresulteerd in een succesvolle thematentoonstelling, een boek en een lezingenreeks. Genoemde stichting eindigt van rechtswege in juni 2000.

Het bestuur van de Kring beraadt zich in samenspraak met het Stadsarchief over de voortzetting van het wooncultuur project binnen de werkgroepstructuur van de Kring.

Vrijwilligersdag Een groot succes was onze jaarlijkse vrijwilligersdag. de opkomst was overweldigend. Deze was zodanig dat op het laatste moment de organisatie moest uitwijken naar andere locaties. We hebben het aan de medewerking van de burgemester te danken dat we o.a. in het stadhuis terecht konden.

De opkomst van 265 personen wil naturlijk ook het een en ander zeggen omtrent de unieke sfeer bij onze vereniging. Al met al kunnen we stellen dat deze dag een zeer geslaagde was.

Er is eind 1999 een nieuwe werkgroep opgericht. De naam van de werkgroep is LEF (Lezingen, Excursies en Fietstochten).

Bij de vrijwilligersdag werd er door de voorzitter Cor Gillhaus al op geweze.n dat Vincent Verberk weer in beeld is bij de Kring. Deze mededeling is door de aanwezigen met luid instemmend applaus begroet.

Inmiddels heeft deze werkgroep al furore gemaakt door een abdijtocht in april 2000 Uit het voorafgaande blijkt hoeveel leden te organiseren. De verwachting va_n de . van onze vereniging zich actief inzetten op werkgroep omtrent het aantal deelnemers zeer vele uiteenlopende gebieden. Het is was ongeveer met een maximum van 70 dan ook lovenswaardig hoe deze vrijwillipersonen ingeschat. Dit was ook het aan- gers een bijdrage leveren in onze verenital wat men bij deze excursie kon verwer- ging aan het uitdragen van de cultuurken. historie van onze stad. b-3

Jaarverslag Kring 1999 4. Gastheerschap en Binnendieze: Bestuur GHS bestaat sinds 11 mei 1999 uit: Frans Sluyter Eric Overdijk Roman Jennen Jose Leenders Kees Nouws In de loop van het jaar zijn uitgetreden mevr J. Leenders en dhr F. Sluyter.

Toegetreden in november 1999 mevr J. v.d. Sanden.

Cor Gillhaus is in november voorzitter geworden van het GHS. Bestuur Binnendieze: Cor Gillhaus Arlan Lesterhuis Jan de Wit Eric overdijk Roman Jennen (uitgetreden jan 200 De jaarverslagen van de beide stichtingen geven u uitvoerige informatie. Deze liggen in het Kringhuis vanaf 1 mei ter inzage.

5. Jaarrekening: Bij het ter perse gaan van dit verslag waren de jaarcijfers nog niet gereed en had de kascommissie zijn werk nog niet kunnen doen.

De jaarrekening ligt ter inzage in het Kring huis op woensdag 10 mei a.s. van 19.00 uur tot 21.00 uur.

Verder ligt er een afschrift van het verslag bij aanvang van de jaarvergadering op 17 mei in de vergaderzaal van 't Dommeltje. 's-Hertogenbosch 15 maart 2000

Het bestuur Cor Gillhaus, voorzitter Frans van Sundert, secretaris Karel Luyben, penningmeester Eric Overdijk, bestuurslid

b-4

Kringnieuws maart 2000