KringNieuws juli 2008

Kring Nieuws uitgave van kring

vrienden van ’s‑Hertogenbosch

Jaargang 34 nummer 4 juli 2008

Voorwoord 2 Vrijwilligersdag 2 Een bijzondere hoeksteen

3

De stad als hobby

4

De lucht in

5

Op bezoek bij… Rob de Vrind 6 Korte berichten

7

Bouwstijlen: Neogotiek II

8

Neorenaissance 9 Stamp Passion ’08, een terugblik 10 Met de Kring naar Dordrecht 11 Dat gaat naar Den Bosch toe…

12

Derde editie Bossche Stadstuinen in bloei

14

Fietsen met LEF

15

Jaarboek van een bouwpastoor (3)

16

Lunchconcertwandeling 18 Sint-Jansgidsen geslaagd

20

Kruiskerk of

Sint-Cathrien

V V Voorwoord

Vrijwilligersdag

Nik de Vries

Er gebeurt veel in een stad als ’s-Hertogenbosch. Soms zijn dat logische zaken, soms echter erg verrassende dingen. Een enkele keer maken we gewag van zulke zaken in het KringNieuws. Natuurlijk moeten we daarbij altijd in het oog houden dat we maar zes keer per jaar uitkomen en dat we beperkt zijn wat ruimte betreft. Bovendien is een verband met de Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch altijd een pre.

Redactie

Op zondag 21 september organiseert de Kring Vrienden weer de jaarlijkse Vrijwilligersdag. Op die dag worden alle vrijwilligers met hun partners uitgenodigd voor een gezellig samenzijn.

In dit nummer vindt u onder andere twee afleveringen van de serie Bouwstijlen. Die serie is niet alleen voor u allen interessant; het is de bedoeling van de samenstellers om aan het eind van de rit van alle afleveringen een boekje te maken als naslagwerkje, bijvoorbeeld voor onze stadsgidsen. In het vorige nummer stond geen aflevering, vandaar nu twee stuks.

Moet er nu wel of niet een parkeergarage komen aan de Hekellaan? Nu ben ik wel te porren voor het doortrekken van de Singelgracht, waardoor de vestingwerken meer cachet krijgen, maar is het niet beter de auto’s aan de rand van de stad te laten parkeren –zoals dat nu al gebeurt op de diverse transferia- en dan met elektrobussen de bezoekers naar en van het centrum te vervoeren?

Minder discussie levert de restauratie van de vestingwerken aan de Westwal op. Daar wordt zelfs aan een reconstructie van bastion Maria gewerkt en wordt een ecosysteem aangelegd langs de Dommeloever. Ik denk dat deze elementen, als ze straks klaar zijn, een mooie aanwinst voor onze stad betekenen. Wilt u weten wat er allemaal gebeurt daar? Er is onlangs een informatiecentrum geopend bij de Wilhelminabrug. Ga er zelf eens kijken en vorm uw oordeel.

De inzet is niet alleen om waardering te laten blijken voor het vele vrijwilligerswerk binnen de Kring, maar ook om de onderlinge persoonlijke banden weer aan te halen of te verstevigen. Voor het organiseren van deze dag vraagt het bestuur ieder jaar een ander onderdeel van de Kring om deze taak op zich te nemen. Dit jaar is het de beurt aan de stadsgidsen om van deze dag weer iets bijzonders te maken. Onder de bezielende leiding van de coördinatoren is een team geformeerd dat al geruime tijd druk bezig is om deze dag gladjes te laten verlopen. De organisatie begint jaarlijks met het zoeken van een passende locatie waar de bijna 400 vrijwilligers goed kunnen worden ontvangen.

“Na enige verkennende besprekingen is het weer

Intussen staan we nog steeds open voor bijdragen van uw kant. U kunt tot 29 augustus uw kopij insturen voor het septembernummer via het mailadres van de redactie. Illustraties graag aanleveren in het Kringhuis in de Lombardpassage.

Tot slot: veel leesplezier en een fijne vakantie.

coverfoto: Nik de Vries

2

KringNieuws juli 2008, jaargang 34 nummer 4

gelukt in de stad een verrassende plek, met voor ons verschillende mogelijkheden, te vinden. Naast het bekende drankje en hapje willen wij de gasten ook graag iets voorschotelen dat herinneringen oproept aan het verleden, maar die tegenwoordig nauwelijks nog in rook opgaan,” aldus Mathieu de Schwartz. Meer wil het team nog niet kwijt over de verdere invulling van het programma. De uitnodigingen voor deze dag zullen tijdig worden verzonden maar de datum kan alvast in de agenda worden gereserveerd.

E

Een bijzondere hoeksteen

Enige tijd geleden liep ik langs de Westwal vanaf de Sint Janssingel naar de Willemsbrug. Bijna op het eind ontdekte ik daar een hoeksteen in de vestingmuur met een tekst en jaartal: TERAR DUM PROSIM MMVI. (2006). Het riep bij mij de vraag op: Wat betekent die tekst en waarom hier?

In Van Dales Nieuw Groot Woordenboek vond ik de volgende vertaling: “Ik moge verteren, als ik maar nuttig ben. (devies).”

Op internet kwam ik dit devies tegen bij het dorp Rinsumageest in Friesland. Daar was het in 1165 door de Cisterciënsers gestichte klooster Klaarkamp in 1580 opgeheven. Het klooster verviel aan de Staten van Friesland. De terp, waarop het klooster stond, werd tussen 1858 en 1941 afgegraven, de grond en de stenen werden verkocht. Daar kwam later een bordje te staan met het devies TERAR DUM PROSIM. Ook kwam ik bij Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919) dit devies tegen. Deze politicus, sociaal-anarchist, atheïst en antimilitarist heeft blijkbaar de spreuk gehanteerd om zichzelf te profileren.

Zelfs het Ridley College in St. Catharines, Ontario (Canada) hanteert dit Latijnse devies.

Ik stuurde mijn vraag naar de Instantie Vestingwerken.

Zij verwezen me door naar de Gemeente, Communicatie Vestingwerken. Hierop kreeg ik te horen, dat er was geïnformeerd bij de architecten (Van Roosmalen van Gestel e.p.) uit Delft. Hun verhaal wil ik hier graag letterlijk weergeven, omdat het een prachtige vorm van uitleg inhoudt.

“TERAR DUM PROSIM, vrij vertaald: “het geeft niet dat ik slijt, als ik maar van nut ben geweest”.

Wij vonden deze uitspraak zeer toepasselijk voor de vestingmuren van ’s-Hertogenbosch. De muren zijn er nog, omdat zij nog altijd een functie hebben, namelijk keermuur voor het hoge water. Aan de andere kant vergen deze muren onderhoud. Zij slijten. En bij de

Tekst en foto’s: Antoine de Visser restauratie is die veroudering en de aanslag van de natuur op de muur die tot vervormingen heeft geleid, uitgangspunt geweest en heeft geresulteerd in het concept van ‘bevroren verval’, zoals in onderstaande tekst uit 2003 is verwoord: “Bevroren verval. Totaliteit op stadsniveau, diversiteit ter plekke.”

De stadsmuur, beter gezegd de walmuur, heeft nu een grote rijkdom aan betekenissen, die verder gaat als zijn oorspronkelijke defensieve functie. Naast waterkering en grondkering voor de hooggelegen weg vormt deze de omlijsting van de binnenstad. De muur structureert het publieke domein en geeft deze karakter. De voet van de muur, op de muur, in de muur, achter de muur, de muur op het zuiden of westen, de walmuur kent vele biotopen. Het zijn verschillende micro-milieus met specifieke kenmerken en dito levensvormen.

Vanzelfsprekendheid die van nabij verwondert.

De muur begint af te takelen onder invloed van de tijd, door het weer, door plantengroei, door verhouting van gewassen en door andere fysieke aanslagen.

Daarentegen maakt de aantasting van de muur de muur zelf ook rijker. Het afleesbare verval, de verschillende plantenvormen en de verschillende structuren en texturen in de wonden, relativeren de defensieve ongenaakbaarheid van de natuur. Zij brengen de muur tot leven. Er valt wat te zien, er is iets aan de hand, het is meer als een eindeloze repetitie van steen, steen en nog eens steen.

Reparatie is echter onontkoombaar. De muur betekenis te geven in het stadsleven en niet slechts als relict van het verleden te beschouwen, is daarbij de uitdaging …

Getekend door littekens, maar de wonden geheeld.

Een duivels dilemma tussen romantische ruïne, de schoonheid van verval, en noodzakelijk technisch herstel tekent zich af. De puur civieltechnische aanpak zal een belangrijk deel van de rijkdom aan vervormingen en natuurlijke geschakeerdheid teniet doen.

Echter, vanuit een integrale benaderingswijze en vernieuwde inzichten, met behulp van innovatieve technieken en fundamentele kennis van historische materialen moet het mogelijk zijn om het verval niet weg te poetsen, maar te bevriezen. Het gaat daarbij om de standzekerheid van de muur te garanderen en tegelijkertijd om het fixeren van de vervormingen, die door natuurkrachten zijn ontstaan.

De aantastingen door de tijd worden uitgangspunt: consolidatie van de deformatie van het muurwerk.

Marc van Roosmalen & Marlène van Gessel.”

Een prachtig, welluidend verhaal over de vestingmuur dat door het devies op de hoeksteen in de muur aan de Westwal kort en bondig wordt weergegeven.

KringNieuws juli 2008, jaargang 34 nummer 4

3

D

De stad als hobby

In een bootje onder een gewelf, stil word ik ervan al zeg ik het zelf.

Zo stil als een muis, ik zit dan ook onder mijn geboortehuis.

Hierboven heeft mijn wieg gestaan, nu varen hier boten af en aan.

Hier onder is nu meer te beleven, maar die stilte van toen is gebleven.

Dit is één van de vele gedichtjes die Jan van Haaren (71) nog dagelijks schrijft over zijn geboortestad of over onderwerpen die hem na aan het hart liggen.

Jan, een geboren en getogen Bosschenaar, staat nog altijd met beide benen volop in de Bossche samenleving. Zijn vader werd geboren in de Poort van Diepen waar in die tijd meer dan honderd mensen woonden. Jan zelf is geboren in de Snellestraat waar zijn vader een drukkerijtje runde. Later zijn ze verhuisd naar ’t Zand waar hij zijn jeugd doorbracht in de Sintstraten rond de toenmalig Leonarduskerk.

