.
,
,
~
..... _
-......-.._.~_.~
_
_
_
_._.,
,
_
'It
~
"
..
"".~
,~
'
_,
.,
--. .. "'
"
"
,
~f1
_
" " " . " ' . . -. • •
~
~
,:; ,
1STE PRYS ' 2DE'PBYS_ 3DE PAYS 4DE PRYS 6 PRYSE,'" 100 PRYSE 100 PAYSE
'
,
R1 000 ODD R100000 . R50 ODD, R10000 '", .. RS 000 ,R1 000" ,. R500 '
INSKRYWINGSREELS VIR GOUD'STORMLOOP 8
" -
°Belangrlk: 30% van tota/e kaartjieverkope indian doelwit nie bereik word nle. INSKRVWINGS SLUIT: 3 MAART 1990 ' . OPENBAAE TREKKING VIR 10 FINALlSTE: 31 MAART 1990 FINAUSTE KOMPETISIE:7 APRIL 1990
1.Toon duidelik san op diekoepen dat u wei wi! deelneem aan Gou~ Stormloop a 2.Donasies moat ineenhede van R10 wees. Met elke donasie eenheid van Rl0isdie skenker geregtig op1 inskrywing In Goud Stormloop ,8. Met elke donasie van ROO Isdie skenker geragtig op1gratis inskrywing, ditisslags van toepassing opaankope wat gamaak word dirak van ons kantore. 3.Deelnemers moet aI dia vrae beantwoord, Inskrywings met veikeerde' antwoorde salnie t09gelaat word om deelte neem aan dietrekking nie engeen donasies salterugbetaalbaar, wees nie. 4. 90nasies moet gestuur word aan Operasie Honger Goud Stormloop 8,Posbus 31547, Braanifon· tain 2017..om ons te bereik nle later as 5 namiddag op 3 Maar! 1990. 5. Donasieswat ons bereik nadie ' sluitingsdatum vir Goud Stormloop 8 sal nie kwalifiseer virdietrekking nie ensaloorgedra V«lrd naGoud StonnIOOp 9. 6.Pryse isslags betaalpaar Indiemonetare Rand gebioo. 7. Werknemers van Operasie Honger, di~betrokke ouditaure en rekanaar firma mag nie aan die trekking dee.' neem nie. 8,. Die eerste tien korrekte inskrywings ' .sal deurgaan nadie finale kompetisia. 9. Die beoordeelaars se beslissings is flnaal en geen korespondense sal gevoer word nie. 10. Dieorganiseerders behou die reg om die sluillngsdalum van die kaartjieverkope, die trekking endieformaat van diefinaliste kompellsie teverander. 11. Jndien Innommer gatrek word virdie finale trekking moot die betrokke sorg sertifikaat getoon word. '
VERGEMAKLIK-KERSINKOPIESI '.-
GEE"N ,OPERASIE, HONGER· .SORG·SERTIFIKAAT. ,
.
. '
"
,
JOU R10" MAAK JOU DAL'K' ,,DIE VOLGENDE MILJOENER.
'. BESKIKBAAR BY, PICK ,'N PAY EN ALLE BEKENDE VERSPREIDERS'LANDSWYD. , "
MET U HULP LEWE ONS KINDERS 2 {.
i
VryeWeekblad, IS Desember 1989
""Ao
. ,NUUS~.~,·'.IC~""~. 1'~"'_'1"""'L'U'
fII II
~. !.s',j'
~
i
, . "
.,...
~
...
• t
.·,··'."
"'.~'''.~.'H.- '.'.'"'\.'''.,
.''11,''10'"'''''' II "II."'·
lflIo
""'·
""'
,
',
,,-,~,, •• 9'1 ••••• ,
~
~.
__
41
.
SAUK-man vry op 80 aanklagte . Jacques Pauw
'N KRISIS drelg in die SAUKnadat die hoof van opvoedkundige programme, dr Pieter Erasmus, tydens 'n interne verhoor op twyfelagtige manier vrygespreek is op aI tagtig aanklagte van wangedrag, intimidasie, aanstootlike gedrag, drankmisbruik en onbevred1gende werkprestasie. Erasmus, wat vroeer vanjaar deur drie senior bestuurders van die SAUK van korrupsie, wanbestuur , en geldvermorsing beskuldig is, is in 'n kort uitspraak deur die verhoorkomitee op aI die aanklagte onskuldig bevind. Geen redes vir die bevinding is gegee nie. Ditvolgop 'nlaogverboorwaarln minstens vier bestuurders en verskele ander personeellede teenErasmus getuig het en vertel het boe bulle oor 'n lang tydperk geviktimiseer en geintimideer is. Die SAUK bet, ondanks twee
bandopnames wat gesprekke bevat oor boe Erasmus na bewering 'n filmmaker omgekoop het en dokumentere bewys deur die bestuurders van ernstige korrupsie, geweier om Erasmus weens korrupsie aan te kla. In plaas daarvan is die hele departement opvoedkundige programme geherstruktureer. Personeel is verplaas en nuwe poste is geskep wat Erasmus se status verlaag. V oor die verboor al is 'n direkteur van opvoedkundige programme oor Erasmus aangestel. Na die uitspraak is bekendgemaak dat die departement voortaan twee boofde sal b~. Erasmus word hoof van "informele" opvoedkundige programme en 'n bykomende pos,boofvan "formele" opvoedkundige programme, word geskep. Dit is in hierdie stadium nog onbekend wat formeel en informeel is en wat Erasmus se funksies gaan
wees. AI die bestuurders wat teen bewyse van wangedrag en korrupErasmus getuig het, het of die sie deur senior personeellede beskik om die SAUK tot 'n val te bring, en departement verlaat of is onder "formele" programme ingedeeL dat hy die direkteur-generaal van Dit is bekend dat verskeie van die SAUK gedagvaar bet en dat die die bestuurders wat teen Erasmus bom om verskoning moes vra, getuig het, regstappe teendie SAUK Erasmus is daarvan beskuldig beoog. Etllke nywerbeidshofsake dat by voortdurend sarkastiese en mag op die uitspraak volg. smalende opmerkings teen persoErasmus is onder meer daar- . neel gemaak bet. Hy het gedreig van aangekla dat hy na een van sy . om hul salarisse te verminder. bestuurders as 'n bomoflel, 'n Die SAUK bet, ondanks die bomoseksueel, die regterhand van getuienis van die bestuurders en God en as Fransie Geringer sou die twee bandopnames, geweier om 'verwys bet. By bet 'n ander bestourErasmus vir korrupsie te vervolg. Die hoofbestuur van die SAUK is der Jesus se dogter en die koningin van Skeba genoem. geruime tyd aI in besit van die Ander personeellede is beskuldig bandopname, maar bet tot dusver dat hulle lesblers is en na topgeen stappe gedoen nie. Benewens die omkoopgeld wat amptenare is daarverwys as "God" en "Here". Hy het oek van sy perErasmus sou ontvang het, is groot bedrae geld gio weens swak bestuur . soneel skelms genoem en hulle voor ander beskuldig dathulle "poeJles" -op verskeie opvoedkundige proprogramme maak. Erasmus bet gramme gemors. \ Die SAUK bet Erasmus aanook gespog dat hy oor genoegsame
vanklik voor 'n keuse gestel om of die departement te verlaat en na die navorsingsafdeling te gaan, of departementeel aangekla te word. Hy bet geweier en ges~ by wll verboor word. Persone wat teenErasmus getnig het, is nie toegelaat om getuienis oor die korrupsie-aantygings te lewer het nie. Poging is glo aangewend om getuies te oorreed om ole teen Erasmus te getuig nle, Nadatditaandiellggekombet, is Erasmus vir die verloop van die verhoor deur die adjUnk-direkteurgeneraal van die SAUK, Theuns van Heerden, aanges~ om sy kantoor te ontruim. In die uitspraak, wat deur die direkteur-generaal, Wynand Harmse, voorgelees is, staan onder meer "dit is nou die tyd vir saamwerk ter wille van nasionale eenheid"_Erasmus bet ges~: "Uit konflik groei 'n mens."
'Sweet Freedom'vir Wilton en sy dogters Amanda Lee HorwItz
History will remember the ones who struggled unnoticed. . As small as many grains ofsand on our beautifulWeskus sho~s... -
DAARbet 'n stilte in die Black Sun in Orange Grove geheers toe die oniangsvrygelate ANC-leier, wnton Mkwayi, en sy dogters buDe sitplekke in die teater inneem vir een van die ontroerendste vertonings in 'n lang tyd. "Welkom kameraad Mkwayi," bet Jennifer Ferguson geglimiag, ooglopend geeerd dat die man wat 2S jaar in die gevangenis op Robbenelland en in Pollsmoor deurgebring het, haar uitnodiglng om die vertoning by te woon, aanvaar het. As daar ooit 'n vertoning was wat die slel van die versetstryd vasgevang het, was dit sekerlik die een, met "Sweet Freedom" as die sleutelboodskap. When sweetfreedom comes walking down no easy road. Behind herfollows
Jenniferse lledjievereerdie vroue
van die versetstryd, vroue soosIrene
.
Wilton Mkwayl everyman, ami woman and child Who quietly sufferedin her name.
SAW~spioen
in hegtenis Anton Steenkamp
I
\
,i , i
I
DIE oud-Reece wat erken bet dat by in opdrag van Militere Inligting op dienspligweieraars inAmsterdamgespioeneerhet, Robert Carelse, is deur die Militere Polisie in hegtenis geneem nadat inligting oor sy bedrywighede deur Vrye Weekblad gepubliseer is. _ 'n SAW-woordvoerder het bevestig dat hy by sy eenheid aangehou word en dat 'n klag van drostery teen hom ondersoek word. Hy sal op Maandag 18 Desember deur 'n militere hof verhoor word. Carelse is in Julie verlede jaar Amsterdam toe, nadat hy 18 maande van sy diensplig voltooi het. Hy was verbonde aan 5 Verkenningskommando op Phaiaborwa.. Volgens Carelse is hy Nederland toe gestuur in opdrag van offisiere in Militsre Inligting om te spioeneer op sy swaer, Keith Raper, en ander lede van die Committee on South African War Resisters (Cosawr). Hyis deur MIbetaal, en by sou vrygestei word van verden: militere verpligtinge, . Carelse het in Maart vanjaar teruggekeer na Said-Afrika. Ten-spyte daarvan dat hy op Jan Smuts-Iughawe aangekom en 'n aankomsvonn ingevul bet, is by nooit deur die militere owerhede vervolg vir drostery Die. Die berig oor ~ bedrywighedebet verlede Vrydag in Vrye Weekblad verskyn. Vryc Wcckblad. 15 Dcsembcr 1989
.Jennifer Ferguson
Mkwayi, Wllton seoorlede vrou.
Viva the hands ofthe mothers of the children. We are the rowboats, They're the embracing sea. .. . The hands ofthe women are on the water. They row their boats tot the Island every year. Viva Irene Mkwayi. Your love flows like water...
Wynand kap na verklaringoor Untag-boodskappe .!
En, soos gewoonlik, stel JenAnton Steenkamp' nifer baar komposisie voor met die aangrypende liefdesverhaal van WYNANDMALAN,mede-Ieier van die Demokratiese Party, besteIl1pel genl die Mkwayi-egpaar. Jaar na jaar . Jannie Geldenhuys, hoof van die Weennag, se verldaring oor die Untagboodskappe as "totaal onbevredigend". . het Irene die trein Kaapstad toe . Genl Bob Rogers, die DP-woordvoerder oor verdediging, meen ook so 'n geneem om met die boot vir baar voorval, wat emstige gevolge kon gehad het, kannie net so in die lug bly hang geliefde op Robbeneiland te gaan Die; "Iemand moet verantwootding doen." kuier. Genl Geldenhuys het in 'n verldaring gese die ondersoek na die radioEn jaar na jaar het syaansoek . boodskappe op Untag-frekwensies in Namibia is voltooi en "geen nuwe .gedoen vir toestemming dat hulle . inligting is bekom wat dui op onreelmatige of ongemagtigde gebruik van die kan trou. Toestemming is uiteinfrekwensies ter sprake Die". . dellk verleen en tweejaar gelede is Die sogenaamde "Untag-boodskappe", wat glo gelui het dat 'ngroot SwapoIrene, as 'n ouerige bruid, tydens mag Namibia net voor die verkiesing op I November sou inval, bet die minister 'n geleentheld in PoUsmoor met . van Buitelandse Sake, Pit Botha, in 'n groot verieentheid geplaas toe hy op 'n intemasionale nuuskonferensie verldaar bet dat die boodskappe van Untag Wilton getroud. atkomstig was. Untag het dit ten sterkste ontken, en Botha het gese die . Sy is verledejaar, voor Wilton Weennag bet hom verseker die boodskappe was ego se vrylating, oorlede. Hy is toeVolgens genI Geldenhuys se verldaring beskou hulle die saak:nou as afge.stemming geweier om die begrafhandel, nadat die SAW "gevorderde tegniese toemsting" in sy ondersoek nis by te WOOD. gebruik het, . "WeensdiehuidigesituasieinNamibiaendieonttrekkingvandieSAWeerViva Irene Mkwayi, mag is verden: ondersoeke nou prakties onmoontlik:," lui Geldenhuys se Your love flows like water. verldaring. . In reaksie hierop se Malan: "Die minste wat hulle lean doen, is om die volle Flowing over, besonderhede bekend te maak. . The rocks oflaws and bars and "Die regering kan skynbaar maaknet wat hy wil, en die publiek aanvaar dit. prison walls... Daar is Die eens meer sprake van lojale kritiek Die, laat .stlUll) maar lojalc verset." . Dit was asof elke woord, gelaai Genl Rogers se hoewei hy respek het vir genI Geldenhuys se integriteit, is met emosie, deur die tearer vidie verldaring uiters vaag. . breer bet. "As die verldaring beteken dat die SAW nie verantwoordelik was vir die En toe, asof die kosmiese beboodskappe Die, beteken dit seker by implikasie dat Untag verantwoordelik: langrikheid van die gebeurtenis was. onderslayf moes word, bet 'n storm "'nMens sou verwag dat die SAW en Untaggretig sou wees dat die waarbeid moet uitkom, en Die dat die saak sommer net so moet doodloop Die." buite begin woed. ·3
I I
,-
I
I I
,
A • • looo,.,,,,,,
~
•
t
...
,
t
,.
,
,
•
'I • • •
l'
1'."
t
_ •._ ....
~
,
~
•
,~
<' ,-
v
of
......
SAP~MOORDBENDES
'n Ope .brief aan FW de Klerk:
'U is besig om staatsterreur toe te smeer' En toe kom die onthullings van die Gaan kyk wat polisie se moordbendes. Die verskriklike verhale van hoe wilde, Toe ek sit ennadink oor wat ek in di6 moordbendes ongedissiplineerde polisiemanne brief wi! s8, trefdit my dat u seker die verdwynlngs aan dosyne politieke opponente van die enigste politikus van die Nasionale regering hier, in die buurstate en selfs Party is wat nog nooit deur Vrye die nasionale in Londen en Parys koelbloedig verWeekblad aangeval is Die. . pslges van laride moorhet. Ek dink dit is omdat 005 hier tog Eers het ODS net die getuienis van heimelik aan "Gee FW 'n kans" geglo soos ArgentiniiJ Dirk Coetzee, Almond Nofomela en het, al het 005 deurgaans daarteen Chili gedoen het. David Tshikalange gehad. En toe het gewaarsku. die getuienis begin instroom en die Soos 56 baie ander Suid-Afrikadrie se verklarings is oor en oor geners het ek ookna elke strooihalmpie Daar is nie eens 'n landdros bestaaf. Dit het begin duidelik word dat van hoop gegryp en gehoop u gaan trokke nie, wat nog te se 'n regter, dit net die punt van die ysberg is. ons in 'n nuwe era van versoening en Die 61 moorde op Suid-AfrikaEk was baie seker dat u ferm sou . demokratisering inlei. . ners buite 005 landsgrense die laaste optree om die kankerin 005 nasionale Die afskaffing van die Staatsveitienjaar; die smokkel vanplofstofin lewe tot die been toe oop te my. ligheidsraad, die toelaat van die opdie diplomatieke sak om 005 terreur Hoekom was ek so seker? Omdat marse, die vrylating van die ANCna Londen uit te voer; die moord op u self, sover ons weet, nooit betrokke veterane en die koppie tee met Nelonskuldiges soos Jeanette Schoon en . son Mandela het my en baie ander • was by die soort optrede nie. U was haar baba word hoegenaamd nie onDie eens 'n gereelde lid van die laat glo 005 was te sinies - FW de dersoek nie. Staatsveligheidsraad waar dit Klerkisniemaarnetnog'nNasionale Mnr De Klerk, dit is 'n besluit wat goedgekeur of gekondoneer is nie. Party-politikus met 'ngladde beknie. u gaan ry tot die dag dat u sterf. (En ek was nogal beibdruktoeu daardie Omdat u persoonlike aanslag nooit Dit is 'n besluit wat hoegenaamd een was van die doel heilig enige uitheemse piepot-hoedjies van die nie strook met u eerlike, oop en middele nie, In u beperkte wit sin was kabinet afskaf.) demokratiese aanslag Die. u nog altyd 'n demokraat. En ek het U verslaafdheid aan die groepsgeEn allermins met u Christenskap. bod, glo ek, gaan die belangrikste nog altyd gedink u is van die eerliker Dit was Die 'n staatsman of 'n struikelblok wees op die pad na 'n lede van die kabinet. verantwoordelike leier se besluit nie. volledige demokrasie. Maar ek het Boonop het u dit al telkemale in Want dit was 'n besluit wat daarop tekens gesien (was dit wensdenkery?) die openbaargestel dat u 'n belydende gemik is om moord, nee, om dat u en u kollegas dalkmettertyd die Christen is. staatsgesteundeterrorisme toe te smeer. onmoontlikheid van 'n vasklou aan Ek was ookbewus vanu moeilike, Met respek, mnr De Klerk, u veringewikkelde magstrydmet die valke ras sal besef, sal agterkom datu storie duideliking dat 'n geregtelike ondervan 'n "nie-groep groep" eintlik net onder ons land se sekurokrate, en het soek te lank sal neem, is mos louter Connie Mulder-tipe twakpraat is, en geglo dat die skandaal u die ideale onsin, soos ons nader aan werklike ondergeleentheid sou gee om skoon te maak Nie eensu eie sikofanteglo ditnie. handeling beweeg, u al sagter op die en die oorhand te kry. Van wanneerafkan reg en geregtigbeid groepsidee sal word. En toe kom u met u verklaring. Kortom: ek het so half teen my Polisiemanne gaan polisiemanne instinkte in begin dink: met manne ondersoek. Polisiemanne wat die 49 soos FW de KlerkenNelsonMandela politieke sluipmoorde die laaste tien kan 005 begin glo in vrede en vryheid jaar ondersoek het en Die kon oplos in ons l e e f t y < 1 . - - Die, gaan dit nou weer ondersoek. Beste President De Klerk,
na
en
en
aan 'n tydsbeperking onderhewig . Uiteindelik was hy vir almal, insluigemaak word? tende sy party, 'n helse verleentheid En as u die moeite gedoen het, sou en het die ganse beskaafde wereld 'n 'n goeie regter u gese het dat as spoed sug van verligting geslaak toe hy 'n deel van die opdrag was, kon die bedankhet. hele ondersoek binne 'n paar maande Gaan u dieselfde pad loop? Want afgehandel gewees het. kom 005 wees eerlik, die vrylating Soos wat met luit Gregory Rockvan Walter Sisulu en sy kollegas is man gebeur het, wi! u nou die drie eintlik al deur Botha belowe; hy het mense straf wat opgestaanhet en die maande gelede al met Nelson tee gruwelstorie vertel het, terwyl digedrink. egene wat nog daatby betrokke is, ' Met ander woorde, die moordbenwaarskynlik skotvry gaan kom. des was u eerste werklikeuitdaging. U is lank genoeg in die openbare En u het die toets klaaglik gedop. lewe dat ek seker kan weet dat u Ek gaan dit baie moeilik vind om normaal of selfs bo-normaal intelliooit weer na u mooi woorde oor demokrasie en 'nregverdige bestel en gent is. Dus neem ek aan dat u net so goed 'n nuwe Suid-Afrika te luister en na u soos ek weet dat die ondersoek wat u glimlaggies te kyk sonder dat dit laat instel het, nie .by die waarheid weersin by my wek. gaan uitkom Die. Oat dit gaan toeDie staat se terrorisme is nie 'n smeer waar dit ook al kan. saak van taktiek of strategie nie. Dit Dit is net logies dat ek dan moet sny aan die wese van 005 nasie. Dit is 'n klad op ons almal. aanneem dat dit is hoe u dit bedoel het. FW de Klerk wou nie he die Gaankykna wat moordbendes en verdwynings aan dienasionale psiges waarheid moet uitkom oor die Suidvan lande soos Argentinie en Chili Afrikaanse regering se moord en ter. gedoen het. rorisme nie. Ek wil graag glo dat u wel'n regter U kinders en kleinkinders en myne wou aanstel, en dat u deur van u gaan nog eendag omdraai en se: FW kollegas oorreed is om liewers toe te de Klerk het die geleentheid gehad smeer, om die sweer oop te steek en gesond Hoe dit ook al gebeur het, u het te maak. Hy het toesmeer verkies. partybelange bo landsbelang gestel. President De Klerk, u verdien nie Nou dat ek met die nuwe inligting om Suid-Afrika se Staatspresident te weesnie.. begin terugkyk, raak ek sinies. PW .Botha het ook so goed begin as wat u weggespring het. Groete Maar hy was nie groot genoeg nie; hy het nie genoeg durf gehad nie, MaxduPreez
./
Asnsoeke word Ingewsg vir die volgende posts. Die Stellenbosse Bronnesentrum Is 'onsfhsnkllk en het dlt ten doelom 'n dlens ssn die Stsllenbosse ge",eensksp te verrlg.
Dee1tydse Bronnesentrum-werker Ons soek 'n persoon wat: - bereld Is om werkwlnkels aan te bled op versoek van die gemeenskap, Jeug-,studente- en werkersorganlsasles. - verantwoordellk sal wees vir die Insamellng van bronnematerlaal vir werkswlnkels - die Inlslatlef het en toegewyd Is, die vermoi het om met mense te kan werk en kontakte In die gemeenskap op te bou - ondervlndlng het om In organlsasles te werk - twee van die volgende tale vlot kan praat: . Xhosa, Engels, Afrikaans
Safaris: R650 per maand, onderhandefbaar Diensaanvaarding: Februarle 1990 Stuur 'n geskrewe aansosk met 'n eVen diename en adresse van twee verwysings aan: Steffenbosse Bronnesentrum .Posbus632 Steffenbosch 7600
Deeltydse Med1awer!<er Ons seek lemllnd wat: - gemotlveerd Is en/of oor die volgende medlavaardlghede besklk: die opstel van pamflette . slfdruk van plakkate en T-hemde skryf en redakslonele vaardlghede rekenaarondervlndlng - bereld Is om 'n verprelde netwerk van publlkasles, deur kontak met gemeenskapsorganlsasles op te bou . - bereld Is om medlawerkwlnkels aan te bled oor 'n wye verskeldenheld van onderwerpe met die doel om medlavaardlghede aan gemeenskapsorganlsasles oor te dra . - twee van die volgende tale vlot kan praat: Xhosa, Engels, Afrikaans - kunsvaardlghede, ondelVlndlng In organlsasles en ele . velVoer sal tot u voordeel strek
Safarfs: R650 per maand, onderhandefbaar Dfensaanvaarding: Februarle 1990 4
DIE besluit van Staatspresident FW de Klerk om nie 'n getegtelike kommissie van ondersoek aan te stel nie, is sy eerste groot blaps en gaan nog vir jare by hom spook. Daarbenewens is die stappe wat hy wei geneem het, hopeloos ontoereikend en dui op 'n toesmeerdery. Dit was vandeesweek van die, vernaamste kritiek teen De Klerk na . hy 'n reeks stappe gedoen het om aantygings en onthullings oor moordbendes te ondersoek. Van die belangrikste kommentaar op sy aankondiging is: * Dr Denis Worrall, mede-leier van die Demokratiese Party: "Dit is hopeloos ontoereikende stappe, Die feit dat De Klerk nie die McNallyverslag bekend gemaak het nie, dui daarop dat dit bevindinge bevat wat vir die regering in 'n groot verleentheid kan bring. Die vraag bly: Wie bet Coetzee enNofomela opdrag gegee om te moor. Watter ministers het daarvangeweet'l Die antwoorde gaan nie in kriminele verhore beantwoord . word nie." * Die Menseregtekommissie; "Deur individue as die sondaars te brandrnerk, Iyk dit asof De Klerk probeer om staatsbetrokkenheid toe te smeer. Die eliminasie van antiapartheidsaktiviste dateer terug na die jare sewentig. Na-doodse enpolisie-ondersoeke het bewys dat die staat nie emstig is om die moordenaars aan die kaak te stel nie. Die publiek sal ongemaklik oor De Klerk se aankondiging bly tot 'n onafhanklike, geregtelike kommissie aangestel is." Die Konferensie vir 'n Dernokratiese Toekoms: "Die Intemasionale Kommissie van Juriste behoort genooi te word om deel te neem aan 'n onathank-like kommissie van ondersoek. Benewens die feit dat lede van die rnoordbendes aangekla moet word, moet die hoogste range van die veiligheidsmagte ook ondersoek word om hul betrokkenheid vas te ste!." * Regslui vir Menseregte: "Die
*
polisie self. En is 'n regtelike kommissie van ondersoek met 'n wye ,opdrag te veel gevra om daardie vertroue te toets," * Sowetan: "Die manier waarop die regering voetjie-voetjie speel om aksie teenmoordbendes te neem, wek geen vertroue vir diegene wat bereid is om 'n toekoms te onderhandelnie." Business Day: "De Klerk het die eerste groot Bater van sy presidensiele termyn gemaak. Dit sal by hom spook tot hy eendag uittree. Die dag mag kom wanneer 'n ander regering die skuldiges sal uithaal en voor die howe daag. Dan gaan dit baie moeilik vir die huidige leiers wees om te se dat hulle nie deel was van 'n toesmeerpoging Die. Hulle gaan baie moeilik kan regverdig hoe hulle die hoerrange van die polisie kon aanstel om hulself te ondersoek." Sunday Star: 'Wat die Staatspresident en elke ander Suid-Afrikaner behoort te weet, is wie die opdragte vir moordbende-aktiwiteite gegee het. Wie het die geriewe, die wapens, die geld, die planne verskaf? " Rapport: "Dis reg dat die polisie die moordbende-beweringe so gou moontlik tot op die been sal oopvlek. Tegelyk kanheelwat vir 'nondersoek deur 'n geregtelike kommissie gese word - maar 'n lang tydsverloop voor opklaring sou 'n minuspunt wees, Terwyl die weg Die verkies wordnie, mlSetdie ondersoek s6 afloop dat daar Die die minste verwyt kan wees dat wolf skaapwagter was nie.' Piet Muller, redakteur van Insig: "Suid-Afrikaners is moeg daarvan om die muishonde van die wereld te wees, moeg van korrupsie, raaiselagtige moorde en geheimsinnige verdwynings van politieke aktiviste wat agter 'n muur van sensuur kon plaasvind. Genoeg inligtinghet die afgelopejaar uitgelek wat daarop dui dat die demokrasie in Suid-Afrika deur 'n kankergewas aangetas is, en kan sten as dit nie nou soos 'n pasiem in 'n waaksaal vertoetel word Die."
*
FWDe Klerk aanstelling van Prokureurs-Generaal en die polisie om die aantygings te ondersoek, verseker dat die regering beheer oor die ondersoeke behou," * SA Raad van Kerke: "De Klerk semoedhethomop'nkritieketydoor 'nkritieke saakindie steekgelaat. Sy besluit om nie 'n geregtelike kommissie aan te stel Die, dui op die regering se betrokkenheid by die moordbendes. De Klerk se aankondiging is 'n lisensie vir moordbendes om hul werksaamhede voort te sit." Black Sash: "Net 'n geregtelike kommissie van' ondersoek na moordbendes sal 005 tevrede stel, Intussen vra 005 dat die minister van Wet en Orde, Adriaan Vlok, en sy voorganger, Louis Ie Grange (non Speaker van die Parlement), moet bedank. Met die stappe wat die regering gedoen het, bestaan die gevaar dat diegene wat daarvoor verantwoordelik was, vry gaan wegstap." Beeld:· "Omdat dit hier gaan oor die vertroue al dan nie van die publiek in die land se veiligheidsmagte, kan gevra word of 'n suiwer polisie-ondersoek na beweerde poli~ sie-misdrywe billik is teenoor die
*
*
*
. *
*
Vryc Weekblad, l S Desembcr1989
"• ....,.". ~
""'" ~
........ - . -
~
__"_.""''' •• ~ ..• "-" .
.,.,11'
- - .. - .. - - .......... - - - ., ...... - ..
~
~,,#, rl'''-'''-''~ ""
,
'oo,.l' #1.............
••"."""';• • • • 6 ( t
1It..'''
• ·""".1f4.#~~ • . .. . ,. ~ • • "#"JI."""JI"#~."
