PODRÓŻ
N A
W SCHÓD
Maxim Kuzmenko — Stacja Centrum w ramach projektu Metrobunkier / Centre Station within the Metrobunker project, CHISINAU – Art,
Research
in
the
Public
Sphere, 2010. Photo:
Maxim
Kuzmenko
142
Reformy
polityczne
spowodowane
wydarzeniami
z
7
kwietnia
przyniosły
szereg
zmian,
które
dziś
są
coraz
wyraźniej
podawane
w
wątpliwość
przez
społeczeństwo.
Masowe
protesty
przybrały
na
sile
po
ogłoszeniu
wyników
wyborów
parlamentarnych
z
kwietnia
2009
roku,
po
których
demonstranci,
w
dużej
części
młodzież
i
studenci,
zażądali
zmiany
systemu
politycznego
w
Republice
Mołdawii.
Istnieje
uderzające
podobieństwo
wydarzeń
z
kwietnia
2009
do
tych,
które
naznaczyły
koniec
lat
80.,
kiedy
seria
wystąpień
społecznych
–
tzw.
kręgów
(publiczne
czytanie),
koncertów,
demonstracji
i
marszów
ulicznych
–
połączyła
się
w
przesłanie
skierowane
przeciwko
totalitarnej
polityce
szerzonej
przez
komunistyczne
rządy
MSRR
(Mołdawskiej
Socjalistycznej
Republiki
Radzieckiej).
Te
działania
i
wydarzenia,
niektóre
o
ładunku
kulturalnym,
doprowadziły
w
końcu
do
istotnych
zmian
w
orientacji
politycznej
państwa,
w
ustawodawstwie,
narzuciły
inne
symbole
państwowe
(flaga,
hymn
itd.),
których
kulminacją
było
ogłoszenie
niepodległości
(27
sierpnia
1991).
W
odróżnieniu
od
wydarzeń
sprzed
dwóch
dziesięcioleci
(do
których
w
znacznym
stopniu
przyczynił
się
również
rozpad
ZSRR)
te
niedawne
doprowadziły
tylko
do
roszady
w
systemie
politycznym,
podczas
gdy
reguły
gry
pozostały
takie
same. Jeżeli
odnosimy
się
do
okresu
bezpośrednio
poprzedzającego
rok
1991,
a
zwłaszcza
do
tego
po
1991
roku,
nie
ma
wątpliwości,
że
definicja
sfery
publicznej
Habermasa1
nie
odpowiada
rzeczywistości.
Ta
idealistyczna
burżuazyjna
koncepcja,
opierająca
się
na
uniwersalizmie
i
racjonalności,
nie
wyjaśnia
fragmentaryzacji
społeczeństwa
ponowoczesnego,
dlatego
jest
już
nieaktualna.
Jednocześnie
aspiracje
społeczeństwa
Republiki
Mołdawii
po
proklamowaniu
niepodległości
i
transformacji
w
nowe
demokratyczne
państwo
nie
zmaterializowały
się
ani
w
okresie
lat
90.,
kiedy
władzę
przejmowały
kolejno
różne
formacje
polityczne
(od
prawej
do
lewej
strony
politycznego
spektrum),
ani
w
okresie
rządów
koalicji
liberalno-demokratycznej
utworzonej
pod
koniec
lat
90.
Postulaty
obywateli
nie
spełniły
się
nawet
po
roku
2001,
kiedy
na
skutek
nagłej
zmiany
układu
sił
w
parlamencie
do
władzy
doszła
PKRM
(Partia
Komunistów
Republiki
Mołdawii);
sytuacja
nie
zmieniła
się
również
po
2004
roku,
pomimo
iż
na
skutek
reformy
zmieniła
się
ona
w
partię
działającą
na
zasadach
kapitalistycznych.
Żaden
z
tych
wszystkich
systemów
politycznych
nie
wykazał
się
promowaniem
i
rozszerzaniem
sfery
publicznej
jako
THE
J OURNEY
T O
T HE
E AST
możliwego
obszaru
debaty
oraz
otwartych
i
demokratycznych
negocjacji
pomiędzy
społeczeństwem
a
władzą. Zagadnienia
te,
jak
również
niepewna
sytuacja
sfery
publicznej
w
obszarze
postkomunistycznym
w
okresie
po
upadku
muru
berlińskiego
były
rozpatrywane
w
2010
roku
w
ramach
projektu
KISZYNIÓW
–
Sztuka,
Badania
w
Sferze
Publicznej 2.
Platforma
badań
transdyscyplinarnych
uruchomiona
podczas
tego
projektu
miała
za
zadanie
analizowanie
sprzeczności
politycznych
i
gospodarczych,
które
można
odnaleźć
w
różnych
modelach
zarządzania
przestrzenią
publiczną.
Spośród
projektów,
które
powstały
w
efekcie,
postanowiłem
wymienić
w
tym
tekście
jedynie
kilka,
które
dotyczą
artystów
wybranych
do
udziału
w
wystawie
„P
W”
w
Białymstoku
w
2011
roku. Tak
więc
dwa
dziesięciolecia
po
uzyskaniu
niepodległości
(1992),
w
okresie
niestabilności
i
transformacji
w
kierunku
systemu
demokratycznego,
teoretycy
oraz
artyści
wizualni
biorący
udział
w
projekcie
postawili
sobie
za
zadanie
zbadanie
i
analizę
sytuacji,
w
których
sfera
publiczna
byłaby
dzisiaj
możliwa.
Brak
pojęcia
„sfery
publicznej”
w
Mołdawskiej
SRR
nie
tylko
stworzył
próżnię
w
odniesieniu
do
pojęcia
„publiczny”,
ale
otworzył
też
drogę
do
niestabilności
politycznej
i
antagonizmu,
w
dużej
mierze
na
tle
etnicznym.