“Voor mij zijn de Sintstraten ‘t Zand, al maken ook de Koningweg en de nu verdwenen wijk Lombok daar deel van uit.” In die tijd heeft hij vele uren met zijn vader door de stad gewandeld terwijl deze daarover honderduit kon vertellen. Zijn grote betrokkenheid bij ’s-Hertogenbosch is hem als het ware met de paplepel ingegoten. Op zijn 14de ging hij aan het werk wat vrij normaal was in die tijd. Na verschillende baantjes te hebben geprobeerd is hij uiteindelijk verwarmingsmonteur geworden. Dat beroep bracht hem ook in vele monumentale panden in de stad. Het werk begon vaak in de kelder en eindigde veelal op de zolder. Hierdoor leerde hij de verrassende binnenkant van deze panden kennen. Daar zag en ontdekte hij dingen uit te het verre verleden die zijn interesse hadden. Als eenmaal zijn belangstelling was gewekt, ging hij op zoek naar de oorsprong of het verhaal achter de dingen. Schrijven is een andere grote hobby van Jan. Alles wat hem bezig hield en houdt vertrouwt hij met behulp van zijn kroontjespen toe aan het papier. Zo is bij hem thuis in de loop van de jaren een interessante verzameling aantekeningen en verhalen ontstaan die vele werkmappen vullen met de meest uiteenlopende onderwerpen.

Uitgekozen Nadat hij was gestopt met werken kwam hij via Peter Jan van der Heijden in aanraking met de Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch. In die tijd nog een vereniging in de kinderschoenen. In het begin beklom hij met gasten de toren van de Sint-Jan. Door zijn brede kennis van de stad duurde het niet lang of hij werd stadsgids. Later zijn daar de rondleidingen op de

4

KringNieuws juli 2008, jaargang 34 nummer 4

tekst + foto Gerard ter Steege Citadel, in het Stadhuis en in het Zwanenbroedershuis bijgekomen. “Samen met Ad van Zandvliet heb ik het initiatief genomen om ook rondleidingen op de begraafplaats Groenendaal te gaan verzorgen.

Deze rondleiding is uitgegroeid tot één van de vaste programmaonderdelen van de Kring.” Zijn emotionele betrokkenheid bij deze begraafplaats en zijn kunde om pakkende gedichtjes te schrijven hebben er waarschijnlijk voor gezorgd dat een gedichtje van zijn hand is uitgekozen om binnenkort te worden geplaatst op het monumentje voor het veldje waar de doodgeboren kinderen zijn begraven.

Volksbuurten Onlangs is een boek verschenen waarin aan de hand van luchtfoto’s verschillende bekende locaties van ’s-Hertogenbosch worden getoond zoals die er in het verleden hebben uitgezien en wat daar in de loop van de tijd van is geworden. Vliegend boven ’s-Hertogenbosch Toen en Nu is de titel van het boek, dat elders in dit nummer wordt besproken. Na enige

Jan van Haaren, een met passie voor omzwervingen is de uitgever bij Jan terecht gekomen met het verzoek om de bijbehorende teksten bij de foto’s te verzorgen. “Met zijn brede historische kennis en het gemak waarmee hij details herkent en daar over kan schrijven heeft hij graag meegewerkt aan het tot stand komen van dit boekwerk. Jan is vreselijk trots op het resultaat en het boek wordt al goed verkocht,” merkt zijn vrouw enthousiast op. Pratend over de stad ‘TOEN en NU’ zijn beiden van mening dat het verdwijnen van de echte Bossche volksbuurten de Pijp en de Mortel met de Beurdsestraat het grootste verlies voor de stad is geweest. “Deze saneringen hebben er voor gezorgd dat de echte Bosschenaren uit het stadsbeeld zijn verdwenen en daarmee ook dat specifieke karakter van die volksbuurten. Mensen zoals Janus Borghs kom je vandaag de dag toch niet meer tegen. In die tijd bezat bijna iedereen een bijnaam. Janus stond bijvoorbeeld bekend als Janus Kiep, dit kwam door de manier waarop hij met z’n hundje door de stad liep.”

Werkmappen De laatste jaren moet hij het noodgedwongen wat rustiger aan doen omdat zijn gezondheid te wensen overlaat. Hierdoor heeft hij ook het gidsenwerk moeten

D

De lucht in

Nik de Vries

Onlangs verscheen een bijzonder boek over ’s-Hertogenbosch.

Het is een boek vol luchtfoto’s van de stad, steeds een situatie van vroeger en diezelfde situatie nu. De begeleidende teksten zijn van Jan van Haaren.

man zijn stad.

beëindigen. Iets wat hem nog steeds spijt. Wandelen door de stad met gasten, vooral met Vlamingen, heeft hij altijd met heel veel plezier gedaan. Tijdens de Open Monumentendag gaat hij ieder jaar nog steeds naar het Zwanenbroedershuis om daar te helpen en om de contacten in stand te houden. Vol vuur kan Jan nog wel steeds vertellen over zijn hobby en alles wat hem verder bezig houdt, vaak voorzien van een duidelijke eigen mening. Met zijn vulpen is hij steeds actief gebleven. “Een computer komt er bij ons niet in. Mijn hele leven ben ik al gewend om mijn gedachten met de pen aan het papier toe te vertrouwen en dat wil ik ook zo houden.” Door de jaren heen is hij altijd de locale politiek op de voet blijven volgen. Ontwikkelingen waar hij moeite mee heeft becommentarieert hij nog regelmatig via ingezonden stukken in de krant. De herinrichting van de Markt vind hij maar niks. “We moeten oppassen of de Markt wordt een kleurloze grijze vlakte,” waarschuwt Jan. Jarenlang heeft hij nog bijdragen geleverd aan de Daklozenkrant en regelmatig staan in het KringNieuws artikelen van zijn hand. Interessante artikelen en gelet op zijn volle werkmappen kan dat voorlopig nog wel even doorgaan.

Man vol passie Jan van Haaren, een man met passie voor zijn stad, gezegend met een ijzeren geheugen en de gave om zijn gedachten aan het papier toe te vertrouwen. Regelmatig zit hij in gedachten verzonken op zijn werkkamertje, de vulpen in de hand om direct vast te kunnen leggen wat hem te binnen schiet over zaken die hem op dat moment bezig houden. Op de achtergrond klinkt dan de muziek van zijn favoriete klassieke componisten.

Als liefhebber van die muziek heeft hij niet zoveel op met de hedendaagse muziekuitvoeringen wat duidelijk blijkt uit zijn afsluitende gedichtje.

Als Mozart nog kon zien en Beethoven nog kon horen dan zouden ze zeggen we zijn net op tijd geboren.

De oude luchtfoto’s dateren van 1927 tot 1962.

De nieuwe opnamen zijn speciaal voor dit boek vervaardigd in 2007. Wat vooral opvalt is dat er op sommige plaatsen in ’s-Hertogenbosch erg veel, op andere plaatsen juist weinig veranderd is. Het eerste duo bijvoorbeeld laat de Sint-Jan en wijde omgeving zien. Veel is anno 2007 nog hetzelfde als in 1930, tenminste van bovenaf. Wij weten dat veel panden een nieuwe bestemming hebben gekregen. In 1930 waren er nog veel religieuzen in de stad; veel gebouwen hadden toen ook met het katholieke geloof van doen: kerken, kloosters, scholen. Nu zijn veel paters, nonnen en fraters weg uit de stad. Hun vaak monumentale panden hebben een wereldlijke functie gekregen, voor zover ze niet zijn afgebroken.

Een duo waar veel veranderingen zichtbaar zijn is dat van stadion De Vliert. De eerste foto dateert van 1951, toen het oude stadion nog splinternieuw was. De tweede laat zien dat het nieuwe stadion ‘dwars’ staat ten opzichte van het oude. Bovendien is er veel meer bebouwing gekomen.

Ook het duo protestants ziekenhuis met villa uit 1930 en Heetmanplein laat zien hoe ingrijpend sommige veranderingen zijn geweest. De statige villa van de eerste foto is op de tweede opname wat weggedrongen.

En het onderstuk van de molen van Van Esch is helemaal weg.

Zoals gezegd verzorgde Jan van Haaren de teksten. Hij haalt tal van interessante weetjes naar boven, puttend uit zijn enorme geheugen en even enorme archief. De lezer van KringNieuws kent hem: hij is een van onze trouwe medewerkers.

Toen en nu. Vliegend boven ’s-Hertogenbosch is een heerlijk kijk- en leesboek. Niet alleen oudere Bosschenaren zullen het waarderen (“o ja, zo was het toen…”), maar ook niet zo oude mensen kunnen zich met dit boek voorstellen hoe ’s-Hertogenbosch er ooit heeft uitgezien en hoe de stad in relatief korte tijd veranderd is. En als het boek uit is, resten er wandelingen om te zien hoe het er vanaf de begane grond uitziet.

Het boek kost € 19,90 en is ook verkrijgbaar bij de Kringbalie aan de Parade.

KringNieuws juli 2008, jaargang 34 nummer 4

5

O

Op bezoek bij… Rob de Vrind

De meeste lezers van het KringNieuws kennen Rob de Vrind als inleider bij Boschlogie III, van zijn natuurboeken of als duurzaamheid/milieu medewerker op het Koning Willem I college. Een minder in het oog springende hobby van hem is filatelie. Nu zijn wij als Verzamelaars Hertog Jan altijd zeer nieuwsgierig naar de bewogenheid en gedrevenheid van een persoon. Zo geeft het bezoek aan Rob de Vrind een bijzonder en waardevol raakvlak met Bossche zaken.

