Diversiteit
Studium Generale
Wat te doen met het D-woord?
Magazine 13
Wist je dat
Empathie een keuze is?
De wereld gaat ten onder
Lang leve de wereld! Wytske Versteeg over hoe we met rampen omgaan
2
Studium Generale
Inhoud
10 De wereld gaat ten onder. Lang leve de wereld!
04 Wat te doen met het D-woord? Commentaar Laura Mol
Publicatiedatum juni 2019 Meer informatie www.sg.uu.nl
Essay van Wytske Versteeg
Magazine 13 — voorjaar 2019
18 Must-sees
22
Deze lezingen wil je zeker terugkijken
Wist je dat... Opmerkelijke verhalen uit de wetenschap
25 Sneak preview De najaarsprogramma’s die je echt niet mag missen
3
4
Studium Generale
Wat te doen met het D-woord? Commentaar Iedere fatsoenlijke organisatie heeft tegenwoordig een diversiteitsbeleid. Maar waar diversiteit precies voor staat, blijft vaak onhelder. En dat komt de maatschappelijke discussie niet ten goede, vindt programmamaker Laura Mol.
Laura Mol Programmamaker SG
L
aat ik maar met de deur in huis vallen: het gaat niet goed met de diversiteit. Ik bedoel niet de ecologische variant, daar gaat het al helemáál niet goed mee. Nee, ik heb het hier over diversiteit op de werkvloer. Universiteiten, mediaredacties, politieke partijen, ICT-bedrijven en kunstinstellingen: ze zijn geen goede afspiegeling van de samenleving. Stapels rapporten zijn er al over
geschreven, krantencolumns worden ermee gevuld. Diversiteit is een modewoord geworden. Onze eigen universiteit gaat er ook in mee. Net als de Universiteit van Amsterdam kregen we een heuse taskforce diversiteit. Volgens de website is het een ‘universiteitsbrede commissie, die de discussie over diversiteit moet aanjagen, het diversiteitsbeleid moet stimuleren en initiatieven moet ondersteunen’. Juist, ja. Of het al tot beleid is gekomen, weet ik niet, maar de discussie is in ieder geval aangezwengeld.
Magazine 13 — voorjaar 2019
5
6
Studium Generale
Zo organiseerde de taskforce een ‘middag op de hei’ en stond ook de Onderwijsparade in het teken van ‘diversiteit’. Tijdens een van de panels die dag schoof ik zelf aan om te vertellen hoe wij bij Studium Generale met de kwestie omgaan. Ik zet het woord toch even tussen aanhalingstekens, want zoals het veel modewoorden vergaat: hoe meer mensen ermee aan de haal gaan, hoe onduidelijker het wordt waar we het nou eigenlijk over hebben. Op de website van de Taskforce Diversiteit kan ik zo snel geen definitie van diversiteit vinden. Welke discussie moet er dan precies worden aangezwengeld? Als je zegt dat veel instanties geen goede afspiegeling zijn van de maatschappij, betekent dat dan dat ze ‘te wit’ zijn of ‘te mannelijk’? Is er te weinig plek voor mensen met handicap? Ondanks mijn bedenkingen deed ik er tijdens het panel ook aan mee. “Ik wil graag dat ons publiek een afspiegeling is van de samenleving,” hoor ik mezelf zeggen. Maar terwijl de woorden uit mijn mond komen, beginnen de radartjes in mijn hoofd al te ratelen. Is dat wel haalbaar? En hoe ver wil je dat dan doorvoeren? Ons publiek is altijd hoger opgeleid en overwegend wit. Wat dat betreft zijn ze een afspiegeling van de universiteit. Maar ja, diezelfde universiteit was te wit, bleek uit een rapport van de Taskforce Diversiteit. Geograaf en zelfstandig onderzoeker dr. Josse de Voogd plaatste onlangs in een essay kritische kanttekeningen bij de manier waarop diversiteit, of juist het gebrek eraan, gemeten wordt. Het percentage studenten met een niet-westerse migratieachtergrond aan universiteiten wordt afgezet tegen de bevolking van de steden waarin die universiteiten zijn gevestigd. Hieruit volgt een dramatisch beeld, want steden zijn veel gekleurder dan de rest van het land. Maar, stelt De Voogd, ruim 80% van de Nederlandse bevolking woont niet in een universiteitsstad. De bevolkingssamenstelling in universiteitssteden is dus geen relevante maat om diversiteit te meten.