.c
i
",_•••1#"
#6."" •• ,,,,•• « .. fltfJ~.A_'Cfi"''''''''.'''''''.4.lII~#.'''J1,
,,,,,••4''''''••"/1."""
i
SAP.MOORDBENDES
Jacques Pauw FW DE KLERK het aile aanduidinge gegee dat hy vasbeslote was om 'n geregtelike kommissie van ondersoek na polisie-moordbendes aan te steI toe hy sy span kabinetslede, "eiesake ministers" en adjunk-ministers bymekaar gemaak het vir 'n bosberaad in Noord-Transvaal. 'n Paar dae later het die Staatspresidentonbevredigende stappe aangekondig om die grootste kanker in sy polisiemag uit te sny. Wat almal . gevrees het, het gebeur: polisiemanis aangestel om polisieman te ondersoek, In plaas daarvan om "tot op die been oop te my" soos hy vooraf belowe het, het De Klerk wanhopig probeer om volgens baie politieke kommentatorsdie saak toe te smeer en van sy eie kabinetslede te beskerm. Kenners se die grootste flater wat De Klerk gemaak het, is dat hy die een instrument wat nog vertroue by die publiek wek - 'n geregtelike komissie - oor die hoof gesien het. Die werk wat so 'n kommissie moes gedoenhet, word nou deur die polisie gedoen wat self in die beskuldigdebank staan. Blote statistiek vertel hoe moeilik . dit vir polisiemanne is om hul makkers te ondersoek. Van die 49 politieke aktiviste wat die afgelope tien jaar binne die landsgrense vermoor is, is nog nie een se moordenaar vasgetrek nie, Daarteenooris 134 polisiemanne die afgelope Vierjaar dood. Nie minder nie as 388 mense is weens die moorde vasgetrek en aangekla. By taIle na-doodse ondersoeke van linkse aktiviste is getuienis gelewer van onbehoorlike en oppervlakkige ondersoeke. Gevalle is genoem waar forensiese getuienis nie opgevolg is of die nodige verklarings nie afgeneem is nie, Vanjaar alleen is aktiviste soos David Webster en Anton Lubowski deur sluipmoordenaars om die lewe 'gebring, terwyl Frrolk Chikane 9P uiters agterdogtige wys!, vergiftig en . byna dood is. De Klerk se ..oopsny tot op die been" behels dat die terdoodveroordeelde Almond Nofomela weens die moord op Griffiths Mxenge aangekla is en 'n 1asbrief vir kapt Dirk Coetzee se inhegtenisneming uitgereik gaan word. Daarby is die McNally-verslag na die Proknreurs-Generaal van Natal en Transvaal vir dringende oorweging gestuur. 'n Lys van beweerde slagoffers van polities-gei:nspireerde moorde sal ook deel van die ondersoek vorm, Vyfpolisiemannewie sename by die aantygings oor moordbendes genoem is, is tydelik van diens onttrek. Dit is belangrik om te kyk na wat De Klerk nie laat ondersoek nie. Die heel belangrikste is dathybykans alle stappe gedoen het om te verseker dat
De Klerk se gatomswaai in die bos laat baie vrae
kantore van die ANC in 1982. Sy Dit is ook seker dat McNally 'n stilswye oor die operasie word as geregtelike kommissie aanbeveel het. stille goedkeuring daarvan gesien. Hoewel 'n groot deel van sy verslag De Klerkhet ookgeen aanduiding beide Coetzee en Nofornela gegee dat die vergiftiging van ANCdiskrediteer, het hy tog bevind dat gesindes ondersoek gaan word nie. daar genoeg getuienis bestaan om s6 Coetzee het spoke van Joseph Mengele 'n kommissie te regverdig, vemeem in Nazi-Duitslandopgejaag met sy Vrye Weekblad. beskrywing van die aantekeninge wat Daar is algemeen aanvaar dat De hy moes hou oor die uitwerking van Klerk se hande heeltemal skoon is, gif op ANC-guerrillas wat nie wou dat hXhier die ideale geleentheid het Johan Coetzee Adrlaan Vlok Magnus Malan saamwerk nie, ' om die kriminele element in die polidie betrokkenheid van top-offisiere invalle in die buurstate. Dit kan gerEwe ontstellend is dat De Klerk sie uit te skakel en sy plaaslike en egverdig word as 'n oorlogshandeen kabinetslede nie oopgevlek word klaarblyklik nie die moorde op die internasionale beeId verder te verbenie. ling. . onwillige guerrillas, vir Coetzee ler. Deurnie 'n'geregtelike kommissie Die tweede is die eliminasie van meestal naamloos, gaan ondersoek Wat hetdan by die bosberaad aan te stel hie, het De Klerk verseker politieke leiers van die ANC of mense , nie. Daar is getuienis van taIlegevange gebeur? Die Kabinet het voor De wat na aan die organisasie staan. , guerrillas wat gevang, maar nooit dat die be1angrikste getuie in die Klerk se aankondiging om nie 'n moordbende-sage, Dirk Coetzee, nie Hieronder tel slagoffers soos Ruth aangekla is nie. Die moontlikheid geregtelike kommissie aan te stel nie, kangetuignie. Coetzee het gese hy is First, Jeanette Schoon. Dulcie Sepbestaan dat hulle op Vlakplaas 'n marathon-vergadering van meer as 'bereid om enige plek ter wereld voor tember, Joe Gqabi en die aanslag op , gehuisves word. twaalf uur gehou. Die McNally-ver.n geregtelike kommissie te verskyn die lewe van Albie Sachs. Dit ismoeilik Dit bring ons by Vlakplaas; 'n slag is indringend bespreek. en getuienis te lewer. om sulke optrede te regverdig. ldandestiene veiligheidspolisie-operaDaar is sterk aanduidings dat De Die lasbriefvir sy inhegtenisneming Die derde is die eliminasie van sie wat ook ondersoek moet word. Na , Klerk by die beraad vir die eerste keer Iykblootkosmeties. Die regeringkan gevange ANC-guerrilla's. Hieronder die onthullings deur Coetzee, Nofobesefhet hoe hoog die betrokkenheid vergeet om Coetzee uitgelewer te kry. is veral mense wat geweier het om mela en David Tshikalange is daar werklik gaan en huidige ministers Selfs die Britse regering se sou Coet-. saam met die polisie te werk en talle vrae oor die gebruik van gewese mag betrek. Daar was waarskynlik zee daar skuil, sal hulle hom baie koelbloedig vergiftig, geskiet .en .ANC-guerrillas. baie sterk druk deur VIok en Magnus moeilikaanSuid-Afrikauitlewer.Hy verbrand is. Hier is geen regverdi, Coetzee se die moontlikheid is Malan om nie 'n ondersoek aan te stel het geen misdaad op Britse grondgebied ging voor nie, want die howe is vergroot dat die Askari's by baie meer Die. begaannie. Souhy gedeporteerword, onderstel om hulle te vehoor. misdade betrokke mag wees. Hulle "n Oorwegings wat De Klerk kon sal dit na die land van sy keuse wees, Die vierde is mense binne Suidhet goed gewapen alleen in die townbeinvloed het, is die moraal in die Verskeie intemasionale organiAfrika wat betrokke is by 'nie-ge- , ships opgetree en het wetlike beskerpolisiemag., Hy kan dit waarskynlik sasies, onder meer die VV en' Am-' weldadige steun aan die bevrydingming geniet. Daar is getuienis oor , Diebekostig om die 1ae moraal verder nestie Internasionaal, het reeds, stryd. Hulle was slagoffers van gewone. misdade waarby hulle ook af te breek en die polisie se naam deur aangedui dat hulle vir Coetzee bemoordbendes omdat die polisie nie betrokke was. die modder te sleep nie, skerming in die buiteland sal reel as genoeg getuienis teen hulle kon verAs De, Klerk hoop, dat die hele Die posisie van Louis Ie Grange, dit nodig sou wees. ' samel om hul hof toe te neem me. moordbende-sage 'n stadige en stille onder wie se bewind as minister van Die besluit om Coetzee en N ofoIndien Griffiths Mxenge voor die dood gaan sterf, maak hy 'n groot Wet en Orde die moordbende op sy , mela onmiddellik te vervolg,skep hof gedaag is, weens sy beweerde fout. Worrall som dit goed op: "Dit is aktiefste was, het glo ook.ter sprake weer eens die indruk dat sodra, 'n ANC-~gbede, het hy dalk tronk. een storie wat Die mag doodgaan nie gekom, Le Grange, nou Speaker van polisieman dit sou waag om wandade straf gekry. Omdat daar nie getuienis omdat dit reikna die ware hart vandie die Volksraad, se houding in volwas nie, het hy met sy.lewe geboet, van sy makkers in die ope te bring, hy soort Suid-Afrika wat ons wil he." gendejaarse parlementsitting oor die die een is wat uiteindelik in die hof Van die vier soorte moorde, het Verskeie organisasies en individue moordbendes kan vir De Klerk ook 'n moet staan. Dieselfde het met luit die regering aangedui dat hy net laasis besig met hulle eie ondersoeke na , kopseer word. Gregory Rockman gebeur, genoemde gaan ondersoek. Die feit moordbendes en verdere onthullings Wat gaan Le Grange.as skeidsregter Om moordenaars te vervolg, is dat die De Klerk-regering klaarblyklik gaan volg. Nuwe aantygings word van die parlement, doen as die De,bel,iUlgrik., Daar is egter 'n nog hul stempel van goedkeuring op reeds ondersoek, mokratiese Party debatte aanvra en belangriker vraag: wie het beveel dat ''buite1andseoperasies" plaas, 10k blrle Indien die polisie nie die werklike voer oor moordbendes en sy naam sterk kritiek uit, ,daar gemoor moet word en wie het skuldiges .aanlda nie, gaan private ' , selfter sprake kom? almal help moor? Die De Klerlc-regering moet besluit: vervolgings volg. Die groep Daar word ook gese dat De Klerk ons keur moord goed of ons keur dit Hoewel Coetzee en Nofomela regsgeleerdes wat Nofomela se aan-' , se besluit aandui dat die mag van die sekerlik die gelag vir hul dade moet af. Ons keur die moord op Jeanette tygings ondersoele,het reeds aangedui ' -sekurokrate nog nie naastenby ge-' betaal, is dit gebruik in gevalle waar Schoon enhaar dogtertjie goed ofons ,dat hulle moordklagtes teenminstens 'breek is nie, Hoewel hy aan die een 'n persoon oor sy bydrae aan 'n keur dit af. Daar is te veel gevalle in tien polisiemanne aanhangig wi! maak. kant hul mag geknou het met die groepsmoordbieg, hom as staatsgetuie Suider-Afrika van onskuldiges wat Voor die bosberaad was daarsterk afskaffing van die gesamentlike te gebruik. , , die slagoffers van swak inligting of gerugte dat regter Jo~ Kriegler die bestuurstelsels en dievermindering Geoff Budlender, direkteur van verkeerde beplanning geword het. kommissie sou lei. Bewerings dat hy van diensplig, konhy nie ook 'n kom- , die Regshulpsentrum in Johannesburg, In Britse diplomatieke sirkels is, ' , , glo aangess was omhofsake vir vroeg , missie aanstel nie., se Coetzee beskryf vier soorte moorde, 'daar groot ontsteltenis oor De Klerk volgende jaar te herskeduleer, kon De Klerk moes dus opweeg: die Die eerste is die opblaas van ·ANCse lakse houding oor die nie bevestig word nie. Kriegler was - moontlikheid van 'n politieke skandeurgangshuise, hakkejagoperasies en bomontploffing by die Londense nie vir kommentaar beskikbaar nie. daal wat sy eie administrasie tot in sy ,fondamante kan ruk, of die openbare ,mening teen die moordbendes eh sy eie belofte van skoon administrasie en 'n deeglike ondersoek. Die inhegtenisneming van die regse met 'n buitelandse operasie. fanatici het net op die regte oomblik des het onder die leierskap van PW gekry het om mensevir 180 dae aan te Jacques Pauw Dat die top-range in die veiBotha, met Louis Ie Grange as sy , hou en te ondervra. gekom. Vir 'n oomblik is -die fokus MET sy besluit om nie 'n geregtelike ligheidspoljsie van die bestaan vim verskuif, hoewel dit absurd is om te minister van Wet en Orde,uhoogtepuor Die wetgewing het eindelik gelei kommissie oor die moordbende-sage die moordbende bewus was, is baie bereik. S~ het hulle die polisie tot die dood van 70 aangehoudendes , wil beweer dat die aanslae die werk aan te stel nie, het Staatspresident seker, Dat Coetzee nie op sy eie kon , wetlik feitlik onaantasbaar gemaak. van groepies regse fanatici kan wees. sedert 1963.Nana-doodseondersoek FW de Klerk die heel belangrikste optree nie, word bewys deur die feit Om 61 aktiviste indie buitelanden49 ... Hoe het die moordbendes is getuienis voor landdroste gelewer vrae probeer ontduik: Wie het die dat elke operasie geskied het met die in Suid-Afrika te vermoor, is nie die ontstaan? Dis 'n vraag wat dringend van polisie-marteling en onmenslike bevele gegee? En het die Kabinet samewerking van die plaaslike veilbeantwoordmoet word.Met die stigting werk van enkelinge nie. Daarvoor is ondervraging. Tog is geen polisieman geweet? Bestaan die bendes steeds? igheidstakke. . deeglike beplanning, intelligensievan VIakplaas en die polisie se besluit ' nog aangekla of verhoor vir sterftes Die kwessie hier is veel meer as . ... Het die Kabinet geweet? Daar is werk en logistieke ondersteuning om gewese ANC-guerrillas as elimiin' aanhouding nie. Inteendeel, net 'n paar polisiemanne wat in die , baie skerp aanduidings dat die regerneerders te gebruik, is moordbendes heelparty, soos byvoorbeeld kol Piet nodig., ' , naam van die Staat,gemoor het. Dit ing weI hiervan . geweet het. Die De Klerkhet in sy verklaring gese: in 'n amptelike struktuur gevestig. "Biko" Goosen, is kort d.aarna bevorgaan daaroor of die eliminasie van minister van Weten Orde, Adriaan "Dit is noodsaaklik dat die saak so Maar lank voor Coetzee in 1980 der. Dit is die geweldskultuur en verlinkse politieke' teenstanders van VIole, het in 1987 gepraat van die gou moontlik en op die mees indringhewenheid bokant die wetwat einde- ' op Vlakplaas aangekom en met sy apartheid in enige stadium rege-: ende en regverdige wyse afgebandel "eliminasie" en "uitskakeling" van , bende begin moor het, is linkse aktilik tn teelaarde vir die moordbendes ringsbeleid was. aktiviste en revolusionere elemente. vistevermoor. TientaIlemenseisook geskep het. Coetzee se VIakplaas was . word sodat die lan.!i, die regering en Van die belangrikste vraagstukke Hy het later gese sy woorde is uit die polisie ongehinderd ,kan voortin aanhouding deod of het kort na die baba van vera! twee v.eiligheidt.powat De Klerk probeer ontduik, is: verband geruk. Die rol wat die 'gaan met die belangrike take wat vrylating spoorloos verdwyn. lisiemanne: generaals Joban Viktor ... Wie het die bevele gegee? voorle." Die wortels vir die moordbendes en Joban Coetzee. Staatsveiligheidsraad in die bestaan Coetzee het die opdragte om te moor, , Ie waarskynlik in 1963 toe die des... Bestaan die bendes nog?: Nadat 'n Woordvoerder Vlln die polisie, van die moordbendes gespeel het, te vergifen op 1eblaas, vanveral brig kol Steve van Rooyen, se die Mctydse minister van Polisie, John . Dirk Coetzee by Vlakplaas weg is, is moet ookondersoek word. Invalle en Willem Schoon gekry. Twee ander Nally-kommissie se beyindinge gaan Vorster, wetgewing deurgevoer het . hy opgevolg deur tn kaptIan Coetzee operasiesinbuurstate is beslis vooraf brigadiers, Nick van Rensburg en H en daarna maj Eugene de Kock. De om verdagtes vir negentig dae aan te nie bekend gemaak word nie omdat op die Staatsveiligheidsraad bespreek. van der Hoven, het ook opdragte gegee. Kock en talle van die Askarit swat in, dit hofverrigtinge kan beihvloed. hou en daama die aanhoudingstydperk Kabinetslede soos Pik Botha, MagHy se die gif het hy by generaal Coetzee se tyd reeds daar was, is nog Intussen word alle gevalle wat onder volgens behoefte te verleng. nus Malan, Kobie Coetzee en Vlok Lothar NeethIing gekry. Joban CoetDie wet is daarna verder aangepas ' op Vlakplaas. Dis moeilik om te gIo die polisie se aandag gebring word, het sitting op die Raad. zee bet hom in 'n stadium gelukgewens ondersoek. ' dat die kultuur verander het. sodat die polisie 'uiteindelikdie magte Die aktiwiteite van die moordben-
Gaari die vrae ooit beantwoord word?
Vryc Wcckblad, IS Dcsember 1989
5
AGTERGROND
Die wit stem word die hof gemaak DIE wedloop om wit steun is reeds van stapel gestuur. Die Konserwatiewe Party het sy Aksie Een Miljoen ge loods, Met die steun van een miljoen wit kiesers wi! die KP partisie afdwing en wit selfbeskikking verseker. Aan die anler kantvan die spektnun het die vrygelate ANC-Ieier Walter Sisulu 'n beroep op sy "wit broers en susters" gedoen om kragte met die bevrydingsfront te smee om "saam die toekoms" te kan bou. Midde-in die magsposisie staan die Nasionale Party met sy vyfjaarplan. Dit is die dilemma van die wit kieser, se dr Frederik van Zyl Slabbert, mede -direkteur van Idasa. Hy voorsien egter dat binne die wit politiek sterker oorgegaan sal moet word van 'n tradisionele verkiesingspolitiek na 'n ontluikende onderhandelingspolitiek. Siabbert beklemtoon dat die dae van gei'soleerde verkiesingspolitiek getel is. Om diensbaar te bly in die soeke na 'n demokratiese oplossing in Suid-Afrika sal elke politikus en party die arena van onderhandelingpolitiek moet betree, se Slabbert, Slabber! voorsien 'n vinnige wegbeweeg van eksklusiewe partypolitiek na die onderhandelingstafel. Dit is bier waar die wit kieser se lot beslis gaan word. Die verganklikheid van die wit kieser is reeds 'n gegewe, se Siabbert. Sy verantwoordelikheid Ie nou in die vestiging van demokratiese beginsels om sodoende sy eie toekoms te beding. Die oorgangdilemma maak ou vrese wakker: HNP-leier, Jaap Marais, verwoord wit vrese s6: "Onderhandeling is die oorgawe aan swart regering in
paaiemente. Die keuse Ie tus sen die oorgawe en verset." Marai s waarsku teen die pad wat wittes in die res van die Afrikageloop het. Vir hom is die re sultate onaanvaarbaar. Groot apartheid - die algehele skeiding tu ssen gemeenskappe bly vir Marais 'n ononderhand elb are. Hy sien homself rue by die onderh..U1delingstafel rue." .e oomblik wat jy onderhandel, bet jy jou bedingin gsrnag verloor. Die terrorisme kon nog nooit die oorlog met die wapen wen nie ." Dit 'n gegewe, volgens Marais, dat wittes die oorlog by die konferensietafel sal verloor. Hervorming voorspel vir hom revolusie. "Die Afrikanervolk het 'n reg in die land. Die NP is besig om weens sy skuldige gewete sy eie verlede te veraai," maan hy. Overvaal se KP-LP, Koos vander Merwe, waarsku ook kaalkop teen die onderhandelingspolitiek. "Daar word van die blanke verwag om sy mag te verkwansel," meen hy, Oorgelaat aan die bedingingsposisie van die NP voorsien Van der Merwe rue 'n aanvaarbare oplossing nie, Van der Merwe is ook van mening dat die NP nie '.'opreg" in sy onderhandelingsretoriek is rue. Volgens Vander Merwe klou De Klerk steeds vas aan blanke oorheersing. 'n Oneerlike bedingingposisie, meen hy. Kyk hy na die volgende dekade, projekteer Van der Merwe 'n kragmeting tussen twee pole - Azanie en 'n Afrikanerland. "Die oplossing Ie tussen die KP en die ANC," se hy, Haal die KP dit na die konferensietafel is sy eis eenvoudig: partisie. "Ons wil ons snit van die koek he en waai," se Van der Merwe.
Jaap Marais
Koos van der Marwa
Sy raad aan wit kiesers is om 'n real istiese keuse te maak. "Besluit waarjyhoort. Asjy 'nintemasionalis is, sluit by die bree demokratiese beweging aan. Voel jy soos ek, is die KP die enigste uitweg. Ons beleid is wit selfbeskikking deur middel van partisie." Of dit realistiese politiek is ofrue. Vander Merwe se redenasie is dat by nie bereid is om "verswelg" te word nie. Ter steun van sy standpunt kyk Vander Merwe na onlangse ontwikkelinge in die Sowjet-Unie en Oosbloklande. "Ons houding strook met die volke wat na selfbeskikking streef," meenhy. Anders as sy regse mededingers voorsien die DP-Ieier Wynand Malan vir die wit kieser 'n tussen-in posisie. In die bevrydingsfront hoort hy rue. Beur hy teen die stroom, maak by hornself irrelevant, se Malan. Malan raaiblankes af om eksklusief deel te word van die bree demokratiese beweging. "Dit Ie 'rue binne die vermoe van wittes om die struggle te lei ofte stuur nie. Die bree demokratiese beweging is 'n positiewe kultuur, maar dit bied nie blankes die ruimte om demokraties deel te neem
nie, meen Malan. Hy glo nie dat wit tes se demokratie se belange nie nou reeds in die stryd verteenwoordig kan word nie , Malan glo dat wit Suid -Afrikaners se huidige politieke keuses tot die wit party-politiek beperk is. Vir hom voorspel die KP konflik en die NP se groepsobsessie is nie haalbaar nie, Die sleutel tot volle demokratiese deelname Ie opgesluit in die DP se k1em op individuele regte . Buite die wit parlementere poli- . tiek word daar nou egter skerper gekyk na die werwing van wit steun. Waamemers merk 'n sterker toetrede van wit enkelinge tot die bree demokratiese beweging. Tot op datum bevind min wittes hulle in die middelgrond. Tog is daar 'n rnerlcbare belangstelling onder jonger wit Suid-Afrikaners omhul politieke toekoms binne die ANC/UDF-a1liansie te soek. Opdie Konferensie vir 'n Demokratiese Toekoms is die werwing van wit steun in 'n mosie beklerntoon, Aktiewe deelname aan eneie inisiatiewe binne die voortgesette versetveldtog, is sterk bepleit. Maar daar is geen duidelike program om wittes te werfnie. Wit affi-
IN die negentlgerjare gaan daar sterker as ooit om die hand van die wlf kleser gewedywer word. Van links na regs, parlementer en bulteparlementer, word wit Suld-Afrlkaners die hof gemaak. ELSABE WESSELS kyk na die politieke keuses wat gemaak kan word. Hate van die UDF bly relatief klein. Daar is geen sentrale strategie nie, se wit aktiviste. Daar word ba sies van affiliate self verwag om wit geledere te laat aanwas. Wit aktiviste voel gekniehalter deur die inherente teenstrydige 1'01 wat wittes binne die anti-apartheidsfront speel, Diegene wat gebreek het met die wit party-politiek wil volwaardige nierassige politiek beoefen en in nierassige strukture opgeneem word. Maar binne die bres demokratiese beweging Ie die nood nie so seer in wit deelname aan bestaande nie-rassige strukture nie. Daarword van witaktiviste verwag om hul setel in die wit gemeenskap te versterk - wat nie 'n maklike taak is nie. Ondanks die skuif na onderhandelingspolitiek staan die tradisie van party- en parlementere politiek sterk in die wit gemeenskap. Soos die KP se Aksie Een Miljoen aandui, is die wedywering om die seen van die wit kieser te bekom, straf. Om 'n volwaardige mededinger om die wit stem te word, sal die bree demokratiese beweging 'n duideliker strategie vir wit deelname moet uitstip.
BETREKKING
DIE RELEASE MANDELA-VELDTOG
'Die mense-sal regeer' " 1e Vloer Portland Place Jorissenstraat 37 Braamfontein
2017
Die Eastern Cape Adult Learning Project het 'n betrekking in Port Elizabeth. Aansoekers moet:
* oor die nodige praktiese vermo~ besit om 'n klein kantoor te administreer
* belangstel in die opvoeding van letterkunde * bereid wees om opgelei te word * hoogs gemotiveerd en bekwaam wees * die inisiatief h&en bereid wees om lang ure te werk wanneer dit nodig is
* demokraties te werk kan gaan . Die pligte sluit in:
AAN ONS LEIER KAMERAAD NELSON MANDELA Ons wens [ou goeie geso ndheid en 'n lang lewe toe en sien uit na die dag wat jy vrygelaat word en by jou kollega's in die ANC kan aansluit. Ons is bevoorreg om die nege vrygelate leiers by ons te he, wie se teenwoordigheid die stryd verryk.
, ONTBAN DIE ANC, LAAT DIE UITGEWEKENES TERUGKEERI Ultgereik deur die RMC 6
* administratiewe take - boekhou, woordverwerking, Ilassering, bestuur van bronne, hantering van korrespondensie. * die aanbied van letterkundige opleiding, veral in Engels. Oit beteken sowel die aanbied van Engelse letterkundeklasse as ' opleidingskursusse vir koordineerders. Aansoekbriewe, vergesel van 'n cv en twee bereikbare verwysings, kan gestuur word aan:
Die Koordineerder Eastern Cape Adult Learning Project Perkinsstraat 39 Agency House North End 6001 Ole slultlngsdatum Is 15 Januarle 1990. Ole salarls Is onderhandelbaar. Ole suksesvolle aansoaker moat verklesllk op 5 FabnJarle begin werk.
Vrye Weekblad, 15 Desember 1989
,
~
,,.
'
a
9_
f
"'
•
•••
AGTERGROND Suid-Afrika deur 'n wyehoeklens
'n Land van oorvloed en armoede In Suld-Afrika Is daar 1,4 mllJoen varke en 30,3 milJoen skape. In 1985 Is 649,000 ton vis gevang en FW de Klerk is die land se sesde staatspresident. , Hier is meer as 2,9 miljoen motors, ongeveer 5 miljoen televislestelle en 10 miljoen radio's.. Hier gee PEARLIE JOUBERT 'n oorsig van die belangrikste aspekte van die Suid-Afrikaanse samelewing.
Bevolkingsyfers: Suid-Afrika het amper 36 miljoen mense. In 1988 was die syfer, insluitende die van die vier onafhanklike tuislande, 35 978 284. Indien al die tuislande ingesluit word, lyk dit s6: swartmense 26 974 284 (74,9 persent van die totale bevolking), Asiers 928 (XX) (2,6 persent), bruinmense 3 127000 (8,7 persent) en witmense 4 949 000 (13,8 persent). Die geboortesyfer, uitsluitend die vier onathanklike tuislande, het se-· dert 1987 jaarliks met 2,3 persent gestyg. Die geboortesyfer vir swartmense (1986) was 769 000, vir witmense (1987) 70428 (n afname van 2527 vanaf 1986), Kleurlinge (1987) 83 349 ('n toename van 1 524 sedert 1986) en Indiers 20 285 (n afname van 1025 sedert 1986).
Bevolkingsgroei: Die swart bevolking groei.jaarliks . met2,8persent, witmetO,83persent, Kleurlingbevolking met 1,92 persent en die Indierbevolking met. 1,85 . persent. In die jaar 2000 gaan die bevolking tot 47 miljoen styg en tot 140 miljoen in die jaar 2050. Die ekonomiese bronne leanhoogstens 80 miljoen mense onderhou.
Lewensverwagting: Suid-Afrikaners se gemiddelde lewensverwagtingis 54 jaar. In 1982 was witmense se lewensverwagting 70, Indiers 65 en swartmense 59 jaar.
.....
Altesame 423 600 mense woon bier wat nie Suid-Afrikaanse paspoorte dra nie,
.Inkomster Prof JF Potgieter van die Universiteit van Port Elizabeth se Instituut van Beplanningsnavorsing het in navorsing oor die basiese lewensbehoeftes van bruin- en swartmense bevind swartmense in Kaapstad (September 1989) het ongeveer R513,36 per maand nodig vir kos, klere, skoonmaakmiddels en brandstof. Die syfer vir Johannesburg isR507,21. Boksburg was die duurste met 'n bedrag van R532,99. Huishuur in Kaapstad was R25, in Johannesburg R54,05 en Pretoria R91,26 per rnaand. Vervoergeld in
Vryc Wcckb1ad, IS Desember1989
~.
~
".
'-
, '. ~
•
)
"
"1'
~
~
.
.,
\
't.:...--:Y . .
.
...........
Kaapstad was R42,85, in Johannesburg R43,44 en Pretoria R50,88 per maand. Die huishoudelike bestaansvlak van 'n gemiddelde swart gesin van ses mense is in Kaapstad op R581,21 vasgestel, in Johannesburg op R604,70 en in Boksburg R619,93. Die' gemiddelde bestaansloon vir . Kaapstad, Johannesburg, Port Elizabeth, Durban en Pretoria is op R571,68 per gesin van ses vasgestel. Volgens prof Sampie Terreblanche van die Universiteit van Stellenbosch is die inkomsteverdeling van verskillende bevolkingsgroepe s6: swart 27 persent, Indier 3,5 persent, Kleurling 7~ persent, en wit 62 persent. Volgens die Sentrale Statistiekdiens is die gemiddelde maandelikse inkomste van die verskillende be- . volkingsgroepe: swart R539, Indier Rl 061, Kleurling R 738, en wit Rl 956. (1987)
Siektes: ill 1987 was hier 37 gevalle van Aids
Immigrasie:
•
-e
~
en 'njaar later 191 gevalle. Ongeveer 113 mense is reeds aan die siekte dood. Elke agt tot tien maande verdubbel die Aids-gevalle in Suid-Af-
rika. Die siektes wat die meeste sterftes veroorsaak (1987) is tuberkulose (1 448 jaarliks) enmasels (317 jaarliks)..
Kindersterftes: . Altesame 80 uit elke 1 000 swart
kinders, 31,6 bruin kinders, 13,6 Indierkinders en 7,0 wit kinders sterfjaar-
daar in 1987 ongeveer 918 aansoeke omherklassifisering vanras ontvang. Hiervan is 722 goedgekeur. Die meeste aansoeke is die van swartmense wat as Kleurlinge geklassifiseer wil word. Altesame 269 uit 328 sulke aansoeke van swartmense is goedgekeur. Ongeveer 244 Kleurlinge uit 313 aansoeke is as witmense geklassifiseer.
Gemengde huwelike: Gemengde lmwelike maak 2,1 persent van alle huwelike uit. In 1987 het 1 393 gemengde huwelike plaasgevind.
Behuisingstekort: ill 1988 was daar 'n tekort van tussen 1,1 en 1,8 miljoen huise, Volgens
regeringsyfers het swartmense 'n behuisingstekort van 702 750 eenhede. Die hoogste behuisingsnood is in die PWV-gebied met 'n tekort van 300 000 huise. Die belmisingstekort sal in die jare 1990 en 2000 s61yk: swartmense sal meer as twee miljoen bykornendebuise in 1990 en amper drie miljoen in die . jaar 2000 nodig he, bruinmense 77 000 huise in 1990 en 176000 in die jaar 2000, Indiers 53 000 in 1990 en 87 000 huise in die j aar 2000 eli' witmense meer as 4 000 in die jaar '.. 1990 en 181 000 in die jaar 2000. Die totale bebuisingstekort vir 1990 word op meer as'twee miljoen eenhede en vir die jaar 2000 op 3,5 · miljoen eenhede geraam.
liks. Die meeste van die kinders is dood weens ondervoeding of is babas wat te vroeg gebore is.
Herklassifisering: Volgens die Race Relations Survey is
Plakkersgemeenskappe en verskuiwings: Ongeveer 250 000 mense woon in "plakkers-strukture" aan die Witwa· tersrand. Die gewese minister van · Staatkundige Ontwikkeling en Beplan-
~
-
I
Swart onderrighet in die laaste finanning, Chris Heunis, het gess meer as 64 180 swartmense is in 1986 "vrysiele jaar ·'n begroting van meer as Rl,6 miljoen gehad, Kleurling onwillig" vanaf Suid-Afrika na die tuislande verskuif. derrig meer as Rl miljoen, Indier onderrig R463 240 en wit onderrig Tussen 1963 en 1987 is 40 100 swartmense in die Oos-Kaap verskuif, meer as R3,7 miljoen. Die begroting 32000 in die Wes-Kaap, 150000 in vir witonderrig is R2,8 miljoen'groter die Noord-Kaap, 514000 in die Vryas swart onderrig. staat, 745 500inNatalen 1297 400 in Die jaarlikse registrasie van' maTransvaal. Meer as 3,5 miljoen mense trikulante is as volg: swart 157 274, is die afgelope 23 jaarvanhul eiedom . Kleurling 21 007, Indier 12 728 en onteien.: . ~it 69961. Ongeveer 87313 meer _ . swart as witleerlinge het in'1987 vir matriek ingeskryf Van die 169412 ingeskrewe swart matrikulante (1988), het 98 050 (37 persent) geslaag, Die In diCvier onathanklike tuislande persentasie matriekvrystellings het woon 6372 440 mense, (1988). In vanaf 1988 tot 1989 tot 33 persent Bophuthatswana is daar 1 870 152 gedaal. Van die getal Kleurling-mainense, in Ciskei 821 500, Transkei 3 trikuIante (1988) het 18 persent ma168 012 enVenda 502 776. ill die nie. triekvrystelling verwerf Die syfer het onathanklike tuislande woon 13 830 vanjaartot 13 persent gedaal. Van die 417 mense: Gazankulu 539 059, KwaNgwa.ne 424995, KwaNdebele .' Indier-matrikulante het 5 082 matriekvrystelling verwerf en van die 255 853, KwaZulu 4 061 228 en wit matrikulante 45 persent. QwaQwa 196551 (1988). Van die 15 miljoen skoolrype swart . Die tien tuislande het in 1988/89 kinders is 8 miljoen op skool. altesame R5 567 739 000 van die Suid-Afrikaanse regering ontvang.
vir
Tuislande:
Ekonomie: Die ekonomies-aktiewe deel van die bevolking beslaan meeras 10,6miljoen mense, uitsluitend die vier onafhanklike tuislande. Dit is: swart 7,1 miljoen, Indier340000,Kleurling l,2miljoen en wit 2 miljoen. Van 1987/88 was daar 'n afname in die aantal boogsopgeleide professionele mense..In 1988 het 1973 professionele, semi-professionele en tegnies-opgeleide mense die land verlaat. Van htille was 346 ingenieurs, 196 opvoedkundiges, 186 medici en 176 rekenmeesters en ekonome.
Onderrig, opleiding en staatsuitgawes:
.,
Militere krag van die Suid-Afrikaanse regering: Vc;>lgens die Intemasionaie Instituut
vir Strategiese Studies in Londen is daar tans 60 000 mense in die SA Polisie. Die mag sal moontlik met 20 mense uitgebrei word. Die SA Weermag het ongeveer . 103 000 lede. Altesame 64 000 is nasionale dienspligtiges, 3 (XX) is vroue . en die res vorm deel van die Staande Mag. .In 1988/89 is R8,2 biljoen vir die . SAW begroot. Die Race Relations Survey berig dat 404 lede van die SAW in 1987 selfmoord probeer pleeg het. Van die pogings was 24 suksesvol. (XX)
7
!
SKAF DIE DOODSTRAF AF BEEINDIG ALLE VOLTREKKINGS VAN DIE DOODSTRAF·
* Sedert 1980 Is meer as 1 000 mense opgehang'. * Tans Is daar mear as 270 mense In die dodeselle, waarvan sommlge veroordeells vanwee hulle verset teen apartheid. * Ole afgelope paar [aar Is 'n toenemende getal mense ter dood veroordeel op grond van die omstrede beglnsel van ,
,
"gemeenskaplike verantwoordelikheld".
.
