tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 2 / jaargang 2010
pantheon//
droom
pantheon// bimonthly edition of the study association Stylos faculty of Architecture, TU Delft always printed on 100 % recycled paper
colofon jaargang 14, editie 2, april 2010 oplage: 2400 Stylosleden en vrienden van de Stylos Stichting ontvangen pantheon// vijf maal per jaar redactieadres BG. midden 110 Julianalaan 132-134 2628 BL Delft info@stylos.nl www.stylos.nl
about the cover The cover of this issue is a digitally modified photograph of impossible architecture. The original photo is one of a series by Belgian photographer Filip Dujardin. To enhance the theme, the photo is meant to be viewed with the accompanied 3D spectacles for a full three dimensional experience. The 3D modification of the photo is done by Olaf Kramer.
tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 2 / jaargang 2010
pantheon//
droom
eindredactie Nina Verkerk hoofdredactie Joris Hoogeboom Siriluck Songsri redactie Olaf Kramer Daphne Bakker Eka Hintaran Riemer Postma Quirijn Petersen Marije Ruigrok aan dit nummer werkten mee Bestuur 116, Ceciel van Rinsum, Karen Blanksma, Cheops, Michael Cerrone, Niek van der Zwaag, Stylos Masterclass, Jesper Moonen, Ellemieke van Vliet, Sarah Marijn Trap, Anne van Hout, Frank Loer, Jan Loerakker, Anne Schaap advertenties 04 | Derako 20 | Bouwen met Staal 21 | VBI 39 | Koninklijke De Swart kaft | Continu Engineering flyer| TCN Blauw B.V. 3D bril | Bouwen met Staal drukker Koninklijke De Swart, 's-Gravenhage omslag Olaf Kramer
van de redactie Siriluck Songsri en Joris Hoogeboom De pantheon// is anders deze keer, zoals je dat al kunt zien aan de voorpagina. Normaal gezien is een tijdschrijft een verzameling van verhalen en informatie in 2D maar nu dachten we eens anders naar de werkelijkheid te kijken. Nu eens niet door een roze bril maar een met cyaan en rood voor een extra dromerige ervaring. Gebruik de 3D bril, gesponsord door Bouwen met Staal, om het gevoel van diepte te beleven. Wat is de relatie tussen dromen en architectuur? Een architect is een tekenaar van dromen. Sommige van deze dromen worden gerealiseerd en sommige blijven slechts een gedachtespinsel. Zoals de nooit gerealiseerde bouwprojecten voor Rotterdam. Hoe zou
Het Delftsch Bouwkundig Studenten Gezelschap Stylos werd in 1894 opgericht ter behartiging van studie- en studentenbelangen van studenten aan de faculteit Bouwkunde van de TU Delft.
het dan zijn als deze dromen de waarheid zijn geworden? Sommige
bestuur 116 D.B.S.G. Stylos voorzitter: Simon Tiemersma secretaris: Nina Verkerk onderwijs - penningmeester: Peter Oosterbaan onderwijs: Josiena Simonian public relations: Michael Tjia evenementen: Jimmy Verhoeven
droomhuizen die voor particulieren gerealiseerd worden. Droom is
adres BG. midden 110 Julianalaan 132-134 2628 BL Delft pantheon@stylos.nl www.stylos.nl telefoonnummers bestuur 015 2783697 secretariaat 015 2781369 internet www.stylos.nl lidmaatschap Stylos 10 euro per jaar gironummer 296475 Stylos Stichting De Stylos Stichting vervult een vliegwielfunctie ter stimulering van initiatieven van en voor studenten van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Zij kunnen bij het bestuur van de Stylos Stichting terecht voor financiële en inhoudelijke ondersteuning van hun project. Om u hiervan op de hoogte te houden ontvangt u elke 2 weken B-nieuws en 5 maal per jaar de pantheon//. Wij vragen om een donatie van 45 euro per jaar (pas afgestudeerden betalen de eerste twee jaar 10 euro). Aan bedrijven vragen wij 90 euro. gironummer 1673413 disclaimer All photos are (c) the property of their respective owners. We are a non-profit organisation and we thank you for the use of these pictures.
projecten zijn als het ware dromen die uitgekomen zijn, zoals tevens het thema van BkBeats, ‘city of dreams’, dat over een week plaatst zou gaan vinden op onze eigen faculteit. Of projecten die juist en plek bieden waar mensen daadwerkeiljk kunnen dromen. Sommige dromen zijn een hoop op de toekomst. Een terugblik op de visies over de toekomst van vroeger, geeft ons een bevestiging dat we diep van binnen allemaal dromers zijn. Droom lekker weg bij deze pantheon// maar verlies niet de werkelijkheid uit het oog.//
28
17
24
30 44
37
48
40 stylos 2 van de voorzitter Simon Tiemersma
2 barontwerp Ceciel van Rinsum
14 Excursie Arnhem - zien
30 een droomhuis van Marc Koehler
Anne Schaap
Quirijn Petersen
15 oud besturen bijeenkomst
34 drijvende steden
Simon Tiemersma
Eka Hintaran
droom
5 LUDIC
16 recommended reading
Simon Tiemersma
Riemer Postma
36 once upon a time Siriluck Songsri
37 er was eens... Nina Verkerk
5 Bookshop
17 themapagina
Peter Oosterbaan
Siriluck Songsri
6 van de onderwijscommissaris
18 nooit gebouwd Rotterdam
40 de kabelfabriek
Josiena Simonian
Siriluck Songsri
Olaf Kramer
7 BK Debat
22 the making of Cloud9+1
44 thuis bij de architect
Karen Blanksma
Joris Hoogeboom
Anne van Hout / Sarah Marijn Trap
9 BkBeats contest
24 slaapverwekkend?
46 droom in het theater
Michael Cerrone / Jimmy Verhoeven
Marije Ruigrok
Ellemieke van Vliet
10 sensibiliteit voor de omgeving
26 next stop tativille
47 story abroad
Stylos Masterclass
Daphne Bakker
Frank Loer / Jan Loerakker
12 Architecture and the Senses
28 de toekomstdroom van gisteren
48 get inspired
Niek van der Zwaag
algemeen
Daphne Bakker
Riemer Postma
13 24 up knoopkazerne urtrecht
49 agenda
pagina uitwisseling - Cheops Eindhoven
Riemer Postma
inhoudsopgave
1
ontwerpen van de voorzitter Simon Tiemersma Ik dacht dat ik in mijn jaar bestuur niet zoveel met ontwerpen bezig zou zijn. Dat was ik ook niet, tot ik laatst meedeed met een 24-uurs ontwerpproject van een andere studievereniging. Het was vermoeiend, maar inspirerend en uitermate gezellig met de andere kandidaten. Wat is er zo leuk aan ontwerpen? Volgens mij heeft menig Bouwkundestudent zich dat wel eens afgevraagd. Het maken van een ontwerp is een langdurig proces dat erg moeizaam op gang komt, eigenlijk pas echt vormt vlak voor de deadline en dan nog veel tijd kost voordat je er tevreden over bent. Tussen de start en de
Lezing Berry van Egten van Berlux
eindpresentatie loopt een sinuslijn van ups en downs in motivatie; soms heb je een briljant idee en zie je het helemaal zitten, andere keren komt er niets bruikbaars in je op en zit je alleen maar tegen een tekening of concept aan te hikken. Bij het 24-uurs project heb ik me ook meermaals afgevraagd waarom ik hier eigenlijk aan begonnen was. Aan ons ontwerp moest nog heel veel gebeuren en het was niet sterk van concept. Achteraf vind ik ons ontwerp en het hele proces juist heel tof en ik blijk er veel van te hebben geleerd. Volgens mij is even niks doen en hangen met je projectgenoten een
Mayabegeleiding van TO&I
belangrijk deel van het creatieve proces. Dat heb ik dan ook vaak gedaan in die 24 uur. Juist door het over idiote ideeĂŤn te hebben en te relaxen krijg je de beste plannen. Ontspannen is dus erg belangrijk, maar natuurlijk ook erg leuk. Natuurlijk is het ontspannen een taak aan het begin van het proces, want als je een goed idee hebt moet het ook uitgewerkt worden. Gelukkig komt er met een goed idee meestal wel genoeg motivatie om hard aan het werk te gaan. Aan de andere kant is het ook wel eens goed voor je wanneer het allemaal even niet lukt, anders zou het ook maar gaan vervelen.//
Impressie barontwerp
Impressie barontwerp, Luuk Meints
Bouwkundestudenten kunnen meer praktische kennis gebruiken op het gebied van Maya, ontwerpen met licht en presentatietechnieken. Deze losse ideeën voor workshops zijn gecombineerd en geïntegreerd tot een ontwerp voor een bar voor BkBeats.
workshopreeks - barontwerp Ceciel van Rinsum
‘Belichting is iets wat je prachtig in je hoofd kan hebben maar moeilijk over te brengen is in schetsen. Na de workshop over renderen in Maya met lichteffecten werd het ontwerp een stuk tastbaarder. De sfeer en het concept overbrengen aan de jury die bepaalt of jouw bar echt gebouwd gaat worden, dat is de laatste belangrijke stap.’ - Ayala Ohayon.
van TO&I, Geert en Maarten van Bald & Balder en Dafni Evangelou van de BkBeats Commissie. De eerste prijs ging naar Luuk Meints voor zijn Wonkabar. Luuk Meints, winnend ontwerp De eerste inspiratielezing vond ikzelf de meest
De eerste workshop ging over ontwerpen
begon de lezing over hun bedrijf, een creatief
interessante lezing. Tijdens deze lezing werd
met licht. Berry van Egten van Berlux gaf
team. Hij vertelde hoe je kunt presenteren.
uitgelegd wat er allemaal mogelijk is met licht
een interessante lezing die onder andere
Volgens hem zijn er vier soorten presentatoren:
en wat licht nu eigenlijk echt is. Dit leek eerst
ging over theorie achter licht, lichtsoorten en
de enter tainer (heef t weinig nodig voor
nogal logisch, toch werden dingen gezegd waar
praktijkvoorbeelden. Na deze informatie gingen
een goede en leuke presentatie), de analist
ikzelf nog niet zo erg over had nagedacht. Met
de deelnemers aan de slag met het Programma
(heeft veel feiten nodig maar kan niet goed
de informatie van deze lezing ben ik begonnen
van Eisen. De uitgiftebar zal tijdens BkBeats
vertellen), de creatieveling (heeft leuke ideeën
om mijn ontwerp te maken. Qua licht had ik al
geplaatst worden in het Ketelhuis, de zaal met
maar is chaotisch) en de organisator (heeft
redelijk snel ervoor gekozen gebruik te maken
het thema 'Charlie and the Chocolate Factory'.
alle goede eigenschappen van de anderen).
van schaduwen om diepte in het object te
Aan het einde van de workshop hadden een aantal deelnemers leuke concepten en schetsen op tafel liggen. De deelnemers hadden de opdracht om hun schetsen uit te werken en hun bar in Maya te zetten voor de volgende workshop een week later.
‘In drukke tijden moet men nou eenmaal prioriteiten stellen. Ik heb geen presentatie. Meer woord, minder beeld, is het advies van Bald & Balder. Uiteindelijk heb ik toch nog de tweede prijs gewonnen. Na het accepteren van mijn verlies kom ik tot de conclusie dat het een leerzame doch tijdrovende escapade is geweest.’ - Sjors de Graaf en Tomas Verhallen.
In de tweede workshop vertelden Sander
Een goede presentator weet wat voor soort
verwerken. Twee andere aspecten die ik heb
Mulders en Thijs Welman van TO&I hoe je licht
presentator hij/zij is en maakt daar gebruik van
meegenomen was het thema voor de zaal:
kunt toevoegen in Maya. Ze lieten zien welke
met de voorbereiding. Vervolgens vertelde
“Charlie and the Chocolate Factory” en het
soorten licht je in Maya kunt gebruiken en
Geert (Bald) over het creatieve en praktische
beperkte budget dat aanwezig was.
geschikt waren voor deze bar. Ze hadden het
gedeelte van presenteren: het lay-outen van
BkBeatslogo in Maya gezet en er licht uit laten
posters, lettertypes en over wat je kunt doen
Met het thema in gedachten kwam ik op het
komen. De deelnemers hadden aan het einde
met Photoshop. Na deze lezing gingen de
idee om een bar te maken in de stijl van Willy
van de workshop een aantal renders voor
deelnemers aan de slag met hun presentatie
Wonka’s snoeptuin, met alles van chocolade en
de presentatie/marketing workshop van de
onder begeleiding van Bald & Balder.
snoep. De bar zou dan een gedeelte van zijn tuin
volgende week.
worden, een bar van chocolade met snoepgras. De jury die het winnend ontwerp besloot,
Om het beeld van chocolade op te wekken heb
Geert en Maarten, van Bald & Balder, gaven de
bestond uit Laura Ubachs (hielp met ontwerpen
ik gebruik gemaakt van licht en lagen, reliëf
derde en laatste workshop. Maarten (Balder)
tijdens de eerste workshop), Sander Mulders
gemaakt van afvalhout. Het enige wat nog miste was de naam, het enige wat nog miste in
‘Interessante presentatie over licht en de invloed van licht op de ervaring van ruimte. Dit is zeker een onderdeel wat ik tijdens mijn hele studie kan gebruiken. Het paste ook goed bij het barontwerp, omdat licht een relatief goedkope manier is om een ontwerp eruit te laten springen.’ - Olaf Kramer.
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
de Charlie and the Chocolate Factory Zaal was de Wonkabar.// De Wonkabar is te zien in The Factory op BkBeats.
>> Foto’s door D.B.S.G. Stylos
3
Derako is fabrikant, leverancier van de bekende massiefhouten tailor-made plafonds en wanden. Met het oog op de toekomst heeft Derako daar een bijzonder materiaal aan toegevoegd namelijk één van de snelst groeiende materialen op aarde……Bamboe.
bamboe, alternatief voor hardhout? Derako International B.V.
We weten het allemaal, we moeten zuinig en gecontroleerd omgaan met de grondstoffen op aarde. De bevolking blijft groeien en de vraag naar bouwmaterialen stijgt. Kanaalkade 66
Tropisch regenwoud heeft minimaal 100 jaar nodig om zich na kap te herstellen. De wortels van de
1756 AD ‘t Zand
bamboeplant blijven na het oogsten scheuten geven en de plant blijft door groeien. Het bos zal,
Postbus 32
mits goed beheerd, altijd even veel CO2 opnemen. Bamboebos houdt door de dichte wortelstructuur
1756 ZG ‘t Zand
erosie tegen. Het is zeer geschikt om 'verloren' land weer te laten begroeien en een functie te geven
Telefoon: 0224 – 591844
in een gezond ecosysteem.
Fax: 0224 – 591440 Info@derako.com
Bamboe als alternatief voor hardhout? Na vier tot vijf jaar kunnen de uitgegroeide stammen al geoogst en verwerkt worden. Dit in tegenstelling tot de traditioneel bekende houtsoorten waarbij, 50 tot 120 jaar nodig is om materiaal met dezelfde hardheid te krijgen. De bamboevezels worden met zeer hoge druk (2500 ton) geperst tot balken. Deze hebben een soortelijk gewicht van ongeveer 1050kg/m3. Het materiaal drijft niet, je kunt er dan ook beter geen vlot van maken, wel een Derako plafond of wand. Ontwerpers en architecten raken steeds meer bekend met de eigenschappen van het product, ook voor bamboe geldt het ontwerpidee van de architect is ons uitgangspunt.// Voor meer informatie: www.derako.com
4
a d v e r t o r i a l // d r o o m // a l g e m e e n
Misschien heb je de ludieke acties van de nieuwe commissie bij Stylos al wel voorbij zien komen. Een korte samenvatting van wat deze commissie al heeft bereikt en nog zal bereiken dit jaar.
LUDIC
De oude Bookshop is historie, neem een kijkje in de nieuwe felgroene shop van Stylos.
Bookshop
Simon Tiemersma
Peter Oosterbaan
Bij Stylos is er afgelopen jaar een nieuwe commissie gekomen met het doel ’de student te laten
Zoals de meesten van jullie gezien hebben
ontspannen en vermaken met ludieke acties’. De Bouwkundestudent is soms namelijk behoorlijk
is de Straat van Bouwkunde de afgelopen
gestrest, zeker voor een project, meer dan bij andere studies. LUDIC staat voor LeUke DIngen Commissie
weken grondig verbouwd. Hierbij is ook
en organiseert daarom leuke activiteiten voor alle Bouwkundestudenten.
Stylos flink aangepakt met de toevoeging van flitsende neonletters en natuurlijk onze nieuwe
De eerste activiteit die deze commissie heeft georganiseerd was de eindejaarsborrel; omdat deze grote
opvallende Bookshop.
borrel niet meer door het management van de faculteit georganiseerd kon worden hebben Stylos, Ludic en de Bouwpub het opgevangen. Het was zo’n groot succes dat er veel te weinig voedsel bleek
Net zoals in het oude gebouw krijgt Stylos
ingeslagen en het door de drukte onmogelijk werd om aan de andere kant van de Bouwpub te komen.
hiermee weer een eigen mooie en duidelijk zichtbare plek om tijdschriften en boeken
In februari zijn er gratis massages gegeven door een professioneel masseur. Opvallend was dat veel
te verkopen. In het ontwerp, bedacht door
studenten het zo druk beweerden te hebben dat ze geen tijd hadden voor een massage van een
Kossmann.dejong in samenwerking met Stylos,
kwartier. Degenen die wel tijd hadden voor een massage en deze ook ondergaan zijn hadden er zeker
is gekozen voor een grote vitrine met een
geen spijt van. Deze actie was niet eenmalig, de masseur had aangegeven nog eens langs te willen
multifunctionele boekenbalie die kan worden
komen. Projecten zijn frustrerend, maar als deze ook nog eens op de Drebbelweg plaatsvinden is
uitgeschoven zodat er een echte ‘winkel’
het des te meer frustrerend. Om deze studenten een beetje tegemoet te komen is er recentelijk een
ontstaat. Mede dankzij deze vitrine kunnen we
bezorgservice opgezet om materialen van de Bouwshop naar de Drebbelweg te brengen. Deze actie
nog beter dan vroeger ons assortiment laten
duurde maar één dag en lost de problemen natuurlijk niet op, maar de studenten waren vlak voor
zien; werp er maar eens een blik op als je door
hun eindpresentaties zo toch geholpen.
de Straat loopt.