Hij is geboren in september 1957 op Boschveld en verder opgegroeid in de Aa-wijk en de Kruiskamp en had als grote hobby voetballen bij Wilhelmina. Maar de liefde voor de natuur met alles wat groeit en bloeit zat er ook al vroeg in. Na de VWO-opleiding op het Jeroen Bosch College ging hij studeren in Nijmegen waar hij zijn titel als exotoxicoloog behaalde. In zijn afstudeermaand trouwde hij. Hij kreeg een baan in het onderwijs als leraar biologie. Wat hem al geruime tijd bezighield was de flora die rondom de stad groeide en bloeide. Een handvat dat hij daarvoor gebruikte was het boek De flora van ’s-Hertogenbosch van de militair F.J.J. van den Hoven uit 1848 en De flora van Brabant 1989, een intensieve studie van 15 jaar aan de hand van floralijsten van de diverse instanties bij de gemeente, de provincie en het rijk. Maar ook gegevens van Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en Brabants Landschap voorzagen hem veel van informatie. Tussendoor zat hij ook niet stil. Hij was mede-oprichter van de Bossche Milieugroep en Minc Den Bosch. Door deze contacten begon zijn onderzoek steeds meer vorm te krijgen. Kees van den Oord gaf hem het laatste zetje om een boek te schrijven. Als voorzetje verscheen in maart 2002 de DVD Fleur om de deur. Het boek ’s-Hertogenbosch zeldzaam groen zag het licht in het Bossche Broek in oktober 2002. Dit boek is inmiddels een standaardwerk geworden bij de mensen die de natuurwandelingen lopen van de IVN en Natuurmonumenten.

De Bossche Linie De Bossche Linie of ook wel de contravallantie linie uit 1629 is ook een grote rol gaan spelen in een langdurig onderzoek. Vanuit zijn milieu achtergrond was en is er lange tijd sprake van plannen om “iets” met die linie van 1629 te gaan doen. Hierbij was het uitgangspunt het Bilan rapport dat Cor Gillhaus had laten maken over de restanten van historische verdedigingswerken om ’s-Hertogenbosch. Met de kaart Obsidio uit de Atlas van Blaeu uit 1635 die als zwart-wit kopie in de bijlage zat begon een bijzondere speurtocht. Deze kaart werd gescand en in de computer met huidige landkaarten vergeleken. Door zijn onderzoek is hem ook veel materiaal toegespeeld, zoals luchtfoto’s uit 1944 via Luc van Gent of onderzoeken van Piet van Dijk.

6

KringNieuws juli 2008, jaargang 34 nummer 4

Tekst en foto: Rob Hoogeboom

Na een stief kwartiertje lag de tafel bij Rob bezaaid met kaarten, foto’s, plattegronden en naslagwerken van 1629 tot heden. Zelfs nu met de aanpassing van de A2 duiken er allerlei gegevens op. Met deze gegevens is de kaart gemaakt die behoort bij de heruitgave van Dagboek 1629 in 2004. Toen het onderzoek bijna gereed was, kwam Jac Biemans met nog een kaart op de proppen. Hij stond te boek als zeer zeldzaam en zeer fraai namelijk Expugnatio Sylvae Ducis uit 1631. Rob vindt dat de originele kaart zo spoedig mogelijk uit de opslag van een museum gehaald moet worden om een prominente plek te krijgen in het Noordbrabants museum. De kaart is zo fraai en bevat zoveel beeldmateriaal over het beleg dat het een schande is dat we er in ’s-Hertogenbosch niet van kunnen genieten, vindt Rob. Maar veel onderzoek levert ook weer meer vragen op.

Want wat is de relatie tussen de Lunetten uit 1830 en de dijken van 1629? Wat was het verhaal van Frederik Hendrik zelf over het beleg? Rob had gehoord dat er memoires moesten bestaan van Frederik Hendrik, maar ze waren nergens te vinden.

Het mooie toeval kruiste zijn pad toen men tot ontdekking kwam dat deze lagen in het Prentenmuseum van Jo Timmermans. Deze heeft erin toegestemd dat er scans van gemaakt werden en ze werden in bruikleen gegeven aan Rob de Vrind die daardoor in 2005 zijn boek als een Nederlandse vertaling van de Frederik Hendrik memories kon voltooien. Hij heeft een exemplaar opgestuurd naar koningin Beatrix vanwege de links naar het Oranjehuis en is in de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag gaan kijken naar de originele handgeschreven teksten van Constantijn Huygens, de secretaris van Frederik Hendrik.

Rob de Vrind is met een fanatiek en zeer enthousiast groepje bezig om van Linie 1629 een mooi wandel- en fietspad te maken. Daarvoor heeft hij de stichting “de groene vesting” opgericht. In oktober 2006 is er een werkatelier georganiseerd waar veel plannen en ideeën tot uiting kwamen. Dit resulteerde in april 2007 tot het masterplan De Groene Vesting. Een aantal plannen is al uitgewerkt of wordt momenteel uitgewerkt zoals een aantal bieren op verschillende horecapunten langs de route. Enkele Brabantse brouwers zijn hiermee al druk in de weer. Maar ook het Jeroen Bosch hekje is in de maak. Voor zowel op deze route als een link naar het Jeroen Bosch jaar 2016.

K

Korte berichten

Groene energie Duurzaamheid en groene energie staan ook hoog in het vaandel bij Rob de Vrind. De meeste lezers zijn zich bewust van het voornemen van het herplaatsen van een molen op de stadswallen. Het is nu al technisch mogelijk om een moderne windmolen te plaatsen in een ‘oud’ jasje. Onze energieleverancier aan de zuidwest kant van de stad zou hier wellicht een rol van betekenis in kunnen spelen. De eerste hersenspinsels over dit onderwerp met verschillende partijen zijn al geweest. In combinatie met de restauratie van de vestingwerken liggen er voor ons allemaal kansen te wachten. In Schiedam werkt men met molen De Nolet al enige jaren met dit concept. In onze stad kan het gaan dienen als bijvoorbeeld een oplaadpunt voor elektrische fietsen die de Linie 1629 route gaan fietsen!

Heel even hebben we nog zijn andere kleine passie filatelie mogen aanschouwen. De onderwerpen richten zich vooral op de Nederlandse postzegel en religieus erfgoed en laat dit nou net in 2008 veel aandacht krijgen.

Beste Vrienden

Sinds 1 januari ben ik lid van de Kring.

Met veel plezier en interesse lees ik het KringNieuws.

In een aantal verhalen wordt wel eens verwezen naar vorige artikelen in vorige jaargangen. Die wil ik natuurlijk ook graag lezen. Mijn vraag is nu of er Vrienden zijn die oude jaargangen in huis hebben, en die niet meer lezen/bewaren? Zou ik die dan een keer mogen komen ophalen?

Met vriendelijke groeten, Rob Lucas, Schijndel

Excursie naar Domaine les Damiaan

Sonja van Rosmalen In september 2006 hebben we met de werkgroep LEF een bezoek aan deze wijngaard in Sint-Oedenrode gebracht. We zijn toen met de fiets gegaan.

Op verzoek gaan we deze excursie herhalen, maar nu per auto, speciaal voor die mensen die het fietsen niet meer zo goed afgaat of het te ver vinden.

We doen dit op 13 september en vertrekken om 11.15 uur bij het Sint-Janslyceum aan het Sweelinckplein. We kunnen daar samen rijden en de overbodige vervoermiddelen laten staan.

De kosten zijn 10 euro per persoon.

Om 12 uur ontvangst met koffie/thee en iets lekkers.

Daarna gaan we naar de wijngaard, waar de eigenaar ons vertelt over het ontstaan en de opbouw ervan. Een wandeling over het ‘romantische pad’ (erg leuk). Terug naar de wijnkelder, waar we een videofilm te zien krijgen “van stok tot slok” en daarna (natuurlijk) de proeverij, gelardeerd met verhalen en anekdotes.

Opgeven bij de balie aan de Parade 23.

Telefonisch bij Agnes Heijting 073 - 644 33 06 Per email: srosmalen@hetnet.nl

Verschenen

De avond bij Rob vloog voorbij het middernachtelijk uur en als laatste toonde hij trots zijn Frank Houben prijs gekregen in november 2007. Ik heb dit glazen zwaargewicht even met respect voor de winnaar mogen vasthouden.

Bronvermelding; Drs. R. de Vrind www.degroenevesting.nl Boschlogie III, module Natuur en historische geografie van ’s-Hertogenbosch

In mei is verschenen het boekje Hemels Wandelen langs het eeuwenoude religieuze erfgoed van de Brabantse hoofdstad, een initiatief van de Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch.

Aan de totstandkoming van de wandeling hebben bijgedragen de werkgroepen Kerken en Kloosters, Klein Monument, Toponymie, Verzamelaars en LEF (lezingen, excursies en fietstochten).

Het boekje is voor € 2,00 te koop bij de Kringbalies aan de Parade en de Molenstraat, alsmede bij het Jheronimus Bosch Art Center aan de Hinthamerstraat.

KringNieuws juli 2008, jaargang 34 nummer 4

7

B

Bouwstijlen: Neogotiek II

De vrijheid van godsdienst vanaf de Bataafs-Franse tijd leidde in de 19de eeuw tot een revival van het katholicisme. In de bouwkunst keek men terug naar de glorietijd van de bouw van gotische kathedralen. Dit leidde tot de neogotiek (1830-1910). De meeste kerken en kloosters in de Brabantse dorpen en steden uit die tijd zijn in neogotische stijl opgetrokken.

Dat verwijzen naar het verleden was ideologisch geladen. Voor de katholieken was het de tijd van vóór de Reformatie. Maar ook iemand als koning Willem II greep daarnaar terug als de tijd waarin de Oranje-dynastie was ontstaan.

Aanvankelijk ontwikkelde zich de zogeheten vroege neogotiek, waarin men namaakte wat van de middeleeuwse kathedralen, waaronder bijvoorbeeld kruisribgewelven, werd afgekeken. Deze vroege stroming werd achteraf ’stukadoorsgotiek’ genoemd en was sterk decoratief van aard.

Vanaf ongeveer 1850 werd onder invloed van met name Pierre Cuypers de rationele gotiek ontwikkeld. De technische constructie van de middeleeuwse kerken werd doorgrond en opnieuw toegepast bij de grote kerkenbouw. De techniek werd, net als in de gotiek, gecombineerd met een sterke symboliek.

Kenmerken De neogotiek is een bewuste imitatie van de gotische bouwwijze uit de Middeleeuwen. Hoge torenspitsen bij de kerken. Traveeën met wimbergen, venstertraceringen en hoge ezelsrugbogen.