Z
drugiej
strony,
o
ile
zaraz
po
1989
roku
i
w
latach
90.
istniał
niejasny
obszar
wolności
wypowiedzi,
to
pomiędzy
rokiem
2001
a
2008
(okres
rządów
PKRM,
od
2004
w
sojuszu
z
PPCD)
powstała
próżnia
w
odniesieniu
do
przestrzegania
praw
człowieka.
Zapanował
klientelizm,
zaś
miejsce
cenzury
zajął
szereg
innych
uregulowań 3.
Tak
więc
łatwo
zrozumieć,
dlaczego
w
trakcie
dwóch
dziesięcioleci
społeczeństwo
zostało
uwikłane
w
mechanizm,
w
którym
różne
platformy
polityczne
otwarcie
walczą
o
elektorat,
podczas
gdy
środki
masowego
przekazu
są
używane
wyłącznie
jako
narzędzia
handlu
kapitałem
politycznym,
zaś
społeczeństwu
przypada
rola
pasywnego
widza.
W
zasadzie
dzisiaj
można
stwierdzić,
że
nie
istnieje
tylko
„jedna
publiczność”,
lecz
konfiguracja
wielu
„publiczności”
i
„kontrpubliczności”
będących
w
ciągłej
przemianie,
zaś
model,
według
którego
sfera
publiczna
jest
czymś
istniejącym,
co
czeka
tylko
na
zdobycie,
jest
fikcją.
Według
Olivera
Marcharta
sfera
publiczna
nie
jest
przestrzenią
w
sensie
fizycznym
ani
w
sensie
instytucjonalnym
(taką,
jaką
są
media
bądź
strefy
bezpieczeństwa
dla
pieszych) 4.
W
kontekście
pewnej
estetyki
sfery
publicznej
Marchart
wspo-
143
mina,
iż
w
rzeczywistości
sfera
publiczna
powstaje
i
odtwarza
się
zawsze
w
momencie
sporu.
Tam,
gdzie
istnieje
konflikt
lub,
dokładniej,
antagonizm,
tam
mamy
sferę
publiczną;
tam,
gdzie
konflikt
znika,
stamtąd
znika
też
sfera
publiczna.
Przykładem
tego
rodzaju
przejawu
sfery
publicznej
mogą
być
wydarzenia
z
7
kwietnia
2009,
które
doprowadziły
jedynie
do
zmian
powierzchownych,
a
nie
do
rzeczywistej
zmiany
położenia
społeczeństwa
i
elit
politycznych,
która
zmaterializowałaby
się
w
decyzjach
i
akcjach
rzeczywiście
demokratycznych.
Do
tej
pory
utrzymuje
się
cały
szereg
niejasności
co
do
przejrzystości
aktu
politycznego
i
zarządzania
politykami
Dumitru Oboroc — Gra
z
pamięcią.
Jak
wytłumaczyć
pomnik
narodu?
/
Playing
with
publicznymi.
memory.
How
to
explain
a
monument
to
the
people?, CHISINAU – Art,
Research
in
the
Public
Sphere,
2010.
Photo:
Dumitru
Oboroc
Tak
więc
niektóre
aspekty
przemian
demokratycznych,
jakie
zaszły
w
obszarze
postkomunistycznym,
i
sposób,
w
jaki
te
przemiany
wpłynęły
na
krytyczny
dyskurs
dotyczący
sfery
publicznej,
znalazły
odzwierciedlenie
w
pracach
stanowiących
wkład
uczestników
do
projektu
KISZYNIÓW
–
Sztuka,
Badania
w
Sferze
Publicznej.
Należą
do
nich
projekty
Dumitru
Oboroca,
Tatiany
Fiodorovej
i
Maxima
Kuzmenko.
„Gra
z
pamięcią.
Jak
wytłumaczyć
pomnik
narodu?”
Dumitru
Oboroca
(RO)
jest
interwencją,
w
której
artysta
zaproponował
redefinicję
pomników
wzniesionych
w
czasach
sowieckich
poprzez
czasową
zmianę
ich
nazw.
Według
artysty
redefinicja
ta
jest
absolutnie
konieczna,
ponieważ
obecne
znaczenie
pomników
jest
anachroniczne
i
służy
ideologii
totalitarnej.
Maxim Kuzmenko (MD) zainaugurował
Stację
Centrum
w
ramach
projektu
„Metrobunkier”,
który
zakładał
systematyzację
i
hybrydyzację
niezbadanej
dotychczas
sieci
katakumb
oraz
schronów
przeciwlotniczych
wybudowanych
jeszcze
w
okresie
zimnej
wojny.
Artysta
przedstawił
ideę
stworzenia
metra,
które
łączyłoby
PODRÓŻ
N A
W SCHÓD
dzielnice
Kiszyniowa,
aby
usprawnić
i
ułatwić
transport
publiczny.
Model
praktyki
uczestniczącej
został
zastosowany
przez
Tatianę
Fiodorovą
(MD) w
projekcie
„Romashka”,
który
dotyczył
tarasu
na
ostatniej
kondygnacji
wieżowca
nazywanego
potocznie
„Romaşka”
(rumianek),
zbudowanego
w
latach
70.
w
dzielnicy
Botanica
w
Kiszyniowie
(ul.
Testimiţeanu
29/2).
W
tej
przestrzeni,
niezmienionej
od
powstania
budynku,
artystka
postanowiła
stworzyć
Centrum
Rozrywki
i
Rekreacji
„Romashka”,
zaś
celem
projektu
było
ożywienie
przy
pomocy
lokatorów
pierwotnej
funkcji
tej
przestrzeni.
W
tym
przypadku
artyści
uczestniczący
w
projekcie
pełnili
rolę
agentów
procesu
tworzenia
i
rozszerzania
przestrzeni
publicznej
w
jej
znaczeniu
politycznym,
zamierzając
zidentyfikować
procesy
stojące
za
przemianami
miejskimi.
