Kringnieuws 2000 11 26 158

KRING JAARGANG 26

1

INHOUD FEESTELIJKE ONTHULLING VAN VIERDE PLAQUETTE .................. "1

Feestelijke onthulling

van vierde plaquette

DE TUINMAN EN DE DOOD OF HET VERBOND VAN GROENENDAAL.. ......... 2 OPLEIDING STADSGIDS 2000 VAN START ........... ............... "."."""".3 CAFÉ VOOR BOSCHLOGEN WEER VAN START ........ 3 NOVEMBER ..........................................4 TWEE NIEUWE BOTEN OP DE BINNENDIEZE ....................................... 5 BOSSCHE BEIAARDWEEK GESLAAGD .................. 8 EEN ECHTE BOSSCHE FAMILIE ............. 9 DOOR DE BOMEN )

DEN BOSCH ZIEN (6) ............. """ ..... 14 SINT-JAN ............... " ..... "" .. "" ............ 14 HENRI BAKKER ....... " ... " ..... """"."" ... 15 'S-HERTOGENBOSCH VOL MUZIEK: BOSSCHE ORGELDRAAIERS: SEMLER, SCHEFFERLIE, PAGANO EN HEESBEEN ... "" ... "" ... " .. 16 DE VIJF VOCALEN VAN DE BLAUWE DRUIF."."" ..... " ..... "" .. ".18 VRIJWILLIGERSDAG MEER DAN GESLAAGD ... """ .. " ... " .... " ................. 19 IN MEMORIAM ." .............. "." .. " ........ 20

Kringnieuws november 2000

Enkele weken geleden werd door de Kring 'Vrienden van 's-Hertogenbosch' in het pand Vughterstraat 14A in onze stad een eervolle vermelding uitgereikt voor de verbouwing van de Blaauwe Druijf. Als dank voor de bijzondere manier waarop de ingrijpende verbouwing aan het pand heeft plaatsgevonden, kende de Kring aan het pand van Harperink een speciale onderscheiding toe in de vorm van een plaquette.

Wethouder F. van Beers onthulde de koperen plaquette, naar ontwerp van Van Baast uit Vught. Op de plaquette is het onderscheiden pand weergegeven alsmede het vignet van de Kring en de rebusarmband van de Stadspijpers.

Driemaal eerder werd door de Kring een plaquette uitgereikt aan een pand. Dat was in 1990 aan Opticien van Warmerdam in de Ridderstraat; in 1992 aan Café Thyl Uilenspiegel aan de Markt en in 1995 kreeg Finkers' de Roosenkrans aan de Hinthamerstraat een plaquette.

Hoe gaat zo'n toekenning in zijn werk?

De werkgroep Het Kleine Monument doet een voordracht aan het bestuur van de Kring. Het betreft doorgaans een pand in de binnenstad van 's-Hertogenbosch, het Zand of de Munte!, waar een commerciële functie wordt uitgeoefend. Tot nu toe betrof het panden van middenstanders, met als doel aan te geven dat de filialisering van de winkelstraten een slechte ontwikkeling is voor de historische stad.

Maar als een pand voldoet aan kwaliteiten als positieve uitstraling op het cultuurhistorisch klimaat, als de winkelfunctie

ondergeschikt is gemaakt aan het pand, als er met respect voor het verleden, met het pand is omgegaan, als waardevolle elementen uit het verleden zijn gehandhaafd, als men genoegen heeft genomen met schoonheid van langere duur en niet met vernieuwing en durf voor de korte termijn, als men bij de verbouwing nauw overleg gehad heeft met de BAM in 's-Hertogenbosch, kortom als men alles in het werk heeft gesteld om de cultuurhistorivervolg op pg. 2

1

vervolg van pg. 1

sche gegevens te bewaren en te bewaken, kan een pand in aanmerking komen voor een eervolle vermelding en een plaquette.

Vijf jaar lang werd er geen plaquette uitgereikt.路 Nu in 2000 werd de vierde plaquette uitgereikt aan Harperink aan de Vughterstraat. Vanuit het Centrummanagement van de stad werd enige tijd geleden een puienprijs ingesteld; zo werd het voor de Kring heel interessant haar eigen mening kenbaar te maken. Voeg daarbij een actieve werkgroep als Het Klein Monument en de sleutel tot de toekenning wordt duidelijk.

Het werd een aangename zondagmiddag; zelfs de overvloedige regen had geen invloed op de warme bijeenkomst.

Voorzitter Cor Gillhaus voerde het woord; werkgroeplid Nort Lammers legde aan iedereen uit hoe men tot toekenning was gekomen. Ook vertelde hij dat de werkgroep een waakzaam oog zal blijven houden op kleine monumenten in de stad. Zo is bijvoorbeeld door toedoen van de werkgroep het beeld van Sint-Pieter behouden gebleven, is er een gevelsteen van de oude brandweerkazerne geplaatst bij het Water en Vuurplein als blijvende herinnering, en is men nu bezig met een inventarisatie van de uithangborden in de stad. Door hantering van het systeem van precariorechten in 's-Hertogenbosch, waardoor winkeliers meer belasting moeten betalen, als zij meer ruimte buiten hun winkelpand in beslag nemen, zijn veel uithangborden verdwenen. Werkgroep Het Klein Monument heeft geconstateerd dat van de 35 ooit gefotografeerde uithangborden er nog maar 15 over zijn. Men is nu bezig met een grondige inventarisatie. Volgens Nort Lammers is het ook doodzonde dat de vaas van Vreugde bij het station verdwenen is. Vroeger was het stationsbeeld ondenkbaar zonder die beroemde vaas.

Sinds de bouw van het nieuwe station is het beeld in geen velden of wegen meer te bekennen. Wethouder Van Beers, die de onthulling verrichtte, reageerde zeer alert naar de heer Lammers toe en beloofde ter plekke dat de vaas van Vreugde binnenkort weer het stationsplein zal sieren . De heer Harperink tenslotte zei zeer blij te zijn met de erkenning van de Kring 'Vrienden van 's-Hertogenbosch'. Hij heeft er tenslotte alles aan gedaan om het pand in zijn karakteristieke gedaante te bewaren.

2

Geschiedenis Het pand van de Blaauwe Druijf dateert uit 1815. De eerste verbouwing van het ka rakteristieke koopmanshuis vond plaats in 1919 door de toenmalige eigenaren Martinus en Wilhelmina Harperink. In 1991 neemt kleinzoon Maarten de zaken over. In al die jaren werd er weinig aan het pand gedaan. Maarten maakt plannen voor een grondige verbouwing. Het duurt tot 1996 voordat de schetsen voor zowel het koopmanshuis aan de Vughterstraat als het achtergelegen pakhuis aan de Stoofstraat klaar zijn. Om de historische waarde niet verloren te laten gaan besluiten architect en eigenaar om de gevel van

de Blaauwe Druijf te hanteren als uitgangspunt voor de nieuwe inrichting van beide panden. Op die manier zijn veel waardevolle bouw -en sierelementen behouden gebleven en dragen pakhuis en koopmanshuis na bijna 2 eeuwen nog steeds bij aan het eigene van de stad 's-Hertogenbosch.

Precies op de dag dat de Blaauwe Druijf voor het 185ste jaar luxe koopwaar in huis heeft, werd de plaquette onthuld. Het loont de moeite om het vernieuwde pand eens met eigen ogen te aanschouwen!

Gerdie de Zeeuw-Nieuwenhuis

'""""'"Il

De tuinman en de dood

of het verbond van Groenendaal iedereen kent wel het gedicht (gemaakt door P. N. van Eyck) over de tuinman die naar lspahan op de vlucht gaat voor de dood, uiteraard tevergeefs, want de dood kunnen wij stervelingen nu eenmaal niet ontlopen. In 's-Hertogenbosch hebben de tuinmannen en de dood dan ook de strijdbijl begraven en een bijzonder verbond gesloten. Dit verbond is begraafplaats Groenendaal geworden: een oase van groen, stilte en rust midden in de stad. Sinds 1858 rusten hier de doden van de stad in een park dat overtuigend bewijst dat natuur een samengaan van dood en leven is. Er is bewust gekozen voor een parkachtige opzet, met veel bomen waaronder oude en eerbiedwaardige exemplaren, en vooral veel heggen waardoor je nooit het idee hebt dat je tussen honderden graven loopt, maar in een stuk natuur waar toevallig enkele grafstenen zijn geplaatst. Er is veel verschil in stenen en monumenten, ook hier zie je hoe de mode verandert door de tijden heen . Een van de mooiste monumenten is dat van Hezenmans die een origineel stukje SintJan op zijn graf heeft staan. Er liggen veel bekende Bosschenaren; de bekendste is missch ien wel monseigneur Zwijsen die in de crypte onder de kapel ligt. In deze crypte liggen verschillende kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders (waaronder alle bisschoppen van na 1853 behalve monseigneur Bekkers}, maar ook een tuinman die elders begra-

ven was naast de rector van het klooster waar hij zijn leven sleet. Bij het opruimen van beide graven wist men niet meer wie nu wie was, dus besloot men de tuinman mee te nemen naar de crypte en daar ligt hij nu tussen de groten der aarde".

Het park is groot en het loont de moeite om er zo maar eens een uurtje rond te dwalen, te kijken naar de ornamenten, te mijmeren over de tand des tijds die hier en daar zo schitterend toeslaat dat natuur en monumenten een geheel zijn gaan vormen. Ook zie je duidelijk cultuurverschillen; zigeuners gebruiken hele andere ornamenten dan bijvoorbeeld protestanten. Bij buitenlandse graven zie je soms zelfs geld liggen dat meegegeven wordt aan de doden voor onderweg. Er is een urnenveld waar urnen onder een klein grafsteentje liggen, ook is er het zogenaamde knekelveld: daar worden de gemalen botten uitgestrooid van de graven die worden geruimd.

Er was behoorlijk wat belangstelling voor de rondleiding die Jan van Haaren en Ad van Zantvliet op 27 augustus organiseerden. Ondanks een wat natte start gingen de aanw猫zigen met een tevreden 'zondagochtendgevoel' naar huis: dat uurtje vrede en rust is precies wat een Bosschenaar op zondag nodig heeft om even zijn grote spreekorgaan tot stilstand te brengen. /nez van Gisteren

Kringnieuws november 2000

Maar liefst 50 nieuwe cursisten gingen begin september van start voor de cursus Opleiding Stadsgids 2000. Een speciale werkgroep, bestaande uit Jan Gielisse, Ton Wasten, Ad Brekelmans en Ad van Dalen, begeleidt de cursisten.

De opleiding is behoorlijk pittig.'s Maandags om de 14 dagen wordt er door gespecialiseerde inleiders een thema verzorgd. Op 8 januari 2001 is er de eerste schriftelijke toets.

•

VAN DE REDACTIE

AANKONDIGING -

Geslaagd bezoek aan asielzoekerscentrum Een van de vele activiteiten die de werkgroep LEF het afgelopen seizoen organiseerde, was een bezoek aan het asielzoekerscentrum in Rosmalen. Vele leden hadden zich voor deze boeiende excursie die op 23 augustus gehouden werd, ingeschreven. Sommigen gingen per fiets, anderen kozen toch voor een sneller ver) voermiddel. Ook onze lay-outman Jack van Elten en echtgenote bevonden zich onder de bezoekers. Razend enthousiast kwam hij met een leuk verhaal terug op de redactie, dat ondergetekende uit zijn mond opgetekend heeft.

Jack: "Het was gezellig dat er zoveel kringleden naar Rosmalen waren gekomen.

In het restaurant kregen we een overheerlijke drie gangen maaltijd opgediend uit diverse internationale keukens. Normaliter zorgt er elke week een andere nationaliteit voor het diner. En passant kregen we tijdens de maaltijd een rondleiding door het centrum. Daartoe werden we in twee groepen opgesplitst."

Het AZC is eigenlijk in drie afdelingen verdeeld. Het voormalig klooster dient voor het korte verblijf (ongeveer een half jaar).

De aanbouw heeft een functie voo r het middellange verblijf (1 jaar). Een caravanKringnieuws november 2000

complex achter de gebouwen is bestemd voor diegenen die al langer dan een jaar in Nederland verblijven. Het geheel maakte diepe indruk op de bezoekers.

Jack: "We hebben vaak zo gauw een oordeel klaar, maar als je ziet onder wat voor omstandigheden deze mensen moeten wonen, krijg je toch bewondering voor hen. Ze staan heel positief in het leven, terwijl ze toch niet onder al te beste omstandigheden hier verblijven." De groep Kringleden liet zich na de rondleiding de rest van het diner goed smaken.