Koolmotieven in het stucwerk. Kantelen in combinatie met spitsbogen, pinakels etc.

Door het gebruik van machinaal vervaardigde bakstenen zien de gebouwen er blijvend ‘nieuw’ uit.

In ’s-Hertogenbosch vindt men in de neogotische gebouwen alle kenmerken van de Sint-Jan terug.

Voorbeelden Vroege neogotiek in onze stad: Zwanenbroedershuis (Hinthamerstraat), het pand Kerkstraat 34, De Eenhoorn (Markt 39-41), voormalige Sint Josephkerk (Sint Josephstraat), de voormalige EvangelischLutherse Kerk in de Verwersstraat.

Het voormalige Provinciale Griffiegebouw (Waterstraat 16-18) is een voorbeeld van rationele en de Mariënburg (Sint Janssingel) van ‘ideologische’ neogotiek.

8

KringNieuws juli 2008, jaargang 34 nummer 4

N

Neorenaissance

Tekst en foto’s: Ton Graus en Jan-Hein Schutselaars

Greep men in de neogotiek terug naar de glorietijd van vóór de Reformatie, deels parallel daaraan, verwijst men in de neorenaissance naar de tijd van het humanisme, de emancipatie van de mens, de wedergeboorte van de waarden van de klassieke beschaving.

De Renaissancebouwstijl wordt onderscheiden in Vroeg-Renaissance en Maniërisme. In de neorenaissance vinden we kenmerken van beide stromingen terug.

Met zijn ontwerp voor het Rijksmuseum in Amsterdam stond Pierre Cuypers, de man van de neogotiek, in ons land ook wat de neorenaissance betreft aan de basis van deze bouwstijl. Hij greep daarbij terug naar de tijd van de Opstand. In zijn ontwerp voor het Centraal Station van Amsterdam kreeg dat een vervolg.

Daar de structuur van de bouwwerken van Cuypers nog te veel gotisch was –hoe kan het ook anders– gingen zijn tijdgenoten ‘zuiverder’ Oudhollands renaissancistisch bouwen en verwezen daarbij naar de Gouden Eeuw.

Vaak werden meer huizen in één bouwstroom verwezenlijkt (zie bijvoorbeeld Oude Dieze 4 tot en met 16).

Voorbeelden In ’s-Hertogenbosch zijn in ‘t Zand verschillende neorenaissance huizen gebouwd.

In de binnenstad zijn als voorbeelden te noemen: Choorstraat 16 (Museum Slager), Eerste Korenstraatje 18 (Voermans Koffiehuis), Hoge Steenweg 30 (De Doornen Kroon), Oliemolensingel 2/hoek Brede Haven, Oude Dieze 4-6-8-10-12-14-16, Sint Janssingel 88 (Van Lanschotstichting), Waterstraat 20 (Rijksarchieven).

Kenmerken Een scala van kenmerken uit de Renaissancebouwstijl en uit het Maniërisme zien we terug in de neorenaissance. Het gebruik van, nu machinaal vervaardigde, - glad en hard - bakstenen, afgewisseld met speklagen van natuursteen of pleisterwerk. Trapen/of topgevels werden aangebracht.

Aanzet- en sluitstenen bij de bogen boven vensters en deuropeningen; de boogvullingen met tegeltjes of siermetselwerk.

De klassieke zuilenorden (Toscaans, Dorisch, Ionisch, Korintisch en Composiet) werden toegepast.

Versieringen met medaillons, mens- en dierkoppen.

Cartouches en diamantkoppen.

Pseudo-kruisvensters en sierankers.

KringNieuws juli 2008, jaargang 34 nummer 4

9

S

Stamp Passion ’08, een terugblik

In de Brabanthallen heeft op 11, 12 en 13 april het evenement Stamp Passion ’08 plaatsgehad. Dit heeft meer aandacht getrokken dan verwacht. De organisatie ging stilletjes uit van 10.000 bezoekers als alles mee zou zitten, uiteindelijk kwam men aan 15.000 bezoekers. In verhouding zijn er meer bezoekers geweest dan bij de Art & Antiques Fair die op hetzelfde moment plaatvond.

De ingelijste zegels van Roel Reniers

Om publiek te trekken waren er allerlei activiteiten waarbij het accent lag op het aantrekken van jeugdige bezoekers. Al ruim voor de opening op vrijdagmiddag stonden rijen mensen te wachten om binnen te mogen. Een uur na de opening waren er al ruim 500 bezoekers geteld. Dit kwam ook op het conto van de organisatie want die had voor de opening de zanger Frans Bauer aangetrokken, die altijd veel mensen op de been kan brengen. Tijdens de openingshandeling overhandigende TNT Post aan Frans Bauer postzegels met zijn evenbeeld. Zo gaven ook in de dagen erna ex-voetballer John de Wolff en musicalster Sita als bekende Nederlander acte de presence.

Bossche inbreng De ’s-Hertogenbossche Filatelisten Vereniging was met een stand prominent aanwezig. Als aandachtstrekker heeft men de pop de Briefbesteller van het Jeroen Bosch Art Center kunnen lenen. Dit ook al als knipoog naar 2016. Maar waar het (Bossche) publiek vooral op af kwam was de uitgifte van tien bijzondere Bossche postzegels met gebouwen en taferelen: Brabanthallen, Binnendieze, Armada, Arena, Station, Stadhuis, Markt, Sint-Jan, de Draak en Jeroen Bosch. De hele hal hing vol met levensgrote banieren waarop deze zegels te zien waren. De ’s-HFV kon dit nog eens extra tintje geven door het uitgeven van enveloppen met een speciale Bossche poststempel die voor dit evenement eenmalig is aangemaakt. Men kon de zegels als los setje kopen of ook geplakt en voorzien van de speciale poststempel op een zogenoemd maxi prentbriefkaart. Voorzitter Peter Teurlings van de ’s-HFV gaf op de beurs aan de

10

KringNieuws juli 2008, jaargang 34 nummer 4

Tekst: Rob Hoogeboom, Foto: Roel Reniers ontwerper Roel Reniers een lijst met daarin de tien Bossche zegels. Er waren 20.000 zegels gedrukt en ze waren met de voorverkoop erbij allemaal uitverkocht.

Maar dat was niet het enige. De expositie ’s-Hertogenbosch op de kaart gezet, van Jan Masselink en Huber van Werkhoven, was voor het eerst in deze gedaante te zien op een filatelie-evenement. Op zich heel uniek want prentbriefkaarten laten zien op deze wijze doorweven met filatelie is in Nederland nog nooit vertoond. De expositie hing aan systeemwanden verspreid door de hal en was extra aangelicht. Ze werd druk bezocht en vele gesprekken zijn er gevoerd over de kaarten en filatelie. Het streelt ondergetekende en Jan en Huber, de complimenten waren er in vele toonaarden. Het boek van deze expositie was te koop op de stand van de ’s-HFV en vond ondanks de sterke concurrentie van de Bossche zegels gretig aftrek. Er werden ook folders van de Kring uitgedeeld die snel hun weg vonden naar de mensen toe. Het zal menig bezoeker ertoe hebben gebracht te gaan wandelen in de stad of te gaan varen over de Binnendieze. De stand van de ’s-HFV was een samenwerking met de Kring, JBAC en het Prentenmuseum. TNT Post had nog een verrassing in petto: drie speciale Bossche zegels met afbeeldingen van Sint-Jan, de Bossche Bol en Carnaval.

Ook voor deze zegels waren speciale poststempels gemaakt. De carnavalspostzegel werd afgestempeld met als plaatsnaam Oeteldonk.

Toekomst Er gaat niets boven Groningen. En dat klopt want op 12, 13 en 14 december 2008 is er in Veendam een groots opgezette internationale filatelie beurs. Dit als afsluiting van het 80-jarig bestaan van de Nederlandse Vereniging van Postzegelhandelaren. Deze heeft een categorie 1 status wat in de filatelie wereld het hoogst haalbare is. Er worden dus zeer hoge eisen gesteld van wat er te zien zal zijn. U raadt het al. De expositie ’s-Hertogenbosch op de kaart gezet komt daar ook te hangen en zal gezien de cat 1 status nog mooier, beter en ruimtelijker aan het publiek getoond worden.

Hiervoor is speciaal een zaal vrijgehouden. Want voor het eerst laat men op een cat 1 beurs exposities zien die nog niet te bekend staan als een puur filatelistisch onderwerp. Het bijbehorende boek dingt mee naar een prijs in de klasse Literatuur en gezien het feit dat dit zo uniek is zal het hoge ogen gaan gooien. Zelf zal Huber van Werkhoven als extra zijn Bach collectie laten zien, die enige maanden in het JBAC te zien is geweest.

Stamp Passion ’08 heeft letterlijk en filatelistisch ’s-Hertogenbosch op de kaart gezet. Dit heeft zeker voor de nabije toekomst positieve gevolgen!

M

Met de Kring naar Dordrecht Paul Nuijten

Op woensdagen 20 en 27 augustus organiseert de werkgroep LEF twee ééndaagse trips naar Dordrecht, stad van historie, water en cultuur. Het is de oudste stad van Holland.

De historische binnenstad van Dordrecht ligt verscholen tussen machtige rivieren. Op één punt, het Groothoofd, vloeien de Oude Maas, de Noord en de Merwede samen. Staande op de kade kijkt u uit over het drukste rivierenpunt van Europa.

Dordrecht is bijna duizend jaar geleden ontstaan aan het veenriviertje de Thuredrith en kreeg als eerste stad in Holland in 1220 stadsrechten. De stad heeft in Holland lang een belangrijke rol gespeeld op het gebied van handel, politiek en religie. In de ruim 1000 monumenten die Dordrecht telt, is het rijke verleden goed terug te vinden, vooral in het historische havengebied.

Enkele ervaren stadsgidsen nemen u mee voor een gezellige en boeiende wandeling door de oude binnenstad met zijn karakteristieke Grote Kerk, monumentale koopmanshuizen en intieme binnenhavens, waar de sfeer van vroeger nog leeft.

Het programma voor beide dagen ziet er als volgt uit: 08.30 uur

Vertrek per bus vanaf parkeerplaats NS‑station Oost ’s-Hertogenbosch.