Aby
ukazać
w
szerszym
kontekście
sposób,
w
jaki
klasa
polityczna
z
Republiki
Mołdawii
traktuje
sferę
publiczną,
postanowiłem
przedstawić
serię
akcji
artystycznych,
które
odniosły
się
krytycznie
do
sytuacji
i
wydarzeń
z
okresu
władzy
PKRM.
Bohaterem
kuriozalnego
zdarzenia
(22–23
grudnia
2007)
była
choinka
świąteczna
zakupiona
przez
kiszyniowski
Ratusz,
która
stała
się
przedmiotem
konfliktu
pomiędzy
władzą
centralną
a
Urzędem
Miasta
Kiszyniowa.
Konflikt
polegał
na
tym,
że
liberalne
władze
lokalne
chciały
postawić
choinkę
na
Boże
Narodzenie,
podczas
gdy
rząd
komunistyczny
domagał
się,
aby
drzewko
postawiono
nie
wcześniej
niż
w
Sylwestra,
i
ostatecznie
zmusił
władze
porządkowe
(stołeczną
policję)
do
podjęcia
działań
przeciwko
administracji
lokalnej
z
Kiszyniowa.
Wkrótce
potem,
w
styczniu
2008
roku,
grupa
artystów
–
Victor
Ciobanu,
Vladimir
Us,
Andrei
Gamart,
Alexandru
Raevski,
Ghenadie
Popescu
i
Tatiana
Fiodorova
–
zainicjowała
akcję,
której
celem
było
krytyczne
odniesienie
się
do
tej
sytuacji,
poniekąd
komicznej
i
absurdalnej.
Polegała
ona
na
symbolicznym
zasadzeniu
przed
siedzibą
Rządu
uschniętych
(i
pomalowanych
na
czerwono)
choinek
znalezionych
na
śmietnikach,
odnosząc
się
w
ten
sposób
do
praktyki
upolitycznienia
laickiego
zwyczaju.
Różne
modele
teoretyczne
i
codzienne
wydarzenia
polityczne
zwracają
uwagę
na
fakt,
że
to,
co
kiedyś
było
wyobrażane
w
sposób
idealistyczny
jako
homogeniczna
publiczność,
dzisiaj
jest
jasno
postrzegane
jako
dalekie
od
podzielania
wspólnych
zainteresowań
i
praw
do
równego
dostępu
–
toteż
pytanie
o
utopijną
naturę
przestrzeni
publicznej
staje
się
rzeczywiście
pilne 5.
Zatem
kilka
czynni-
144
ków
wskazuje
na
konieczność
budowy
od
podstaw
koncepcji
sfery
publicznej,
zwłaszcza
jeżeli
chcemy
zrozumieć
niektóre
aspekty
polityczne
tej
sfery.
Dojście
do
władzy
i
konsolidacja
systemów
demokratycznych
wniosły
nowego
ducha
do
tego
procesu,
zaś
głos
społeczeństwa
obywatelskiego
przyczynił
się
do
promowania
wolności
i
rozszerzenia
sfery
publicznej
w
szeregu
państw
sąsiednich
o
podobnej
drodze
historycznej
i
politycznej.
Casus
Mătăsaru
jest
kolejnym
wymownym
przykładem
krytyki
słabości
systemu
politycznego
oraz
niezwykle
wąskiej
przestrzeni
dyskursu
między
społeczeństwem
obywatelskim
a
władzą.
Anatol
Mătăsaru,
programista
komputerowy,
używając
twórczych
środków
ekspresji,
przekształcił
się
w
nieugiętego
krytyka
skorumpowanego
systemu
wprowadzonego
przez
rządy
PKRM.
W
latach
2008–2009
Mătăsaru
zorganizował
serię
samotnych
protestów:
przebrany
we
własnoręcznie
wykonane
kostiumy
sięgał
po
praktyki
wywodzące
się
z
tradycji
teatru
świeckiego.
Czasami
towarzyszyła
mu
świnia
przebrana
za
prokuratora
(„porkurator”)
i
osioł
przebrany
za
policjanta
(„mulicjant”).
Za
pomocą
skromnych
środków,
sloganów
i
tekstów
wielokrotnie
krytykował
nadużycia
instytucji
porządku
publicznego
i
Ministerstwa
Sprawiedliwości.
Jego
wystąpienia
zazwyczaj
kończyły
się
interwencją
sił
porządkowych.
Nieprzejednana
postawa,
jak
również
używane
środki
sprawiają,
że
działania
Mătăsaru
współgrają
z
działaniami
artystów,
którzy
uprawiają
performance
i
sztukę
akcji,
dążąc
do
rozszerzenia
sfery
publicznej
i
dialogu
z
władzami
państwa. Powracając
do
przygód
świątecznej
choinki
zarekwirowanej
na
zlecenie
polityków,
można
uznać,
iż
sygnalizują
one
symboliczne
zderzenie
pomiędzy
siłami
rządowymi
a
władzami
lokalnymi
Kiszyniowa
(reprezentującymi
siły
opozycyjne),
które
unaoczniło
napięcia
i
polaryzację
klasy
politycznej
Republiki
Mołdawii.
Z
kolei
casus
Anatola
Mătăsaru
jest
przykładem
konfrontacji
społeczeństwa
obywatelskiego
z
władzami
państwa
(w
tym
przypadku
policją
i
Ministerstwem
Sprawiedliwości),
podobnie
jak
wydarzenia,
które
nastąpiły
po
interwencji
zatytułowanej
„Gra
z
pamięcią.
Jak
wytłumaczyć
pomnik
narodu?”
zrealizowanej
przez
Dumitru
Oboroca
(RO),
której
przedmiotem
był
pomnik
Bohaterów
Komsomołu
Leninowskiego.