Na afloop overhandigde Vincent Verberk een prachtige prent van de Sint-Jan aan een van de coördinatoren van het Centrum. Onmiddellijk werd er aan de muur van het 'restaurant' een plaatsje vrijgemaakt om de afbeelding goed tot haar recht te laten komen. Overigens wist Jack nog te melden dat de AZC-bewoners in Rosmalen daadwerkelijk een plek in de maatschappij verdienen. "Met elkaar brengen ze in heel Rosmalen ook nog het Brabants Dagblad rond. Dat is toch fantastisch! Voor mij betekende deze avond in Rosmalen daadwerkelijk een avond met LEF !"

Gerdie de Zeeuw-Nieuwenhuis

Café voor Bosch/ogen weer van start Nu het nieuwe Boschlogie-cursusseizoen weer is begonnen, starten het Koning Willem 1 College, de Kring 'Vrienden van 's-Hertogenbosch' en het Stadsarchief, organisatoren van deze cursus, weer met het bekende Boschlogie-café. Dit café wil een ontmoetingsplaats zijn voor de ruim duizend Boschlogen. iedere eerste zaterdag van de maand zijn deze welkom in de Knillispoort aan de Korte Waterstraat om elkaar op een ongedwongen en gezellige manier te ontmoeten. Op sommige van deze zaterdagen zullen korte lezingen gehouden worden. Deze worden telkens aangekondigd.

Op 7 oktober vindt de eerste cafémiddag plaats van 13.00 tot 16.00 uur.

Jac Biemans 3

n 0

v e m b e

Deze keer wil ik u op de hoogte brengen van drie verschillende ontwikkelingen. In de eerste plaats de introductie van nieuwe vrijwilligers in het Kringgebeuren. Het bestuur heeft daarvoor een procedure opgesteld. Ten tweede, veel mensen vragen hoeveel subsidie de Kring krijgt. Dat wil ik graag vertellen. En dan de opgraving naar het Keizershof. Wat een historische rijkdom. Dat mag niet verloren gaan.

Introductie van nieuwe vrijwilligers We bekennen het eerlijk: bij de introductie van nieuwe vrijwilligers ging wel eens iets mis. Het is voorgekomen dat mensen in de winkel kwamen en zeggen dat ze graag iets voor de Kring willen doen en dan weken niets hoorden. Dat kan natuurlijk niet. We willen zorgvuldig omgaan met alle, maar zeker met nieuwe vrijwilligers.

Samen met de twee mensen die verantwoordelijk zijn voor het personeelsbeleid, Gerrit Lenselink en Piet Peters, hebben we een procedure ontwikkeld.

Vanaf nu krijgt iedereen die zich opgeeft als vrijwilliger of die informeert naar mogelijkheden voor vrijwilligerswerk, een brief met een uitnodiging voor een introductiebijeenkomst in het Kringhuis. Zo'n bijeenkomst vindt eens in de tien weken plaats, 's middags en 's avonds. De komende data zijn 14 december 2000 en 8 maart 2001. Ik geef op die bijeenkomsten uitleg over 'hoe de Kring in elkaar steekt' en voor welke onderdelen of functies we mensen nodig hebben. Op die bijeenkomsten zijn er ook praktijkmensen aanwezig die het een en ander kunnen verduidelijken. Aan de aspirant-vrijwilligers wordt een formulier uitgereikt dat thuis ingevuld wordt.

Om de juiste man en vrouw op de juiste plaats te krijgen is het noodzakelijk iets te weten over hun interesse, ervaring en beschikbaarheid. Als dat formulier ingestuurd wordt, volgt een intake-gesprek met de bedrijfsleider of met een van de coĂśrdinatoren. En dan? Dat hangt van uw ervaring en van de functie af. U kunt, onder begeleiding, meteen aan het werk of u volgt een introductieprogramma. In een aantal gevallen vragen we u eerst een opleiding bij de Kring te volgen.

Subsidie Wilt u ook weten hoeveel subsidie de Kring 'Vrienden van 's-Hertogenbosch' van de gemeente krijgt? U zult het misschien niet geloven, maar de Kring krijgt helemaal geen subsidie. Het tegendeel is zelfs het geval. Van de opbrengst van de vaartochten en rondleidingen betaalt de Kring jaarlijks f 140.000,- aan de gemeen4

te als bijdrage voor de restauratie van de vestingwerken.

De inkomsten van de Kring bestaan uit de contributie van de leden en de al genoemde inkomsten uit activiteiten. Nu moet ik er wel bij zeggen dat veel leden hun contributie naar boven afronden. We hebben dus ook inkomsten onder de noemer 'donaties'.

De uitgaven van de Kring stijgen echter fors. Een groot deel van die uitgaven zit in de post opleidingen. Dit najaar is begonnen met de opleiding van 50 nieuwe stadsgidsen . Er worden elk seizoen nieuwe schippers opgeleid en dit jaar hebben 25 Sint-Jan gidsen examen gedaan.

Een andere belangrijke post is huisvesting.

Niet alleen groeit de Kring uit haar huidige jas, ook de ARBO-wet zorgt voor extra kosten. In dit geval zijn het dus overheidsregels die kosten genereren.

De gemeente 's-Hertogenbosch is, mede op initiatief van de Kring, bezig gemeentelijk vrijwilligersbeleid te ontwikkelen .

Daarvoor is een klankbordgroep opgericht, waar de Kring deel van uitmaakt.

Vrijwilligersbeleid wordt in meer gemeenten ontwikkeld. Gemeentelijke overheden zijn zich steeds meer bewust dat vrijwilligerswerk van het grootste belang is voor een leefbare samenleving. In dat kader dringt de Kring 'Vrienden van 's-Hertogenbosch' dringt er bij de gemeente op aan de kosten voor de opleiding van vrijwilligers te subsidiĂŤren. Dat moet dan gelden voor al het vrijwilligerswerk. Het resultaat zullen we zien in de begroting 2001, die in november vastgesteld wordt.

De gemeente organiseert een gemeentelijke vrijwilligersdag op 25 november. Een feest voor vrijwilligers, een gemeentelijk 'dankjewel'! Die dag vindt plaats in het Theater aan de Parade. Mensen die vrijwilligerswerk doen, worden uitgenodigd.

Het Keizershof De opgraving naar het stadspaleis Het Keizershof kent indrukwekkende resultaten. Het is toch ondenkbaar dat die oude fundamenten straks gesloopt worden om daar een parkeergarage te kunnen aanleg-

gen. De Kring heeft samen met de andere vier Monumenten Belangen Organisaties in 's-Hertogenbosch de gemeente gevraagd deze plaats te beschouwen als een cultuurhistorisch monument en zodanige maatregelen te nemen, dat de restanten van het paleis zichtbaar blijven.

Cor Gillhaus

Verzoek

"."'" "' a

De redactie is blij dat het zo goed gaat met het Kringnieuws. Uit alles blijkt dat het blad opmerkelijk goed wordt gelezen. Ook de redactieleden zelf zijn enthousiast over de manier hoe het blad nu tot stand komt. In dit Kringnieuws heeft u al kunnen lezen, dat de Kring zelfs een eigen website heeft geopend die meteen al goed functioneert.

Daarom durven wij u, lezer wat te vragen. Voortaan willen wij de kopij digitaal aangeleverd krijgen. Wie kopij wil aanleveren voor het januarinummer van dit blad zet zijn / haar artikel op een floppy, liefst in Word, of mailt het naar het nieuwe emailadres van de redactie.

Mochten er desondanks nog problemen zijn met de aanlevering van teksten, lukt het u echt niet om het op schijf te krijgen, dan kan de tekst toch ingeleverd worden, maar dan 2 WEKEN voor de inleverdatum van het volgende Kringnieuws. Natuurlijk kunt u te allen tijde de kopij in de redactiebak in de kelder deponeren. Zeker wanneer er foto's bijgevoegd zijn is dit de beste manier!

U vindt de inleverdatum altijd op de achterzijde van het blad.

Hartelijk dank!

Gerdie de Zeeuw-Nieuwenhuis

Kringnieuws november 2000

Twee nieuwe boten op de Binnendiez;""""'ll Een feestelijke avond in de Uilenburg op 1 september 2000 ter gelegenheid van de doop van twee nieuwe boten voor de Stichting Binnendieze.

Onze regionale weerman voorspelt op 1 september 2000 weinig goeds. Vele kaarsjes zijn die dag ontstoken bij de Zoete Lieve Vrouw met het dringende verzoek om ons op zijn minst een mooie avond te bezorgen. De bede is verhoord en het wordt een heerlijke zomeravond die in de Uilenburg begint met paardengetrappel bij de aankomst per rijtuig van de echtparen Bergé en Van der Eerden bij de aanlegsteiger aan de Molenstraat.

Aanleiding is de doopplechtigheid van twee nieuwe boten van de stichting Binnendieze met de namen 'Hein Bergé' en 'Jan van der Eerden'.

De illustere eregasten, gezeten temidden van veel genodigden en nog meer belangstellenden, genieten zichtbaar. In een toespraak spreekt kringvoorzitter Cor Gillhaus over het gebrek aan een duidelijke visie bij de gemeentelijke overheid. "Wij hebben geïnvesteerd in twee nieuwe boten om op de Singelgracht te gaan varen maar we weten nog steeds niet wanneer de gemeente ons daarvoor het groene licht zal geven."

Dan zingt het Binnendiezekoor de twee nieuwe boten en alle aanwezigen vol overgave toe.

Organisator-ceremoniemeester en schipper-gids Ruud Bokeloh nodigt vervolgens de notoire eregasten uit 'hun' boot te dopen. Twee keer spat een champagnefles haar geestrijk vocht tegen een boeg en worden de namen 'Hein Bergé' en 'Jan van der Eerden' onthuld. De twee nieuwe boten vertrekken dan voor hun maidentrip met aan boord natuurlijk de beide redders van onze historische binnenstad en Binnendieze, de heren Bergé en Van der

Hein Bergé en Jan van der Eerden met hun dames bij de feestelijke doop van de 2 nieuwe Binnendieze-boten (Foto Oeds Helmhout)

Oeds Helmhout kan niet alleen fotograferen en schrijven, maar wist ook de toehoorders te vermaken (Foto Wim Schouten)

Eerden met hun dames, benevens een aantal genodigden onder wie de Hele Peer Frans Vennix, buurvrouw Brouwer, de heer Roosmalen namens de gemeente 's-Hertogenbosch, onze ereleden, de Kringvoorzitter en de manager van de stichting Binnendieze, Wil van Wingender.

Intussen wandelen de overige genodigden en belangstellenden naar de Koninginnesteiger bij de jeu de boulesbaan om de beide boten op te wachten en om deel te nemen aan een feestelijke receptie.

De Schutterij lost een kanonschot als saluut bij de aankomst van beide boten na hun eerste vaartocht.

De feestelijke avond wordt gevuld met de muzikale klanken van de Fries-Brabantse

schippersharmonica, het piepjonge schipper-blazersensemble Van toeten noch blazen en het welluidende Binnendiezekoor.

Kringvriend Jan van Haaren declameert in rasecht Bosch een ode aan de Binnendieze en de ceremonie-spreekstalmeester toont zijn literaire talent met twee eigen bijdragen: een gedicht over 'Dieske' en het gedicht Binnendiest. Het is een geanimeerde, feestelijke avond van en voor Binnendieze-vrienden . De bar zorgt dat de glazen gevuld blijven en de harmonicamuziek veroorzaakt spontane samenzang.

Het is al laat als ik dit feestelijke doopfeest verlaat. Lopend over de keitjes in de Uilenburg neurie ik de tekst van het Binnendiezekoor op de wijs van de Zilvervloot: "Heb je van de Binnendieze bootjes gehoord Die dragen roemruchte namen: Johanna en Hendrik, ook Godfried en Jan; Zij krijgen twee nieuwe kompanen .

Hoezee, hoezee, hoezee voor Hein Bergé!

Zo ook voor Jan van der Eerde, zij worden nu geëerd, Hen dankt de Dieze haar bestaan!

De boten dragen met ere Hun beider naam!

Dragen met ere hun beider naam!"

Oeds Helmhout

Het Diezekoor gaf een uitstekende uitvoering (Foto Wim Schouten)

Kringnieuws november 2000

5

www.kringvriendenvanshertogenbosch.~j'" Il Het begin van de website is er! Voorlopig kunt u op onze site drie on derwerpen vinden: Rondvaarten op de Binnendieze, Rondleidingen door de stad en Vereniging.