10.00 uur

Aankomst in het centrum van Dordrecht. Ontvangst met koffie in banketbakkerij Van der Sterre die al jaren bekend staat om zijn specialiteit appelmarijnen.

10.45 uur

Stadswandeling in groepen van 20 personen onder leiding van een VVV‑gids.

12.30 uur

Lunch in restaurant De Reiziger.

14.00 uur

Rondvaart door de binnenhavens met fluisterboot de Dordtevaar.

Om 14.00 uur, 14.30 uur en 15.00 uur vertrekt steeds een groepje van 15 à 20 personen voor een becommentarieerde rondvaart van 30 minuten. Voor degenen die aan de wal blijven is er gelegenheid om te winkelen of voor terrasbezoek.

16.30 uur

Verzamelen bij café-restaurant Het Veerhuis voor koffie of thee met wat lekkers en een laatste blik vanaf het Groothoofd over Oude Maas, de Noord en de Merwede.

17.00 uur

Vertrek bus naar ’s-Hertogenbosch.

18.30 uur

Aankomst Station Oost ’s-Hertogenbosch.

U kunt zich aanmelden via de website www. kringvriendenvanshertogenbosch.nl of aan de balie van het Kringhuis aan de Parade. De kosten voor deze dagtrip bedragen € 55,- inclusief rondleiding, boottocht, 2x koffie/thee met gebak en goed verzorgde lunch.

KringNieuws juli 2008, jaargang 34 nummer 4

11

D

Dat gaat naar Den Bosch toe…

Zondag 25 mei was de dag van De lach van Zoete Lieve Gerritje. Vanuit het hele land kwamen kinderen met hun familie naar ’s-Hertogenbosch om daar een zorgeloze en gezellige dag door te brengen. Het was alsof de duvel er mee speelde want juist op deze dag regende het in de vroege morgen pijpenstelen. Tegen tien uur keken de organisatoren nog zorgelijk naar de lucht maar bij aankomst van de eerste gasten in de Uilenburg klaarde het weer geleidelijk op en was verder geen spelbreker meer.

De lach van Zoete Lieve Gerritje is een ontmoetingsdag voor gezinnen waarvan één of meer kinderen kanker hebben of hebben gehad. Het Vicki Brownhuis, de vereniging van ouders van kinderen met kanker (VOKK) en de Kring Vrienden staan gezamenlijk garant voor een gevarieerd dagprogramma om deze kinderen en de overige gezinsleden een zorgeloze dag te bezorgen. Bram Valk, de voorzitter van het organisatiecomité: “Al maanden geleden zijn we met z’n zevenen begonnen met het voorbereiden van deze dag. Eerst is hiervoor een draaiboek gemaakt en daarna is de organisatie verder uitgebouwd. Van alle kanten hebben wij veel steun en sympathie ondervonden en vooral daardoor is het weer gelukt om nu voor de vierde keer deze dag te kunnen organiseren.

Ruim honderd vrijwilligers hebben belangeloos meegewerkt om deze dag tot een succes te maken voor de bijna 250 deelnemers.” Vanuit alle windstreken van het land waren de families al vroeg afgereisd om, net als Zoete lieve Gerritje in het verleden, naar Den Bosch te gaan.

Spellencircuit In ’s-Hertogenbosch stond bij het station de bus klaar om de families naar de kloostertuin van het klooster Mariënburg te brengen. De toegang tot de kloostertuin werd streng bewaakt door de soldaten van de Dienstdoende schutterij van ’s-Hertogenbosch.

Tekst en foto’s: Gerard ter Steege Meneertje. Bij het doorknippen kreeg hij gelukkig hulp van alle kinderen van 4 en 14 jaar. Hierna kon worden ingeschreven voor de verschillende activiteiten elders in de stad.

Zo konden de kinderen zich aanmelden voor het beklimmen van de toren van de Sint-Jan, het bezoeken van het Jeroen Bosch Art Centrum, een wandeling door de stad en een spannende vaartocht over de Binnendieze. In groepen ging men vervolgens uiteen waarbij de tocht over het water bij alle deelnemers als nummer 1 op het programma heeft gestaan. In de kloostertuin hadden de derdejaars studenten van het CIOS (afdeling sport & recreatie) een aantrekkelijk spellencircuit uitgezet. De kinderen hadden onder meer de mogelijkheid om mee te doen aan hoepeldansen, spijkerpoepen, hinkelen, doeltrappen of slaan met de hockeystick, koekhappen en mikado. Bij Pictionary

moest worden geraden wat aan de hand van een kaartje op een bord was uitgebeeld. Jenga was voor de meesten een nieuw spel. Hierbij moesten blokjes uit een blokkentoren worden gehaald om deze daar vervolgens weer bovenop te leggen. Bij de keuze voor het verkeerd blokje liep je de kans dat de hele toren instortte.

“Mijn kinderen hebben een geweldige dag gehad” Pas nadat de kapitein en een officier van de schutterij de uitnodigingsbrieven hadden gecontroleerd werden de deelnemers tot de kloostertuin toegelaten. In die tuin was alles in gereedheid gebracht om de kinderen en de familieleden met een ‘Bossche’ gastvrijheid te ontvangen. Nadat een familiefoto was gemaakt, gingen de meesten aan de koffie of ze kozen voor een andere versnapering. Na het welkomstwoord van Bram werd de dag officieel geopend met het doorknippen van een lint. De leiding van de dag lag in handen van Peertje

12

KringNieuws juli 2008, jaargang 34 nummer 4

Boze Gerritje Een van de hoogtepunten van de dag was voor de kinderen de spannende vaartocht over de Binnendieze.

Spelers van het Echte Bossche Theater en van openluchttheater Kersouwe aangevuld met leden van het 55+ Carnaval zorgden samen met de schippers van de Binnendieze voor de opvoering van het door Marianne Keser geschreven verhaal De lach van Zoete Lieve Gerritje. De uitbeelding van dit verhaal zorgde bij de kinderen voor veel plezier en spanning op het

water. Het verhaal speelt rond 1850 toen een boze Gerritje de stad onveilig maakte. De kinderen werd gevraagd om te helpen bij het vinden van deze boef om hem vervolgens de stad uit te jagen. Aan het begin van de tocht hingen overal verbodsborden, die vrolijk zingen en lawaai maken verboden. Onder de indruk van al die verboden verliep de vaartocht in het begin redelijk rustig. De verboden waren in de stad zo goed nageleefd dat een oud vrouwtje op een brugje stond te jammeren dat niemand voor haar had gezongen waardoor ze niet zeker wist of ze wel honderd jaar was geworden. Daar namen de kinderen geen genoegen mee en na een luidkeels gezongen Lang zal ze leven ging het roer om. Wat bleek namelijk, de boze Gerritje kon niet tegen lawaai! Toen werd de jacht op Gerritje luidkeels geopend waarbij zelfs duikers onder water hielpen bij het zoeken. Veelvuldig klonk toen het ‘Dat gaat naar Den Bosch toe, Zoete lieve Gerritje’ over het water. Door te zingen, te roepen en lawaai te maken kregen de kinderen bij de Kerkstroom de stelende

in de kloostertuin, marcheerde onverwachts de schutterij met een historisch veldkanon de tuin in.

Voortgetrokken door twee kolossale paarden werd het opgesteld en vuurklaar gemaakt. Ondertussen kregen alle kinderen een ballon uitgereikt met een kaartje waarop de naam en het adres werd geschreven. Het afgevuurde kanonschot was oorverdovend maar tevens het sein om de ballonnen los te laten. Ballonnen die vervolgens het luchtruim kozen op weg naar ??? maar ook ballonnen die in de bomen van de kloostertuin terecht kwamen. Gelukkig had de organisatie voor voldoende reserve ballonnen gezorgd zodat uiteindelijk voor ieder kind een ballon op reis ging. Met het oplaten van de ballonnen kwam een eind aan een bijzondere dag.

Gerritje eindelijk in het vizier. Op het bruggetje in het Kruisbroedersstraatje wist de gewaarschuwde ‘pliesie’, aangemoedigd door de kinderen, Gerritje te overmeesteren en af te voeren. Na dit spannende avontuur kon de vaartocht in een vrolijke stemming worden voortgezet. Natuurlijk mochten de kinderen zelf even varen op de Singelgracht. Daarna ging de tocht verder door de Verwerstroom en onder de stad.

De kinderen vonden het prachtig en het plezier was van de gezichtjes af te lezen.

over de Binnendieze vonden ze erg leuk met het spannende toneelstuk en de vele spinnenwebben.

Dat de politie de valse dief te pakken had genomen vonden ze leuk. Mijn zoon moet er soms nog steeds om lachen. Ze zullen hun vriendjes op school veel te vertellen hebben over deze dag en het liedje van Gerritje zal nog dagen worden gezongen.” Moe maar voldaan gingen de kinderen, velen met de gekregen rugtasje al op, terug naar het leven van alle dag. Een leven vol met stress en ongemakken die deze ernstige ziekte met zich meebrengt voor de ouders, de broertjes en zusjes maar vooral voor de kinderen zelf.

Historisch veldkanon Terug in de kloostertuin was er voor de kinderen de mogelijkheid om verder te gaan in het spellencircuit, om mee te doen aan rondedansen of bij de schutterij exercitielessen te nemen. Samen met de soldaten marcheerden en exerceerden de kinderen heel serieus om toch maar een certificaat te verdienen.

De activiteiten in de kloostertuin werden met veel genoegen onder meer gadegeslagen door de kloosterzusters en mgr. Bluyssen. Tussendoor zorgden de muzikanten van Naovenant voor een vrolijk stukje muziek in de tuin. Zodra alle deelnemers terug waren

Bij het verlaten van de tuin werden de kinderen nog blij verrast met enkele toepasselijke presentjes. “Mijn kinderen hebben een geweldige dag gehad,” vertelde mevrouw Baydemir uit Nijmegen. “Vooral de boottocht

De organisatoren en de vele vrijwilligers mogen trots zijn op het succes van deze dag. Een dag waarop de weergoden zich gelukkig toch nog van de goede kant hebben laten zien. Een geslaagde dag met een programma voor elk wat wils maar wel specifiek gericht op de kinderen. De perfecte organisatie en de inzet van velen hebben er zeker toe bijgedragen dat aan het eind van de dag de kinderen met de lach van Zoete Lieve Gerritje ’s-Hertogenbosch weer hebben verlaten.

