asd

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

FİNLANDİYA’DA EĞİTİM VE ÖĞRETMEN YETİŞTİRME SİSTEMİ (Çalışma Ziyareti Raporu) 10-12 Kasım 2010

Raportörler Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman EKİNCİ & Öğr. Gör. Ömer Murat ÖTER 1

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

İçindekiler 3 Önsöz 5 Katılımcılar 6 1. Finlandiya İle İlgili Genel Bilgiler 10 2. Finlandiya Eğitim Sistemi 24 3. Finlandiya Öğretmen Yetiştirme Sistemi 34 Çalışma Ziyaretinin Programı Çalışma Ziyaretinden Bazı Görüntüler ve

35 Notlar

2

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

ÖNSÖZ İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı kapsamında AB tarafından finanse edilen ve Hayat Boyu Öğrenmenin Desteklenmesi Hibe Programı çerçevesinde Dicle ve Siirt Üniversitesi ortaklığı ile yürütülen “Eğitim Fakültelerinin Öğretmen Yetiştirme Kapasitelerinin Güçlendirilmesi” projesinin bir faaliyeti olarak gerçekleştirilen “Finlandiya Joensuu Eğitim Fakültesinin Ziyaret Edilmesi” programı öngörülenden daha verimli geçmiş ve projenin amacına ulaşmasında önemli katkı sağlayan bir faaliyet olarak gerçekleşmiştir.

Proje kapsamında öğretmen yetiştirme sisteminin incelenmesi amacıyla Finlandiya’nın seçilmiş olmasının en önemli sebebi uluslararası sınavlarda yüksek başarı düzeyi ile adından söz ettirmesi ve bu başarısını temelde sahip olduğu kaliteli öğretmen profiline bağlamasıdır.

Bu bakımdan

yapılan çalışma ziyaretinde eğitim sürecinin temel aktörleri olan öğretmen adaylarının seçilmesi, yetiştirilmesi öğretmen eğitimi kapsamında ülkemiz açısından önemli bir model niteliğinde olduğu kanaatine varılmıştır.

Yapılan çalışma ziyaretinde Joensuu Eğitim fakültesinde Finlandiya eğitim sistemi, Finlandiya’da öğretmen adaylarının seçilmesi ve yetiştirilmesi sürecine ilişkin seminerler düzenlenmiş, akademisyen, okul yöneticileri, öğretmenler ve öğretmen adaylarıyla toplantılar yapılmış, eğitim ortamları ve süreçleri gözlemlenmiştir. Altı kişilik bir ekiple yapılan çalışma ziyaretine ilişkin çalışmalar ve gözlemler öncelikle her katılımcı tarafından bireysel raporlar olarak grup raportörlerine sunulmuştur. Ardından raportörler bireysel raporlara dayalı olarak elinizdeki kitapçık kapsamında sunulan ziyarete ilişkin nihai raporu oluşturarak süreci sonlandırmışlardır.

Sonuç olarak, elde edilen ürünün genel anlamda eğitim sistemimizi,

3

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

özelde de öğretmen yetiştirme sisteminin yapılandırılmasına ve Türkiye’de karşılaştırmalı eğitim alanına katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bu kapsamda, eğitimciler, eğitimde politika belirleyiciler, akademisyenler, öğrenciler ve genel anlamda alana ilgi duyan toplumun geniş kesimleri için okunabilir bir metin elde edilmiştir. Bu çalışmanın ortaya çıkmasında çalışma ziyareti katılımcılarını her aşamada destekleyen Dicle Üniversitesi Rektörü Sayın Prof. Dr. Ayşegül Jale SARAÇ’a, Siirt Üniversitesi Rektörü Sayın Prof.

Dr. Recep ZİYADANOĞULLARI’na ve Finlandiya’da bizlere ev sahipliği yaparak her türlü ayrıntıyı planlayan Sayın Eija Liisa SOKKA-MEANEY, Sayın Heikki HAPPONEN ve Joensuu Üniversitesi Eğitim Fakültesi yönetici ve akademisyenlerine ve fakültenin uygulama okulu müdürü Sayın Petri SALO ve personeline sonsuz teşekkürlerimizi bir borç biliriz.

Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman EKİNCİ

4

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

KATILIMCILAR 1 2 3

4 5 6

Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dekanı Dicle Üniversitesi Yabancı Doç. Dr. İlhan KAYA Diller Yüksek Okulu Müdürü Dicle Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Abidin DAĞLI Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi Mardin Artuklu Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman EKİNCİ Eğitim Bilimleri Bölümü Öğretim Üyesi Ömer Murat ÖTER Eğitim Müfettişi Ercan TÜRKMEN Proje Uzmanı Prof. Dr. Sait YÜCEL

5

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

1. FİNLANDİYA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Ülkenin Resmi Adı Finlandiya Cumhuriyeti Nüfusu (2000) 5, 3 milyon Alanı 338. 000 km2 Resmi Dil Fince, İsveççe Nüfusun Dağılımı Fin (% 92), İsveç (%6), Sami (%2) Başkenti Helsinki Dini Yapı Protestan (% 85), Ortodoks (% 2), Diğer (%13) Kişi Başına Düşen Gayri Safi Milli Hasıla 31 723 Euro Kamu Harcamaları İçinde Eğitime Ayrılan Oran % 11,9 İşsizlik Oranı % 7,7 Zorunlu Eğitimin Süresi 9 yıl Ortalama Okul Yaşam Süresi 16.7 yıl

6

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

7

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Kısa Tarihçesi Finlandiya uzun yıllar Rus ve İsveç egemenliği altında kalmış özerk bir bölge olarak her iki ülkenin bir çekişme alanı ve egemenlik aracı olarak kalmıştır.

Rusya egemenliği sırasında Finlandiya kendi para birimine de kavuşmuş ve Rus Çarlık Ordusu’nda ayrı bir Fin birliği uzun süre görev yapmıştır.

Finler, özerk yönetim statülerini kendi ülkelerinin çıkarlarını gözetip ilerleme amacıyla son derece ustaca kullanmayı bilmişlerdir. Fin dili, Fin kültürü ve Finlandiya geçim dünyası Rusya egemenliği altında kalınan süre içinde önemli bir biçimde güçlenerek gelişime göstermiştir. 1900’lü yılların başında Finlerle Rusya yöneticileri arasındaki ilişkileri, Rusya Çarlığı’nın başlattığı ve de Finlerin kabullenmediği ‘Ruslaştırma’ politikası gerginleştirmiştir.

Rusya’da gerçekleşen Devrimin ardından, Finlandiya 1917 yılında bağımsızlığını ilân etmiş ve bu bağımsızlık ilânı, Finlandiya’nın Rusya egemenliğinden bütünüyle kopuşu anlamına gelmiştir.

Bağımsız Finlandiya, kral ve çarın yerine, cumhurbaşkanı altı yılda bir halk tarafından seçilen ve yasaları yine halkın seçtiği parlamento tarafından düzenlenen cumhuriyet yönetimini, yönetim biçimi olarak benimsemiştir. İkinci Dünya Savaşı sırasında Finlandiya, Sovyetler Birliği’ne karşı iki ayrı savaşta savaşmıştır. Savaşların sonucunda Finlandiya, hem Karelya’yı, hem de başka bölgeleri kaybetmiştir. Bu bölgelerde yaşayan 430 000 Finli, kendi topraklarından ayrılıp sığınmacı konumuna düşmüştür. Bu sığınmacı göçmenler, savaşlar sonrasında geriye kalan Finlandiya topraklarına yerleştirilmişlerdir. Bu savaşlardan sonra bu günkü sınırlarına çekilmiş ve toplumsal kalkınma ve gelişme çabası içerisinde olmuştur.

Savaşların ardından, Finlandiya, demokratik toplum düzenini korumayı ve Batı ülkeleriyle sürdürdüğü ticareti arttırmayı başarmıştır. Ülke ayrıca, 8

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Sovyetler Birliği ve Batı arasında sürdürdüğü dış politikayı uzunca bir süre dengede tutmak zorunda kalmıştır.