Interwencja
artysty
polegała
na
redefinicji
pomników
wzniesionych
w
okresie
sowieckim
poprzez
zmianę
nazw,
które
noszą.
W
momencie
nanoszenia
THE
J OURNEY
T O
T HE
E AST
tymczasowej
nazwy
artysta
został
zatrzymany
przez
siły
porządkowe
i
eskortowany
na
komisariat
policji,
gdzie
przez
kilka
godzin
był
przesłuchiwany
wraz
ze
swoją
asystentką.
Potem
ich
zwolniono,
ale
dopiero
po
skonfiskowaniu
dokumentów
i
materiałów
(oryginału
zezwolenia
władz
na
tę
interwencję
publiczną,
wydanego
Centrum
KSAK
oraz
farby
fluorescencyjnej,
pędzli
itd.).
Później
wyszło
na
jaw,
że
policja
została
powiadomiona
przez
aktywistów
powiązanych
z
PKRM,
którzy
następnego
dnia
usunęli
ślady
interwencji,
uznając
ją
za
akt
wandalizmu.
Ten
incydent
wskazuje
na
inne
symboliczne
zderzenie,
tym
razem
pomiędzy
twórczością
artystyczną
a
elementami
nostalgicznymi
społeczeństwa
Mołdawii.
Wysiłki
mające
na
celu
podniesienie
świadomości
publicznej
w
Mołdawii
za
pośrednictwem
lewicowych
polityków
i
metod
nie
będą
miały
żadnego
efektu
pozytywnego
tak
długo,
jak
długo
część
społeczeństwa
utożsamia
się
ze
zbiorową
mentalnością,
która
wyszła
z
użycia.
Tego
rodzaju
postawy
są
utrzymywane
w
społeczeństwie
przez
wspólnoty,
które
chwilowo
są
odporne
na
zmiany
i
które
postrzegają
interwencje
artystyczne
jako
zagrożenie,
podchodząc
do
nich
wyłącznie
z
pozycji
antagonistycznej. Odnosząc
się
do
znaczenia
protestów
z
kwietnia
2009
roku,
w
efekcie
których
PKRM
została
odsunięta
od
władzy,
można
stwierdzić,
że
stanowiły
one
szansę
zarówno
na
wyrażenie
demokratycznych
aspiracji
społeczeństwa,
jak
również
na
transformację
sfery
publicznej
w
ujęciu,
które
wykraczałoby
poza
model
Habermasa
promowany
przez
systemy
polityczne
Europy
Wschodniej.
Zaraz
potem,
w
okresie
gdy
AIE
znajdowała
się
u
władzy,
miało
miejsce
rozszerzenie
przestrzeni
wolnej
wypowiedzi
poprzez
pojawienie
się
mediów
o
nowym
obliczu
(Publica
TV,
Jurnal
TV,
inne
stacje
radiowe,
czasopisma,
gazety
etc.),
które
promują
polityki
otwarcia
i
zwyczaje
debaty
publicznej.
Jednakże
pomimo
tych
pozytywnych
zmian
nowi
politycy
uruchomili
również
inicjatywy
o
charakterze
odwetowym,
domagając
się
obowiązkowych
zmian
w
przestrzeni
publicznej
polegających
na
wyburzaniu/przenoszeniu
pomników
czy
usunięciu
z
mapy
miasta
niektórych
budynków
oraz
kompleksów
architektonicznych
o
znaczeniu
historycznym.
Takie
tendencje
są
kontrproduktywne,
ponieważ
prowadzą
do
rewizji
historii,
tak
jak
to
miało
miejsce
w
okresach
wcześniejszych;
jeśli
zaś
rewizja
ta
staje
się
bieżącą
praktyką,
niesie
ona
za
sobą
zacieranie
pamięci
zbiorowej
i
sterylizację
przestrzeni
miejskiej.
145
Analizując
przypadek
sfery
publicznej
nazywanej
„światem
sztuki”,
Simon
Sheikh
pyta:
„Jakie
są
jej
granice
i
jak
może
być
używana
w
sposób
strategiczny,
aby
przyłączyć
się
do
innych
sfer
publicznych?”.
Powstaje
wreszcie
problem
zakresu,
w
jakim
dzieła
sztuki
i
refleksje
na
temat
sztuki
mogą
wpływać
na
te
różne
sfery
–
z
jednej
strony
obierając
jako
punkt
wyjścia
specyficzny
fragment
świata
sztuki,
a
z
drugiej
włączając
się
pośrednio
lub
bezpośrednio
w
inne
sfery 6.
Akcje
zrealizowane
przez
młodych
artystów
w
odpowiedzi
na
zarekwirowanie
bożonarodzeniowej
choinki,
akcje
w
sferze
publicznej
Anatola
Mătăsaru,
podobnie
jak
działania
artystyczne
prowadzone
przez
artystów
wizualnych
w
ramach
projektu
KISZYNIÓW
stanowiły
szereg
sytuacji
odnoszących
się
do
polityk
promowanych
przez
władze,
wykorzystujących
różne
środki
twórcze,
co
razem
stworzyło
interferencję
z
innymi
sferami
społeczeństwa. Podsumowując,
możemy
powiedzieć,
iż
promowanie
projektów
sztuki
współczesnej
i
działań
związanych
z
badaniem
sfery
publicznej
obecnie,
w
erze
globalizacji
oraz
agresywnego
społeczeństwa
kapitalistycznego,
które
zredukowało
rolę
sztuki
do
funkcji
czysto
dekoracyjnej,
pilnie
wymaga,
aby
sztuka
wizualna
stała
się
instrumentem
krytycznego
zaangażowania
z
powiązaniami
politycznymi
i
społecznymi
oraz
aktywniejszym
udziałem
w
pozostałych
sferach.