Het doel van de website is in eerste instantie om de mensen die de Kring en haar activiteiten niet kennen en bezoekers van 's-Hertogenbosch te informeren. Onze boodschap is: 's-Hertogenbosch is een boeiende stad, met een rijke cultuurhistorie. Ga naar het Kringhuis of het Diezehuis en ga met een schipper of een gids van de Kring dat moois bekijken.

Er zijn drie mensen actief bij het ontwikkelen van de site betrokken: Jack van Elten neemt de vormgeving en de techniek voor zijn rekening, Rob Hoogeboom maakt de foto's en ondergetekende zorgt voor de inhoud.

Naast de activiteiten bevat de site achtergrondinformatie over het betreffende onderwerp. Concreet: iets over de geschiedenis van de stad en meer in het bijzonder over onder andere de Sint-Jan. De website is nog niet compleet. Er zullen in de toekomst meer pagina's gemaakt worden met achtergrondinformatie. Ook het deel over de vereniging is nog maar summier ingevuld. We willen ook meer informatie over de winkel en de werkgroepen opnemen. En een rubriek 'voor leden'. Daar beginnen we komend jaar mee. Intussen kunt u de site van de Kring al eens bezoeken: kijk op www.kringvriendenvanshertogenbosch.nl Marjan Vonk

) (advertentie)

Ukunt het zo gek niet bedenken of we hebben er boeken over.

Aili: Hcfncn

BOEKVERKOPERS SINDS 1863

Kerkstraat 27 s-Hertogenbosch Tel. (073161300 12. Fax (073) 612 09 90.

Internet www.boekhandelheinen.ni. E-mail: heinen@boekhandelheinen.ni

6

(advertentie)

Handboekbinden - boelcreslauralie beginnerscursus boekbinden

Stephan Pas Mgr. Prinsenstraal 35 5211 LN 's-hertogenbosch Telefoon 073 - 612 07 46

Kringnieuws november 2000

He t K r in g h ui s : "..

".".Il

het gezicht van de Kring Het Kringhuis wil meer zijn dan een winkel met boeken over 's-Hertogenbosch en een balie waar kaartjes voor rondleidingen te koop zijn. Een informatiepunt over de bezienswaardigheden van 's-Hertogenbosch en de activiteiten die de cultuurhistorie van de stad betreffen. Dat is het toekomstbeeld dat coördinator Elly Diks en haar medewerkers voor ogen staat.

n

0

Veel wandelingen beginnen en eindigen in het Kringhuis. Voor die activiteiten is het Kring huis het ontmoetingspunt, vertelt Elly Diks. Die functie willen we uitbreiden. Het Kringhuis moet een ontmoetingsplek worden voor de vrijwilligers van de Kring en de Kring leden. Een plaats waar ervaringen uitgewisseld worden. Maar het Kringhuis moet meer zijn dan een ontmoetingsplek.

Elly: We streven ernaar dat het Kringhuis een informatiecentrum wordt voor al die mensen die iets willen weten over 's-Hertogenbosch, die een wandeling willen boeken, of die op zoek zijn naar een nieuw boek over de stad. De belangrijkste functie van het Kringhuis wordt: informatie verstrekken en vragen beantwoorden. Het Kringhuis zal een meer uitnodigend karakter krijgen. De informatie waarover we beschikken, wordt toegankelijker gemaakt.

Er is een kopje koffie als het gesprek wat langer duurt. Het Kringhuis wil zich presenteren als hèt gezicht van de Kring.

Alle boeken over 's-Hertogenbosch Een informatiecentrum met een verkoopfunctie, verduidelijkt Elly. Want de verkoop gaat niet weg. We verkopen in het Kringhuis alle boeken over 's-Hertogenbosch die in de handel zijn. We zijn ook zeer alert op nieuwe boeken die over de stad verschijnen. Is een boek niet in voorraad, dan zorgt onze besteldienst dat het betreffende boek binnen twee dagen geleverd kan worden.

Naast de boeken worden souvenirs verkocht. Mooie bekers en bordjes met een stadsgezicht of de Sint-Jan als decoratie.

De unieke flessendoppen van Cor Unum.

Deze aardewerk flessendoppen dragen een figuurtje van Jeroen Bosch. Er is een serie van zes, maar ieder figuurtje is met de hand gemaakt en dus net even anders dan zijn soortgenoot.

In de winkel zag ik ook videobanden met authentieke opnamen over 's-Hertogenbosch uit de jaren 1945 tot 1965 en een cdrom over de Binnendieze. Leuke cadeaus!

Informatiepunt Vijfentwintig zeer gemotiveerde medewerksters zorgen ervoor dat het Kringhuis open is. Zij werken ieder twee dagdelen in de week. Eens in de maand hebben ze een weekend dienst. Zij weten veel meer dan u misschien denkt en ze willen er tegenaan om dat beter over het voetlicht te brengen.

Wilt u bijvoorbeeld een dagje uit met vrienden en hun iets van onze stad laten zien? Een wandeling onder leiding van een gids of aan de hand van een routebeschrijving? Er zijn ook prachtige fietstochten door de stad uitgezet, met veel informatie over architectuur. De toren beklim-

men? En nog iets leuks voor de kinderen?

Of 's avonds een hapje eten? U krijgt daarvoor een aantal tips mee.

In de toekomst zal de informatie ook met behulp van een computer te raadplegen zijn.

Bijscholing De medewerkers zijn enthousiast over de plannen, maar willen graag een steuntje in de rug om die nieuwe taken uit te voeren.

Daarom is er een bijscholingstraject op poten gezet. Dat betekent veel extra werk.

Elly zoekt iemand die samen met haar de plannen voor de verdere ontwikkeling van het informatiepunt wil begeleiden.

De erfgoedwinkel stopt Een erfgoedwinkel is een verkooppunt van de Stichting Promotie Nationaal Erfgoed.

Deze stichting verkoopt leesplankjes, tollen, kleppers en ander speelgoed en lesmateriaal uit grootmoeders tijd. Lange tijd is het Kringhuis zo'n verkooppunt geweest.

Daar komt per 1 januari 2001 een eind aan. Er is besloten dat in het Kring huis uitsluitend producten worden verkocht die te maken hebben met 's-Hertogenbosch . De ruimte die op deze manier ontstaat, kan goed gebruikt worden. Om meer informatie zichtbaar te tonen bijvoorbeeld. En, nu nog toekomstmuziek, voor de inrichting van een koffiekoek, waar je even rustig met mensen kunt praten. Zo zal het Kringhuis deze winter gestalte krijgen.

Marjan Vonk

Openingstijden van het Kringhuis gedurende het winterseizoen 2000-2001 van 21 oktober tot 1 april: In de wintermaanden vervalt de opening op donderdagavond; het Kring huis sluit zondags om 15.30 uur. Zie voor de openingstijden ook de laatste pagina van dit Kringnieuws.

het Kringhuis in de Kruisstraat (Foto's Marjan Vonk)

Kringnieuws november 2000

Nieuw: Vanaf half november kunt u bij het kringhuis cadeaubonnen kopen in een prachtige uitvoering, ontworpen door José Snellens. Zij kunnen alleen in het Kringhuis ingewisseld worden. Maar dat is geen bezwaar: met alle boeken die hier aanwezig zijn, met de echte Bossche souvenirs is er volop keus.

Het Kring huis staat op de jaarlijkse boekenmarkt van Boekhandel Heinen in de N.H. kerk.

Op de koopzondag voor Sinterklaas is er in het Kringhuis een Sinterklaasmarkt

7

VAN DE REDACTIE

Bossche beiaardweek geslaagd Inmiddels is het al weer twee maanden geleden dat de Bossche Beiaardweek gehouden werd. Toch komen we daar nog even op terug.

De Bossche Beiaardweek werd op het stàdhuis geopend door Herman Durville, voorzitter van de 's-Hertogenbossche Beiaard Stichting. Hij bracht dank aan de Kring 'Vrienden van 's-Hertogenbosch' die zoveel invloed heeft gehad op het welslagen van de Beiaardweek.

Wethouder Van Beers somde een overzicht van klokken op en concludeerde dat deze "cultuurhistorische pracht in ere gehouden moet worden". Heel belangrijk vond hij het dat de beiaard in de Sint-Jan bespeelbaar blijft. Van Beers complimenteerde de aanwezige beiaardiers Jef en Joost van Balkom met hun doorzettingsvermogen en liefde voor de beiaard.

Ook de voorzitter van de Kring, de heer Cor Gillhaus, kwam aan het woord. Hij had uitgerekend dat Joost van Balkom precies dit jaar zijn koperen jubileum als beiaardier vierde en bood de verbouwereerde jubilaris een prachtig boeket bloemen aan. Ook bracht hij dank aan de werkgroep Klokkeninventarisatie van de Kring. Deze is niet alleen bezig met de inventarisatie van klokken in en rondom 's-Hertogenbosch, maar deed ook mee aan de samenstelling van de klokkententoonstelling en de expositie in het stadhuis bij gelegenheid van 85 jaar stadsbeiaardiers Van Balkom.

Daarna toog het gezelschap naar de Bouwloods van de Sint-Jan waar de ten-

ontroerd horen de heren Sjef en Joost van Ba/kom de vele lovende woorden aan van de diverse sprekers bij de opening van de beiaardweek en de twee exposities (Foto Gerdie de Zeeuw-Nieuwenhuis)

toonstelling werd geopend. Op 21 oktober is de succesvolle expositie weer gesloten, maar veel Bosschenaren hebben een idee kunnen krijgen van het belang van

Voor de veertiende keer werd er dit jaar een Open Monumentendag georganiseerd. Ditmaal stond het thema Water in 's-Hertogenbosch centraal. Landelijk was het thema Water en monumenten. Met name de Kring 'Vrienden van 's-Hertogenbosch' nam veel aantrekkelijke programmaonderdelen voor haar rekening.

Zo was er een waterbouwkundige rondrit en werd een bezoek gebracht aan de gemalen in Gewande. Verder waren er vrijwilligers actief in het Stadhuis, de Citadel, het Zwanenbroedershuis en de Erfgoedwinkel. Met name de bustocht trok veel bezoekers. Het werd een unieke tocht. Ook kon men meedoen aan een speciale stadwandeling. Deze bracht belangstellenden op verschillende aantrekkelijke plaatsen in 's-Hertogenbosch, waar het water ooit een rol speelde en nu soms nog steeds speelt. Opnieuw hadden veel historische panden hun deuren

(advertentie)

~

~

Il 1

1111 : 11 11

~~11 [)~

L.:

·-

8

--

-

DE FLEURIST Boeketten en bloemdekoraties

Hinthamerstraat 97

5211 MH 's-Hertogenbosch

~ Tel/Fax: 073 - 61416 33

beiaards en klokken in 's-Hertogenbosch en wijde omgeving.

Gerdie de Zeeuw-Nieuwenhuis

Waterstaatkundige werken in 's-Hertogenbosch gepresenteerd. Er waren veel belangstellenden bij deze presentatie. Overigens werden de vele vrijwilligers na afloop van Monumentendag ontvangen op het Bossche Stadhuis. En het was daar nog lang gezellig ...

(Foto Gerdie de Zeeuw-Nieuwenhuis)

geopend en kon men een blik in diverse interieurs werpen. Men kon varen bij de Grote Hekel en er was een vaartocht op Dommel en Dieze. Kortom, er viel veel te beleven. Voeg daarbij het schitterende weer en men kan concluderen dat Monumentendag 2000 geslaagd mag heten.

Gerdie de Zeeuw-Nieuwenhuis

Kringnieuws november 2000

De Gruijter: een

echte Bossche

Momenteel is er in het Noordbrabants Museum een tentoonstelling te bezichtigen over het kruideniersimperium De Gruyter. De oprichter van dat bedrijf, in 1818, was Bosschenaar Piet de Gruijter (met de puntjes op de ij), van beroep grutter. De combinatie van de achternaam de Gruijter en het beroep grutter maakte mij nieuwsgierig. Waren de verre voorouders van Piet wellicht ook grutter? Verder is mij bekend, dat in 's-Hertogenbosch nóg een familie De Gruijter woont. Is deze verwant met de familie van Piet en zo ja hoe? Tenslotte vroeg ik me af, waar de familie De Gruijter oorspronkelijk vandaan komt. Door een uitgebreid onderzoek heb ik deze drie vragen kunnen beantwoorden. De belangrijkste conclusie van dat onderzoek is: de familie De Gruijter is een echte Bossche familie. De familie woonde al in de 16e eeuw in 's-Hertogenbosch.

0

De stamvader Als stamvader van de familie geldt: 1 Dielis Corneliszoon de Gruijter, ook genoemd Gielis de Gruijter of Gruijters. Over hem is mij weinig bekend. Hij was gehuwd, maar de naam van zijn vrouw is niet in de doopakten van hun kinderen vermeld.