KringNieuws juli 2008, jaargang 34 nummer 4

13

D

Derde editie Bossche Stadstuinen in blo

Zondag 15 juni vond voor de derde keer het evenement Bossche stadstuinen in bloei plaats. Ruim 700 belangstellenden bekeken de opengestelde tuinen, kwamen op verrassende plekjes in de stad en genoten van het uitzicht en de natuur van Het Bossche Broek. Nieuw dit jaar was de openstelling van een aantal tuinen aan de Vughterweg en de Willem van Oranjelaan. Deze tuinen konden te voet worden bereikt of met een van de fluisterbootjes die op en neer pendelden tussen het Voldersgat en de restanten van Fort Sint Anthonie.

Afwisselend aanbod Het is lastig alle opgedane indrukken in enkele woorden neer te schrijven. Al terugkijkend verschijnen weer de zusters van het klooster Mariënburg die trots vertelden over hun monumentale perenberceau en de heerlijkheden die ze jaarlijks bereiden van de oogst.

Wat te denken van de bewoners van de Peperstraat

De perenberceau in de tuin van Klooster Mariënburg

14

die lieten zien dat zelfs het kleinste tuintje met zorg en liefde is om te toveren in een Bourgondisch paradijsje. Een oorspronkelijk door tuinarchitecte Mien Ruys ontworpen tuin aan de Vughterweg was door de huidige eigenaren omgetoverd in een kinderparadijs. De kinderen verkochten er koekjes voor een goed doel. Bij Galerie Jan van Hooff werd de natuur binnengehaald door de grote ramen en via fraaie schilderijen van Ingrid Simons. Onder een afdak, schuilend voor de regen – het bleef jammer genoeg niet de hele dag droog – heetten de Zusters van de Choorstraat iedereen welkom in hun binnenstadsoase vol fraaie borders met vast planten, heesters en bomen.

De grote met onder andere rozen en clematissen begroeide pergola fungeert als moderne kloostergang die uitnodigt tot bezinning.

KringNieuws juli 2008, jaargang 34 nummer 4

Tuin Huize De Loet Eindelijk was er ook de kans om de tuin van Huize de Loet aan de Peperstraat te bekijken. Dit was een lang gekoesterde wens. Ruim dertig jaar geleden verscheen namelijk het onder auspiciën van de Nederlandse Tuinenstichting uitgegeven boek Stadstuinen in Nederland. Eén van de in het boek aan bod komende Bossche tuinen was die van Huize De Loet. Huis en tuin bleven al die tijd in handen van dezelfde enthousiaste eigenaren, de familie Van der Ven. Een vergelijking van de situatie van nu met de foto's in het boek laat zien dat een tuin altijd in beweging is en steeds veranderd. Zo is de trotse kastanjeboom die in het boek nog zichtbaar is naast het tuinhuis helaas verdwenen en vervangen door een nieuwe boom. De rode rozen die destijds over de rozenbogen groeiden maakten plaats voor kleinbladige klimop.

Kenmerkend voor deze klassieke tuin zijn de figuren van taxus en buxus, de fraaie tuinornamenten, het sobere kleurgebruik, het toepassen van potten met kuipplanten en de schildpadden die het hier reuze naar hun zin hebben. Heel bijzonder is het uit het begin van de negentiende eeuw daterende, twee verdiepingen tellende tuinhuis. Op de tweede verdieping hangt

het porseleinen carillon dat tijdens de open dag regelmatig speelde. De eigenaresse en de hovenier die het onderhoud tegenwoordig voor zijn rekening neemt vertelden vol trots en liefde over hun tuin.

oei

F

Fietsen met LEF

Jan Korsten

Jet Smits

Op 31 mei fietsten we mee met een tocht naar Waalwijk, georganiseerd door de werkgroep LEF. We moesten daartoe vroeg uit de veren.

Vanuit de tuin van Uilenburg 14-16 kon de drukte voor de poort van Klooster Mariënburg worden gadegeslagen

Eigenlijk kwam de tuinenwandeling hier net te vroeg.

Nog even en dan zouden de potten met Agapanthus en Engelentrompetten (Brugmansia’s) in bloei hebben gestaan. Ongetwijfeld moet het een feest zijn om op zwoele zomeravonden in de tuin te vertoeven. De lucht moet dan bijna bezwangerd zijn van de zoete geuren van de oranjebloesem en de witte Brugmansia's die langs het centrale pad staan. Neem daarbij de harmonieuze klanken van het porseleinen carillon in het tuinhuis en de jachtige buitenwereld lijkt eindeloos ver weg.

Onbekende plekjes Het is verrassend dat de organisatoren van Bossche stadstuinen in bloei telkens weer verrassende plekjes in de binnenstad weten te vinden. Steeds weer blijkt de stad onbekende steegjes te kennen. Steegjes die nog dateren uit het oorspronkelijke middeleeuwse stratenplan. Zo'n steegje is te vinden achter de poort van Sint-Jorisstraat 10.

Fluisterbootjes vervoerden bezoekers van en naar Fort Sint Anthonie

Mien Ruys Volgend jaar is het tien jaar geleden dat Mien Ruys (1904-1999) overleed. Als Nederlands bekendste tuinarchitect drukte zij decennia lang een stempel op de tuinarchitectuur. Mien Ruys was bijvoorbeeld degene die voor het eerst bielzen en een voorloper van de grindtegel in haar tuinen toepaste. Haar voorbeeld vond op grote schaal navolging en leverde haar de bijnaam 'Bielzen Mien' op. Zij ontwierp niet alleen grote tuinen, maar hield zich nadrukkelijk ook bezig met kleinere stadstuinen. Ook in 's-Hertogenbosch en directe omgeving zijn nog tuinen van haar hand te vinden. Wellicht een idee voor volgend jaar: een Bossche hommage aan Mien Ruys?

Samengekomen bij De Helftheuvel vertrokken wij met de zon en de wind in de rug richting Waalwijk. Een mooie route over de dijk langs Vlijmen, Haarsteeg en Herpt bracht ons bij de eerste stopplaats in Heusden, waar wij genoten van een lekker bakje koffie.

Daarna, hier en daar manoeuvrerend tussen een kudde koeien, verder naar Waalwijk. Met koffie en een halve zool werden wij hartelijk ontvangen in het Leder- en schoenenmuseum.

Tijdens de rondleiding door de zeer enthousiaste gids, die zelf ooit als meester-snijder en inkoper van huiden in de schoenenindustrie had gewerkt, werden wij geïnformeerd over het looien van de huid tot leer en over het splitten, schuren, verven, stikken, zwikken en kantenlikken bij de verwerking van het leer tot schoen.

Het waren de boeren, die vanaf ongeveer 1855 in de gemechaniseerde schoenenindustrie gingen werken.

Zij begonnen in de ochtend om vijf uur op de fabriek en bewerkten in de namiddag hun stukje land.

Het looiproces gaf een ontzettende stank en door het gebruik van diverse machines was er een enorme herrie in de schoenfabrieken. In Wolluk kon men aan de houding van mensen zien aan welke machine ze uren achtereen, jaar in jaar uit hadden gewerkt.

Een zeer precies werk was het snijwerk. Er is drie voet leer nodig voor een schoen en om zoveel mogelijk voet uit een huid te halen vraagt het veel nauwkeurigheid bij het leggen van de mallen voor voorblad, neus, zijpand en hiel. Er was een zeer vernuftige machine uitgevonden om een huid op te meten. Deze machine registreert niet alleen de vierkante meter van de huid, maar ook het aantal voet wat er uitgehaald kan worden.

Singer en Ahrend waren voornamelijk de leveranciers van de machinerie.

Ruim voorzien van informatie bekeken wij nog de expositie van de diverse schoenen, die in verschillende jaren door beroemde en bekende ontwerpers ontworpen waren.

Daarna, jammer dat het toen net begon te regenen, vervolgden wij onze fietstocht. Bij onze volgende stop in de Loonse en Drunense Duinen was de zon ons weer goedgezind en genoten wij van een drankje. Toen verder huiswaarts en jawel hoor in de regen.

Ondanks het wisselend weer hebben we genoten van deze dag en danken Agnes Heijting voor de organisatie.

KringNieuws juli 2008, jaargang 34 nummer 4

15

J

Jaarboek van een bouwpastoor (3)

Pastoor A. Sweens, (1864-1945), was van 1910 tot 1921 herder van de Sint-Catharinaparochie. In die tijd hield hij een jaarboek bij. Dit ligt in het archief in de Bouwloods, waar trouwens alle archieven zijn opgeslagen van de Binnenstadsparochie. Hier volgt het derde deel van het letterlijk verslag, nu over de jaren 1917 tot en met 1919.

Ton Vogel De nieuwe klok is in gebruik genomen op 21 December 1917 te 7 uur ’s avonds met een plechtig Lof waarbij Z. D. H. Mgr. A. F. Diepen en bijna de geheele geestelijkheid der stad tegenwoordig waren.

Bij gebreke aan electrisch licht van wege de stad werd de electrische stroom voor het licht geleverd door een gasmotor en dynamo gekocht van de Deuts gasmotorenfabriek te Amsterdam.

Het resultaat van de eerste bankenverpachting op 19 Dec. en de stoelenverpachting van 26 Dec. ging alle verwachtingen te boven.

1918 23 April diende Mgr. A. F. Diepen in deze kerk het Vormsel toe aan 459 kinderen.

Den 13 Mei feestdag van den H. Servatius, werd de nieuwe kerk door Z. D. H. Mgr. Arnold Frans Diepen, tit. Bisschop van Danaba, en Coadjutor van Mgr. v.d.Ven plechtig geconsacreerd. De plechtigheid begon ’s morgens om 7½ uur; de consecratie was geëindigd een kwartier vóór elf uur; de daarop volgende Pontificale Mis, eveneens door Mgr. Diepen opgedragen, was geëindigd om 12 uur.

De kerk in 1918, na de verbouwing (Stadsarchief ‘s-Hertogen­ bosch )

16

1917 1 Maart werd het kruis op de koepel geplaatst.