Obecna
sytuacja
w
Republice
Mołdawii,
dwa
lata
po
wydarzeniach
z
7
kwietnia,
z
nowym
rządem,
który
zapowiedział
duże
zmiany
w
społeczeństwie,
raczej
utajniła
proces
podejmowania
decyzji,
stanowi
również
okres
pełen
nieporozumień
między
członkami
koalicji
AIE 7.
Nie
można
stwierdzić,
że
nie
ma
woli
otwarcia
i
reform,
ale
wiele
z
tych
żądań
i
oczekiwań
pozostaje
tylko
deklaracjami
i
jest
kamuflowanych
przez
slogany
i
projekcje
przyszłości,
zaś
rozwój
sfery
publicznej
w
jej
zaktualizowanym
znaczeniu
wciąż
jest
postulatem,
który
powinien
zostać
zrealizowany
na
wszystkich
poziomach
(na
ulicach,
w
internecie,
mass
mediach
itd.). Kiszyniów,
16
maja
2011
PODRÓŻ
N A
W SCHÓD
146
—
Andrei
Gamart,
Alexandru
Raevski,
Ghenadie
Popescu,
Victor
Ciobanu,
Vladimir Us, Tatiana Fiodorova — Czerwona
choinka
/
Red
Christmas
Tree
– akcja na placu Zgromadzenia Narodowego w Kiszyniowie / action
in
the
National
Assembly
Square
in
Chisinau,
2008.
Photo:
Vladimir
Us
(http://www.oberliht.com/gm/)
Tatiana Fiodorova — Romashka,
inauguracja
Centrum
Rozrywki
i
Rekreacji
„Romashka”
na
ostatniej
kondygnacji
wieżowca
/
launch
of
“Romashka”
Centre
for
Entertainment
and
Recreation,
attic
of
the
tower
building, CHISINAU – Art,
Research
in
the
Public
Sphere, 2010. Photo:
Tatiana
Fiodorova
1
Jürgen
Habermas,
Strukturalne
przeobrażenia
sfery
publicznej.
Warszawa,
2007
(oryginalnie
opublikowane
jako
Strukturwandel
der
Öffentlichkeit,
1962). 2
CHIŞINĂU
–
Artă,
Cercetare
în
Sfera
Publică,
projekt
organizowany
przez
K SAK
–
C entrum
Sztuki
Współczesnej
w
K iszyniowie.
Szczegóły
projektu:
http://www.art.md/2010/ sfera_publica.html 3
Kanał
T V
S TILL
nie
otrzymał
licencji
na
emisję,
zaś
T VR
utraciła
licencję
na
r zecz
C anal
2
Plus.
4
Oliver
Marchart,
Estetica
sferei
publice
[Estetyka
s fery
publicznej].
„Observator
Cultural”
nr
389,
wrzesień
2007.
5
Suzana
Milevska,
Ce
este
atit
de
public
in
legatura
cu
arta
publica?
[Co
jest
tak
publicznego
w
odniesieniu
do
sztuki
publicznej?].
„Observator
Cultural”
nr
389,
wrzesień
2007. 6
Simon
Sheikh,
In
locul
sferei
publice?
sau
lumea
fragmentata
[ W
miejscu
s fery
publicznej?
bądź
ś wiat
pofragmentowany].
„Observator
Cultural”
nr
389,
wrzesień
2007. 7
AIE
(PD
–
Partia
Demokratyczna,
PL
–
Partia
Liberalna
i
PLDM
–
Partia
Liberalno-Demokratyczna
Mołdawii).
Political
reforms
triggered
by
the
events
of
7
April
brought
a
series
of
changes,
which
today
are
evidently
being
challenged
in
the
society.
Mass
protests
have
gained
momentum
as
a
result
of
the
parliamentary
election
results
announced
in
April
2009,
after
which
the
demonstrators,
most
of
them
young
people
and
students,
have
requested
a
change
in
the
political
regime
of
the
Republic
of
Moldova.
There
is
a
striking
similarity
between
the
events
of
April
2009
and
the
ones
which
marked
the
late
80s,
when
a
series
of
actions
of
the
people
–
circles
(public
readings),
concerts,
demonstrations
and
street
marches
–
were
consolidated
in
a
message
directed
against
political
totalitarianism
promoted
by
the
communist
government
of
the
SSRM
(Soviet
Socialist
Republic
of
Moldova).
Those
actions
and
events,
some
of
them
with
cultural
significance,
caused
major
changes
in
the
political
orientation
of
the
country
in
the
legislation.
New
symbols
(flag,
anthem
etc.)
were
installed,
culminating
with
the
proclamation
of
independence
(27
August
1991).
Unlike
the
events
which
took
place
two
decades
ago
(the
collapse
of
the
USSR
had
a
major
contribution),
the
latest
ones
generated
just
a
shuffle
in
the
political
system,
while
the
rules
remain
the
same. When
referring
to
the
period
just
before
1991,
and
especially
the
one
after
1991,
there
is
no
doubt
that
the
definition
of
public
sphere
given
by
Habermas1
does
not
correspond
to
the
reality.
In
this
way,
that
idealist
bourgeois
model
and
concept
based
on
universality
and
rationality,
which
does
not
explain
the
fragmentation
of
postmodern
society,
ceases
to
be
current.
At
the
same
time,
the
aspirations
of
the
Moldovan
society
after
the
proclamation
of
independence
and
the
transformation
into
a
new,
democratic
country
did
not
materialize
during
the
90s
when
the
liberal-democratic
coalition
was
in
government.
Citizens’
wishes
were
not
fulfilled
even
after
2001,
when
the
CPRM
(Communist
Party
of
the
Republic
of
Moldova)
came
to
power
by
way
of
a
coup
de
theatre
in
the
parliament.