Finlandiya’nın ekonomik gelişimi savaşlar sonrasındaki dönemde son derece olumlu seyretmiştir. Finlandiya dünyaya başta kâğıt olmak üzere orman ürünleri satmış, bu yoldan elde ettiği kazancı ülkenin toplumsal refahının artırılması amacıyla kullanmıştır. Kamu hizmetleri, öncelikle kamuya yönelik eğitim, sağlık ve sosyal güvenlik sistemlerinin yaratılması yoluyla geliştirilmiş ve kamuya hizmeti amaçlayan bu yerleşik sistemler, Finlandiya’yı modern bir toplumsal refah ülkesine dönüştürmüştür.

1980’li yılların sonunda Avrupa’daki Soğuk Savaş bittiğinde, Finlandiya da dış politika çizgisini düzeltme olanağına kavuşmuştur. 1995 yılında Finlandiya, Avrupa Birliği’ne, AB’ye, üye olarak katılmıştır. Finlandiya 2002 yılında, AB’nin ortak para birimi olan ‘Euro’yu kullanıma sokan ilk AB ülkelerinden biri olmuştur.

1990’lı yıllarının başında Sovyetler Birliği’nin yıkılmasıyla birlikte Finlandiya ekonomisi, en çok da Sovyetler Birliği’ne yönelik ticaretin azalması nedeniyle derin bir darboğaza girmiştir. Bu gelişmeler sonucunda, Finlandiya ekonomisinin alışılagelmiş kâğıt sanayisinin yanısıra diğer alanlarda da başarı gösterecek girişimlere gereksinim duyduğu açıklık kazanmıştır.

Amaçlanan başarıların anahtarı olarak, cep telefonları ve diğer zirveye ulaşan yüksek teknoloji ürünleri kendilerini kanıtlamışlardır; bu ürünler sayesinde Finlandiya’nın ekonomik yaşamı modern bir profil kazanmıştır. Kuşkusuz Finlandiya’nın yer altı ve üstü doğal zenginlik kaynaklarından mahrum olmasına rağmen sağladığı ekonomik ve sosyal kalkınma incelenmeye değerdir. Bu çerçevede yapılan çalışmaların ortaya koyduğu en önemli tespit Finlandiya’nın kalkınmasında “kaliteli eğitim sisteminin” en önemli dinamiği oluşturduğu yönündedir. Bu bakımdan kaliteli bir eğitim sisteminin odak 9

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

noktasını oluşturan “kaliteli öğretmen yetiştirme” sürecinin incelendiği bir çalışma ziyareti sonuç raporu olarak düzenlenen bu çalışmada eğitim sisteminin en azından ana hatlarıyla ele alınması oldukça önem taşımaktadır.

2. FİNLANDİYA EĞİTİM SİSTEMİ Finlandiya’nın Fince ve İsveççe olmak üzere iki ana dili vardır. Temel öğretimde ve ortaöğretim ikinci devrede öğrenim gören öğrencilerin yaklaşık olarak yüzde beşi öğrenim dilinin İsveççe olduğu okullarda okumaktadırlar.

Her iki dil grubunun da yüksek öğrenim düzeyinde de öğretim kurumları bulunmaktadır. Buna ek olarak, tüm öğretimin ya da öğretimin bir kısmının yabancı bir dilde verildiği bazı eğitim kurumları da mevcuttur (genel olarak İngilizce). Laponya’nın Saami dili konuşulan bölgelerinde yerel merciler aynı zamanda Saami dilinde eğitim de düzenlemektedirler. Her üç dilde ayrıca eğitim veren yüksek öğretim kurumları da mevcuttur. Romanlar ve diğer azınlıklara mensup olanların yanı sıra özel eğitime muhtaç olanlara da her türlü eğitim olanakları sunulmasına özen gösterilmektedir.

Finlandiya’da Eğitim Politikalarına Yön Veren Unsurlar Eğitimde imkân ve fırsat eşitliği: Finlandiya’da eğitim hizmetlerinin sunulmasında temel amaç bireylerin yaşına ve sosyal sınıfına bakılmaksızın anadil, cinsiyet, ekonomik durum, yerleşim yeri ve özel gereksinimler doğrultusunda tüm imkânların sağlanmasıdır. Bu bakımdan okul öncesi, temel eğitim ve ortaöğretim tamamıyla ücretsizdir. Herhangi bir okul ücreti olmadığı gibi okul servisi, yemekleri ve tüm okul kırtasiye, ders ve yardımcı kitaplar eğitim bütçesinden karşılanmaktadır.

10

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Herkes için ve her yerde eğitim: Eğitim sadece formal düzeyde belirli aşama ve yaşlara yönelik değil çok yönlü ve boyutlu olarak devam etmektedir. Bu bakımdan örgün ve yaygın eğitim imkânları, basım ve yayım olanakları ve sosyal faaliyetleriyle bütün yaş ve mekânlarda eğitimsel amaçlar öncelikli görülmektedir. Yaşam boyu eğitim felsefesinin benimsendiği Finlandiya’da toplumsal düzeyde halk eğitimi ve olanakları son derece yaygındır.

Eğitim hizmetlerinde sosyal ve bölgesel bakımdan eşit imkânları sağlamak: Eğitimde genel anlamda imkan ve fırsat eşitliği sağlamak yanında en basit talebin bile göz ardı edilmediği bir hassasiyet gösterilmektedir.

Azınlıklar, Roman toplumu ve dezavantajlı bütün birey veya gruplara birtakım pozitif ayrımcılıklar da sağlanarak eğitim olanaklarından istifade etmeleri sağlanmaktadır. Bu bakımdan eğitim geleceğe yönelik olarak toplumsal ve bireysel düzeyde eşitlik sağlamada önemli bir imkân olarak görülmektedir. İyi eğitimli ebeveynler: Finlandiya’da yetişkin eğitimine oldukça önem verilmektedir. Özellikle ebeveynlerin gelecek nesilleri yetiştirmedeki katkısı göz ardı edilmeden okullar ve veliler işbirliği içerisinde çalışmaktadırlar. İlerleme ve gelişmede ebeveynlerin sahip olduğu yüksek motivasyonu sürekli kılmada yerel eğitim otoriteleri ve sivil toplum kurumları ile okullar önemli bir işlev görmektedirler.

Yaşam boyu eğitim: Finlandiya’da eğitim sadece okul yılları ile sınırlı olarak değerlendirilmemektedir. Bireyin yaşam boyu, iş ve özel hayatında kendini geliştirebileceği olanakları bulmasına yönelik yatırım ve imkânlar sunulmaktadır. Öğrenen bir toplum olarak Finlandiya, kalkınmasını önemli ölçüde beşeri sermayenin gelişmişliğine borçludur.

Finlandiya’da zorunlu temel eğitim, genel ve mesleki ortaöğretim okullarının programları, Ulusal Eğitim Kurulu’nca belirlenmiş olan ana hatlara uygun olacak şekilde yerel düzeyde belirlenir. Öğretmenlerin, eğitimci olmayan 11

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

personelin, öğrencilerin ve ailelerin temsilcilerinden oluşan Okul Yönetim Kurulu ve yerel yönetimin eğitimle ilgili kurulu tarafından belirlenip üzerinde karara varılan eğitim programı doğrultusunda eğitim öğretim faaliyetleri yürütülür.

Finlandiya Okul Sistemi Okul Öncesi Okul öncesi dönem 0–6 yaş arasını kapsamaktadır. Altı yaşına kadar olan süre boyunca çocuklar kreşlere ya da her biri ailenin gelirine göre makul fiyatlar talep eden özel yuvalarda bulunan daha küçük boyuttaki aile kreş gruplarına gidebilmektedir. 2001 yılından bu yana altı yaşındaki tüm çocuklar ücretsiz okul öncesi eğitim alma hakkına sahiptir. Her yerel idare okul öncesi eğitimi okullarda, kreşlerde ya da çocukların gündüz bakımına ilişkin aile kreşlerine ya da uygun görülen diğer kurumlarda vermeye karar verebilir. Zorunlu olmamasına rağmen altı yaşındaki çocuklar temel eğitim okullarında bir yıl okul öncesi eğitim alabilirler. Altı yaş grubunda okul öncesine devam etme oranı % 98 gibi bir oranla oldukça yüksek düzeydedir.