In de toekomst wil Ludic nog een aantal spontane acties uitvoeren, maar ook een paar vooraf geplande
Heb je referenties nodig of wil je gewoon op de
activiteiten. Zo wordt er geregeld dat je gratis kan metselen; ook een lasergamemiddag in het park
hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen
voor Bouwkunde staat in de planning (binnenin de faculteit is niet echt interessant) en er wordt
in de architectuur, neem dan eens een kijkje
uitgezocht of we het WK kunnen kijken in de oranje serre. Er zijn veel ludieke ideeën te bedenken, als
in de Bookshop. In het assortiment hebben
jij er ook één hebt, kom langs bij Stylos!//
we een grote diversiteit aan tijdschriften op het gebied van bouwen, architectuurtheorie, architectuur en stedenbouw. Dus voor elk wat wils! Je hoeft bij ons niet meteen een abonnement af te sluiten, van verschillende tijdschriften hebben we losse nummers in de verkoop. Dus ook als je op zoek bent naar dat ene nummer, kom dan ook eens bij ons langs. Ook krijgen we regelmatig speciale edities binnen van bijzondere buitenlandse tijdschriften, die wij vaak kunnen verkopen tegen gereduceerde prijzen. Daarnaast hebben we regelmatig bijzondere themaboekjes in de verkoop. Ben je nieuwsgierig geworden naar ons aanbod of wil je meer informatie over een bepaald tijdschrift kom dan langs bij de Bookshop. Wij zijn iedere lunchpauze geopend!//
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
5
Droom… Iedereen heeft een droom. Toekomstplannen, idealen, vooruitzichten, maar ook onbereikbare dromen. Wat wil ik bereiken en op welke manier zie ik dat voor me? De keuzes op weg naar je droom zijn lastig te maken en soms gaat dat ten kosten van anderen.
van de onderwijscommissaris Josiena Simonian
Laatst kregen we een email van een hoogleraar
hebben op de student; beperkte keuzevrijheid,
Ook worden maatregelen genomen in het
over de grote getallen waarin studenten
striktere planning in de begeleidingstijd, een
onderzoeksbeleid. Enerzijds moet de faculteit
uitvallen bij Master 2 studio´s. Iedereen heeft
grotere anonimiteit en mogelijk ook gevolgen
meer onderzoek swerk gaan leveren dat
zijn eigen reden, maar het totaalplaatje is wel erg
voor persoonlijke ontwikkeling zoals extra
gecrediteerd wordt door externe geldstromen.
opvallend. Maken studenten dan de verkeerde
curriculaire activiteiten.
Anderzijds wordt het aantal promovendi
keuze? Of worden elders verkeerde keuzes
vanuit de eerste geldstroom (diegenen betaald
gemaakt? “Misschien hebben studenten in de MSc
De reorganisatie van het Master-programma
door overheidsfinanciën) afgebouwd: met
2 wel eerder het idee dat het niet zo belangrijk is,
is een verhaal apart, waarin de structuur zowel
een kleinere groep promovendi meer en
een gevoel van vrijblijvendheid lijkt soms in het spel
organisatorisch als inhoudelijk flink omgegooid
beter gewaardeerd onderzoek verrichten.
te zijn.” aldus de betreffende hoogleraar.
worden. De bedoeling is om een breder aanbod
Hoe de faculteit dit precies gaat bereiken
en daarmee een diverse uitstroom te realiseren.
is nog niet duidelijk. In ieder geval komt er
Bijkomend effect is dat deze studio´s als eerste
Hierbij worden de negen afdelingen naar vijf
een publicatiebeleid en moet de faculteit
onder de loep worden genomen als het gaat
afdelingen omgevormd; het is nog niet zeker
haar wetenschappelijkheid en impact in het
om bezuinigingen. Zodat de kleinere projecten
welke afdelingen samengaan. Inhoudelijk
maatschappelijk debat (duurzaamheid, politiek
sneller de klos worden van financiële tekorten.
gezien zal het semester opgebouwd worden
en ontwerp) vergroten. Actiepunten staan onder meer beschreven in Architecture in context.
‘De vraag is of dit een droom van het management team is of van de bouwkunde faculteit gemeenschap?’
Naast het realiseren van een sluitende begroting liggen er plannen voor de langere termijn waar
Ook de faculteit heeft een droom. In de vorige
uit een gedeelte algemene Mastervakken, een
efficiëntie uit te halen is en reserves uit op te
onderwijs column in pantheon// Delft ging het
gedeelte afdelingsgeoriënteerde vakken en
bouwen zijn. Zo wordt er gedacht aan: het
om het ontbreken van een helder toekomstbeeld
een gedeelte studiospecifieke vakken. Op deze
terugbrengen van de studentenaantallen van
van de faculteit. Gekatalyseerd door de
manier is het curriculum overzichtelijker, zit er
3000+ naar 2000+, strengere selectie voor de
bezuinigingen werkt het managementteam
minder dubbelgang in de Master richtingen
poort en in het eerste jaar, meer interfacultaire
momenteel aan een meerjaren-visie voor onze
en aangeboden vakken, bovendien kunnen de
synergie (geven van onderwijs delen met
faculteit. Deze meerjaren-visie, genaamd My
studio’s efficiënter ingedeeld worden.
andere faculteiten), vergroten van de 2e en
living faculty als reactie op de actieposters,
3e geldstroom (sponsoring, schenkingen,
getiteld My dying faculty die in oktober in de
Met de reorganisatie van de Master wordt
fondsen, bedrijven), terugbrengen van de
faculteit hingen.
sterk overwogen om het duaal afstuderen af
huisvestingslasten en het terugbrengen van
te schaffen. Een mogelijkheid die naar zeggen
de overhead (ondersteunende bedrijfskosten).
In eerste instantie wordt er gewerkt aan een
van de faculteit een heleboel geld kost. Met
sluitende begroting van de faculteit waarbij zo
het invoeren van het nieuwe Master curriculum
Zoals je ziet staan er veel plannen voor de deur.
efficiënt mogelijk onderwijs wordt aangeboden
zou het daarentegen wel overzichtelijker en
De droom van de faculteit moet gerealiseerd
en onderzoek wordt uitgevoerd. Er worden
makkelijker zijn specifieke vakken van een
worden. De vraag is of dit een droom van het
opties onderzocht zoals het vergroten van
andere leerstoel te volgen. Hierdoor kan je wel
management team is of van de gemeente van
de ontwerpgroepen, verminderen van de
genieten van een breder Master aanbod maar
de bouwkunde faculteit. Sta jij hier achter? Heb
begeleidingstijd, verdwijnen van verliesgevende
moet je een tweede keer afstuderen als je twee
je een uitgesproken mening? Houd dat niet voor
keuzevakken, het reorganiseren van het Master
titels wilt dragen. Bij de presentatie heeft Stylos
jezelf, blijf actief betrokken bij de veranderingen
-programma waardoor een overlap in vakken
gevraagd of er mogelijkheid is om studenten die
en geef je mening op het BK Debat en www.
verdwijnt en het bevorderen van een nominale
een breder Master programma hebben gevolgd
stylos.nl. Het gaat ook om jouw droom!//
studieduur. Allemaal punten die in het rapport
een aantekening op hun diploma te bieden.
Mastering Bouwkunde beschreven staan. Dit
Deze optie zal worden onderzocht.
zijn grotendeels acties die gevolgen kunnen
6
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
Bronnen: >> Mastering Bouwkunde >> Architecture in context
Na editie X van de pantheon// is het tijd voor de volgende stap in de ‘relatietherapie’ voor de faculteit Bouwkunde: het BK Debat.
BK Debat Stylos Debatcommissie, door Karen Blanksma
De aanleiding
Ook decaan Wytze Patijn, secretaris Onderwijs
Waarschijnlijk kent iedereen de slogan ‘My
Christiaan van Ees en hoofd Onderwijs &
dying faculty’ nog wel. Deze werd eind vorig jaar
Studentenzaken Theo van Drunen zullen
verspreid, om uiting te geven aan de onrust en
hierbij aanwezig zijn. Om te voorkomen dat
onvrede binnen de faculteit. Als reactie daarop
er een welles-nietes patstelling ontstaat, of
publiceerde Stylos editie X van de pantheon//,
dat één persoon alle kritiek over zich heen
een extra uitgave waarvoor verschillende
krijgt, zal er een expertpanel aanwezig zijn om
mensen is gevraagd een toekomstvisie of
onduidelijkheden uit de weg te ruimen. Deze
mening te geven over de faculteit. Het resultaat:
personen zijn extern en expert op bijvoorbeeld
lof voor de snelle opbouw aan de Julianalaan,
het gebied van flexwerken of atelieronderwijs.
maar nog steeds veel kritiek en zorgen. Zorgen
Vervolgens wordt het hele debat opgenomen
om het aantal instromende studenten, over de
in woord en beeld zodat iedereen die het debat
flexwerkplekken, en waar gaat in hemelsnaam
gemist heeft alsnog kan volgen wat er precies
al dat geld naar toe? De publicatie van de
gezegd is.
pantheon// is een eerste aanzet geweest naar het openbreken van het gesprek tussen
En daarna…?
management, studenten en medewerkers. Als
Na het debat is er gelegenheid na te borrelen
we als één BK City door het leven willen, moeten
in de Bouwpub. In zowel het Ketelhuis als in de
we wel met elkaar communiceren. Nu is het tijd
Bouwpub zullen A0 vellen gehangen worden
voor de volgende zet.
waar nog tips, vragen en dergelijke op gezet kunnen worden. Hier wordt nog wel degelijk
Het vervolg
iets mee gedaan! Deze zullen aan het einde
Communicatie houdt in dat men met elkaar
van de dag opgehaald en gedocumenteerd
spreekt en discussieert, en dat zal niet altijd
worden. Daarnaast zal een verslag van het
even gemakkelijk gaan. Daarom organiseert
debat verschijnen op de website en in de
Stylos het BK debat, geleid door Bart Cosijn, oud-
eerstvolgende pantheon//. Stylos zal er op
Bouwkunde student en oud-Stylos bestuurslid.
toezien dat het verslag ook bij het management
Het debat vindt plaats op 20 april in het Ketelhuis
terecht komt.
om 15:45 en duurt tot 18:00. Iedereen, die betrokken is bij de faculteit, is welkom om mee
Vergeet niet een dezer dagen de petitie ‘Can
te discussiëren. Dit betekent dus dat zowel
we help you’ te ondertekenen, voor wie nog
studenten als docenten als leden van het
meer steun wil geven. Ondertekenen kan zowel
managementteam zijn uitgenodigd! Er zullen 4
digitaal, via www.stylos.nl als ouderwets met
tot 5 brandende stellingen behandeld worden
pen en papier. //
waar kort en bondig op gereageerd kan worden. Reageren? Onderwijscommissie@stylos.nl of kom langs!
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
7
BkBeats, het grootste tweejaarlijks terugkerende faculteitsfeest van Nederland is weer in aantocht. Dit feest biedt niet alleen mogelijkheid voor grotere namen om te schitteren, ook de meer opkomende bands en dj’s kunnen spelen op BkBeats, maar daarvoor moesten ze wel eerst de contest winnen.
BkBeats contest Jimmy Verhoeven Michael Cerrone De BkBeats Contest was dit jaar weer een
weer te jureren op de contest van 2010. De
daverend succes! Veel bands en dj’s hadden
overige vier juryleden bestonden uit twee
zich aangemeld met de hoop een plek te
ervaren muziekkenners en twee BkBeats
verdienen op de contest van 4 maart. De BkBeats
Commissieleden.
Commissie had alle demo’s (meerdere keren) beluisterd en had uiteindelijk de keuze laten
Op de avond van de contest werd de lat gelijk
vallen op drie bands en drie dj’s die onderling
hoog gelegd. Impression knalde als eerste het
tegen elkaar streden in Club Speakers.
dak eraf en ondertussen liep de zaal steeds voller en voller. Het publiek ging twee uur lang
Het maken van keuzes was niet altijd even
los op de muziek van de bands, waarna de jury
makkelijk! Te beginnen met de bands. De meeste
in beraad ging, terwijl een dj tussendoor het
bands die zich hadden aangemeld vielen erg
publiek vermaakte. Alle drie de bands hadden
in de smaak, maar er waren er wel een paar die
een uitstekend optreden neergezet, volgens
er tussenuit sprongen. Al snel hadden we een
René Steijger lag de kwaliteit van deze contest
voorkeur voor de iets meer rockende bands,
zelfs een stuk hoger dan wat hij gewend was.
dat leek ons een goede opening voor BkBeats
Pangea was volgens de jury die avond de beste
2010. Pangea werd gekozen vanwege hun leuke
band, niet alleen vanwege de pakkende muziek,
rockende stijl, Impression deed het met echte
maar vooral om de professionaliteit.
Impression
hard rock en Sexual Reproduction Systems had een volledig eigen stijl ontwikkeld waar wij
Bij de dj’s was het wederom lastig een winnaar
graag meer van wilden horen op de contest.
uit te kiezen. Ze draaiden allemaal erg goed en het publiek leek het ook allemaal geweldig
De keuzes voor de dj’s was een lastige opgave.
te vinden. De HouseFlakes, straalden echt een
Door de grote hoeveelheid talent, waren
zeldzame energie uit. Dit duo leek ons het meest
de juiste kandidaten niet makkelijke aan te
geschikt voor de opening van BkBeats 2010!
wijzen. Daarom is er bij de dj’s extra vaak en goed geluisterd naar de demo’s en hebben we
Naast deze twee winnaars zal BkBeats podium
tot op het laatste moment moeten twijfelen.
bieden aan tal van andere acts. Opkomende acts
De eerste dj, met de naam T-motion, draaide
als Easy Joe (regelmatig te gast bij 3FM), en DJ
goede en effectieve muziek voor op een feest
Pitto (winnaar van de Grote Prijs van Nederland
als BkBeats. Het zal goed aanslaan bij het
in de categorie Dance) zullen de faculteit op zijn
betreffende publiek. Hetzelfde gold voor het
kop zetten. Maar ook Bouwkundestudenten
energieke duo HouseFlakes, dat mede door hun
krijgen de kans om hun werk te laten zien. Het
uitstraling op de contest mocht verschijnen. Gijs
vormstudievak Environment BkBeats kleedt
von Willigen had een echte technostijl, wat als
de Zuid Serre aan en in de lounge staat het
goed tegenwicht kon dienen voor de andere dj’s.
project Cloud9+1, door studenten van de
Pangea
Minor Interactive Environments. Door grote Nu de keuzes gemaakt waren kon de contest
belangstelling zijn alle kaartjes helaas al wel
beginnen! Voor BkBeats 2006 was René
uitverkocht; maar voor hen die wel een kaartje
Steijger, organisator van het Delftse festival
hebben kunnen bemachtigen: algemene
Westerpop, één van de juryleden op de contest.
informatie en informatie over alle acts is te
Omdat Steijger erg veel ervaring heeft in de
vinden op de website www.bkbeats.nl.//
muziekwereld, hadden wij hem gevraagd
HouseFlakes Afbeeldingen door D.B.S.G. Stylos
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
9
Naar aanleiding van de tweede editie van de Stylos Masterclass een gesprek met Eric Luiten over context, rekenschap en onderwijs.
sensibiliteit voor de omgeving Stylos Masterclass U bent opgeleid als landschapsarchitect aan
landschapsarchitect en –adviseur de afgelopen
Hoe verschilt de sfeer en het onderwijs van de
de Universiteit van Wageningen. Hoe bent u
jaren steeds meer in aanraking ben gekomen
hedendaagse faculteit Bouwkunde met die
op de faculteit Bouwkunde terechtgekomen?
met conservering en ontwikkeling in groot
van uw studietijd in Wageningen?
Ik ben niet de enige landschapsarchitect die
landschappelijk verband.
Q ua s fe er en so or t onder wijs was het
op deze faculteit terecht is gekomen, er is zelfs
kleinschaliger. Mijn opleiding bestond uit
een hele sectie Landschapsarchitectuur binnen
Uw leerstoel heeft een bijzondere positie
stevig begeleide projecten met bijna individuele
de afdeling Stedenbouw. In mijn geval ging het
binnen het curriculum van de faculteit
aandacht. Het maakte dat je je er sneller op
om een leerstoel die gecreëerd is dankzij de
Bouwkunde. Kunt u nader toelichten wat de
je gemak voelde, sneller kon aarden, dat er
Belvedere-beleidsnota, een rijksprogramma
doelstelling is van uw leerstoel?
sneller een gevoel van gemeenschappelijkheid
waaraan drie ministeries (VROM, OCW en LNV,
Mijn doel is het verspreiden van het ‘Belvedere-
ontstond met collega-studenten. Hier in Delft is
red.) hebben bijgedragen. De bedoeling van het
virus’. Meer in het bijzonder de studenten aan
dat anders, het is veel meer een grote collectie
programma was om de conserverende krachten
deze faculteit doen beseffen dat de Nederlandse
van verschillende rubrieken studenten.
in de samenleving zoals monumentenzorg en
opgave in architectonische, stedenbouwkundige Een overeenkomst is de discussie hoe een
‘Wat hebben we al en wat kunnen we daarmee?’
ontwerpopleiding zich verhoudt tot een universitaire ambitie; dat was in Wageningen
landschapsbescherming, en de ontwerpende
en landschappelijke termen steeds meer een
ook permanent een discussie: waar leid je nou
krachten in de samenleving dichter bij elkaar
herontwikkelingsopgave wordt, waarin we
eigenlijk voor op, wat is de wetenschappelijkheid
te brengen. Onder het motto ‘Behoud door
ons vooral moeten bezinnen: wat hebben
van die landschapsarchitectonische opleiding?
Ontwikkeling’, is de vraag gesteld hoe we
we al en wat kunnen we daarmee? Wat vergt
Deze vraag komt ook in Delft voortdurend
geschiedenis en erfgoed een rol kunnen laten
dat voor een ontwerpbenadering? Ik probeer
terug: is dit niet gewoon een beroepsopleiding,
spelen in de ruimtelijke ontwikkeling van
in mijn onderwijs de studenten daarin uit te
architecten klaarmaken, dus hoezo is dit nou
ons land. Dat heeft geleid tot een aantal
dagen: je zegt wel dat je iets met geschiedenis
wetenschappelijk?
verschillende activiteiten die uit dat programma
doet, maar waar blijkt dat dan uit? Wat voor
zijn voortgekomen. Eén daarvan was onderwijs
ontwerpbewerking ben je eigenlijk aan het
Er wordt in de Bachelor relatief veel tijd
en onderzoek rond dit thema organiseren,
uitvoeren?
besteed aan de procesmatige aspecten van een ontwerpopgave in plaats van inhoudelijke
waartoe drie leerstoelen zijn opgericht: >> aan de VU Amsterdam, om vooral historici in
Omdat ik landschapsarchitect ben én omdat
verkenning. Is er tijd genoeg voor bezinning?
hun opleiding te laten wennen aan het idee dat
er binnen deze faculteit een mastertrack
Een goede opleiding is een mix van dingen
ze weliswaar historici en erfgoeddeskundigen
Landschapsarchitectuur in voorbereiding is,
voorgeleerd krijgen en dingen zelf uitvinden.
zijn, maar in een wereld van permanente
heb ik aangegeven dat ik in mijn tweede termijn
H et k lopt dat het Bachelorpro gramma
veranderingen en dynamiek;
van nog eens vier jaar, de landschappelijke
dichtgetimmerd is, het heeft eigenlijk geen
>> aan de Wageningen Universiteit, ter
kant van dit vraagstuk wil benadrukken. Door
marge. Behalve de Minor, maar ook daar worden
ontwikkeling van planning, regelgeving
de afdeling RMIT wordt op architectonische
min of meer pasklare invulstukken aangeboden.
en bestuurlijke verantwoordelijkheid die
en stedenbouwkundige schaal al voldoende
Echter, voorlopig denk ik dat het nog niet zo
behoren bij de interactie tussen bescherming
nagedacht over hergebruik en herontwerp.
gek is om 4 semesters ‘te leren autorijden’
en ontwikkeling;
De landschappelijke schaal is hierin nog
en het 5e semester te bekijken: waar ben ik
>> en aan de TU Delft, om de ontwerpers in
onderbelicht. Ik zou dit graag wil invullen
eigenlijk goed in, waar gaat mijn hart naar uit,
opleiding te confronteren met het idee dat je
en dan wel op alle schaalniveaus, van
waar zit mijn fascinatie? Daarna kun je in het 6e
wel voortdurend kunt dénken dat je iets nieuws
landschappelijkheid en stedelijke openbare
semester de oefening nog één keer uitproberen
maakt, maar dat je toch vooral bezig bent met
ruimte tot en met het cultuurlandschap. Die
voordat je kunt gaan specialiseren. Er zijn in
het opnieuw bewerken van dingen die er al zijn.