The
situation
did
not
change
after
2004,
although
after
a
reform
the
party
turned
into
one
based
on
capitalist
principles.
None
of
these
political
regimes
has
excelled
in
promoting
and
expanding
the
public
sphere
as
an
area
of
debate
and
of
open
and
democratic
negotiation
between
the
society
and
the
authority.
In
2010,
as
a
part
of
the
project
CHISINAU
–
Art,
Research
in
the
Public
Sphere 2
this
plurality
of
as-
THE
J OURNEY
T O
T HE
E AST
pects
was
analyzed,
as
well
as
the
precariousness
of
the
public
sphere
within
the
post-socialist
area
at
the
time
of
the
fall
of
the
Berlin
wall.
The
transdisciplinary
research
platform
launched
during
this
project
aimed
to
analyze
the
political
and
economical
contradictions
which
can
be
identified
in
various
management
patterns
within
the
public
area.
The
outcome
consists
of
several
projects,
and
I
consider
it
necessary
to
mention
in
this
context
just
a
few,
namely
the
ones
signed
by
the
artists
selected
to
participate
in
the
2011
exhibition
“T
J
E”
(Bialystok,
Poland). Thus,
two
decades
after
becoming
independent
(1992)
and
during
an
unstable
period
of
transition
towards
a
democratic
regime,
the
theorists
and
visual
artists
who
took
part
in
the
project
have
set
upon
studying
and
analyzing
the
present-day
situations
where
a
public
sphere
will
be
possible.
The
lack
of
the
notion
of
“public
sphere”
in
the
SSRM
not
only
created
a
vacuum
regarding
the
notion
of
“public”
but
also
opened
the
door
for
political
instability
and
antagonism,
mostly
based
on
ethnic
criteria.
On
the
other
hand,
whilst
immediately
after
1989
and
also
during
the
90s
there
was
a
vague
freedom
of
expression,
between
2001–2008
(during
PCRM
rule,
in
alliance
with
the
CDPP)
a
vacuum
occurred
regarding
compliance
with
human
rights.
Clientelism
was
a
regular
occurrence,
and
a
series
of
regulations
replaced
censorship. 3
Therefore
it
is
easy
to
understand
the
reason
why
for
two
decades
the
society
was
entangled
in
a
mechanism
within
which
various
political
platforms
were
openly
competing
for
votes,
while
the
mass
media
were
exclusively
used
as
tools
for
the
conveyance
of
political
capital,
thus
rendering
the
society
a
passive
spectator. Actually,
today
one
can
say
that
there
is
not
only
“one
public”
but
a
configuration
of
multiple
“publics”
and
“counterpublics”
in
continuous
transformation,
and
it
is
erroneous
to
believe
in
the
pattern
of
an
existing
public
sphere,
which
only
waits
to
be
conquered.
According
to
Oliver
Marchart,
the
public
sphere
is
not
a
space
in
a
physical
sense
nor
an
institutional
space
(as
mass
media
or
pedestrian
recourses). 4
In
the
context
of
the
aesthetic
of
the
public
sphere,
Marchart
mentions
that
the
public
sphere
is
actually
always
occurring
and
recurring
in
conflictual
situations.
Where
there
is
a
conflict,
or
more
precisely,
antagonism,
there
is
a
public
sphere.
When
they
disappear,
the
public
sphere
disappears.
An
example
of
this
type
of
occurrence
of
the
public
sphere
can
be
the
events
of
7
April
2009,
which
147
caused
only
a
superficial
change,
not
a
real
repositioning
of
the
society
and
political
elite.
This
would
have
manifested
itself
in
truly
democratic
decisions
and
actions.
For
the
time
being
a
whole
spectrum
of
vagueness
persists
regarding
the
transparency
of
the
political
act
and
the
management
of
public
politics. Thus,
some
aspects
of
the
democratic
transition
that
took
place
in
the
post-communist
area
and
the
changes
affecting
the
critical
discourse
referring
to
the
public
sphere
were
reflected
in
the
contributions
of
participants
to
the
project
CHISINAU
–
Art,
Research
in
the
Public
Sphere.
These
included
projects
by
Dumitru
Oboroc,
Tatiana
Fiodorova
and
Maxim
Kuzmenko.
“Playing
with
memory.
How
to
explain
a
monument
to
the
people?”
by
Dumitru Oboroc
(RO)
is
an
intervention
by
which
the
artist
proposed
a
re-signification
of
the
monuments
erected
in
Soviet
times,
by
temporarily
changing
the
names
they
bear.
According
to
the
artist,
this
re-signification
is
desperately
needed
because
the
current
meaning
of
the
monuments
is
anachronistic
and
serves
a
totalitarian
ideology.
Maxim Kuzmenko (MD)
inaugurated
Centre
Station
within
the
“Metrobunker”
project,
which
involves
a
project
of
systematization
and
hybridization
of
an
unexplored
network
of
catacombs
and
bomb
shelters
built
during
the
Cold
War.
Basically,
the
artist
came
up
with
the
idea
of
setting
up
an
underground
to
connect
Chisinau
Municipality
districts
in
order
to
ease
and
facilitate
public
transport.
A
participatory
model
of
practice
was
used
by
Tatiana Fiodorova (MD)
in
the
“Romashka”
project,
whose
reference
point
was
the
attic
of
building
called
the
“Romaşka”
(camomile)
in
oral
culture,
built
in
the
70s
in
the
Botanica
district
of
Chisinau
(29/2
Testimiţeanu
Street).
In
this
space,
which
remained
inert
since
the
inauguration
of
the
building,
she
decided
to
establish
the
“Romashka”
Centre
for
Entertainment
and
Recreation
with
the
aim
of
reviving
the
initial
function
of
that
space
with
the
help
of
the
residents.