Diversiteit gaat dus niet alleen over afspiegeling. Al houden we bij Studium Generale sterk in de gaten of we niet meer mannelijke sprekers hebben dan vrouwen. Maar de echte diversiteit zit ‘m in de onderwerpen die we aansnijden en de mensen die we uitnodigen. Als we het over duurzaamheid (nog zo’n vage term) hebben, gaan we op zoek naar nieuwe invalshoeken. Een verhaal als dat van bestuurskundige dr. Shivant Jhagroe (LEI), bijvoorbeeld, die stelt dat het huidige duurzaamheidsbeleid niet radicaal genoeg is.
Magazine 13 — voorjaar 2019
Hoe kunnen we ooit een goed debat over diversiteit voeren als iedereen er een andere invulling aan geeft?
7
8
Studium Generale
Magazine 13 — voorjaar 2019
Hij zet zich af tegen groene initiatieven die bestaande ongelijkheid in stand houden, zoals het subsidiëren van Tesla’s, of het aanprijzen van zonnepanelen die gemaakt zijn van grondstoffen uit conflictgebieden. Echte duurzaamheid is inclusief en rechtvaardig, stelt hij terecht. Dit soort nieuwe perspectieven en onderbelichte invalshoeken zijn ook onderdeel van een diverser beleid. Het maakt het er allemaal niet makkelijker op. Hoe kunnen we ooit een goed debat over diversiteit voeren als iedereen er een andere invulling aan geeft? Het leidde onlangs nog tot verwarring tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer over ‘verscheidenheid en diversiteit in de wetenschap’. De panelleden zaten overduidelijk niet op één lijn. De een wilde het over de verscheidenheid aan ideeën hebben, de ander over demografische diversiteit aan de universiteit. Organisatiepsycholoog prof. dr. Carsten de Dreu (LEI) was het een beetje beu en zei: “Kunt u mij vertellen wat nu eigenlijk de vraag of het probleem is dat vandaag voorligt? Want dat is mij volstrekt onduidelijk.” Ik kan me De Dreu’s verwarring goed voorstellen. Als we een goed gesprek over diversiteit willen voeren, moeten we eerst weten waar we het eigenlijk over hebben. Wat dat betreft is de situatie eigenlijk niet veel anders dan bij de ecologische diversiteit. Of zoals bioloog dr. Edwin Pos (UU) zich onlangs op ons podium afvroeg: hoe kunnen we biodiversiteit beschermen en stimuleren als we haar niet goed begrijpen?
Blijf op de hoogte www.sg.uu.nl
9
10
Studium Generale
Magazine 13 — voorjaar 2019
De wereld gaat ten onder. Lang leve de wereld!
Van de Bijbelse Apocalyps tot populaire rampenfilms. Catastrofes spreken al eeuwen tot de verbeelding. Wat vinden we er zo aantrekkelijk aan? En hoe gaan we met rampen om? Een essay van schrijver en onderzoeker dr. Wytske Versteeg.