'
* Ole terdoodveroordeeldes het geen outomatlese reg tot appal nle, . Ons, die ondergetekendes, beskou die doodstraf as 'n flagrante skendlng van menswaardlgheld. " In dle"lIg hlervan steun ons aile veldtogte deur organlsasles en Indlvldue blnne Suld-Afrlka om die doodstraf af te skaf, en aile teregstelllngs te be6lndlg. G A~lb.r.b.rg. J Aard.n. Sa Aard.n-Lu"ol.. I v Aa...n, J Ahcl.rcamp-R.n.k.ma. N Ad.laar. M Adrlaan••n, J Adri.an••ns, M Alman. H Alman. R Alman, G Alman. M d'Ailly, J vd Akker. A vd Akker, J v Albuozl... G v Ald.rw.g.n-Smldla, K Algra. R v AII.n, P AII.na. J v Am.lerdam. C vd Ancker. J vd Ancker-M.tz. E v And.l. C v And.l. E v And.I-Dro.l. G van And.I-Jacob ..n, H Andrl.... A Andrlll W Arl.n.. G Arl.n.. A v Ark. a v Arnh.m, P v Arnh.m·v B..ug.l. S A..nhul., G A.perdt, A v A...ldonk. A' At.n, A Alhmer·Kloo.l.rman. M Auglllljn, J d. Baan. P Baan. J vd Baan. J vd Baan-v Boom. P Bagg.n, J v Bakal. J Bakker, W Bakker. P v Bal.n, A Balink" J Balj.t. H Ball. M Bam. N v Bamm.l. H Bapll.I-Haan. K Barac., W Ba..nd..eht, F Bang. R Barnard, P Barnard. B Barnard-V.n.ma. Barr v B••k, H v B..k, H v B••k, J v Bilk. T Bllm.l.rvoer. 0 Bllnljll, C Bllrt.ma. H B.g.laar. R B.g.mann. G B.i... Dln.k. B.dam, J B.kerharp-Rlj.l.n. M B.kooy, L B.k., J B.k.-Gro.nl.. W B.II.n. P B.nl-KlIII F vd B.rg W vd B.rg, C vd B.rg, M vd B.rg. 0 vd Barg, 0 vd B.rg. K vd Berg, 0 vd B.rg, P vd Berg 0 vd B.rg-Bakker. J vd B.rg., M B.rg.n, L B.rg.n, J Berg.n, M Berg.n-Sch.nk.l.. R B..nllco: H' B.rn..n: A B.rnilln. J B.rvo.I.. M V B••ouw, J d.n B••ten, 0 B.thl.h.m, T B.uk.ma. C B~uk... A B.ul.. W B.uv~ng. C B.voort., C B.voort. W B.yl.v.ld, 0 B.ynum. H d BI., W Bi.lf.ma, 0 W..lhol, L Bljma. A Bljma, A Blank.n. F Blank.n. M Blank.n. P Blank.voorl.' M Blank.voort-v Derp, E BI••ker. A BI.y. 0 Bh.. J Blitz. T Blo.mer.. R Blo.m.ra-H...n. K... Blok. J Blok, 0 Blok.ma. L Blomm.ndal. J Boll. J BOil. J Bo.gboer. J Bo.ljink, a Bo.lhouwer-v M.y.nl.ldt, J Bo.nd..maker. E Bo.nd..mak...'Ouyv.ndak. ! d. Bo... T d~ Bo.." B d. Bo.., M d. Bo.., R d. Boer.' 0 Boer. A d. B Bo.rtj. L vd Bogaard T vd Boga.rt, B vd Boga.rt, E vd Bogllrt, H Bohl., J Boldin-Slumphiu.. H Bolj. C Bokhov.. I Bokhove. J Boland. A v Bolhuls, M v Bcrnrnel, H Bon. J v Bong.nd. W Bong.... E Boon, 'w Boon, S ~nman, A Boonman, J Boost", K Borgdorff, F Borg... H Borgman.. A Born, K Born.w....., E vd Bo'. E vd Bo., P Bo', ABo.. S Bo.-M.pp.llnk, I BolCh. F v d.n Bosch, E Bosch. H B R Bo.graal. K Bo.man. T v Bo.I.I.n. C Bol..man.. M BOI..man.-Z.gv.ld. G Bothulzen. A Botz.ngram.ma·Arl.. C Bouk... M Bouman-v Walrav.n. A Boulhoorn. J Bouw... B Bouwman. A Bouwman-M••u... M v M B...man, C v B...m., A Brllv.ld. A B..mm... K v B..nk-Kuik.n. G B...p.nnlng. B d. B....er. 0 Bra..er. E d. B....... W B........ J B..ug.n, C B..uk.l. G vd Brink, J vd Brink, H I.n Brink., P M Bro.khulzen-Art.. R Bra.kalra. L d. Brok.Bi..k.n.. P Brong.... K Broo., N Brouwer. E Brouwer. W Brou... A Brouw..-Prakk.. G v Bruch.m. R' v Bruch'~' A v Bruch.m-D.kk... M vd Bru~g.. H vd. Brug H Bruljn. R Bruin., A Brull. A d. 'Bruin. P d. Bruin. H d. Bruin. H d. Bruin. R d. Bruin. A Bruin. H d. Bruin. W Bruin-v Ing.n, J Bruln~man, E Brurn.man-v Oorcum. J Bruin.. 0 ~ruln.. M Bruln.·W Bulk.ma, J Bull.nw.g, H Buill., B Bulwada-Swarl. M vd Bund. L vd Bund. E vd Bund. H vd Bund. R vd Bund. N v Bun.n. A Bunkman. M Bunnlk, W I.. Burg. L vd Burg, A ler· Burg-H.ndrlk., H vd Burg-Ku A Buunk. J Buurma, B Buur.ma. L Canlllu., E Card.nas. M Card.nll, T Carll. H Carll.., M CarvalhocKraa...i1berg. 0 Ca.lerman.. W Cau.iu., P C.ul.man~. M Chamuleau, C Citler.. J Cival. T Claa...n Co.n.n J Co.n.n J vd Co.nhov.n, T Valk-L. Colnl... A Comlorl. B Command.ur, J Command.ur. G Commlj.-Po.l. J Corn.II...n.. H Cor.lu., H Co.I-Budd.. W Co.lian. C Comou, J d. la Court. B d. la P Dad~ma, B Dal.boudt-Alblao, H DalSlm, W DaI••m. W DaI••m, I v Dam, 0 v Dam-V.rho.l, W Damm, P Damman. H Das, T Das-V.rm.ul.n, I Daum, PO.... C D...-v Zwed.n, H Deg.n. W D.ioz.n, R D.kker. 0 Elg.nraam. I D.kklnga. M D.lhaas. J D.marteau, B D.miray, C D.mm.nl., M Derd.. 0 D..ks. H Oerk"n. B D.I.rm.ij.r. Z O.yl.. J DI.kerhol. T v Ol.p.n. J Di.per.lool, E v Dijk, R v Dijl<; J v Dijk, Oljk... T v DiJkho..l. G Dijk.lra. S Dljk.tra. T Dljk.lra, E Duik.tra. J Dijk.tra, F Dijk.lra, A Dijl. a Olnt.l. 0 v Ointh... J v Dirk, B Dirk.. C Dirk••n. W Oirkx, A Dirkzwag.r, H v Di. ..ldor G Doh•• A Doh•• NI.w.g, C' Dolhul•• n. J Dol.ch. F don. E v Dong.n, J vd Donk, T vd, Oonk·v Ouw.ndijk.R Oonk.... S Donk.... I v Don..laar. 0 vd 0001. C v Doorn. H Doornbo.. T Doornbo.-B..h.ul, P 0 J Draijer. E' Drai.ma. H Drai.ma-Runia. F dre... H v Dr••I, R v d Drift, R v Orlmm.l.n. 0 v Drimm.l.n. E v Drimm.l.n. J v Drlmm.l.n-Krabb.., J Duboi.-Brinkmann. A Ouic.. E v Duinhov.n, R vd Dui o Ounn.bi... H Duurvoort, 0 v Dyck. H Ebber.. T Ebb.rs-O.uk.ma. 0 I.n Eck, G v E.ckhov.n. W E.khol. I E.khol-Di.p.tral.n, C E.lman. H E.renb.erl. M Egb.rt.. W Egg.n. J Ehrenho..n, J v Ei.r.ndo HiII.n. 0 Eim.... H Ek.nho..l. A vEl. H v EI-Jurrj.n.. S Elderlng. H Elfl.r.. ,E Elff.ra·v K.I.I. H Elg...ma. M EIlII. WII Elink. A EI.i('lga, C Ellink, F Ellink. M Ellink-v Ni.k..k. C vd Elzen, S Ern... W Ern.I, A Erwlch. M Erwlch-D.g.naar. J v E.. T v E.--L.yd.. J v E.ch. S E.hui.. W E.k.. F v Eller.n. E Ev.rt.. L Ev..I.-OO.I.nrijk. M Ewall. A Faber. A Falb.. B Fama. T Faa. 0 F..n.1 F.llu.. A F..w..da. I Fi.I.ma, C Fljl.n. P Filiu.. J Filiu.-Smld. S Flapper. M Fokk.., W Fortuin. 'M Fortuin-Slap.l. E Francoil. R Frank, T Frank.n. R Frankvoord.., Frauwl... C F..h.n, A Freh.n Grooljan.. T v G••I.n, E OllrtS. P v Oil', S vd G••sI. L vd G...t, W G••l.. F Gerllngs, A Gerr.ls.n. C Gerrillma. B v G.sI.I·vd Ikk.. W G.llvo.l. J GI•••n. F Gimb..re. B Gi.k.s, E Gillllng, A M GIi...naar-Blerlaagh. R Gobltz, C Gobitz. J Gobilz.· J v' Gogh. J Godding, E d. Go.d., F Go.dhart. J Go.man. L v Gomp.l, H d. Gooij. 0 v Goor, M v Goor-G.rril, H Gool.. J' Goudzwaer. P d. Graal M vd Graal. J d Graal-Ro.ler. M d. Graal. T vd Graft. J Grum.ijer. I Gral.nd••I. E Grend.lman. A v Greunlng.n, A Grljz.n. J Grijz.n-K1uft, 0 Grimm. M Gro.n. A Gro.n-G.ljong, H Gro.n.w.g.n. J Onvl••• C' d. arool-Tromp. R Grool.ndor.t., J Groothuls. J Groot.ndorsl. M Guitj.er•• C Gudd.laar. T Guil, J Gutm.n, H Haak.ma. A d. Haan. T d. Haan. T d. Haan. A d. Haan. S d. Haan. J Haan. M B Hall. A Haa.. W Haub••k, L Haa.nood. L Haa.nood. E Haa.nood-vd V..r. E Haa.nood-vd W..., S Hab.rs. A Habrak.n. L Hacqu.bard, M Hag.ndo..n, G Hag.l.n, B v Hag.n. 0 v Hag.n-v Schlkl, A Hag.ni•• W Hart, P Hart, E •Gombercht, M Ham.11nk, C Hamink, W vd Harnen. K vd Harn.n, R Hammink, J Harb., A H8Id.man-Droogl.ver. M Hardon•. F v Har.n-ni.man. G Hari.man. J Harm••n. I Harm... N vd Har.t, Hariman. A Harlmann. A Hartman·Kalri.. A d. Harlog. A Ha••kamp-vd Berg. J v Hasllll, Y Has••n, A d." H.er-Krem.r. J H.er.n. A H.ering, J H••ring-Bo.ch. G H.ering, A v H••rwaard.n, R v H.... A VI.llr. T H.II. C v d H.ljd.n. P H.lmerlnk. A v H.ijning.n. T v H.ijz.n. T v H.lz.n-R.s.laar.. R H.kker.. R H.kkrij.' G H.lder. M H.lllng.n-d M.ij, A H.lligman. L vd H.lling. L H.I.lool. J H.ls H.ndrik., S Hendrik.. E H.ndriks. K H.ndrlk.. A H.ndrlk.. H H.ndrik., P H.ndrik.·d. Bo.r. G H.ndrik.-Viy. E H.ndrlk.·Hobb.ling. H H.ndrinks-Kri.l. H vd H.ng.l. M H.nrich.. H H.nstra. E H.n••m. T v Herk, H Her.bach. A v Her.berg.n. M H.rtroyl. L v Herwijn.n. W v H.rwljn.n. H H... J v H••I.. G H••link. 0 H••lhorsl. E ·H••tlnk-H..z.n. R vd H.uv.l. N H.yn.kamp, G v H.zel.. L Hudd.ma, R v J Houmoer. M Hob... G' vd Ho.l. J vd Ho.l. F vd Ho.k. C Ho.k, W Ho.k. A Ho.k-V••n.tra. L Ho.kerl. F Ho.k.tra. G vd Ho.l. A vd Hoel, 0 HoI. A Hol-d Jong. K Hofland. T Holslra. G Holl•• G Hoft•• R Holland... A Hollander. M d.n Hollander. A HoU.man·v Ryn. B v Holst.ln. T Hollerman. E Holdring-Kooy. J Holw.rda. M Hommis. J Hond.link. M Honig.' J Hoogcar.p.l. E Hoog.nraad-Zwahl.n. H Hoog K Hoog.l.nod. Wild.r. E Hoolb..g. E Hooljmaaljer.. A d. Hoop. ' T Hor.ndijk. C vd Horen. Lidy Horowitz, J v d Horst, J ler Horsl. R ler Ho..l. J Hort.n. J Horslink. Jaap Horsl.n.lu., H Houw.z. E Hoving. J Hub.lI.ch. L Hui.ing-Kragl. W Hui.ma. R Hui.man. N' Hui.man. A Hui.man-Slulsman. S Hulsman-Sprl.lsma. P Hui.er. A Huizing. F Huizinga, J Huizinga-R••nder.. F Hull.n, 0 Hul.·Pulman. G Hylk.ma., W Hylk.ma, Fides. M Imhoff. W Imanu.lwljk, A Irij. H Jacobi•• H Jager.·H Jankn.gl. H Jan•• K Jan... 0 Jans •• J Jan .., G Jan ..-d Hoog. H Jan ••n. S Jan••n. M Jan..n. T, Jan ••n. H Jan o Jan•••n. L Jan•••n·Zilvold. M Janz.n. T Ja•• p...-Schro.der, K J••skool. H J ..skool-vd V.gI. G d. Jong. I d. Jong. P d. Jong, J d. Jong. R d. Jong, J d. Jong. M d. Jong. A d. Jong. J d. Jong, d. Jong. J d. Jong. W d. Jong. J d. Jong. C d. Jong. J d. Jong. M d. Jong-Hartman, M d. Jong-Koopman. M d. Jong-Lamen, H d. Jong-v Lier. E d. Jong.. K d. Jong.. A Jong.jan, I Jong.llng, M Jong Bar.j.. T Jong.ma. A Jonk.., N Jonk.r. G Jonkman. J Jonkman. R Jonkman-Joorll.ma. H, Joosl.n. A Jorna. T Jouslra-D.kker. A Jurg.ns-Borman. J Jurri.ns. 0 vd Kaa-vd Slaak. H Kaag, G vd Kaij, M Ka M v Kamm.n. M: Kamlnga, M Kamphui.. J Kamp., P Kamstra, W Kan.... R' d Kanler. P Kaps~ M Kaplan. M Kaplan. N Kaplan. S Kapper.. J Kap••nt.y. B Kapl.in, M Kar••n, B Karsoond.kker. E Ka••ies. W K o K.en. J d. K.ijz.., G K.ln"n, A d. K.izer, A K.rkhof. vd K.rr. S Ker.lers-Roz.boom. P Kersl.j.n.. P K....ls. J K.s ..I.-Hldock. J v Keslersn., G K.I-Nljdam. J K.t.laar. 0 v K.ul.n. J KI.ren, KI..I. B KI••f. W- KI..n., T KI.ij.., C KI.ijn, J KI.ln. H Klein. H KI.in. M K1.in. H, KI.in-Gunn.wi.k. J, KI.i••n. T, d. Klerk. H Kl.yn. M Kl.yn-Hag.man. J KI.yn.. K Klimp. S Klink.nberg. T Klok Knip. A Knol. A Koeko.k. N Ko.link, G Ko.n.n. G Ko.n.n. T Ko.n.. J Ko.l.ier. N KO.Isier. M Ko.t.ler-B.zemer. A Koi<, J Kok, H d Kok., B Kok. 0, Kok-vd L••sI. B Koks. J Kol., J KolflChol.n, J ds K A Koning.' P Koning. J Koning-Hul.man. H Koning.n. A d., Konink-vd Wijk.· R Kool, E Kooiman, R Kool.tra, A Kooi.lra. 0 Kooi.lra-Kake., P Koolb"g.n. M Kool.n. N Kool.n, L v Koolwijk, M Koop. M Ko H Korn.cor. L Korrel. 'H Korsij.n.. A Korlb..k, J Korli.; E Korti.-N.derlol. J Kortschot, E Ko.. A' Ko.hr. E Ko.l,. R Ko.ler. W KO.ler. A KoSier. G Koudijs, J Koudijs. B Kozljri. J Kraakman, A Kra A Kro.... Kro.s.. I Kro.... J Kro.... A Kroos.n-Bo.. E Kro.z.. H Krol. T Kroon. W Kroon. G Kroon. I Kroon. M Kroon-Bom, A Kroon-Wermere. B Kruijd.nb.rg, C Krul.jwijk. E Kruip. J v Krulp.n. A K L L J Kuiper., A Kuiper.. J Kuipers. L Kuipers. E Kulpers-Wubb.. J Kuilers. B Kun.l. T Kunsl.naar, N Kuntz. S Kuntz••. A v Kurl, A Kuyl.n, G Kwanlln. L Co.I-Budd.-Dubb.ld, 0' vd Laan. G Labooy. Lskmaker. L Lskmaklr-Hofst.., S Lalond.. A Laman, M Lamb.rts. B v Lama.n, 0 Lamp.n•• W Lendew'lrd. A Landvreugd. R Landvreugd, C d. Lang.. C dl Lang., R d. Lang., J d. Langl, J Lang.. H d. Lan Prln.. A Lang.dijk. A Lang.dijk. E Langerak, M Lang.v.ldl. J Land.berg.n. C Landsberg.n. M Larralll.l. G Lalerman-Ham.tra. C L.bbink. C L.bblnk-v Ag.l.n. G L••nder. J v L.ers.m. M de L"uw.. C v Llluwln, .. P v L••uw.n-de Jong.. 0 v Llluwln-Orl ..nhuiz.n, E L••uwman. A L.g.I. K v d L.I. B v d L.k. m vd L.i<, L.mdina, H L.mm..ling, E L.ms.. G L.n.ink. M L.n.ink-d Schipper. H v L.nlh.. R v M Liglering.n. W v Lim!.n;' G..i.n vd Lind.n, R vd Lind.n. A I. Lind.rt, M Lindner, A Lodder. M Lodder. A Lo.ij.nga. G d. Loij.n. IJ Lok, A Lok-v L••uw.n. I Loosman-Tanls. J Loois. A Louren.. M M Luljdj.n.. H v Luijk, A Luljk••Zljl.lra, P vd Luil, W Lu.chers. 0 v Lut.n. J LUllj.boer, M v Maan.n. G v Maan.n, E Maas. M vd Maa.. T Maal. W Mak. K Mak. 0 Mak, J Manas ••n, E Mand.maker.: M L Mare.. B Ma...-Lulg••, F Marsman, T Martini. H Malhl.ner, J "Mal.er. F Maler. M Maurlc., J M.dsndorp, C M.d.ndorp-Mart.ns. W vd M.er. M vd M.er. E M.erman. L M.ersho.k. S M.er.ho.k. ,J M••rt.n M.ijboom, M M.ijer. A M.ljer. W M.ijer. T M.ijer. N M.ijer-KI.iw.gl. E M.ijerink, T v M.ijs. H M.ijvls. T M.kklng. W M.m.ma-Ni.man, M M.n.w.lr. J M.n.w.er. H M.n.ink. B M.rt.n.. G M.rt.n.-Jans J vd M.ul.n. J M.yer, H vd Mh.er. 0 Midd.ljan.~ M Mi.d.ma. L Mi.d.ma. R MIII.I. J MiII.I-Ki.wi.l. M Mi.n.s, H Mlerlo, A Mijburgh. P Mijlarid, K Millinaar. W Minnard, H Mobbers. M Mod.ker. R Mo. F Moller. H MolI.I, L MolI.1, A Moolman. K Monkau. P Monnlchman. P Monsler. J Mooij. M MoorS'. L' Mors.ll. G vd Moss.laar, T Moulbaan. A Muldermanod Ho.d. M Muis. G Mulder. A Mulder. A Mulder. M E Mull ... ' J Muller. M Munal. W" Munal-Albers, C Munn.k.. K Munniksma, M Mun.ling. A v Munl.n, Y Mur, T Mu•• gaas. W MUler-Noorland.r. A Mulsaer., A Naber. W Naber.. I, Nag.l. M Nagonda. H Nak. J Nawijn; H N.derbragl, J N.derbragl-Lukk.n.kk., P de N••llng. W v Ni.k.rk. R Niel. H v .NI.land. E Ni.m.yer. J Ni.s.n. 0 Ni• ••n-W,slerdijk. W Ni~uw.nhuiz.n. B Ni.uw.nhuys.n. G Ni.uwv.ldl, C, Ni.u B Nij.. B Nobelg.urs.n. M Nob.l.n, W NolI.n. S Nooij.n. A v Noord. C d. Noord. E v Noord-Verh.ul. M Noord.loo.. M Nool. E Nool.boom. A Nogu.ira. W Noya. A Nuhn. M Nui.. 0 Nul.n. G Nu...lder. T OId.manoM.t, M Olemen, C v Olot, R Oujie. M v Ommen. A v' Omm.n, p, v Ommer.n, KE v Onck, J Onderstal. C Ond.rwaler, M Ooms, H Oo.t, Y Oostdyk, R Oo.I.nbrink, W Oosterbaan. M Oo.I.rhout, J 00.1. E Ooslerwijk·Kupler. A Oo.tmiJer. M d. Opland.n. G Opsl.ll.n. J 0.10. P OlIo, H Oud.naard.n. E Oud.ndaard.n. M Oud.naard.n. A Ouw.ltj.s. A Ouwerkerk, J Overdi.p. J Ov.rdi.p-Varedarnp, C v Oy.nJ Parm.nli.. , v d Burgh, W Pare. E Pars.P.nning, D. d. Paler. J Paler. P Paul•••n. J Paulls.ln-L.nss.n. M Paulo. J Pauw-Fal... A P.erd.man. A v P••t, R P••I.rs. E p••lers. R P.I, L, P.II. F P.n C P.I.... d P.I.rs. B P.I....n-Stralman. R P.til-B••kr. W p.tting-Bi.s. M Pl.nnings. J Philip., S PI.na-Buil.v.ld. T Pi.I....; H Pijlman-Frank..., P Vo.I-d. Pijper. 0 Pilaards-p.lers. Pink, F P P Plug.... A Po.l. A Po.lsma, A Po.lwijk. G Po.n. A v Pommer.n. A Pons.n. L vd Pporl, I d. Pport. E ler Poort.r. H. Post, J Posl-V..nitra.' R Po.I-Hooykas. M Posi-Kluijl.rs. E Post.ma. K P.I.ma, M Poulsma. J Pouw. M v Praag.Hoff. 0 Pri.m. P Prins. A Pronk H v Puij.nbro.k, M Punl. J Punl. A Punt. A Putman-Oramer. C d. Raad. H Raap, A Raal. M Ramaker. R Rav.n. J Rav.nhor.l. A Rav.n.b•• Zuurman., R.mco.· K R.nl.... E R.nk.ma, W R.umer. H d. R.us, F v d 'Rh... A Ridder. V d. la Rie. H' v RI.I. J v Ri.I., R v Ri.I. W Ri.tv.ld. H Ri.tv.ld-Jong.jan. A v Rljk, 0 d.' Rijk-Vis.er, J Rinjs A Rock. A Rod.n. M Ro.lolsen. J ROllI, A d. Ro.sl. J Ro.st. M Ro••I-Ni.kolaas. A Ro••I-van Duln. A Ro.lerlng. C Roks. P Rolff.·Ko.kko.k, M Rom.ljn, 0 Romero. G Romero, F Rom..o·T.nn.k.., M Rom Roolj-K.ld..man. S van Rooij.n. 0 Roos)•• -M van Rooy, R Rorsdal. J Roru., G Ros. E Ro•• nberg. R Ros.nslok. J van Rosmal.n. P van Rosmal.n. J van Rosmal.n. L van Ro.sum. J Rol. H van d. Roll.. RUig~k-vd W.rv.n-La..ooy, J Ruiperij. R Rui.k.n. H Ruil.nb••k, F d. .Ruller. ,G Rulz.v.ldt-Vi••er. J Rinhaar. P Rinhaar, H Rinhaar-Po.tma. I Rupp-Slak.nburg, T Rull.n. J Rull.n. T d. Ruyler. B Sand,... R Sarmik, C Sauer. J Schaak.. M Schaap. J van Schaik, A van der Schll. J Sch.ller. H ler Sch.gg.I, L Sch.lllng..hout, C Sch.nk. J Sch.per. F Sch.per-van.Huld.n, P Scherlnga, C Sch..p. Schipp... C Schlpper.d. Loolj. A Schmitz. ,F Scho.n-van den Nouland, A Scholl.n. M Scholl.n. V Scholl.n. M Scholl.n. L Scholl.n, M Scholl.n, S Schoon. S van Schoon.v.ld. A van d.r Schoot, 0 Sch T Schram. W Schreuder. J' Schreud.r, B Schreur., H Schri.l-van Bak.la.r; L Schrul.. C Schuil.maker. M Schul.. H Schull.. A SchUll., T SchUll., S Schull•• "A d. Schuller. B Sluurman., T Schwart-H W Sijerling. J S.ld... W S.ligmann, R' S.rno. W S.yd.n. S SlIzer. 0 van Sich.n. W vsn Sich.n, Evan Sich.n, P S.derius.' C .Sib.nga, J Si.bering. G Si.berl. R SI.bus. W Si.lers. E Sill, M Si...o Slmholler. A Sipma, E SI.I.rmans. L Siwaai.. S Slagl... 'J Slang.n; M Siauerman.' C SI.b.. A vd SI..n-d. Bruin. H SI.ijler. W Slijkerman. P Sling.riand. I Siock. J Siomp, M Sioois. M Slot, J Sio F Sm..I., A Smld. A Smid·vd Sm.lt.H Smldl. I Smi.. H Smll. E Smil. M Smil. T Smil. P Smilh. H Smll.. J Snermondt. I Snijd.... M Snijers. T d. Snoo. A So.l.kouw-vd Slaay. N van Son. L Sondor-O T Spl.g.l. J Spl.g.I-M.ij... A Spi.ring. C Spiering.. J Spl.s. N' vd Spijker. E Spijklrbolr. J Spitz.n. L Spitzers. H Sporink. V Sprang. F Sprank, M Sprengers. E Sprlkk.lman. J Sprikk.lman. E S v ..SllInls. J v SllInl.od Pril. C SI••nman. E SI..nstra-Brlnkman. G Sllg.hul.. J St.gink, P SI.houwer. P SI.houw.r. W St.inbuch. W, SI.k.l.nburg. M SI.k.l.nburg-Verho.ff. C SI.yn. L Slini.s.n. I T i vd Stouw.. G Slrakman, E _ Slre.f1and. H Str.pp.. W Stifk.ns. P Slro.tholl. T Sirop-v M.lj.nv.ldl. F Strui.. 0 Slro.mpfl.r. C Slro.mpfler-vd Loo. T Sluurman-O.erk.n., M Suurd. A Swaan. A Swart Tania, J Tan.. 0 Taff.nl... A Taff.nler-van Rljn. L Taz.laar. I T.bbln.. H I.. T.lgd., N Termor.hulz.n. W T.rr.ln.l. W Terwi.l, S T....laar, J Th.unl.s.n. M T.uw.n. F Th.dick, E Th.uw... M Th. Thl. ..n. M Thom..n. F Thool.n. Thung. E neh.laar. H TI.I.man, A TI.I.mans, 0 Ti.l.nburg. E n.man. M TI.nhoov.n. A Tijs••n. A v Til. R v. nl. H v Til. R v Tilborg, M v Tilburg. R v nlburg. S To.. ~t, A To.ler. G. v Tol. J Tolsma. 1< Tolsma. J Tolsma. J' Tol.ma. 0 Tol.ma, T Tol.ma. L Tolsma. 0 TolsmaOo.lerom. P v Tog.ren. P d.n Toom. G Torn. J Torn-vd, V.n. N Tox. W Tre.p, R Treur, J Tr J Tu,nslra" W Truln.tra. E Turlier. E' Twaalfhoven, W Ubro. 0 v Uil.rt. B Uill.nbro.k-Bruilman. G Urbanu.. K v Urk, 0 v Urk, K v Urk, C v Urk. BUrling.. V Urs.m. J Uudjers. J vd Graal. C d. Va S Valk.nburg, A Vander.ml...n. -N, Vanderml...n-L••w.nburgh. E Verb..k. L V.chtmann, W V.ddre. J V.dderMel.ler. Hv V••n. L vd Vlln. J vd V••n. L V••nboer. A Vlln.man, T v V••n.ddal. J V..nhov.n. J .Yogt, G V.gI-Ganzevoort, W V.gt..-Blank.n. J I V.ld., T ,t V.ld-Hag.n. M in't V.ld-Ro., M V.ldboom. J vd V.ld.. H vd V.ld.n. P- V.ldhau.z. B V.ldhorsl., M V.ldhuiz.n. T V.ldkamp. A V.ldman. C V. V.n. J vd V.n. P vd V.n. C V.nhulz.nBakk... L V.ninga. p" V.nniker. B Verbak.l. C' Verb••i<, S Verboon. T Verbrugg.. 0 Verburg, C V..burg. B Verburg Sp.I..... H Verd.l.ma. C Verg.... N Verg.er. J J V.rho.l. T V..ho.l. N Verkad.. J V..kerk, B V.rioren. M Verlorsn-Sl.er. C Verm.ul.n. P V.mooij. M V...choor. J V Ver••v.ld. A V Verllv.ld-Lamm.... M Versl.eg. F Verslral.n.. K V.rw.l.j. H V H V Vi.g.n. W v VI.g.n·Ho.lnag.l. W Vljn. M Vljverberg. P Vlnk, L Vlnk. G Vink, Z Vlnk.Brouwer. A VI.alh. P Villcher. F VI••cher. A VI••ch.r-V Loon. M VI..er. A Vi..... 0 VI..er. S VI•• er. J V E Vo.t, Q Volg..-F••n.tra, T Volmann, I Voll.n. C Vonk. G Vonk-van E.. J vd Voo..n. C Voors. A V Voorst, A' Vd Vorm. I Vo..lman. H Vorwerk, AVo.. K Vo.; C VO'. AVo.. H Vrlens. L d Vrle.. A d d Vrlll·LI.b.nwald., T d Vrill-Lorl... S d Vrl• •-V B..nk. P Vrl.s d•• , M Vrlnger. B d Vro.dt, E Vroom. A Vroonhol. W Dekker vd Berg. W Uyt.nbogaardl. F d Waal, A vd Waals. K vd Waal.. H d Waard WaUng. P WanroolJ. W Wanroolj, A _Wanroolj. B Warnaar, F Warnaar. M Warn.., H Wa..... M Wa.I am. a Wal..drlnker. A V Wave..n. J W.d.m.y... H d W...d. J W.erd.nburg. J vd W.g., A vd W.ld•• W.II.. P vd W.I. P vd W.I-v Es. H I.r W.II.. A ler W.II.-Sme.I.. 0 v W..I.n. M W..ner. I W llngh. A W....I.. 0 W....I.. C W.sIII.-v H••rev.ld. 0 v Wlliin. R Wilier. T We.ler. C W.slerdijk.P W v W.ll.., H Wezenb.rg. H Wiegman. J WI.lder•• 'J Wiel.nga, H Wi.l.nga. 0 Wielenga. G WI.I.nga.' I WI.n... A WI.nlje •• J I. Wierlk. H Wierlnga, L v Wierlngin. E Wler.ma. E WI...n.kker. W WI..k. M Wigg.., G WIgg~r•• NV Wljk. Wil v Wijk. M Wijk. P v Wljk. P v WIJk-v Lo.n.n. H Wijman•• P Wljman.-d Jager. H Wijnand., a Wljngaard. J Winjgaard. H Wlnjngaard.n. M v Wlnjngaard.n. M Wlnjngaar SI••nhuls, J d~ Wold•• T WlId.kamp., M WUk.n-Oulv.nvo~rd.n. M WIII.boord••• C WiII.brandl, J WiII.m". S WIII.m.e... 0 WIII.m••, J WiII.m••-Hu.... W Wind. T Wlndmuld.., M v Wlngard.n. N v Winger Wu.t, F d. WIt, J d. WIt, M d. W,I. W d. WII. K W,I.. R d. Will., B D. Wlll.bol., J Will.v••n. H van Wo.rd.n, J v Wo..k1n.. H Wold.ndorp. H Wold.ndorp-I Brug. M Wolf. C Wolf. J Wolf-Oo.l.nbro. K vd Woud., P vd Woud. J Wouler.. L Wuil.. H Wull.·Harsma, M vd Wulp. R Ynt.ma, T Ynt.m.. A Ynt.m-Ri.tg.... 'F YI.ma, A Zsad. J Zaal. K Zaal. W ZaaI. W vd Zalm, S vd Zalm-Hofman, A vd Zande, H Zlcler-NI.uw.nkamp, g, ZI.wrman., M v Zljl. J ZII.tra, H v Zlndan. B Zo.l. N Zo.t. G Zo.t.nw.I). Q Zo.I.w.lj-v Zon, H Zomer. B Zom..·T Horst. K v Zon. N v Zon-Verm.ul.n. T Zond.rvan. E Zuld.man Zw.l)on, Cv Zw.l.MZwfer . ABOP, Nljm.g.n. Advokat.nkanloor L.nard.. Advokal.nkoll.kll.l Am.lerdam-Oo.I. Advokat.nkoU.kll.l Am.lerdam·Noord. Advokal.nkoll.kll.l Zaanslr ..k,' Amnllty Inlernalional, Amn••ty Inlernallonal H Maarn. Amn..ty Inl..natlonal L.mm.r. Amnesty Inl..nallonal Adopll.groep L.u.d.n. Amn•• ty Inlernallonal Zo.lermler, A"lne.ty Internallonal Baarn, Amn••ty Inlernallonal aId Bod.ngrav.n. Amne.ty I Z.v.nb..g.n. Amn••ty1lro.p Berg.n, Amnllty1lro.p Ho.k van Holland. Amn..ty·gro.p BOIlgumermol.n. Amn..ty-gro.p Bos .n' Lommer, Amnosty1lro.p Ommen. Amn.sty-gro.p G.ldermal"n, Amn..ty·gro.p WII .t.ungro.p. Arnh.m I.g.n Aparth.ld. Baslsb.w.glng N.derland. Ba.isg.m.enl. Ap.ldoorn. Bo.khand.1 W.erl. Burgem..sl... .n W.thoud... van D.n Haag. Burg.m'''I... .n W.lhoud... van SI.enwijk. CDJ Ontwlkk.llng..am.nwerk.n In Maaslrlcht, C.ntrum Ontwlkkellng..am.nwerklng., Charlill N••rlandica. C.v-Jonge..norg. Commls.l. 101 d. Zak.n van d. R.mon.lranls.. Bro.der.chap, Comml•• I. ANC '75 P Luth.... k..k. ,CPN Elndhov.n Zwolle.,' Derd. W'reldc.nlrum ·MolI.t).· En.ch.de. Olaconl. NH G.m ..nl. Rod.n. Doop.g.zlnd. Soclll.il. EnlCh.d. I.g.n Aparth.ld. FNV Fracll. Link. Akkoord Zwoll., G. Haag. Inl..k..k.lljk Vredllwerk. Hulpgro.p Wal..lng.n. Hummanliach Ov.ri.g M.ns.nrechl.n. Humanl.ll.ch Verbond ZUlph.n. ICCO. IKY. IKYOS. Inlernallonaal Vrouw.n C.nlrum. Inl..nallonal F.llow.h Jong.n Soclall.t.n-Am.l..dam. Jang.n Soclall.len-D.n Bo.ch. Jong.n Soclall.t.n Gronlng.n. Ju.litla .1 Pax. K..k en Sam.nl.vlng. Kerk .n Vred.. KolI.kli.1 D.n BOlCh, 'Lan~.lijk. V...nlging W'rel V..z.t, L.ld..dorp I.g.n Aparlh.ld. LOTA. Maat.kappIJwink.1 Ulrechl. Man or B.aat, M.d.worke.. COS UI..chl. M.dlsch Kom Angola. MI.slonalr Cenlrum. Muurkrant. N.d Dlslricl vd Soc vd M.d MI..I. J.ugd .n Jong...nd. Novlg. NSEM. Ecum.nl.ch. Baalsg.mllnl.. Pax Chrl.lI. PPRiRSP-lracll. Zaan.lad. Raad voor d. Zendlng voor d. Zak.n van Overh.ld .n Samel.ving. R.b.1 ald.llng Ulrecht, R.llgl Soclall.lIe.. partlj. Slal.nlrakll. PSP/OPN ov..lj..el, St.ungro.p Orl.b..g.n g..lchl op Zuld-Alrlak, SI.ungro.p Zuld·Alrlka Dracht.n SI.ungro.p Zwart. Zuldalrikaan.. paslo.... SI.ungro.p Wou Provlncl. Gronlng.n Somalci. Stlcllng Ov.ral. Slud.nl.n Pastoraal Wag.nlnge. Slud.nlenvakb~nd SRD, Studi.lond. Utr.chl,' Studl.londs Zwart. Zuldalrlkaan W••rbaarh.id. SlIchllng Proj.ktkopp.llng V.renlglng DI.n.w.lg ..aara; Vredllb.w.glng. Montfoorl-Linschol.n. Vrsd..wlnk.1 WIII-Frl••land. Vrouw-Kork 213 Wer.ld. Vrouwen voor Vred.. Vrouw.n voor Vred. Ridderkerk, Vrouwen voor Vrsd. Berg Wlnl.rswljk. W...ldwlnk.1 T1lburg. Wer.ldwfnkel Gronlng.n. Wlnl...wljk, Wereldwlnkel Bathm.n. Wor.ldwlnk.1 Elndhov.n. W...ldwlnk.1 O.gogllol Wereldwlnkel Oo.lerhoul Wereldwlnk.1 Pijnaek... W W.rkgro.p Zuld.lljk Afrika Nijmog.n, W.rkJozonc.tnrum Unilas. Wlo. w...ldwfnkel. XmlnuY funding agency. Zun•• St.ungroep 4Jld-AfrIka, Z.ndlng .n W...lddlakonaat vd G.rsform.ord~ Kerk.n In Ned •
Dleveldtog Is deur die volgende antl-apartheldsbeweglngs In Nederland gelel: Antl-Apartheidsbeweglng Nederland, lOAF· '., ' ,Nederland,Komitee Zuidelijk Afrika, Werkgroep Kalros. ' ,
8,
Vryc Weekblad, IS Dcscmbcrl989 ,. ! .