In
this
case,
the
artists
who
participated
in
the
project
acted
as
agents
in
the
process
of
creation
and
expansion
of
public
space
in
its
political
sense
when
they
proposed
to
identify
the
processes
behind
urban
transformation. With
the
purpose
of
giving
some
contextual
examples
of
the
way
in
which
the
public
sphere
is
treated
by
the
political
class,
I
consider
it
appropriate
to
bring
into
the
discussion
a
series
of
artistic
actions
which
critically
addressed
a
series
of
events
from
the
time
when
the
CPRM
was
in
PODRÓŻ
N A
W SCHÓD
power.
The
protagonist
of
a
bizarre
event
(22–23
of
December,
2007)
was
a
Christmas
tree
purchased
by
the
Municipality
of
Chisinau,
which
became
the
fulcrum
of
a
conflict
between
the
central
government
and
the
City
Hall
of
Chisinau.
The
conflict
was
that
local
liberal
authorities
were
eager
to
unveil
the
Christmas
tree
on
Christmas,
while
the
communist
government
wanted
the
tree
to
be
installed
no
earlier
than
New
Year’s
Eve,
which
eventually
forced
the
security
forces
(city
police)
to
act
against
the
local
administration
of
Chisinau.
At
the
same
time,
in
order
to
address
this
situation
in
a
somehow
comic
but
also
absurd
way,
a
group
of
artists
consisting
of
Victor
Ciobanu,
Vladimir
Us,
Andrei
Gamart,
Alexandru
Raevski,
Ghenadie
Popescu,
and
Tatiana
Fiodorova
initiated
an
action
in
January
2008.
The
action
involved
a
symbolic
plantation
in
front
of
the
Government
building
of
dry
trees
(painted
red)
which
were
collected
from
trash
bins,
thus
making
a
point
about
the
usual
practice
of
politicizing
a
profane
tradition. Different
theoretical
models
and
everyday
political
events
have
highlighted
the
fact
that
what
was
once
idealistically
imagined
as
a
homogeneous
public
is
now
clearly
perceived
as
far
from
sharing
common
interests
and
equal
rights
of
access,
so
the
question
concerning
the
utopian
nature
of
the
public
space
becomes
truly
urgent. 5
Therefore,
several
factors
support
the
need
to
rebuild
the
foundations
of
the
public
sphere
concept,
especially
if
we
want
to
understand
some
political
aspects
of
the
public
sphere.
The
coming
to
power
and
consolidation
of
the
democratic
regime
have
brought
a
new
spirit
in
the
process,
and
the
voice
of
civil
society
had
its
role
in
promoting
freedoms
and
expanding
the
public
sphere
in
a
number
of
neighboring
countries
with
similar
historical
and
political
paths. Anatol
Matasaru’s
case
is
another
eloquent
example
of
criticism
addressed
against
the
weaknesses
of
the
political
system
and
the
extremely
narrow
field
of
dispute
between
civil
society
and
power.
Matasaru
is
a
simple
computer
specialist
who,
by
using
creative
means
of
expression,
has
turned
into
an
outspoken
critic
of
the
corrupt
system
of
government
installed
by
the
CPRM
government.
Between
2008
and
2009,
Matasaru
organized
a
series
of
solitary
protests
disguised
in
self-made
costumes,
using
a
practice
that
originates
in
the
tradition
of
profane
theatre,
in
some
situations
being
accompanied
by
a
pig
(dressed
up
as
a
prosecutor)
and
a
donkey
(dressed
up
as
a
police
officer).
148
By
way
of
modest
means,
and
also
with
the
use
of
slogans
and
texts,
he
repeatedly
criticized
abuses
of
public
institutions
and
of
the
Ministry
of
Justice,
being
generally
obstructed
in
exposing
his
views
by
security
forces.
By
his
intransigent
position
and
by
the
means
used,
Matasaru’s
actions
synchronize
with
the
efforts
of
artists
practicing
performance
art/public
actions
and
by
doing
so
intend
to
broaden
the
notions
of
the
public
sphere
and
of
dialogue
with
the
state
authorities. Returning
to
the
adventures
of
the
seized
Christmas
tree,
we
find
that
it
denotes
a
symbolic
clash
between
the
forces
of
the
government
and
the
local
authorities
of
Chisinau,
representing
oppositional
forces,
which
brought
about
visible
tensions
and
caused
a
polarization
of
the
political
class
of
the
Republic
of
Moldova.
At
the
same
time,
the
Matasaru
case
is
a
confrontation
between
civil
society
and
state
authorities
(in
this
case,
of
the
police
and
the
Ministry
of
Justice)
which
finds
a
parallel
with
the
events
that
followed
the
intervention
entitled
“Playing
with
memory.
How
to
explain
a
monument
to
the
people?”
by
Dumitru
Oboroc
(RO),
of
which
the
subject
was
the
monument
dedicated
to
the
Leninist
Comsomol
Heroes.
The
intervention
consisted
of
the
re-signification
of
monuments
erected
in
the
Soviet
period
by
temporarily
changing
their
titles.
Just
as
he
was
applying
the
temporary
title,
the
artist
was
stopped
by
security
forces
and
escorted
to
the
police
station,
where
he
was
interrogated
for
several
hours
along
with
his
assistant.
They
were
later
released,
but
only
after
police
seized
documents
and
materials
(the
original
copy
of
the
authorities’
approval
for
this
intervention
given
to
the
KSAK
Center,
fluorescent
paint,
brushes,
etc.).
It
later
occurred
that
the
police
had
been
notified
by
a
group
of
activists
affiliated
with
the
CPRM,
and
on
the
following
day,
the
artist’s
work
was
erased,
having
been
deemed
an
act
of
vandalism.
This
incident
points
to
a
different
symbolic
clash
between
the
creative
industry
and
the
nostalgic
elements
of
Moldovan
society.