Wytske Versteeg Schrijver en onderzoeker
H
et is 2012 en voor Steven Brosnan gaat de wereld ten onder. Letterlijk. De Engelse twintiger heeft maanden eerder auditie gedaan voor een tv-programma van illusionist Derren Brown. Terwijl Brosnan gelooft dat hij destijds niet door de selectie kwam, hebben de makers van het programma hem wel degelijk uitgekozen voor
Derren Brown: Apocalypse and Fear. Brosnan, die zichzelf beschrijft als onverantwoordelijk en lui, is de zorgvuldig geselecteerde kandidaat voor een eenpersoonsapocalyps. Speciaal voor hem is een catastrofe georganiseerd, compleet met meteorietinslag en zombies. Centrale vraag: zal de ervaring zijn leven veranderen? Het vergt voorbereiding om de catastrofe overtuigend te maken of, in Browns eigen woorden, “het idee te introduceren dat de wereld zou kunnen eindigen”.
11
12
Studium Generale
Het nieuws dat Brosnan volgt, wordt zorgvuldig aangepast. Wetenschappelijk experts, radiopresentatoren en ook zijn eigen vrienden en familie helpen mee om de catastrofe denkbaar te maken. Op YouTube kun je de filmpjes nog terugvinden, samen met verhitte debatten of Steve Brosnan wel echt een onwetend slachtoffer was, of eigenlijk al die tijd in het complot zat. “The end of the world is nigh,” zegt de radiopresentator, en Brosnan gaapt. Het is tenslotte 2012, het jaar waarin talloze websites beweren dat de wereld op 21 december ten onder zal gaan. Voor de zoveelste keer. Mensen smullen van zo’n verhaal. We zijn fan van catastrofes, al eeuwen. De bijbel eindigt met een Apocalyps, de aardbeving van Lissabon veranderde in de achttiende eeuw ons wereldbeeld en we staren nog steeds graag naar de verstarde levens van Pompeï. Comfortabel leunend in onze bioscoopstoelen verliezen we ons in rampenfilms met allesvernietigende vloedgolven, branden of invasies door aliens. Catastrofe is big business, maar wat is toch die aantrekkingskracht van het moment waarop het helemaal verkeerd gaat?
Wat een ramp In de programmareeks Wat een ramp onderzoeken we vanaf 23 september de betekenis en impact van catastrofes. De reeks is ontstaan in samenwerking met Urban Futures Studios (UU), waar Wytske Versteeg als onderzoeker aan verbonden is. Daarnaast is ze schrijver. Ze publiceerde vier romans, waaronder het met de BNG Literatuurprijs bekroonde Boy
In de 18e eeuw, toen Europese schrijvers begonnen af te reizen naar de Alpen, ontwikkelde de Ierse filosoof Edmund Burke de notie van het sublieme. We gebruiken de begrippen nu vaak door elkaar heen, maar subliem was iets anders dan gewoon mooi of goed. Het sublieme duidt iets aan wat te groot voor ons begrip is: de grenzeloosheid van de oceaan, de verwoestende kracht van de orkaan, de prachtige vernietiging van een vuurstorm. Als dat geweld zich tegen ons zou richten, zouden we nietig en kwetsbaar zijn. Maar het keert zich niet tegen ons. Het is veilig begrensde fictie binnen de vier randen van het scherm of het vindt ergens anders plaats, ver weg. Dus griezelen en genieten we, herhalen wat er kan gebeuren in de zekerheid dat het nooit echt gebeuren zal.
(2013). Begin 2020 verschijnt haar nonfictieboek Verdwijnpunt , over trauma.
Totdat het wel gebeurt.
Magazine 13 — voorjaar 2019
In 2017 publiceerde New York Magazine een artikel dat de mogelijke gevolgen van klimaatverandering op een rijtje zette. Die gevolgen lopen uiteen van hongersnoden en besmettelijke ziektes, via dood door hitte en fatale smog, tot vergiftigde oceanen, permanente economische ineenstorting en een drastische toename van het aantal oorlogen. ‘The Uninhabitable Earth’ werd een hit, maar klimaatwetenschappers waren kritisch. Dat ging deels over de feiten: het artikel trok conclusies die niet altijd gerechtvaardigd waren, liet her en der cruciale contextinformatie weg en schetste daarmee een simplistischer en catastrofaler scenario dan gerechtvaardigd was. Maar het artikel kreeg ook kritiek omdat het te fatalistisch zou zijn, te veel leek op de apocalyptische ondergangsporno uit rampenfilms en daarmee hooguit verlammend werkte. Het is een variant op het probleem van Cassandra; de mythische figuur die van Apollo de gave kreeg om de toekomst correct te voorspellen, maar daarbij de vloek dat niemand naar haar waarschuwing zou luisteren.