verschillende dimensies van landschap zijn me
de Bachelor wel degelijk mogelijkheden om
Op deze laatste leerstoel heb ik gesolliciteerd en
allemaal even lief.
inhoudelijke accenten te zetten. In ieder geval
dat heeft ermee te maken dat ik in mijn werk als
10
zou het in mijn optiek goed zijn om studenten
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
die daar naar zoeken of die in hun werk laten
Na een succesvolle pilot, is dit de tweede editie
gebouwen, stedenbouwkundige ensembles
zien dat ze daaraan toe zijn, ook de ruimte te
van de Stylos Masterclass. Wat verwacht u van
en landschappen. Ze worden overdonderd
geven. Dan zou ik als docent minder statisch
deze masterclass en wat hoopt u te bereiken?
met historische informatie, aangedragen
reageren op de vraag: heeft-ie nou wel of niet
Ik heb zelf vaak meegedaan aan masterclasses
door historische geografen, cultuur- en
het productenlijstje afgevinkt?
en workshops en die herinner ik me met veel
architectuurhistorici die allemaal heel veel weten
plezier. Dat heeft te maken met de beleving dat
van wat het gebouw of het landschap heeft
Is er noodzaak voor meer bewustwording
het mogelijk is in één dag een ontwerpklus te
doorgemaakt. Dan is het aan de ontwerper om
o n d e r s tu d e nte n van d e inv l o e d v an
klaren. Die ervaring alleen al is waardevol. En ik
daar zijn weg in te vinden. Dat is een interessant
verschillende lagen in de context?
vind wanneer je dat als student meemaakt, dan
proces en dat moet, vind ik, expliciet gemaakt
Het hele fenomeen ‘context’ is een cruciaal
win je iets; dat verrijkt je opleiding. Daarnaast
worden in elk ontwerpproces. Het aardige is dat
element. Ik benadruk al in mijn eerste college, in BSc1: je kunt nog zo virtuoos zijn in je
‘Het is een essentiële stap in het ontwerpproces.’
scheppingsdrang op weg naar woonconcepten of smart buildings; het is betekenisloos als
is het een interessante manier van onderwijs
veel ontwerpprojecten die jullie in de Bachelor
het niet ergens staat. Omgekeerd kan iets
verzorgen, omdat je namelijk aangemoedigd
krijgen, zijn gelokaliseerd in situaties die een
als architectonisch object nog zo briljant zijn
wordt tot snel denken en handelen. Om opgaven
geschiedenis hebben doorgemaakt. Ze zijn
bedacht, maar op het moment dat het op de
snel op zijn pit en periferie te onderzoeken, om
niet in vitro, hebben een context, een verhaal
verkeerde plek staat is het ook gewoon kapot.
snel positie te kiezen, om snel door te redeneren.
en een historische lading. De bewerking van
Dus sensibiliteit voor omgevingsfactoren is
Het is interessant om mee te maken dat je in
de historische informatie en structuur is een
essentieel voor een opleiding, ook als architect
een compacte periode toch een hele cyclus
essentiële stap in het ontwerpproces en wordt
en stedenbouwkundige.
kunt ‘draaien’.
steeds relevanter in de beroepspraktijk. Je zult
Speelt deze noodzaak ook in de
Ik vind het slim van jullie om de hoogleraar uit zijn
beroepspraktijk?
tent te lokken, om hem uit te dagen zijn punt te
Ik voel mij geruster bij architecten die hun
maken. Mijn punt gaat over hoe jij als ontwerper
Wat kunnen we nog meer van uw leerstoel
verhaal beginnen met een kritische analyse
je kunt verhouden tot de geschiedenis aan de
verwachten?
van hun omgeving, die duidelijk kunnen maken
hand van een ontwerpopgave. “Wat zou ik daar
Voor de studenten die dit interessante materie
dat ze begrijpen in welke context ze bezig zijn.
mee moeten hebben of wat wil ik daarmee gaan
vinden, wil ik vermelden dat er een goede Minor
Het hoeft niet zo te zijn dat het gebouw of
krijgen?”, dat die vraag op zijn minst geactiveerd
aan zit te komen. Deze Minor heet ‘Identiteit
de architectuur helemaal uit die contextuele
wordt. Dat je bij jezelf denkt: “Ik moet daar meer
& Interventie’ en start in september 2010.
analyse voortkomt en daarmee een soort
van weten.” of “Ik ga daar naar zoeken. Ik ga
Deze verzorg ik samen met RMIT. Daar zitten
onlosmakelijke, organische relatie aangaat. Ik
het volgende architectentijdschrift dat op mijn
mensen in die met eenzelfde ontwerperattitude
ben ook erg geïnteresseerd in architectuur die
mat valt eens met die bril op doornemen: al die
terugkijken naar de geschiedenis; onder meer
juist de autonomie opzoekt. Een contextuele
architecten die vreselijk hun best zitten te doen,
Jo Coenen, Paul Meurs en ikzelf. Tezamen met
analyse kan namelijk ook leiden tot de conclusie:
wat hebben die eigenlijk met geschiedenis?’
studenten gaan wij 30 ECTS lang dieper in
je er hoe dan ook in moeten verdiepen, je kunt
het is hier ‘fuzzy’, onhelder; de architectuur
je er niet aan onttrekken.
op deze stof. Zes modules, van verschillende
moet autonoom zijn om nieuwe context te
Kan deze manier van werken worden ingezet
schaal- en uitwerkingsniveaus gelardeerd met
creëren. Dat kan soms een hele valide en goede
als gereedschap in het ontwerpproces?
colleges. Het wordt een mooie mix van theorie
werkwijze zijn. Maar ik vind dat architecten
Ik denk dat het heel erg stimulerend is voor
en ontwerpoefening.
zich daarvan rekenschap moeten geven en
een ontwerper om zich af te vragen: “Welke
daar vervolgens een duidelijke positie in
historische informatie neem ik mee in mijn
moeten kiezen. Die positie moet uiteindelijk
ontwerp, waarom en op welk abstractieniveau?”.
tot expressie komen in een architectonisch
Dat is ook de worsteling die alle architecten in
ontwerp.
de beroepspraktijk hebben met modificatie van
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
Voor het volledige interview met professor Eric Luiten, zie: www.stylos.nl >> Afbeeldingen door D.B.S.G. Stylos >> Redactie A.A. Waitz
11
In maart heeft de lezingenreekst Architecture and the Senses plaatsgevonden. Tijdens deze lezingenreeks werd gezocht naar mogelijkheden om een bouwkundig ontwerp te verbeteren door middel van aandacht voor de zintuigen.
Architecture and the Senses Niek van der Zwaag
In de afgelopen weken is de lezingenreeks
waarin men eigenlijk warm gemaakt werd voor
soms met overvloed gepresenteerd, illustreerde
Architecture and the Senses georganiseerd
de te volgen lezingen aan de hand van eigen
het wel een punt, namelijk dat het ontwerp
door STYLOS. In deze reeks werd gezocht naar,
werk en onderzoek van Richelle de Jong (DP6).
van deze zintuiglijke waarnemingen (vaak nog
en gediscussieerd over, de manier waarop de
Door thema’s als prikkeling, tijd en contrast
onbewust of onbedoeld) absoluut niet weg te
zintuigen – toegepast in de architectuur – voor
te behandelen wist ze ons mee te nemen in
denken valt. Dat het geluid van het dichtklappen
een verbetering kunnen zorgen van het ontwerp
haar wereld, waar gelet wordt op elk detail en
van de deur van een sportauto zo klinkt, is
en de ervaring hiervan kunnen versterken. Op
alles er toe doet. Zo ook het ontwerpen van
omdat het ontworpen is om zo te klinken (met
welke manier kun jij jouw ontwerp verbeteren?
het onbewuste. Hiermee doelde de Jong op
alle associaties die we daarbij hebben). Het is
Hier volgt een korte samenvatting van de lessen
het rekening houden met de ontastbare, maar
dus ook niet verwonderlijk dat het geluid van
die uit de reeks getrokken konden worden.
wel voelbare aspecten (zoals luchtkwaliteit en
de autodeur van dezelfde auto, maar dan in familiy-uitvoering, geheel anders klinkt.
‘Good architecture is not just about primary functions. You must also take into account secondary and tertiary functions, and even beyond that. A space is never about one thing. It is a place for many senses: sight, sound, touch, and the unaccountable things that happen in between.’ – Tadao Ando (in Auping et al 2002)
Ook de laatste spreker pleitte voor slimmer ontwerpen, een hoog IQ per kilo, zoals Ronald Schleurholts (CEPEZED) dat noemde. Het intelligente bouwen zat volgens hem vooral in het integreren van verschillende functies als draagconstructie en klimaatontwerp om
De lezingen waren opgezet rond het centrale
akoestiek), maar ook op het algemene gevoel
uiteindelijk een sterker geheel te vormen.
thema van zintuigen en er varing in de
dat men heeft in het gebouw.
Het nadenken over, en zoeken naar nieuwe
architectuur. Om duidelijkheid te scheppen
producten en andere technische innovatie,
en elk van de verschillende zintuigen zo veel
Zoals dat een lezing over zintuiglijke ervaring
mogelijk aandacht te kunnen geven werden de
betaamt, werd met enkele regelmaat de zaal
speelde hierbij een grote rol.
lezingen opgedeeld in vijf op zichzelf staande
geprikkeld door de spreker. Dit gold zeer zeker
Alhoewel binnen de bouwkunst geneigd wordt
verhalen. Beginnend met een introductie
voor de lezingen over geur en geluid. Alhoewel
veel aandacht te schenken aan het visuele aspect van een ontwerp, hebben de sprekers in deze reeks getoond dat ook de andere zintuigen weldegelijk aandacht behoeven bij het komen tot een goed, en vooral ook compleet gebouw. Samengevat kan er worden gezegd dat geïntegreerd ontwerpen een steeds grotere rol zal moeten spelen in het proces. Het negeren van één zintuiglijk aspect zorgt voor een vermindering van de ervaring van het gebouw. En alhoewel het niet ontworpen zal zijn, aanwezig is het altijd. Voor wie de lezingen gemist heeft, Stylos is momenteel bezig met het digitaliseren van het videomateriaal. De lezingen komen zo snel mogelijk online te staan op www.stylos.nl.// >> afbeeldingen door D.B.S.G. Stylos
12
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
c h e o p s // d r o o m // a l g e m e e n
13
De tweede excursie in de excursiereeks van dit jaar, kreeg het thema ‘Zien’. Een groep enthousiaste studenten reisde af naar Arnhem om daar de Hogeschool voor de Kunsten, het oude en nieuwe gedeelte, Club Luxor Live en de Eusebiuskerk te bezichtigen.
excursie Arnhem - zien Anne Schaap
Op donderdag 18 maart zijn we met een groep
Consult (CDC) klaar. We startten de rondleiding
ontwikkeld werden, zijn naast een noodzaak
enthousiaste studenten afgereisd naar het
in het oude gedeelte van het gebouw, indertijd
ook een esthetisch en compositorisch element
verre Arnhem. Na een voorspoedige reis (het
(1963) door Rietveld gebouwd als vrijstaand
geworden. Na een verdiepend verhaal door
missen van een trein mag als voorspoedig
paviljoen in het groen. Het was mooi om de
de bouwfysische adviseur van CDC, wat erg
beschouwd worden), kwamen we aan in het
typische Rietveldelementen te ontdekken. Denk
interessant was omdat hetgeen dat besproken
zonnige Arnhem.
hierbij aan dunne profilering van de kozijnen,
werd direct zichtbaar was in het gebouw, hebben we ons naar buiten gerept voor een
‘We ontdekten de typische Rietveldelementen.’
lunchuurtje tegen het dak van de hogeschool.
Een korte wandeling die ons langs het - in
kleurgebruik en het maken van een open hoek
Het volgende programma punt was de Club
aanbouw zijnde - Centraal Station van Arnhem
door de constructie terug te leggen en het glas
Luxor Live gehaast waar een zeer bevlogen
(UN Studio, 2011) leidde, bracht ons bij ArtEZ,
direct op elkaar aan te sluiten.
manager ons het gebouw van onder tot boven
Hogeschool voor de Kunsten aan. Hier stonden
liet bewonderen. Het bijzondere gebouw,
zowel rondleider (voormalig projectleider),
In 1997 is het Rietvelddeel van de hogeschool
een voormalig f ilmtheater verbouwd tot
directeur van de afdeling Architectuur en
gerenoveerd (Henket en Partners) zodat het
uitgaansgelegenheid, is een schoonheid.
bouwfysisch adviseur van Climatic Design
gebouw aan de huidige klimaateisen voldoet; al
Vooral het cassettenplafond met afzonderlijk
liet de rondleider doorschemeren dat het maar
te bedienen LED-lampjes was een lust voor
goed was dat de school, met een voornamelijk
het oog. Binnen hebben we van alles mogen
glazen gevel, in de zomer twee maanden dicht is.
meemaken, van een hypermoderne afvalzuiger
We ver vo l g d en o n ze ro n dl ei din g in d e
(à la stadsverwarming) tot één van de eerste
ondergrondse nieuwbouw, tevens gerealiseerd
ventilatiesystemen ooit (waaraan het pand zijn
‘De zeer bevlogen manager liet ons het gebouw van onder tot boven bewonderen.’
Haagse Hogeschool exterieur
door Henket en Partners (2004). Ondanks de
monumentenstatus verleent). Aansluitend op
diepte van de ruimte en de krachten van de
Luxor Live betreden we de Eusebiuskerk, waar
aarde die daardoor op dit bouwwerk werken,
we met een glazen lift door de kerk zoeven -
is het de architecten gelukt om de ruimte een
vooral voor de mensen met hoogtevrees een
bovengrondse beleving te geven. De noodzaak
bijzondere ervaring - en boven van het uitzicht
om het gebouw ondergronds te bouwen komt
genieten. Na helemaal in de top van de kerk
voort uit de situering van het bestaande gebouw
geweest te zijn, mogen we nog een blik in de
van Rietveld als losstaand paviljoen. Dit moest
kelder werpen, waar enkele graven van oeroude
vrij in het groen blijven staan; er was dus weinig
Arnhemmers te vinden zijn.
keus. Een geluk hierbij was dat de nieuwbouw de dans- en theaterafdeling betrof; in deze
Wij beëindigen deze geslaagde dag met een
zalen heeft licht een andere functie dan in
versnapering op een zonnig maar in de wind
klaslokalen. De projectleider vertelde ons dat
liggend terrasje naast de kerk en aanvaarden de
er in eerste instantie met ankers gewerkt zou
terugreis moe maar vol met nieuwe indrukken.
worden om de gronddruk tegen te gaan, maar de aannemer kon niet meer dan 50 jaar garantie geven, waarna er is overgestapt op de huidige Haagse Hogeschool interieur
14
stempels. De stempels, die door de architect zelf
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
Volgende excursies: Hamburg: 16-18 april en Maastricht: 19 mei >> Afbeeldingen door D.B.S.G. Stylos
Ter ere van het 23e lustrum van Stylos was het plan om vorig jaar een grote reünie te organiseren voor alle oud-bestuursleden van de vereniging. Door een onvolledig bestuursledenbestand is het er in 2009 niet van gekomen, maar dit jaar, op 13 februari, heeft de lang verwachte bijeenkomst toch plaatsgevonden.
oud besturen bijeenkomst Simon Tiemersma
De hoge opkomst was te danken aan een
woordje te zeggen en werden er zelfs felle
Genoeg om te bespreken,zeker omdat alle
lange zoektocht naar alle oud-bestuursleden,
statements gemaakt. Gelukkig kon iedereen
generaties zo goed vertegenwoordigd waren.
waarvan er in totaal meer dan 400 zijn. Bij de
rustig napraten in dezelfde zaal onder het
Velen hadden ook veel persoonlijk materiaal
brand van twee jaar geleden was er helaas veel
genot van een drankje en een behoorlijk
aangeleverd voor het Stylosarchief, dat zo
van het verleden van Stylos verloren gegaan.
professionele jazzband. Als volgend hoogtepunt
weer aangevuld kon worden. Stylos heeft veel
Velen bleken (niet geheel onverwacht) terecht gekomen te zijn in de architectuurwereld. Een
‘Stylos heeft veel betekend voor een heleboel mensen.’
heleboel mensen bleken in het buitenland te wonen en er waren ook veel bij die in geen
op het programma stond een heerlijke Italiaanse
betekend voor een heleboel mensen en zal dat
enkele wereld meer te traceren waren, hetzij
maaltijd klaar die iedereen kon bekoren, waarna
ook de komende decennia doen, ondanks de
wegens overlijden, hetzij wegens het ontbreken
de jazzband een tweede sessie begon en het
vrees van sommigen dat regeltjes als het BSA,
van connecties of gegevens. Veel verhalen
verteren kon beginnen. Dit ging gepaard met
de Harde Knip en verplichte stageperiodes in
kwamen al aan de telefoon ter ore en al gauw
nog meer drankjes en uitgebreide nostalgische
het leven zijn geroepen. Er zullen altijd actieve
bleek bij velen grote enthousiasme te bestaan
gesprekken, zoals het een echte reünie betaamt.
studenten blijven en Stylos gaat lekker door.
om op een reünie langs te komen. Er was in geen tien jaar een goede bijeenkomst meer geweest.
De gesprekken waren misschien nog wel
De jongeren (van geest) meldden zich snel aan
het echte hoogtepunt, aangezien er zoveel
bij een LinkedIn group, maar ook de ouderen
meningsverschillen waren tussen de generaties.
(van leeftijd) zouden in grote aantallen fysiek
St ylos is door de jaren heen behoorlijk
aanwezig zijn. De opkomst was dus erg hoog,
veranderd, vooral meegaand in de politieke
wat mede kwam doordat iedereen bijzonder
trends. Toen Stylos zich afscheidde van het
geïnteresseerd was in de nieuwe locatie van
Gezelschap Practische Studie in 1947, bestond
de faculteit Bouwkunde, waar nog maar weinig
het bestuur alleen uit mannen, lid van een
bestuurtjes hun jaar door hebben gebracht.
studentenvereniging. Stylos was er vooral voor
>> Afbeeldingen door D.B.S.G. Stylos
het onderwijs en het organiseren van lezingen De reünie vond plaats in de Oost Serre, een
en excursies. Dit bleef lang zo totdat men zich
ruimte die alle 150 gasten kon huisvesten. Na de
eind jaren zestig meer in de vrijere sferen bevond
koffie was bijna iedereen wakker en ging men
en Stylos zelfs Stielos heeft geheten. Besturen
op de oranje rots zitten waar er na de opening
bestonden toentertijd soms wel uit meer dan 12
Oud-bestuursleden op de rots
‘Na de opening kon er worden genoten van melancholische uiteenzettingen over vroeger.’ kon worden genoten van enkele melancholische
personen die allesbehalve regeltjes navolgden.
uiteenzettingen over vroeger. Vervolgens
De eerste versie van het Bouwkundefeest (toen
vertelde een oud-bestuurslid, Marieke van
nog niet BkBeats) werd in 1970 georganiseerd.