Dielis laat in de Sint-Janskathedraal drie zonen dopen: Cornelis, gedoopt 21 maart 1572, zoon van Gielis Gruijters. Hij volgt onder ll.

doopakte van Cornelis de Gruijter (DTB 28, folio 165vs)

2 Peter, gedoopt 3 juli 1573 (DTB 2B, folio 196),zoon van Gielis Gruijters 3 Andries, gedoopt 13 december 1574 (DTB 2(, folio 225), zoon van Dielis Cornelis die Gruijterszoon. Deze aanduiding zou erop kunnen wijzen, dat de grootvader van de dopeling, Cornelis, van beroep gruijter = grutter was. Bewijzen ontbreken helaas.

Over het beroep van Dielis de Gruijter heb ik weinig kunnen vinden. Vermoedelijk was hij speldenmaker: op 16 september 1576 wordt in de Sint-Jan gedoopt (DTB 2(, folio 261): Jan, zoon van Hendrik Meussen triphouder. Als doopgetuigen treden op: Jan die Gruijter en Gielis die Gruijter ambo (= beiden) spelmakers (= speldenmakers). De naam de Gruijter komt in die tijd zo weinig voor, dat het een terechte veronderstelling is, dat de hier Kringnieuws november 2000

genoemde Gielis dezelfde is als bovengenoemde Dielis Cornelis de Gruijter.

De tweede tot en met de zesde generatie 11 Cornelis Gielis de Gruijter, gedoopt 21 maart 1572, trouwt tussen 1 en 28 augustus 1594 in de Sint-Jan (DTB 27) met Merike Bastiaans.

Uit hun huwelijk is onder andere geboren: Wouter, gedoopt Sint-Jan 21 augustus 1601, volgt onder 111.

Over Cornelis zelf heb ik weinig informatie kunnen vinden.

Wel vond ik enige belangrijke akten, waarin zijn kinderen worden genoemd.

Op 1 april 1626 geven Antonius en Elisabeth, kinderen van wijlen Cornelis Gielis de Gruijter bij hem en Merike zijn nagelaten weduwe verwekt, volmacht aan hun moeder om penningen te ontvangen uit de boedel van Assuerus Andriessen, hun oom van vaderswege 111 • Uit een akte van 24 december 1638 blijkt dat Wouter en Merike nog meer kinderen hadden. Op die dag wordt er een inventaris opgemaakt van alle goederen, die toebehoren aan Peterke Cornelis de Gruijter, eerst weduwe van Aert Aerts van Helmont, daarna van Jan Claassen van Diepen-beeck, en nu toekomstig echtgenote van Gerrit Jacob Huijgermans, hoedenmaker. Uit deze akte blijkt dat Peterke een zus Catharina heeft en een broer Wouter. Verder wordt meegedeeld, dat hun moeder Merike heet en dat hun andere broers en zusters Bastiaan, Geertrui en Antony heten 121 • Peterke zou overigens later nogmaals huwen, voor de vierde keer. Haar vierde echtgenoot was Aert Jansse van Schijndel, koopman van granen. Deze Aert is aanwezig op 15 oktober 1660 met zijn zwa-

fami;~:JI

ger Wouter Cornelis de Gruijter bij de opening van het besloten testament, dat hun zus en schoonzus Catharina Cornelis de Gruijter op 10 april 1660 heeft gemaakt.

In dat testament schenkt Catharina onder andere een legaat aan haar broer Wouter en diens zoon Cornelis (3).

111 Walterus Cornelis de Gruijter, gedoopt

21 augustus 1601 (Sint Jan), trouwt Catharina Reijnen van Boxtel.

Walterus (Wouter) had hetzelfde beroep als zijn grootvader: In een akte van 20 september 1638 wordt hij, oud 37 jaar, als spelmaker (= speldenmaker) vermeld 141 • Het archief van het speldenmakersgilde is helaas niet bewaard gebleven. In het oud-archief van 's-Hertogenbosch is echter toch nog te achterhalen, dat Wouter de Gruijter in de jaren 1634-1649 gesworene speldenmaker was 151 en van 1650-1658 deken van het speldenmakersgilde 161 • In 1659 wordt hij voor het laatst als spelmaker vermeld 171 • Wouter is overleden voor 24 januari 1664. Op die dag is Catharina Reijnen, weduwe van Walterus de Gruijter, doopgetuige bij haar kleindochter Waltera, dochter van Reijnerus de Gruijter en Digna van de Ven. Op 25 juni 1669 maken Aert Janssen van Schijndel en zijn vrouw Peterke de Gruijter een testament 181 • Peterke schenkt een legaat aan Reinier, de zoon van Wouter de Gruijter haar broer zaliger. Tot haar erfgenamen benoemt zij onder anderen de drie kinderen van haar broer Wouter, met name Cornelis, Reijnier en Allegonda.

Walterus had onder andere een zoon Reinerus, gedoopt 15 januari 1634 (Sint-Jan): hij volgt onder IV. Walterus' dochter Allegonda maakte op 12 mei 1688 als dochter van Wouter de Gruijter en Catharina van Boxtel een testament en legateert aan onder anderen Dingena, weduw.e van Reijnier de Gruijter, en de kinderen van die weduwe, met name Waltera, Johannes, Maria, Catharina, Jacobus en Willem ijn 191 • IV Reinerus de Gruijter, gedoopt 15 januari 1634 (Sint-Jan), ondertrouwt 31 vervolg op pg. 10

9

vervolg van pg. 9

maart 1663 Dingena van de Ven. Hij woont in 1663 in de Karrestraat, zij in de Corenstraat.

Vllb. Zij worden de stamvaders van twee takken van de familie De Gruijter.

Joannes is de voorvader van de grutters 1131 en Wilhelmus is de voorvader van de 'andere' familie De Gruijter.

Eerst wordt nu de tak Wilhelmus behandeld en daarna de tak Joannes.

Tak Wilhelmus

ondertrouwakte van Reinerus de Gruijter (DTB 224)

VIia Wilhelmus de Gruijter, gedoopt 3 november 1732 (Sint-Jan), overleden 27 augustus 1808, ondertrouwt op 24 juli 1773 met Francisca Campanje.

Reinerus' sterfdatum is onbekend, maar moet vallen voor 12 mei 1688 191 • Zijn weduwe Digna van der Ven is nog in leven op 6 januari 1700, op welke dag zij een huis staande in de Beursestraat, dat zij bezit, voor zeven jaar verhuurt aan Antony Rossums 1101.

doopakte van Wilhelmus de Gruijter (DTB 21)

Uit hun huwelijk is onder anderen geboren: Johannes, volgt onder V

Een van hun kinderen is: Jacobus, volgt onder VIiia

V Johannes de Gruijter, gedoopt 30 juni 1668 (Sint-Jan}, ondertrouwt 1. 30 oktober 1688 Elisabeth Palmans (uit Maastricht) en trouwt 2. 18 januari 1722 Lucia Trombol. Johannes woonde in 1688 en in 1722 in de Beursestraat.

Hij maakte tweemaal een testament.

De eerste maal is dat samen met zijn eerste vrouw Lijsbet Pallemans op 13 april 1708 1111 en de tweede maal op 24 augustus 1719 als haar weduwnaar 1121• In het laatste testament benoemt hij als voogd over zijn nog onmondige kinderen Jacobus zijn broer en Reinier zijn zoon. Johannes' sterfdatum is niet bekend, maar moet vallen voor 23 september 1725 op welke dag zijn weduwe hertrouwt met Antony van de Kruisstraat.

VIiia Jacobus de Gruijter, gedoopt 15 maart 1787, trouwde driemaal. De eerste maal gebeurde dat op 16 januari 1813 met Catharina Moor, gedoopt 3 oktober 1788, overleden 12 september 1816. Jacobus is van beroep speldenmaker (!). Zijn tweede huwelijk vond plaats op 11 november 1821 met Johanna Maria Kohlen, geboren Maastricht ca. 1770, overleden 22 juni 1845. Jacobus is dan metselaar. Het derde huwelijk vond plaats op 21 februari 1852, de derde bruid was Hendrina Adanck, geboren 14 oktober 1815. De bruidegom is dan metselaars-knecht. Jacobus woonde in 1822 aan de Kleine Hekel D 417 1141. Hij maakte in datzelfde jaar met zijn

tweede echtgenote een testament 1151 • Jacobus overlijdt op 16 februari 1855.

Uit zijn derde huwelijk(!) is geboren: IXa Renardus Wilhelmus de Gruijter, geboren 4 juni 1853, overleden 5 februari 1917, trouwt 19 juli 1879 met Catharina Werts. Bij zijn huwelijk en de geboorte van zijn zoon Leonardus Johannes (Xa) was hij steenhouwer.

Toen deze zoon in 1908 trouwde, was Renardus tabaksbewerker. Als hij overlijdt, is hij zonder beroep.

Xa Leonardus Johannes de Gruijter, geboren 14 oktober 1888, trouwt 28 februari 1908 met de uit Vught afkomstige Francijna Westerlaken. Hij was sigarenmaker van beroep toen hij trouwde. Leonardus Johannes is de enige van de tak 'Wilhelmus de Gruijter"', die als gezinshoofd wordt vermeld in de collectie gezinskaarten over de periode 1920-1936!

Tak Johannes Vllb Joannes de Gruijter, gedoopt 18 november 1734 (Sint-Cathrien}, begraven 1 april 1805, trouwt 4 mei 1755 Catharina Nederveen.

Een van hun kinderen is: Vlllb Henricus de Gruijter, gedoopt 2 november 1765 (Sint-Cathrien), overleden 3 december 1843, trouwt 1. te Heusden op 13 mei 1794 met Hendrica Petronella de Kroon en ondertrouwt 2. 5 februari 1797 Antonetta Heeren.

Henricus was van beroep koopman toen hij op 11 maart 1795 een testament maakte met zijn eerste echtgenote Hendrica Petronella de Kroon 1161• Zij wordt kort daarna begraven, op 17 maart 1795.

Uit het eerste huwelijk is onder anderen geboren: Reinerus, volgt onder VI VI Reinerus de Gruijter, gedoopt 22 februari 1691 (Sint-Jan}, trouwt 26 juli 1711 Johanna Baijens. Uit hun huwelijk worden o.a. twee zoons geboren: Guilielmus (= Wilhelmus}, gedoopt 3 november 1732 (Sint-Jan), volgt onder VIia en Joannes, gedoopt 18 november 1734 (Sint-Cathrien), volgt onder 10

doopakte van Joannes de Gruijter (DTB 48)

Kringnieuws november 2000

doopakte van Petrus de Gruijter (DTB 49)

Op 4 februari 1797 wordt Henricus, nog steeds koopman, vermeld als weduwnaar.

Hij heeft uit zijn eerste huwelijk een zoon Petrus. Hij gaat hertrouwen. In de akte worden ook de grootvaders van Petrus genoemd, te weten Petrus de Kroon, wonende te Heusden en Jan de Gruijter, wonende 's-Hertogenbosch <111• In 1814 en 1822 is Henricus de Gruijter van beroep grutter. Hij woont dan met zijn gezin aan de Vughterdijk 137 11 •1• Uit het eerste huwelijk is geboren: IXb Petrus de Gruijter, gedoopt 13 maart 1795 (Sint-Cathrien), overleden 23 februari 1867, trouwt 15 mei 1818 Anna Verhuist.

Deze Petrus is de oprichter van de firma De Gruijter. Bij zijn huwelijk is hij van beroep koopman, maar in 1822 wordt hij als grutter vermeld en hij woont dan met zijn gezin aan de Hooge Steenweg A 208 11•1• Hij heeft een uitgebreid nageslacht.

In de collectie gezinskaarten van 19201936 worden vier gezinshoofden De Gruijter vermeld. Drie zijn nazaten van Piet en een behoort tot de eerder vermelde tak Wilhelmus (zie Xa). Hierna is in het kort aangegeven, op welke manier deze drie gezinshoofden (Xlb, Xlla en Xllb) met Piet verwant zijn.

Piets zoon is: Xb Ludovicus Antonius de Gruijter, geboren 1 april 1833, koopman, overleden 27 december 1911, trouwt 5 april 1869 Maria Elisabeth Lombaers.

Zij hadden onder andere twee zonen (Xla en Xlb): Xla Lambertus Josephus Leonardus Maria de Gruijter, geboren 21 november 1873, trouwt Maria Anna Brigida van den Heuvel.