- -. ...' '. ' . ' ':'
,
.
,~
.I'
."i ';'.,
t
j )
!
DIETAGTIGS
'People's power' herleef van Praag tot Pretoria
,\ i
I
'n Dekade Is verby. Namibia Is so te S9 onafhankllk, die Berlynse Muur het .getuimel, apartheid Is beslg om te verkrummel, en dan was daar natuurlik Voelvry. CORNIS VAN DER LUGT kyk na die belangrikste plaaslike en internasionale gebeure van die afgelope tien jaar. Hy het ook verskeie bekendes gevra oor hulle mening van die. belangrikste gebeurtenisse van die afgelope dekade
"
I;' H it
I'
it 'f tf 'I
:1 'I
n :l :1
;i f iii. ):1 J
'i ; li
,;
',.~. !~ 11
'I :i ; I,
:l ';.: , I' ·
.. :.'1\
·
iI ii il:1
!!
n
H
n
[i
a
n f,,4
if
~1
q
[I
n ;,
i!
1\
Ii ~'l
.·,rl
~
d
Ralph Rabie, van die Gereformeerde Blues Band: Ek beskou die onathanklikheid van Namibia as die belangrikste gebeurtenis van die dekade. Dit was nodig, . sodat dinge hier 'n bietjie aan die gang kan kom, Diejaar 1989 was lekker,noem dit die belangrikste gebeurtenis in die Suid-Afrikaanse tagtigerjare. En dan was daar natuurlik Voelvry,
aan verdediging bestee en die VSAekonomie geknou, Toe Gorbatsjof aan bewind kom, staar hy 'n buitengeWOOD sterk Navo en 'n geknakte Russiese ekonornie in die gesig. Die man bad geen keuse nie, by m66s hervorm. 'n Ander belangrike verskynsel, een waarvooreknatuurliknie so baie lief is nie, was Margaret Thatcher.
Danie Craven, president van die SUid-Afrikaanse Rugbyraac;l: Vir my was die belangrikste die integrasiebeleid wat die Rugbyraad opgestel en uitgevoer het. ODs het 'n deel bygedra om die regering so ver te kry om apartheid te begin afskaf. Dit beteken dat ons binnekort weer toegelaat sal word tot wereldrugby. Onshet baie met die regering gepraat en gese ons sal geen apartheid. in rugby duld me.
Nico Smith, leraar van die NGKerk in Mrika: Die tagtigerjare in Suid-Afrika het Jan Spies, redakteur van Die Revir my gestaan in die teken van swart publikein in Windhoek: jeugrevolusie wat in 1976 beginhet. Die grootste wereldgebeurtenisindie Wat toe begin het, was eintlik die tagtigerjare was die kentering in die begin van die revolusie inSuid-AfriOosblok-lande. Daar was die afgelope ka. Hier is 'n geslag van swart jeug 40jaar sekerDie 'n groter swaai in die wat eers na 1948 gebore is en wat wereldtendens nie. Europa gaan vir gese het genoog is genoog. die volgende 50 jaar 'n nuwe koers Kinders van voor 1948 vertel nog dikteer en 'n nuwe tradisie skep. hoe hulle destyds in die strate van Watbetref6nsdeelvandiewereld kan 'n mens noem van die destydse • Pretoria met wit kinders gespeel het. Maar die geslag swart kinders van Tumhalle-beraad tot waar 'n nuwe vandag het weinig kontak met witfase vandag in Suid-Afrika betree mense gehad en hulle as die onderword. Ekwil die afgelope tien na drukkers begin sien. Die opstand teen vyftien jaar as gebeurtenis noem. In die onderdrukkinghet in die tagtigerdie tyd het daar 'n verskuiwing van jare momentum begin kry. een visie na 'n nuwe gekom, 'n nuwe 'n Ander belangrike ding was die visie wat natuurlik in Suid-Afrlka breuk in Afrikaner-geledere. nog glad nie voltrek is nie, Die nuwe Die tragedie is dat wit Suid-Afrivisie is een van 'n oop en vrye gekaners in onkunde gehou word oor meenskap, , die afgelope dekade. Die regering Die wereld is moog vir konflik. van vandag doen net weg met wat Die demokratiseringsproses het met hulle selfdaargestel het, Die tragedie 'n proses van satwording vir geweld is dat hulle gevangenes is van wat en onderdrukking gepaard gegaan. hulself gedoen het. Die good loop netjies saam. Daar was Wat die NG Kerk betref: Hulle en is 'n stelselmatige skuifvan die ou beskou die sinode van 1986 as die konfli.ksituasies na 'n opergemeenskap, belangrikste wathulle nog gehadhet, oper gesprek, oper aIle goed... hulle se daar is 'n keuse teen apartheid gemaak. Maar Kerk en SameleSampie Terreblanche, professor in wing was eintlik maar net 'n. paralEkonomie aan die Universiteit van lelle dokument vir die hervorrning Stellenbosch: van die regering. Verderis dit belanDie man van die tagtigeIjare is Mikhael grikdat dieNG Kerk in Afrika en die Gorbatsjof, en die val van die BerNG Sendingkerk besluit het om een lynse Muur het ongelooflik simboliese te word. Dit is die begin van 'n nuwe . waarde. Dit simboliseerdieeindevan bedeling, die Koue Oorlog. Breshnev het baie geld op die Russiese weermag bestee Rob Louw, oud-Springbok en WP en diie Russiese ekonornie geknak, rugbyspeler:
R".,"hotookongeloo"'boi,geld Vryc Weekbhld, 15 Descmber'1989
Wat die Suid-Afrikaanse politiek betrefwas die jongste skuiwe vanFW de . Klerk seker die belangrikste, naamlik die wegdoening van sekere reels en regulasies en 'nbegin om met die bastionne van apartheid weg te doen. Wat sport betref was daar Brian Mitchell se oorwinning en behoud van die wereldtitel. Op rugby-gebied sal ek ons 1980-oorwinning oor die Britse Leeus uitsonder, nadat die Springbokke in 1974 teen die Leeus verloor het,
plaaslik mense op nasionele vlak byeengebring. Cosatu het sterk na vore getree in 'n tyd toe gemeenskaporganisasies ingeperk is. Groot gebeure in 1989, soos die optog in Kaapstad en die Kongres vir 'n Demokratiese Toekoms verlede Saterdag, is aileen moontlik gemaak deur die stryd wat die organisasies gevoer het. Die legitimiteitsvlak van die ANC is ook verhoog tot 'n situasie waar die ANC vandag byna de facto gewettig is.
natuurlik die nuwe Afiikaanse alternatiewe musiek, eintlik maar 'n manier waarop die jeug sy rebelsheid oordra. Tot dusver het Afrikaners dit maar altyd op 'n afstand gehou, maar bet nou die verswelgende Calvinistiese etiek begin aftakel. Voelvry het gewys hoe selfstandig die mense lcln dink.
Dalene Matthee, skrywer: . Wat my die meeste bekommer is die toe stand van die planeet, van-die osoonlaag en die bos. Met Mossgas en al die goed is dit net geld geld geld... en ons planeet gaan verlore, Ons planeet se voete gaan onder hom - uit en hy val in sy moer in. Ons mense het nog nie wakker geskrik nie. Teen die tyd dat hulle die politiek opgelos het, sal die wsreld al verlore wees. Dit is vanwee mense se . onnoselheid. Ons moet wakker skrik.
Andries Treurnicht, leier van die Konserwatiewe Party: Die jongste gebeure in Europa is . besonder sinvol. Hier is nie net 'n _ verlaummeling van die kommunistiese dwangbasis me, maar ook 'n herontwaFrederik van Zyl S1abbert, direkteur Colin Bundy, dosent in Geskiedenis - king van volksgevoel en nasionalvan Idasa: ~ die Universiteit van Kaapstad: isme, Dit kan die Kommunisme nie Twee dinge was belangrik. Eerstens IIi die Suid-Afrikaanse tagtigerjare hanteer me. Daar is 'n "new ethnicdie verskuiwing in Suid-Afrika van 'n het dit duidelik geword dat die reity", 'n rowe nasionalistiese bewussyn gesegregeerdestaatskonsep na 'n geibteter sprake: Dit dring teen die indi- . geerders nie voort kan gaan en op die greerde een, met die gevolglilre wegdoeou manier regeer nie. Die regerende vidualistiese denke van Europa in. ning van die basiese doelstellings van politieke party kannie meer sy waardes In Suid-Afrika was daar die afsonderlike ontwikkeling. Tweedens en visies afdruk in die klaskamer, op magsoordrag van Vorster na Borba die reaksie van regs en die grootskaalse die fabrieksvloer of in die .strate van en die inwerkstelling van 'n nuwe rebellie van die meerderheid wat die townships Die. grondwetlike bedeling wat gepaard ontstaan het in reaksie op die regeMet die massavergadering in gegaan bet met 'n wegbeweeg van . ringsbeleid. Soweto 'n paar weke gelede bet volksnasionalisme en -die Aan die einde van ons dekade is . deurslaggewende gebeure 'n toppunt selfbeskikking van volke. ' daardie binnegaanvan die bedingingDaar is gekies vir 'n burgerstaat _ bereik. Dit is eers sedert 1978/9 dat spolitiek vir die beeindiging van die ANC weer 'n deelnemer in die waarin almal, ongeag ras, oorheersing deur die blanke minderSuid-Afrikaanse huishoudelike poligeakkomodeer word. Hierdie filosofie heid. tiek geword het, .. is nie aanvaarbaar nie. Die ANC het besoeke in Lusaka Grethe Fox, aktrise: Trevor Manuel, sekretaris van die - gekry, het 'n massagevolg by begrafVir my Ie die belangrikste betekenis nisse getrek en die Vryheidsmanifes UDF:" van die tagtigerjare in die skepping is weer populer.. Die tagtigerjare in Suid-Afrika was van hoop aan die einde van die dekade, Ook die regeerders in Oos-Europa vir my die dekade waarin gewone 'n hoop wat ons blykbaar eers hier het ontdek dat hulle nie meer op die mense begin het om 'n aktiewe rol in kwart voor rniddemagbereik het. Ook oumanierkann:geernie.Baiemense kenmerkend is die ontploffing van . die beheervanhuleie lewens te speel, beweer sosialisme en kommunisme Die verskynsel het tot die massa"people's power" wereldwyd, die behet tot 'n einde gekom. Maar ek dink beweging bygedra. . geerte na demokrasie van Praag tot in dit is eerder Stalinisme wat tot 'n Sleutelgebeure is die stigting van Kaapstad. 'n Mens hou letterlik asem ." eindekom. " die UDF en Cosatu.' Die UDF het op aan die einde van die tagtigerjare. In Suid-Afrika was daar die samesprekinge met die ANC wat in Dakar begin het, Destyds was dit skokkend, nou is dit mode. Oak was daarsigbaarheid van diemrweAfrikaner-demokraat wat stem gekry het in 'n koerant soos die Vrye Weekblad en figure soos Andre Letoit en Ralph Rabie. Belangrikwas ookdie onttrekking van die soldate uit Angola en die vrylating van die Rivonia-gevangenes. Verder was Vrye Weekblad se Coetzee-scoop vir my die joemalistieke hoogtepunt van die dekade.
Kerneels Breytenbach, resensent: Interessant in die tagtigerjare washoe die kortverhaal opgekom het en hoe mense soos- Andre Ie Roux, Koos Prinsloo en Pieter van der Lugt aangesluit het by die "dirty realism", en verder hoe die Afrikaanse roman agteruitgegaan het. Opdie gebied vanmusiekwas daar
,, "
I
'j
~
_,'If'
lit.
If
,. 'It ,.
II
I'
,..
'
'<,.. ~ ~ ..- • ,
••
: .
"
'
,
~
~
•
~
•
,
•
r ••
•
•
•
•
DIETAGTIGS
DIETAGTIGS
Bloedige Suid-Afrikaanse dekade·.waarin DIE dekade van tagtig begin teen die agtergrond van belangrike politieke gebeure. PW Botha bet in September 1978aan bewind gekomen is bekend as 'n knap administrateur. Sy bestuur van die maatskappy Suid·Mrika sou dienooreenkomstigwees. Ben van die eerste dioge wat hy gedoen het, was om die kabinetskomitees na vier te verminder. Van di6 vier sou die Nasionale Staatsveiligheidsraad - aanvaarop 16 Augustus 1979 - die ander komitees 6n selfs die kabinet oorskadu. Suid-Afrikaners sou moes "adapt or die". Die beeld van PW Botha was een van 'n haastige hervormer. Hy wou ekonomies hervorm en in November 1979 het hy sy nuwe beleid aan die Engelse sakelui in Johannesburg uitgespel. Harry Oppenheimer se reaksie was: "I've got more hope for the future of South Africa than I've had for many, many years." . Biskop Desmond Tutu was egter skepties: "He's talking about applying an inhuman system more humanely." . Vanjaar word daar gepraat van FW de Klerk as 'n haastige hervormer en hy se oos staan aan die begin van 'nnuwe era, maar biskop Tutu is weer eeos skepties: "It is just a change ofinitials from PW to FW." Belangrike veranderinge in die arbeidsveld het in 1979 op die Rickert- en Wiehahn-kommissie se verslae gevolg. Die Wiehahn-kommissie vra vir die amptelike erkenning van , swart vakbonde en die Council of Unions of South Africa asook die Federation of South African Trade Unions, Cosatu se voorganger, is . in 1979 gevorm. .Soos in 1976, is swart skole in 1980 weer '0: kempunt van protes teen apartheid. Rhodesiel Zimbabwe word onatbankHk oadat Mugabe se Zanu-PF die verkiesings met 'n wegholoorwinnig beldink. In 1981 word Kubaanse onttrekking uit Angola die eerste keer aan Namibiese onafhanklikheid gekoppel. Sedert 1981 word vakbonde toegelaat om nie-rassig te organiseer . en op te tree.. .' . Teen 1978 was perinitte Die meer oodig om gemengde sportklubs te stig nie, In die vroee tagtigs, veral at die omstrede rugbytoer na. Nieu-Zeeland in 1981, word daar aan die een kant om 'n sportboikot gevra, en aan die ander kant word rebelletoere gereel.; soos die besoe-kende krieketspanne van Sri Lanka, Brittanje en Wes-Indie. In 1982 vra die. Steyn-kommissie dat joernaliste velplig moet word om te registreeren die weg word geopenvir regeringskontrole oor die vloei vannuus. Die Rabie-kommissie stel sterk veiligheidsWetgewing voar'en verwys oa die . "Totale Aaoslag". DilS kommissie doeo egter ine deeglik ondersoek na beweringe van polisiemishandeling en die sielkundige gevolge van alleenaanhouding nie. Di6 kwessies is gelug na die dood van Steve Biko. Die SAW vemietig ANC-basisse in Maseru. Aanvalle word ook op , Swapo-basisse in Angola gemaak, soos in 1980 en later in 1984. Die Wet op Swart plaaslike Owerhede van 1982 gee vir die eerste keer aan swart stedelike inwoners 'n mate van outooomiteit. Die Black
"
"
., \
gcheimo wapenuitruilins wurby Noord-Iene groepe betrokb is. Teen JUDie modig PW Botbll 'n landlwye
r
-:.
'n LId van die South African Youth Congress Eugene Terreblahche 5e veriore vlsle: Ole AWB verkondlg dIe boerestaat op Kerkpleln. Pretoria stel sy saak "don't push us too far", en hy baan die weg vir mense word in hegtenis geneem. Inligting oar In Oktobet wordnnmisipaIe verldesingsgdlou. toenemende intemasionale sanksies. Hiema daal omus word deur dieriuutgevormde Burn van Die regering hoop om sodoende swart politieke Inligting versleaf. . deelname by sy strukture te betreIc, maar antidie rand van 52 tot 33 Amerikaanse sent.
Protes teen apartheid het bale lewens gells: 'n Begrafplaas In Port Elizabeth met cassplrs In dl,e agtergrond Sash open kantore in onder meer Kaapstad en Johannesburg om swart gesinne wat as gevolg van. instromingsbeheer en die tuislandwette opgebreek is, te help. In Junie 1982 plaas 123 predikante van die NO Kerk 'n ope briefin die Kerkbode waarinhul
protesteer daarteen dat die NG Kerkowerhede weier omhul dokument van teestand teen apartheidindie kerk, op die agendavan die algemene sinode te plaas, In Augustus verklaar die Wereldbond van Gereformeerde Kerke apartheid as . kettery. Die mosie is .deur dr' Allan Boesak
Van PW na FW:,Botha gee De Klerk 'n handdruk by die Kaapse NP.kongres vanJaar voorgele. Boesak word tot president van die Bond gekies.
Ole ANC groelln statuur: .Oliver Tambo. leler van die ANC. en dr Beyers Nsude . . tydens 'n konfere':!5le In Harare 10
EJLb 2WhUt&'iiiWiiW' i,&S&&ZLtld£
In Mei 1983 ontplof die Pretoria-bom. In reaksie hierop. soos in Januarie 1981, doen die SAW aanvalleop ANC-basissein die buurstate. Suid-Afrika word toenemend van die destabilisering van sy buurstate beskuldig. In dieselfde jaM besluit die Atbeidersparty om aan die driekamer-parlement deel te neem. Regse NP-Iede word uit die party geskop en hulle vorm die Konserwatiewe Party, onder leiding van dr Andries Treumicht. Die Wet op Groepsgebiede, die Wet op die Verbod op Gemengde Huwelike en die Bevolkingsregistrasiewet kom toenemend onder skoot met die referendum van 1983 enBotba seaankondiging dat apartheid "dood" is. Tydeos die referendum stem wit Suid-Afrikaners "ja" vir die nuwe driekamer-grondwet. Die National Forum word deur Afrikaniste by H~kraal gestig, onder die inisiatief van,Saths Cooper en Neville Alexander. Uit protes teen die voorgenome driekamerparlement en die Koomhof-wette word die UDF tydens 'n vergadering buite Kaapstad gestig. Dr Allan Boesak word die beskermheer van di6 orgaoisasie. en Archie Gumede, Albertina Sisulu
meer as net die voorlettersverander het
en Oscar Mpetha die presidente. "Die tyd het gekom dat witmeose in die land moet besef dat hulle toekoms oowrikbaar met ons toekoms verbind is en dat hulle nooit vry sal weesvoordat oos vry is Die,"is Boesak se woorde. Teen 1984 het die UDF die oodersteuning van 600 organisasies en begin met die Miljoen Handtekeninge-veldtog teen die driekamer-verkiesings. Binne 'njaar sou 45 van die UDF se 80 leiers in die tronk sit.
Cosatu word in Durban gestig. "As die regering Die die paswette binne ses maande afskaf Die, sal .ODS oos pasboeke verbrand," se Elijah' Barayi by die stigtingsvergadering oadat hy as president van Cosatu verkies is. In die townships word straatkomitees gestig, Die Kairos-dokument word opgestel. In Namibia vorm die veelparty-konfereosie 'n oor- . gangsregering.
apartheidsgroepe vra vir'n boikotvan die OktoIn 1987 word 'olandswye driekamer-verkieber-verkiesings. Swart deelname was uiteindesing te midde van 'nnoodtoestand gehou en PW lik baie beperlc. Oak:in di6 jaar gesels dr Danie Botba enAllan Hendrickse bots, Die NP behaa1 Craven en Louis Luyt met die ANC oor die 'n groot oorwinning en die Konserwatiewe Party· toekoms van Suid-Afrikaanse .rugby, En 800s word die amptelike opposisie.· die verhoor van die Sharpeville Ses, 10k die Die. ANC vier sy 75e verjaardag en duiaan Delmas-verhoor wereldviyd prates uit. Aan die einde van: die tagtigerjare in Suid- ' dat hulle sal voortgaan met die gewapende Afrika word daar aktief gewerkaan '0 verenigde stryd. Samesprekings tussen 'n groep Afrika1989 is '0 jaar van Nasionale Party-draina. front teen die beleid van die regering en vir die !lers eo lede van die ANC vind in Dakar plaas. Aan die begin van di6 jaar lay PW Botha 'n daarstel van 'nDie-rassige, verenigde Suid-Afrika. Instromingsbeheer word in 1986 afgeskaf 'n Gevangenisuitruiling met Angola, Frankryk beroerte-aanval. Hy stuur later 'n brief aan die Die wit regse reaksie word dopgehou, en die Frederik van Zyl Slabbert bedank as leier van . en Nederland word gereel, Govan Mbeki word NP-koukus wat vra dat bulle onmiddelIik 'n groot vraag vir baie is: "Is it just a change -of .die PFP eo verlaat die Parlement, Hy stig Idasa, " inNovembervrygelaat, maar 'n paarwekelater ouwe partyleier kies, Op 2 Februarie word FW , initials from PW to FW?" 'n Pro-Inkatha-vakbond, Uwusa, word gestig en word beperkings op hom geplaas, de Klerk gekies, Winnie Mandela kom in die die KwaNatal Jndaba begin Die NO Kerk verldaar . Barclays is die eerste Britse maatskappy om . verleentheid as gevolg van die dade van haar apartheid as Bybels ongegrond. ' uit Suid-Afrika te onttrek Ford, Standard CharFoto's: Afraplx ' Iyfwagte. Die KP kry teenstand vir sy BoksburgDie Eminant Persons Group, wat tydens die . tered eoCitibank volg hul voorbeeld. Die SAW politiek.. '. ," ", ." , Statebondskongres van Oktober 1985 gestig en doen '0' tweede aanval in Zambie, en Israel PW vertrekna die Wudemis enaan die'begin gevra is om oa '0 oplossing vir Suid-Afrika te verbied nuwe militsre kontrakte met Suid-Afrivan Maart kies die Nasionale Pers kant vir De soek, besoekdie Iand. Indien die groep nie binne lea,Swart skoliere keer terug oahul skole en die Klerk Die Federale Raad van die NP besluit ses maande iets konuitrignie, sou die Statebood Atbeidersparty staak deelname aan die kabinet. teen die skeiding van presidents~p eo partysanksies teen Suid-Afrika instel. Di6 ultimatum leierskap, eoPW keer onverwags terug. Aan die is later verleog eo die groep het met '0 voorstel Aan die begin van 1988 sterf meer as 400 begin vanMei bedank Chris Heunis, minister gekom wat sou behels dat Mandela deur die meose in faksiegevegte en konflik tussen die van Staatkundige Ontwikkeling enBeplanning, regering vrygelaat word eo die ANC vir onderUDF en Inkatba rondom Pietermaritzburg. Die nadat'by vroeer in die parlement vir 'n eenkamer- . handelinge terugkeer. As gevolg van regse protes regering beplan maatrei!ls om universiteite, parlement gevra het. Ook in Mei lewer dr Ger. krydieSuid-Afrikaaoseregeringkouevoete,eo . vakbonde en anti-apartheidSorgaoisasies in toom hard de Kock, president van die ReserwebaDk, voer aanvalle ult in Zimbabwe, Zambie en . te hou. Sewentien politieke organisasies word sy laaste toespraak Hy se die Suid-Afrikaanse Botswana. Die Eminant Persoos Group se oningeperk en Suid-Afrikaanse kerke kom toeneekonomie sal Die.herstel eer grondig he~orm derhandelinge misluk. President Samora Mamend in konflik met die regering.'n Staatsgreep, wordnie. " .chel sterf in '0 vliegtuigongeluk vind plaas in die Transkei en die SAW gryp in Di,e VV begin 'n ondersoek na die bestaan In Junie kondig'Botha 'n nasionale noodtoeom die regering van Bophutbatswanate red.. . van moontIike Swd-Afrikaanse moordbendes stand aan. Die nuwe· noodtoestand sluit in- . Die vredesamesprekinge rondom Namibia en . tia die moord op David Webster. Suid-Afri- .. grypende beperkings op diepers in, en duisende Angola begin. .kaanse diplomate word uit Europa geskop oa '0
Die "Totale Aanslag" is sedert die sewentigerjare as verskoning gebruik vir die militari-' sering van die land, maar teen 1984 is dit duidelik dat Suid-Afrika saam met die res van Afrika die totale aanslag van hongersnood, watertekort en bevolkingsgroei deel. Dieleiers vanSuider-Afrika begin van vrede enekonomiese samewerkingpraat, InFebruarie teken Suid-Afrika, Angola en Swapo die Lusakaooreenkoms. Op 16 Maart word die Nkomativerdrag met Mosambiek gesluit, Hinde 1985 -was dit egter duidelik dat Suid-Afrika Diealtyd die bepalinge v.an die verdrag nagekom het Die. Verkiesings vir die Raad van Verteenwoordigers en die Raad van Afgevaardigdes word gehou. Slegs sowat \Wee derdes van Indier- en bruin Suid-Afrikaners het geregistreer en tydens die verkiesing stem 20 perseot van die Indiers err 30 perseot van die bruinmense. Die eksklusiewe wit Westminster-parlement kom tot 'rieinde. Die driekanier-parlement word op 3 September ingestel. Op dieselfde dag word dit .bekend dat nege mense in omus om en in .ShaJPville dood is. Duisende skoliere bly van die skool af en werkers staak uit protes teen die ouwe grondwet. . Dieselfde jaar word die National Union of Mineworkers (NUM), Cosatu se grootste affiliaat, g e s t i g . · • 1985 is die jaar waarin die Iohannesburgse Rand Daily Mail tot sy einde kom. Die Wet op die VeIbod op Gemeogde Huwelike, artikel16 van die Ontugwet, asook die Wet op die VeIbod op Politieke Inmenging (wat rasgemengde politieke partye verbied) word opgehef. Botha se egter dat die Wet op Groepsgebiede sal bly. Eie en algemene sake word op die oorblywende \Wee pilare, die Groepsgebiedewet en die Bevolkingsregistrasiewet, gegrond. Bothabelowe '0 wyerpolitieke rol vir swartmeose, maar politieke omus en geweld neem toe. Lewensverliese neem skrikwekkende afmelings aan. Daarheers ookarbeidsonrus en skoolboikotteneemtoe. SeoEdward Kennedy1;lesoek Suid-Afrika. Die ekonomie bereik 'nlaagtepunt en op 20 Iulie koodig PW Botba die noodtoestand in 36 landdrosdistrikte aan - die eerste ooodtoestand sedert die ShaJPeville-krisis ~an 1960. Botha se Rubicoo-toespraak aan die einde van 1985 bevat niles v.an die grond!ge her vonningsvoorstelle wat Pik Botha aan die wereld belowe het Die. Botha dreig die wereld met A
_~
'~J~:?'
'~'"
'_" ~:~:~e_~~ad, ..' ...
,
.,'_,,'
.~~...
verkiesing aanen hy weier later daardio maand om 'Y afskeidsete by te WOOD. Die Federale Kongres van die NP kondig 'Y vyfjamplan Un en FW ~ Klerk besoek Margaret 1batcher. In Augustus kondig PW Botba 'Y bedanking oor die televisie aan. In die veldtog van lydcIikc verset bereik die buite-parlementSre opposisie simboliese welslae in '0 veldtog om segregasie inhospitale te beveg. Die ANC kom toenemend onder druk om te onderIiandeL Op 6 September vind die landswye verkiesing plaas, Die Huis van Verteenwoordigers en' die Huis van ,Afgevaardigdes 10k klein stempersentasies, Die Demokratiese Party vaar verbasend goed enFW verwys na die NP en DP se gesamentlike steun as '0 stem vir hervorming. 'In Oktober word die RivoDia-Iangtermyngevangenes vrygelaat en FW de Klerk bel vir Margaret Thatcher om haar, op die vooraand van die StatebondskonfeIe, daarvan in kennis te stel. '0 Verwelkomingsbyeenkoms vir die Rivonia Sewe in Johannesburg word in 80mmige kringe as '0 de facto wettiging van die ANC beskou. Biskop Tutu en die Statebond VIa vir volgehoue sanksies. " , . In September kondig De Klerk aan dat die strande oopgestel gam word. InSeptember breek Vrye Weekblad die veIbaal van SAP-moordbendes. In Desember weier De Klerlc,te midde van hewige kritiek, om '0 regskommissie aan te stel om die moordbendes te ondersoek. '0 Reusekonferensie vir 'n demokratiese toekoms word deurdie bree demokratiese beweging aangebied. Dit word ook deur swart bewussynsgroe.pe, wat tien jaar gelede so sterk na yore getree het, bygewoon. Walter Sisulu verwerp die regering se groep-idee, Op 13 DesemberdrinkFW de Klerktee saam met Nelson Mandela in TuynhUis. ,yerdere gesprekke word beplan. Die KP beslayf dit as "onderhandelingmet 'n verbode terroriste-organisasie",
.»