12

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Çizelge 1. Finlandiya Eğitim Sistemi

13

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Zorunlu Eğitim (İlköğretim ve Ortaöğretim I. Devre) Temel eğitim olarak adlandırılan zorunlu eğitim, altı yıl ilköğretim ve üç yıl ortaöğretim I. devre olmak üzere dokuz yıldır. 7–16 yaş arası çocukların devam ettiği zorunlu eğitim, bu eğitim süresince kullanılan okul materyalleri ve öğle yemeği ücretsizdir. Çocukların hangi okula gideceği adres bilgilerine bağlı olarak yerel yönetim tarafından belirlenir. Zorunlu eğitimde okullaşma oranı yüzde 100’e yakındır.

Okullarda öğretim yılı, Ağustos ortasında başlayan ve Haziranın başına kadar devam eden iki döneme ayrılan toplam 190 iş gününden oluşmaktadır.

Okullarda eğitim öğretim, haftanın beş iş gününde tam gün (normal öğretim) olarak yapılmaktadır. Haftalık alınan ders sayısı düzeye ve alınan seçmeli derslerin sayısına bağlı olarak 19 – 30 saat arasında değişmektedir. Buna ek olarak, fazladan tatillerle ilgili yerel özerklik söz konusudur.

Zorunlu eğitimin ilk altı yılındaki eğitim, görsel sanatlar, müzik ve spor gibi özel yetenek gerektiren dersler dışında tümüyle sınıf öğretmenleri tarafından verilmektedir. Son üç yılda ise derslere branş öğretmenleri girmektedir.

Temel eğitimde sınıf mevcutlarına ilişkin bir standart bulunmamakla birlikte ortalama 20–25 arasındadır. Gruplar normalde aynı yaştaki çocuklardan oluşmaktadır. Ancak sınıflar bazında öğrenci sayılarının çok düşük olduğu durumlarda birleştirilmiş eğitim uygulamalarına yer verilebilmektedir.

Öğretim programı: Ulusal öğretim programı Ulusal Eğitim Kurulu tarafından çekirdek (çerçeve) program olarak belirlenmiştir. Belirlenen bu çerçeve eğitim programı, genel hedefleri ve değerlendirme kriterlerini içermektedir. Bu çerçevede, okullar ve yerel yönetim kendi yerel amaçlarına uygun öğretim programını oluştururlar. Öğretmenler kendi öğretim 14

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

etkinliklerini ve yöntemlerini belirle konusunda özgürdürler. Bu bakımdan Finlandiya eğitim sistemindeki özerk yapılanma programlara esnek bir nitelik kazandırmıştır. Temel eğitimde zorunlu dersler ana dil (Fince, İsveççe veya Sami) ve edebiyat, ikinci ulusal dil, yabancı diller, çevre çalışmaları, sağlık eğitimi, din ya da ahlak bilimi, tarih, sosyal bilgiler, matematik, fizik, kimya, biyoloji, coğrafya, beden eğitimi, müzik, görsel sanatlar, el sanatları, ev ekonomisi ve rehberlik dersleridir.

Öğrenciyi değerlendirme: Öğretmenler öğretim programında yazılı olan hedeflere dayalı olarak öğrenci başarılarını değerlendirirler. Değerlendirme okul hayatının sürekli bir parçasıdır. Sürece dayalı değerlendirme sonucu her öğrenci, yılda en az bir değerlendirme raporu almaktadır. Buna ek olarak bir öğretim yılı içerisinde en az bir ara rapor verilebilmektedir. Başarı hem sürekli olarak hem de öğretmenlerin uyguladığı sınavlarla değerlendirilmektedir.

Temel eğitimin dokuz yılını başarıyla tamamlayan öğrenciye bitirme belgesi verilir. Bu belgeye ilaveten mezuniyet puanlarını ve derecesini yükseltmek isteyen öğrenciler bir yıl daha ilaveten öğrenim görebilirler. Bu yılı bitiren öğrenciye ek bir belge verilmektedir.

Ortaöğretim İkinci Devre (Lise) Zorunlu temel eğitimden sonra 16–19 yaş arasını kapsayan ortaöğretim, genel ve mesleki eğitim olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Öğrencinin genel ve mesleki ortaöğretimden hangisine devam edeceğini belirleyen genel bir sınav yoktur. Veliler, öğrencisinin temel eğitimdeki başarı durumunu dikkate alıp öğretmenlerin ve okul yönetiminin görüşünü alarak, ortak ulusal başvuru sistemi vasıtasıyla ortaöğretim ikinci devre eğitimi 15

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

veren herhangi bir genel veya mesleki ortaöğretim okuluna başvuru yapma hakkına sahiptirler. Ortaöğretim ikinci devreye öğrenci seçimi daha önceki okul başarılarına göre gerçekleşirken mesleki öğretim kurumları tarafından kullanılan seçme kriterleri, iş deneyimi ve diğer karşılaştırılabilir faktörleri, giriş ve yetenek sınavlarını da kapsayabilir. Öğrencilerin % 90’ından fazlası temel eğitimin ardından eğitimlerine devam etmektedirler. Bu öğrencilerin yaklaşık % 54’ü genel ortaöğretimi tercih ederken %36’sı mesleki eğitimi tercih etmektedir. Kısa vadede bir kısım pratik beceriler elde ederek iş piyasasında yer edinmek isteyen öğrenciler genelde mesleki ortaöğretimi ve sonrasında teknik eğitimi tercih etmektedirler. Genel liselerden mesleki eğitime geçiş mümkündür. Bu bakımdan süreç içerisinde kararlarını değiştirerek mesleki liselere geçiş yapmak isteyen öğrenciler yatay geçişle fark dersleri vererek mesleki eğitime geçiş yapabilmektedirler.

Ulusal Eğitim Kurulu hem genel ortaöğretim hem de mesleki ortaöğretimin konu ve çalışma modüllerinin hedeflerine ve temel içeriklerine karar vermektedir. İlgili ulusal temel öğretim programına dayalı olarak, eğitim veren kurumlar yerel yönetimlerle birlikte öğretim programlarını oluşturmaktadırlar.

Genel ortaöğretimde zorunlu dersler ana dil ve edebiyat, ikinci ulusal dil, yabancı diller, matematik ve doğa bilimleri, insani bilimler ve sosyal bilimler, din ya da ahlak bilgisi, fiziksel ya da sağlık eğitiminin yanı sıra sanat ve uygulamalı konuları içermektedir. Buna ek olarak öğretim programı, hükümleri okullar tarafından belirlenen uzmanlaşma ve uygulamalı dersleri de içermektedir.

Bir mesleki eğitim kurumuna devam eden öğrenci için temel öğretim programı ana dil, ikinci ulusal dil, yabancı diller, matematik, fizik, kimya,

16

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

sosyal bilimler ve çalışma hayatı, fiziksel ya da sağlık eğitiminin yanı sıra sanat ve kültür derslerini içermektedir. Mesleki Ortaöğretim ikinci devre eğitimi yeterlilikleri okul tabanlı eğitimde ya da stajyerlik eğitiminde edinilebilir. Öğrencinin bireysel çalışma planları kendi seçimlerini ve çalışmalarının ilerleyişini belirlemektedir.

Değerlendirme, sınıf geçme ve yeterlilikler: Genel ortaöğretim ikinci devre eğitiminin öğretim programı üç sene olarak belirlenmiştir ancak, öğrenciler bu eğitimi 2 ya da 4 yılda da tamamlayabilmektedirler. Eğitim yıllık derslere göre organize edilmiş değildir. Her ders, dersin tamamlanmasına göre değerlendirmeye tabi tutulur ve bir öğrenci gerekli sayıda dersi tamamladığı zaman okul diplomasını alır.