Hun zoon is: Xlla Ludovicus Wilhelmus Antonius Maria de Gruijter, geboren 16 juli 1900, koopman, trouwt Dorothea Paula Martha Dorsemagen, geboren Antwerpen 20 februari 1907.

Xlb Jacobus Alphonsus Antonius Maria de Gruijter, geboren 9 juni 1875, grutter (bij zijn huwelijk), later koopman, trouwt 8 juli 1899 Johanna Leonarda Hubertina Vermeulen, geboren 23 november 1878. Hun zoon is: Xllb Gerardus Johannes Maria de Gruijter, geboren Utrecht 6 juli 1902, koopman, trouwt Nijmegen 1 februari 1926 Olga Elisabeth Brenninkmeijer, geboren Amsterdam 10 juli 1905.

Theo van Herwijnen

)

Noten: Alle genoemde bronnen bevinden zich in het

7

Als noot 5, folio 316v (1659)

gemeentearchief van 's-Hertogenbosch. Als in het

8

N. 2671, folio 320, 25 juni 1669

hiervoor staande geen geboorte-, huwelijks- of over-

9

N. 2825, folio 266, 12 mei 1688

lijdensplaats

10 N. 2877, folio 49, 6 januari 1700

is vermeld,

is 's-Hertogenbosch

bedoeld. Da afkorting DTB staat voor collectie Doop-

11

' Trouw- en Begraafboeken.

12 N. 2939, folio 443, 24 augustus 1719

N. 2930, folio 120, 13 april 1708

N = Notarieel archief

13 Over zijn nageslacht is het een en ander gepubliceerd in Paul Kriele: De Gruyter's Snoepje van

1

N. 2667, folio 65, 1 april 1626

de

2

N. 2667, folio 31 lvs, 24 december 1638

's-Hertogenbosch en in het Brabants Dagblad

3

N. 2694, folio 236vs, 15 oktober 1660

4

N. 2667, folio 658, 20 september 1638

5

6

Oud-archief van 's-Hertogenbosch (OSA), inven-

Week,

uitgeverij

Bastion

Oranje

van 26 september 2000.

14 Volkstellingsregisters van 's-Hertogenbosch 1814en1822

tarisnummmer 3071, folio 109v (1634), folio

15 N. 3777, akten 66 en 67, 14maart1822

129 (1638), folio 214v (1643) en folio 255vs

16 N. 3439, folio 225, 11 maart 1795

(1649)

17 N. 3440, folio 208, 4 februari 1797

HV 's-Hertogenbosch Verwerstraat 75, 's-Hertogenbosch, 3 september 2000 (genaamd: "In Sichem") telefoon (073) 6132689 Op vrijdag 1 september viel Hein Bergé en ondergetekende de eer te beurt twee nieuwe rondvaartboten voor de Stichting Binnendieze te mogen dopen, die onze namen gingen dragen. Ik ben heel dankbaar voor de waardering die daaruit spreekt voor onze jarenlange strijd tegen de dempingsplannen en de strijd die wij voerden voor het zinvolle behoud van ons culturele erfgoed.

Toch is dat niet alles. Want deze naamgeving aan een zo kostbare investering toont tegelijkertijd dat wij niet langer alleen staan in onze strijd. Er is al jaren een zeer grote groep van enthousiaste en bewogen medestanders die zich belangeloos met veel energie inzet voor datzelfde doel.

Dat is ook wel nodig. Want ook de laatste tijd gaat er nog veel mis met de stedebouwkundige structuur van de stad, de inrichting en het gebruik van de openbare ruimte, het beschermd stadsgezicht, de nieuwe architectuur en de al dan niet geregistreerde monumenten. Het telkens weer zien van onze namen op de twee boten zal onze strijdmakkers en andere medestanders eraan herinneren dat het niet alleen nodig, maar ook zinvol is om waakzaam te blijven en steeds weer de strijd aan te gaan voor een goed beheer van ons zo waardevolle erfgoed. Daarmee stijgen de rondvaarten uit boven de sfeer van een toeristische attractie en voegen wij energie toe in plaats van die aan de stad te onttrekken .

Voor een goed beleid hierin is het nodig telkens weer terug te koppelen naar het wezen en de essentie van het niet te vervangen kunstwerk dat onze mooie stad is, waarvoor wij de verantwoordelijkheid dragen en die veel dieper gaat dan wat wij met onze fysieke zintuigen kunnen waarnemen.

Als we daarnaar handelen zullen we de bouwmeesters die na de grote stadsbrand van 1463 onze stad hebben herbouwd en met kennis van haar betekenis van nog meer allure hebben voorzien dan zij al had, oprecht in de ogen kunnen zien. Zij zijn onder ons!

Als noot 5, folio 260 vs (1650), folio 292vs (1655) en folio 311 v (1658)

Kringnieuws november 2000

Jan van der Eerden

11

Bossche Bieren d

e

e

Er is nog steeds leven in de brouwerij. In vervolg op het eerste verhaal in het Kringnieuws, jaargang 26 nummer 1, is er toch weer het een en ander gebeurd. We hebben toch maar geboft dat Heineken al ruim 50 jaar bier brouwt in 's-Hertogenbosch en dat door middel van het bekende groene etiket de naam van onze stad zo de hele wereld rondgaat en wordt uitgedragen. Het is voor mij niet onbekend dat menigeen, als ik ergens in het buitenland praat over 's-Hertogenbosch, weet dat dit de stad is waar Heineken gevestigd is. Dit heeft weer voordelen voor het Genootschap tot behoud van de naam 's-Hertogenbosch . Goed voorbeeld doet goed volgen. Zo kom ik vanzelf op een van de dragers van dit Genootschap, Jan van Kollenburg. En van het een komt het ander, want 3 oktober jongstleden vierden Jan en zijn gezin het 25-jarig bestaan van Café Bar Ie Duc (waar trouwens Heinekenpils het huismerk is). Maar bovenal is Jan boven jan met zijn eigen brouwerij. Op 21 juni 2000 kwam Brouwerij van Kollenburg, in de onderaardse gewelven en kelders van Café Bar Ie Duc, met een nieuw bier op de markt, te weten Kolleke Jonge Jan. Al met al een mooi resultaat om in een jaar tijd twee bieren van de tap te hebben uit eigen brouwerij. Inmiddels is het ook zo dat deze bieren op fles te koop zijn. Verder heeft Jan de afgelopen maanden al de diverse bierfestivals bezocht om zijn Kollekes (en 's-Hertogenbosch) te promoten. Dit heeft zeker zijn vruchten afgeworpen. Wat nog in ontwikkeling is en dadelijk in principe alleen via internet is te bestellen: de houteren Kollekes geschenkkistdoos (of wat de naam in de toekomst ook mag wezen). Hierin is aanwezig Kollekes bier en informatie over 's-Hertogenbosch en Nederland. Maar de deksel is toch wel het mooiste van de 'kist-

1

1

1

Ledenvergadering woensdag 17 januari 2001 om 19.30 uur in de Azijnfabriek met aansluitend nieuwjaarsreceptie

doos'. De vorm van Nederland is erop geplaatst met in het midden, op de plek waar de wijzers zitten, staat 's-Hertogenbosch als middelpunt. Jan bruist van de ideeën, er zullen er nog veel volgen.

Ook Peter Bergmans van de Mitra in Orthen zit niet stil. Hij heeft in het voorjaar het Bossche Witbier en recentelijk Den Bossche Bok op de markt gebracht. Nog steeds gebruikt hij als basis het Binnendieze -etiket. En wederom heeft Jan van der Eerden van mij namens de Bossche bevolking het eerste exemplaar gehad. Hadden daar de nieuwe boten op 1 september niet mee gedoopt moeten worden?

In ieder geval zijn de producten van zowel Jan als Peter populaire geschenken geworden tot ver buiten onze stadsgrenzen.

Mocht u als lezer nog om een cadeau-idee verlegen zitten, hier is uw kans. Mocht u nog twijfelen: bij Jan kan direct aan de tap geproefd worden.

Intussen is ook bij Hotel Terminus sinds begin oktober Folkie van de tap verkrijgbaar. Een bier exclusief gebrouwen voor het hotel. Het komt wel van een brouwerij uit België (van Eekeren voor de kenners onder ons). Maar ook daar zijn ze zich nu nog meer bewust dat 's-Hertogenbosch bestaat. Hebben we toch weer een link met het land van de stichter van onze stad. U ziet: er is leven in de brouwerij.

Een grote overeenkomst hebben ze in ieder geval alle drie. Dat ze (bijna) op internet staan voor de promotie van hun product en zeker niet op de laatste plaats: van 's-Hertogenbosch.

Rob Hoogeboom

12

Uitnodiging

Agenda: 1 Opening door de voorzitter met nieuwjaarstoespraak 2 Verslag van de ledenvergadering van 17 mei 2000 3 Begroting 2001. Deze ligt vanaf 5 januari 2001 ter inzage in het Kring huis 4 Benoeming Adviseur van de Kring Voorgedragen wordt de heer Prof.

Dr. Bijsterveld 5 Benoeming bestuurslid Voorgedragen wordt mevrouw J. van de Sanden 6 Rondvraag 7 Sluiting van de vergadering Aansluitend: Nieuwjaarsreceptie om 20.30 uur.

Toelichting op de agenda ad 2:het verslag van de vergadering van 17 mei 2000 is geplaatst in het Kringnieuws 4 van juli 2000; ad 4: het bestuur stelt het zeer op prijs Prof. Dr. Bijsterveld voor te dragen als Adviseur; ad 5:benoeming bestuurslid. In het bestuur zijn al geruime tijd vacatures. Jannie van de Sanden is bereid gevonden om plaats te nemen in het bestuur. Zij is al geruime tijd lid en actief vrijwilliger bij de Kring. Zij fungeert al enige tijd als bestuurslid van Gastheerschap.

Mevrouw van de Sanden heeft zich in de voorbije periode een kundig en collegiaal bestuurder getoond en het bestuur ondersteunt haar benoeming dan ook van harte.

Frans van Sundert, secretaris Kringnieuws november 2000

)

Moette nou toch's kijke

De Witte Duif

Het pand De Witte Duif of Het Duifje aan de Markt 37 stamt uit het begin van de zestiende eeuw en heeft een rijke geschiedenis.

Sinds 1537 toen het in handen was van Gerard van Vladerachen, heer van Geffen, wisselde het herhaaldelijk van eigenaar.

In 1693 werd het een apotheek, met als apotheker een zekere Johannes Bouten. In 1787 heeft er naar alle waarschijnlijkheid een cafĂŠ in gezeten omdat toen de kastelein Gerrit van der Meyden zijn bovenkamer verhuurde aan de Vaderlandsche SociĂŤteit, die in 1786 was opgericht. In 1885 komt het pand in handen van Gerard Mettrop die er een kantoorboekhandel begint. Gerard was gehuwd met Marie Ruygers; het echtpaar [lig = had 9 kinderen, van ,,,,_._,. wie de bekende dokter Mettrop, bij vele oudere Bosschenaren als ........ 'onze dokter 'voort..... " " "....". . "..""- . leeft.

Door Gerard is de benedenpui vernieuwd.

Later heeft deze nog ~ enkele veranderingen ondergaan.

Het pand Het Witte Duifje (weer een andere naam) wordt in 1936 verkocht aan de nieuwe eigenaar, de in 1894 te Bolsward geboren heer P. Alten burg die al in de winkel van Mettrop werkte. Hij wist zakelijk de moeilijke crisisjaren en de oorlog door te komen. In 1943 werd de eerste grote verbouwing gestart. Tijdens de bevrijding van onze stad in oktober 1944 werd de gevel flink beschadigd. Na provisorisch herstel begon in 1948 de tweede grote verbouwing waarbij de oude winkelpui geheel vernieuwd werd. Daarbij werd alle medewerking verleend door het gemeentebestuur van 's-Hertogenbosch.

-

Kringnieuws november 2000

De derde grote verbouwing dient zich in 1959 aan, gevel en interieur worden verbouwd naar de wensen van de tijd.

Paniek in het Duifje Eind zestiger jaren wordt het naast gelegen pand Hotel Noord-Brabant van Piet Mulders aangekocht door C & A. Het hotel krijgt een grondige verbouwing. Men had er alles aan gedaan om de panden naast C & A bij de werkzaamheden zo veel mogelijk te beschermen. Toch gaat er iets fout: het historische pand van Mettrop dat op de Monumentenlijst staat, gaat verzakken.

Paniek dus.

Snel worden er maatregelen getroffen om de schade zoveel mogelijk te beperken.

Het pand moet in allerijl ontruimd worden.

Het Schrijfwarenhuis Mettrop krijgt een tijdelijk onderkomen in een noodgebouw op het Burgemeester Loeffplein. Na een jaar kan men weer in het gerestaureerde pand aan de Markt terug.