<
<
C_~"
•
)
"J '
t:
til . j.
Ole Demokratlese Party se driemanskap wll blnne- en bulteparlementir bymekaar bring
.1' '1"1
15 ~:mber 1989/:
3
Vrye Weekblad, IS Desember1989
.Ole Rlvo'nla Sewe word verwelkom In Soweto
11
. . . . . . . . . . .~.:....-_----~-----:--------~-~;::.;:;;-;;;a-;~:;n--~~~~~-------t---:-------:--~-----:-~ DIETAGTIGS ,
~"
... ~ t ~
I
•
f
, '
,
r
I
.
of en Aids..
Die dekade van Thatcher, I
Margaret Thatcher het onlangs aan bewindgekom. Die Amerikaanse· presidentsverkiesing Ie voor en erens indie Verenigde State van Amerika word 'n plakkaat opgehou wat lees "Reagan for the Eighties". Duisende Amerikaners stuur kerskaarte aan die 52 Amerikaanse gysetaarswat steeds in die Iranese ambassade aangehou word. Dit is die einde van 1979. Die tagtigerjare breek aan.
1980
I
in en duisende sterf grusaam. Die Kommunistiese Party in Pole vra Solidariteit om 'nkabinet saam te stel - die eerste nie-Kommunistiese regering in die Oos-Blok, vyftigj~ nadat die Nazi's Pole binnegeval het. Ook in Oos-Duitsland en TsjeggoSlowakye gee die regerende Kom. munistiese Party amptelik beheer oar. Duisende Oos-Duitsers het na WesDuitsland gevlug ennadie historiese val van die Muur word van 'n herenigde Duitsland gepraat. Reagan beeindig sy ro1 as VSApresident na agt jaar op kantoor. Bush Ie Idem op di.e ekologie en Japan bloos. Die Convention on International Trade in Endangered Species plaas die olifant op hul gevaarlys. 'n Intemasionale verbod op ivoorhandel word ingeste!. Kenia se regering
met 'n ligte vliegtuig op die Rooi Plein in Moskou. Sterftes in 1987 sluit in Fred Astaire, 88, Liberace, 67, en Rudolf Hess, 93.
Margaret Thatcher, steeds In beheer
Tydens die 1988 Olimpiese Spele wen Ben Johnson die 100 meter, maar word daama geskors weens die gebruik van steroiedes. In Pole staak skeepswerkers en Armeniers eis. selfbeskikking. . Reagan besoek Moskou en !is "there is a goodchemistry between us" (tussen hom en Gorbatsjof), In die VSApresidentsverkiesing kom George Bush, Michael Dukakis en Jesse Jackson teen mekaar te staan, Jackson se: "I may not get there, but my. children will." Na nege jaar van oorlog onttrek Russiese troepe uit Afghanistan, Die Iran/Irak-oodog eindigna agt jaar, maardaaris onrus aandie Wesoeweren Gaza-strook, Na 13jaar gee die VSA,toe en verIdaar hom bereid om met die PLO te praat. Steun groei vir die Palestynse staat wat deur die PLO se parlement-in-ballingskap aangekondig word. Meer as 40 state erken die staat, wat geen vaste grense het nie, maar Westerse state bly skepties. . Discovery is die eerste pendeltuig wat gelanseer word sedert die Cha!lenger-tragedie. Die Amerik:aanse TVevangelis Jimmy Swaggart bely op
GorbatsJof en Reagan onderteken die '87-mlsslelverdrag. " A landmark In '. post-war history," S8 Reagan . Foto:AP
konflik staan die' VSA hulpeloos en toekyle, soos met die val van die Sjah . en die Sowjet-inval in Afghanistan. Ajatolla Khomeini beskryf die VSA . as "die groot Satan". : . John Lennon, 40, word doodgeskiet. Daar word gepraat van die robotrevolusie, groter as die industriele revolusie, Die grootste aardbewing in 65 jaar tref Italie, Voyager I steek Satumus verby. Die Sinode van Ka, tolieke Biskoppe debatteer oor geboortebeperking en egskeiding.
In Pole tree Solidariteit sterkna yore en Lech waiesa se woorde aan die Poolse Kommunistiese regering is: "Ons vra 'n ordentlike lewe," en tydens 'n protesvergadering aan werk. ers: "Moenie ingee nie. As julle eers ingegee het, sal julIe vir 'n lang tyd nie kan terugkeernie. Onskaninderdaad nie ingee nie, wantdiegene wat ons opvolg sal se, 'bulle was s6 naby,' en tog het hulle gefaal', Dan sal die geskiedenis ons nie vergewe nie." Oos-Blok-regerings tree sterk op teen "anti-sosialistiese elemente". Soli-' dariteit weier om in sy grondwet 'n "leidende rol" aan die Poolse KomDie pendeltuig Columbia styg op en . munistiese Party toe te skryf. Leonid die ruimtevaarder Robert Crippen se . Brezhnev besoek Pole. "ain't no way you can describe it'', Die Noord-Ierse hongerstakers Die 52 Amerikaanse gyselaars in Iran beeindig hul eetstaking oor gevangeword vrygelaat.. "We have rubbed '. nisstatus. Die onrus in Noord-IerAmerica's nose in the dirt," 'se 'n land duur voort. Die Wes-Europese Iranese regeringsamptenaar. 'nSluipwelsynstate se ekonomiese basi sse .. moordaanval op Reagan misluk, "On' kom in gedrang.> . March 30 I made my love known to Dit is die einde van die Carter- en her inmy own unique 'way," se Re.Begin-era, Tydens die presidentsagan se aanvalleroor Jodie Foster,' verkiesing in die VSA se onafhanwat 'n hoofrol in die rolprent Taxi Idike kandidaat John Anderson: speel, Die VSA dink aan maniere om "Reagan is the unknown evil, and Libie' op sy plekte sit as gevolg van sy Carterthe known evil." Reagan word .' steun aan internasionale terr~!J!tl. 'as president verkies. 'n Poging van - Dit word genoem dat daar Libiese die VSA om die Amerikaanse gysemoordbendes ~itgestuur is met die laars in Iran te bevry, misluk. Die . doel om Reagan te vermoor, 'VSA ondervindekmomiese probleme 'n Sluipmoordaanslag op Pous en Reagan beIdemtoon "supply-side . Johannes Paultrs-Il misluk, Die op economics". -". pres Anwar Sadat van Egipte slaag. Genl Mohammed Zia van PakiSosialistiese leier Francois Mitstan tree op as tussenganger tussen terand word tot president van Frankryk Iran en Irak, Ook met die Iran/Irakverkies, Britse stede ondervind die
1981
ergste onluste in dekades en meer as Vietnam-gedenkteken word vir die twee miljoen Europeersprotesteer in 57 939 Amerikaanse soldate wat . Wes-Europa teen kembewapening. gesterfhet of vermis word, opgerig. Die Solidariteitstaking in November In Pole trek gent Jaruzelski die strop noueren krygswet word afgekonmisluken 'nPoolsejoemalis se: "We dig. Israel beset die Golan-hoogtes should close this chapter. This is a game we cannot win." Lech Walesa en die Peruviaanse Javier Perez de Cuellar word deur die VV-veiligword na elf maande in aanhouding vrygelaat: Hy word in Rome deurdie heidsraad tot sekretaris-generaal verkies. Pous ontvang. Leonid Brezhnev sterf Prins Charles' en Diana Spencer en word deur Yuri Andropov opgevolg, trouin Londen. "Life for me began at 70," se Barbara Woodhouse. "You Henry Fonda sterf. Grace Kelly are the pits of the world! Vultures! sterf tragies iri 'n motorongeluk, Trash!" s8 John McEnroe by WimCats is 'n Broadway-treffer en bledon aan skeidsregters, bewonSteven Spielbergstel diewSreld bekend deraars emjoemaliste. Die gewilde aanET: "I wanted a creature that only kubus word deur EmO Rubik antwerp. \', a mother could love." Diana kry haar Katharine Hepburn en Henry Fonda, eerste baba en prins Andrew kuier "Spunky Kate and Honest Hunk"; saam met Koo Stark . verskyn saam in On Golden Pond. In Europa en Noord-Amerika neem . 1981 sterfIsrael se Moshe Dayan op kennis van die gevaar van suurreerr66, Bob Marleyop 36 en Nlltalie'dieekologiesekwelpuntvandietagc : Wood verdrink geheimsinnig op 43; ~.: tigerjare.
Die rekenaarrevolusie tref die VSA en vervang die liefde vir die motor en die TV-stetVideo-speletjies vat pos. ' . Israel doen'n aanval op Beiroet en eerste minister Menachem Begin se voordie Israelse inname vanBeiroet: "We shall not allow the spillers of . Jewish blood to escape justice." Argentinie beset die Falklande en Brittanje ·tree op. 'n Groot antikemwapen optog word in New York gehou: "Don't blow it - good planets' arehard to find," lees eenplakkaat. 'n
.\ .
Unie sterf die nuwe Ieier, Yuri Andropov. · Indira Gandhi word deurhaar Sikh-. wagte vermoor. "I am not interested in a long life. I am not afraid of these · things. I don't mind if my life goes in the service of this nation," se sy die nag v66r haardood.In Brightonontplof 'n born in die hotel waarThatcher sou tuisgaan, geplant deur Ierse guerrillas. GorbatsjofbesoekLonden. LondcnenBeijingkomooreenomHongKong in 1997 aan China te oorhandig. Arafat slaag nie daarin om die PLO-faksies te versoennie. Panama kry sy eerste burgerlike regering in
16jaar. Tydens die OlirnpieseSpelevind die Zola Budd/Mary Decker. ':' voorvaI plaas. Met die hongersnood in Ethiopie staar 6miljoen Die VSA stuur 6 000 troepe na Gre- / mense die dood in die gesig. In die nada en die wereld .protesteer. 'n VSA word William Schroeder die Honderd VSA-vlootsoldate sterf in tweede persoon om 'n permanente 'n Beiroet-bomontploffing toe 'n' kunsmatige hartte ontvang. Baby vragmotor vol dinamiet hul hoofkwarFae, wat 'nbobbejaanhart ontvang tierby die lugJiawebinnejaag.Thatcher · bet, sterf. Richard Burton c;n Marvin se tydens die Britse verkiesing: "The · Gaye sterf.. only secret is that I love this job: Die film A Passage to India is -There's never been one moment when . die terugkeer van Britse filmreI thought, 'Oh, my goodness, I wish I gisseur David Lean na 14 jaar se wasn't here'." Wes-Duitse kansellier "afwesigheid. Cotton Club word oak . j' Helmut Kolil wen sy. verkiesing. uitgereik, :Koningin Elizabeth besoek die, 1987 ] VSA. Yasser Arafat se PLO is verReagan en GoIbatsjof onderleken 'n deeId. Die Filippynse opposisieleier, missielverdrag: "A landmarkinpostBenig Aquino, word vermoor. war history," se Reagan. Gorbatsjof Terroriste kaa:p.TWA vlug 847 SaIly Ride, die eerste Amerikaanse se: "We can be proud of planting this asook die skip Achille Lauro. vrou in die buitenste ruim, se: "It's I sapling." By Wall Street stort die Altesanie 20000 mense sterf in 'n too bad that society isn't to the point aandelemark in duie. 'Kol Oliver North . aardbewing in Mexiko, en 25 000 yet where the country couldjust send · mense sterf in Colombie in 'n '. getuig dat al sy optredes gemagtig up a woman astronaut and nobody was. Die Pous besoek Amerika. mbddergletser toe die vulkaan would think: twice about it." In Afghanistan word die onttrekNevado de Reviz uitbars. 'n . Martina Navratilova wen haar king van Sowjet-soldate beplan en in Vliegtuig van Jordanie word deur vierde Winlbledon-tite!. Michael ,Shii;te gekaap en 'n Boeing stort in ., Pole verwerp kiesers die KomJackson se plaat Thriller het teen die .? munistiese Party se voorsteUe vir Dallasneer. . . tyd sowat 20 miljoen kopiee verkoop, ; ekonomiese hervonning. Daaris onros Die VV vier sy 40ebestaansjaar. ' en die video word teen 1,1 miljoen { inRoemenieentydens'nkouewinter Die vredesinisiatiewe in die Middedollar vervaardig. Die video The Day Ooste kry momentlim. China beoog • kry die Oos-Europeers swaar onder After skok kykers oor die gevolg van . l .verswakkende ekonomiese omstanom te hervorm en Gerbatsjof be'n kemoorlog. Die Geneve-samespresoek Mitterand; "I think it's a dighede: "Ons wil brood he," skree kinge oor kemwapenvermindering stakende werkers. Die Sowjet-Unie mandate for change, for Clean-up, ploeter voort na twee jaar en daar vier die 70e verjaarsdag van die (o~ efficiency," se Rajiv Gandhi word gewonder oor George Orwell Bolsjewistiese revolusie. In sy nadat hy 'nlandswye verkiesing in se 1984-voorspellings. Lech Walesa Indie gewen het. toespraak aan die Kremlin val Gorwen die Nobelprys vir Vrede en · Groot onrus heers in Suid-Afribatsjof Stalin aan en prys Lenin. Die William Golding (Lord of the Flies) ka en Botha sa:' "Ek gaan die orde Idem Ie op glasnost, ofte weI opendie literere prys. haridhaaf en niemand gaan my keer ·heid, oor wat-in die sewentig jaar nie." Biskop Thtu wen die Notussen Lenin en Gorbatsjof gebeur het. belprys vir Vrede. Daar is steeds hongersnood in Ethiopie en kon- . In die Amerikaanse preRonald Reagan word as president flik met Soedan. Popsanger Bob sidentsverkiesing word voorkoms van die VSA herkies. fu 'n futernaGeldof organiseer die Live Aidbelangrik: "The rule used to be 'what sionale Menseregtedag-toespraak se konserte met sterre soos Jagger, . am I saying?' Now it is 'bow do I Reagan: "The US has said on many Dylan., The Whl, Elm John, Thmer appear?'," seRepublikeinAlexander occasions that we view racism with ,en Bowie. Ook die Farm Aid.' Haig. Reaganppseermetperde, Haig repugnance..: (we have) grief over rockkonsert en die Sun City anti. . besoek 'n plaas. en hou 'n varkie vas, the human and spiritual cost ofapartapartheidsalbum toon'n nUwe terwyl Jesse Jackson 'n koei melk . heidinSouthAfrica." fu die Soy.rjet.: sosiale bewussyn in rockmusiek I, Di~ jong Duitser Mathias, Rust land
verbrandl2tonivoo~
Japan ween oor die dood van Hirohito. Die Ajatolla Khomeini spreek die doodsvonnis oor Salman Rushdie uif. DieAjatolla se Rushdie beledigIslam, die Profeeten die heilige Koran. Sy boek word in Indie, Pakistan, Egipte, Saudi Arabie en SuidAfrika verbied, . Gevegte tussen rebelIe en regeringsmagte duo/ voort in Afghanistan en in die Filippyne. In die Wes-. Duitse verkiesings wen die Groenparty enlJie Sosiale Demokrate steun. Thatcher is reeds tien jaar in die tuig enbeplanomaantebly,temiddevan kritiek, Navo vier sy 40e bestaansjaar,
Oktober1986: die begrafnls van Samora Machel
. Foro:A""plx
······n
1985
t
",' I
1984
ApJ111989: 'n Swapo-guerllla, doodgesklet en vasgemaak' aan 'n Koevoet-cassplr -
, ,.
. Foro:Atr.phc 12
· I t
VrycWcekblad, IS Dcscmbcr 1989
. televisie en The Last Temptation of Jesus Christ word uitgereik John Houseman - die beste professor sterf, asook Alan Paton en Muhammed Zia ill-Hag. Bexuizir Blmtto word Pakistan se eerstevroulike president.
Veertig jaar van die Volksrepubliek van Chinaword met krygswet gevier. • 'n Aardbewing ruk die noorde van Califomie. Twee 17-jariges, Michael Chang en Arantxa Slinchez, wen die FranseOpe. ONS staan aan die vooraand van die negentigerjare. Die einde van die negende dekade van die 20e eeu, 1990, breek aan..Die oorsig kan nie voorgee om alle geskiedkundige gebeure.van die tagtigeIjare weer te gee nie. . Sekere gebeure kom weI sterk na . vore;diewereldneemkennisvandie ekologiese kwelpunte, protes vir ekonomiese en demokratiserende hervormingkom wereldwyd voor, en , ' die probleem wevolgCnde'dekadC'''''' . is waarskynlik daardie onsigbare vemietigende een ... aids.
1989 Dit is die jaar van protes vir ekonomiese en demokratiese hervonning in China, Oos~Europa en Suid-Afrika. Die Berlynse Muur val en OosDuitsers stroom na Wes-Duitsland. In Colombie staan die regering aan. die voorpunt van die geveg teen dwelmhandel. In Suider-Afrika word, die vredesplan vir Namibia, VV-resalusie 435, eindelik in werking geste!. Tydens die protes In China: duisende studente die' Tiananmen~ plein. ~e weermag gryp op 3 Junie.
bCsef", .•--
van
maar-
Studente verlaat die Tlananmen-pleln In Peking, China FoffJ'cAP -
..•. 13
Vryc Wcckblad, 15 Dcscmbcr1989 -];
.
BOEKE I
).
ANTJIEKROG skryf.· oor die Jongste kinderen Jeugboeke IN'n kerssakhoort altyd'n boek- al is dit net am VaderKrismisse beeld te cover as me net 'n uitdeler van popstront (my oupa se woord vir speelgoed WIt minderas2 pond gekDs het) Die, maariemand wat deur die jaar sorgsaam 'n boek uitsoek vir eIke kind. In groot ketti.ngwinkels lay ,'n mens die Annuals te koop, maar ek voel Kerstyd is 'n tyd vir bederfboeke, mooiboeb met prente. Gee ook vii'volwassenes 'n streek-' bock soos "Die vergete grootpad" (Smuts, Alberts) of die wanderskonc hipnotiese bock van Gwen Fagan "Roses at the Cape of Good Hope"; , of duimgrootteboekies van Beatrix Potter en Rupert the Bear; of au tweedehandse linneomslagboeke fyn met gaud versier en ander dowwe , lynprente en krullerige raampies en hoofletters: Christina' Rosetti, Shakespeare, Shelley, Keats. Hulle
This emptycan sbaIlbe a car.~ Babette Cole teken op die Iaaste bladsy die drie broers in wit engelrokkies waaroiI: woeste borshare peul en koolblaarvlerkies besig ommet mop en besem die paleis se huiswerk te doen. Prins Puisie Ie knus op 'n bank, , terwylPrimes Mooigeldhom dtuiwe voer, Dieverhaal is Diewer1dikuitsy stereotipes gedop Die. ' maakniemeerboeke socs indaardie Omdat boeke dikwelsvertaal word, daeme, daaromis elke bock wat jy wonderek wat 'n vertalermet die titel presentgee watvan besonderekwa"Prince Cinders"'sal doen? Die verliteitis, 'n bock wat nooit weer herband metAspoestermoetbehouword haalsal wordnie. De ldassiekc veJba1e soos Cinders met Cinderella. Ineens word weer gepubliseer, maar die kan 'n mens jouself afvra: wie de hel papier, die omslag, die illustrasies, die bindwerk is nooit herhaalbaar " enhoe isdie woord Aspoestertjieooit aanmekaar gesit? (Collins Picture me.' Lions, RIO,99). 'n Betowerende kersherinneriJig , 'n Grusame veIbaal word as "Die uit die Engelse platteland word 'n Grootste Pizza" aangebied (Arthur! eeu daama herroep deur Susan Hill Kruger-Burger, Daan RetiefRI3,95). in 'n kinder!grootmensboeki~ "LanBIke Saterdag bak mev Bakkes 'n terns Across the Snow". (penguin pizza, Op die eerste bladsy staan sy Books, R24,99). AI die vreemde afsaksels waanneeODS OIlS Kersfeeste ' " en roer terwyl haar man, kind, hond en kat met AlDebbo-os in die bak vier,verskynin hierdie werkebinne . staar. Op die volgende bladsy vreet magieseverband. Die veranderdelig Kersoggendasgevolgvandie sneeu, , meneer Bakkes die hele pizza al1een op ~ sy groteske hande en massiewe 'die "holly" en die "ivY", ·"mincepies", "cinnamon toast and raisin ' brock soos'n olifant se gatvel,is alles iIi detail te sien. cake",die dans op skaatsetydens St Maar mevrou 'Bekkes is 'n vrou ,Stephen's-party. Saam met haar pa beleef die predikantsdogterook die , ,wat groot dink, Met 'n afleweringswa vol kruideDiersgaan bak sy 'n pizza ellendeen armoedewat aandie rand by'Yskor, voor privatisering natuurlik. vanhaarKersfees bestaan. Fyndramabp die laaste bladsy staan mevrou tiesehoutgravures versierdie boekie. -Bakkes kaalvoet en viets op die . "PrinceCinders" is 'nomgedopte mozzarella besig om die helse pizza verhaal:'die maer puisierige prins' bly tuis, terwyl sy drie harige ma- , met, 'n handsaag te my. Aan haar voortreflikegesiggie lei 'nmens af sy cho-broers uitbang by dieRoyal RaveUpin die paleisse disko's. DieFeetjie' , 'reken daaris uiteindelik genoeg vir almaI, maar aan die verbete manier " watverskynsespreuke isewebyderwaarop die dikkedens van 'n meneer wets: "Ziz Ziz Boom, Tic TacTa,
j
.
,
"
","
, ' Speslale Aanbodll' . ' Vir aile bestelllngs met 'n Desember 1989- of Januarle 1990-,' , posmerk: Francis Mell ' SOUTH AFRICABELONGSTO US ,, 01. geslcled.nls van die ANC . " Gewone prys R32,10 ' , . Nou: 25 persent af + R1 per pos 1325,00
=
Kasset klankbaan'van'" CRY FREEDOM , ,'.,. . " ,Gewone prys: R25,50 ' ' Nou: 25 persent af + R1 per pos = R20,00
"
, Indres Naldoo & Albie Sachs: ISLAND IN CHAINS Ole klass/eke W.rk oor Robben-e/lsnd Nle a!gemeen besklkbaar nle Spesla!. prys: R14 + R1 per pos = R15,OO
I
stuur posorders.lndlen u met 'n Suld-Afrlkaanse tJek betaa!, voeg R3,50 by. ' '
Besklkbaar In ons boekwlnkelln dieSwazi Plaza Mbabane ,SWaziland. Skryf a!ln RobIn Malan of Anne Salelwako ' " Posbus A456 Swazi Plaza Mbabane Swaziland ,
14
Tel 45561
KOOS PRINSLOO
pendesker vrygespring bet~ Sy tweede , mindere hoek, ''The Rules of Attraction", is plaaslik beskikbaar.,~ Maar Amerika bet ook 'n Ooskus en op die Ooskns sit New York en in , New York' sit 'n bloedjong slaywer . Jonathan Ames (25) wie se debuutro, man, "I Pass Like Night" (Minerva, R21,99), 'n soortgelyke opskudding kan veroorsaak, 'Ongeag die Wordsworth-motto is dit 'n pragtige en baie toeganklike "coming of age"storie wat afspeel in suIke lieflike danker plekke soosparke, optelkroee en "peep-shows". ' , En anders as Andy Warhol het die slaywer 'n hart. Vir nuuskierige tienersjenhul ouers) van die platteland . en wereldwysejeugdiges vandiegroat stad wat Die meer weet herwaarts of derwaarts Die. Nie dat 'n mens Amerika toe hoef te gaan om 'n goeie eerste boek van 'n 'n weekgewaswordDie) enbnisskooojong skrywer te lese te Iqy me. By maak meebring, Taurus,verskyn in die versltiiklike Nie dat mans (iuis!) Die ook verdruk is Die. Min boeke het my nog so ' tyd RR Ryger se debuutnovelle, "Die hal gevoel" (RI4,OO), 'n heftige stobygeblyas diegevierdeAmerikaanse rie 'oor 'n gekwelde bestaan. MoeDie fiksiesbywer Joyce CarolOates (van dit probeer lees as jy oor die Kerstyd , die feministe haat haar waarskynlik) reeds neerslagtig is Die. (Ek bedoel se reeks essays "On Boxing" (Pan, dit.) ,', ' R22,95). Sedert haar kinderdae, toe By Taurus verskyn ook 'n bundel ' sy saam met haarpa na boksgevegte , gaan kyk het, is sy behep met di6 , kortveJha1e van JeanetteFerreira, "Die mammies, diepappies, diehondjies, sport. Sy toon die veIbande tussen die katjies" , waarin die politiek van boks en onder meer 'n doodsdrang, die dag beslag by. rassisme en impotensie aan, Vergun En vir lekkerlesers wat lekker wi! my 'n aanhaling: ontspanis daar'nou Kaapsestruggle"Though many men are loudly contemptuousof weakness,a woman ' roman (nee, Die deur Elmar Steyn is struck by the admiration, amount- ' Die), "Die vlugteling Andre de la Fontaine" (Tafelberg, RI6,95), deur ing at times to awe, they will express Japie Coetzee en'nmodeme strydstofor a man whohas exhibited superior rie vir lesers wat Die verder as die courage while losing his fight. And eerste bladsy van "I PaSsLike Night" they will express tenderness for injured boxers, even if it is tdy by way , leon komDie: "Vlindervlug" (Tafelberg. RI6,95)deurEstaSteynisglobedoel of commentary on photographs. ' virtieners tussen 12en 15en gaanoor "Yet to suggest that men might "Saneke, matriekmeisie vii- dietweede loveandrespect one anotherdirectly, maal, wat as vrou ontluik terwyl sy without the Violent ritual of combat, worstel met, 'n danker ding in haar is to misread man's greatestpassionforwar, not peace.Love, if there is to . verlede". Hou my vas, Vir julle wat net een keer 'n jaar be love, comes second." Verpligtevakansieleesstof vir' kansby om 'ngoeie boek te lees en 'n IK van 145 enhoerhet,UmbeitoEco, sporlredakteurs, -liethebbers ~ ans1aywer vail die Middeleeuse spCurverder mense waar julle in die dae dalk haal en blitsverkoper, ''The Name of op die pilviljoeneof langsdie viswa-, ,the Rose",sejongsteboekisinhardeters uitspan. band en ten duurste beskikbaar. Met die verskyningvan Bret Eas"Foucault's Pendulum" (Secker &, ton "Brat Pack"Ellis seroman "Less Warburg, R49,95) is 'nriller, die sto-· Than Zero", oor die ontheefndejeug rie van "alle kosmiesesameswerings", van die Amerikaanse Weskus, was se die geskoolde slaywer, en die eerdieboekwereldin rep en rocr oor di!, ,ste paragraaf is spesiaal iIi Hebreeus piepjong slaywer se waagmoed. In om voortvarende lesers Cn mens " Suid-Afrika is die boekie natUurlik verbied, hoewel die moralistiese, , wmder hoeveel van ''Rose'' se 9 miljoen homofobiese en anti-drug filmweer- . kopers dit gel~s het) af te skrik. Lekker lees! gawemet gemakdie sensorsse knip, V1'je Weekblad, IS Desember 1989, , . ) .' 1
".
~
'.J
1'" .. ' ~ r
, '
.... ',a,'.'•.••••
4,.". ..
."
,.
.'11,'" . 4
11 .. " .
0 t~ " ' • • # '" "'''~ ..
""""',,,<t..,
,
Of,.,,.
~
,f
••••
I'"
· ..
a
c .. "'
" ••••• _
.
BOEKE JOHAN BRUWER . bespreek "Resistance . Art In South Africa" (David Phillip, R49,95, 159 bladsye, volkleur) deur Sue Williamson, 'n omvattende oorslg van die versetkuns van die afgelope dekade In Suid-Afrika IN die boeiende sagtebandbundel "Resistance Art in South Africa" gee Sue Williams, 'n kunstenaar van Kaapstad, 'n omvattende en meesleurende oorsig van die versetkuns wat die laaste dekade landwyd in Suid-Afrika opgebloei het. Die "versetkuns" behels me net ''beeldende lams" me, maar enige visuele boodskap wat verset uitdruk teen apartheid en die instandhouders en afdwingers daarvan. Die boodskap is in die jare tagtig deur vele mense in vele vorms uitgedruk - me net in skilderye en beeldhouwerke in kunssale nie, maar veral ook op straat en in die stadion: op kleurryke en dikwels baie kragtige plakkate, op T-shirts, op vlae, in soms spitsvondige, soms verwoede grafitti en muurskilderye, in satiriese strokies-prente in progressiewe koerante, tot in die ontnugterende kleibeeld , van 'nhalssnoer-slagofferwat deur 'n negejarige kind gehoetseer is (p, 123). Volgens Williams was die Sowetoopstand van 1976 die deurslaggewende stimulus wat die stroming van gemeenskaplike verset teen apartheid weer laat opwel het tot die huidige, onstuitbare gety, waarin talle kunste- . naars met lm1 talente in verskei.emedia die Bree Demokratiese Beweging ondersteun. "I was one ofthose jolted , out of lethargy by Soweto, and this book concerns the way the artists of my generationresponded to the truths made clear by the events of 1976, the issues we addressed, and the work that followed. It is also about the growth of the ideas that art is not necessarily anelitist activity, and that popular cultural resistance has a vital role to play in the life of the community and the struggle for freedom." (p. 8:) Williams laat die Suid-Afrikavan voor 1976 effens in die lug hang. Dis waar dat daar voor 1976 in die kunssale min tekens was van die land se maatskaplike en politieke probleme. Wit kunstenaars het straks aan "lethargy" gely. Maar vir die "stilte" wat swart openbare verset betref, was daar heelparty redes. Vir eers was daar die enorm repressiewe wetgewing en ander maatreels waarmee die regering in die jare sestig versetbewegings soos die ANC en die SAKP verbied enhul lede vervolg het, asook 'n versmorend streng toepassing van sensuur. Die ongenaakbare ondenhukking van swart opposisie 'het versigtigheid en selfs .vreesby baie mense gewek. Die ANCleier Ahmed Kathrada, wat laas Oktobel: vrygelaat is, s8 toe hy, Nelson Mandela, Walter Sisulu en die ander in die vroee sestigerjare tronk toe gestuur is, bet duisende mense hulle in solidariteit by die hof kom afsien. Toe hy egter in 1966 gaan getuig in 'n siviele hofsaak van die PAC-lid Zeph Mothopeng teen die owerheid, was daar-alisditwydbekendgemaakdat hy enander "Rivonia-gevangenes" te sien sou wees - maar net vyf of ses rnense in die hof. Dis eers in die jare sewentig dat swart verset weer begin herstel het van die kwaai teenslae van die jare sestig,' , Met die Soweto-opstandvan 1976 het 'n nuwe geslag nuwe vuur aan die stryd teen apartheid gegee, maar dis lank smeulende kole wat aan die brand gesteek is. Ander faktore wat in die laaste dekade 'n nuwe solidariteit in gemeenskaplike verset moontlik gemaak het, was die opkoms van organisasies wilt wyd kon organiseer, ' soos die vakbonde en die UDF. Die 'opkoms van spesifiek visuele versetkuns is ook aangewakker deur
Beeldevan verset werkwat aangebied word.Nie net opsigtelik "politieke" -versetknns soos die ECC se vlymskerp T-shirts ("Our , boys, your toys" en so meer) word opgeneem nie, maar ook meer "intellektuele" kunstenaars se subjektiewe reaksie op 'n verskeurde land, soos Paul Emsley se baie suggestieryke triptiek "The Visit: Arrival, The Life and the Tune, Departure" (1987), wat die geskiedenis van die wit besettingvanSuid-Afrikaopsom. Met die boek in die hand kan 'n 'mens met jouself debatte voer, byvoorbeeld oordie samehang tussen die gehalte van versetkuns en die doeltreffendheid daarvan en die geslaagdheid van verskillende stylvorms in die genre. Is 'n kari, katuur wat die onderdrukker tot memens misvorm werklik so doeltreffend en onthntsend as 'n beeld wat hom as 'n gewone mens wys? Vergelyk Norman, Catherine se effens komieklik oordrewe "Carnivores" in uniform met Paul Stopforth se makabere "The Interrogators" (1979), , drie vaal mannetjies met verskrikking in die gesig, en besluit self. Sommige afdelings, soos Drawings on the Wall, kan op sigself tot bundels uitgebrei word. Die "Peace Parks" wat onder meer bespreek word, was een van die deemiswekkendste ontwikkelings van die noodtoestand. Toe dienste soos vullisverwydering in die townships opgeskort is, bet' kinders begin om self op te ruim en sekere dele as "vredesparke" te ver.( fraai met tuirmitlegteen bou- en beeld,houwerke van afvalmateriaal. Die parke het name gehad soos Lovers' . Park (Orlando-Oos), Oliver Tambo 'Park (White City), Sisulu Park (Orlando-Wes), Nelson Mandela Park en SteveBiko Park(Mohlakeng). Die stukkies landskap - blikke op die toekorns - is deur die veiligheidsmagte verwoes met die verskoning dat lmHeas bereplek vir wapens gebmik . konword. . lemand moet gems 'ook boek uitgee net oor die plakkate en die T- .. shirts van verset. Van die lewendigste grafiese kuns van ons tyd is vir die oneindige stroom "boodskappe van die oomblik" geskep. En 'n baie ontstellende boek sal 'gemaak kan word van kinders se uitbeeldings van die stryd. Die enkele voorbeelde op pp. 122 tot 123 gryp 'n mens aan. Die nege-jarige se kleibeeldjie van 'n halssnoer-slagoffer is in 'nkunswerkwinkel in Durban geskep toe die kindersaangese is: "Maak iets wat jy onlangs gesien .: het.'" .'