Efforts
to
raise
awareness
into
the
public
opinion
of
Moldova
with
leftist
politics
and
methods
will
have
no
positive
effect
as
long
as
a
part
of
society
is
associated
with
a
disabled
collective
mentality.
Such
attitudes
in
society
are
preserved
within
communities
that
are
for
the
moment
resistant
to
change
and
which
perceive
artistic
interventions
as
a
threat
and
catalogue
them
exclusively
from
antagonistic
positions. Referring
to
the
significance
of
the
protests
of
THE
J OURNEY
T O
T HE
E AST
April
2009,
followed
by
the
ousting
of
the
Communist
Party,
we
found
that
those
events
have
meant
a
chance
to
both
express
the
democratic
wishes
of
society
and
transform
the
public
sphere
in
terms
of
going
beyond
the
Habermas
model
promoted
by
political
regimes
in
Eastern
Europe.
Immediately
afterwards,
while
the
AIE
was
in
power,
there
was
space
for
a
broadening
of
free
expression
by
the
emergence
of
a
new
media
(Publica
TV,
Jurnal
TV,
other
radio
channels,
magazines,
newspapers,
etc.)
that
promoted
open
politics
and
public
debate
practices.
However,
beyond
these
positive
changes,
the
new
politicians
have
mobilized
initiatives
of
a
vengeful
nature
that
asked
for
mandatory
changes
in
public
space
through
the
demolition/relocation
of
monuments,
the
removal
from
the
city
map
of
important
historical
buildings
and
architectural
complexes.
Such
tendencies
are
counterproductive
as
they
attempt
to
rewrite
history,
as
happened
in
previous
periods;
and
if
this
rewriting
becomes
a
common
practice,
it
brings
with
itself
deletion
of
the
collective
memory
and
sterilization
of
urban
space.
Anatol Matasaru — Akcja protestacyjna Anatola Matasaru
przed
Ministerstwem
Sprawiedliwości
w
Kiszyniowie
/
Protest
action
by
Anatol
Matasaru
in
f ront
of
the
Ministry
of
Justice
in
C hisinau,
2008
Analyzing
the
case
of
the
public
sphere
called
“the
world
of
art,”
Simon
Sheikh
asks:
“What
are
its
boundaries
and
how
can
it
be
strategically
used
to
couple
to
other
public
spheres?”
Finally,
the
question
comes
up
of
how
works
of
art
and
reflection
on
art
can
arise
in
these
different
spheres
–
on
the
one
hand
taking
as
its
starting
point
a
specific
fragment
of
the
art
world
and,
on
the
other,
directly
or
indirectly
engaging
in
other
spheres. 6
Actions
taken
by
young
artists
as
a
response
to
the
seizure
of
the
Christmas
tree,
the
public
space
actions
of
Anatol
Matasaru,
as
well
as
the
artistic
practices
performed
by
visual
artists
involved
in
the
Chisinau
149
project
–
all
of
these
scored
a
series
of
situations
in
relation
to
the
politics
promoted
by
the
authorities
using
a
set
of
creative
media
which
as
a
whole
have
created
an
interference
with
other
spheres
of
the
society. In
conclusion,
we
can
say
that
the
promotion
of
contemporary
art
projects
and
activities
concerned
with
investigating
the
public
sphere
today
–
an
age
of
globalization
and
of
an
aggressive
capitalist
society
that
has
reduced
the
role
of
art
to
being
of
a
purely
decorative
nature
–
urgently
requires
that
visual
art
practices
become
an
instrument
of
critical
engagement
with
political
and
social
connotations
and
a
more
active
involvement
in
other
spheres.
The
current
situation
in
the
Republic
of
Moldova,
two
years
after
the
events
of
April
7
and
under
a
new
government
which
has
announced
major
changes
for
the
society,
has
rather
occulted
the
decisionmaking
process
and
created
a
period
filled
with
divergences
amongst
the
AIE 7
neo-liberal
coalition
members.
We
can
not
say
that
there
would
be
no
desire
to
become
more
open
and
to
carry
out
some
reforms,
but
many
of
these
goals
and
expectations
remain
only
statements
and
are
disguised
by
slogans
and
projections
of
the
future,
and
the
development
of
the
public
sphere
in
an
objective
sense
to
date
remains
a
goal
to
be
conquered
on
all
levels
(on
the
streets,
online,
on
the
air,
in
mass
media
etc.). Chisinau,
16
May
2011
1
Jürgen
Habermas,
The
Structural
Transformation
of
the
Public
Sphere.
C ambridge
Massachusetts,
The
MIT
Press,
1989
(originally
published
as
Strukturwandel
der
Öffentlichkeit,
1962). 2
CHISINAU
–
Art,
Research
in
the
Public
Sphere,
project
organized
by
K SAK
–
C enter
for
Contemporary
A rt,
Chisinau.
Project
details:
http://www.art.md/2010/sfera_publica.html 3
The
T V
S TILL
channel
did
not
obtain
a
broadcasting
license,
and
T VR
lost
its
license,
which
was
a ccredited
to
Canal
2
Plus. 4
Oliver
Marchart,
Estetica
sferei
publice
[ Aesthetic
of
Public
Sphere].
„Observator
Cultural”,
no.
389,
S eptember
2007. 5
Suzana
Milevska,
Ce
este
atât
de
public
în
legătură
cu
arta
publică?
[ What
is
so
public
in
regards
to
public
art?].
„Observator
Cultural”
no.
389
,
S eptember
2007. 6
Simon
Sheikh,
În
locul
sferei
publice?
sau
lumea
fragmentată
[Instead
of
public
sphere?
either
the
world
fragmented].
„Observator
Cultural”
no.
389,
S eptember
2007. 7
AIE
(PD
–
Democratic
Party
,
PL
–
Liberal
Party
and
PLDM
–
Liberal
Democratic
Party
of
Moldova).