100 Jaar en echte Bosschenaren In 1981 heeft Mettrop zijn 100-jarig bestaan gevierd dat niet zomaar voorbij is gegaan. Van 16 tot en met 30 mei wordt er open huis gehouden. Er worden oude attributen uit het schrijfmuseum in Tilburg gehaald en tentoongesteld. Er zijn demonstraties kalligraferen en een schriftkundige geeft les in handschriftverbeteringen.

De heer Altenburg en zijn familie zijn echte Bosschenaren geworden. Dit kan men afleiden uit een brief die hij in 1963 schrijft naar de heer W. Moseman in onze stad, waarin hij deze heer bedankt voor zijn praatjes die over het pand gaan. Moseman wordt zelfs uitgenodigd om eens op een zaterdagmiddag bij hem in Rosmalen te komen.

Ook in zijn zaak kan men aan de vele door F. Schiffeleers getekende stadsgezichten zien dat hij een voorliefde voor 's-Hertogenbosch heeft. De kunstschilder Kees Meyer heeft een plaatsje gevonden met zijn litho van de 100-jarige Markt. Elke bezoeker krijgt een litho van de Markt waar het pand op staat. Het is het derde pand van rechts op de ansicht.

Jo Hendriks Ansicht: verzameling Jo Hendriks Bron: Brabants Dagblad september 1973 Brabants Dagblad mei 1981 Lea Smulders, Honderd jaar Mettrop, mei '81 Brief van Mettrop uit 1963 AANKONDIGING

Nieuws van de werkgroep Klokkeninventarisatie Na enkele maanden van klimmen en klauteren in torens en in archieven snuffelen is de werkgroep erin geslaagd om bijna alle luid- en beiaardklokken van 'Groot 's-Hertogenbosch' te beschrijven. Dat houdt in: de tekst op de klokken, die meestal in het Latijn is, op te schrijven, en deze daarna te laten vertalen. Verder is de diameter van de klokken gemeten. We zochten antwoord op de vraag: Werd de klok gebruikt als luidklok of als luid- en slag klok?

Wat we niet konden waarnemen, zoals toonsoorten en het gewicht van de klokken, probeerden we in kerkarchieven terug te vinden of in het standaardwerk Klokkenvordering 1942-1943, waar de

oude klokken van voor de oorlog vermeld staan.

We keken ook of een klok met de hand of elektrisch aangedreven werd en of ze nog wel gebruikt worden.

Als er een oud uurwerk in de toren stond, werden daar ook de gegevens van genoteerd.

We probeerden zoveel mogelijk gegevens van de klokken te verzamelen en dit thuis uit te werken.

Regelmatig kwamen we bij een van ons thuis om gegevens uit te wisselen. Wij zijn van plan om met de gegevens die we nu hebben een boekje te maken.

Bert - Harrie - Jan - Jo 13

NADER BEKEKEN

Door de bomen Den Bosch zien (6)

Samen met Jo Stohr (coördinator Rondleidingen Sint-Jan) gaan we de SintJan de Evangelist (zo heet de kerk officieel) binnen via de ingang onder de 73 meter hoge toren. Officieel noemt men dit de Luipoort, naar het feit dat vanaf deze plaats de klokken werden geluid.

Tegelijkertijd is dit het oudste nog bestaande gedeelte van deze kathedraal én (vanaf 1929) basiliek. Rqnd 1250 werd hier een Romaanse kerk gebouwd. Vanaf 1380 werd deze kerk gaandeweg verbouwd tot de Sint-Jan zoals wij die nu kennen.

Overigens zijn nog steeds resten van de oude kerk te vinden. Kijk maar links en rechts in het portaal. Daar ziet u net boven de vloer bogen. Daaraan kunt u ook zien hoeveel in de loop der eeuwen de vloer is opgehoogd (1.82 m)!

Links op ca. 3 meter hoogte ziet u een houten deur. Hier werd, zoals in die tijd gebruikelijk, de stadskomme (kist) opgeslagen, waarin de belangrijke stadspaperassen, als privileges, werden bewaard. In 1629, bij de inname van de stad door Frederik Hendrik, verdween deze kist.

Rechts daarvan hangt een origineel 15eeeuws beeld van Christus op de berg Tabor. Het lijkt wel moderne kunst.

Kruiskerk We betreden nu de eigenlijke kerk en zien dan dat het een kruiskerk is met vijf beuken. Houd er rekening mee, dat u geen toeristische wandeling kunt of mag maken als er een dienst aan de gang is. Is dat niet het geval, dan slaan we rechtsaf en staan even stil voor de koperen doopvont. Deze is in 1492 gegoten door de Maastrichtenaar Aert van Tricht. De 280 kg zware deksel kan door een ingenieus hefmechanisme een paar centimeter worden opgetild en dan verschoven . De kapel heeft een in 1953 door Wiegersma vervaardigd gebrandschilderd raam, dat de Doop in de Jordaan voorstelt. Het schilderij was van de OLV Broederschap (Zwanenbroeders) en handelt over de Annunciatie. In de kast links worden de doopformulieren opgeslagen.

14

Sint - Jan

We wandelen verder naar rechts over de grafstenen. De Sint-Jan telt er in totaal 400, waaronder overigens geen 'rijke stinkerds' meer begraven liggen. Opvallend is dat we, als we naar de pilaren van de zijbeuken kijken, zien dat deze allemaal zijn afgevlakt. Geen wonder, want hier stonden vroeger allemaal altaren. Meer dan 50!

Naast de doopkapel hangt een schilderij van Adriaan Bloemaert: de voorspraak van Maria en Christus bij God de Vader (1615).

Over dit schilderij is vanaf het begin veel te doen geweest. De blote borst van Maria is overgeschilderd geweest, maar nu weer (in deze vrijgevochten tijd} in volle glorie te zien.

Kindermoord We lopen langs de muur en zien rechts naast een kruiswegstatie een piepkleine grafsteen van Margriet van Ouweninge, de vrouw van de architect van de kerk.

Volgens de legende zou hier een klein jongetje achter begraven liggen, dat het geheim van zijn vader -hoe je een kerk kon bouwen zonder dat deze verzakteaan zijn vriendjes had verteld waardoor papa's geheim gratis en voor niks aan de bouwers werd verklapt. Pa zou bij de ontdekking daarvan zo woedend zijn geworden dat hij zijn zoon prompt naar een andere en betere wereld sloeg.

We lopen verder langs twee biechtstoelen, afkomstig uit de kerk van Luyksgestel, met daarboven een rozet van twee zondaren: Petrus en Maria Magdalena.

Let even op de rechtopstaande ijzeren stangen bij de pilaren van de kerk: deze behoorden bij de hier vroeger staande gaslantaarns. De kruisen, die u hier en daar op de pilaren ziet, zijn de plaatsen waar de kerk is gezalfd.

We passeren een koperen gravure met het Visioen van Don Bosco, het afscheidscadeau van mgr. Terschure, de vorige bisschop, en zien dan vlak daarnaast een oude muurschildering, waar vroeger het beeld van Maria of Cecilia heeft gestaan: we weten het niet.

Sint-Jozef We passeren het kapelletje met het beeld van Sint-Jozef. Zijn maker, Albert Mate, heeft hem afgebeeld als een echte arbeider met grote handen. Het raam daarachter is ook bijzonder: glas in beton. Als niemand oplet, loop dan ook even het trapje op en kijk naar het plafond daarboven.

We gaan nu naar de rechterzijbeuk (toegewijd aan Sint-Jan}, maar kijken toch even nauwkeurig naar de pilaren. Overal in de kerk zie je daar namelijk tekens in ) gekrast. .. de aftekening-handtekeningen van de arbeiders. Enfin, rechts in de zijbeuk is een deur die naar (nu) een kleine opslagruimte leidt. Heel vroeger was dit het armenkamertje, waar de behoeftigen schoenen, kleding, etcetera kregen uitgereikt. Later werd dit het kamertje waar de suisse zijn home had. Een suisse was (meestal) een ex-zouaaf, die, toen de paus zijn wereldlijke staat kwijtraakte, als een fraai opgedofte ordebewaarder in zijn plaatselijke kerk aan de slag kon.

Lijdensaltaar Voordat we nu onze aandacht richten op het prachtige Lijdensaltaar links, kijken we toch ook even naar de gebrandschilderde ramen aan de overzijde van de linkerzijbeuk (toegewijd aan Maria). Ze lijken zo """\ zonnig, maar dat is misleidend, want ze J zitten op de noordkant van de kathedraal.

Goed, we nemen nu de tijd om aandachtig naar het Lijdensaltaar te kijken, waarop vrijwel het gehele leven van Christus is vastgelegd. Begin 1900 werd dit door de Sint-Jan aangekocht, nadat het bod van de Rembrandt-Stichting die het ook wilde hebben, kon worden overtroefd.

U kunt nu rechts de zeven verschillende straalkapellen achter het hoofdaltaar bekijken. Overal hangen hier bordjes waarop u kunt lezen wie en wat voorstelt.

De laatste straalkapel is een gedachteniskapel met een houten reliëf en een borstbeeld van Titus Brandsma met een urn vol aarde uit het voormalige concentratiekamp Dachau.

Preekstoel We lopen naar de uit ongeveer 1550 daterende preekstoel in het midden van de Kringnieuws november 2000

kerk. Het bovenste gedeelte, het klankbord, en opbouw dateren van na de beeldenstorm (1566). Alle panelen stellen beroemde predikingen voor. Het voorste paneel: de Bergrede. De Renaissance kunt u ook goed herkennen aan de koppen op de preekstoel. Overigens wordt deze preekstoel tegenwoordig alleen op Goed·e Vrijdag gebruikt. Voor het overige wordt het geestelijk woord verkondigd vanaf het moderne liturgisch centrum, dat voor het hoogkoor staat.

We richten nu ons oog op het eikenhouten grote orgel, dat uit de 17e eeuw stamt.

Thans heeft het orgel 'slechts' 3.000 pijpen. Oorspronkelijk waren dat er twee keer zoveel. Helemaal boven ziet u de Trommel des Oordeels, omdat die (meestal) draait is het net een 'Dans Macabre'.

0

Hoogkoor We lopen terug en gaan links van het liturgisch centrum staan, in de richting van het koor. Hier stond vroeger het oksaal, dat (schande, schande) in de jaren '60 van de 19e eeuw voor enkele zilverlingen aan het Victoria en Albert Museum in Londen is verkocht. Op dit 'verdwenen' oksaal stond destijds het tweede orgel van de Sint-Jan, het derde (het kon niet op) bevond zich hier vlak naast in de kapel van de Zwanenbroeders, zoals de lllustre Lieve Vrouwe Broederschap, in de wandeling werd genoemd. Alhoewel het veel hoger lijkt, is het hoogkoor slechts 28,5 meter hoog. Het altaar dateert uit de 19e eeuw en is derhalve neogotisch. De prachtig gebeeldhouwde kanunnikenbanken daarentegen zijn origineel en stammen uit 1450. Links en rechts van het (oude) altaar staan de symbolen, die alleen een basiliek mag dragen.

Overigens is vanaf de plaats waar we nu staan, ook de scheiding van de verschillende bouwtijdperken goed te zien. Het hoogkoor was het eerste gedeelte van de 'moderne' Sint-Jan en was in 1425 klaar.

Pas in 1478 kwam het tweede gedeelte, zo ongeveer waar nu het liturgisch centrum staat, gereed en kon men niet verder omdat de oude romaanse kerk in de weg stond. Pas in 1505 kwam uit Rome de toestemming voor de sloop en in 1529 was de bouw voltooid.

Boom van Jesse We gaan de andere zijbeuk in en kijken rechts naar de op een muurpijler geschilderde Boom van Jesse. In 1926 is deze onder dikke lagen kalk te voorschijn gekoKringnieuws november 2000

men. Aan de overzijde van deze stamboom van Jezus hangt een beroemd en belangrijk beeldje van de H. Barbara (herkenbaar aan toren en zwaard), dat bij de sloop van het oksaal te voorschijn kwam.

Waarschijnlijk had men het in 1629, bij de verovering door de Hollanders van 's-Hertogenbosch, of eerder, tijdens de Beeldenstorm, verstopt.

Daarnaast ligt de Sacramentskapel. Deze fraaie kapel (nu gebedsruimte, dus ga er niet om toeristische redenen in) heeft de beeldenstorm overleefd. Geen wonder want zij werd verdedigd door de heren van de lllustre Lieve Vrouwe Broederschap, wier kapel het was. De gewelfschilderingen dateren uit de 15e eeuw.