Die beeldjie, soos verskeie ander werke, is meer as doelbewuste : versetkuns: dis 'n poging om traumatiese ervarings (aanhoudings sonder velhoor, ondervraging, polisie-optredes teenoor skares en so meer) te verwerk deur dit te komrnunikeer en dus te deel, Die solidariteitsgevoel wat deur ondermeer versetkuns gewek word (dit word ook onderskraag deur gemeenskaplike optredes soos sametrekke, begrafnisse, protesmarse ens.) dien as terapie wat geestelike oorlewing te middevan verskriklikhede moontlik .maak. Deur die kommu- J nikasie vanpyn word die pyn genees. Die einste visuele kunste wat nou help om die laaste stryd teen apart, heid te voer, kan in die Suid-Afrika na apartheid ingespan word om die sielkundige letsels te help genees wat deur kiDders soos die genoemde negejarige opgedoen is. Koop Sue Williams se boek. Dis die billike prys dubbel en dwars werd. Dit gee 'n omvattende beeld van die uiteenlopende emosies wat in die land aan 't woe1 is: woede naas deernis, humor naas bitteIheid, bespotting naas oorpeinsing, neurotiese selfondersoek naas die sekere wete: "The, people shall govern!" Daar is leemtes - 'n mens wonder byvoorbeeld waar is Mandla Nkosi, . wat voor sy dood in 1987 gehelp het om 'n stylrigting te skep wat uitgebou word deur Helen Sebidi en ander. Of Elza Miles se skoenlappers in 'n kissie .. ter huldiging van aangehoudenes wat dood is. Of 'n voorbeeld van die sketse waarmee Breyten Breytenbach sy onblusbare gees in die tronk singen,<!. <I gehouhet. Maar dan, as 'n mens 'n volledige "struktuur" wit skep, waarhou jy op? . Ek dink Williams bet 'ngoeie subjektiewe keuse uit honderde, selfs duis- . ende kunstenaars gedoen. Net een weglating is werklik jammer: Jackson IDungwani. Hy is glad nie "onbetrokke" .nie ~ inteendeel by is 'n uitstekende spotter, met al die selfvoldane swakhede van die egosentriese mens wat juis gelei het tot apartheid. Sommige van sy beelde is regstreekse en kragtige politieke stellings, soos sy beeld "Gun", wat die geweer, die knuppel Van die Steentyd, die spies en. suggesties van'n .draak oproep om die fascistiese misbruik van mag af te wys. Die meester se versetteen boosheid is ook 'n verset teen verdeling en onderdrukking, 'n " oproep tot die eenheid van alle mense. En as ons enigste werklik geniale beeldhouer is hy ook 'n prik in die ballon van wit elitisme.
The Interrogators (trlptlek, grafletlvloerpolltoer, 1979) deur Paul Stopforth. "My purpose was to show how terribly ordinary these men looked· except perhaps the one In dark gla~s." nuwe tegnologiese verwikkelinge - die em-day khaki uniforms is not sigtelevisie, wat die krag van visuele . mficant.ltisasMananasawthemin simbole onderstreephet, en selfs deskhis imagination." Dis juis die modtop publishing, wat die maak en vererne uniforms en die weerrnagtent spreiding van vlugskrifte, plakkate, en op die agteIgrood wat aan die skildery so meervergemaklikhet, Ookisbegin . sy politiek sinvolle dimensie gee. om die agterstand in swart kunsonderHoewel die hoek in verskeie rig reg testel met die opkoms van soms arbitrere- afdelings gerangskik is, soos "Roots ofthe Conflict" (wat gemeenskapskunsprojekte enliggame soos die Federated Union of Black 'n skraal historiese agtergrond van Artists. En 'nsterkprikkel tot die opbloei apartheid probeer gee), "A Mutant van visuele versetkuns was die inSociety", "Exploitation", "Drawings on the Wall" (vir my die boeiendste stelling van die noodtoestande en die ontplooiing van veiligheidsrnagte in afdeling, oor populere versetkuns. soos muurskilderye, graffiti; peace woonbuurte: 'n konstante en dikwels pynlike irritasie. Konfrontasie met die parks, T-shirts en plakkate) en so veiligheidsmagte was 'n baie sigbare meer, het dit 'n "oop" struktuur: jy drama, 'nkonkrete uitdrukking van die kan van agter na voor lees as jy wil, fascistisie gesig van apartheid. Die of enige plek oopslaan, 'n Iineere pantservoertuie en veiligheidsmagte in vertelling word me afgedwing nie, uniform is as visuele simbole onmidDie boek is baie soos 'n groeptendellik in versetkuns opgeneem. Die toonstelling: jy kan deurlopende visuele uitbeeldings - veel eerder as temas self uitsoek en vergelykings tref soos jy wil, die Buro vir Inligting se nuusberigte het die besef by baie mense tuisgeDieselfde "oopheid" spreek uit bring dat die land in 'n komplekse die omvattende verskeidenheid van vonn van burgeroorlog gewikkel is. Met die los gedagtes (daar is ook ander oorwegings) probeer ek s8 dat die "stilte" voor 1976 nie vreedsaam was me. En daar was weI swart kunstenaars wat in die jare sestig at hewige versetkuns geskep het: dis byvoorbeeld jammer dat Feni Dumileen JulianMotau se uiters kragtige sketse teen rassisme, geweld en aanhouding uit die jare sestig (wat verlede jaar in die Johannesburgse Kunsmuseum vertoon is) me in Williams se boek is nie, Tog bly die tydige oorsig van die jare tagtig se .versetkuns 'n treffende boek, veral danksy die oorwegend visuele aanbieding. Die teks is tot 'n minimum beperk, maar nie te bondig om die talle afbeeldings - goed uitgele enmeestal in kleur - met genoeg agtergrond vir die leserlkyker oop te sluit nie. Die inskrywings oor die beeldhouers Johannes Segogela en Johannes Maswanganyi is egter darem te skraps enhier en daar voel 'n mens dat die populere aanbieding tot vereenvoudigings lei. By Joseph Manana se olieverfskildery "The Battle" (1987) wat die Slag van Bloedrivier uit die Zoeloekrygers se oogpunt uitbeeld, is ~ dit byvoorbeeld simpel om te s8: "The No Life deur Sydney Holo. Ole IInosnee beeld 'n long man ult wat In aanhoudlng geneem word. -fact that the Boer soldiers are in mod-
'n
;
Vrye Weekblad, 15 Desember 1989
.
15
,
''¡I, ,
VAN SOPHIATOWN NA TRIOMF amper soos 'n Robin Hood soort van gang. "Daar was niks amenities nie, jy sien, maar die lanies het dit gekry. In Brixton was daar 'n swembad, daar was die Brixton Boxing Club, daar was baie goete vir die Boerelaaities, en die Jodehet ookhulle goete gehad, en die Engelse. "Ek se maar nou nog, van al die witmense is die Boere nog die mense wat suffer. Ek stuur nog vir twee Afrikanerfamilies elke maand groceries, en in Westdene het ek baie Afrikanervriende gehad wat nie gesien het dat ek swart is of 'n bushy is Folo: An<naV1naua nie. Daai was my lewe se lieflik:e mense. Dis toe die Afrikaner so slim ,' Don Mattera, dlgter, en sophisticated raak dat hy skelm kom raak het en gladtong. dramaturg, "reborn "In Sopbiatown bet die Boerelaaities Intellectual", kom rondloop, ons het mekaar nie stlgterslld van die gemoer nie. Westdene was net met Union of Black een straat, Tobystraat, van ons af geseperate. Partykeer gaan soek ons Journalists, hulle sustertjies op, dienonnatjies, en Skotaville-ultgewers dan begin die moeilikheid! Dan kom en van die Congress die ketties uit, en die sout-en-peperguns. of South African "Daarwas so 'n boeremeisie, maar Writers, lid van nege haarma was eintlikbushy,haarnaarn gemeenskapswas Poppie. Hei, sy was mooi, en ek organlsasles, was was agter haar aan. Haar rna, wat wit gespeel het, het my 'n kaffer genoem, ook berug as" Sy was 'n Theunissen. Dit was 'n BraZinga - leler van lieflike familie, die Theunissens, ou een van die Boetie-hulle, Hulle het nie apartheid geken nie, net Poppie se ma wat daar gevreesde bendes in Westdene gebly het, van Sophlatown, The "Daar was nooit 'n bloedige stryd Vultures. ANTON tussen Boere en swartmense op raSTEENKAMP het met cialism in Westdene en Sophiatown nie, Hulle het saam gejol! Maar hulle hom gesels oor sy was bang as hulle pa's hulle sien, lewe In Sophlatown jong! "Ek het 'n boeremeisietjie gehad, Magriet. Hulle het daar naby die Don Mattera is 'n personifikasie Westdene-dam gebly. En wat van daai van die menslike mengsel van laaitietjie, Johannes, hy was so ag of Sophiatown: syma was half-Xhosa, nege, hy't altyd na my toe gekom as half-Griekwa - "my ouma se ma ek by die dam my gedigte sit en skryf, was'n Booysenvan Graaff-Reinet". hier in 1955/56. Sy oupa was 'n Italianer wat in ''Net cp 16 Desember, Dingaansdag, 1904van 'n skipaf gedroshet in die Here, dan moet ons watch vir die Kaap, en die ander kant van die' Boere! Jy sit nie in 'n trem nie, of , .familie was Tswanas - "nabyfahulle moer vir jou! En die boere kon , mille van Sol Plaatjie". slaan, jong, Ons het gepraat van 'n Hy dink metheimwee terug aan boerehou, want hy sit alles in daai die jare in Sophiatown, toe hy, ,BraNzlma en die ander Iede ven die Americans In hul rool en wit Cadillac, 'n "open coupe met white wall tyres" eerste punch." BraZmga,die bekende/berugte Icier (FolD: FottHl'glal vaII,Jlm BaIley) Mattera is op 29 Desember 1935 van die Vultures was. ' teek nie, nie 'n City Council spon- Sophiatown se mense was nie gein Western Native Township gebore. darkie cherry daar in Riverlea tussen "Sophiatown was 'n plek waar Toe hy vyfjaar oud was, het die "ryk sored saal waar die mense kon meet wone mense nie." die borne gam sit en mekaar soen en mense vry was," vertel Mattera; nie. Die taal van Sophiatown was iets Mattera's", sy pa se familie, hom soaan. "Daarkon almal doen wathulle wil "Daai was die Chinas wat ons ge- ' "Eenou, Ma1habe, bet sy eie dance spesiaals - 'n mengsel vanAfrikaans, weggeneem van die "arm Lebakengs" doea, As jy vanaandwi! gaan IIllUCh, hall gebou en hy't geld gemaak, die Engels, eninheemse tale. Tsotsi-taal, nahulgroothuis inSophiatown, waar respectbet, Daar was dieYoungfamily, dan march jy. En as jy more wi! sy pa, die "Don van Sophiatown", 'n mensehetlangarmgedansdaar.Daar noem sommige mense dit, maar hulle het ook kole verkoop, hulle was steel, dan steel jy. More wi! jy inwas bands soos die Sophiatown SepMattera se dit was almal se taaI - "dit groot sakeman was. Sy oupa bet in great! Mister Young was vandie serious breek,en mOre wi! fy met jou vyanle was die TaaI,jy het Flaai gewietie,jy 1912 vir 25 pond twee erwe in Gertet, en ge\Vone ouens watjam session China toppies. Hy was 'n gambler, gaanvrede maak. Dis 'n plek soos daai. ' gehou het. Jy meet 'n ou bier waf- - moet sharp is." maarnie 'n cheap gamblernie, enhy't tysiraat gekoop. trornpet speelen 'n ou daarwat dronnne Die Shangaan-woord "mova",om cigars gerook, en hy't three piece "In 1962, toe's ons uitgeskop uit "Sophiatown was 'n lieflike plek. Sophiatown uit, Sophiatown was vir speel, en dan vorm bulle 'n fuzzbox. te gaan of te ry,' is byvoorbeeld suits geslaan, hy't straw hats geslaan, Die Boere, wat die mense was wat group.' opgeneem: "Ek skep nou die mova" hy't Florsheim-skoene gery - bulle my belangrik, en ek hou aan veg vir gerule het, het geweet as hulle die was lieflike mense, die Chinese wat _ het beteken, "ek loop nou", "Ons was heavy ge-influence van Sophiatown, want dit is 'n belangrike plek sat maak,gaan daarbaie dinge deel van die geskiedenis van die Suiddie Amerikaners, hulle music, bulle Die intelligentsia is "situations" saam met ons gebly bet! sat. Dan gaan dinge sat wat die "Ja, bulle het ge-exploit, die Chiklerasie, hoe hulle gepraat het. Van genoem deur die gangsters - "want Afrikaanse volk, en dit sluit die witmense bymekaar gehou het. hulle het altyd su1ke heavy discusnese en die Indiers, 'n vyfpennieHumphrey Bogart het ons gese, the mense in.particularly die Afrikaner. "Hoekommoes die goewerment man who never smiled until he had a ' sions gehad, dan sehulle: 'According "Ek gun die Afrikaner sy plek in ,Sophiatown sat maak? Want So- , brood in vyftien stukke gesny en 'n pennie 'n sny verkoop, maar ons het to thesituation... the situation is such...' million dollars in his pockets." die land.enekgaanvegvirhomindie phiatown was die teenoorgestelde Bogart, Richard Whitmark, Dana en so aan. lekker gelewe daar. En die exploiters , toekoms as iemand die feit dat hy 'n vanwat apartheid wi! he. Wanthy't Suid-Afrikanerof'nAfrikaneris, van was ook geroof, en 'n balance is ook Andrews - dit was die bendelede se "En as hulle onse gangs kom join die mense bymekaargebring. Ons gestruck. f1iekhelde. het, het ons hulle 'nylons' geroep, hom wi! wegneem, net soos ek nou het Italianers gehad, onshet Frans"Sophiatown was nie "n gewone "Ons het ou Allan Ladd gelike, en wanthulle was sag,hulle wasnet daar teen hom veg: As daar'n volk is wat manne gehad, CDSbet Duitsers gehad, plek nie. Dis 'n belangrike plekin die Gary Cooper met sy pyp." En die een vir die vrouens en die drinkwerk en weet van smarte, van pyn, van detenwe had whites from all different geskiedenis van onse land, want dit wat die appels geeet het? ' om te 'wietie', om kak te praat, en ons tion, van dood, van hongerte, dan is -walks of life. doen die conquests. "Daai was ou Richard Whitmark, "Ons het baie Afrikaners ook ' wys van 'n tyd en 'n plek toe mense dit dieS mense. mense was. Jy't Of'nou gehaat, Oljy't "ons het hom ou Styles geroep. Hy "En dan dieS mense afgewyk het "Die gangs w~s ook heavy gegehad! Ons het die Theunissens kom van die film af, Street WithNo hom gelike, omdat hy goed of sleg influence deur die films, en deur die van daai baan af van menslikheid en gehad, ons het die Rademeyers was. You didn't hate another person Name. fashion van die dag, Die manne wat gehad, hulle het ses muile gehad van barmhartigheid, dit breek my. die crime gedoen het, ou Spanglerbecause he belonged to a special race." "Dan het ons Dana Andrews gewat koletrokke getrekhet. Ons het Dis my mense, en hulle het gesuffer, Hy onthou vir Tambo, vir Man- , had, hy was die poeliesman in daai bulle, en so 'n dik Engelse poelies- - maar wat hy geword bet, stem ek nie .ook muile gehad in onse jaart in. dela, die vergaderings wat hulle in film, Where the Sidewalk Ends, en ons het ook kole verkoop. man,ouJoynervandieCID,hullehet mee saam nie. Sophiatown gehou het, en vir Vader "Van my vernaamste digters en "EndanwasdaarJanowski, wat hy't ook sy stukkie gehad. gepraat van 'n 'hotline ofcrime' van Huddleston- ''by was vir ODS nie wit ,roepjy bulle, bulle was half-Joods, "Ons bet leller stukke gehad,soos Chicago in Amerika tot in Suid-Afskrywers is Eugene Marais, Langen- . of swart nie, maar ons het hom die rika. Dit was nou sonet na dieoorlog, Roadhouse. Dit was warme stukke, en daar was Ficks, en daar was hoven, Totius, NP van Wyk Louw. Jerrie geroep, die German, oor sy Ierse, en die Bannisters, Scotspeople 1945/46. Ek noem myself 'n deskundige op wat ons ge-influence het:My Engels crew-cut. Hy was strict, maar hy was was baie ge-influence door die films, "Onse gang was genoemna 'n film, , Hendrina van der Merwe se boek, â&#x20AC;˘ ons het lekker gemeng! humane. Hy't regtig die Gospel van "En hoekom moes die lanies en ek Was 'n slim laaitie van kleins af. Where the Vultures Fly. Die gang se "Onthou", vandie Afrikaners in die sy Master gevolg, konsentrasiekamp. Hoekom word ek naarn was die Vultures. Maar dit was Die Boesmans se hy's ougat, Sophiatown sat maak? Want daar "Daar was hongerte in Sophia"Die connoiseurs van die Engelse nie 'n organised gang nie, ons roep was hulleeie mense, dlu.r was lanies dan beskou as die vyand? Hoekom town, ja, en daar was geweld, maar ons liewers 'n 'rush' - dis sommer so 'n taal het in Sophiatown gebly, mense wat gese het ons glo nie in dieS kak was eknegejaarlankingeperkendrie die geweld was nie organised nie, en klomp ouens wat bymekaar kom. Die wat sharp gewees bet met die taal, die droom van apartheid nie. "Daarom jaar onder huisarres? hy was nie calculated soos hy nou is Queen's language, soos die onlaaities was baie geboelie van die "Maar ek dank die Here dat hy my bet ons swart vrouens getron, daar nie, hy was sporadies, en dit was net sterk manne af, toe begin onsmet die derwysers op die Anglican skool en was IndiCIIruIJllIe met swart vrouens, gespaar het. Eendag, hoop ek, sal die omdat die mense gebaklei het iIi die die Catholic skool. We had people Vultures in 1950. Toe was ek 16 jaar Afrikaners terugkom na 'n gees van en~ese,soosouAlun,ouJapse strate in. Daar was nie een football oud.AlmalwassovanI4totI8.0ns who could speak fluent Dutch, ons broer, Ben van hulle is doodgebarmhartigheid. En ek haat niemand het die,boelies gebaklei, en ons was maak van 'n sexkiller, toe hy en sy . veld in Sophiatownnie, nie eenbiblio-. het mense gehad wat konFrans praat vandag nie."
'Die Boere het geweet hulle moet die plek sat maak'
,
16,'
J
...."
f
~ (
' "
'
Vrye Weekbl3d,lS'Dcisember i989
I I
I
t 1'1
jI
J
,
,:.;
t
VAN SOPHIATOWN NA TRIOMF
I 'nVreemdesoort 'Triomf' t
"0 sophia. sophiatown you speak to mefrom the ashesof brokendays andfrom the twilightmist i heara song rolling softly softly rolling , . a songfor yesterday" - DonMattera.Song for Yesterday. 6 Mei 1983
EDITH, Bertha, Gerty, Toby, Sol. Die straatname, vemoem na die kinders van oubaas Tobiansky, wat SophiatownuitgelS het, is nog dieselfde. Maar as jy vandag deur die blanke laer middelklas-strate van Triomf ry - die naam wat soveel ongevoeligheid verwoord - is daar min te sien en te beleef van die Sophiatown van die veertiger- en vyftigerjare, die Kofifi waarin skrywers, musikante, akteurs en joernaliste gewoon bet, en waaroor hulle vandag nog senlimenteel en liries raak. In 1905 was Sophiatown oorspronklik as 'n blanke woongebied beplan. Maar Johannesburg se rioolplaas en afvalhoop was net langsaan, en die blankes wou nie koop me. Swartmense is toegelaat om daar te woon, en dit het in die kosmopolitaanse grys vulsel van 'n menslike toebroodjie, met die wit Westdene aan die een kant en die swart Western Townships aan die ander kant, Ole eerste ultsettlngs In Berthastr:aat, Sophlatown, Februarle 1955 ontwikkel. (Foro: 7JMStM) In 1933 is Johannesburg as 'n blanke November 1958 om half-vyf die. gebied geproklameer, swart werkers delpunt van die gemeenskapslewe, Maar die naam is behou, en die sy dienie-rassigheid vanSophiatown beskryfhet. Enigiemand konhuise en oggend toegeslaan," het sy in 'n onvir sowel die intelligentsia as die regering se behuisingskema het is uit hul woonplekke in die middestad gedryf en Sophiatown, op die bendelede.In'n wonderlike tonee! uit derhoud met die Junction Avenue ,;, voortgegaan, Teen 1971 was die winkels in Sophiatown oprig. Maar' rand van die stad, was die voor-diedie dokumentSre rolprent "Have you Theatre Company vertel, dit was voor die herklassifisering. hoogste prys vir 'n huisin Triomf As 'n mens vandag in diekliniese hand-liggende tweede keuse.. seen Drum recently" sit Themba, "Daar was vyf van hulle, vyf R6 000, en slegs blanke gesinne met Huiseienaars het die geleentheid voorstedelike strate van Triomfrond- , Nakasa en ander en gesels in 'Ii sjebeen, blankes, wat Afrikaans gepraat het. 'nmaksimum-inkomste vanR300per aangegryp om ekstra inkomste te word stelselmatig dronker, en dan Ioop.isdit moeilik om te dink dat die My man was al op en reg om werk toe maand kon kwallfiseer. Americanshierinhul groot Cadillacs "Dis 'n gelukkigewoonbuurt en, verdien, en het links en regs kamers kom 'n jong, pragtige Miriam Mate gaan, toe sien ons die groot mans rondgery het, dat Dolly Rathebe en , inhul huise enkrotte in die agterplaas keba ingestap en trakteer hulle op wat by die hek staanen skree: 'Maak " die meeste van die inwoners is Griekstwee liedjies. ' Miriam Makeba die jongmans aan uitverhuur - in sommige kamers het Afrikaanssprekend, bet 'n inwoner oop! Maak oop!' hul voete gehadbet, en dat'n jeugdige -tot agt mense gebly. . op 2 Januarie 1971 in 'n onderhoud Ander vermaak was daar pie juis "Voor ons dit weet, was daar twee . Hugh Masekela met sy, trompet om Dit het natuurlik tot 'ontsaglike nie, behalwe vir die Odin - die rolmet The Star gesS. lorries voor die huis. 008 het daar oorbevolking gelei, en tientalle mense die hoek gestap k6n korn. prentteater enbymekaarkomplek van' Vandag· is die meeste inwoners gestaanen die hekhet net oopgegaan. moes een kraan deel, wat onhigieniese Die stemme gaan weer op om steeds Afrikaners; Maarin die vyftigeralmal. N og voordat ons die voordeur oopgeTriomf se naam terug te verander en toestande tot gevolg gehad het. maakhet, het ek die eerste hamerslag jare, voor die uitsettings, was daar Die teater is deur Bertha Egnos en die 'gebied weer oop te stel, onder Maar terselfdertyd het Sophiatown Afrikaners, Grieke, swartmense van' haarman, beter b;ekend as "Mr & Mrs teen die stoeppilaar gehoor. meeruit die geledere van die huidige enige moontlike afkoms, Jode, Italigelewe, Die mense is uit hul oorbe- , Odin", bestuur. Hier het die bende"Ons·moes alles vat en uitgooi. aners, selfs Franse. volkte kamers na die strate gedryf, inwoners. Dis hoe ons uitgesit is. Dit was nie lede hul helde se drag, optrede en waar township-jazz weerklink en' , inanier van praat noukeurig bestudeer, Maar al word dienaam Sophia"It was really only psychological lekker nie." town teruggegee, sal dit nooit weer barriers that kept people out," het straatdrama's hnl afgespeel het - deels Die Dakiles se huisware is op om dit dan later in die werklike - en Kofifi wees nie, teater, deels die werklikheid van Nadine Gordimer in 1985 vertel, t~ gewelddadige - wSreld uit te leef. vragmotors gelaai en hulle is sumSophiatown, waar die bendelede, die Aan die ander kantvan die spektrum mier Meadowlands toe geneem, waar "gangsters", regeerhet. was die sainebindende faktor in Sohulle in 'n klein huisie hervestig is. Bendes soos die Americans, die . phiatown die kerk, en veral Vader Die huis in Sophiatown is afgebreek. Berliners, Gestapo en die Vultures Trevor Huddleston se Church of Christ "Ek bet my geluk agtergelaat. Ek het hulself op die beeld van die benthe King, hoog bo-op 'n heuwel in moes my mooiste blomme, my dahdelede in die flieks van daardie tyd Victoriastraat. lias en my druiwe-prieel agterlaat, en geskoei - breerandhoede, lang jasse, "And above it all you see the Church die uitsig op die huise van Sophiaslap Amerikaanse motors en koel of Christ the King, its tower visible town," vertel Dakile. , ,"Ek moes my kerk en my gevoel "slang". north, south, east and west, riding So het van die bendelede wat goed like a great ship..." - s6 beskryfVader van aanbidding verlaat. Kyk waar is kon Engels lees en skryf 'n ekstra Huddleston die kerk wat bo die geek vandag; moedverlore, sonder my geldjie verdien deur vir hul makkers harwar van' die township-lewe in kerk. Ons moes daardie pleknet verliefdesbriewe te skryf. Don Mattera laat, waar ons allesgehad het en vir Sophiatown uitgetoring het. 'Waseen van die begaafdes. niks baklei het." . , Die kerk is nog daar, een van slegs Mynwerkers uit die landelike Ondanks sterk weerstand deur die twee geboue wat behoue gebly hettoe gebiede het meestal in hostelle in inwoners, is die meeste mense teen Sophiatown vir Triomf moes plek Western Township, wes van Sophiamaak. Slegs blankes woon nou die die einde van die dekade verwyder en town gewoon. Hulle was dikwels in Pinkster Protestantse Kerk by; nadat die huise afgebreek. Net 'n paar.Ingevegte met die bendes van Sophiadie gebou 'n keer as boksgimnasium dier-winkeleienaars het oorgebly, moes dien. ' town betrokke. Die mynwerkers, In 1963 is die eerste van die 236 meestal Basoetoes, het hul eie bende , Die andergebou wat behoue gebly sub-ekonomiese huise vir blankes op gevorm - die Russians, wat dikwels het, is dr AB Xuma, president van die die kaal stuk grond waar Sophiatown teen die Berliners geveg het. gelewe het, gebou, ANC, se huis in Tobystr 73.Dit was Saam met die gewelddadige benDie regering se behuisingskomeen van die grootste enmooiste huise delede, het die swart intelligentsia missie wou die blanke woongebied in Sophiatownenhet ook drXuina se Speeches of comrades Walter Sisulu andeers na Verwoerd vemoem, maar die van die vroee vyftigerjare in 'n paar spreekkamers gelmisves.Vandag woon Ahmed Kathrada recorded at the national straatblokke in Sophiatown Johannesburgse Stadsraad bet geweier daar 'n blanke gesin, daar is 'n wit reception committee's "Welcome Back saamgetrek. muur rondom, en Matthew, 'n tuinier en Verwoerdburg sou later eers ver, rys. Baie van hulle was joemaliste by watin Sophiatown grootgeword het, Rally" (29th October 1989): Drum, die tydskrif wat 'n lewenstyl Toe word die blanke gebied herbly in die agterkamertjie. RecordingsmadebyShifty Studios ' en 'n vryheidstrewe verwoord het doopna Triomf- 'nnaamwat deur die In 1952 het die NP-regering SoFor more Information/contributions to the People's RadIo Cassette Serieswrite to P.O.Box 27513 Bertsham South Africa 2013 voorsitter van die Bestuurskomitee mense soos Can Themba, Nat Nakasa, phiatown tot 'n blanke woongebied Zeke Mpahlele (vandag prof Es'kia van die Johannesburgse Stadsraad, verklaar. Op 11 Februarie 1955 het -, Mpahlele van Wits), Todd Matshikiza, PM Roos, beskryf is as 'n "beledigsowat 2 000 gewapende polisiemanne Lewis Nkosi en Henry Nxumalo. By ingt'nklapin die gesig" vir die stadsraad in die woongebied inbeweeg en die en die inwoners van Sophiatown, wat Can Themba se bnis, bekend as die eerste gesinne uit hul huise gegooi, ver buite die stad bervestig is. House of Truth, het bulle tot laatnag Jane Dakile, 'n onderwyseres aan "Oor wie is dit 'n triomfl Johangesit en drink: en filosofeer. die destydse St Cyprian's School van nesburg, die Stadsraad of die nieDie sjebeens - plekke soos die die Anglikaanse Kerk, se huis is in blankes?" wou Roos, volgens The Thirty Nine Steps en Back of the 1958 platgestoot, Moon in Goldstraat - was 'n midStar van 12 September 1963, weet. ' t: "Hulle het op Donderdag, 10
of
tt
cde, W.Sisulu & A. Kathrada
THE LEADERS SPEAK
,~
<-,
VrycWcekblad, ·IS.Descm~~ 1989 I )';
'I'
,
'.
f
j
.'
•
_
)
~
~,
st:
r
• • "' • "'
'
~
"
a.
'"
'to
,
"'
,
MENINGS'
Die dekade nie sonder welslae op die arbeidsfront nie diging in die verskil tussen die opge. loste staking by SAB en die by SAVD, wat nou byna ses weke lank aan die gang is.' In die SAB-geval wil ditvoorkom of die partye emstige verskille in belange eenkant geskuif het toe die geweld toegeneem het Vera! die Food & Allied Workers Union (Fawn), die" 'betrokkevakbond,konnieheeltemal gelukkig gewees het met die finale ooreenkoms nie, maar hulle aanvaarding van die onderhandelingsproses het daartoe ge1eidathulle toegewings moes maak. 'Terwylons Die oorwinning vir kollektiewe . terugkyk op die bedinging Ie daarin dat die partye selfs in die moeilike omstandigbede moet ons ook \ tot 'n skikking konkom. En dit is onthou datbale .\ veral belangrik dat hulle as deel van verhoudlnge die die ooreenkoms ingestem het op 'n gesamentlike onderhandelings- en afgelope twaalf bemiddelingsproses, om na die vermaande op , betering van hul verhouding te kyk vreedsame wyse (die sogenaamde "Joint Industrial Relations Initiative"). voortgeduur en In die proses sal Fawu en SAB die verbeter het; sulke hulp van onafhanklike bemiddelaars verhoudlnge:genlet gebruik om: ook in besonder ondervanselfsprekend , soek in te stel na die redes vir die toename in geweld tydens die onlangse min aandag In die staking. media.' Die koste van 'n staking Ie nie \ ' slegs in die verliese aan produksie en lone nie, Die emstige stappe wat die partye self doen om 'n herhaling van Die PJYS van die arbeidsgeskille gepaardgaande gewel by stakings te . i ' loop hoog. Terwyl ontwrigting van voorkom, is dus bemoedigend. 'produksie en dienste - asook verlore Die moontlikheid is ook sterk dat koopkrag omdatstakerslone verbeur so 'n gesamentlike inisiatief die ~ verwag kan word in die geval van werklike oorsake sal openbaar, wat .sulke groot stakings, is daar ook tot meer duursame oplossings sal lei. miljoene rande se skade aan eien, SAB en Fawu se ooreenkoms kan dom, honderde beserings,en meer as ook as voorbeeld dien deurdat distien lewens reeds geeis, pute oor afdankings en dissiplinere Dit is nie 'n mooi prentjie aan die optrede teen stakers na vrywillige einde van 'njaar nie. private arbitrasie verwys sal word. Miskien Ie daar 'n geringe bemoeAS ons terogkyk op die afgelope jaar se bedrywigbede op die arbeidsfront, en vera! as ons deur die heel onlangse 'gebeurc bemvloed word, tan ons maklik tot die gevolgtrekking kom dat die jaar deur 'n toenamein arbeidsgeweld oorheers is. Twee stakings het vera! bygedra tot di6 ongelukkige verslcynsel, die .. by Suid-Afrikaanse Brouery (SAB) en die Suid-Afrikaanse Vervoerdienste(SAVD}.