Schaijk, over de faculteit Bouwkunde waaraan
Destijds kwamen er ongeveer 10.000 mensen,
zij zelf ook heef t ontworpen. In groepen
die alle 13 verdiepingen van het gebouw aan
werden er rondleidingen gegeven, maar veel
de Berlageweg bezetten en mensen zelfs door
van de vrije geesten gaven zichzelf een tour
de ramen klommen om nog binnen te kunnen
door het gebouw. Tijdens het debat dat volgde
komen. Stylos is wel weer veranderd, maar
was iedereen weer aanwezig, want ondanks
behoudt nog steeds haar creatieve karakter. Oud-bestuursleden
de eenduidige stelling had iedereen wel een
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
15
recommended reading Visionary Cities The Why Factory //2009 // Amsterdam // Nai publishers Visionary Cities is het eerste boek in de reeks van publicaties van the Why Factory. In twaalf thema’s wordt op een beeldende manier het onderzoek voor de toekomende tijd aangestipt. Vragen die voorbij komen zijn ondermeer: Hoe om te gaan met het bouwen van iconen? Is alles wat we maken al een keer voor ons ontworpen? Hoe kunnen we gedegen ontwerpen voor mensen die leven van nog geen dollar per dag en welke invloed heeft leisure op onze maatschappij? Ontwerpen aan de toekomst staat centraal. Het boek wordt ingeleid met de opmerking dat we in de laatste honderd jaar meer visies hebben geproduceerd dan ooit te voren, in het nawoord geeft professor Winy Maas een verklaring waarom we toch visionaire moeten blijven denken.// more to read... The European Dream // 2004 // Refkin J // Cambridge// Polity The Chinese Dream // 2008 // Mars N , Hornsby A // 010 Publishers Toekomstbeelden // 1999 // Das R , Das R // 1999 // Baarn
16
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
BK Droom Weet jij nog hoe het voelde om als eerstejaars student in het diepe te worden gegooid tijdens je allereerste ontwerpproject? Misschien lijkt dat wel op parachutespringen maar dan met een extreem lange spanningsboog. Waarschijnlijk ben je ondertussen een beetje gewend geraakt aan het leven van een architectuurstudent en ga je serieus op zoek naar je eigen identiteit en visie als architect. Ooit zul je het vinden. Net zoals Bouwkunde nu haar definitieve onderkomen heef t gevonden, hier aan de Julianalaan. Nu droomt Bouwkunde van een duurzame toekomst.//
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
17
Rotterdam die wij nu kennen heeft veel veranderingen ondergaan. Van een kleine middeleeuwse agrarische nederzetting aan de Maas, met een kerk en een bescheiden handelfunctie tot een van belangrijkste havensteden van de wereld.
nooit gebouwd Rotterdam Siriluck Songsri
Als wij aan Rotterdam denken, zien wij de
vier dagen na het bombardement al met het
In de tentoonstelling staat ‘klein’ Rotterdam dus
Euromost oprijzen, vergezellend door de
tekenen van het wederopbouwplan voor de
tegenover ‘groot’ Rotterdam. Bij beide visies
Erasmus brug en de wolkenkrabber van
stad waarbij er rekening zou worden gehouden
zijn verschillende opmerkelijke ontwerpen
Nationale Nederlanden. Maar er waren ook
met het historische verleden van de stad,
uitgekomen die heel veel invloeden zouden
andere plannen voor Rotterdam, plannen die
‘klein Rotterdam’. Gaandeweg de oorlog kreeg
hebben op de stedenbouwkundige structuur
nooit zijn uitgevoerd en alleen voortleven
zijn plan steeds meer kritiek vanwege de
en daarmee de functionaliteit van de stad.
in de droomwereld. Deze plannen zijn nu
conservatieve stijlopvatting. Deze kritiek
Het karakteristieke van deze nooit gebouwde
gepresenteerd in het Historische Schielandshuis
kwam vanuit de economische sector, die vooral
projecten is dat ze de mentaliteit van de
Museum onder de naam Nooit gebouwd
belang hadden voor een stad met een sterk
Rotterdammers goed weergeven. En het
Rotterdam.
infrastructuur en modernistische gedachtegoed,
waardevolle van de tentoonstelling is dat
‘groot Rotterdam’.
heel realistisch wordt weergegeven waarom
De geschiedenis van Rotterdam kent veel
18
sommigen projecten niet haalbaar waren. Ieder
belangrijke mijlpalen. De gebeurtenis die nog
In 1944 werd Witteveens taak overgenomen
project heeft zijn eigen verhaal, waarbij het soms
vers in geheugen ligt bij de Rotterdammers
door van Traa. Volgens van Traa moest de
eeuwig zonde is dat het werd afgeblazen, maar
is het verwoestende bombardement in 1941.
inrichting van de stad modern en functioneel
bij een volgend plan halen we weer opgelucht
Door het bombardement is het historische
zijn en daarmee is het verleden definitief uit
adem.
centrum geheel uit het beeld ver vaagd.
Rotterdam verdwenen. Vanaf dat moment is
Wtteveen, die van 1924 tot 1945 in Rotterdam
Rotterdam een laboratorium van moderne
werkzaam was als stadsbouwmeester, begon
stedenbouw en architectuur geworden.
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
De Erasmusbrug had er zo uit kunnen zien...
Klein Rotterdam
Groot Rotterdam
‘Iedere nacht staat er een file maar overdag werden de vrouwen daar vies aangekeken, dat is niet-Rotterdams.’
te vragen voor maatschappelijk probleem en
hoogstandjes. Maarten Struijs, wie sinds 1986
waren als het ware ‘tippelzones’ waar iedere
En in de toekomst moet Rotterdam de Hollandse
betrokken was bij het ontwikkelen van de
nacht een file staat maar overdag werden de
Manhattan worden, aldus de Rotterdamse
Erasmusbrug vertelde dat de opvatting over
vrouwen daar vies aangekeken. Het feit dat er
stadvisie van 2030. Rotterdam wil een sociale
architectuur in Rotterdam in die tijd een sprong
veel hypocriet rondom dit maatschappelijke
aantrekkelijke stad zijn. Een krachtige economie
heeft gemaakt van functioneel naar iconisch.
probleem was, werd gezien als niet-Rotterdams.
en een plezierige woonstad, dat zijn de
De constructeur moest de architect volgen
Daar moest dus een eind aankomen, vonden
belangrijkste doelstellingen voor over 20 jaar.
omdat architectuur beloftevol was en iets aan
de oprichters van de prijsvraag. Het idee was
En daarbij heeft Rotterdam eens wens van
de wereld te bieden had. Uiteindelijk heeft
om een gebouw te ontwerpen waar prostitutie
vooruitlopend architectuur. Het is misschien
de Erasmusbrug, nu bekend als de Zwaan,
gewoon mag, een iconisch gebouw voor erotiek.
wat onredelijk om Rotterdam de Hollandse
dus Rotterdam op de kaart gezet als een
De prijsvraag werd zeer goed ontvangen door
Manhattan te noeman. Manhattan is nou
architectuurstad.
verschillende ontwerpbureaus. Een ingezonden
eenmaal ‘the city that never sleeps’ van New
Onder de visie ‘groot Rotterdam’ behoorde de prijsvraag voor de nieuwe brug die het noordelijke en zuidelijke gedeelte van de stad met elkaar moest verbinden. Maquettes en impressiebeelden van ingezonden ontwerpen
zodoende kwam er een politieke aanpak om vrouwen te helpen, die niet vrijwillig in de prostitutie zitten, maar door omstandigheden geen vrije keuze hebben.
zijn stuk voor stuk als het ware architectonische
ontwerp was een soort ‘drive in’ met lichtgevend
York maar Rotterdam is ‘the city that keeps
Daarnaast zijn er ook ontwerpen die vanuit
plafond waar je in kunt rijden met de auto en
dreaming’.//
maatschappelijk vraagstukken zijn ontstaan. Zo
de vrouwen oppikt om vervolgens te eindigen
was er in de jaren ’90 een architectuurprijsvraag
op het dakterras dat geheel uit het zicht is
voor het ‘Erotic’ centrum uitgezonden als gebaar
onttrokken vanaf het straatniveau. Architectuur
om illegale prostitutie in beeld te brengen. Er
werd hierbij dus ingezet als middel om aandacht
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
Nooit gebouwd Rotterdam is nog te zien tot en met 22 augustus 2010.
19
Advertentie: Bouwen met staal
20
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
21
The making of cloud9+1 Joris Hoogeboom
The way that we communicate has been
what is already happening with augmented
changing vastly over the last decades, from
reality applications, where the virtual and the
speech to telephone to being online and
physical become intertwined. One of them is
networked 24/7. This technological push has not
Google LayarŠ, allowing you to see information
only transformed our abilities to communicate
about the space around you, layered on top of
but also our lifestyles; we live in a different way,
the real world. This is an example of how the
partly in the real world and partly in the digital
virtual landscape of the Internet is mapped to
world. These new modalities of communication
the physical world of the urban landscape.
also affect our demands on public space and architecture.
However, for this to be integrated the notion of architecture is subject to change. Primarily
Currently there is an increasing number of
one of the functions of architecture has been
media facades and digital means of displaying
the conditioning of space, creating a desirable
information. However these digital forms of
climate for humans to thrive in. For this purpose,
displaying information are currently completely
having a static box is completely desirable. It
detached from their physical environment,
is simple, it does not need to change because
tack-on. Increasing numbers of sensors and
environmental factors have been reasonably
ways of information gathering are being used
stable. I’m posing that architecture is a reflection
in contemporary architecture to reflect what is
of society and the other way around. This adds a
happening in the physical world into the virtual
criterion for architecture of the information age
one. Coupled with computing getting smaller
on top of the others, it needs to be interactive. In
and smaller, this creates an unprecedented
light of this new criterion, the static box analogy
opportunity for mixing and integrating the
does not suffice anymore. Instead of thinking of
virtual with the physical.
a container of functionality, you could regard it as an organism, sensing, actuating and thinking.
The advantages of such a merge are obvious;
This way it not only conditions space, but the
no longer are digital media clunky additions
space can actually help persons with performing
and architecture hopelessly analogue, but they
their activities.
can benefit from each other. Think for example
22
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
Cloud9+1 This project is an exploratory architectural/
The process of evolution of technology is really
Making garbitecture relies heavily on DIY-ing,
industrial design project in which we have tried
well expressed in the succession of prototypes
do it yourself, but DIY became something we
to define lounging in an adaptive , cloudlike
shown in photographs. This iterative process is
embraced to make simpler things work better
way. Basically what we are doing is creating a
something we cherish and try to implement as
without spending more money. This was
framework and a set of rules for elements to
much as possible.
introduced into the technological elements as
adapt within. The invariable part of it consists of
well, as seen in the evolution of sensors, but to be
a grid, making each of the elements 1mx1m and
As stated earlier, financial constraints have been
fair the evolution of all of the sensors eventually
modular. Within this 1mx1m is the variable part
a big impact on the fabrication and as such
converged into more high-tech and less DIY.
which is the height, varying from 0 to 1 meter.
eventually the design of the object. With time and creative effort however this does not have
Being an exploratory project the evolution of
One of the first sketches we made shows the
to mean quality suffers. Not long after starting
this project is still continuing and even as this
basic concept of the floor, a blanket covering
fabrication we got in contact with Jan and
is written the objects are being improved and
a collection of inflatables. This sketch has the
Denis from Refunc which got us interested in
extended. This however is facilitated by our
way of fabrication and the way of approaching
garbitecture, using industrial waste as a resource
main sponsors Hyperbody, TU Delft, Festo and
embedded.
for our object.
Q-plus. Check our website for more information
After the initial concept the fabrication started,
One example of how this created a lot of
but the design stays in constant evolution.
options for our project is in the use of dunnage
Because the concept is subject to many criteria
bags. Dunnage bags are sturdy airbags placed
you enter a political phase in which budget,
in freight containers to prevent load shifting
time, technology and a myriad of other factors
during transport. They are cheap to come by in
start to influence the concept and mould it
the harbour of Rotterdam since they are only
into something realisable. At the same time
made for using once. Then after some more
the realisation creates knowledge about the
interventions like sewing them together to form
subject. Due to the explorativeness of the
a donut and stacking two of them in a bigger bag
design, you learn from analysing what you
we got the desired shape and volume for the
create as prototype. On the one hand about the
lounging element. This was then mounted on
experiential effects and on the other hand about
another industrial leftover, pallets, the 1mx1m
technology embedded in the environment.
version.
and updates on the ongoing evolution:
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
www.cloudnineplusone.com.//
23
Architecten en designers leverden ongetwijfeld een aantal uren slaap in om deze merkwaardige, fascinerende en inspirerende overnachtingsplekken te ontwerpen.
slaapverwekkend? Marije Ruigrok
biotecture Biotect Micael Reynolds is al 30 jaar bezig met het realiseren van zijn Earthships. Hij bedacht het concept voor een ecologisch verantwoord huis dat geheel onafhankelijk in alle behoeften van zijn bewoners voorziet. Enkele van de ‘green earthships’ zijn te huur zodat je kan ervaren dat je niet aan comfort en stijl hoeft in te boeten om groen te leven. De huizen werken met natuurlijke opwarming en afkoeling, produceren zelf stroom en bouwen een eigen watervoorraad op. Gebouwd met behulp van afval en het eigen rioolwater verwerkend, vormen de earthshipparken de milieuvriendelijke dorpen die de toegewijde Reynolds voor ogen had.
wolkjes snurken Het wordt als adembenemend omschreven.
met een stalen frame waar sneeuw op wordt
Ongetwijfeld heeft dit ook met de uitzonderlijk
gespoten. Na zo’n twee dagen vorst worden
lage binnentemperatuur (tussen -5°C en -8°C!)
de stalen mallen verwijderd waarna het hotel
te maken, maar vooral zijn het natuurlijk de
verder opgebouwd kan worden met ijsmuren.
uit ijs en sneeuw opgebouwde ruimtes van
Architecten hebben sneeuw samengesteld
het ICEHOTEL die zo indrukwekkend zijn. Elk
waarvan zij de waterdichtheid kunnen reguleren.
jaar wordt het ICEHOTEL door kunstenaars,
Het gebruik van een bouwstof die meer water
designers en architecten uit de hele wereld
bevat dan natuurlijke sneeuw garandeert de
opgebouwd in december, om vervolgens in
robuustheid van de structuur. Toegegeven: een
april weer weg te smelten in de lentezon. De
hotel van zulk milieuvriendelijk materiaal zullen
structuur van het hotel wordt opgebouwd
we in Nederland nooit kunnen bouwen.
seriematig slapen Functioneler en doelmatiger kan bijna niet:
grondleggers van de in de jaren ‘60 ontstane
de slaapcapsules die in Tokyo een geliefde
architectuurstroming ‘metabolisme’ waarin
overnachtingsplek zijn voor zakenlui en mannen
flexibiliteit en tijdelijkheid centraal staan. De
die iets te diep in het glaasje hebben gekeken.
stroming was een reactie op de steeds dichter
De capsules van Capsule Inn Akihabara hebben
bevolkte steden in Japan. Het eerste gebouw
minimale slaapafmetingen (1m x 2m x 1m) en
met het capsule-concept was de Nakagin
zijn gemaakt van extra sterk plastic wat een
Casule Tower (1970) in Tokyo van Kuokawa’s
industrieële uitstraling geeft.
hand. Met de Nakagin Capsule Toren zette hij een statement voor het metabolistisch bouwen
24
Architect Kisho Kuokawa is de bedenker achter
waarna vele hotels met hetzelfde concept in
het capsule-concept. De Japanner is een van de
Japanse steden verschenen.
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
hoge verwachtingen
inn Everland
droomhotel
In de k leine ruimte bevinden zich t wee
Hotel Everland is een project van Zwitsers
Het designhotel Silken Puerta in Madrid is
balkons, een eenpersoonsbed, keukentje,
kunstenaarsduo L/B (Sabina Lang en Daniel
niet zomaar een hotel. Maar liefst negentien
minibibliotheek, veranda met hangmat, toilet
Baumann). Het verreisbare hotel bestaat uit
toparchitecten en designers waren betrokken
en een verrekijker. De door Mikeal Genberg
een ruimte met daarin een badkamer, king-size
bij de vormgeving en inrichting van het hotel.
bedachte boomhut kijkt op 13 meter hoogte uit
bed en lounge. Optimaal gedimensioneerd
Grote namen als Norman Foster, Zaha Hadid,
over het Zweedse Västerås en wordt vehuurd als
vertegenwoordigt de kamer de subjectieve
David Chipperfield en Jean Nouvel kregen
hotel. Je kunt als gast de Zweedse cottagehut
droom van een waar hotel: de architectuur, de
vrijspel om een deel van het hotel te ontwerpen.
bereiken met een ladder waarna deze verwijderd
speelse details, en zelfs met goud geborduurde
Het resultaat is een gebouw waar je je in diverse
wordt. Mocht je geen zin hebben om zelf te
badlakens. Die droom kan wel slechts één
-haast onrealistische- werelden waant; van de
koken, dan zorgt het kabelsysteem ervoor dat
nacht duren, want langer dan dat is Everland
futuristische hotelkamers van de hand van Zaha
je niet zonder eten hoeft te zitten. Een pizza is
niet te huur.
Hadid tot het dakzwembad met ‘zwart water’ van bureau Attic.//
na wat hijsen zo boven. Maar Genberg wil zich niet beperken tot de
Hoewel hotel Everland in eerste instantie
hoogte van een boom. Hij is al jaren bezig om
ontwikkeld was voor de Swiss National Expo.02
zijn grootste fantasie werkelijkheid te laten
en overdag deel uit maakte van het Museum voor
worden: een Zweedse cottage op de maan. Als
Moderne Kunst Leipzig, heeft dit mobiele hotel
het aan Genberg ligt is het zelfs al in de nabije
op verschillende plekken op de wereld gestaan.
toekomst mogelijk om een verblijf op de maan
Het hotel heeft de gasten in verschillende
te boeken. De voorbereidingen zijn zelfs al in
periodes zeer varierende uitzichten geboden.
volle gang om de realistatie van de high-tech
Helaas is Everland met het reizen gestopt. De
ruimtecottage werkelijkheid te maken. Heikel
laatste bestemming van Hotel Everland was
puntje: de gevaarlijke straling die ernstige
Parijs, waar het tot het voorjaar van 2009 op
gezondheidsproblemen bij toekomstige
Palais de Tokyo stond.
Afbeeldingen: >> Earthship rental: foto © Earthship Biotecture >> ICEHOTEL: foto © Icehotel Jukkasjärvi, Sweden >> Capsule hotel: foto © Capsule Inn Akihabara >> Treehotel hotel: foto © Mikael Genberg >> Earthship rental: foto © Earthship Biotecture >> Hotel Everland: foto © L/B >> Design hotel: foto © Rafael Vargas
maanbewoners kan veroorzaken...