Ik kijk online naar Brosnans filmpjes, en vraag me af of hij een acteur is. Ik probeer me in zijn positie te verplaatsen: zou je zo reageren als je denkt dat de wereld eindigt? Sommige van zijn reacties lijken me ongeloofwaardig, maar dan besef ik dat ik zelf geen referentiemateriaal heb, behalve de rampenfilms. Hoe ziet zoiets er in het echt uit? Hoe neem je een catastrofe waar? Dat lijkt een gekke vraag. Zoveel moeite kost het tenslotte niet om een meteorietinslag, een grote brand of overstroming op te merken. Maar veel catastrofes gaan trager, beginnen lang voordat iemand ze opmerkt. West-Europa is nooit veiliger geweest dan nu. Tegelijkertijd leven we in een ecologische catastrofe, een massale uitstervingsgolf die voor de meeste van ons buiten beeld blijft. Een groot aantal van de insecten wordt bedreigd, wat enorme gevolgen kan hebben voor onze eigen voedselproductie. Maar zelfs als we de feiten kennen, is het moeilijk om daarbij iets te voelen.
13
14
Studium Generale
We herinneren ons niet hoe kwetsbaar we zijn, hoe afhankelijk van de ecosystemen om ons heen. We zijn er immers aan gewend om catastrofes te definiĂŤren in menselijke termen: het gaat om het verlies van mensenlevens, huizen, economische waarde. Veel meer moeite kost het om ons in te leven in het uitsterven van dieren zonder aaibaarheidsfactor. Klimaatverandering zelf wordt weliswaar in cijfers en modellen weergegeven, maar is tegelijkertijd zo abstract dat het weleens is beschreven als een spookverhaal. Hoe breng je warme aprildagen in verband met een deels onbewoonbare aarde? Wanneer beschouw je al die losse nieuwsberichten over overstromingen en branden als symptomen van iets groters? Is dit het dan, vragen we ons af. Is dit een teken van een naderende ondergang? Iedereen kent het verhaal van de kikkers die wegspringen als je ze in een pan met kokend water gooit, maar blijven zitten als de temperatuur van dat water maar traag genoeg stijgt. De waarschuwingen stapelen zich op, en toch lukt het maar amper om te handelen: ons voorstellingsvermogen slaagt er niet in om de catastrofe overtuigend te maken, omdat het einde van de wereld al heel lang oud nieuws is.
Van oudsher worden catastrofes gezien als een signaal van de goden. In de ochtend van 1 november 1755 trilde de aarde onder de Atlantische Oceaan, op zo’n tweehonderd kilometer afstand van Lissabon. In tien minuten schokte de grond drie keer. Honderden gebouwen stortten in, en een ander groot deel van de stad werd verwoest in de branden die volgden. Zeker 40.000 mensen kwamen om. Filosofen bleven achter met de vraag hoe een welwillende God dit kwaad kon toestaan. Wat was de betekenis van een dergelijke catastrofe? Lange tijd gaf goddelijke toorn een relatief simpel antwoord op die vraag. En als een catastrofe betekende dat God boos was, dan moest de mensheid iets gedaan hebben om die boosheid te verdienen. Voltaire daagde die zekerheid uit: was Lissabon werkelijk zoveel zondiger dan andere steden? In een gedicht verwoordde hij zijn onbegrip: in Londen, Parijs en het zonnige Madrid werd er nog volop gedanst, terwijl in Lissabon de afgrond gaapte. Hoe heeft dit kunnen gebeuren? We worstelen nog altijd met catastrofes, of het nu gaat om een persoonlijke variant of om een die duizenden levens vraagt. Waarom ik?