\ [aar,
'. ' .
,
AANGESIEN dit my laa:ste week by . Vrye Weekblad is, is ek vriendelik gewaarsku dat ek di6week "MaklikCr Gese" moet skryf. Aanvanklikhet ek ,gedink dis goed so, tot ek voor die tenninaal gaan sit en probeer skryf het. Makliker gese was toe ook nie . meer mak1ik gese nie. Ek kan natuurlik skryf oor'n jaar , in die lewe van VJYe Weekblad. Hoewel dit 'ninteressantejaarwas . en ek heel moontlik wonc:lerlike tye van vreugde, woede, opwinding en angs kan weergee, moet ek seker ' . . aanvaardatdie dingenienoodwendig die mense daarbuite gaaninteresseer
Die vinniger en finale oplossings van individuele geskille deur die metode, voorkom dat dit in meer kosbare kollektiewc kragmetings ontwikkel. Hopeliksal die betrokke partye by SAVD iets hieruit kan leer. Die '. nywerheidsverhouding tussen SAB enFawu is veel ouerenmeer gesofistikeerd as die tussen SAVD en Sarhwu, 'n betreklike nuwe vakbond. Gedurende vroeere onderhandelings en in die eerste weke van die SAVD-stakings,hetditgelykofveral , bestuur geleer het uit die ontwrigting vanselfsprekend min aandag in die en tragedie van die 1987-staking by media. die vervoerdienste. Juis nou, wanGroot stakings in hoeprofiel-sekneer die geweld toeneem, is dit uiters tore soos openbare vervoer en bierbelangrik dat hulle nie van die pad produksie, kan 'n misleidende beeld van onderhandeling moet afdwaal Die. skep deur die aandag wat dit in die In die strewe na 'n oplossing moet media geniet. (Dit beteken geensins hulle, net soos die vakbond, hulle dat ons die, ernstige meegaande toekomstige verhouding in gedagte probleme in 'die SAB- enSAVDhou. As die partye eenvoudig gaan stakings moet ignoreer nie.) , staatmaakophulonderskeiemagsbaDie probleme van die afgelope sisse, kan die werkgewer/werlmemerjaar behoort ook in die lig van die , verhouding geweldig skade Iy. dekade van tagtig in oenskou geneem Boonop is die moontlikheid van'n word. heIbaling van die probleem dangroter, Die wetlike en werldike vordering omdat die grondliggende oorsake me' van swart werkers vanuit 'n posisie geldentifiseer word en aandag geniet waar hulle so te se totaal uitgesluit Die.Dit is reeds duidelik uit die herha. was, tot een van algehele erkenning ling in 1989 van die 1987-probleem. Om die redes is die SAB/Fawu- . in die arbeidsituasie, is die welslae van die dekade. Sulke vordering in ooreenkoms bemoedigend. Die pardie kort tydperk van tienjaar, is sontye self behou beheer oor die proses 'der presedent, en Die net in Suiden het seggenskap in die oplossings. Afrika nie, Ons kan skaars verwag Die verhouding kan in die loop van dat dit ook sonder aanpassingsprobleme verdere ondeIbandeling te goeder troll moet gebeur, opgebou word, en die kanse verbeter Die uitdaging van die negentigerdat die partye hulle ooreenkoms sal jare is dat alle betrokkenes hierop wil eerbiedig, moet voortbou, Die jongste aanduiTerwyl ons terugkyk op die jaar, ' dings is dat die regering vroeg in moet ons ook onthoudat baie ver1990 aandag sal skenkaan die haashoudinge die afgelope twaalfmaande tige, ongewenste en onnodige 1988op vreedsame wyse voortgeduur en wysigings aan arbeidswetgewing. Dit verbeter het; sulke verhoudinge geniet
,
Karlen Norval
Breestraat 153instap, wasongetwyfeld Gelukkig het 008 voor 4 Novemen natuurlik die onsekerheid ofVrye nie een wat enige van die ander ses: ber 1988 'nnuwe stelsel gekry. Hoe Weekblad dit gaan maakof nie, redaksielede met my gedeel het nie. anders sou ons geweet het van al die Sou ek die skakelbord kon baasraak? 'n Paar maande later het ons inmense wat ons gebel het om ons tekenaar-getalle begin groei. Dit het Want sien, die probleem was eintgeluk te wens met die ~rsteuitgawe? beteken dat ons meerhande sou nodig lik dat die poskantoor nie van die Dit was 'n wonderlike gevoel. Dit het he om ons by te staan met wat later nuwe telefoonstelsels kon instal1eer beteken ons is op straat en daar is' bekend geword het as "rol-en-plak", nie want hulle voorraad was op. Die Donderdagaande was rol-en-plakeen wat ek toe onder die knie moes .. sowaar mense wat van ons bestaan , aande. Dan is die koernnt, nog vars kry,was so 'n antieke groot gryse.met ' weet In die daaropvolgende paarmaandc van die drokker at, opgerol, in 'n alleIhandc rooi skakelaars wat ek op was daar baie opwindende en . omslag geplaas en met kleeflint gegewc tye moes op ofafdrukom die angswekkende oombllkke. Daaroor vasgeplak. Daama is dit na die posbngewensdc reaksie te kry.Miskien sal wi! ek nie praat nie - a1mal weet van toor geneem om versend te word. , die mense nouverstaailwaaromhulle atdie eise en registrasiegclde en dinge, Gelukkig het 'n hele paar vriende nie na onskon deurkom nie.
18
kan die samewerking vir 'n nie-rassige arbeidsdemokrasie, sonder staatsinmening, aanhelp. Maar wetgewing alleen is, nie voldoende nie. Die verantwoordelikheid om dit in die praktyk te laat verwesenlik, Ie by bestuur, die werkers en hul vakbonde, Privatisering of nie, het die spelers by vervoerdienste ook 'n belanglike rol om te speel.
(Theo Heifer is 'n konsultant in orbeidsverhoudinge)
Ekneem die bewaarder se waarskuwing ter harte
nie, Miskien moet ek maartoegee aan die nostalgie en net verteI. Daar was natuurlik weeknommer eenl My grootste vrees toeek die eerste dag in die ou Standard Bank-gebou in
'SAB en Fawu se ooreenkoms kan ook as voorbeeld dien deurdat disputeoor afdankings en dissiplinere optrede teen stakers na ,vrywi llige private ,arbitrasle verwys sal word.'
soms tot laat besig hou terwyl hulle vir my wag om die koerant van die drukker af te bring. Dit was egter nie . te veel gevra nie - net oorkant ons . kantore is daar 'n hotel wat baie genotvolle aande opgelewer het. In my jaar by die "linkse blaadjie" het ek ook die snaaksste telefoongesprekke gehad. Gewoonlik in die trant: "Julle verraaiers, june kan tog nie Afrikaners wees nie." 'My troefkaart was My troefkaart was altyd om die altyd om die mense ' mense deeglik daarop te wys dat ek 'n deeglik daarop te plaasmeisie van die Oos-Kaap is, en, wys dat ek 'n Afrikaans, en dus 'n gebore en getoe Afrikaner. Dis seker onnodig om te plaasmelsie van die se, maar vir die meeste mense was dit Oos-Kaap Is, en totaaI onverstaanbaar, Maar wat moet . Afrikaans, ~n dus 'n 'nmens wees en doenom 'n Afrikaner gebore en getoA tewees? Afrikaner. Dis seker Dan was daar die episode met ons rekenaars. Almal dinknatuurlikVrye onnodlg om te se, Weekblad het nie die eerste week in .maar vir die meeste Mei verskyn nie omdat ons solidamense was dlt totaal . riteit met die werkers betoonhet. Ons onverstaanbaar. sou dit graag wou doen, maar dit was nie die werklike rede nie. Ons konnie . Maar watmoet'n ons rekening vir die rekenaars betaal mens wees en doen nie, en die mense 'by wie ons dit om 'n Afrikaner te gekoop het, bet ''lmlle'' rekenaars kom wees?' haal, Maar soos die bewaarder vir Herman Charles Bosman in die dodesel en studente gehelp en na 'n ruk het gese het: ,"As jy nie noU stilbly nio, Donderdagaande di6 sosiale aand van gaan jy nog in groot 1110eilikheid die week geword. Die koerant was. beland." natuurlik nie altyd op dieselfde tyd Ek dink ek sal, die bewaal'der se gereed Die,en die helpers moes lnilself waarskuwing ter harte neem.
Vrye Weekb1ad,
IS Desember1989
MENINGS
'n Perspektief op FW de Klerk se regeringstyl
I i I
I
II
Sample Terreblanche
1
f
~'
I, I
'\1
i
I ~
I
{
I f
f
I I.
l
{. t
(
'.
I I
DIE De Klerk-regering is die sesde agtereenvolgende Nasionale Partyregering sedert 1948. Die nuweregering probeer kliphard om hom openlikvan die PW Botha-regering te distansieer, Hoewel hy nie kan ontken dat dit nog eens 'n NP-regering is nie, is dit nogtans baie gretig om die indruk te wek dat dit in sulke belangrike opsigte 'n andersoortige regering is dat dit kompleet is asof'nnuwe party aan bewind is mi die "mislukking" van die Botha-regering, De Klerk se regeringstyl.verskil ongetwyfeld baie van die van Botha. Om die kenmerkende karaktertrekke van sy styl te identifiseer, is dit waardevol om sy styl nie net met die , van Bothanie,maarmet die regeringstyl van al die staatshoofde sedert dr DF Malan te vergelyk. ' Malanhet outoriteituitgeoefenen steungemobiliseer deurhomselfas 'n uitverkore volksleier aan te bied, Hy het 'n sterk beroep gedoen op die lojaliteit wat elke Afrikaner aan die Afrikaner-"volk" (lees "starn") versleuldig is, Sy oorlogskreet, "bring bymekaar almal wat uit innerlike oortuiging bymekaar hoort", was 'n vemuftige manier om aan die Afrikaners te se dat 'n "groter logika" of'n Voorsienigheid dit van hulle vereis om die NP te steun. Sy styl van regering was dus soos die van 'n profeet van die Ou Testament wat met religieuse waardigheid sy uitverkore yolk na die Beloofde Land gelei het. As die Leeu van die Noorde was adv HansStrijdomsekragtot 'ngroot hoogte in sy dinamiese en magnetiese persoonlikheid gelee, Maar dit was dieeenvoudige en die skynbaar oortuigende wyse waarop hy sy boodskap van blanke baasskap uitgedra het, wat sy styl gekenmerk het. ' Met sy persoonlikheid en styl het ' hy dikwels daarin geslaag om sy opponente te oordonder en te ontsena. Dr HF Verwoerd het op sy beurt daarin geslaag omnie aIleen sy oppo-
nente nie, maar ook sy ondersteuners - en sy kabinet - te oordonder met die "mag" van sy intelligensie en sy ideologiese selfversekerdheid. Toe Verwoerd eerste minister geword het, het die moreIe kritiek teen klein apartheid en rasse-diskriminasie tot 'n sware las vir baie Afrikaners geeskaleer, Deur sy weergawe van Groot Apartheid - om etniese afsonderlike vryhede in elke "volk" se eie Iandelike "ruimte" te skep - het hy nie alleen baie Afrikaners se moreIe ongemak verwyder nie, maar dit vervang met 'n ideologiese selfgenoegsaamheid omtrent 'n "finale oplossing" vir die Suid-Afrikaanse probleem wat nie veronderstel was om bevraagteken te word
nie, NI1 die eerste aanslag op sy lewe, het sy ideologiese regverdiging van Groot Apartheid 'n sterk religieuse ondertoon verkry en het hy 'n soort Moses- figuur geword aan wie 'n spesiale sending - om sy volk te bevry opgedra is. Gedurende John Vorster se termyn is die eenheid van die Afrikaner-"volk" emstig bedreig deur die groeiende spanning tussen die Verligte en Verkrampte vleuels van die
NP. Om die dreigende skeuring af te weer het Vorster "middle-of-the-. roadism" geartikuleer en gehoop dit sou 'n samebindende krag sou wees. Hy het hom in afwisseling met verligte en verkrampte retoriek bedien, In sy latere jare het hy egter toenemend 'n gevangene van die Verkramptes geword. In die binnekringe van die politiek en die burokrasie het Vorster 'n soort "telefoon-regering" bedryf, Hy het sy wye vriendekring gereeld gebel ' enallerhande gunste vanhulle gevra. Die tipiese "club-government" het nogal merkwaardig goedgewerktotdat sonunige van sy vriende hom in die steek gelaat het en sy regering - en die land - in die onverkwiklike Inligtingskandaal gedompel het. PW Botha se regeringstylkan paslik
beskryfword as 'n strategie van koopterende dominansie., Aanvanklik was kooptering van bevoordeeldes in die uitgebreide patronaat-netwerk die belangrikste element, terwyl dwingende maatreels mettertyd al hoe belangriker geword het. Botha se pogings om sy altyd kwesbare posisie te konsolideer deur sitplekke op die "gravy train" aan die top-hierargie van politici, sekurokrate en burokrate, aan groot dele van die sake-gerneenskap en aan tuisland-, Kleurling- en Indierleiers te verskaf, was inherent bestem om te misluk. In 'nkwynende ekonomie met hoe en stygende militere bestedings het die "Botha-express" nie genoeg "gravy" tot sy beskikking gehad nie en het dit nodig geword om die bevoordeelde passasiers te "dwing" om op te tree soos dit Botha behaag het, 'Dit bly 'n misterie hoe so baie mense - insluitende die lede van sy Kabinet - kon toelaat dat hy hulle vir so lanktOt onderdaniglridlron vemeder deur sy humeur,deur die vuurin sy oe en deur sy berugte Yinger. Miskien moet die oorblywende ministers uit die Botha-kabinet aan ons verduidelik waarom hulle toegelaat het dat hulle so lank geduldig, gedienstig en gedwee tot onderdanigheid gedwing is! Die ontluikende styl van FW de Klerk herinner aan aspekte van Ver- ' woerd en Vorster se regeringstyle. Hy het beslis 'n geneigdheid om in 'n nuwe politieke ideoloog te ontpop. Maarin teenstelling met Verwoerd se ideologiese arrogansie, voel De Klerk klaarblyklik net op sy gemak as hy daarvan oortuigis dat hy daarin geslaag he! Om homselfop die "middel"-posisie van dieideologiese spektrum te definieer. De Klerk se geneigdheid tot die "middel' is 'n erfstuk vanVorster se "middle-of-the-roadism". Sy .. ..verwysiogsraamwerlc is egterbaie wyer as net die Afrikaners en sluit aIle bione- en buitelandse partye en agente in wat druk op hom uitoefen. Sy obsessie met die "middel"-posisie -
soos deur hom gedefinieer - maak hom natuurlik baie kwesbaar vir goed georganiseerde en geork:estreerde druk van sowel "links" as "regs". In bykans al sy toesprake verwerp De Klerk eers die beweerde foute en . gevare van die "linkse" benadering sig van die groot uitdagings wat vir en daarna van die "regse" benadering. Daarna besing hy met groot fanhom en sy regering wag. Die emstige fare die beweerde deugde van sy "midtekortkomings van sy moralistiese del"-posisie. benadering word duidelik as dit met Wanneer hy die deugsaamheid van GoIbatsjof se glasnost vergelyk word.' sy benadering besing, tree 'n opvalGorbatsjofis nie aIleen bereid om lende vorm van sentimentele moradie foute van sy voorgangers te erken lisme alhoe sterker op die voorgrond nie, maar om ook verantwoorde1ikheid - veral sedert hy as Staatspresident daarvoor te aanvaar. Hy is versigtig ingesweer is. Hy het inderdaad die genoeg om nie veranderinge in die potensiaal om 'n ware moralistiese opvattings van ander mense op te eis prediker te word met 'n al hoe sterker terwyl sy opvattings onveranderd bly godsdienstige boodskap soos die pad Die.Hy is eerlikgenoeg om uitdruklik vorentoe moeiliker word. te erken dat die grootste struikelblok Sy moralistiese styl is ook waar-" in die weg van sy herstruktureringneembaarwanneerhy waarsleu dat hy . spoging gelee is in die Sowjet-mense ' Die speletjies speel nie, dat hy dodese denke soos dit oor baie dekades like ernstig is dat sy regering 0 tog so verkeerdelikdeur propaganda gevorm ..-~ geredelik en oop en gewillig is om te , is. Volgens hom is die eintlike 00onderhandel met alle opponente wat tekenisvan glasnost dat elkeen in die dit so goed bedoel soos hy en sy Sowjet-Unie-vandiegewonewerker regering. tot die President - sy uitgediende en Dit is tipies van 'n moralistiese verwronge denkemoet aanpas. Hy is benadering om van 'n mens se oppouitgesproke dat die gemeenskap nie nente te verwag dat hulle 'n verandergeherstruktureer kan word solank die ing van hart sal ondergaan, terwyl dit denkprosesse van die mense nie eers in mens se eie geval oorbodig is deur glasnost (openlikheid en eeromdat 'n mens se eie moralistiese en ,likheid) geherstruktureer word nie! ideologiese ingesteldheid na beweDe Klerk moet besef dat 'sy regering tog nie betwyfel kan word nie.' ring net 'n ware NUWE regering met Dit is geen wonder nie dat De Klerk 'n toepaslike regeringstyl sal wees as in moralistiese suiwerheid daarop hy en sy NP-ondersteuners deur 'n aanspraakmaak dat die blankes hulle Suid-Afrikaanse glasnost daarvan "volle vryheid' (a la Verwoerd se oortuig kan word om Die alleenhulle ' retoriek) op 'n regverdige en gelykverouderde en konflikskeppende "groepdenke" te laat vaar nie, maar beregtige wyse bekomhet. . Net so maak hy ewe moralisties ook bereid is om - met hulle harte en daarop aanspraak dat sy regering Die koppe - die onvermydelikheid van 'n ' vir die beweerde "moordbendes" nie-rassige en 'n nie-groep toekoms geblameer kan word nie omdat ditvir Suid-Afrika: te aanvaar. verwys na gebeure wat etlike jare Soverek lean oordeeI het FW nog , gelede plaasgevind her, Wat dan van Die met 'n toepaslike De Klelk-g1asnost gesamentlike kabinetsverantwoordebegin nie. Hef aan Ie vir hom en die likheid? NP inderdaad nog voor. As moralistiese selfregverdiging 'n dominerende kenmerk van De Klerk . (Sampie Terreblancheis 'nprofessor inEkonomie aandie Universiteitvan se regeringstyl gaan word, gaan dit totaal ontoerei.k:end wees in die aange-" Stellenbosch]
Terwyl die wereld asem skep, gons dit in die Noorde AS 'n mens lospraatjies soek, is daaI geen beter bron as die briewebladsye van die plattelandse koerantenie. Hier draai die manne nie doekies om nie, en terwyI die hele wereld om hulle verlig asem skep oor die veranderinge wat intree, is die "goeie Afrikaners" van die platteland besig om vas te skop so wat hulle kan. , Ben van die snaaksste dinge rondom die debat oor die "nuwe" SuidAfrika is die wyse waarop die lamsakkige Nasionaliste nou skielik verligte geluide maak wat 'n neonlig soos 'n kers laat lyk. Fn dit terwyllmlle skaars 'n jaar gelede gevaarlik na aan standaard-rassisme was. In die gesprek het daardie laaste ruk in gemeenskapskoerante noord van die Steenbokskeerkring weer vrae begin opduikoordie wil van God. Dit het gebeurna aanleiding van'nentoesiastiese laat-OOkeerling en die "linkse snert" wat hy, volgens 'n briefskrywer,
kwytraak:
"...is ditnie wonderliknie om die van sy brief prys omdat FW de Klerk vaste wete te he dat God Almagtig , volgens Sy wil Staatspresident is, maar riog altyd vir Suid-Afrika die regte in die res, maar as 80 persent van die leiers op die regte tyd beskikhet. Dit brief, word 'n politiekeideologie besing is wonderlik om te weet dat ook die wat vir talle Cb.ristem pleinhwnanisrne bewind van pres FW de Klerk God se is en heeltemal 'n miskenning van wil iIS. " ' Godsbeskikking"â&#x20AC;˘ vU: teoloe is die vraag oor God se En u het al die tyd gedink dat die wil, wat God toelaat, wat geoorloofis humanisme saammet die jare sewenen wat stig, een waarmee daar gewortig uit ons politiek verdwyn het! stel word, en vir briefskrywers uit die Nee. Soos die grondpaaie en die Noorde is dit ookmoeilikom te begryp droogtes sal die gevare altyd by ons hoe dit gekom het dat Fris Willem bly. Want hoe verklaar ons dan "besulke vreemde wee ingeslaan het. lydende Mohammedane saam met "Om te beweer dat die ramp wat Christene in die De Kierk-bewind? Suid-Afiika getrefhet deur God toege- , Die Bybelleer dit mag nie. Is dit nou laat is, word aanvaar englo ons dat hy in SA toelaatbaar as God se wil? Wat 'n doel daannee het, maar om te wil van pomografie, die vuilheid van talle suggereer dat God Mnr De Klerk as TV -progranune, Sabbatsontheiliging, sonde in die algemeen?" die 'regte' leier vir SA soli beskik het; , , Die laat-bekeerling wat aIles aan is verregaande." die gang gesit het, het volgens nog 'n 'n Ander boer gesels saam en wys briefskrywer aan die RAU gestudeer 'op die liberalistiese onderrok wat' uithang as ons man met die nuwe in "die tyd, meen ek, toe dr Gerrit Viljoendierektorvandaardieuniverinsig "die Enige God inparllgraafeen
mnr
siteit was. Dit ve~klaar moontlik Pieterse se liberale sienswyse". Daar het ons dit: die wortel van aIlekwaad! Die slot van"'n ander brief is so mooi dat ek meen dit gems net so oorgeneemkanword. As die grootste joiner van a1mal behoort Vrye Weekblad en sy lesers darem te weet van wat ons te wagte is, ons metnuwe toekomsverwagtinge en glimlagte op die gesigte, ons met nuwe hoop in die oe: ' "Ons vemeem verder in mnr Pieterse se skrywe: '...merk ek orals rondommy mense op met nuwe hoop in die oe, met nuwe toekomsverwagtinge en glimlagte op hul gesigte...' "Mnr Pieterse het hierdie waarnemings heelwaarskynlik gemaak toe hy na die gesigte onlangs by Soccer City gekyk het, want dit was bier waar jy opgewondenheid, hoe ver¡ wagtinge en uitbundige vxeugde bespeur het. Heel tereg ook, want hulle
, is besig om te wen en verwag om , binnekort oor ons te regeer. "As mnr Pieterse egter wegdraai van Soccer City enrondom hom kyk, sal hy ook ander gesigsuitdrukkings waameem. Hy sal uitdmkkings van hartseer sien. Oil wat hul voorgeslagte met bloed gevestig het, word nou op 'n skinkbord aan die Kommunis en die anti-chris gesk:enk - die 'nuwe SA'. "Hy sal ook uitdmkkings van onbeskryflike verwagting en woede bespeur vir die joiners in ons gele" dere. ' , "Mnr Pieterse sal beslis ook .' uitdrukkings van die grootste vasberadenheid waameem wat ten doel het \lm die verfoeilike liberalisme te vernietig ten einde te behou wat hu1 eie is." '
Vrye Weekblad, 15 Desember1989 , l
..
f ,
~Weekb'ad Staatsterreur Die regering se besluit om nie 'n geregtelike konunissie van ondersoek na die polisie sernoorde op politieke opponente in te stel nie, is uiters teleurstellend. En gevaarlik. Dit is 'n wsreldwye beginsel dat polisiemanne nie wanpraktyke in die polisiemag selfkan ondersoekni~.~ tog is dit die oplossing wat president FW de Klerk vir die probleem aanbied. Boonop word net 'n klein deel van die staatsterreur ondersoek: dit wat binnelands gepleeg is. Die moorde op aktiviste in die buurstate en elders en die bomontploffing in Londen word onaangeraak gelaat. Die besluit om nie 'n regter aan te stel nie, ondermyn die geloofwaardigheid van die regering en van De Klerk self. As De Klerk Die emstig is om misdaad en staatsgesteunde moordenterrorismeooptevlekenaanbandelelenie,hoe kan die land hom vertrou om ons nader aan demokrasie en versoening te lei? Vrye Weekblad beteerste dieinligting oar die moordbendes openbaar gemaak. . Ons verwerp die regering se besluit met minagting, en ons sal voortgaan om die saak te ondersoek en alle inligting openbaar te maak - opspraakwekkende hofgedinge
of nie,
Feesdae
----------IiiiI---------
, 'Henry Boonzaaler van Florida skryf: Suid-Afrika onder 'n NP-regering was nog altyd 'n land van die wonderlikste toevallighede. Maar die keer sluk selfs ek dit nie. Hierisdie feite: Vrye Weekbladkommet 'n verstommende onthulling vanpolisiebendes wat in opdrag van politieke teenstanders vermoor en selfs hul terreur na buurstate en Londen uitvoer. Een van die ontstellendste onthullings is dat Suid-Afrika van sy diplomatieke sak • gebruik gemaakhet om plofstofLonden foe te smokkel om die ANC se kantoor op t!' blaas. , "Die velltgheldstak bied jou die geleentheid om in alle , Onmiddellik rui die onthullings isdaar opsigtejouselfuit te Ieef." - GenlJohan van der Merwe, wye ontkennings van polisie-en regeringskant. pas-aangestelde kommissaris van die polisie. ; Hoe langer dit duur, hoe flouer word die , ontkennings. Dit was baie opwindend om die solidariteit "Die burgenieester van 'n dorp moet mans genoeg wees En toe, twee weke later, kom die regering , kulturelelessenaarwatuit omtrent eenmens met ons stryd van almal, wit en swart, te bestaan en die produksie van kulturele gooom op te tree .in belang van die inwoners." - Beyers de met hul eie asemrowende onthulling: dis ervaar. dere van duisende kunsteriaars goed of afkeur. Klerk, burgemeester vanBoksburg, wat gewapen by die eintlik die regses (is die NP dan nie self Dit is duidelik dat nie net die UDF nie, Boksburg-meer opgedaag- het toe regse blankes bruin Demokratiese toekoms? Ek weet Die. Streef "regs" nie?) wat die sondebokke is. Hulle 'maar ook die ANC hulself gewettig het, AI piekniekgangers aangeval het. die DP nie ook na 'n nie-rassige, demokrawil vir F\Y vermoor, hulle het groot arsenale se die regering wat, hulle kan nie die golf tiese Said-Afrika nie? Na my mening be'wapens, hullewas eitltlik moordbendes.. van bevryding meer keer nie. Al se hulle . hoort.alle Suid-Afrikaners by so 'n konfe"War ahead." - Kennisgewing in 'n woonbuurt van Woeps is die hele polisie-skandaal van wette wat, die ANC is wettig. Manila in die Filippyne. rensie verteenwoordig te word, en alle verteendie voorblaaie en die TV-skerms af. Ons Ieiers praat vrede, ons leiers praat woordigers behoort 'n stem te he. Net dan . Ek het geen inligting om te kan se daar demokrasie. Dit is nou die tyd vir De Klerk "It's the end ofcommunism as you and I know it. It's the kan daar van 'n demokratiese konferensie was nie regses wat wou terroris speel me. en alle wittes om dft te besef. Daar is plek end of the systems spawned by 1917. It's the end of the gepraat word. WeeI' ons dit nie lankal nie? Ek het self 'n vir hulle in die nie-rassige wenspan. road for those systems based on single-party states, paar weke gelede in Vrye Weekblad gelees Vooruit na 'n nie-rassige, demokratiese highly centralized planning, authoritarian systems with van die Gemeente van die Verbondsvolkwat , weak civil societies and cut off from the western world." Suid-Afrika! sulke bose planne h8.d.Het die polisie hulle - Martin Jacques, bestuurslid van die Britse Kommunis- ' ondersoek? Jan de V1ll1ers van Brlxton skryf: teparty en redakreur van Marxism Today. My punt.is dat die polisie al baie lanka!' 'Baie geluk met jul puik werk om die sweer weet. van die- regse terreur-planne en nog aan ons volk se bors, die moordbendes van "FW de Klerk sal die McNally-verslag oor beweerde Ella Suzanne van Linden skryf: nooit ids gedoenhetnie. Ennou isdit skielik , die polisie, aan die kaak te ste1. Dit was nou polisie-moordbendes uitreik as die regering niks het om grootnuus. briljante joernalistiek, . Vroue is reeds geruime tyd aktief in die weg te steek nie," - Dennis Worrall, mede-leier van die bevrydingstryd. Hulle veg vir die bevryDit is net 'n bietjie te gerieflik. Ek ruik 'n Julie het met jul berigte iets wat ons al Demokratiese Party. ' iankal vermoed het, bevestig. Die stories het ,ding van ons mense en ook om hul eie slang in die gras. , bevryding as vroue. Die' konsep hang nou President De Klerk en sy kollegas moot soos 'n riller gelees. Was dit maar 'n riller "Nlemand het gese dit sal maklik wees nie." - Anoniem net een ding onthou: al is koerante soos gewees en nie die skrikwekkende waarheid saam met die beskerrning van die individu se regte. 'n Mens sou verwag dat 'n koerant Beeld en die Sunday Times bereid om die nie. "Dan is daar 'n ander, emstiger verskynsel wat sy kop regering te help om die land te laat vergeet soos Vrye Weekblad sensitief sal wees Wat my nou net verstom, is die regering uitsteek: jong seuns wat opsetlik so lank as wat hulle dit van die klad van polisie-moordbendes, al hiervoor, en dit ook in hul blaaie sal weerse reaksie hierop, Hulie stel jou wrintie die kan uithou, met een oog op die son gemik staan. Die smeer die regering hoe toe deur pOllsiemanne ' McNally-kommissie aan wat bestaan uit 'n spieel. uiteinde is 'n gat in die agterkant van die oog wat maak dat . aan te stel om polisiemarme te ondersoek; In die opsig is daar 'n groot Ieemte op u polisieman en 'n staatsamptenaar. Geen hulle nie militere diensplig kan verrig nie omdat hulle nie daar sal altyd Suid-Afrikaners soos ek (en geregtelike ondersoek nie, Julle, wat die , sportblaaie, Die is weekna week vol berigte met 'n geweer kan korrel nie." • 'n Bekende oogarts aan waarskynlik die meerderheid van my swart oor rugby, gholf en krieket - sportsoorte storie oopgevlek het, word nie eens gevra Rapport. Iandgenote?) wees watnie sal vergeet dat die om te getuig nie. '. waaraan meestal net mans deelneem 6f wat Groot Hervormer nie die durf en eerlikheid deur mans oorheers word. En ons moes seker In kamoefleertegniek "Belangrlker vir Suid-Afrikaners wat met 'n reusagtige gehad het om die kankeruit ons samelewing , te wagte wees - die skielike regse bendes wat Gemengde sport is nie 'n werklikheidnie ontwikkelingsprobleem sit, is die vraag hoe dit gebeur te weernie. (rolbal uitgesluit), ek aanvaar dit, maar nou aangehou word, ruik al te veel na afleihet,"» die redakteurvan Beeld. " ', Ek persoonlik gaan dit moeilik vind om ding. Siestog, selfs die arme FW de Klerkis waarom die goeie sportvroue ignoreer? FW de Klerk weer te glo, op hul "hitlist". .Vroue stel weI in sport belang. Heel "Don't give me any of your shit- don't try this on me." Dink hulle werklik hulle kan nou die ironies word dikwels van hulle verwag om Eric Morley, organiseerder van die Mej Wereld -komaandag aflei? Gaan dit maar soos talle skanmet sterre in hulle oe saam met Breker na petisie aan Mej Suid-Afrika, Michelle Bruce. dale van ons korrupte regering onder die mat rugbywedstryde te gaan kyk. ingevee word? Ek hoop nie so nie, Ek wil'n beroep opjulle doen om minder Rlaan Hofmeyr van Yeovllle skryf:' "I charge the KwaZulu Police to be powerfully strong moordbendes negeer alles waarvoor'n sogete diskrimineer c die kosblad word tog geskryf By die pas afgelope Konferensie vir 'n and to increase their strength by acting gently, reasonably naamde Christelike regering staan, vir beide mans en vroue. Kan ons nie dieDemokratiese.rsic) Toekoms het die Demoand a very minimal amount of force wherever necesselfdeinate van oopheid op die sportblad kratiese Party slegs waamemerstatus geniet. sarry.". Mangosuthu Buthelezi. verwag nie? Hoekom nie wegbreek en die Hulle mog teenwoordig wees, maar nie aan pad na die nuwe Suid-Afrika ook op "The more white people look at Dan Quayle, the more ' die gesprek deelneem nie. Die besluit is nie sportgebied lei nie? Of voorsien julIe 'n eens by die konferensie self geneem nie, Billy Abrahams van Rlverlea skryf: they are convinced I am presidential material." • Jesse nuwe Suid-Afrika waar wit en manlik weer maar vooraf deur een of ander komitee. Dit Ek was een van die duisende mense wat ons Jackson ' die norm gaan wees? leiers terugverwelkom het by Soccer City. laat 'n mens onwillekeiIrig dink aan die
Vrye Weekblad wil sy (haar?) lesers 'naangename vakansie en 'n voorspoedige, vreedsame 1990 toewens, Die redaksie vat self'n week ofwat af, maar sal vroeg i.D.dienuwejaarterogweesomregtemaakvirdieuitgawe van 12 Januarie. ' Ons belowe dat Vrye Weekblad in 1990 nog beter en .lekkerder gaan wees, .