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
25
Jacques Tati dreamed up a world in which the human spirit rose above the failures of modernism
next stop tativille Daphne Bakker
The plot of Jacques Tati’s masterpiece, Playtime,
complete his film, he borrowed heavily from
the first part of the film, the architecture plays a
is quite simple – it follows Monsieur Hulot’s, the
his own resources. After a year of shooting,
leading role but gradually, warmth, contact and
hero of most of Tati’s films, as he attempts to
which began in 1964, and nine months of post-
friendship as well as the individual I defend, take
locate a business acquaintance in a confusing
production, the film was a commercial flop and
over this international setting and then neon
Paris made of concrete, glass and steel. Along the
as a result Tati lost the rights to Playtime and his
advertisements make their entrance and the
way he encounters American tourists on holiday
earlier work. Not even Tatville survived – it was
world starts to swirl and it all ends up in a merry-
in search of the real Paris made of the Eiffel tower
torn down to make way for an autoroute, despite
go-round. There are no more straight angles at
and Sacre Coeur, which are only to be found
Tati’s pleas to preserve it as a set for other films.
the end of the film’.
mishaps ensue.And yet Tati manages to create
The film – 155 minutes long, in 70 mm and
A ll t h e ch a r a c te r s – f ro m H u l o t to th e
a poignant and humorous commentary on the
featuring medium or long range distance angles
attractive American tourist who catches his
homogenization, standardization, sterilization
– has however stood the test of time. Each frame
eye – are confused and bewildered by the grey,
and commercialization of modernistic design.
and corner subtly reveals a new joke, failures
anonymous and uniform world of modern
that result when style is chosen over substance.
architecture. There is hardly any differentiation
as reflections in the glass facades. Comedic
Tati, who was of Russian and Dutch descent,
between the structures, airport, office building,
started out as a professional rugby player. But his
Many films are cited as being architecturally
apartment complex. The many glass walls and
work as a mime got his foot in the door and he
inspiring, from Fritz Lang’s Metropolis to Ridley
doors only complicate matters – reflections
soon started his career as a comedic filmmaker
Scott’s Blade Runner, but only Tati has created
are superimposed and layered, creating a hall
and actor.
actual architectural narrative – the characters
of mirrors effect and making it difficult to find
don’t just inhabit their surroundings, but
one another and to escape the concrete jungle.
He created and portrayed one of cinema’s
engage with it and try to improve it. Tati said
Fortunately the human beings that inhabit this
most memorable characters, Monsieur Hulot,
it best himself in a 1967 interview: ‘In the first
cold and hollow world are able to give it color
who, dressed in a raincoat and always armed
half of Playtime, I direct the people to follow the
and life. From shabby flowerstands to inept
with his umbrella, tries to adapt to a rapidly
architect’s guidelines. Everybody is filmed as if
waiters, they search for the unique and choose
changing world.
moving in straight lines and feeling prisoners
to laugh at their own blunders.
of their surroundings. Modern architecture All of his features, a total of six films, contained
would like typists to sit straight, would like
We end up with a film that reminds us that design
little dialogue. Sound was simply there. Instead
everyone to take themselves very seriously. In
doesn’t shape our world, but we do.//
his focus was always visual. The set wasn’t just a backdrop for his elaborate, tightlychoreographed gags, but of ten played a supporting role. Playtime was the exception – here the set was the star. It took Tati ten years to plan and complete his most ambitious film. Since he could not find a location to fit his needs, he commissioned a large-scale set, Tativille, which contained an airplane terminal, traffic circles and two partial skyscrapers. Everything was planned to the minute detail But he had not anticipated various problems during construction and he ended up going €12 million over budget. In order to
26
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
27
Toekomstdromen uit het begin van de twintigste eeuw komen vaak absurd op ons over, wat is hiervan de oorzaak en hoe zullen we over honderd jaar kijken naar onze voorspellingen?
de toekomstdroom van gisteren Riemer Postma
Het jaar 2000 is eeuwen lang een moment
en milieuver vuiling werden opgelost, de
geweest om naar uit te kijken. Het tijdperk van
aandacht ligt op innovatieve manieren van
vliegende auto’s, zelf reinigende kleren, ranke
afvalverwerking en energieopwekking.
luchtbruggen tussen hoge wolkenkrabbers en niet te vergeten zeppelins en beeldbellen.
Het optimisme overheerst, geloof in een
Velen hebben zich er aan gewaagd dit tijdperk te
stralende toekomst van de mensheid. Vanaf de
verbeelden. Nu we de millenniumwissel echter
jaren dertig was de zeppelin het symbool van
gepasseerd zijn, komen deze verbeeldingen
innovatie, in de jaren vijftig werden raketten en
vaak absurd en lachwekkend op ons over.
torpedo’s een inspiratie bron voor de toekomst.
Kunnen we hieruit misschien conclusies trekken
De verbeeldingen zijn over het algemeen
over onze manier van kijken naar de toekomst? In
technisch totaal onwaarschijnlijk. Naarmate de
ieder geval hebben we er een mooie kunstvorm
beelden recenter worden neemt het realisme
aan overgehouden.
vaak toe. De illustraties komen hoofdzakelijk uit Amerika, de illustraties bevatten meestal
Retro futurisme
effen kleuren, gestroomlijnde vormen en een
De versmelting van natuur en techniek en de
megalomane schaal. Naast stilstaande beelden
daarbij behorende ‘schijnbaar’ onbegrensde
werd ook de film gebruikt om te kunnen dromen
mogelijkheden zijn sinds de industriële revolutie
van de toekomst met als hoogtepunt de van
gedachten die tot de verbeelding spreken.
oorsprong Duitse film Metropolis uit 1927 door
Illustratoren probeerden deze visionaire
Fritz Lang recent nog weer gerestaureerd met
gedachten vast te leggen op papier. De
teruggevonden beelden. In de futuristische
ruimtevaart kreeg daarbij een belangrijke plaats.
stad Metropolis is er een grote scheiding tussen
Daarnaast gaat het over utopische machines,
de arbeidersklasse en de denkers. De zoon van
gebouwen, steden, transportsystemen en de
de burgemeester wordt verliefd op een profeet
maakbaarheid van het menselijk lichaam.
uit de arbeidersbuurt die de komst van een bemiddelaar tussen de bevolkingsgroepen
Het technische verbeelden van de toekomst
voorspelt.
kent zijn oorsprong bij de vijftiende-eeuwse technicus en kunstenaar Leonardo da Vinci. In
Het futuristisch gedachtegoed van de jaren
die tijd was het gebruikelijk dat kunstenaars
vijftig deed ook de modernistische architectuur
en wetenschappers samen nadachten over de
uit die tijd van John Lautner en Richard Neutra
toekomst, veelal werden ze gesponsord door
aan. Villa’s met platte daken, schuifpuien en
bedrijven.
een overdaad aan glas werden zo extreem modern gevonden dat Bob Hope, een klant
In de jaren 60 had Walt Disney nog een dergelijk
van Lautner opmerkte: “als de marsmannetjes
elite team die de Imagineers werden genoemd.
eindelijk komen, weten ze tenminste waar ze
Ze werden ingezet op het utopische Project
heen moeten”
X, een revolutionair concept voor stedelijke
28
planning. Het project werd naar de dood van
Het enthousiasme voor de verbeelding van de
Walt Disney afgezwakt tot EPCOT (Experimental
toekomst bekeken van uit de 20e eeuw heeft
Prototype Community of Tomorrow). Het zou
in 1983 de naam retro-futurisme gekregen.
de ideale stad moeten zijn waar iedereen van
Een begrip geïntroduceerd door Lloyd Dunn
droomt; iet de actuele problemen als armoede
genoemd naar een gelijknamig kunsttijdschrift
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
dat gepubliceerd werd in de tachtiger- en
het Nederlands grondgebied. Daarbij richten ze
verschijnsel door communicatie wetenschapper
negentigerjaren van de vorige eeuw. Vandaag
zich voornamelijk op het extrapoleren van het
Marshall Mc Luhean omschreven als het
de dag lijkt het enthousiasme voor de toekomst
huidige. Ze verbeelden dubbeldekssnelwegen,
‘horseless carriage syndrome’. Een naam die
iets getemperd maar toch kent het nog steeds
een volledig gesloten ligfiets met ruimte
voortkomt uit het verschijnsel dat de auto in
fanatieke navolgers.
voor een passagier en een piramideachtig
het begin werd geïntroduceerd als een koets
appar tementencomplex met tuinen. De
zonder paarden, net zoals de televisie eerst
Moderne verbeeldingen van de toekomst
gebroeders Das stellen dat de mens op een
werd gezien als een radio met plaatjes. Als we nu
In Nederland houden de gebroeders Robbert
omslagpunt staat in zijn evolutie. Een moment
denken aan vervoersmiddelen in het jaar 2100,
en Rudolf Das, van oorsprong technische
waarop zij zelf beslissende invloed hebben op
is de kans dus ook groot dat we uitgaan van de
illustrators, zich momenteel bezig met het
het verloop ervan. De verbeeldingen lijken
vervoersmiddelen die we al kennen. Dit terwijl
verbeelden van de toekomst. In het in 2004
minder schokkend en utopisch dan de prenten
het zeer goed mogelijk is dat we ons op een
verschenen boek ‘Toekomstflitsen’ schetsen
uit het begin van de twintigste eeuw, mogelijk
totaal ander manier gaan verplaatsen.
ze hun originele visies op de hedendaagse
omdat ze binnen ons referentiekader passen.
Nederlandse problemen op het gebied van
Of zouden we een beter zicht op de toekomst
Retro
infrastructuur, landbouw, gezondheidszorg en
hebben gekregen? Hebben we geleerd van het
Wat de laatste tijd opvalt in onze maatschappij
vergrijzing. Ze zijn opzoek naar antwoorden op
verleden?
is het feit dat we ons niet meer wagen aan het
hedendaagse vraagstukken zoals het stijgen van de zeewaterspiegel en de beperkte ruimte van
denken over de toekomst. In de mode en de Gekleurde bril
muziek grijpen we juist terug naar het verleden.
Trends uit het heden worden vaak overschat
De auto-industrie heeft er met de komst van de
doordat we moeilijk in staat zijn alle
nieuwe Mini, de Beetle en de Fiat 500 aan moeten
onmogelijkheden van de toekomst ons in te
geloven en ook in de huizenmarkt lijkt de trend
beelden. Daar komt bij dat we alleen maar
richting retro te gaan. Misschien is wat aan onze
kunnen uitgaan van de technologie die we
samenleving ontbreekt een optimistische blik
kennen. In de jaren ’50 was de televisie in
op de toekomst. Moeten we gaan dromen over
opkomst. Wie destijds dacht aan boodschappen
technische ontwikkelingen in plaats van over
doen vanuit de woonkamer, dacht al snel aan
een klimaat probleem?//
knoppen op de televisie. De grote verandering die de computer met zich meebracht was nog niet voorspeld. In de vorige eeuw werd dit
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
>> Toekomst flitsen, Das R. Das R. >> Toekomst van Toen , Quest, 01-2009 >> www.paleofuture.com >> www.retrofuture.com
29
Zo’n vijf jaar bestaat zijn architectenbureau nu. Zijn werk heeft niet zozeer een stijl als wel een houding ten opzichte van de architectuur. Zijn opdrachtgevers staan open voor het avontuur, om te experimenten, om samen iets bijzonders te maken. Een gesprek met Marc Koehler.
een droomhuis van Marc Koehler Quirijn Petersen
Ir. Marc Koehler
Hoe komen de mensen die een eigen huis
en nu hun laatste ideale huis willen bouwen.
principes – en een extreem klantgerichte
willen bouwen terecht bij een architect?
Beide groepen hebben gemeen dat ze heel
interactieve benadering. Steeds terugkerende
goed weten wat ze willen en geen concessies
kenmerken van ons werk zijn het denken in
Ze kopen eerst een kavel en gaan dan vaak naar
meer willen doen aan het verwezenlijken van
situaties meer dan in functies, in omgevingen
een goedkope catalogusbouwer of bouwkundig
hun ideale droom. Sommige mensen zien
meer dan in objecten en een liefde voor een
tekenbureau. Maar dan komt men er op een
meteen dat ons werk bij hun gewenste leefstijl
ambachtelijke benadering van de detaillering
gegeven moment soms achter dat ze een
aansluit, dan is er een match. We gaan dus niet
van het gebouw. We ontwerpen sterk vanuit de
‘echte Architect’ nodig hebben, bijv. omdat de
ons ontwerphandschrift aanpassen om een
zintuiglijke ervaring van ruimte. We zijn dan ook
opgave te complex is of omdat ze vastlopen bij
bepaalde markt aan te boren. We maken echt
een soort antropoloog, psycholoog en stageset-
de welstand. Een kleine groep gaat vanaf het
heel erg waar we zelf in geloven en zoeken daar
designer tegelijk. Principes die we altijd terug
begin op zoek naar een architect. Dan zoeken
opdrachtgevers bij. Daarnaast luisteren we wel
laten komen en die leiden tot een eigen taal,
ze eerst binnen hun vriendenkring. Via via is dan
heel goed naar wat men wil zodat het ook wel
maar die is niet specifiek aan een materiaalkeuze
ook echt de belangrijkste weg. Zo zijn bij ons ook
echt ‘matched’.
gebonden noch aan bepaalde details. Onze
de eerste contacten ontstaan. Het eerste huis
ontwerpen hebben altijd een zeer hedendaagse
dat ik maakte was in opdracht van mijn ouders.
Wat dat betreft heb je eigenlijk zelf een soort
en abstracte uitstraling, maar je kan er geen
Verder staan wij met ons bureau met een stand
droom waar je gelijkgestemde voor zoekt?
stilistische stempel op zetten. In ieder geval
op woonbeurzen zoals de Eigenhuis bouwen beurs in de Jaarbeurs in Utrecht.
niet in de hokjes die tot nu toe zijn gedefinieerd. Juist. In leefstijl en in procesbenadering. Dus
Eigenlijk zijn het al die dingen gecombineerd in
het is niet alleen maar het product dat we
een soort eigen handschrift. Die drukt zich niet
Besteed je veel aandacht aan de vraag: hoe
maken dat aansluit bij de belevingswereld van
in eerste plaats uit in uiterlijke vorm, maar meer
kunnen we de mensen nog beter bereiken?
de opdrachtgever en van ons, maar het is ook
in de onderliggende ruimtelijke principes. Er zijn
een proces dat uitgaat van een soort informele
steeds meer mensen die dit herkennen.
We zijn heel ac tief en strategisch in de
zoektocht naar kwaliteit en naar uitdagingen
communicatie van ons werk, d.m.v. lezingen,
en naar een soort avontuur om samen iets
Is het op een gegeven moment niet dat je je
discussies, bladen, blogs, op beurzen. De
bijzonders te maken.
gaat forceren om maar geen stijl te maken?
vooral bepaalt door de bereidheid van de
Eigenlijk zoeken jullie vooral naar mensen met
Nee, dat zou ik ook niet doen. Het is wel een
opdrachtgever om out of the box te denken
dezelfde droom…
zoektocht naar de vraag wat is onze stijl, maar
kwaliteit van de architectuur wordt namelijk
en deels ook financiële risico’s te nemen.
we kunnen het woord stijl er niet opplakken. Het
E x p e r im e nte l e a rchi te c t uu r k a n a ll e e n
Laatst heb ik een pak gekocht van een bekende
mogelijk worden gemaakt door vrijzinnige
ontwerper, dat op maat gesteld wordt voor je.
is meer onze houding. Misschien dat je over 50 jaar terug kan kijken
‘We vragen ze bijvoorbeeld een perfecte dag in hun droomhuis te omschrijven over 24 uur met onderbrekingen van 15 minuten.’ - Marc Koehler
en dan kan zeggen: dit is de stijl… We komen er bijvoorbeeld wel achter dat al onze huizen met een spiraalachtige routing werken
30
o p d r a c htg e ve r s m e t ve r t r o u we n i n d e
Dan kies je voor het handschrift van een bekende
die boven met onder verdiepingen verbindt, ook
toekomst. Deze kleine groep helden moet je
ontwerper omdat je je met zijn werk associeert
al zijn ze totaal verschillend. Een ander kenmerk
zien te bereiken. Het zijn vaak hoogopgeleide,
maar het is zit als gegoten. Ik denk dat daar ook
is het contrast tussen intieme privé ruimtes
ondernemende, creatieve Der tigers die
de toekomst in ligt voor ons bureau. Wij willen
(met name slaapruimtes) en open collectieve
hun eerste huis willen inruilen voor een zelf
twee dingen verenigen: een uitgesproken eigen
ruimtes in het huis, resp. plaatsgebonden vs.
ontworpen woning of levensgenietende
visie op architectuur, waarin we experimenteren
ongebonden activiteiten. We werken ook altijd
Vijftigers die hun hele leven hebben gewerkt
met bepaalde ruimtelijke thema’s en formele
met een aantal ‘dikke muren’ waarin kasten,
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
keukens en voorzieningen zijn geïntegreerd.
Na de stap dat ze naar jou toe komen met
Hierdoor blijft de collectieve ruimte extra
hetzelfde soort idee, is het eerst een kwestie
Je maakt een soort psychologische portret?
open en daardoor multifunctioneel en kan je
om ze nog een stap verder te brengen om
Absoluut. We zijn eigenlijk als een antropoloog
scheidingswanden eenvoudig verplaatsen en
sommige ideeën los te laten?
op zoek naar gedragspatronen van mensen in hun ideale woonomgeving. Wij analyseren dat
hiermee aanpassen aan veranderend gebruik. Dit resulteert in duurzame woningen die lang
Dat doen we dus uitgebreid door de opgave
en leggen dat dan voor aan de opdrachtgever
mee kunnen gaan voor diverse doelgroepen.
te verduidelijken door een aantal technieken.
en die ziet dan vaak, alsof wij een soort van
We vragen ze bijvoorbeeld een perfecte dag
therapeut zijn, een onderliggende droom
Op een gegeven moment hebben mensen jou
in hun droomhuis heel precies en beeldend te
die hij eigenlijk niet had kunnen benoemen.
gevonden; ze hebben ook een bepaald idee,
omschrijven over 24 uur met onderbrekingen
Deze dromen zijn flexibel omdat ze vaak niet
maar hoe concreet is hun wens of droom?
van 15 minuten. Dus bijvoorbeeld: ‘Ik word
uitgesproken gedefinieerd zijn. Dan voelen ze
wakker met zon op het voeten eind van mijn
ook of iets bij hun past of niet. Daar zijn we de
De mensen die naar ons komen hebben
bed, de hond ligt nog in zijn man in een hoek
eerste maanden heel erg mee bezig. Dat doen
vaak niet een uitgesproken droom over een
en, mijn vriend is al opgestaan. Ik ruik dat
we in drie tot vijf workshops. Eerst bezoek ik ze
stilistische kwaliteit, want dan zouden ze wel
hij koffie aan het zetten is in de keuken en
ook in hun eigen huis
een catalogus huis kiezen. Ze zoeken vaak
ik kan dat mooie espresso-apparaat wat net
in hun eigen omgeving en fotografeer alles tot
naar een huis dat ruimtelijke werkt. Waar ze
gekocht hebben al horen.’ Dit zijn zintuiglijke
in detail. Dat gaat best wel ver. Waar ze hun
vaak wel heel erg duidelijk over zijn is over de
waarnemingen die we heel erg proberen te
laarzen en schoenen hebben staan, hoe ze hun
activiteiten, de soort zones die ze in het huis
stimuleren. En dan ontstaat er opeens hele
reissouvenirs tentoonstellen, welke boeken
willen hebben. Waar ze heel erg voor open
interessante mogelijke ontwerp visies.
ze lezen en waar ze dat doen, of ze eten op de bank of aan tafel etc. Het interessante is dat dit
staan is om af te stappen van het traditionele idee van afgebakende kamers zoals badkamer,
Het onderbewuste van mensen…
leidt tot een beeld van het woongedrag op het moment, het realistische woongedrag, en een
woonkamer, keuken. Wij denken meer in events zonder harde ruimtelijke grenzen. We proberen
Dan zie je dus van ‘Hee, je wilt dus eigenlijk dat
mogelijk woongedrag een ‘droomgedrag’ voor
onze clienten daar bewust van te maken.
de keuken en slaapkamer best wel dichtbij elkaar
de toekomst. Daar ligt een groot verschil tussen
liggen en open verbonden zijn met de rest van
natuurlijk. Want hoe woon je nu en hoe wil je
het huis?’ ‘Ja, zo hebben we er nog niet over na
wonen. Ze nemen natuurlijk niet een architect
gedacht, maar dat is eigenlijk wel een kwaliteit
in dienst als ze willen blijven wonen zoals ze
Ja . D e o n d e r li g g e n d e re l ati e s z ij n d a n
die ik fijn vind.’ Het resultaat kan een loftachtig
nu wonen.
vaak wel gedefinieerd tussen ruimtes. Ze
ontwerp zijn waarin slapen en wonen met
willen bijvoorbeeld een badkamer aan de
flexibele schuifwanden verbonden zijn.