Genel ortaöğretim ikinci devre eğitimi iki ulusal ana dil, bir yabancı dil, matematik ve genel bilim derslerini (fen bilimler ve sosyal bilimleri) içeren ve dört zorunlu testten oluşan ulusal düzeyde bir üniversite giriş sınavı ile sona ermektedir. Öğrenciler sınavda seçmeli testler de alabilmektedirler. Üniversite giriş sınavının ve tüm ortaöğretim ikinci devre eğitimi öğretim programının başarılı bir şekilde geçilmesinin ardından öğrenciler geçilen testlerin ayrıntılarını, elde edilen derece ve notları gösteren ayrı bir sertifika almaktadırlar. Mesleki ortaöğretim kurumlarında öğrenim gören öğrenciler de üniversite giriş sınavına girebilmekteler.

Mesleki eğitim ve öğretim yedi farklı eğitim alanını, 112 farklı çalışma programını içeren 52 mesleki yeterliliği kapsamaktadır. Çalışmaların kapsamı üç yıldır (120 kredi). Her mesleki yeterlilik en az 20 kredilik kısmı şirketlerde uygulama olmak üzere, dil, bilim gibi temel ve seçmeli konuları içermektedir. Çalışmalar öğrenci danışmanlığını ve bir final projesini de içeren zorunlu ve seçmeli bir dizi çalışmadan oluşmaktadır. Öğrenci becerileri ve yeterlikleri

17

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

her çalışma modülünün tamamlanmasının ardından değerlendirilmektedir.

Yeterlilik sertifikası bireysel çalışma planına dâhil edilmiş olan tüm çalışmaların tamamlanmasının ardından verilmektedir.

Özel Eğitim Uygulamaları Temel eğitimde, özel eğitime gereksinim duyan bireyler için okul eğitimiyle ilişkili bir şekilde her türlü olanak sağlanmaktadır. Özel eğitime ihtiyacı olan bir öğrenci sadece özel eğitim gerektiren derslerde bu eğitime devam ederek ayrı eğitim alırken, diğer derslerini normal eğitim içinde diğer öğrencilerle birlikte alır. Temel eğitim okullarının çoğunda özel eğitim sınıfları bulunur. Öğrencinin engelli ya da hasta olması, geç gelişme gösterme, ruhsal bozukluklar ya da benzer nedenlerden ötürü normal bir öğrenme grubu içerisinde eğitim alması uygun görülmüyorsa, öğrencinin özel eğitim çerçevesinde eğitim alması kararlaştırılmaktadır. Bu tür durumlarda, özel eğitim ihtiyacı özel bir sınıfta ya da uygun başka bir yerde de verilebilmektedir. Bu tür bireylere eğitim, özel eğitim öğretmeni tarafından verilir. Özel eğitim kapsamına alınan her öğrenci için bireysel bir öğretim programı hazırlanması zorunludur. Buna ek olarak, özel desteğe ihtiyacı olan öğrencilere uygun olan durumlarda normal kurumlar tarafından ilkokul öncesi ve mesleki eğitim ve öğretim sunulmaktadır.

Yüksek Öğretim Yüksek öğretim, teknik okullar ve üniversiteler olmak üzere ikiye ayrılır. Üniversiteler bilimsel araştırma ve öğretime ağırlık verirken, teknik okullar daha çok uygulamaya yönelik mesleki bir eğitimi esas almaktadırlar.

Finlandiya’daki üniversite giriş sınavı yüksek öğretim için seçilebilirlik kriteri olarak kullanılmaktadır. Buna ek olarak, Finlandiya’da teknik okul derecesine 18

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

sahip olanlar, ortaöğretim II. devre sonrası mesleki yeterliliklere sahip olanlar ve en az üç yıllık bir mesleki yeterliliğe sahip olanlar da üniversite eğitimi için seçme sınavına girebilmektedirler. Üniversiteler ayrıca yapılan sınavlara ek olarak başvurulara esas farklı yeterlik alanları belirleyebilir. Açılan programların alabileceği sayıdan daha fazla başvuru olması durumunda, üniversiteler farklı öğrenci seçme kriterlerine başvurabilmektedirler. Üniversiteye yerleşmede, üniversite giriş sınavı notu; enstitü, fakülte veya bölüm tarafından düzenlenen giriş sınav sonucu ve ortaöğretim ikinci devre bitirme belgeleri dikkate alınarak yerleştirmeler yapılmaktadır.

Yüksel öğretimdeki teknik okullara kayıt yaptırabilmek için genel ya da mesleki ortaöğretimi başarı ile tamamlamış olmak ve üniversite giriş sınavında başarılı olmak gerekir. Sanayi ve iş dünyasının ihtiyaç duyduğu ara elaman ihtiyacını karşılamak üzere tasarlanmış yükseköğretim kurumu olan bu okullarda yetişkinlere de eğitim verilmektedir. Bu okullardan üç veya dört yıl süren eğitim süresince öğrenciler ilgili mesleğin çalışma alanına kabul edilirler. Üniversitelerdeki derece sistemine göre düşük ya da daha yüksek seviyede akademik derece almak mümkündür. Daha düşük seviyedeki ya da lisans seviyesindeki derece (120 kredi) 3 yılda ve yüksek lisans derecesi (160-180 kredi) 5-6 yılda tamamlanabilmektedir. Buna ek olarak, üniversiteler bilimsel lisansüstü derecesi olan yüksek lisans ve doktora dereceleri vermektedirler.

Bir teknik okul derecesi almak için gerekli çalışmalar 3,5–4 yıl ya da 140–160 kredi gerektirmektedir.

19

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Yetişkin Eğitimi Örgün eğitime ilişkin kurumlara ilaveten, yaygın eğitim kurumlarından örgün üniversite öğrenimine kadar değişen tüm eğitim ve öğretim olanakları yetişkinler için de sunulmaktadır. Bazı eğitim kurumları yalnızca yetişkin eğitimine odaklanmışlardır. Yetişkin eğitimi işyerlerinde hizmet içi eğitim şeklinde de verilmektedir.

Yetişkinler için tasarlanmış olan yeterlik tabanlı meslekler sistemi vasıtasıyla yetişkinlerin mesleki yeterlilikler için eğitim görmeleri ve söz konusu yeterlikleri kazanmaları esnek bir uygulama olarak işlev görmektedir.

Sistem kişilere kendi mesleki becerilerini ve bu becerileri çalışma hayatında, okul çalışmalarında ya da boş zaman etkinlikleri esnasında kazanmış olmalarından bağımsız bir biçimde yeterlik testlerinde gösterme şansı tanımaktadır. Çalışmalar her öğrenci için ayrı olarak hazırlanan bireysel öğrenme programlarına dayanmaktadır. Yeterlik tabanlı üç öğrenim modülü bulunmaktadır. Bunlar ortaöğretim ikinci devre sonrası, ileri mesleki yeterlilikler ve özel mesleki yeterliliklerdir. Yeterlik tabanlı eğitim uygulamaları Ulusal Eğitim Kurulu tarafından saptanmaktadır. Diğer yandan sistemin kurulumu ve denetlenmesi işveren, çalışan ve öğretmen temsilcilerinden oluşan üç taraflı yeterlilik komitesinin sorumluluğu altındadır.

Yeterlik tabanlı öğretim modülü sistemi hayat boyu öğrenmenin ilkelerini yansıtmaktadır. Devlet aynı zamanda hayat boyu öğrenme ilkesini bağımsız yetişkin eğitim kurumlarını finanse ederek de desteklemektedir. Bu eğitim kurumlarının geniş bir özerkliğinin yanı sıra verilen eğitimin hedeflerine, hedef kitlesine ve metotlarına karar verme serbestliği de bulunmaktadır.

20

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Eğitimin Yönetimi ve Finansmanı Finlandiya’da eğitim, Eğitim Bakanlığı’nın sorumluluğu altındadır. Ulusal Eğitim Kurulu Bakanlıkla birlikte ilk, orta ve yetişkin eğitimi için genel çerçevede eğitim hedeflerini, içeriklerini ve metotlarını geliştirmek için çalışmaktadır.