In al hun gruwelijkheid blijken catastrofes achteraf vaak een startpunt voor verandering
Magazine 13 — voorjaar 2019
Het idee van goddelijke vergelding is aantrekkelijk, omdat met dat antwoord vaak een serie richtlijnen komt om een toekomstige ramp te voorkomen. Het geeft ons een handelingsperspectief. Ook voor wie niet in een god gelooft, is het denken in termen van redenen en oorzaken aantrekkelijk. Als er immers iets is wat je had moeten doen of nalaten, weet je ook hoe je een volgende catastrofe kunt voorkomen. Dat wordt aanzienlijk moeilijker als de ramp volledig random was. Dus geven slachtoffers van geweld vaak zichzelf de schuld. We wijzen naar menselijke hebzucht of persoonlijke schuld. Zo veel verschillen we niet van onze voorgangers: we zoeken nog altijd naar een verklaring, een verhaal waarmee het leven door kan gaan. In al hun gruwelijkheid blijken catastrofes achteraf vaak een startpunt voor verandering, het moment waarop we besluiten dat dit nooit meer mag gebeuren. Niet zo lang geleden interviewde ik iemand die moest vluchten uit voormalig Joegoslavië. Hij vertelde hoe gelukkig hij zich voelde toen hij eindelijk wist dat die levensgevaarlijke vlucht gelukt was, dat hij en zijn gezin veilig waren. Ze hadden niets meer, en ook niets meer te verliezen. Ze waren extatisch. Terugkijkend vonden ze het vreemd, die blijdschap
op het moment dat alles weg was, maar ze waren geen uitzondering. Catastrofes leiden tot wanorde en chaos. De media berichten dan meestal vooral over de daaropvolgende plunderingen en geweld, de noodzaak van gewapend ingrijpen. Dat is echter maar een klein deel van de waarheid: vaak halen rampen juist het beste in mensen naar boven. Als de situatie maar ernstig genoeg is, worden kleinere conflicten onbelangrijk. Mensen die in hetzelfde schuitje zitten, helpen elkaar. Een catastrofe zet het leven op scherp. Gewone burgers kunnen veranderen in alledaagse helden, en dat soort altruïsme maakt gemeenschappen veel veerkrachtiger dan we denken. Steden als Hamburg en Hiroshima die in de Tweede Wereldoorlog tienduizenden burgers verloren aan bombardementen, slaagden er binnen korte tijd in om weer min of meer normaal te functioneren. Na een catastrofe worden straten schoongemaakt, huizen – verwoest of niet – opnieuw betrokken. “Wat gebeurt er wanneer de kalender eindigt?,” vroeg Brosnan retorisch. “Het begint weer helemaal opnieuw.”