Een vlekkenplan wat dat betreft?
hoofdslaapkamer, maar of die nu beneden of boven zit daar staan ze heel erg voor open. Het is meer een soort programmatisch DNA die we
A House for My Mother
met ze definiëren. En dan stimuleren wij ze om heel erg te denken in tijdgebonden situaties en
Het eerste huis dat hij bouwde, ‘house M’, ontwierp Marc Koehler voor zijn ouders. Hij is zeker
prestaties, meer dan in functies. Zo betrek je
niet de eerste architect die zo is begonnen. Sterker nog; er is een boek geschreven over dit
ook de gewenste belevingskwaliteit en sociale
fenomeen. In ‘A House for My Mother’ beschrijft Beth Dunlop allerlei van dit soort projecten.
werking in het programma. Op het internet is overigens een interview te zien met Marc Koehler en zijn moeder over House M: http://www.youtube.com/watch?v=d9kzYkhv0Jg
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
31
32
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
Het patroon dat ze voor ogen hebben, is
stratenpatroon tussen ontstaat met veel licht
misschien niet het patroon dat ze nu al leiden...
door het hele huis.
Precies. En dan werkt het in een volgende stap heel goed om met kleine maquettes die we
Die botsing van de droom en het reële plan
maken gekoppeld aan referentiebeelden een
zorgt voor een nog leukere oplossing?
beeld neer te zetten. We zoeken ruimtelijke principes bij hun dromen en wensen. Dan wordt
Absoluut veel beter! Dat kwam ook door dat
de situatie eigenlijk omgedraaid en moeten
interactieve proces waarbij je beide kijkt naar
zij proberen in te beelden of hun leefstijl en
ruimtelijke principe en probeert te beoordelen of
hun wensen zich kunnen ombuigen naar de
het voldoet aan de conceptuele uitgangspunten
ruimtelijke principe die wij laten zien.
die je hebt gesteld, noem het de droom. Dat voldeed tot dat we op het idee kwamen dat het
Waar is dat punt dat iets opeens af is en voldoet
nog beter zou kunnen voldoen met een ander
aan de droom die gesteld is en wanneer het nog
ruimtelijk systeem. Niemand had dit verwacht,
niet af is en je nog door moet zoeken naar een
het kon alleen maar ontstaan door het ruimtelijk
betere oplossing?
onderzoek. Dus lieten we dit zien. Ze keken elkaar aan en zeiden: ‘Dit is het’. Ontwerpend
Een recent voorbeeld is dat loft huis dat we doen,
onderzoek is dus ongelofelijk belangrijk.
waar we gister een heel nieuw ontwerp voor hebben gemaakt. Dat kwam door de vraag van
Wanneer komt nu de harde klap: we moeten
de opdrachtgever. Hij zei: ‘Tja het is gewoon een
aan het budget blijven denken?
heel gaaf huis, maar de beleving dat je op een grote trap woont, dat is er eigenlijk niet meer
Dat doen we eigenlijk altijd. Na een paar weken
en dat was het concept.’ Daar waren we het wel
conceptueel ontwerpen doen we gewoon een
mee eens eigenlijk.
test, een financiële raming. Dan zien we wat er bijgesteld moet worden.
Dan zijn jullie dus juist van die concrete droom afgestapt?
Botst het soms niet dat mensen een bepaald budget hebben, maar grotere dromen?
Ja, die droom hadden wij bedacht met de opdrachtgever. Per ongeluk, in een dronken
Altijd. Dat is net zo’n psychologisch verkennings-
schetsbui met twee flessen wijn erbij. Waarna
proces als de mogelijkheden laten zien; aan de
we na heel veel brainstormen opeens de schets
ene kant laat je zien dat er veel meer mogelijk
maakte… ‘Je moet eigenlijk een trap maken in
is dan ze denken en aan de andere kant moet
die hal!’ Daaronder heb je dan privéruimtes,
je ook de beperkingen laten zien. Op een
de specifieke gesloten functies. En daarop
gegeven moment vertrouwt men dat je een
de dynamische, flexibele functies die van
professional bent die de juiste afwegingen
aard kunnen veranderen en van plek kunnen
voor je kan maken en met je kan maken, om de
veranderen. In het proces waarbij je allemaal
hoogste kwaliteit voor het laagste budget te
praktische dingen erbij haalt kwam dat toen
maken. Door keuzes inzichtelijk te maken krijg
uiteindelijk niet meer goed uit de verf. Nu zijn
je er veel vertrouwen voor terug en daarmee
we weer terug naar de essentie gegaan. Door het
ook de bereidwillendheid om hele bijzondere
onderzoek van maquettes kwamen we erachter
dingen te maken.//
<< House IJburg
dat de ruimtes onder de trap eigenlijk heel
Client: Elmar en Machteld van den Elzen
donker en naar was.
Gross Area: 140 m2 + 75 m2 roof terrace Construction Costs: €230.000
Hoe heb je dat dan opgelost?
Design: Marc Koehler Design Team: Wouter Hendrikson, Ivo
Door eigenlijk een soort torentjes te maken,
Jelinek, Kasia Heijerman, Jurian Knijtijzer,
als een soort stepping stones in die hal. Die
Saxon Duckworth
lopen op van een laag van 1,5 meter hoog tot
Interiordesign in collaboration with Made-
6 meter hoog van ongeveer vier bij vier. In het
Up Interiorworks
nieuwe ontwerp zijn die niveauverschillen los
Construction: Goldewijk
geschoven van elkaar waardoor er een soort
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
33
Met de komst van de ernstige hedendaagse problemen, lijken waanzinnige ideeën, die ooit zijn bedacht ineens niet meer zo gek. Zoals drijvende steden: een science-fiction idee of pure noodzaak?
drijvende steden Eka Hintaran
De opwarming van de aarde, het regelmatig
Voor drijvende steden zijn verschillende
Spanjaarden één van de grootste steden ter
voorkomen van natuurrampen, het dichtslippen
stedenbouwkundige typologieën denkbaar,
wereld. In 1325 werd de stad op een eiland in
van het aardoppervlak en het verdwijnen van
variërend van een compacte kern tot totale
het Texcocomeer gesticht. Samen met een ander
natuurgebieden zijn een aantal voorbeelden
verspreiding. Deze twee uitersten van vormen
eiland in het meer ontwikkelde de stad zich
van hedendaagse problemen die ons er
laten goed zien hoe de dichtheid van invloed is
tot de hoofdstad van het rijk van de Azteken.
toe dwingen om innovatieve oplossingen
op de infrastructuur en ruimtelijkheid. Zo laat een
Omdat de stad al snel te klein werd, werd de
te bedenken om letterlijk het hoofd boven
compacte stad zien dat er minder infrastructuur
stad voor een deel op palen verder het meer
water te houden. Door de opwarming van
nodig is, maar de ruimtelijke beleving en het
in gebouwd. De stad was met drie dammen
de aarde smelten de ijskappen waardoor de
contact met het water is beperkter. Door het
met het vasteland verbonden. De waterstand
zeespiegel stijgt. Voor laagliggende gebieden of gebieden met veel regenval, zoals delen van Nederland, Bangladesh en de VS (New Orleans)
‘Bouwen op het water is slim gebruik maken van de ruimte. Het aardoppervlak bestaat immers voor 70 procent uit water.’
kan dit scenario uitdraaien op een wereldramp van groot formaat. Om te ontkomen aan de
dynamische karakter van de drijvende stad,
werd middels een ingewikkeld systeem van
desastreuze gevolgen van de hoger wordende
en de dominante aanwezigheid van het water,
dijken en sluizen beheerst. Toen de stad in 1520
zeespiegel, de hevige regenval, of andere
moet er juist optimaal gebruik gemaakt worden
veroverd en verwoest werd, werd kort daarna
heilloze natuurrampen is het noodzakelijk om
van de beschikbare wateroppervlakte. Daarom
op de puinhopen van de oude stad het huidige
vernieuwende, grensverleggende oplossingen
heeft het modulair bouwen bij drijvende steden
Mexico-Stad gebouwd.
te bedenken. Een drijvende stad zou een
de voorkeur. Hierdoor wordt het concept
oplossing kunnen bieden. Bouwen op het
schaalbaar: het begint met enkele honderden
Een recent voorbeeld van een ontwerp voor een
water is slim gebruik maken van de ruimte.
woningen en wordt uiteindelijk uitgebreid tot
drijvende stad is het ontwerp van een drijvend
Het aardoppervlak bestaat immers voor 70
een complete stad.
Olympisch dorp dat na de Spelen van 2028 als
procent uit water. Een drijvende stad ligt
stad kan worden gebruikt. Het idee is bedacht
volledig los van de grond en drijft altijd op het
Er bestaan al vele voorbeelden van drijvende
door ingenieursbureau Bartels, en is als winnend
wateroppervlak, waardoor hier geen gevaar
steden of delen van steden. Voorbeelden
ontwerp uit een interne ontwerpwedstrijd
bestaat voor overstromingen. Op dit moment
zijn Lake Union in Seattle, Steigereiland in
gekomen. De twee thema’s voor de competitie
wordt er uitgebreid onderzoek gedaan naar
IJburg Amsterdam en drijvende dorpen in
waren de Nederlandse kandidaatstelling voor de
de mogelijkheden van drijvende steden en
Cambodja. Een voorbeeld uit de geschiedenis
Olympische Spelen van 2028 en de toenemende
architectuur. Daarbij zijn twee dingen van
is Tenochtitlan in Mexico. Tenochtitlan was
neiging om te gaan bouwen op het water.
belang: technische mogelijkheden en financiële
de naam van Mexico-Stad ten tijde van de
Het plan Aquarius is ontworpen als drijvende
haalbaarheid.
Azteken en was ten tijde van de komst van de
archipel in het Markermeer. Het dorp biedt plaats voor 10.000 inwoners. De stad bestaat uit vijf (Olympische) ringen die zijn omsloten door een lauwerkrans van eilanden. Het meest opvallende bouwwerk in het ontwerp is het Olympisch stadion. Het stadion biedt plaats voor 60.000 bezoekers en kan uitgebreid worden tot 90.000 zitplaatsen. Het bijzondere bouwwerk staat op een eiland in de vorm van de Olympische vlam en qua vorm en kleur ziet het eruit als een golf. Om die reden wordt het gebouw ook The Splash genoemd. Na de Spelen zal er op de archipel gewoond worden. De meeste
34
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
van de naar schatting drieduizend woningen
een directe duurzame oplossing biedt tegen
watersportcentrum ook veel andere watersport
bevinden zich op het centrale ‘ringeneiland’.
het stijgende zeewater. De verhoging van de
gerelateerde functies te vinden. Het water is
De kern van het eiland is hoger gelegen,
zeespiegel met een enkele meter als gevolg
zo veel mogelijk in het ontwerp geïntegreerd,
waardoor alle bewoners een fraai uitzicht over
van klimatologische veranderingen heeft
zowel ruimtelijk als programmatisch. De
het water hebben. De lauwerkrans om het
catastrofale gevolgen voor meer dan 50 miljoen
waterrijke omgeving wordt naast recreatie ook
ringeneiland is een aaneenschakeling van vijftig
inwoners in ontwikkelingslanden. Wanneer
gebruikt als transportnetwerk en duurzame
drijvende wooneilanden met elk ongeveer
de zeespiegel met 2 meter stijgt, loopt het
energiebron. Door zijn drijvende uitvoering zal
achttien woningen. Deze ‘laurierbladeren’
aantal ‘ecologische vluchtelingen’ op naar 250
het complex de omgeving minimaal belasten.
zijn opgebouwd uit een steigerconstructie
miljoen. Het project Lilypad anticipeert juist
Het geheel is gebouwd uit hout en glas.
waaraan drijvende woonarken zijn aangelegd.
op de stijging van de zeespiegel doordat de
Toekomstige bewoners hebben veel vrijheid om
autonome steden drijven op het water. De totale
Over de hele wereld zijn mensen dus bezig met
hier hun eigen drijvende woning te ontwerpen.
oppervlakte van het plan bedraagt 500.000 m²
onderzoek naar mogelijkheden voor wonen op
Wellicht zal Nederland de Olympische Spelen
en biedt plaats aan 50.000 inwoners. Verder
het water. De meeste wetenschappers zijn het
van 2028 naar zich toe trekken met dit drijvende
is de ecopolis met haar drijvende structuur in
er inmiddels over eens dat de aarde opwarmt
Olympische dorp.
symbiose met haar omgeving. Regenwater
en dat we in de nabije toekomst leven in een
wordt opgevangen en dient tegelijkertijd als
wereld waarin de bevolking explosief groeit,
Een ander voorbeeld komt van een groep
ballast voor het eiland. Er wordt geen CO2
er schaarsheid is aan hulpmiddelen en dat het
kunstenaars uit New York. Hun Waterpod is
uitgestoten, omdat er alleen gebruik wordt
aardoppervlak verdwijnt onder een dikke golf
een drijvend leefgebied voor een compleet
gemaakt van duurzame energiebronnen.
water of onder een flinke brok bebouwing. De vraag is nu, hoe wij ons moeten aanpassen aan
zelfvoorzienend gemeenschap. De levensstijl die op het drijvende leefgebied wordt beschreven
Ook zijn er voorbeelden aan te wijzen van
deze toekomstige wereld. Duurzaam bouwen
lijkt nog het meest op een nomadenbestaan op
drijvende architectuur die minder ver van ons
op het water zal wellicht de toekomst hebben.//
het water. Het plan bevat drie koepels die zijn
vandaan liggen. A3 Architecten uit Rotterdam
gemaakt van een combinatie van gerecycled
heeft kort geleden een ontwerp gepresenteerd
hout, metaal, plastic en andere materialen.
voor een drijvend waterspor tcentrum in
Deze koepels zijn niet alleen bedoeld om er
Bruinisse. Naast een zeilschool zijn er op het
Bronnen: >> www.thewaterpod.org >> www.bartels.nl >> www.vincent.callebaut.org >> www.a3architecten.nl
in te wonen, maar bieden tevens ruimte voor onder andere het verbouwen van voedsel en het gebruik van alternatieve energiebronnen. De Nederlanders kwamen al met het idee om een kunstmatig eiland in de vorm van een tulp voor de kust aan te leggen, de Belgen bedachten echter een nog opvallender idee om tegenkracht te bieden tegen de gevolgen van de stijging van de zeespiegel. Het is nog maar de vraag of het zal werken en of het gebouwd kan worden voordat er zich een enorme natuurramp voltrekt, maar indrukwekkend zijn de visuals die het Belgische architectenbureau Vincent Callebaut heeft gemaakt zeker. Het bureau heeft de Lilypad ontworpen, a floating ecopolis for climate refugees, een idee en ontwerp dat
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
35
once upon a time Siriluck Songsri
Bijna iedereen is opgegroeid met sprookjes en vertellingen. Mensen zijn fantasierijk en verzinnen steeds meer manieren om hun ideeën in hun hoofd werkelijk te maken. Heeft Bouwkunde ook een plekje in deze verwezenlijking?
er was eens... Nina Verkerk
… een heel oude koning met vijf zonen, die elk
eigen wereld ontwerpt en zelfs de wetten van
kunnen deze fantasieën en Bouwkunde voor
een extreem sterk zintuig hadden. Eéntje kon
de zwaartekracht tart?
elkaar betekenen?
zien. Toen de koning overleed, konden de zonen
In verhalen en films is alles mogelijk. Extreem
Efteling als case
niet beslissen wie de opvolger zou worden, ieder
groot of super klein, merkwaardige wezens
In de jaren 1933 begon de Efteling in Kaatsheuvel
vond zichzelf het meest superieur. Uiteindelijk
met grote oren en buitengewoon goede
als sprookjesbos en in de jaren daarna is het
besloten de zonen samen te regeren. Er werd
ogen, huizen die zweven of een stad hoog
park steeds groter en commerciëler geworden.
een grotesk paleis gebouwd met vijf torens en
in een boom. In het echt zijn deze fantasieën
Ontwerpers als Anton Pieck en Ton van de
een rieten dak. Ze noemden het paleis: het Huis
erg moeilijk te realiseren. In je hoofd kan het
Ven zijn de geestelijke vaders van het park.
van de Vijf Zintuigen. Door de jaren heen zakte
nog zo echt lijken en logisch zijn, om het te
Tegenwoordig werkt een groot ontwerpteam
het paleis steeds verder weg de grond in, waarna
bouwen is een ander verhaal. In je hoofd kan
achter de schermen om het attractiepark van
slechts de vijf torens en het rieten dak boven de
het nog zo logisch zijn, wanneer de fysische
nieuwe bezienswaardigheden en attracties te
grond overbleven.
aspecten van Moeder Natuur hun gang gaan,
voorzien. De kracht van een park als de Efteling,
heel goed ruiken en de andere kon kilometers ver
ten opzichte van andere attractieparken,
‘De kracht van een park als Efteling is het verhaal achter elk detail in het park.’
is het verhaal achter elk detail in het park. De stijl van de Efteling is te omschrijven als superromantisch. De vormgeving van een
Een eigen wereld
komt er een extra uitdaging bij. Daarom zijn
groot ontworpen park als dit, is de droom van
Mensen hebben verhalen nodig voor vermaak,
amusementsparken een bijzondere vorm van
vele architecten; er zijn geen grenzen, het enige
voor concept- en inspiratievorming. Door de
ontwerpen. Valt dit onder architectuur of slechts
wat telt, is de eigen fantasie. Het park is een
eeuwen heen verandert smaak en veranderen
onder kitsch en trend?
wereld op zich, een wereld met verschillende
verhalen, maar verhalen zullen altijd blijven
‘Rijken’, met verschillende wezens en een plek
bestaan. Verhalen worden in beeld gebracht
Mensen, zowel jong als oud, hebben momenten
bestaande uit verhalen die je als klein kind te
door middel van toneel, film, kunst of zelfs in
nodig zodat ze zichzelf kunnen laten gaan.
horen hebt gekregen. Niet alleen de routing van
een park. Op de faculteit Bouwkunde leren we
Fantasie kan hier werkelijkheid worden. Waarom
het park zit goed in elkaar, op de verschillende
dat je nooit zomaar iets mag doen, alles moet
hebben mensen een wereld nodig waar ze
attracties en gebouwen hebben de ontwerpers
tot in de puntjes onderzocht en onderbouwd
anders kunnen zijn? Op Bouwkunde leren we
hun fantasie de vrije loop kunnen laten gaan. Of
zijn. Je leert kijken naar de geschiedenis en de
werelden creëren waar mensen zich het meest
ligt de werkelijkheid toch iets anders? Zijn de
bestaande omgeving. Maar hoe zit dat als je je
thuis voelen, waar het prettig is om te zijn. Wat
ontwerpers toch gebonden aan strakke eisen?