Buna ek olarak, altı Finlandiya Eyaletinin her biri bu konularla ilgilenen bir Eğitim ve Kültür Kuruluna sahiptir. Yerel yönetimler olarak belediyelerin, eğitim alanında çok önemli rolleri, yetkileri ve sorumlulukları bulunmaktadır. İlköğretim kurumlarında okuyan öğrencilerin %98’i kamu tarafından finanse edilen ilköğretim okullarında öğrenim görmekte iken kamu tarafından finanse edilen Ortaöğretim ikinci devre okullarına devam edenlerin oranı %97, kamu tarafından finanse edilen ortaöğretim ikinci devre okullarına devam edenlerin oranı ise 87% oranında idi. Finlandiya’da özel kurumlar da devlet gözetimi altında bulunmaktadır. Bu kurumlar da Ulusal Eğitim Kurulu tarafından onaylanan ana ulusal öğretim programı ve yeterlilik tüzüklerini takip etmektedirler. Bu kurumlar aynı zamanda kamu tarafından finanse edilen okulların aldığı mali destekle aynı düzeyde kamusal mali destek almaktadırlar. İlköğretim ve ortaöğretim ikinci devrede faaliyet gösteren kurumların birçoğu yerel yetkililer ya da ortak belediye kurulları (belediye birlikleri) tarafından idare edilmektedir. Eğitimi finanse etme sorumluluğu merkezi otorite ile yerel yönetimler arasında paylaşılmıştır. İlk ve ortaöğretim için kullanılan fonlarda devlet, masrafların %57’sini karşılarken belediyelerin sağladığı katkı ortalama %43 civarındadır.

Okullara ne kadar özerklik verileceğine yerel yetkililer karar vermektedirler.

Okullar, genel çerçevesi belirlenmiş kanuni düzenlemelerin gerektirdiği temel işlevleri yerine getirdikleri sürece kendi idari düzenlemelerine göre eğitim hizmeti sunma hakkına sahiptirler. Tüm üniversiteler devlete bağlıdırlar ve büyük oranda özerkliğe sahiptirler.

21

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Eğitimde Denetim 1970’lerden bu yana müstakil bir okul denetim sistemi mevcut değildir. bu bakımdan daha önce olduğu gibi, okullara yapılan ve devlet yetkilileri tarafından düzenlenen denetim ziyaretleri artık gerçekleştirilmemektedir.

Eğitim verenlerin etkinlikleri yönetmelikler ve ana ulusal öğretim programında belirtilen hedefler tarafından idare edilmektedir. Sistem öğretim programında ortaya konulan hedeflerin karşılanması hususunda eğitimcilerin gösterdiği uzmanlığa dayanmaktadır. Okullarda verilen eğitim ve öğretimin denetimi okul müdürleri ve okul yönetim kurulları tarafından yapılmaktadır.

Eğitim ve Öğretimi Değerlendirme Kurulu, 2003 yılının Nisan ayından bu yana Eğitim Bakanlığı ile işbirliği halinde çalışmalarını sürdürmektedir. Bu kurul temel ve ortaöğretim ikinci devre eğitim ve öğretimin planlanması, idare edilmesi, yönetilmesi ve geliştirilmesinden sorumludur. Teknik ortaöğretim kurumları ve üniversiteler kendi uygulamalarına ilişkin çıktılarının değerlendirilmesinden sorumludurlar. Bir anlamda öz değerlendirme süreçlerini oluşturarak işletmektedirler. Bu bağlamda, söz konusu kurumlar Yüksek Öğretim Değerlendirme Konseyi’nden destek almaktadırlar.

Okul Mimarileri Finlandiya’da okul mimarisine özel önem verilmektedir. Çok katlı binalar yerine geniş bahçeler içerisinde tek katlı yapılar tercih edilmektedir. Okul bahçelerindeki oyun ve etkinlik alanları ülkede uzun süren kış mevsimi de göz önünde bulundurularak düzenlenmektedir. Finlandiya okul mimarisinin ayırıcı özelliği okul içindeki düzenlemeleridir. Okulların iç mimari sistemi rahatlık ve açıklık üzerine kurulmuştur. Öğrencilerin kendilerini ev 22

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

ortamındaymış gibi hissetmeleri amaçlanmaktadır. Öğrenciler standart bir üniforma ile okula gelmek zorunda olmadıkları gibi okul ortamında çorapları ile dolaşabilmekte ve dışarı çıktığında oynamak için farklı kıyafetler giyerek kar üzerinde kayabilmekteler.

Okul içi her metrekarenin eğitimde kullanılması hedeflenmektedir. Merdiven altında üçgen şeklindeki boşluğun değerlendirilmesi amacıyla bir piyano yerleştirildiğini görmek mümkündür. Bina içinde boş koridorlar ve salonlara rastlanmaz. Ortak çalışma, dinlenme ve yeme içme alanları izole mekânlardan ziyade sınıfların açıldığı geniş alanlarda yer almaktadır. Bu anlamda örneğin kütüphane sessiz ve kapalı bir odadan ziyade sınıfların açıldığı geniş koridorda yer almaktadır. Kütüphanenin bulunduğu bölüm hem bireysel hem de grup halinde çalışmaya göre tasarlanmıştır. Ortam enformel olarak tasarlanmıştır. Amaç öğrencinin kendi evinde olduğu şekilde rahat etmesini sağlamaktır. Dolayısıyla koridorda bulunan şöminenin başında oturmuş kitap okuyan öğrencilere rastlamak mümkündür. Aynı şekilde yemekhane kapalı bir alandan ziyade yine sınıfların açıldığı geniş koridorda yer almaktadır.

Sınıfların kapıları ise içeride olanları dışarıdan gözlemeyi olanaklı kılmak amacıyla mümkün olduğunca şeffaf yapılmıştır.

Ayrıca ortak kullanım alanlarında bulunan LED ekranlarda haftanın önemli olayları öğrencilere duyurularak, okulda olup bitenlerden haberdar olmaları sağlanmaktadır. Ülkede orman alanlarının çokluğu ve ağaç işlemeciliği kültürü dikkate alınarak okullarda marangoz atölyeleri oluşturulmuştur.

Bilgisayar kullanımı ve internet erişimi için ayrı bağımsız bilgisayar laboratuarları oluşturma yerine, tüm dersliklerde ve koridorların uygun yerlerinde bilgisayarlar bulundurulmaktadır. Ayrıca taşınabilen dizüstü bilgisayar laboratuarı vasıtasıyla çok sayıda bilgisayar ihtiyaç duyulan dersliklere ulaştırılabilmektedir.

23

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Sınıf içi tasarımlar temelde rahatlık üzerine kurulmuştur. Yükseklikleri ayarlanabilen öğrenci sıralarından, raylı tahtalar arkasındaki dolaplara, lavabolardan akıllı tahtalara kadar öğrenme ortamını kolaylaştırabilecek bir çok şey yerleştirilmektedir. Ayrıca dersliklerin arka bölümünde öğretmenin bir odası bulunmaktadır. Öğretmen dersten sonra öğrencileri ile bireysel görüşmek veya ilgilenmek istediğinde ya da çalışmak istediğinde bu bölümü ofis olarak kullanabilmektedir. Öğretmenlerin ayrıca bir arada oturabilecekleri öğretmenler odası ve branş öğretmenlerinin beraber çalışmasını sağlayacak çalışma odaları bulunmaktadır.

3. FİNLANDİYA ÖĞRETMEN YETİŞTİRME SİSTEMİ İlk ve ortaöğretime öğretmen yetiştirme 1971’de yüksek öğretim bünyesine alınarak

öğretmenlerin

üniversitelerden

mezun

olma

zorunluluğu

getirilmiştir. İlk ve ortaöğretim okullarında görev alacak sınıf ve branş öğretmeleri yüksek lisans mezunu olarak yetiştirilirler. Öğretmen yetiştirme süreci, araştırma temelli oryantasyon, ulusal ve uluslar arası değerlendirmeler ve pedagojik bir programı içeren yapıyı arz eder. Bu bakımdan öğretmen yetiştirme oldukça zorlu ve yoğun bir öğretim sürecine tabidir. Öğretmenlik mesleği Finlandiya’da oldukça önemsenen bir alandır. Alanın kendine has özellikleri aşağıda sıralanmıştır.