16 Aug. 8½ uur des morgens stort het gewelf der zijkapel aan de zuidzijde van het priesterkoor in. De gewelfmaker van Baast uit Vught, die op het gewelf nog eenig werk te doen had, waagde zich op het gewelf (dat nog geen 14 dagen oud was), dit bezweek. Van Baast kwam er af met een breuk van zijn linkerarm, drie werklieden die onder in de kapel aan het werk waren, werden licht gekwetst.

Dit jaar zijn hier in navolging van Roermond volksretraites gehouden voor het mindere volk in afzonderlijke lokalen.

Van 1 tot 5 Aug. voor de mannen van den Vughterdijk in een lokaal van de sigarenfabriek van den Heer Henri de Leeuw, deelnemers 48. Van 15 tot 19 Aug. voor de vrouwen van dezelfde wijk: deelneemsters 68. Van 29 Aug. tot 2 Sept. voor de mannen van den Uilenburg-Molenstraat-Gasthuispoort-WalpoortUilenburgstraatje-Berewoutstr.-Achter de Boomgaard: in het Meisjespatronaat: deelnemers 53; voor de vrouwen van 5 tot 9 Sept. deelneemsters 92.

Het uurwerk in de kerk is geplaatst door Eijsbouts te Asten van 12 tot 18 Nov. De klok in het torentje boven den koepel draagt het opschrift: Alexius et Petrus Petit me fuderunt anno 1759. Joanni Hendrico van Heurn Anno 1759.

KringNieuws juli 2008, jaargang 34 nummer 4

Bij de consecratie assisteerden: Diaken F. Dekkers; subdiaken L. Simonis; caeremoniarius (ceremoniemeester)N. van Riel, secretaris van den Bisschop; de mitra W. Timmermans (voor de mijter); de baculo A. Spolders (voor de staf); ad aquam benedictam A. Smits (voor het wijwater); crucifer W. Mutsaers secretaris van den Bisschop (als kruisdrager); ad reliquias P. Manders en A. Smits (voor de relikwieën); cantores J. Tervooren en H. Heezemans. (als voorzangers) Bij de Pontificale Mis assisteerden: H. Adelmeijer, plebaan, als presbyter assistens; diaken: pastoor A. Sweens (scriptor hujus) (= schrijver dezes), subdiaken L. Poell, pastoor Gemert: eerste caeremoniarius N. v. Riel; 2e caeremoniarius kapelaan P. Manders; de libro A. Spolders (voor het Boek); de candela W. Timmermans (voor de blaker); de baculo W. Mutsaers, de mitra L. Simonis; turiferarius J. Sicking (wierookdrager), ceroferarius W.v.Kessel en J. Tervooren (voor de heilige olie); de gremiali et de ampullis (voor de schootdoek en de ampullen) A. Smits.

De plechtigheid werd bijgewoond door het Gemeentebestuur: F. van Lanschot burgermeester; A. Jansen wethouder, J. Scheffers wethouder, Th. Pels secretaris. Wethouder F. v. Meerwijk was als kerkmeester tegenwoordig. Om 1 uur was het diner bij

hun leider, kondigde aan, dat zij voornemens waren overal soldaten- en arbeidersraden in te stellen, de regeering af te zetten en de Koningin van den troon te stooten. Er ontstond groote beroering in het land. De ordelievende partijen besloten de revolutie met geweld te keeren. Hier werd op 14 Nov. eene reuzen meeting gehouden in het Concertgebouw, ( Jan Heinsstraat, Ton V.) waar werd besloten tot oprichting eener gewapende burgerwacht. 1100 à 1200 personen lieten zich inschrijven. Omtrent denzelfden tijd heerschte hier ook, gelijk in verschillende plaatsen van het land, eene besmettelijke ziekte, de Spaansche griep: vooral gevaarlijk wanneer er longontsteking bijkwam.

Het Concertgebouw of Liedertafel ca. 1920 (Stadsarchief ‘s-Hertogen­ bosch)

den Pastoor (ondanks de ongunstige omstandigheden van den oorlog) waarbij ook den burgermeester tegenwoordig was.

11 Nov. Om 5 uur des morgens is na een oorlog van ruim 4 jaar de wapenstilstand tusschen Duitschland en de geallieerden geteekend, welke wapenstilstand om 11 uur intrad. Daags te voren was de Duitsche Keizer als vluchteling bij Eijsden over de grens gekomen en op kasteel Amerongen geïnterneerd.

Daar in Duitschland en Oostenrijk de vorsten werden afgezet en de republiek geproclameerd, raakten de sociaal democraten ook hier in gisting. Mr.Troelstra,

Het grondplan van de Kruiskerk van architect Jos de Kroon, die bestaan heeft van 1842 tot de verbouwing van 1916

30 Nov. werd onze stad vereerd met een bezoek van H. M. de Koningin en H. M. de Koningin-Moeder. Om 3 uur défilé van corporatie’s voor het Stadhuis: 5 uur receptie bij de Ill. L.Vr. Broederschap.

1919 Op 28 juni, juist 5 jaar na den te Serajevo gepleegden moord op den Oostenrijkschen Aartshertog Ferdinand en zijne gemalin, te 3 uur namiddag werd te Versailles de vrede tusschen Duitschland en de Entente geteekend. Hoe lang zal hij duren?

Wordt vervolgd

grondplan van de kerk van 1918 van Jan Stuyt

KringNieuws juli 2008, jaargang 34 nummer 4

17

L

Lunchconcertwandeling

Onder het motto Winterverwonderingen organiseerde Kring Vrienden afgelopen winter wederom enkele speciale Ontdek uw stad-wandelingen, zoals gecombineerde rondleidingen in het Stadhuis en de Raadskelder, extra rondleidingen in de Sint-Janstoren, vestingwandelingen en wandelingen in Bossche wijken. Voor iedereen die ’s-Hertogenbosch beter wil leren kennen nog steeds een uitgelezen gelegenheid om aan een of meer van deze winteractiviteiten deel te nemen. Een verslag van een lunchconcertwandeling.

Deze wandeling laat deelnemers kennismaken met de inrichtingen en exterieurs van drie godshuizen.

Men krijgt uitleg over de interieurs van de Lutherse kerk, de Sint-Cathrien en de vroegere synagoge. Dit laatste voormalige gebedshuis wordt tegenwoordig gebruikt als kleinschalig podium onder de naam Muziekcentrum De Toonzaal. Hier kan men na de wandeling luisteren naar een klassiek concert, na eerst een lunch met koffie of thee en belegde broodjes genuttigd te hebben.

Lutherse kerk Op woensdag 7 mei 2008 verzamelden zich twaalf mensen in de hal van de Kringbalie aan de Parade 23.

Onder de enthousiaste en deskundige leiding van stadsgids Harry Soors ging de wandeling vanaf de Parade van start. In de Lange Putstraat liet Harry de groep even door de spijlen van het gesloten hek van het bisschoppelijk paleis naar de privé-kapel van bisschop Hurkmans kijken. “Nou ben ik hier toch honderden keren langs gelopen, nooit geweten dat hier een kapel staat,” reageerde iemand.

Aan de Verwersstraat 49 staat de voormalige Evangelisch-Lutherse kerk. Deze neogotische kerk was van oorsprong een Waalse kerk. In 1603 was hier een bierbrouwerij gevestigd, De Vergulde Bierwagen.

In 1847 werd het gebouw verkocht aan de Waalse gemeente. Die was kort na 1629 ontstaan toen er veel protestantse, Franse soldaten in garnizoen lagen. Zij hielden hun diensten in de vroegere SintAnnakapel, aan de huidige Sint-Annaplaats. Zij verloren deze gebedsruimte in 1819, toen de huidige Nederlands Hervormde kerk werd gebouwd. De Waalse gemeente kerkte daarna in de (inmiddels gesloopte) Geertruikerk, tot in 1847 de brouwerij in de Verwersstraat werd aangekocht. Men brak deze (die toen nog een houten gevel had) af en bouwde er een neogotische kerk voor in de plaats (vermoedelijk door architect Arnold van Veghel). De gevel werd tot 1890 bekroond door pinakels, wimbergen en kruisbloemen.

Ze werden gesloopt, toen voorbijgangers gevaar begonnen te lopen door vallende brokken steen. In het portaal ligt een fraai bewerkte grafzerk van een van de militaire gouverneurs, de prins van Holstein-Beck, begraven in 1744. Het interieur laat graatgewelven en

18

KringNieuws juli 2008, jaargang 34 nummer 4

Tekst en foto: Ed Hupkens

gietijzeren venstertraceringen zien. De fraaie kansel dateert uit 1580, en is oorspronkelijk de preekstoel van de middeleeuwse Sint-Petrus en Pauluskerk die aan het eind van de Orthenstraat stond en rond 1640 is afgebroken. In 1956 vertrok de Waalse gemeente naar een ander, modern gebouw op Zuid.

Er waren al in de 16de eeuw Lutheranen in ’s-Hertogenbosch, maar hun aanwezigheid werd niet echt op prijs gesteld. Pas in 1686 kregen zij vrijheid van godsdienst. In 1689 kregen zij een eigen kerkgebouw, aan de Verwersstraat 29. Bijna drie eeuwen werd hier gekerkt, toen verkocht men het gebouw aan een bank en betrok men in 1956 de voormalige Waalse kerk. Tussen 1965 en 1985 maakten ook de doopsgezinden en remonstranten gebruik van het kerkgebouw. De Evangelisch-Lutherse kerk is in 1996 gerestaureerd, in het kader van Brabant 200. Toen werd de natuurstenen, neogotische balustrade met pinakels, wimbergen en kruisbloemen op de voorgevel gereconstrueerd. Het gebouw is sinds 2004 niet meer als kerk in gebruik. Thans is het eigendom van het Monumentenfonds Brabant.

Sint-Cathrienkerk Via de Beurdsestraat, Weversplaats en Oude Hulst komen we uit bij het Refugiehuis van de abdij van Sint-Geertrui te Leuven (kanunniken Sint-Augustinus), op de hoek van de Sint-Jorisstraat en Spinhuiswal.