Fontein op het centrale plein
Gedeelte van het rieten dak van het Huis van de Vijf Zintugen
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
37
Diorama
Kasteel van Doornroosje
Schoonheid
route in het bos. Het is fantastisch om de toren
In de Efteling zijn verschillende grote projecten
van Doornroosje te beklimmen en in de sfeer
door de jaren heen gerealiseerd. Opvallend is
van de aloude sprookjes terecht te komen. De
dat veel projecten in een korte tijd gerealiseerd
Droomvlucht is een korte rit langs een wereld
moesten en konden worden. Het meest
van elfjes en kastelen. Bij de Fata Morgana kom
wonderbaarlijke project is misschien wel de
je terecht in de Oosterse wereld van wonderen.
entree, dat ook nog constructief interessant in
Deze attracties hebben wellicht een hoog plastic
elkaar zit. De visie voor de entree, van voormalig
gehalte waardoor het snel onecht lijkt en zijn al
creatief directeur Ton van de Ven, was een
snel kitsch, maar vormen, vooral voor kinderen,
grote uitdaging voor de constructeurs. De
toch een fascinerende wereld.
stijl van de entree moest binnen de regels van
Efteling Hotel vanuit de Pagode
sprookjesland blijven en eruit zien alsof het
Duurzaamheid?
met de hand was vervaardigd (wat volgens
Achter iedere attractie zit een verhaal en
een computerberekening duizenden manuren
concept. De verschillende projecten worden
moest hebben gekost). “De Efteling is anders.
volledig in de romantische stijl van de Efteling
We kijken niet naar morgen, maar naar het
en de sprookjeswereld opgebouwd. Naast de
verleden. Techniek? Dat willen we niet laten
zichtbare schoonheid en spanning van attracties
zien. Het is een illusie. Alles moet er simpel en
wordt er ook gedacht aan energiebesparing en
vooral niet hightech uitzien”, aldus van de Ven
milieu. Voorbeelden hiervan zijn de Vogel Rok
in ‘Het Houtblad’. Naast de draagconstructieve
en het Efteling Hotel waar gebruik gemaakt
‘Door het gebruik van warmtebronnen is er een verminderde CO2 uitstoot van honderd ton per jaar!’
Fata Morgana
dilemma’s, was het volledig bekleden van de
wordt van koudelevering uit een bron op een
dakpunten met riet een extra uitdaging. Dit
diepte van 20 tot 40 meter onder het maaiveld.
rieten dak heeft een afmeting van 4500 m² en is
Er wordt volgens de Efteling 77% minder
hiermee het grootste rieten dak van de wereld.
elektriciteit gebruikt in het hotel, 11.000 m³
Niet alleen de hoofdentree is als grootste in
minder gas gebruikt in de attractie en deze
zijn soort bestempeld, ook de attractie Vogel
heeft daarmee een verminderde CO2 uitstoot
Rok heeft met een gigantische vogel (22 meter
van 100 ton per jaar!
breed en 9 meter hoog!) als entree een plek in het Guinness’ Record Boek verdiend.
Landschappelijk Eén van de belangrijkste eigenschappen die
Zwevende kastelen in de Droomvlucht
38
Droomwerelden
de Efteling zo uniek maakt is het consequent
Dat de Efteling geïnspireerd is door sprookjes
doorzetten van de thematiek in alle aspecten
en fantasiewerelden is wel duidelijk. In de
van het park. De thematiek dirigeert de attracties
verschillende ‘Rijken’ zijn verschillende typen
en de buitenruimte. Zelfs de toiletbordjes en de
fantasiemomenten gecreëerd. De namen
prullenbakken volgen de thematiek van het park
Sprookjesbos, Droomvlucht en Fata Morgana
trouw op. Volgens MDT Landschapsarchitecten,
t yp eren alle drie de innerlijke hoop en
sinds 2006 adviseur van de Efteling, is de Efteling
verlangens van de mens. Bij het Sprookjesbos
misschien wel het enige ‘echte attractiepark’
zijn verschillende sprookjes verstopt langs een
van Nederland.
s t y l o s // d r o o m // a l g e m e e n
De filosofie van het park is dat de beleving van
Tevens is dit een ontmoetingsplek waar mensen
aan het grote aantal poppen en nepplanten.
de bezoeker begint bij het uitstappen uit de
kunnen picknicken en genieten van het groen.
Attracties als de Gondoletta, waarbij in een
auto. Vanaf het reusachtige parkeerterrein is de
boottocht van de natuur kan worden genoten,
entree, het huis van de vijf zintuigen, direct te
Conclusie
past goed bij landschapsarchitectuur. Natuur
zien. Na de entree moet het enthousiaste publiek
De onderdelen van het park Efteling zijn allen
is één van de aspecten waardoor het park
een afstand van 270 meter lopen voordat men
onderzocht en ontworpen door verschillende
een architectonische meerwaarde bevat.
in het Reizen- of Ruigrijk aankomt. Het park is
bureaus met een architectonische blik. De
In vergelijking met attractieparken waar
door de jaren heen steeds groter geworden,
bebouwing is in thema en is sterk geïnspireerd
draaimolens, reuzenraderen of supersnelle
zowel qua vierkante meters als activiteiten. De
door de romantische historie. De Efteling houdt
achtbanen de overhand hebben, draait het in de
verbinding tussen de verschillende ‘Rijken’ en de
zich sterk aan hun conceptuele uitgangspunten
Efteling meer om de thematiek. Of het volledige
route vanaf de hoofdingang is steeds meer van
waardoor thematiek overal terug te zien is.
attractiepark ook werkelijk als architectuur zou
belang geworden. Deze route moet aangenaam,
De verschillende onderdelen van het park
kunnen worden bestempeld, is een lastige vraag. Duidelijk is wel dat in een park als de
‘Alles moet er simpel en vooral niet Hightech uitzien.’ - Ton van de Ven interessant en herkenbaar zijn. Sinds 2001
zijn handig aan elkaar geweven door een
verbindt de Pardoes Promenade, met groen
promenade waar men elkaar kan ontmoeten.
als hoofdthema, de verschillende Rijken met
Daarnaast worden er werelden op zich gecreëerd
elkaar. De bezoeker wandelt langs een aantal
door attracties als de Droomvlucht en de Fata
kleine pleintjes naar een centraal plein met
Morgana, waar techniek en schoonheid zijn
een levendige fontein en thematische bruggen
gecombineerd. Sommige onderdelen in het park
als toegangspoort tot de verschillende Rijken.
hebben een hoog plastic gehalte, denk hierbij
Efteling veel aandacht, tijd en geld is gestopt.// Bronnen >> ‘Stedenbouw’, jaargang 50, nummer 551, Kaatsheuvel: Winters water houdt attractie koel >> ‘Stedenbouw’, jaargang 44, nummer 494, Een droom is werkelijkheid geworden; Efteling Hotel Kaatsheuvel >> ‘Houtblad’, jaargang 7, nummer 8, Fantastisch sprookje in vuren; entree de Efteling te Kaatsheuvel >> www.mtdlandschapsarchitecten.nl >> www.efteling.com >> Marielle Kok Landschapsarchitect BNT, Pardoes Promenade de Efteling Afbeeldingen >> www.vijfzintuigen.nl (vogel) >> www.alfa-it.be (vijf zintuigen)
Proefschrift uitgeven uitgeven Proefschrift
alleenmaar maar dupliceren? ofof alleen dupliceren? Wij verzorgen: Wij verzorgen: - ISBNnummer nummer - ISBN - ontwerpen enopmaak opmaak - ontwerp - drukkenen enafwerken afwerken - drukken - distributie - distributie Allesbij bijons onsisismaatwerk! maatwerk! Alles
Ziewww.proefschriftuitgeven.nl www.proefschriftuitgeven.nl Zie
Tussen het spoor en de Schie in Delft wordt op een organische manier een nieuw stedeliljk gebied ontwikkeld. De Kabelfabriek is de plek waar de pioniers de basis vormen voor de nieuwe wijk. Hoe gaat dit dan precies in zijn werk? En welke voordelen biedt het?
de kabelfabriek Olaf Kramer
Iedereen herkent het volgende beeld als je met
De lange termijn visie is het kader waarbinnen
Door de ontwikkeling van het gebied zal het
de trein van Rotterdam naar Delft reist. Na het
de transformatie zich zal voltrekken.
aantrekkelijker zijn voor huidige bedrijven
verlaten van de huizenbrie, eerst een eindeloze
De ontwikkelaars van Blauw proberen in
om te verplaatsen. Het is tevens cruciaal dat
opeenvolging van rechte slootjes, daarna een
samenwerking met de gemeente, de bestaande
een aantal vervuilende bedrijven weg zijn
lange reeks saaie bedrijfspanden, en als je dan
bedrijven en de nieuwe gebruikers, langs dit
voordat woningen gebouwd kunnen worden.
de Gamma ziet, dan weet je dat je op moet
traject, de nieuwe wijk Blauw te realiseren.
Het gebied rond de Kabelfabriek kan verder
staan om uit te stappen. Dit saaie en monotome
Het kader verdeelt het transformatieproces in
bebouwd worden met een diversiteit van
deel van Delft wordt straks dè plek voor jong,
vijf fases.
woon- en werkplaatsen. Het kan ook plaats
creatief en ondernemend Delft, als het aan de gemeente en de ontwikkelaars TCN, Woonbron en Era Contour ligt tenminste.
‘Het moet een proces van geleidelijke transformatie worden, welke binnen een kader wordt mede-ontwikkeld samen met de huidige en nieuwe gebruikers.’
Het gebied vanaf de Kruithuisweg tot aan de Gamma, de SchieOevers-Noord, zal als eerste
In de eerste fase worden pioniers aangetrokken.
bieden aan pioniers die gegroeid zijn en nu
worden herontwikkeld. In het prominenste
Een klein aantal bedrijfjes heeft zich al gevestigd
grotere ruimte nodig hebben. Zij maken op hun
gebouw, de Schiehallen, is het proces al
rond de centrale gang in de Kabelfabriek. Voor
beurt dan weer plaats voor nieuwe starters in de
begonnen en deze wordt nu gelanceerd als de
hen worden basisfaciliteiten aangelegd als
resterende delen van de Kabelfabriek. Zo blijft
Kabelfabriek; vernoemd naar de Nederlandse
elektriciteit en sanitair. De ruimtes worden
het netwerkin stand.
Kabel Fabriek, die hier in 1913 was opgericht.
verdeeld in k leinere tijdelijke units. De
De ontwikkelaars zijn de uitdaging aangegaan
gebruikers kunnen zelf de ruimtes naar eigen
Fase vier, de vijf jaar hierna, is het volledig
om deze hallen en het omliggende terrein
wens inrichten en ontwikkelen. Deze units zijn
herontwikkelen van het hele gebied tussen
te ontwikkelen tot een bruisend, gemengd
ideaal voor startende (creatieve-) bedrijfjes en
de Kruithuisweg en de Gamma. Veel aandacht
woon-/ werk gebied. Om dit te realiseren zou je
bijvoorbeeld als werkruimte voor een groep
zal besteed worden aan diversiteit en hoge
natuurlijk de bedrijven kunnen verplaatsen, alles
afstuderende TU-ers. Er zijn ook huurders die
densiteit.
platgooien en vervolgens een strakke nieuwe
grotere ruimte gebruiken. De pioniers zetten
wijk uit de grond te stampen. Dit zou veel geld
Blauw op de kaart.
kosten en niks toevoegen aan de stad, behalve nog zo’n zielloze verzameling stenen.
‘Eigenlijk een soort ‘de Pijp’ van de 21e eeuw.’
In de vijfde en laatste fase zal de originele verbindingsas, definitief opgewaardeerd
In de volgende fase wordt er een cruciale
worden met definitieve bebouwing. Er is nu
oost – west verbinding gelegd tussen de TU
draagvlak voor goede voorzieningen en de
en Delft - Zuid. Een brug over de Schie ter
verbinding zal een autoluwe straat worden, de
hoogte van Lijm & Cultuur, ontsluit de TU
Fabrieksstraat.
richting station Delft Zuid en de woonwijk De aanpak voor dit project (Blauw) is anders. Het
Voorhof. Het is ook een wens om het station
Uiteindelijk zal Blauw plaats bieden aan een
moet een proces van geleidelijke transformatie
naar het noorden te verplaatsen om zo de
mengeling van kleineschalige bedrijvigheid
worden, welke binnen een kader wordt mede-
TU en Blauw beter met de Randstad (Delft –
zoals creatieve bedrijfjes, TU technostarters,
ontwikkeld samen met de huidige en nieuwe
Zuid station is een pilot voor Stedenbaan)
ateliers, jonge professionelen, studenten,
gebruikers. Dit proces heef t als doel een
te verbinden. Voor de Kruitfabriek betekent
hoogopgeleide onderzoekers met daarbij
samenhangend netwerk te creëren, dat een
dit dat zij op een interessant knooppunt van
woningen, horeca, winkels en een net zo divers
indentiteit aan Blauw zal geven. Daarnaast is
verkeersstromen komt te liggen, wat een nieuw
aantal voorzieningen. Eigenlijk een soort ‘de
kleinschaligheid belangrijk, om zo een grote
soort bedrijvigheid naar het gebied zal trekken.
Pijp’ van de 21e eeuw.
diversiteit te kunnen waarborgen. De diversiteit
40
maakt de wijk stads en aantrekkelijk voor haar
In de derde fase, zo’n vijf jaar vanaf nu, wordt het
doelgroep.
interessant om nieuwbouw te gaan realiseren.
s t y l o s // d e l f t // a l g e m e e n
s t y l o s // d e l f t // a l g e m e e n
41
Blauw in Delft
Naast de fysieke ruimte en faciliteiten, moet
Delft wordt in de noord-zuid richting doorsneden
er ook een aantrekkelijk klimaat aangeboden
organisch urbanisme
door de Schie, het verbindingskanaal met
worden voor bijvoorbeeld de hoogopgeleide
Organisch is zonder twijfel het modewoord
Rotterdam, en door de spoorlijn die dezelfde
werknemers en onderzoekers (denk aan het
van de jaren nul. Binnen de bouwwereld
steden verbindt. De wig tussen deze twee lijnen
succes van Silicon Valley). De recent opgeleverde
ligt het meer voor de hand op het gebied
splijt het zuidelijk deel van de stad in tweeën.
Harnaschpolder is een voorbeeld van luxe
van materialen, maar ook in het urbanisme
Er zijn haast geen oost-west verbindingen en
huisvesting. Het diverse stedelijke klimaat van
heeft het zijn intrede gedaan. Heel kort
zodoende lijkt de TU wijk mijlen ver van de
Blauw zal ook een belangrijke factor gaan spelen
door de bocht, wordt een natuurlijke
Voorhof, waar toch menig student woont.
in het aantrekken van deze groep.
stedelijke groei bedoeld. Zoals we die
De nu gevestigde bedrijven op SchieOevers-
Delf t produceert middels de TU zelf veel
stedelijke gebieden, waar we nu zo dol
Noord zijn van dien aard dat ze veel ruimte in
kennis. Belangrijk is dus deze afstudeerders
op zijn.
beslag nemen, maar weinig werknemers in
aan de stad te binden. Zij vragen om goedkope
dienst hebben; vooral transport en logistiek.
en flexibele woon- en werkruimtes voor hun
Deze door de tijd gegroeide stadswijken
Typisch bedrijven die aan de rand van een stad
nieuwe toekomst. Daarnaast moet de omgeving
zijn zo in trek omdat ze een bepaalde sfeer
thuishoren en niet er middenin. Doelstelling
natuurlijk ook spannend en aantrekkelijk
uitstralen, een sfeer van toevalligheden,
van de gemeente is dan ook om dit gebied te
zijn voor jonge mensen. Delft schiet hier nu
een van ongeregeldheid. Daarnaast maakt
intensiveren, het aantal werkplekken flink op te
tekort in; er blijft een chronisch tekort aan
de mix van wonen, werken en recreatie in
schroeven en het bovendien een aantrekkelijk
studentenhuisvesting. Omdat kennis kennis
een hoge densiteit dat het de hele dag
stukje Delft te maken. Het fungeert namelijk
aantrekt, zal het succes van TIC deels afhangen
door bruist. Alle gebruikers vormen een
ook als visitekaartje voor iedereen die of langs
of TU-ers er voor kiezen in Delft te blijven of naar
weefsel van netwerken, die de identiteit
de Schie, maar vooral langs het spoor door Delft
de grote steden trekken.
vormen van de wijk.
spoorlijn ondergronds verdwijnt, zal dit het
Het debat
Om dit in de 21e eeuw, in wat kortere tijd,
enige zijn wat je van de stad te zien krijgt.
Vrijdag 19 februari van dit jaar, nodigden
te creëren, zal dus een kader gevormd
kennen van historisch gegroeide binnen
gaat. Zeker als straks het centrale deel van de
42
TCN, Woonbron en Era Contour lokale politici,
mo eten worden, waarbinnen deze
Daarnaast wil de gemeente Delft ontwikkelen
o n d e r n e m e r s e n archi te c te n ui t o m te
‘natuurlijke’ groei plaats kan vinden. Er
van industriestad tot kenniscentrum. Onder
debatteren over de ontwikkeling van Blauw. Een
wordt dus gewerkt met het bottom-up
de paraplu TIC (Technologisch Innovatief
initiatief om input te krijgen van de betrokken
principe, in plaats van het gebruikelijke
Complex) wil de gemeente kennis aan zich
partijen en om tegelijkertijd de Kabelfabriek te
top-down. Dit laatste komt van de filosofie
binden en nieuwe R&D-bedrijven aantrekken.
lanceren. Gezien het de vooravond was van de
dat de ‘perfecte’ stad maakbaar is, zoals
Heel Zuidoost Delft valt onder deze paraplu;
gemeenteraadsverkiezingen waren alle lokale
duidelijk herkenbaar is bij projecten van
TU Delft, Technopolis, TNO, Deltares en ook het
lijsttrekkers aanwezig en dit zorgde voor een
bijvoorbeeld Niemeyer en Berlage.
SchieOevers bedrijventerrein.
levendig debat.
s t y l o s // d e l f t // a l g e m e e n
Voorafgaand hieraan kreeg iedereen een
reageren. Zij zagen dit als een soort proeftuin
uitgebreide rondleiding door de Kabelfabriek.
voor een regelvrij ontwikkelingsgebied. Mits
Achte r i n e e n w at k i l g e d e e l te vo l m e t
natuurlijk wel de normen betreft veiligheid en
zeecontainers voor langdurige opslag. Daarna
gezondheid worden gecontroleerd.
een kleine hal met ambachtslieden, hard bezig hout te bewerken, daaromheen een rij kleine
De ondernemers juichten Blauw en haar visie toe.
units van eenmansbedrijfjes. Verderop een
Zij benadrukten het tekort aan bedrijfsruimtes,
geparkeerde trailer met een band, en op het
zeker na het slopen van de spoorzone en sluiten
einde een werkruimte voor een kunstenaar.
van Bacinol. Zij zien natuurlijk ook liever een
Het was eigenlijk heel on-Nederlands, zonder
overheid die haar handen meer thuishoudt. Het
duidelijke grenzen of regels. Maar iedereen
was volgens hen belangrijk voor kleinschalige
functioneerde juist uitstekend naast (door-)
bedrijven om gebruik te maken van netwerken
elkaar heen.
en dit gebied zou het platform kunnen bieden voor hun ontwikkeling.