15
16
Studium Generale
Mensen zijn goed in overleven, maar die overlevingskunst kent een prijs. Wie een stad of land opnieuw wil opbouwen, heeft weinig tijd om terug te kijken. Na een burgeroorlog moeten voormalige vijanden in vrede met elkaar verder, en om dat te kunnen doen worden conflicten onder het tapijt geveegd. Als de eerste fase van het overleven voorbij is, blijkt dat het leven elders verder is gegaan. Catastrofes, hoe groot ook, treffen immers nooit iedereen. Jouw wereld kan vernietigd zijn, dé wereld is dat niet. Dus moet iemand die geen huis meer heeft plotseling met de verzekering onderhandelen. Dan blijken politici weinig of geen verantwoordelijkheid te nemen voor de schade. Dan blijkt er ondanks alle mooie woorden en beloftes geen ruimte voor empathie. In de woorden van schrijver John Biguenet, die zelf getroffen werd door de orkaan Katrina: “een maand later, nadat het water is weggezogen, verwelkom je de verbijsterde evacuees terug in hun onbewoonbare huizen. Zorg ervoor dat je geen plaats hebt waar ze kunnen wonen, geen open winkels, geen scholen, geen benzinestations. Introduceer een avondklok gehandhaafd door bewapende soldaten. (…) Hint erop dat hele wijken gesloopt zullen worden, maar zie ervan af te specificeren welke huizen gebulldozerd zullen worden. Laat alle vragen van wie nog niet terug kan keren onbeantwoord. Vraag je hardop af waarom ze eigenlijk naar hun huizen willen terugkeren. Suggereer dat ze door moeten met hun leven.” Derren Brown: Apocaypse and Fear toont hoe Brosnan het militair terrein verlaat, met een actrice die hij voor een kind aanziet. Er is iets veranderd in zijn houding. Buiten ligt een telefoon. Iemand aan de andere kant van de lijn vertelt hem dat alles niet echt is gebeurd. Hij valt op de grond. Eenmaal thuis, nadat hij heeft geslapen, wordt hij gedebrieft door Brown. “Je hebt gigantisch veel geleerd. Veel dingen in je zijn veranderd. En het punt was om jou die veranderingen te laten vinden. Je bent het nog steeds zelf. Het is alleen de best mogelijke Steven Brosnan.” De illusionist slaat een arm om hem heen, de camera toont tranen en dankbaarheid, familie en vrienden getuigen dat de ervaring hem richting gegeven heeft.
De ontknoping heeft de zombies uitgegumd, de komeetinslag veranderd in een uitgesponnen grap, de catastrofe ongedaan gemaakt. Waar ik benieuwd naar ben is dat wat we niet zien, wat komt nadat de camera’s vertrokken zijn. Naar hoe het leven verder gaat voor iemand die helemaal alleen het einde van de wereld heeft ervaren.
Magazine 13 — voorjaar 2019
We zoeken nog altijd naar een verklaring, een verhaal waarmee het leven door kan gaan
17
18
Studium Generale
Must-sees Sommige lezingen krijg je niet meer uit je hoofd. Wij selecteerden de meest spraakmakende wetenschappelijke verhalen van het afgelopen jaar. Over het vrouwelijk orgasme, hedendaags protest, biodiversiteit en de sociale effecten van humor.
Biodiversiteit: eerst b eerst begrijpen?
Uren vliegen, kanoën en wandelen. Het kos
vier dagen om ‘op kantoor’ te komen. Pos o
in de meest afgelegen delen van de Amazo
Een op de vijf plantensoorten wordt met uit
doen? Pos is realistisch: om de Amazone te
meer kennis nodig. Want hoe kun je de natu
niet begrijpt hoe zij werkt? Biodiversiteit kli
ontstaan en de werking ervan is nog weinig
iedereen die meer wil weten over wat zich a het oerwoud.
Magazine 13 — voorjaar 2019
eschermen of
st bioloog dr. Edwin Pos (UU)
onderzoekt de biodiversiteit
one. En dat is broodnodig.
tsterven bedreigd. Wat te
e kunnen redden is allereerst
uur beschermen als je
inkt mooi, maar over het
g bekend. Een aanrader voor
Een nieuwe protestgolf in Nederland
afspeelt in het diepst van Van de klimaatmars tot de gele hesjes: we gaan weer massaal de straat op. Volgens socioloog prof. dr. Jacqueline van Stekelenburg (VU) zitten we zelfs in een protestgolf, in omvang gelijk aan de roemruchte jaren 60. Maar protesteren is tegenwoordig een stuk rustiger. Van Stekelenburg vermoedt dat dit komt omdat protest genormaliseerd is. Tegenwoordig ga je bij een demonstratie een soort script af, waarbij politie en demonstranten weten wat ze van elkaar kunnen verwachten. Ze vergelijkt het met een tango: “Als je veel oefent, sta je op een gegeven moment niet meer op elkaars tenen.”