Aan de andere zijde, dus tegenover de kapel, hangen twee, tja, prenten zou ik zeggen. Optimisten c.q. chauvinisten hebben deze wel toegeschreven aan Jeroen Bosch. Van mij mag u het geloven, maar recent wetenschappelijk onderzoek heeft (ten overvloede) aangetoond dat dat een sprookje is.

Iconen kapel We wandelen nu langzaam de kerk weer uit en passeren eerst de lconenkapel met onder andere een Russische icoon, Gods Vaderschap. Aan de buitenzijde van deze kapel bevindt zich op een van de steunberen de beroemde erwtenman. We wandelen links- en rechtskijkend verder tot we bij de oorspronkelijk doopkapel komen.

Nu staat in deze devotiekapel de Zoete Lieve Vrouw, die Christus op haar arm draagt. Meestal heeft ze een kunstig geborduurde mantel aan. Dit mirakelbeeld dateert uit 1380, verdween na de reformatie naar België en kwam in de vorige eeuw terug naar de Sint-Jan. De ingelijste schildbordjes met zilveren armen, beentjes, neuzen en wat al niet meer, getuigen van de wonderbare werking.

Als u zin heeft kunt u nu de buitenzijde van de Sint-Jan bekijken, maar u kunt ook de vermoeide ogen op een van de terrasjes in de buurt onder het genot van een heerlijk glaasje wat rust gunnen.

Care/ de Groot

Henri Bakker

'"""' ".°"'"

E

Vele malen lopen of rijden we langs het monument van Henri Bakker, dat in 1936 aan de Hekellaan is onthuld. Het is een reliëf in brons van een Bosschenaar, die een tik had van alles wat met techniek te maken had, vooral van dingen die op vliegtuigen leken.

Vaak zijn het deze mensen die met hun hobby boven anderen uitsteken of het zijn buitenbeentjes, die door anderen voor gek verklaard worden.

Hij werd in 1878 geboren als zoon van een rijwielhandelaar aan de Nieuwstraat, waar hij al op jonge leeftijd in de werkplaats kon prutsen en exp~rimenteren met allerhande onderdelen. Hij was onder andere een verwoed motorrijder, maar hij had toch meer inspiratie om de lucht in te gaan.

Als we bedenken met wat voor materiaal men in de beginjaren van de luchtvaart de lucht in ging, kan ik best begrijpen, dat het volk hem hoofdschuddend nakeek. Vaak is het toch dit soort mensen, die door hun karakter slagen in het leven en zo werd Henri Bakker een van de eerste Nederlandse militaire piloten. Hiernaast heeft hij als particulier ook reclamevluchten verzorgd. Met een paar vrienden had hij ijl! een vliegtuig maatschappij opgericht (Condor), maar na een ongelukje met een Berliot-vliegtuig is hij na gaan denken en heeft hij het vliegen op een lager pitje gezet. Na de Eerste Wereldoorlog vestigde hij zich in Wageningen, waar hij een dealer werd voor Ford.

In 1933 overlijdt Henri Bakker als Ridder in de orde van Oranje Nassau in Apeldoorn.

Henri wordt ook nog vernoemd in het luchtvaartmuseum in Soesterberg. Dit is misschien wel een bezoekje waard op een zondagmiddag. l. van Haaren

15

Het eerste deel van dit artikel stond in

KRING nieuws

nummer 5 (september)

. "." " n

's-Hertogenbosch vol muziek: Bossche orgeldraaiers: Semier, Schefferlie, Pagano en heesbeen De vijf zonen van Daniel Heesbeen 1. Johannes Hendrikus Heesbeen De oudste zoon van Daniel Heesbeen, Johannes Hendrikus geboren Amsterdam 22 augustus 1837, vertrekt als muzikant op 23 april 1858 naĂ&#x17D;r Roermond 11 9>. en trouwt vermoedelijk kort daarna aldaar met Catharina Helena Clairdant. Op 30 oktober 1859 wordt te 's-Hertogenbosch geboren: Carolina Albertina, dochter van Johannes Hendrikus Heesbeen, 22 jaar, muzikant wonende Roermond en van Catharina Helena Clairdant. Dit kind overlijdt reeds op 2 november 1859 en de moeder overlijdt een week later op 9 november 1859. Haar echtgenoot Johannes Hendrikus Heesbeen woont dan als muzikant te Roermond, maar verblijft waarschijnlijk te 's-Hertogenbosch. Hij is ca. 1860 ambtshalve uit het bevolkingsregister uitgeschreven wegens vertrek naar Roermond 120>.

2. Cornelis Lodewijk Heesbeen Als de tweede zoon van Daniel, Cornelis Lodewijk, geboren Leiden 24 juli 1839 op 25 augustus 1860 trouwt met Catharina Francisca van Roosmalen, zijn zowel de bruidegom als diens vader van beroep orgelspeler. Volgens de geboorteakten van zijn twee zoons Daniel en Hendrikus is Cornelis Lodewijk op 27 juli 1863 orgeldraaier en op 1 mei 1868 muzikant. Later is hij visser 122>. Hij overlijdt op 30 maart 1908 en is dan koopman.

3. Pieter Christoffel Heesbeen Als de derde zoon van Daniel, Pieter Christoffel, geboren Zaltbommel 23 april 1843, op 24 augustus 1867 trouwt met Anton ia Sem Ier, zijn zowel de bruidegom, als diens vader en schoonvader Johann Semler orgeldraaier (23>. Als Pieter Christoffel op 5 augustus 1882 hertrouwt met Maria 16

Smits, is hij koopman en zijn vader Daniel is venter. Op 21 februari 1892 overlijdt te Breda Johannes Hendrikus Heesbeen, oud 6 maanden, geboren Rotterdam, zoon van Pieter Christoffel Heesbeen, kermisreiziger en Maria Smits, beiden wonende 's-Hertogenbosch 124>, In het bevolkingsregister wordt hij nog koopman en orgeldraaier genoemd 121>, maar als hij op 4 maart 1922 overlijdt is hij koopman.

4. Cornelis Daniel Heesbeen Als de vierde zoon, Cornelis Daniel op 26 januari 1884 trouwt met Johanna van Oijen is Daniel zonder beroep, de bruidegom is arbeider. Cornelis Daniel Heesbeen is de bekendste orgeldraaier geworden en is bij de Bosschenaren beter bekend als Lange Daan. Uit de geboorteakten van zijn 13 kinderen, onder wie twee tweelingen, blijkt dat hij eerst van beroep arbeider is (18841889), daarna visser (1891-1892) en nog later muzikant (1894-1899, 1904) en orgeldraaier (1901 ). De dertien kinderen zijn (allen geboren 's-Hertogenbosch): 1 Johanna Maria, geboren 9 oktober 1884 2 Petrus Johannes, geboren 3 januari 1886 3 Catharina, geboren 9 september 1887 4 Christina, geboren 31 mei 1889 5 Cornelis Daniel, geboren 10 mei 1891, overleden 19 mei 1891, tweeling met 6 Elisabeth Frederika, geboren 10 mei 1891, overleden 21 mei 1891 7 Cornelis Daniel, geboren 18 augustus 1892, overleden 14 mei 1894 8 Helena, geboren 1 oktober 1894 9 Johanna, geboren 6 juli 1896 10 Daniel Andreas, geboren 19 augustus 1899, tweeling met

11 Henrica, geboren 19 augustus 1899 12 Johanna Maria, geboren 8 november 1901 13 Lambertus Antonius, geboren 1 maart 1904 Ook in de bevolkingsregisters wordt Cornelis Daniel Heesbeen eerst arbeider genoemd en daarna visser, straatmuzikant en orgeldraaier 126>. Zijn vrouw overlijdt op 29 oktober 1925. Lange Daan hertrouwt op 11 juni 1926 met Petronella van Gulik en overlijdt op 31 augustus 1931 .

Onderstaand bericht verscheen naar aanleiding van het overlijden van Lange Daan in de Provinciale Noordbrabantsche 's-Hertogenbossche Courant van 2 september 1931:

Kringnieuws november 2000

)

""'"'"""Il 5. Pieter Antonius Heesbeen Daniels jongste zoon Pieter Antonius trouwt op 3 februari 1888 met Anna Stolzenbach. Hij is dan van beroep tingieter. Hun zoon Daniel overlijdt op 28 juni 1897 te Velsen, oud 7 maanden, geboren Lier (B), de vader is dan van beroep straatmuzikant en woont te 's-Hertogenbosch 12•1• In het bevolkingsregister wordt Pieter Antonius · ook gepasporteerd militair genoemd en straatmuzikant, arbeider en koopman 1271 • Later is hij orgeldraaier 1281 • Theo van Herwijnen

0

Noten

• Alle geraadpleegde archieven bevinden zich, tenzij anders vermeld, in het gemeentearchief van 's-Hertogenbosch.

• BR = Bevolkingsregister 22 BR 1870-1890 deel 12 folio 178 en BR 1890-1900 deel C4 folio 884 23 BR 1860-1870 deel 20A folio 986 en BR 1870-1890 deel 14 folio 190 24 Een afschrift van deze overlijdensakte is ingeschreven in het register van overlijden van 's-Hertogenbosch.

25 BR 1890-1900 deel E1 folio 207, BR 1900-1910 Schippers folio 79 en BR 1910-1920 deel 37 folio 141 en deel 30 folio 75 26 BR 1870-1890 deel 13a folio 599, Cornelis Daniel Heesbeen is dan arbeider.

BR 1890-1900 deel D1 folio 165, hij is dan eerst visser later straatmuzikant BR 1900-1910 deel D1 folio 180 en 183 en BR 1910-1920 deel 4 folio 63, hij is dan orgeldraaier Gezinskaarten 1920-1936 serie 1 fiche 072. Hij is dan orgeldraaier.

Zijn zoons Petrus Johannes, Daniel Andreas en Lambertus Antonius zijn dan respectievelijk sigarenmaker, arbeider en koopman.

27 BR 1890-1900 deel L1 folio 31, deel AS folio 1142, deel E1 folio 107 en deel L1 folio 54 28 BR 1910-1920 deel 2 folio 107 Gezinskaarten 1920-1936 serie fiche 072

Kringnieuws november 2000

Ghij Binnendieze Ghij Ghij bent al heel oud.

Ghij was ok wel us un bron van ergernis.

Ghij hèd de geminteraod durre nek laote Ghij hèd ok al veul meegemakt.

Ghij was nie altijd positief. breke.

Ghij was nie altijd even lief. . Ghij hèd ze laot slikke tot dè ze misselijk Ghij hèd jonge kètjes verzopen. werden.

Ghij hèd ratten groot gebracht.

Ghij kreegh toen aandacht.

Ghij kreeg zelfs subsidie, en veul ok.

Ghij gift vleermuizen onderdak.

Ghij gift dè ok aan de dufkes.

Ghij werd helemaal opgeknapt.

Ghij liep soms te vol.

Ghij werd in 't nieuw gestoken .

Ghij hèd kelders volgezet met vies water.

Ghij kreeg monumentjes en gevelstenen.

Ghij hèd mensen laote pompe, tot ze Ghij deed immers nie meer stinken. blauw zage.

Ghij mocht nou mensen ontvangen overGhij hèd ok veul moete slikke. al vandaan.

Ghij hèd ok van alles moete vervoeren.

Ghij kreeg eindelijk waardering.

Ghij hèd kennis gemakt met alle soorte Ghij hèd ok veul prominente vervoerd.

Ghij kreeg zelfs koninklijk bezoek. vuil.

Ghij bent onder geschete.

Ghij hèd ze de stad)aote pruve.

Ghij bent zelfs unne grote trekpleister Ghij was en dè bende nog, unne grote werkgever. geworre.

Ghij bent dan ok nie meer weg te denken.

Ghij hèd de mens laote bouwe en sjouwe.

Ghij hèd ze laote zwete en ploetere.

Ghij gaot gewoon oe eige gangetje.

Ghij lot ons mar geniete van oe historie.

Ghij hèd de mens boeke laote schrijve over oe.

Ghij doet dè mar praote, mar daor schei ik Ghij hèd de mens schilderstukskes laote mee uit. make.

Ghij hèd immers un eige Diezekoor.

Ghij bent ok wel fotogeniek.

Ghij moet daor mar us naor luistere.

Ghij hèd de mens laote zien dè ge ok mooi kan zijn.

Jan van Haaren

AANKONDIGING

Bezoek aan de moskee van de Marokkaans-islamitische gemeenschap in onze stad De Marokkaans-islamitische gemeenschap in onze stad bezit een eigen, vrij nieuwe, prachtige moskee in de Vogelstraat.