Een refugiehuis was een plaats waar kloosterlingen van buiten ’s-Hertogenbosch in roerige perioden een veilig toevluchtsoord hadden. Het gebouw stamt uit het begin van de 16de eeuw, de abdij verkocht in 1767 het complex. Staande voor het refugiehuis op de Spinhuiswal heb je een weids uitzicht op het Bossche Broek en kun je zien hoe prachtig ’s-Hertogenbosch als vestingstad was en is. Lopend langs het voormalige Huis van Bewaring (op 15 december 2007 werd het voorgoed gesloten) komen we uit bij de SintCathrienkerk.

Wegens een begrafenis konden we helaas niet de kerk binnen om het interieur te bezichtigen. Staande op de bouwbrug die tijdelijk over de Binnendieze (Kerkstroom) is gelegd en die leidt naar een voormalige bierbrouwerij (waarvan de zolder een Philibertkap is, dat wil zeggen gemaakt van gebogen, houten spanten) en die verbouwd wordt tot vier stadsvilla’s, vertelde Harry Soors iets over de geschiedenis van de SintCathrien.

De kerk staat ook bekend als Kruiskerk of Kruisbroederskerk. De kruisheren, hier ter plaatse meestal kruisbroeders genoemd, zijn in 1467

B Voormalige synagoge en De Toonzaal aan de Prins Bernhardstraat

voortgekomen uit de bogarden. Deze bogarden, ook wel mannelijke begijnen genoemd, bewoonden destijds een klooster aan de Verwersstraat, op de plek waar nu het Noordbrabants Museum is gevestigd. In 1470 betrokken de kruisbroeders hun klooster aan de huidige Kruisbroedershof, toegewijd aan de H. Katharina. Het oudste gedeelte van hun kloosterkapel is het over de Binnendieze (Kerkstroom) gebouwde koorgedeelte, de apsis. Het koorgedeelte maakte deel uit van een grote kloosterkapel, gebouwd tussen 1533 en 1542. De kapel werd in 1569 tot parochiekerk verheven, toch werd zij niet door de kruisbroeders maar door wereldgeestelijken bediend. In de periode 1601-1607 werd de kerk met een noordelijke zijbeuk uitgebreid. Tijdens het beleg van ’s-Hertogenbosch in 1629 zijn de kerk en het daarnaast gelegen klooster aan de zuidzijde grotendeels verwoest. Na herstel in 1650 namen de protestanten de kerk in gebruik. Vanaf 1794 gebruikte het Franse leger de kerk als legerbakkerij, paardenstal en hooiopslag.

Het klooster werd in 1801 verkocht en gesloopt. Na het keizerlijk decreet van Napoleon op 8 december 1810 kregen de katholieken de parochiekerk terug. De kerk is ingrijpend verbouwd in 1843 (architect Jos de Kroon) en 1916 (architect Jan Stuyt). Bij deze laatste grootschalige verbouwing kreeg de kerk haar huidige neobyzantijnse uiterlijk. Het aan de noordzijde van de kerk aangebouwde pand uit 1619 is de voormalige pastorie. De gevel van dit huis is een voorbeeld van een renaissance krulgevel.

Synagoge Via het Kruisbroedersstraatje, Sint-Jorisstraat, Keizerstraat (met een uitstapje naar het Hof van Zevenbergen), komen we aan bij de voormalige

synagoge aan de Prins Bernhardstraat. In 1823 liet Bernardus Hartogensis deze synagoge bouwen, gelegen in de tuin van het aan hem toebehorende perceel De Oude Munt aan De Mortel, waar destijds ook de ingang was. Ruim honderd jaar later werd de toegang verlegd naar de kant van de Prins Bernhardstraat. In 1866 werd het gebouw – inmiddels aan het Nederlands-Israëlitische Kerkgenootschap overgedragen – ingrijpend verbouwd en aanzienlijk uitgebreid naar ontwerp van architect Isaac Gosschalk.

De vorm is tot vandaag toe bewaard gebleven, een driezijdig gesloten, eenbeukige zaalruimte met vrouwenbalkon, de wanden geleed in gestuukte pilasters. De bruinrood geschilderde, grote Heilige Arke is bewaard gebleven, evenals de marmeren tafelen met de Tien Geboden erboven. Daarnaast bevindt zich een marmeren gedenkplaat ter herinnering aan een bezoek door koningin Wilhelmina en koninginmoeder Emma in 1918. Het vrijstaande complex werd in 1937 geheel aan het zicht onttrokken door nieuwbouw van een rij huizen. Tot dat moment liep de Binnendieze (Kleine Vughterstroom) voor de synagoge langs, de woningbouw maakte een einde aan dit fraaie stadsgezicht. Deze nieuwbouw is inmiddels weer ongedaan gemaakt. Sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw is de synagoge niet meer in gebruik als gebedshuis. Het gebouw verkeerde in ernstig verval. In 1994-1995 volgde een grondige restauratie van interieur en exterieur, de Binnendieze vóór de synagoge werd weer opengelegd. Staande op de Synagogebrug kun je zien dat de Binnendieze een bocht naar links maakt en onder de synagoge verdwijnt. Vanaf dat punt heet de Binnendieze het Hellegat. Het stroomt onder synagoge en Noordbrabants Museum door, en komt uit in de Verwersstroom, onder het plein van het museum.

Sinds 1996 wordt het gebouw vanwege de uitstekende akoestiek door Muziekcentrum De Toonzaal gebruikt, een podium voor kleinschalige muziek. Vanaf 2003 is het gebouw tevens trouwlocatie.

Na de lunch met belegde broodjes inclusief koffie, thee of melk, werd de groep uitgenodigd weer in de sjoel plaats te gaan nemen voor het bijwonen van het concert. Bijna altijd zijn de musici afstuderende, veelbelovende talenten van het Fontys Conservatorium Tilburg. Dit keer werd klassieke muziek vertolkt op accordeon, viool en gitaar.

Al met al een zeer geslaagde wandeling langs drie (voormalige) gebedshuizen. Elk met een lange en bewogen geschiedenis, zeer de moeite waard er kennis van te nemen. Deze lunchconcertwandeling was de laatste van het seizoen 2007/2008. Op woensdag 1 oktober begint de eerste lunchconcertwandeling van het komende winterseizoen.

KringNieuws juli 2008, jaargang 34 nummer 4

19

S

Sint-Jansgidsen geslaagd Redactie

De Sint-Jan blijft één van de grootste toeristische trekpleisters van ’s-Hertogenbosch. In de komende jaren wordt zelfs een toenemende groei van de culturele rondleidingen in de kathedraal verwacht. De restauratiewerkzaamheden aan de kerk en de nieuwe opzet van het Sint-Jansmuseum De Bouwloods dragen zeker bij aan deze extra belangstelling. In 2007 heeft het bestuur van de Kring daarom besloten om voor aanvang van het toeristenseizoen 2008 het aantal gidsen voor de Sint-Jan uit te breiden. Met deze opdracht is een commissie onder leiding van Frans Sluijter naarstig aan de slag gegaan. Tijdens de voorbereidingen is nieuw lesmateriaal verzameld, zijn deskundige inleiders aangezocht, is het lesrooster samengesteld, zijn mentoren uitgezocht en zijn de deelnemers geselecteerd.

KringNieuws is het minimaal zes maal per jaar verschijnend tijdschrift van Kring Vrienden van ’s‑Hertogenbosch.

Redactie: Nik de Vries (voorzitter), Jan Korsten, Gerard ter Steege, Johan Strang, Marjan Vonk en Ellie de Vries (fotografie).

Vormgeving: Egbert van den Berg en Jack van Elten Redactie-adres: Secretariaat KringNieuws Postbus 1162, 5200 BE ’s‑Hertogenbosch E-mail: redactie@kringvriendenvanshertogenbosch.nl Druk: Drukkerij Opmeer bv, Den Haag Oplage 2.800 stuks Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

De redactie heeft getracht alle rechthebbenden van het illustratiemateriaal te achterhalen. Personen of instanties die desondanks van mening zijn aan deze uitgave aanspraken te kunnen ontlenen wordt

De nieuwe gidsen zijn: Ank de Backer, Ton van den Brandt, Adri de Bekker, Tiny Dersjant, Harrie Driessen, Gert Eijkelenboom, Hans Goossens, Dymph van Gorp, Ton Govaars, Roman Jennen, Ton de Jong, Trudy Kuipers, Wil Peters, Margot Scheepens, Joep Schulkes, Jan-Hein Schutselaars, Joop Thissen, Huub Weck, Jan Wijnhoven en Frans Wijtmans.

Proeve van bekwaamheid Van september tot april hebben de deelnemers een intensief opleidingsprogramma gevolgd. Naast de theoretische lessen is ook de kerk veelvuldig bezocht. Aan de buitenkant zijn de restauratiesteigers beklommen en in de kerk zijn vele details uitvoerig besproken. Vanaf het priesterkoor zelfs via het triforium boven in de kerk tot achter het grote orgel, alle aspecten zijn aan de orde geweest. Op 5 en 12 april hebben de kandidaten een proeve van bekwaamheid moeten afleggen.

Het uiteindelijke resultaat is dat de Kring nu beschikt over 20 nieuwe gidsen voor de Sint-Jan. Op 21 mei, aansluitend aan de Algemene Ledenvergadering van de Kring, heeft de voorzitter de geslaagden gefeliciteerd met het behaalde resultaat en zijn de bijbehorende certificaten uitgereikt.

verzocht om contact op te nemen met de redactie.

Secretariaat Postbus 1162 5200 BE ’s‑Hertogenbosch E-mail: algemeen@kringvriendenvanshertogenbosch.nl Internet: www.kringvriendenvanshertogenbosch.nl Betalingen: Postgiro 3.119.716 Jaarlijkse bijdrage minimaal € 15,00 Jeugdleden € 7,50 Kringhuis Lombardpassage 14 Kringbalie Parade 23 (Theater aan de Parade) Telefoon 073 - 613 50 98 Telefax

073 - 614 60 21

Openingstijden: Maandagmiddag 13.30 - 17.00 uur.

20

KringNieuws juli 2008, jaargang 34 nummer 4

Dinsdag tot en met zaterdag 10.00 - 17.00 uur.

Zon- en feestdagen 11.00 - 17.00 uur.