Het debat werd geleid door Wytze Patijn, Het bottom-up principe houdt in dat
de decaan van de Bouwkunde faculteit. Aan
Na een kleine afdwaling naar het anarchisme,
er wel een kader gevormd wordt met
hem de taak om vragen te stellen aan Rudy
wat in een aantal gasten werd opgewekt,
doelstellingen, maar dat de wijk wordt
Stroink (oprichter van TCN), Karin Schrederhof
werd het lunchdebat afgesloten. Wytze Patijn
vormgegeven samen met en door haar
(vestigingsdirecteur Woonbron Delft) en Erik
eindigde door te benadrukken waarom dit
gebruikers. In zekere mate zijn zij vrij om
Pasveer (Hoofd Stedenbouw Gemeente Delft).
project belangrijk is voor de TU, dat nu als een
het gebied te ontwikkelen afgestemd
Meneer Patijn zette de toon met zijn eerste
soort eiland aan Delft geplakt is. En Rudy Stroink
op hun wensen, die met de tijd mee
vraag hoe al deze plannen te realiseren met
maakte duidelijk dat dit project de ondernemers
veranderen. De pioniers zullen het eerste
de belemmerende bureaucratie binnen de
niet gaat ‘knuffelen’, maar dat het een zakelijke
weefsel van netwerken vormen. Zij zullen
gemeente.
overeenkomst blijft.//
de eerste identiteit bepalen. Maar ook het weefsel en de identiteit zijn een continue
Alhoewel hier geen direct antwoord op kwam,
proces, dus vooraf is moeilijk vast te stellen
werden de standpunten snel duidelijk. Rudy
wat het resultaat zal zijn.
Stroink en Karin Schrederhof willen graag dat de gemeente duidelijkheid schept in haar
Rudy Stroink (TCN) omschrijft vier pijlers:
doelstellingen en dan de ontwikkelaars vrijlaat
verbinden, benutten, compenseren en
hoe deze te bereiken. Alle politieke partijen
transformeren. Eerst worden verbingen
die aanwezig waren bleken hier postief op te
en netwerken gemaakt. Daarin komen
Bronnen >> Interview met Jeroen van de Kraats (TCN), 7 januari 2010 >> Interview met Roelf-Jan Sikkens (Gemeente Delft), 20 januari 2010 >> Ontwikkelingsvisie Blauw, 1 juni 2008 >> Lunch debat in de Kabelfabriek, 19 februari 2010 Afbeeldingen >> Impressies door TCN en Uhrhahn >> Foto’s Schiehallen: auteur >> Foto lunchdebat: TCN
verschillende doelgroepen samen en die vormen samen een identiteit. Daarnaast wordt bestaande bebouwing benut. Het is belangrijk maximaal gebruik te maken van wat er al is. Ook moeten er compromissen gezocht worden. Iets nieuws moet gecreeërd worden in samenspraak met het bestaande en met minimale toevoegingen. Als laatste is het belangrijk te realiseren dat transformeren een proces is en dat dit niet van boven en van te voren vastgelegd kan worden.
s t y l o s // d e l f t // a l g e m e e n
43
Woningbouw vormt een belangrijk deel van de opgave voor de architect, maar hoe woont de architect zelf? Een kijkje thuis bij Harald Mooij.
thuis bij de architect Anne van Hout en Sarah Marijn Trap
Op de begane grond van een portiekwoning uit de jaren â&#x20AC;&#x2122;30, in Den haag, vijf minuten fietsen van het strand, woont sinds de zomer van 2009 Harald Mooij samen met zijn vriendin. Het is het eerste huis dat ze samen hebben gekocht na een lange tijd op zoek te zijn geweest. Het was een samenloop van verschillende redenen waardoor ze voor dit huis hebben gekozen. De plek, in de stad dichtbij de straat en de plattegrond die talrijke mogelijkheden bood. Naar eigen visie en smaak veroveren ze nu langzaamaan het huis. De woning is heel breed, bijna 9 meter. Dat is iets unieks en maakt ook de plattegrond mogelijk. De grote hal is het meest kenmerkende van de plattegrond. Deze wordt door zijn afmetingen veel meer dan een pure verkeersruimte. Enerzijds vormt het een verbinding en verdeler tussen alle andere ruimtes in het huis maar anderzijds is het door zijn afmetingen ook een ruimte op zich waar nog een functie aan gegeven kan worden. Doordat de gang een centrale verbindende functie heeft , heeft deze ook veel deuren en kan je er bijna een soort theater of mini-klucht op voeren. De kamers zijn mooi hoog en bevatten nog veel originele inbouwkasten. Deze willen ze zoveel mogelijk benutten, zodat ze in de woonkamer zo min mogelijk losse meubels en losse kasten hoeven neer te zetten. In de woonkamer ensuite brengen Harald en zijn vriendin de meeste en het liefste tijd door. Door de wit gestucte wanden, de ruimte en de openslaande deuren aan de voor- en achterkant is het heel licht en ruim. In de zomer kunnen ze het hele huis helemaal open zetten. Het interieur is te omschrijven als een ratjetoe, een verzameling van meubels die zelf gekocht, zelf gemaakt of zelf gevonden zijn. Nog geen enkel meubelstuk is speciaal aangeschaft voor deze woning. Alles heeft al zijn eigen verhaal
en bleek nog prima te voldoen in de nieuwe situatie. Bij elkaar vormt het een gezellig en persoonlijk geheel. Naast slapen moet de slaapkamer ook ruimte bieden aan alles wat met kleren te maken heeft. “Als je nieuwe dingen toevoegt in het interieur moeten ze wel passen bij het huis”. De niet-stilistische manier van het benaderen van het interieur is ook terug te zien in de keuken. Een ruimte die tegenwoordig bijna meer als een soort meubelstuk beschouwd wordt, die je in één keer koopt en waarvan alle kastjes allemaal gelijk zijn. Bij Harald is dit een verzameling van een paar zelfgebouwde kastjes en houten kistjes, waar allerlei potten staan en dingen op en aan hangen. “Ik zeg niet dat ‘ie af is, of dat ‘ie zo moet blijven, sterker nog misschien is het juist leuk als die in de loop van tijd ook blijft veranderen”. Opvallend in het interieur zijn de vilten bollen, die zowel als lamp als decoratie op in het interieur worden gebruikt. Zij zijn uniek, handgemaakt door Haralds vriendin. Voor de bank staat een houten kist die dienst doet als salontafel. Op zijn 18e heeft Harald deze zelf in Noorwegen gemaakt. Door traditionele houten kisten helemaal op te meten en mooiste verhoudingen te bepalen, heeft hij deze met ouderwetse houttechnieken en verbindingen vervaardigd.//
Harald Mooij Opleiding Bouwkunde TU Delft, afgestudeerd 2003 Werk ADP Architec ten, Amsterdam. Leerstoel woningbouw, TU Delft Publicaties DASH (Delft Architectural Studies on Housing), Het ontwerpen van woningen (2008)
Met Ett Dromspel probeerde August Strindberg om de onwaarschijnlijkheid van een droom weer te geven in een theaterstuk. De grootste uitdaging hierbij was het ontwerpen van het decor.
droom in het theater Ellemieke van Vliet.
In Dromen kan van alles gebeuren, alles is
en blijft het na het lezen van het script de vraag
Er moet ruimte zijn voor degene die erin moet
mogelijk. Tijd en plaats bestaan niet. Tegen
wat iemand eruit heeft gehaald, wat iemand nu
spelen, die een rol moet vervullen en vertellen.
de achtergrond van het bestaande leven spint
werkelijk gelezen heeft.
Er moet hiervoor dus mogelijkheid tot vrijheid
en weeft de verbeelding nieuwe patronen,
zijn, maar ook moet er een afgebakende,
nieuwe gebeurtenissen: een mengeling van
Dit maakt het ontwerp van het decor voor dit
misschien niet-gedefinieerde ruimte ontworpen
herinneringen, ervaringen, pure verzinsels,
script ook extra lastig en speciaal. Sinds 1903
worden. In een droom vindt altijd alles plaats
absurditeiten en improvisaties. De personages
zijn er veel verschillende ontwerpen gemaakt.
in omgevingen die logisch zijn, maar vaak niet
splijten, verdubbelen, verdampen, condenseren,
Nooit waren de ontwerpen, vanuit dezelfde
navertelbaar. Door zulke omgevingen op het
fragmenteren en kleven samen. Maar één
tekst ontworpen, hetzelfde. Elke ontwerper kon
podium te creëren, geef je mogelijkheden om
bewustzijn is het belangrijkste, dat van de
de vrijheid nemen een compleet andere wereld
alle facetten uit de tekst tot zijn recht te kunnen
dromer. Voor hem zijn er geen geheimen,
ter ondersteuning van deze tekst te ontwerpen.
laten komen. Meestal heeft een tekst/een
inconsequenties, gewetensbezwaren of regels.
droom een doorlopend verband, dat niet altijd
Hij veroordeelt niet, hij verbindt, relateert alleen. (Naar een vrije vertaling van aantekeningen van August Strindberg)
‘Dat is dan ook de opdracht: om een ontwerp te maken voor een droom, zonder de droom in een vorm te dwingen.’
August Strindberg schreef Ett Drömspel,
Dat is dan ook de opdracht: om een ontwerp te
te doorgronden is; een altijd aanwezige, dichte
een theaterscript dat deze gedachten in zich
maken voor een droom, zonder de droom in een
deur op het podium. De dromer/de toeschouwer
meedraagt. Hij heeft een poging gedaan om de
vorm te dwingen. Respect en ruimte te geven
ziet het wel, maar de werkelijke betekenis blijft
onwaarschijnlijkheid, maar de logisch lijkende
voor wat komen gaat of onverwacht een link,
niet navertelbaar/onbekend.
vorm van een droom neer te schrijven. Hierin
een relatie zou kunnen zijn. Dromen vertellen
komen personages in verschillende vormen
volgt dezelfde regels als een decorontwerp
Daar zit de kracht van een droom, daar zit
terug; eerst als dochter en later als buurvrouw/
maken: er moet hierbij met onvoorwaardelijk
de kracht van een decorontwerp: De relaties
dienstmeisje. Ook ‘de doorgang’ naar iets, een
respect voor de onderlinge relatie/tekst, een
zijn zichtbaar, voelbaar en hoorbaar, maar
onbekende wereld is in elke scene terug te
ondersteunend beeld worden geschetst.
navertellen van wat werkelijk te beleven was,
vinden in een andere vorm, waarbij de deur
Deze moet de atmosfeer in de droom/de tekst
is niet mogelijk. Ondanks dat je van alles weet
het meest duidelijke symbool.In de tekst wordt
verwezenlijken en deze droom/deze tekst
hebt, alles hebt kunnen aanschouwen.//
er weliswaar niet gezegd wat er letterlijk achter
moet kunnen leven, ingevuld kunnen worden.
die deur is te vinden: Het publiek zal niets te zien krijgen. Uit de tekst blijkt dat het ‘Het Rijk van Indra’ is, de godenwereld waarnaar Indra’s dochter, de hoofdpersoon, naar wil terugkeren en gedurende het hele script naar opzoek is. Zo blijkt overal die opening te zitten, in elke scene, en wordt uiteindelijk de deur opengemaakt. De toeschouwer van het stuk weet dus, net als de dromer, meer dan de rest van de personages in het stuk. Door het aanschouwen zijn er meerdere lagen zichtbaar en dus ook meerdere verbindingen en overeenkomsten tussen de verschillende manieren hoe ‘de doorgang’ terug komt in de verschillende scènes. Zo worden er vele conclusies en verwijzingen niet uitgewerkt
46
s t y l o s // d e l f t // a l g e m e e n
Twee inspirende studieperiode’s in het buitenland: Frank Loer studeert een semester aan de ETH in Zurich, Jan Loerakker aan de Danish Academy of Fine Arts - School of Architecture in Kopenhagen.
story abroad Frank Loer
Met hoge verwachtingen kwam ik naar de stad
stilte en de start van vier uur lang scherpe kritiek.
die zichzelf het liefst profileert als beste van de
Geïnspireerd verlaat ik na zo’n dag de studio om
wereld voor zijn kwaliteit van leven. De stad met
door te stomen naar de volgende presentatie.
de betoverende Zürichsee, de verademende
Tussen het ontwerpen door zit ik in niets-
bergen en een aanbod van chocola en kaas dat
zeggende colleges tussen studenten die niet
doet watertanden. Maar met de afwezigheid van
de toewijding uitstralen waarmee ze werken.
een Zwitsers inkomen in combinatie met een
De echte liefde voor het vak wordt dan ook
Een plaform voor je dromen
overvol studieprogramma is het zo dat je voor de
alleen versterkt en geprezen door mensen als
Boven op de Hönggerberg kijk ik uit over Zürich.
laatste twee geen geld hebt en voor de eerste
Peter Märkli en Hans Kollhoff die hier de faculteit
Ik zie een groot meer, besneeuwde bergtoppen
twee geen tijd.
kleur geven. Het lijkt de kunst hun toewijding te mengen met de productiviteit van de Zwitser en
en een urbaan daklandschap. Ik bevind me in het Science Park van de Eidgenössische Technische
Met elke week een presentatie wordt er
de door berglucht omringde faciliteiten van de
Hochschule, beter bekend als de ETH. Een
het hele semester hard gewerkt. Een hoge
ETH. Daarmee denk ik een platform te hebben
wereldberoemd instituut waar naast Albert
productie die wekelijks inhoudelijke kritiek
gevonden waarop ik in korte tijd ontzettend
Einstein ook Hendrik Petrus Berlage studeerde.
en discussies garandeert. Nadat we onze
veel kan leren. Zo weet Zürich niet alleen een
Het ene moment volg ik colleges op de kille
presentatie maandagnacht of dinsdagochtend
plek te bieden waar ik goed kan studeren, maar
campus, nog geen kwartier later zit ik in mijn
ophangen wachten we in de gipsruimte van
ook kan dromen.//
ontwerpstudio te midden van een luxe villawijk
onze studio geduldig op Hans Kollhoff. Zijn
in het centrum.
eerste stap binnen is het signaal voor absolute
Franks blog: floer‐onthefloor.blogspot.com
Zo ook de wijk waar ik woon: Vesterbro. Als je
docenten met eigen bureaus die de wereld en
linksaf slaat; de hoerenbuurt. Ga je rechtsaf;
het onderwijs willen veranderen. Vier docenten
hippe barretjes, exotische deli’s en coole
op vijftien studenten. Elke student een eigen
tweedehands kledingwinkels. Kopenhagen reikt
bureau, elke studio een keukentje en een
van arm en utopisch Christiania in het hart van
faculteit die je 24-7 met je pasje binnen kan. Zo
de stad, tot rijk en sereen Louisiana aan de kust.
zit je voor je het weet om twee uur ’s nachts te
Op een vrijdag loop je met een 6-packje TUBORG
werken aan een collage; funk uit de speakers en
in een smoezelige wijk richting een oude keuken
je Deense buurman trekt een fles wijn open…
vol ERASMUS-studenten, even later sta je bij
geen designstoelen en moderne apparatuur,
Dromen van een revolutie
een poshy modeshow en dito feestje. Zaterdag
maar erg inspirerend.
Mijn hospita is een wat verwarde oud-kraakster,
ga je met een Deen naar een Amerikaanse
anti-globalist, klimaat-tijger en verstokt socialist.
underground-rapper, zondagochtend fiets je
En dan, na zeven weken hard werken een
Wilde jeugd, en onderhand toch wat nostalgisch
door de stad overgoten met blauwe luchten,
uitgebreide groepsdiscussie met je docenten,
en ontevreden terugblikkend. Sociaal-werkster,
Deense winterzon en mooie mensen… Ik begin
niets geen evaluatieformulieren, maar met
kettingrookster, feestfanaat en in de tussentijd
van deze stad te houden.
vuur en open vizier - geholpen door blikjes
met moeite haar zoontje van tien, die in de
Carlsberg - debatteren over hoe het beter kan op
weekenden bij haar ex-man is, opvoedend. Een
En ondertussen studeren aan de kunstacademie
de academie en wat architectuur kan betekenen
betere metafoor voor het diverse Kopenhagen
op een oud marineterrein in de haven. En
voor de samenleving. Je zou bijna gaan dromen
kon ik zo snel niet vinden…
hard ook. Bevlogen jonge internationale
van een revolutie…//
s t y l o s // d e l f t // a l g e m e e n
47
get inspired Daphne Bakker
Sweet Dreams www.kirstenlepore.com //watch A cupcake dreams of adventure and escapes his sugarcube house for an exotic island inhabited with fruits and vegetables. Warning: contains an explicit scene of cupcake-potato lovemaking. (#01)
Asterios Polyp www.randomhouse.com
# 01
//read David Mazzucchelli’s graphic novel follows the life of a middle-aged, meagerly successful architect and teacher, aesthete and zer, whose life is wholly upended when his New York City apartment goes up in flames. (#02)
Dreaming Architecture www.rossarossa.de //watch “How it would be, if a house was dreaming?” Urbanscreen tried to answer this question with their 555 Kubik project, a large-scale installation which brings a seemingly ordinary building to life through the use of 3D motion graphics projected against the surface. (#03)
# 04
Alphabet City www.x-ingbooks.com. //observe Scott Teplin created 26 bizarre dreamhomes, from nuclear powerstations to ice-cream parlors, all based on the alphabet. (#04)
# 02
The world at your fingertips
# 05
www.etsy.com //wear Dress like a globetrotter! With plastique’s rings you’ll always be able to admire famous landmarks., no matter where you are. (#05)
# 03
Google Maps: 3D www.google.com
# 06
//explore Now it’s possible to explore major metropolitan areas in the third dimension. So don’t throw away those glasses! They might just come in handy. (#06)
48
s t y l o s // d e l f t // a l g e m e e n
agenda Amsterdam Exclusief In een trendy, industriële omgeving presenteren meer dan 85 specialisten uit binnen- en buitenland kwalitatief hoogwaardige collecties kunst, interieur, woondecoraties en exclusieve kleding.
22 apr - 25 apr locatie // Gashouder Amsterdam openingstijden // Do - Za - Zo 10.00 tot 18.00
Vr tot 22.00
site // www.amsterdam-exclusief.nl
Douglas Gauthier Hedendaagse architectuur moet in staat zijn bestaansrecht te behouden in een wereld die voortdurend veranderd. Gauthier Architecten is er van overtuigd dat aanpasbaar geometrie oplossingen bied voor dit vraagstuk.
Excursie Maastricht Ontdek nieuwe invullingen van bestaande gebouwen. Van klooster naar hotel of van kerk naar boekhandel. We worden rondgeleid door de architect van SATIJNplus Architecten. We bezoeken het Ceramique terrein en er is ruimte om de Bourgondische sfeer te proeven in de binnenstad.
Masterclass “Een dag lang ontwerpen onder persoonlijke begeleiding van prof. ir. Eric Luiten. Verken het onderwerp, vind je fascinatie en verleg je grenzen.”
25 mei locatie // Berlage instituut Rotterdam tijd // 20.30 site // www.berlage-institute.nl
19 mei locatie // Maastricht site // www.stylos.nl
26 mei locatie // BK City; 01 West 550 site // www.stylos.nl
Toegankelijk voor alle studenten.
World Expo Shanghai In 2010 zal naar verwachting 55% van de wereldbevolking in een stad wonen. Met het thema ‘Better city, better life’ daagt de organisatie van de Expo deelnemers uit om met ideeën te komen veel te bieden op dit vlak.
Zaha Hadid Zaha Hadid ontwierp een open paviljoen dat in een bestaande ruimte wordt geplaatst, een gespannen wit doek dat de luisteraar zogezegd zacht inpakt in een vloeiende spiraal van bollende zeilen.
01 mei - 01 okt locatie // Shanghai site // expo2010.cn/
06 jun locatie // Muziek gebouw aan het IJ Amsterdam tijd // 20:30 site // www.hollandfestival.nl