• Öğretmenlik mesleğinin statüsü oldukça yüksektir, • Popüler bir çalışma alanı olarak yüksek yeterlikler gerektirmektedir, •

Bütün kademe öğretmenlikleri için yüksek lisans düzeyinde öğrenim

zorunludur.

• Teori ve pratik bütünlüğü sağlanmıştır,

24

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

• Pedagojik ve alan bilgisi bütünlüğü vardır, • Öğretmenler yaşamboyu öğrenenler olarak görülür, Öğretmenlik mesleği için • Öğrencilerin bireysel farklılıklarını dikkate alma ve geliştirebilme, •

Okullarda ve diğer eğitim ortamlarında başka öğretmenlerle işbirliği

yapabilme, • Evebeyn, yetkililer ve iş kollarıyla birlikte çalışma ve onları teşvik edebilme, • Programı öğrenme ortamları ve materyallerini hazırlama ve geliştirme, • Okul hayatındaki problemleri çözebilme, • Kendi mesleki gelişimini sağlama ve mesleki kimliğini yansıtabilme genel yeterlikleri belirlenmiştir. Öğretmen eğitimi araştırma temellidir. Finlandiya’da öğretmenlik mesleği saygın mesleklerin başında gelmekte olup, ülkenin en başarılı öğrencileri öğretmen olmak için yarışmaktadır. Öğretmenlik mesleğine karşı bu pozitif toplumsal ve kültürel bakış, öğretmenlik mesleğinin saygınlığını artırmakta ve nitelikli öğretmenlerin eğitim kadrosuna katılmasını sağlamaktadır.

Eğitim fakülteleri kontenjanlarını öğretmen ihtiyacına göre sınırlayarak hem nitelikli öğrencilerin tercihini sağlamakta hem de iş güvencesi yüksek öğretmen adayları yetiştirmektedir.

25

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Çizelge 2. Finlandiya’da Mesleklerin Popülerlik Düzeyi Meslek

Popülerlik %’si

Öğretmen

26

Psikolog

18

Sanatçı

18

Mimar

15

Hekim/Doktor

10

Hemşire

09

Rahip

02

(Lähde: Suomen Gallup/Helsingin Sanomat, 2004)

Genel ya da mesleki ortaöğretimi bitirip üniversite giriş sınavında başarılı olan bir öğrenci öğretmen olmak için üniversitelere başvurduğunda, yazılı giriş sınavı, yetenek testi, bireysel mülakat ve grup tartışmasının gözlenmesi aşamalarını içeren bir seçme sistemine tabi tutulur. Bu sınavların sayısı, şekli ve içeriği üniversiteden üniversiteye değişebilmektedir.

Eğitim fakültesinde okumaya hak kazanan öğrenci, branşıyla ilgili alması gereken dersleri üniversitenin fen veya sosyal bilimler fakültesinden alır. Öğretmen adayı, branşıyla ilgili alması gereken dersleri aldıktan sonra eğitim fakültesindeki öğretmenlik formasyon derslerini almaya başlar. Dolayısıyla eğitim fakültelerindeki öğretim elemanları, tamamıyla öğretmen eğitiminin pedagojik formasyon boyutu ile ilgilenmektedirler.

Sınıf ve branş öğretmenlerinin eğitim sürelerince almaları gereken ders kredileri aşağıdaki çizelgelerde gösterilmektedir.

26

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Çizelge 3. Sınıf Öğretmeni Eğitimi Sınıf Öğretmeni Eğitimi Örneği (MA 300 AKTS) Staj Programı

Lisans (180 AKTS)

Mastır (120 AKTS)

Öğretmen Eğitiminde Toplam Staj 25 AKTS Staj I: Uyum Stajı (5 AKTS) Staj II: Temel Stajı (5 AKTS) Staj III: Alan Stajı (6 AKTS) Staj IV: Üst Düzey Staj (9 AKTS)

Uygulama Okulunda Uygulama Okulunda Herhangi Bir Okulda Uygulama Okulunda

Çizelge 4. Branş Öğretmeni Eğitimi Branş Öğretmeni Eğitimi Örneği (MA 300-350 AKTS) Alan Dersleri İlgili Bölümlerden • 240 AKTS

• Temel Alan (180 AKTS) • Yan Alan (25-60 AKTS) • Genel Dersler

Eğitim Dersleri Eğitim Fakültesinden • 40 AKTS

• Pedagoji • Seminerler • Araştırma

27

Uygulama Okulunda • 20 AKTS

• Uyum stajı • Temel Staj • Üst Düzey Staj

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Eğitim fakültesinde verilen öğretmenlik formasyonu eğitiminde iletişim, didaktik araştırma, özel eğitim, pedagoji eğitimi, alan bilgisinin öğretimi derslerinin

yanında

üniversitelerin

belirleyebileceği

diğer

dersler

bulunmaktadır.

Finlandiya öğretmen yetiştirme programlarının en dikkat çekici özelliği, uygulama ve teorinin bir sentez oluşturmuş olmasıdır. PISA sınavlarında çok önemli başarılar gösteren Finlandiya’da, öğretmen adayları eğitimleri sürecinde dört aşamadan oluşan ve iki yıl süren bir staj (öğretmenlik uygulaması)

eğitimine tabi tutulmaktadır. Bu stajların üçü eğitim

fakültelerine bağlı uygulama okullarında, biri ise uygulama okulu dışındaki devlet okullarında yapılmaktadır.

Staj eğitimi süresince öğretmen adaylarının etkileşimi için çok önemli rolü ve etkisi olan dört bileşen vardır. Bunlar, öğretmen adayının kendisi, diğer öğretmen adayı akranlar, üniversitedeki danışman öğretim elemanı ve staj yapılan okuldaki danışmandır. Bu bileşenler arasındaki diyaloğun amacı öğretmen adayına algılamada, bilişsel yeteneklerini geliştirmede ve teoriyi uygulamada yardım etmektir.

Öğretmen Eğitiminde Uygulama Okulları Finlandiya’da her eğitim fakültesinin temel eğitim ve ortaöğretim düzeyinde bir uygulama okulu vardır. Finlandiya öğretmen yetiştirme sisteminde bu uygulama okullarının önemli yeri vardır. Öğretmen adayı tüm öğrenciler, branşlarıyla ilgili alan eğitimleri ve öğretmenlik formasyonuyla ilgili teori eğitimleri sonrasında katıldıkları staj çalışmalarının en önemli kısmını bu uygulama okullarında yaparlar. Uygulama okullarındaki staj eğitimi sürecinde uygulama okullarında görev yapan danışman öğretmenlerin gözetim ve

28

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

rehberliğinde usta çırak ilişkisine benzer bir sistemle öğretmen eğitimi yapılır. Uygulama okullarında staj yapan öğretmen adayların hazırlıklarını yapmaları ve çalışmaları için ayrılmış bir ortamlar bulunmaktadır.

Staj eğitimine başlayan her öğretmen adayı için eğitim fakültesinde görev yapan bir öğretim elemanı staj izleme danışmanı olarak ve uygulama okulunda görev yapan bir öğretmen de staj danışman öğretmeni olarak görevlendirilir.

Staj eğitimi süresince öğretim elamanı danışman belli periyotlarla öğrenciyi okullarda ziyaret edip izlemekle birlikte, uygulamada eğitim süresince daha aktif rol alanlar uygulama okullarında görev yapan danışman öğretmenlerdir.

Stajların ilki uygulama okulunda “uyum stajı” adı altında yapılmaktadır. Bu stajla öğretmen adayları uygulama okulunu, eğitim yapısını tanımakta, öğrenci ve öğretmenler arasındaki ilişkileri gözlemleme imkânı bulmaktadırlar. Bu staj aşamasında öğretmen adayı branşıyla ilgili farklı sınıf düzeylerinde, değişik öğretmenlerin ders içi ve ders dışı faaliyetlerini gözlemlemektedir.

Gözlem öncesi ve sonrasında uygulama okulu öğretmeni ve birlikte staj yaptığı diğer öğretmen adayı öğrencilerle görüşme, planlama ve değerlendirmelerde bulunur. Gözlemledikleriyle ilgili sorularına cevap bulmaya çalışırlar.