Op zaterdag 20 januari tussen 13.00 en 14.45 uur mogen wij met een aantal van onze leden een uitgebreid bezoek brengen aan deze moskee. Het bezoek bestaat uit een lezing over het wel en wee van de Marokkaanse gemeenschap in onze stad, een toelichting op de islamitische godsdienst, een korte theepauze en een uitgebreide rondgang door de moskee zelf.

Deelnemers worden verzocht om zich om 12 .45 uur te verzamelen op het plein voor de moskee aan de Vogelstraat. Voorschriften voor een bezoek aan de moskee

zijn: schoenen uit, decent gekleed en dames niet ongesteld.

Het maximum aantal deelnemers is 25.

Derhalve lijkt het ons goed om hiervoor de vorm te gebruiken van een 'kleine excursie', dit betekent: er komt een intekenlijst in het Kringhuis + f 5,- inschrijfgeld per persoon. Als de lijst vol is, zal ef:'n reservelijst worden aangelegd in verband met een eventuele herhaling van het bezoek (wellicht in het voorjaar).

Wij zijn van mening, dat het een goede zaak is om nader kennis te maken met onze medeburgers binnen een groeiende Marokkaanse gemeenschap in onze stad.

Joos Zandvliet & Vincent Verberk

17

De vijf vocalen van de Blauwe Dr.;if"" We beginnen dit artikel met Maria van Bourgondië, die van 1477 tot aan haar tragische dood in Brugge in 1482 hertogin van Brabant was. Zij was de jeugdige echtgenote van keizer Maximiliaan 1 van Oostenrijk. Het echtpaar had een zoontje Philips dat bij de onverwachte dood van Maria (zij overleed bij de val van haar paard) pas drie jaar oud was. Daarom wordt Maximiliaan door de Staten van Brabant aangesteld tot voogd over zijn zoon.

Maximiliaan organiseerde in mei 1481 het 14de kapittel van de Orde van het Gulden Vlies in de Sint-Jan in 's-Hertogenbosch.

De bijeenkomsten duurden drie dagen en in die tijd logeerden Maria en haar zoontje bij de Zusters van Orthen en Maximiliaan in het klooster van de Predikheren.

Een ooggetuigenverslag uit een Kroniek van die tijd vermeldt het komische voorval dat zich voordeed toen de jeugdige zoon van Maximiliaan en Maria van Bourgondië tot ridder werd geslagen. De kleine Philips (later De Schone genoemd en de vader van de roemruchte Karel V) zou door de ridderslag van Adolf van Ravenstein, Heer van Kleef, in de Orde van het Gulden Vlies worden opgenomen.

Heer Adolf maakte eerst nog bezwaar: "".o, genadige Heer, hij is nog veel te jong om de ridderslag te begrijpen"."

Het knaapje zal voor de plechtige gelegenheid uiteraard als 'ridder' zijn uitgedost en men zal met hem de feestelijke gebeurtenis hebben gerepeteerd, maar toen de Heer van Kleef zijn zwaard trok om de plechtige opname te bezegelen trok de jongen, als om zichzelf te beschermen, snel zijn degentje "hetgeen al de heren seer dede lachen''.

Tijdens dit kapittel onder voorzitterschap van vader Maximiliaan kwam een oude zaak opnieuw aan de orde. In 1478 was de vader van Maximiliaan, keizer Frederik 111, in Brugge tot ridder geslagen. Daarbij had zich een probleem voorgedaan.

Frederik had namelijk verklaard bezwaar te hebben tegen wat genoemd werd 'het afleggen van de eed met de hand'.

In de Sint-Jan werd het probleem opnieuw besproken en de vergadering dispenseerde Frederik, mits hij in een gezegeld schrijven zou verklaren punt voor punt alle 'statuten en ordonnantiën' getrouwelijk te zullen onderhouden.

Aldus geschiedde en zo trad Frederik 111 tijdens het 14de kapittel van de Orde in 18

's-Hertogenbosch officieel in 1491 tot de Orde toe.

Frederik 111, de schoonvader van de hertogin van Brabant, had daardoor een bijzondere band met 's-Hertogenbosch. Wat in Brugge was opgeschort, werd in 's-Hertogenbosch voor hem een heuglijk feit.

Frederik was een man van merkwaardige statuur, die de typische trekken vertonde van meer Habsburgers: het samengaan van aangeboren wijsheid en intelligentie met bestuurlijke onbekwaamheid, het onvermogen tot praktisch en doortastend handelen en daardoor geneigd tot oplettende omzichtigheid en voorzichtige strategie.

Zijn keizerrijk dat min of meer reikte tot aan de grenzen van de toenmalige wereld raakte in verval en hij klaagde in zijn dagboek dat het Oostenrijkse vaandel "het veldteken van de verliezer" was geworden.

Deze eigenaardige, melancholieke en erudiete man liet op munten, meubels en gebouwen op verschillende plaatsen in zijn grote rijk de befaamd geworden en geheimzinnige afkorting A E 1 0 U aanbrengen. Het zijn de vijf vocalen, de klinkers uit ons alfabet. Voor deze letters A E 1 0 en U, zoals die bij voorbeeld te lezen zijn op de Friedrichstor in Linz waar Frederik is gestorven, zijn later verschillende 'verklaringen', 'vertalingen' gegeven .

Men heeft ze verklaard als: Austriae Erit In Orbe Ultima, of 'Oostenrijk zal tot het einde der wereld blijven bestaan'. Maar ze zouden ook kunnen betekenen: Austria Est lmperare Orbi Universa, dat wil onge-

Il

veer zeggen: 'Oostenrijk is bestemd over de wereld te regeren'.

Uiteraard is destijds ook aan die reeks van vocalen een betekenis in het Duits gegeven: '.Il.lies Erdreich lst Oesterreich Untertan'.

Dit merkwaardige opschrift vinden wij ook op de gevel van De Blauwe Druif op de hoek van de Markt en de Kolperstraat.

Vanwege Frederiks belangrijke relatie met 's-Hertogenbosch ligt het daarom voor de hand te veronderstellen dat de vocalen op de gevel van De Blauwe Druif een ver verband houden met keizer Frederik.

Het huis is bewoond geweest door het bekende drukkersgeslacht Palier. De Paliers, door hun vak deskundig op het terrein van teksten, zullen op de hoogte zijn geweest met Frederiks 'hobby' om zo'n spel te spelen met die geheimzinnige vocalen. En als professionele kenners en liefhebbers van letters en hun betekenis kwamen zij misschien op het aardige idee die klinkers op hum huis te zetten. Het zou de moeite waard zijn daar nog eens achter te komen.

Kees Veerman Gegevens uit: Encyclopaedia Britannica Claudio Magris, Donau, 1991 De Maesschalck, Maria van Bourgondië, 1982 P. Th. J. Kuyer, Het 14de kapittel van de Orde van het

Gulden Vlies, 1981

W. en W. van Heugten, Het 14de kapittel van het Gulden Vlies, 1981 Prof. A. W. de Groot, Spelenderwijs Latijn, z. j.

AANKONDIGING

Nieuwe boeken in de Kringwinkel te koop

R ~

In de winkel van de Kring zijn in principe alle boeken over 's-Hertogenbosch te koop. Graag noemen we enkele recente titels. Misschien een idee voor Sint of Kerst?

• Coudewater. ..... . . .. .......

• Nederland Waterstaat .. .. .. ...

(Open Monumentendag)

f f

40,00 22,00

)

• De onderste steen boven ....... f 4g,95 • Waterstaatkundige werken in 's-Hertogenbosch .......... f 39,95

Vanaf half oktober komen er weer nieuwe boeken: • Een kroon op de stad . .......................... . . .. ............. . . f 39,95 (Kijk en leesboek over 's-Hertogenbosch, teksten Dr. Frans van Gaal) • Als begeleiding van de tentoonstelling in het Noordbrabants Museum: een boek over de Gruyter ... ... .......... ..... . ......... ... . ... ..... f 24,95

Loop eens bij ons binnen. Wat we niet op voorraad hebben, kunnen we voor u bestellen.

José Snellens

Kringnieuws november 2000

)

Vrijwilligersdag meer dan geslaagd De vrijwilligersdag die zaterdag 21 oktober jl. gehouden werd, mag meer dan geslaagd genoemd worden. Er waren tal van activiteiten die plaats vonden in de Muserije. Om u toch nog in dit novembernummer van het Kringnieuws van deze gebeurtenis op de hoogte te stellen volgt nu een fotocompilatie

De 25 nieuwe Sint-Jansgidsen werden toegesproken door voorzitter Cor Gillhaus. Vervolgens kregen ze uit handen van bisschop Hurkmans hun certificaat.

)

Wethouder Van Beers, bisschop Hurkmans en erelid Herman van den Heuvel

diverse cursisten kregen hun diploma Kringnieuws november 2000

Afrikaanse dans 19

SECRETARIAAT VAN KRING "VRIENDEN VAN 'S-HERTOGENBOSCH"

Er werden vier leden van verdienste benoemd door Cor Gillhaus

POSTBUS 1162

5200 BE '$-HERTOGENBOSCH KRINGHUIS: KRUISSTRAAT 34 'S-HERTOGENBOSCH TELEFOON """"""""" ""073 - 6135098 TELEFAX """""""""""".073 - 6146021

COLOFON OPENINGSTIJDEN: MAANDAG VAN 13.00 TOT 17.00 UUR DINSDAG TOT EN MET ZATERDAG VAN 10.00 - 17 .00 UUR ZON- EN FEESTDAGEN VAN 12.00 - 15.30 UUR EN VAN 1 APRIL TOT 1 OKTOBER VAN 12.00 - 17 .00 UUR BOVENDIEN VAN 1 APRIL TOT 1 OKTOBER OP DONDERDAG VAN 17 .00 - 20.00 UUR

BETALINGEN - POSTGIRO 3 .119.716 - JAARLIJKSE BIJDRAGE MINIMAAL - JEUGDLEDEN f 15,-

f 27, -

Jan van Ee werd lid van verdienste KRING-NIEUWS IS HET ZES MAAL PER JAAR VERSCHIJNEND TIJDSCHRIFT VAN DE KRING "VRIENDEN VAN 's-HERTOGENBOSCH".

REDACTIE:

Rien van Nielen werd lid van verdienste

AART BOGERS, JACK VAN ELTEN, CAREL DE GROOT, THEO VAN HERWIJNEN, NATHALIE VAN DEN HEUVEL, INGE OPHELDERS (SECRETARIS) , JAN KORSTEN, FRANS VAN SUNDERT, MARJAN VONK, NIK DE VRIES EN GERDIE DE ZEEUW-NIEUWENHUIS (VOORZITTER).

AAN DIT NUMMER WERKTEN VERDER MEE:

Leo Hendriks werd eveneens lid van verdienste

1

In memoriam

Op 30 oktober 2000 bereikte de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch" het bericht dat medeoprichter van de Kring, de heer Hans Verdonk, plotseling was overleden. De heer Verdonk is 60 jaar geworden en was tevens oud-voorzitter en erelid van de Kring "Vrienden van 's-Hertogenbosch". In het januarinummer van het Kringnieuws zullen we aan zijn persoon de aandacht besteden die hij verdient. Hij ruste in vrede.

JAC BIEMANS, JAN VAN DER EERDEN, COR GILLHAUS, INEZ VAN GISTEREN, JAN VAN HAAREN, OEDS HELMHOUT, JO HENDRIKS, ROB HOOGEBOOM, JOSÉ SNELLENS, KEES VEERMAN EN DE WERKGROEPEN KLOKKENINVENTARISATIE EN LEF.

REDACTIE-ADRES: SECRETARIAAT KRING -NIEUWS POSTBUS 1162 5200 BE 'S-HERTOGENBOSCH E-MAIL:·

redactie@kringvriendenvanshertogenbosch.nl

VORMGEVING: JACK VAN ELTEN EN NATHALIE V. D. HEUVEL

DRUK:

Kopij voor het eerstvolgende Kringnieuws dient uiterlijk woensdag 13 december 2000 te worden ingeleverd bij Secretariaat Kringnieuws, Postbus 1162, 5200 BE 's-Hertogenbosch.

Bezorgen in het Kringhuis of e-mailen naar redactie@kringvriendenvanshertogenbosch.nl mag natuurlijk ook.

20

DE REGENBOOG B.V. 's-HERTOGENBOSCH OPLAGE 2100 STUKS

NIETS UIT DEZE UITGAVE MAG WORDEN OVERGENOMEN ZONDER SCHRIFTELIJKE TOESTEMMING VAN DE REDACTIE.

K-N november 2000

)