19
20
Studium Generale
Humor is een machtig middel Je kent de situatie wel: je bent op een verjaardag en iemand maakt een totaal ongepaste grap. Iedereen lacht, en jij bijt op je lip. Of een grap wel of niet kan is volgens cultureel socioloog prof. dr. Giselinde Kuipers (VU) niet zo’n interessante vraag. Interessanter zijn de mechanismen die schuilgaan achter het maken van een grap. “Humor is een machtig middel,” volgens Kuipers. Grappen rekken sociale normen op. Zo blijkt uit onderzoek dat in een context waarin herhaaldelijk seksistische
De wetenschap
grappen worden gemaakt, ook vaker seksueel overschrijdend gedrag wordt vertoond. Iets is in ieder geval nooit ‘zomaar een grapje’.
Onderzoekers Masters en Jo laboratoriumstudie uit naar s
radicale verandering in ons id
Psycholoog prof. dr. Ine Vanw
fragmenten van de tv-serie ‘M werk. Ze is lovend, maar ook
perspectief van Masters en J
context,” stelt Vanwesenbeec
in de beleving van seks.” Hoe
heteroseksuele vrouwen noo
lesbische vrouwen maar 2.2%
Magazine 13 — voorjaar 2019
Meer zien? www.sg.uu.nl/video
p van seks
ohnson voerden in de jaren 50 de eerste eks. Dat onderzoek betekende een
dee van de vrouwelijke seksualiteit.
wesenbeeck (UU) sprak aan de hand van
Masters of Sex’ over hun revolutionaire kritisch. “Door het biomedische, klinische
Johnson hadden zij geen oog voor sociale
ck. “Terwijl die ook heel belangrijk zijn
e kan het bijvoorbeeld dat 7,5% van de
oit klaarkomt tijdens seks, terwijl dit onder
% is?
21
22
Studium Generale
Wist je dat...
Wist je dat empathie een keuze is? Hoe kan een psychopaat op koelbloedige wijze een moord begaan? Volgens hersenwetenschapper dr. Christian Keysers (Nederlands Herseninstituut) denken we ten onrechte dat psychopaten geen empathie kunnen voelen. Met behulp van hersenscans toonde hij aan dat ze wel degelijk mee kunnen leven met mensen die pijn ervaren. Mits ze een instructie krijgen. “Dat laat zien dat empathie een keuze is,” zegt Keysers. Iedereen heeft de mogelijkheid om empathie te voelen, alleen de bereidheid om met een ander mee te leven verschilt tussen mensen.
Bekijk de video
Wist je dat MDMA mogelijk kan helpen bij de behandeling van Posttraumatisch Stresssyndroom? Amerikaans onderzoek laat zien dat de ‘partydrug’ MDMA oorlogsveteranen kan helpen bij de verwerking van hun trauma. Zonder al te veel sturing van de therapeut keren patiënten terug naar de traumatische gebeurtenis, en kunnen zo beginnen met de verwerking ervan. Psychiater prof. dr. Eric Vermetten (LUMC) is verheugd over de voorlopige resultaten van het Amerikaanse onderzoek: “De resultaten zijn eigenlijk too good to be true.” Onder leiding van Vermetten is dit jaar een soortgelijk onderzoek bij Nederlandse militairen gestart.
Bekijk de video
Magazine 13 — voorjaar 2019
Wist je dat de uitstoot van Nederlandse broeikasgassen sinds 1999 met 12% is gedaald? Onze duurzame inspanningen hebben dus toch enig succes. Maar het gaat hoogleraar Duurzame Energiesystemen prof. dr. Gert Jan Kramer (UU) niet snel genoeg. Na lang onderhandelen is er nu het Klimaatakkoord. Goed nieuws, maar er zijn veel compromissen gesloten. Zo negeert het akkoord de internationale scheep- en luchtvaart, wordt er niet gerept over meer openbaar vervoer, en blijft de grote vervuilende industrie grotendeels buiten schot. De energietransitie is dé grootste intellectuele uitdaging van onze tijd, vindt Kramer. Afwachten is geen optie.