Staj eğitiminin “temel staj” olarak tanımlanan ve uygulama okulunda yapılan ikinci aşamasında, öğretmen adaylarının kısa dersler anlatmasına olanak tanınmaktadır. Öğretmen adayının hangi gün, hangi sınıfta, hangi derste uygulama yapacağını ve neyi nasıl anlatacağını danışman öğretmen ve öğretmen adayı birlikte planlarlar. Belirlenen ders saatinde, danışman öğretmenin gözetim ve rehberliğinde öğretmen adayı dersini anlatır.

Başka bir öğretmen adayının da gözlemci olarak bulunduğu sınıfta kontrol danışman öğretmendedir. İhtiyaç duyulan durumlarda danışman öğretmen ders anlatan öğretmen adayına anlatım sırasında da yardım etmektedir. Ders

29

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

sonunda, ders anlatan öğretmen adayı, gözlemci öğretmen adayı ve danışman öğretmen yapılan çalışmanın çeşitli yönlerden değerlendirmesini ve kritiğini yaparlar.

Staj eğitiminin üçüncü aşamasında ise öğretmen adayı, uygulama okulu dışında bir devlet okulunda eğitim faaliyetlerini gözlemler ve orada pratik yapar. Buradaki amaç nispeten eğitim kalitesi ve donanımı ile normalin üstünde bulunan uygulama okulunun dışında diğer okulları ve eğitim ortamlarını tanıtmak, okullardaki eğitim ve öğretim faaliyetlerini kendi gerçek ortamlarında gözlemleme imkânı vermektir. Bu okullarda da gözlemlerde bulunup başarılı bir şekilde dersler anlatan öğretmen adayı staj eğitiminin son aşamasına geçer.

Staj eğitiminin son aşaması tekrar uygulama okulunda yapılmaktadır.

Burada öğretmen adayı, eğitim fakültesinden danışman öğretim elemanının gözetiminde, uygulama okulundaki danışman öğretmenin rehberliği ve kontrolünde eksiklerini giderme ve kendini geliştirme olanağına kavuşmaktadır. Bu öğrencinin son stajı olduğu için, uygulamaya dönük faaliyetlerin yoğunlukta olduğu ileri düzeyde uygulama ve değerlendirmeler yapılır. Öğretmen adayı daha uzun dersler anlatmakta, rehber öğretmeni eşliğinde hazırlıklarını yapmakta ve ders anlatma performansı karşılıklı oturularak masaya yatırılmaktadır. Öğrencinin nelere dikkat etmesi gerektiği birebir kendisine anlatılmaktadır. Öğretmen adayı öğrenci, stajları süresince eğitim fakültesinden danışman öğretim elemanının bilgisi dâhilinde ve uygulama okulundaki danışman öğretmeni ile birlikte hazırlanmakta ve konuların nasıl anlatılacağı konusunda planlamalar yapmaktadır. Öğretmen adayının iletişim becerileri, konuyu anlatma şekli ve öğrenciler ile olan ilişkileri de uygulama okulundaki danışman öğretmen tarafından değerlendirilmekte ve kendisi ile bunun 30

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

daha nasıl ileri götürebileceği masaya yatırılmaktadır. Uygulama okulundaki öğretmen ciddi bir rehber olarak, öğretmen adayının yetişmesine katkıda bulunmakta ve onun öğretmenlik formasyonu kazanmasında etkin rol oynamaktadır.

Uygulama okullarının öğretmen yetiştirmeye bakan temel yanı, sistemin bir usta çırak şeklinde işlemesidir. Okuldaki öğretmen sadece sorumlu olduğu derslerin işleyişinden değil, aynı zamanda öğretmen adaylarının yetiştirilmesinden sorumludur. Onunla birebir ilgilenerek, daha iyi bir öğretmen olması konusunda ona rehberlik eder. Öğretmen adayları ile değerlendirme toplantıları yapar ve ders materyalleri hazırlamasında yardımcı olur. Uygulama okulları öğretmen adaylarının kendilerini rahat hissetmeleri ve okulu sahiplenmeleri konusunda oldukça titiz çalışmaktadır.

Birçoğu doktoralı olan uygulama okulu öğretmenleri öğretmen adaylarının yetişmesinde en az eğitim fakültesindeki hocaları kadar katkı sunmaktadır.

Staj eğitiminin sonunda, uygulama okulunda görevli danışman öğretmen ve eğitim fakültesinden danışman öğretim elamanı, öğretmen adayını staj eğitiminin tüm aşamalarındaki performansını ve yapılan rehberlik çalışmaları sonrasında gösterdiği gelişimi göz önünde bulundurularak başarılı veya başarısız şeklinde değerlendirirler. Başarısız görülen öğretmen adayına başarısız görülen yönleri bildirilir. Başarısız görülen öğretmen adayı staj eğitimin tekrar almak zorundadır.

Branşlara Göre Öğretmen Eğitimi Okul Öncesi Öğretmenleri Kreşlerdeki öğretmen ve yardımcı rehber elemanlar ya bir üniversiteden veya teknik okuldan lisans derecesine sahiptirler. Ayrıca, ortaöğretim ikinci devre sonrasında mesleki yeterlilik kazandırma sürecinde sertifikalandırılmışlardır.

31

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Buna ek olarak, ortaöğretim ikinci devre düzeyinde ilgili mesleki yeterliliklere sahip olan diğer çocuk bakımı profesyonelleri tarafından desteklenmektedirler.

Sınıf Öğretmenleri Temel eğitimin ilk altı yılında görev yapan öğretmenler genelde tüm derslere girmektedirler (sınıf öğretmenleri), buna karşılık son üç yıllık dönemde ve ortaöğretim ikinci kademe düzeyinde branş öğretmenleri de derslere girmektedirler. Sınıf öğretmenleri eğitim alanında yüksek lisans yapmış kişiler iken, branş öğretmenleri pedagojik formasyon sertifikası alarak alanlarıyla ilgili yüksek lisans derecesine sahip olurlar.

Sınıf öğretmenliği eğitimine başvuran kişilerin üniversite giriş sınavını başarıyla tamamlamış olmaları gerekmektedir. Sınıf öğretmenliği eğitimi giriş sınavı, yazılı bir sınav, yetenek testi, bireysel mülakat ve grup tartışmasının gözlenmesi gibi aşamaları içermektedir. Bu sınavların sayısı, şekli ve içeriği üniversiteden üniversiteye değişebilmektedir.

Branş Öğretmenleri Branş öğretmenliği için başvuruda bulunan kişiler her zamanki prosedürü takip ederek ayrı ayrı üniversite fakültelerine ve kendi alanlarından sorumlu olan bölümlere (örneğin matematik) başvuru yapmaktadırlar. Branş öğretmeni olmayı arzu eden kişiler bunun dışında branş öğretmenliği eğitimi için başvuruda bulunmaktadırlar. Bazı üniversitelerde öğrenciler doğrudan branş öğretmenliği eğitimine başvuru yapabilmektedirler.

Kuruma ve konuya bağlı olarak, mesleki ve teknik okul öğretmenlerinin ya 1) uygun bir lisans (ya da lisansüstü) akademik derece 2) uygun bir teknik okul derecesi ya da 3) kendi mesleki alanlarında mümkün olan en üst düzeyde 32

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

yeterliliğe, alanda en az 3 yıllık deneyime ve en az 35 kredilik pedagojik formasyona sahip olmaları gerekmektedir.

Öğretmen Atamaları Eğitim fakültelerinden mezun olan öğretmenlerin atama şekilleri ile ilgili ulusal düzeyde uygulanan bir sistem mevcut değildir. Öğretmen seçiminde ve atanmasında yetki ve sorumluluk eyalet ve yerel yönetimlere bırakılmıştır.

Bazı belediyelere bağlı okullara atanacak öğretmenleri okul müdürleri veya okul yönetim kurulları seçerken bazılarında bu seçim belediye seviyesinde yapılır. Öğretmen seçimlerinde başvuran öğretmen adayının mastır derecesi, staj eğitimi başarısı, öğretmen yeteneklerini gösterme becerisi gibi hususlar dikkate alınır.