Bekijk de video
Wist je dat ook een rivier mensenrechten kan hebben? Vervuiling van ecosystemen wordt steeds vaker bestreden via het rechtssysteem. In Nieuw Zeeland lukte het een Maori-stam om de Whanganui rivier, een belangrijke levensader, erkend te krijgen als rechtspersoon. Rechtsgeleerde mr. dr. Daphina Misiedjan (UU) ziet heil in het toekennen van rechten aan de natuur. “Door rivieren een stem te geven kunnen we ervoor zorgen dat het leven daar behouden blijft.” In Nederland lobbyen wetenschappers en belangenorganisaties om de Waddenzee rechten te geven.
Bekijk de video
23
24
Studium Generale
Wist je dat 1% van de rijkste mensen 45% van het wereldwijde vermogen bezit? De financiële ongelijkheid in de wereld is groot. Volgens multinationals-onderzoeker Myriam Vander Stichele (SOMO) komt dat door het gebrek aan regulering in de geglobaliseerde vrije markt. En het zijn vooral de grote spelers die daarvan profiteren. Dit systeem werkt ook nog eens de wereldwijde verduurzaming tegen: “Multinationals en banken zullen niet zo snel inzetten op lange-termijndoelen, omdat dit de kortetermijnbelangen van beleggers ondermijnt.” Zolang de wet van de hoogste winst geldt, zijn grote mondiale problemen als ongelijkheid, armoede en milieuschade niet aan te pakken.
Bekijk de video
Wist je dat één op de vijf Nederlanders te maken krijgt met angstklachten? Van spinnenfobie en smetvrees tot angst voor sociale interacties. Angstklachten zijn heel divers. Ons geheugen speelt een belangrijke rol in het ontstaan ervan. “Om adequaat te kunnen reageren bij gevaar, sla je potentieel gevaarlijke situaties op in je geheugen,” vertelt psychiater prof. dr. Gert-Jan Hendriks. Maar bij mensen met een angststoornis wordt die associatie telkens weer geactiveerd, ook als er geen daadwerkelijk gevaar dreigt. Met exposuretherapie leren patiënten nieuwe linkjes te leggen tussen hun geheugen en de werkelijkheid.
Bekijk de video
Magazine 13 — voorjaar 2019
Sneak preview Het najaarsseizoen gaat in september weer van start. Hier krijg je alvast een idee van wat je te wachten staat. Binnenkort vind je op onze website de hele agenda.
Moderne zonden Vanaf 4 september
Elke tijd kent zijn eigen zonden. Tegenwoordig vinden we niks zo irritant als iemand die uitstelt of onbereikbaar is. Wie bij de pakken neerzit hoeft op weinig begrip te rekenen, want je bent verantwoordelijk voor je eigen geluk. Wat zijn de gevolgen van de druk die we onszelf opleggen? Met wetenschappers onderzoeken we de zonden van deze tijd.
Zintuigen ontleed Vanaf 2 september
Het geluid van regendruppels op het raam, of de aanblik van een mooie zonsondergang. Dankzij je reuk, smaak, gehoor en zicht, ervaar je de wereld om je heen. Maar we kunnen de informatie die we van onze zintuigen krijgen niet altijd vertrouwen. Hoe kan het dat ze ons soms bedriegen? In deze serie leggen we onze zintuigen (letterlijk) op de snijtafel.
Science CafĂŠ Utrecht Vanaf 16 september
Dit najaar onderzoeken wetenschappers in het Science CafĂŠ de maatschappelijke gevolgen van nauwe genderhokjes, het belang van betere natuurbescherming en de krachten die ons eetgedrag sturen.
25
Studium Generale www.sg.uu.nl