Öğretmenlerin Hizmetiçi Eğitimi Finlandiya’da hizmet öncesi eğitimin yanında görev başında bulunan öğretmenlerin hizmetiçi eğitimine de ayrı bir önem verilmektedir. Görev başında bulunan öğretmenlerin hizmetiçi eğitiminde temel sorumluluk işverene aittir. Her öğretmen yıllık en az üç günlük zorunlu bir hizmetiçi eğitim programına tabi tutulur. Ayrıca okul müdürünün liderliğinde öğretmenler arasında sağlanan etkileşim ve işbirliği ile iş başında sürekli bir mesleki hizmetiçi eğitim ile öğretmenlerin pedagojik yeteneklerini geliştirmek ve güncellemek amaçlanır. Ayrıca öğretmenler okul yılı boyunca hizmetiçi eğitimlere gönüllü olarak katılabilirler. Öğretmen yetiştiren eğitim fakülteleri ve uygulama okulları diğer okullarda görevli öğretmenler için hizmetiçi eğitim fırsatlarını sağlarlar. Uygulama okulunda görevli öğretmenler profesyonel düzeyde hizmetiçi eğitim alırlar.

33

Prof. Pertti Vaisanen, “Fin Öğretmen Eğitimi”

Erasmus öğrencilerinin Lansikatu Okulunda

yapacakları gösteri provasının izlenmesi

14:00-15:00

15:00-16:00

16:00-17:00

13:00-14:00

Ders Gözlemleme Prof. Hannu Savolainen, “Finlandiya’da Özel Eğitim” Tulliportti Okulunda öğle yemeği

11:00-12:00 12:00-13:00

10 Kasım Çarşamba Tulliportti Okulunda okul Müdürü Mr Petri Salo ile toplantı: “Fin Eğitim Sistemi” Ders gözlemleme

Ders gözlemleme

Cumulus Hotel’ine varış.

9 Kasım Salı

10:00-11:00

09:00-10:00

08:00-09:00

34

Kampüs alanı ve binaların gezilmesi Dr. Heikki Happonen’in evinde akşam programı

Öğretmen Adayı öğrencilerinin öğretmenlik uygulamalarının sınıflarda izlenmesi

Öğretmen Adayı öğrencilerinin öğretmenlik uygulamalarının sınıflarda izlenmesi

Lansikatu Okulunda öğle yemeği

Erasmus Öğrencilerinin gösterilerinin izlenmesi Erasmus Öğrencilerinin gösterilerinin izlenmesi

Lansikatu Okulunda Dr. Heikki Happonen ile toplantı, “Okul Binalarının İnşası” Erasmus Öğrencilerinin gösterilerinin izlenmesi

11 Kasım Perşembe Lansikatu Okulunda Dr. Heikki Happonen ile toplantı, “Okul Binalarının İnşası”

Çalışma Ziyaretinin Programı

Uygulama Okulunda staj yapan öğretmen adaylarıyla soru cevaplı toplantı Uygulama Okulunda staj yapan öğretmen adaylarıyla soru cevaplı toplantı Staj yapan öğretmen adaylarına danışmanlık yapan öğretmenlerle soru cevaplı toplantı “ Helsinki’ye trenle hareket

12 Kasım Cuma Lansikatu Okulunda Prof. Ritva Kantelinen ile toplantı, “Yabancı Dil Öğretimi ve Öğretmen Eğitimi” Şehir dışında bulunan Heinavaara Okulunun ziyaret edilmesi Şehir dışında bulunan Heinavaara Okulunun ziyaret edilmesi Heinavaara Okulunda öğle yemeği Lansikatu Okuluna dönüş

Doğu Finlandiya Üniversitesi Joensuu Kampüsüne 09-13.11.2010 Tarihleri Arasında Yapılan

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

ÇALIŞMA ZİYARETİNDEN BAZI GÖRÜNTÜLER VE NOTLAR

35

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Çalışma ziyaretinde, ziyaret katılımcıları ve uygulama okulu öğretmenlerinin Lansikatu Uygulama Okulunda yaptıkları çalışma toplantısı sonrasından bir görünüm

36

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Ziyaret edilen Heinavaara Okulundan bir görünüm. Bilgisayar ve internet erişimi özel sınıflar yerine okulun genel salon ve koridorlarında sağlanmaktadır.

37

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Ziyaret edilen Heinavaara Okulunun koridorundan bir dersliğin görünümü.

Sınıf içinde yapılan çalışmaları koridordan geçerken görmek ve gözlemlemek mümkün.

38

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Tulliportti Uygulama Okulunun müzik uygulama salonundan bir görünüm. Öğrenciler müzik derslerinde yaptıkları çalışmaları, ugulamalı olarak sunma imkanı bulabilmekteler.

39

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Okullarda kullanılan öğrenci sıra ve masaları. Tekli olan sıra ve masaların öğrencilerin boyuna göre ayarlanabilmesi ve öğrencilerin ders araç-gereçlerini yerleştirebileceği şekilde kapaklı olması dikkat çekmektedir.

40

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Tulliportti Uygulama Okulunun koridorlarından bir görünüm. Okul koridorlarında öğrencilerin teneffüslerde dinlenmeleri ve oturmaları için geniş alanlar bulunmaktadır.

41

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Tulliportti Uygulama Okulunda “Ders Gözlemleme” çalışması kapsamında Fen ve Teknoloji dersinden bir görünüm.

42

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Tulliportti Uygulama Okulunda “Ders Gözlemleme” çalışması kapsamında Müzik dersinden bir görünüm. Öğrencilere yaptıkları çalışmaları dijital ortamda kaydetme ve dinleme fırsatı sunulabilmektedir.

43

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Lansikatu Uygulama Okulunda yapılan çalışma toplantısından bir görünüm.

44

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Ziyaret edilen Heinavaara Okulunun koridorundan bir görünüm. Kütüphanenin öğrencilerin rahatlıkla ulaşmalarına imkan verecek şekilde koridora yerleştirilmiş olması dikkat çekmektedir.

45

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Tulliportti Uygulama Okulunda “Ders Gözlemleme” çalışması kapsamında İngilizce dersinden bir görünüm. Dersler sırasında uygulamalı grup çalışmalarına önem verilmektedir.

46

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Tulliportti Uygulama Okulunun koridorlarından bir görünüm. Öğrenciler serbest zamanlarında okulun koridorunda dinlenebilmekteler.

47

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Lansikatu Uygulama Okulunun bir dersliğinde eğitim öğretim çalışmalarında kullanılan eğitim teknolojilerinden bir görünüm. Öğretim çalışmalarında görselliğe önem verilmektedir.

48

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Ziyaret edilen Heinavaara Okulunda öğrenci sıra ve masalarından bir görünüm. Masaların, ders esnasında yapılan etkinliklere göre farklı şekillerde konumlandırılmaya olanak sağlayabilmesi dikkat çekmektedir.

49

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Lansikatu Uygulama Okulunun koridorundan bir görünüm. İnternet bağlantılı bilgisayarlar ve kütüphane açık alanda bulunmaktadır.

50

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Lansikatu Uygulama Okulunun koridorunda bulunan kütüphaneden bir görünüm.

51

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Ziyaret edilen Heinavaara Okulu Müdürü ve çalışma ziyareti katılımcıları.

52

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Finlandiya Öğretmen Yetiştirme Sistemi Seminerinden bir görünüm.

53

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Ziyaret edilen Heinavaara Okulunun resim ve ağaç işleri atölyesinden bir görünüm. Tüm eğitim kademelerinde, öğrencilerin psikomotor becerilerinin geliştirilmesi amacıyla atölye eğitimlerine önem verilmektedir.

54

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Tulliportti Uygulama Okulundaki “Ders Gözlemleme” çalışması kapsamında müzik dersinden bir görünüm.

55

Finlandiya'da Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi

Lansikatu Uygulama Okulu birinci sınıf dersliğinden bir görünüm. Okuma yazma çalışmalarında ses öğretiminde eğitim teknolojileri ve diğer görsellerin kullanımına önem verilmektedir.

56