So Sf hulle
"0
• • •
Vrye Weekblad plaas aile briewe wat nie die wet oortree of lasterlik is nie, mlts die korrespondent se naam en volledige adres bygevoeg word as 'n skullnaarn gebruik word. Die redakteur behou die, reg voor om briewete verkort. Skryf aan: Die Redakteur, Vrye Weekblad, Posbus 42637, Fordsburg 2033.
Hoe later, hoe flouer
'n Riller
Breek weg
Demokraties?
want
ANCwettig
20
. Vrye Weekblad, IS Desember 1989
..
....~
-
~
-#
.
......
"
...
,
•
..
..
, .........
Net toe 'n mens dink dit is veilig om weer die Nasionale Peis se koerante te lees, toe kom Die Buiger .se .hootkomediant, die rubriekskrywer Dawie, dieS week met 'n juweel van 'n rubriek. Bittergal het vir 'n oomblik gewonder of dit fyn, verwoestende satire is. Maar nee, die man is doodemstig. Luister na 'n paar van die juwele: "Die vrymaking van al SuidAfrika se mense het 'n momentum gekry soos nog nooit tevore." En dit rank beter: "Suid-Afrika was reeds vanself op koers toe pres Mikhail Gorbatsjof van die SowjetUnie met sy perestroika en glasnost gekom het. Niemand kan dus se dat Suid-Afrika deur vanjaar se gebeurtenisse in Oos-Europa gedwing is om 'n bepaalde nuwe rigting in te slaan
me."
Sjoe, Maar Dawi~ vat dit verder: "In 'n sekere sin was Suid-Afrika die
voorloper van die bevrydingsbeweging wat in die wereld van 1989sulke ongekende afmetinge aangeneem bet" Terwyl die Nasionale Party sy visie klinkklaar en helder uitdra, se die grapjas, is "die ver-linkses onvoorbereid vir die nuwe Suid-Afrika noudat hulle 'n ideologiese induiestorting in die gesig staar." ,.. En perdedrolle is vye. Is daar nog enigiemand wat Die Buiger emstig
Dawie die Komediant en ander stories opneem?
Die ondermyners
Respek
pie veiligheidspolisie vanons is darem maar 'n paranoiese en patetiese lot. Lesers uit 'n klein dorpie in die Noord-Transvaal vertel die week die veiligheidspolisie het na al die kafees gegaan waar Vrye Weekblad verkoop word en die name van gereelde lesers afgeskryf. ,.. Sou dit da1k Koos Coetzee se kosrubriek wees wat die mense so ondermyn?
Party mense het ook g'n respek nie. Tydens die Konferensie vir 'n Demokratiese Toekoms word daar kos aan die versamelde menigte afgevaardigdes uitgedeel. • Daar is toe nie heeltemal genoeg nie, en toe se een nogal belangrike leiervir die mense om hom: "Kanons nie vir Allan Boesak vra om die ou kossies vir ons te vermeerder asof dit brood en vis was nie?"
Laat hulle
Breck dit Die KP's se nou 'n mens kannie meer aan die Suidkus branderplank ry nie, want die swartes het al die branders gebreek..
Kan 'n mens met die hanterlng van die moordbende-sage nog lemand kwallk neem as hy sulke spotprente van ons pollsle teken? (Olt kom ult Newsweek)
vry
Gehoor watdie ler gese bet toe iemand vir hom vra: "What do you think of the Renault Five'l" ,.. "I am sure they are innocent and I think: they should be released immediately."
rond en erens broei 'n eier uit "'. regte afloer terwyllmlle die gewraakte se val feitlik deurgaans voorafgegaan voertuig seek. Jy weet mos nooit of deurkonupsie,magsoorskrydingsen dit nie dalk Currin is wat die weer_skandale, Dinge loop volgens die groot Intussen gaan die vemietiging van magvoertuig gebruiknie, jy kan mos plan vir die Party. Gregory Rockman meedoenloos voort, maar net sowel vir hom dophou. Maarafgesiendaarvan,geIiefdes, die wiele van geregtigheid kan darem.. Toevallignatuurlikdathybetrokkeis lyk dit vir Egbertus of die stomme fyn maal wanneer die gier hulle beetby die onthullings oor die moordbenregering weifel soos 'n onsekere siel pak. Net soos die Afrikaner sy grootdes. Sou die MI-tipes danbesigwees in menopause. Kykmaarnadie ovnlike, ste venynigheid terughou vir diegene om senuweeagtig te raak? _ - onlo2ik:uv""'----·....:"'1\mi~ wat durfafdwaa! uit die kudde, reser_ _ _ _---:.-----mun:eer word. Thabo Mbeki mag me veer die polieste en die weermag die dath!di~inmilj~nemeet1Theking_~r~oe- er H-eyns voet aan wal sit in sy geboorteland volle geweld van hul regsproses vir was in his count~",UIll11lg ~ 'oeaer .1:1( nie, Albie Sachs se goeiemoregroet die afgewekenes, of is dit nou uitge- _ -- '-5'>~oOsLothardie Vindingmag nie bier gepubliseer word nie, worpenes.~ .._~_,_ . Die arme SAUK sit al weer met 'n maar Oupa Nelson, die beweging se ryke is Oswald in regskringe nie In_~ ie oomblik onbekend vir sy buitensporige ego yslike piobleem. Dis nou bo en be.vader en vaandeIdraer kan op eie skaars kop bo water kan hou vanwee nie, halwe Natwerk en derglike propaversoek na hartelus in die presidendie smerige praktyke waarmee verganda-ekskursies, en Cupid. Nee siele paleis rondrinkink skeie van sy eenhede hulle besig hou, Cover-up vrinde, dit gaan mos nou om die . Seg Moeder sy hoop nie dit word is dit seker belangrik dat elke subtiele dobbelary. Die SAUK borg 'n perso 'n instelling dat Madam de Klerk oortredinkie in die boekna die rotsvaste dewedren, en die altyd-besorgde NG se man dalk 'n koppie in die kombuis <' Rockman gegooi word, justice must. Is daar genoeg ministers om al die Kerk van Broeder Heyns, welbekende met Mandela se naam daarop begin immers be seen to be done. broodnodige cover-ups wat nou so besorgde, raak besorgd daaroor. aanhou nie, mense is al tronk toe Seg Miesies Klaagvoort daar is verrys, te hanteer1 Seg Moeder dit Nou wonder 'n mens of die begestuur omdat hulle .sulke koppies nou soveel polieste betrokke by onsou veel meer koste-doeltreffend wees, sorgde broeders Iml beswaardheid oor besit het. Aan die ander kant, as die dersoeke, ontkennings, en onen boonop meer konsekwent met die borgskappe vir ander perdewedrenne, president tronk toe moet gaan, sal dit beslayflikhede, die tyd was nooit ryper gedagte van 'n vaartbelynde burokrasoos die July en dies meer, ook so - ondeIhandelings tog so vergemaklik. vir 'nmisdaadvloedgolfDie. Die manne sie,as daar 'nMinster vanVerdoeseling besorgd onder die aandag van die Maar wie sal dan vir Madam se ann in blou is letterlik pre-occupied, .aangestel sou word. borge bring? watter kant van die wind sy moet onderbeman en wanbetaal. Dan kan hy die hele ou spul cover Ofloop die SAUKdeur juis omdat staanwanneer sy die wasgoed ophang1 Seg Oswald elke burgerhet 'nplig hy 'n arm van die NP is, en die NG up, van polieste tot verdediging tot om die· mag by te staan: help your Bantoesake (julle kan Moeder nie KerlcsteedsdieNPingebedis1Miesies·C t police force - beat yourself up. MiKlaagvoort,vuurwann van die koeksis. raven a s ory van byderwetseterminologiebeskuIdig skien kan 'n mense sommer die ou nie, sy was tog te lief vir Me Botha). ters draai, vra vererg terwyl die sweet sambokke huur vir die doel, die goed Haai, is dit nie te vreeslik mistein die stroop drop: sit die NG Kerk Die geredekawel in wit rugbykringe is seker beskikbaar by die kwartierrieus nie dat die valse radioseine nie nog steeds agter die Skoon Adminiis vir Oswald'n bron van aanhoudende meester waar onse Rockmanjuis moet met die' volle mag van die departestrasie se weiering om 'n staatslotery entertainment. Seg die groengevingaan aanmeld. mentvanVerdedigingopgespoorkan in te stel? As so 'n lotery miljoene gerde gevaarte as hulle nie eens wordnie1Metso'nmysteryomopte rande kon insamel vir die armes en gemoedelik met mekaar kan praat los, is 'nmens tog te dankbaar dat die die onderdruktes en die sagmoedinie, hoegaan hulle kwansuis 'n nieOswald en dollars manne van Magnus die tyd kon atknyp ges, sou dit nie die wit van die liewen rassige bedeling daarstel? By krieket om in beduidende getalle nagtelik na Heer wees nie? Uiteraard, seg Moekanhulle skaars gaankers opsteek: dr Oswald is skoon buite homself van 'n weermagvoertuig te soek wat sonder, en sy sal weet Ali Baba en Geoff Duckiri' en Divin' opgewondenheid oor die vooruitsigte der toestemming vir privaatsake stel meer belang in die geldjies van van sy beoogde litigasie. Seg die gebruik is. Seker deur Rockman, when die rebelletoer as in eenheid tussen al stomme wese daar is nou mos 'n in doubt beskuldig maar vir RockDoodsroggel die krieketliggame. makliker manier as operation hunger man. Kan Eerste Nasionale Party Bank se lotery om 'n instant miljoener te Iedergeval, dis seker weens 'n Die arme Nasionale Party behoort nie ook vir die krieketmense uithelp word: gaan hof toe. Dis nou wel in mannekragtekort dat die kerels van binnekort hoorbaar sy doodsroggel nie? Seg Moeder she's Craven a good rand, 'n mens sou verwag dat iemand militsre intelligensie toe sommer vir uit te wring. Deur die geskiedenis rugby story. Heard any good ones soos Oswald wat aanhoudend in die Brian Currin van Regslui vir Menseword 'nregering of selfs 'n beskawing Luytly1 buitewereld reis omdat hy so in Help die polieste
Egbert~~1aaagvoort' DAAR hetjulle dit, vrinde;~Oie cover-up is in volle swang. 800s 'n ou vroutjie met gate in die onderklere klou Madam deKlerk se man in alle rigtings vas, wanhopig om al die gate toe te hou. Wat 'n dramatiese vertoon van openheid, om nou die draers van die slegte tydings in hegtenis te wil neem, verguis en in giftwrap aanpaas, soos die buck van ouds. Maar wat dan van die onaantasbare hoge siele wat nou soos witmiere terug in die gate kruip, met die hoop dat hulle nie daar diep binne die houtwerk raakgesien sal word nie? Is onse polieste dan s6 vrot dat moorde oor meer as 'n dekade kan plaasvind sonder dat dit uitlek dat die wagters eintlik wagters nodig het? Kan 'n langdurige operasie soos die . van die Vlakplaaskaskenades werklik bedryf word sonder kabinetsgoedkeuring? Of dan ministeriele kennis1 Seg Moeder die arme Groot Grondboon het nou lank op die McNallyverslag gesit, seker terwyl die kabinet bondsdol rondskarrel om te probeer dink hoe al die sappighede verdoesel kan word, dat daar sweerlik 'n eier moes uitbroei. Ja, Mooder, nog 'n eier vir Madam se man om op te dans, die vorige eiers raak nou erg verslete met al die ministeriele eierdanse.
Vrye Weekblad, IS Desember 1989
aanvraag is (ek meen te se hy is 'n ekspert in die plantkunde, en dan sommer nog ook in enigiets anders watdie oomblikmag vereis, vanfotografie tot metaalkunde), sy eise in dollars sou instel. Miskienmaak die . dollar-tekentjies in die oge op daarvoor. ledergeval, kan dit wees dat 'n enkele siel so 'ngeweldige ego kanhe
21
.'
met 'n spesiale bonus Vanaf23 Febroaric 1990gaanVryc Wcekblad groter, mooier en beter word. Maar dit word ook20 sent duurder. As jy voor die einde van lanuarie 1990inteken, lay jy Vrye Weekblad teendieau prys:R60vir 12maandeenR30 vir 6 maande(AVB ingesluit), . , En bier is die bonus:Asjy voor einde Januarieinteken, stuur ons vir jou ons spesiale 1990 kalender met die volkleur-afdrukvan dieskilderyvanBraamKroger. Ditis sonder twyfeldie spog-kalender vandie jaar. Hieris selfs'nbeteridee:tekenvir'nvriendoffamilielid inop VryeWeekbladas'nKersgeskenkwatdiehelejaarsal hou,enjykryRI0 '
gratis kalender,
Stuur die intekenvorms aan Vrye Weekblad,
Is daar lewers'n plaasboer wat vrlende wli wees met 'n 35-Jarlge wit Johannesburgeren sy swart vrou. Skryf asseblief aan Posbus 8240, Johannesburg 2000-
, Experienced committed tutor needed for a Saturday Education programme ,In Pretoria. Ole Takhare vir Vrede. Subjects: English, Afrl" . kaans, Maths,Science, fluit-frult die apokallp- • . History, Biology & tlese dekade blnne ' , Geography. Teaching , -! •. ril9~knoQQ teen through the medium of Aparthelo vra., 'Mtli ". , ~nar"sh. Please phone mensnou'nprulknodlg , e ')"\"",,.~ ....n.??Q2 om ook InTuynhuistee tedrlnk?" :~,-,f:, .:'
Ripple, Feertlendae of minder, en ons 1IIeg fol freugde die ferre w~reld Inl fasbytl
,WER<
~
1" .....
I I I I
Ek wll graag vir myself op Vrye Weekblad Inteken vir, 1216 maande en slult 'n tjeklposordar vir R60/A30 In. Stuur ook assebllef vir my 'n gratis Vrye Weekblad Kalander.
I, I I I
;
Naam:_________________
::
I Adres:_________________ I ------------------I Poskode: I
I • I •
II I 'I I I I
Ek wll graag vir 'n vrlend Inteken vir 12 maande en slult 'n tjek/posorder In vir R50. Stuur assebllef ook vir hom/haar 'n gratis Vrye Weekblad Kalender.
My naam Is:
~
_
Stuur Vrye Weekblad as my geskenk aan:
Myadresls:__________ Poskode:
'-
Naam: - - - - - - - - - - - Adres: ......:_____ ,
II I I I I I •
I
Vrye
~-----------~--------~-----------~
•
persoon verklesllk. Skakel Charles (012) 3411170ultbr2180(w) of 322 0478 (h) Stll parsoon vir 'n nlerasslge, nle-sekslstlese huls met 'n swembadIn Orange Grove. Twee vertrekke met'n private badkamar: R400 per maand. Skakel Gwynne (w) 8362151 Johannesburg: Tulnwoonstel te huur vanaf 4 Desember tot 8 Januarie. R300.Skakel (011) 646-9870
Melville: beaUtiful staUt' of-the-art home with .consent to usefor business to let from February 1990. Rent R2000 Gesoek:Saveel mense per month. Phone Josle moontllk om so goedkoop moontllk te bly. ' (w) 234466 or (h) 726 Groot woonstelln Pre- ' 6774 toria-sentraal. Offer prj. , vaatheld op vir kontant . Gemeublleerde tulnwoonstel vir vakansleIn die sak. Werkende
WOONPLEK
HELP OM VERLORE ENERGIE TERUG TE PLAAS DEUR DIE VOEDINGSVITAMINES WAT VIR, NORMALE L1GGAAMlIKE FUNKSIES VEREIS WORD, TE VERVANG
StuurR20 (AVe ingesluit) vir 30 kapsules, saam met die koepon hieronder, aan: EMCOR, ' Posbus 582, Milnerton 7435. Tel (021) 551-4360 r-------~-----------~-,
: =, :, .: : : : : ' ,Ii .!T==::::~:: ! L--
fC-,
.:
VVatIs 'n naw8ek sonder VVeekblad?
AGENTSKAPIII Bultelandse maatskappy soek 'n. SufdAfrlkaanse agentskap vir die verspreldlng van velllgheldsprodukte. Skakel (011) 4851495
..
,. ~
~------------------~--~ r--------------------------------.
Posbus 42637, '. Fordsburg2033.
PERSOONLIK
CC ","C' "
'.---
~. -
'
"p---------------------.,
'n Spesiale Kersgeskenk.
afslag-R50(AVB ingesluit) vir die hele 1990! Dan stuur ons sommer virjouendiennwe intekenaar elk 'n
.
Poskode:_ -
gangers/besoekers. Swembad, telefoon ens. Gesklk vir twee saamslapers: net een dubbelbed. R25 par dag; .Ianger tydpark onderhandelbaar. Skakel (011) 782 1132
5398
-
-
-
IIgtlngsdlens vir mlshandeldeenverkragte vroue. Ons bied ook werkswlnkelsen opleldlngsprogramme aan , oar geweldteen vroue. Vir verdere Inligtlng , skakel (011) 6424345
DIENSTE Yoga Class - A garland posture. Ashtanga, Iyengar, Hatha, Tantra, Kundallnl. Private tutlon available. Special classes for pregnant women. Please
call u~"h.....t(011) 614
5398
' '
_ -
-
_ _ _
• •
United States Information Service die "ABC Weekly News~ op Maandae 11 vm, 1 nm en 3 nm vertoon. Ole program sal handel oor nuusgebeure wat die vorlge week plaasgevlnd het. Ole huldlge vertonlngs duur tot 28 Desember. U word ultgenoal om u wegneemete om 1 nm na die USIS-oudltorlum, 3e vloer AfricanLlfe-gebou,
cornmlsslcnerstraat 111, Jhb te bring. AImal is welkom
MARK
'
TAROT readings Uncovering what you really are, of\letting yourself be yourself, of letting everything that is not yourself, faB away. R30. Please phone, Ushke at (011) 614
GEBEURE POWA (PEiople OpposIng Women ,Abuse) Is 'n ondersteunlng-en In-
Vana! Maandag 8 Januarle gaan die
,r,Udvt..,. 1~~
Handgeweefde dhurrles (gestreepte katoensakke) en silwer Juweliersware van Nepal, Indi6 en thailand te koop. Winkel 68, The ' Firs, Rosebank. Tel: (011) 880 3566
~---J
OOK VERKRYGBAAR BY JOU NAASTE APTEEK 22
Vryc Weekblad, IS Desember1989
I
SPORT
Sokkerheldegewil(ler as diePous t
,(,
f
;~ ! ,{ .('.' ,
l ~
,1 ,
VIR die Italianers is sokker veel meer as net 'n sportsoort • bul nasionale spelers is bekender as die PODS. 0.m dleredekan 'n mens daarop 'reken dat die W~reldbeker.reeks, , wat volgende Jaar in Italle sy vierjaarllkse boogtepunt bereik, iets besonders sal wees; die fanatiese ondersteuning wat bulle aan bul span toes~, sal 'n nuwe dimensie aan die toernooi verleen.
:,\'
Ten spyte van berigte van swak organisasie en stadions wat dalk i i nie betydsvoltooisalweesnie, is die tafel gedek vir 'n skouspel soos mfu. £f. Die loting van die 24 ftnaliste, wat verlede Saterdag gedoen is, laat 'n mens met groot afwagtiilg uitsien ..: na 'n bele paar kragmetings. "', .' Ongelukkig is dit nie net die :1,; . spanne op die veld wat slaags raak nle, Sokker-boewery, wat die laaste ' paar Jaar etlike lewens geeis bet, kan weer sy lellke kop uitsteek en die sokker bederf. , Die felt dat Engeland in dieseifde groep as Nederland geloot is, word deur die organlseerders as 'n ramp bestempel; dit is 'n bekende feit dat die twee lande se ondersteuners bulle verreweg die vrotste gedra en 'n
f'
Rudl Voller groot voorliefde bet vir bakieL Net verlede maand moes 1n vriendskaplike wedstryd tussen die twee lande, wat 100 Jaar se sokker in Nederland sou berdenk, afgelas
Ruud Gulllt word omdat grootskeepse gevegte gevrees is. As 'n voorsorg is Engeland ge. loot om 'op die eiland Sardinie. te speel, Daar word geglo dat die vel-
, DIE RElE4SE MANDELA·VELDTOG
'Die mense sal regeer' .: 'n Historiese kalender is nou beskikbaar met interessante bydraes soas 'n fantastiese foto van die marathonhoogverraadhofsaak in 1956, foto's van die 81eiers wat onlangs vrygelaat is en _, van ander uitgeweke leiers. ' I
Diekalender is by die kantoor teen R6,50 beskikbaar of vul die onderstaande bestelvorm in en stuur dit tesame met
R8,OO aan: RELEASE MANDELA -VELDTOG 1e Vloer,Portland Place, Jorissenstraat 37, Braamfontein 2017. NAAM: ADRES:
TEL:
Aantal kalend~rs: rryCwcekblad. ~15 Dcscmbcr 1989
1990 Is Wereldbeker';'Jaar, ' , en as verlede week se lotlng 'n rnaatstaf Is, gaan die elndronde, wat In Italle plaasvlnd, groot opwlndlng , oplewer, MARC GROOTBOO,M, ' een van 'n ultgelese groeple Suld-Afrlkaners wat die vorlge Wereldbekertoernool bygewoon het, neern die feite In Qenskou.
llgheidsmaatreels daar strenger is, en die die "mal Engelse" dus beter in toom gebou kan word. _ 'DaarsalnaverWagtingmeerpollsiemamie wees om die skare op te ' pas as by enige soortgelyke . sportgebeurtenis in die geskiedenis. " Die 24lande in die eindronde is oor 'n tydperk van twee jaar gesif . uit 'n oorspronklike getal van 100. Daar is ses groepe van vier elk. . Die eerste rase is 'n rondomtallereeks wat onderling in die groepe ' ' gespeel word. Die twee topspanne in eike groep dring deur na die volgende ronde. Boonop dring vier van die spanne 'wat derde eindig .001\ deur, wat beteken dat 16 spanne in dinolgende , ,Ole Wereldbeker ronde kragte meet. . Van bier alword die toernooi ep ,meet verdedigendeaanslag ingevoer, 'n uitklop-grondslag beslls. In elke wat diespan mindel" kwesbaafmaak. ronde daarna val die helfte van die Daar is' egter waarnemers.in spanne uit, totdat daar net twee ' " BrasiUe self wat meen die span is oorbly. Hulle pak mekaar in'· nouookmindergevaarlik.AsbuDe w~reldsokkerse grootste klimaks., reg bewys word en die spankom nie die eindronde in Rome op 8 Julie. , die mas'op nie, sal dit Lazaroni Italie is die vroeee gnnsteling; ,ongetwyfeld sy werk as afrlgter kos. nie net vanwee die tuisvoordeelnie, , , Wes-Duitsland, dieSowjet-Unie maar ook opgrond van sy skit· enNederlandbouookgrootgevaar tervertonings in onlangSe kragme-: vir die tuisspan in. Die Wes-Duit., ' ttngs. Die spelers is egter jonk en te sers betvrot vertoon in verledejaar veel druk om te presteer kan bulle" se EuropeSekampioenskappe in bul kniebalter. . efe land, maar Franz Beckenbauer ' Verskeie spanne bet al die 'bet bulle glo reggeruk en tuisvoordeel benut om as kampi- ' beroepswedden bet reeds groot geld op bulle verwed. Veral Rudi YoDer oene gekroon te word: Italie self in is'weer skitterend op dreef. 1934, daarna Argentinie, Engeiand, Wes-Duitsland en 'n paar ander. Nederland is' die Burepese . Die laaste twee was egter 'n ander kampioenspan en beskik beslls oor die meeste talent. Dit is egter so dat ' storie. Italii was in 1982 baas in bur slentelspelers, Ruud Gullit, Spanje en in 1986 bet Argentinie in . Mexiko gewen. Marco van Basten, en Gerald Va~ Diego Maradonna, wat die span nenburgalmal maklik beserlngs se sege geinspireer bet, is terug met opdoen. Sou hulle die toemooi: 'n bele paar lede van sy wenspan, misloop, is die Nederlanders in die I maar geenSuid.Amerikaanse span knyp. .: kon sedert 1958 die toernooi in Europa wen nie. ' BrasiUe se nuwe span gaan bale , volgelingeb~; nie net in bul eieland Die, maar oral ter w~reld, danksy • Ailepolldeke kommentaar Inhlerdle ultgawe van bul tiambo1an,te spe,elstyL .Yrye Weekblad Isdeur Maxdu Preez, en I
Vf1!%"eekblad :
~
opskrlfte deur RykHattingh. Albells van
Daar wag egter 'n onaangename ,8ret'!straat 153. Newtown, Johannseburg. verrassingopbul teenstanders,wat • VryeWeekblad word ultgegee deurWending
in die verlede munt geslaan bet uit bul gebrek aan dissipllne. Hul nuwe afrlgt S b ti Laza ni b ' er, e as an. ro, et n
Publlkasles 8eperk van8ret'!straat 153,Newtown, Johannesburg., ' • Oleteleloonnommer Is836-2151. Oleposadres 'Is Posbus 42637. Fordsburg 2033. ' • Oleblad word gedruk deurC&xton Bpkvan Commandoweg, Industria.
.
/
Brian sa langste onthou word Isolasie hettn die jare tagtig verhinder , dat Suid-Afrlka sy regmatige plek in wereldsport vol staan. Ondanks die land se uitsluiting ult die Olimpiese Spele, die eerste rugbyreeks om die , Wereldbeker en verskele ander vername Internasionale sportgebeurtenisse, was daar darem 'n paarmool hoogtepunte. liNUS HORN gee sy Indrukke.
BRIAN MITCHELL was nie noodwendig die beste Suid-Afrikaansesportrnan van diejare tagtig Die. Hy was weI een van min wat die kans gekry bet om sy slag indieintemasionale arenate toon, en bet skitterenddaarvan gebruik gemaak. Hy sal om die rede waarskynlik langer as enige ander sportman van sy tydvak onthou WOr9 - Naas Botha, Clive Rice en Graeme Pollock inleIuis. Deur sy titel nege keer agtereenvolgens te behou, het hy ook voorlopig vir Suid-Afrika 'n plek in wereldboks verseker. Sodra hy sy junior liggewig-titel verloor, sal die WereldBoksvereniging aile bande met die land verbreek. Ons is lankal nie meer deel van die Wereld-Boksraad nie, en die beheerliggaam wat Suid-Afrika weI in sy geledere verwelkom - die WereldBoks-Organisasie - is s6 onbenullig dat sy titels nerens erken word nie,
,..:..'
span) met 3-1 geklop. Dit moes 4-0 gewees het, maar Botha het in die tweede toets in Durban in die laast minuut 'n skepskOp vlak voor die pale verbrou wat Suid-Afrlka die toets gekos het (eindtelling 19-18).
Mitchell se skitterprestasies ten spyt, het die grootste oomblik van die dekade - en moontlik in die geskiedenis van sport inSuid-Afrika - aan 'n ander bokser behoort: Gerrie Coetzee.
Met s6 'nspan gaan 'nmens oorlog toe, maar weens politieke dmk het die Bokke nie eers by die eerste Wereldbeker-reeks iJitgekom nie. Sonder die Bokke was dit maar 'n eensydige afiere. Die All-Blacks het almal platgevee en Frankryk in die eindronde verslaan om die beker se eerste houer te word.
Nli twee mislukte pogings om boks se grootste prys - die wereld-swaargewigkroon - in te palm, is hy in 1983 in Akron, Ohio, nie v;Jvan 'nkans teen die vlymskerp Michael Dokes van Amerika gegun nie. Coetzee was egter vannit die staanspoor in beheer, en toe hy die Amerikaner in die vyfde ronde vlugtig op die krytvloer laat beland het, was die skrif aan die muur. Halfpad deur die tiende ronde was aIles oor, met Dokes op die naat van sy rug en Coetzee se hand as oorwinnaar en wereldkampioen - omhoog.
""
Brian Mitchell
Johan Fourfe
Speier van die Dekade? Naas, nanrurlik,
Helaas word Coetzee nie net om sy welslae onthou nie, Sy nederlaag teen Greg Page by Sun City 'n jaar later was seker een van SA sport se grootste laagtepunte - vera! omdat Page eintlik glad nie in dieselfde kryt as Coetzee gehoort bet nie.
ODs Krieket-Bokkc was meeraktief as hul rugby-ewekniee, danksy rebelle-toere deur spaone van Engeland, Wes-Indie en Australie (laasgenoemde twee was elk twee keer hier).
se
'n Mens sou van Coetzee kon dat hy belangstelling verloor bet toe die titel eers syne was. As 'n mens vandag aan hom dink is dit nie net as hCld nie, maar ook as die patetiese verloorder wat byna leweloos op die krytvloer Ie na 'n uitklopnederlaag in die eerste ronde teen die Brit Frank Bruno aan die einde van sy loopbaan. Op dieselfde aand wat Coetzee sy titel teen Page verloor het, bet Piet Crous darem 'n troosprys ingepalm toe hy Ossie Ocassio om die WBA se junior-swaargewigtitel verslaan het. Soos Coetzee was Crous se val groot. Hy het sy titel teen Dwight Mohammed Qawi verloor en die nekslag vir sy loopbaan was 'n uitldopnederlaag teen die bra talentlose Freddie Rafferty.
-Âť
Die twee grootste nuusmakers op die atletiekbaan was ongetwyfeld Zola Budd en Johan Fourie - Budd dalk meer van die baan af as daarop. Albei het vroeg in hulloopbane ontsaglike potensiaal getoon, en albei moes uiteindelik teverede wees met beste vertonings wat geensins aan hul talent reg
Op die tuisfront was die Westelike Provinsie die Span van die Jare Tagtig, Die WP het die eerste span geword wat vyfCurriebeker-eindstryde na mekaar kon wen, en is vanjaar, n8 'n onderbreking van twee jaar, saam met Noord Transvaal kampioen.
Teen die Wes-Indiers bet ODS kolwers geleer wat venynige snelboulwerk beteken. Veral Sylvester Clarkhet die Bokke lelik gekasty met balle wat net kort van 'n lengte grondvat en byna 'kophoogte deurskiet. Clark het in Suid-Afrika aangebly en was die dekade se voorste skokbouler in die Curriebeker- en Nissanskild-reekse.
Graeme Pollock
Clive Rice laat geskied het nie, 'n Mens moet aanvaar dat Fourie se grootstemikpunt - 'n myl in minder as 3 min 50 sek - nou finaal buite sy bereik is. In die middelafstande is strawwe teenstand onontbeerlik vir top-prestasie en toe hy op sy heel beste was, was daarniemand in SuidAfrika wat vir hom 'n bedreiding ingehou het nie. Selfs 3:50 word deesdae nie meer as 'n wereldtyd beskou nie,
In die Marathon en hal f-Marathon is Suid-Afrika se ZithuIile Sinqe, Mark Plaatjes (wat in die VSA 'n loopbaan
probeer uitkerf), Matthews Temane en vele ander tot wereldtye in staat. Die Marathon word beskou as een van Olimpiese nommers waarin SuidAfrika 'n goeie kans sou staan om 'n medalje oftwee in te oes, Wat veldnommers betref, was Desire du Plessis se Afrika-rekord van 2,01m in die hoogspring die groot hoogtepunt van die dekade, Die jare tagtig was 'n bloeity dpe rk virSuid-Afrikaanse rugby. Die agterlyn wat in 1986 teen die Nieu-See1andse Kavaliers diens gedoenhet, was stel lig een van die heel bestes wat ooit die
Groen en Goed oor die kop getrekhet: Johan Heunis, Carel du Plessis, Danie Gerber, Michael du Plessis, Jaco Reinach, Naas Botha en Garth Wright. Dit is te betwyfel of daar ooit 'n vinniger agterlyn in wereldrugby op die veld gedrafhet.
In die groep kan slegs Reinach nie as 'n speler van wereldgehalte bestempel word nie, maar sy groot vaart (by hou steeds die SA rekord vir die 4OOm)het aan hom drie pragdriee in die toetsreeks besorg. Die Bokke het die Kavaliers (op John Kirwan na 'n volle All Black-
Die Springbokkaptein Clive Rice het homself bewys as wereldkriekeE se beste strateeg deur die Silk Cutenkelpaaltjie-toemooi drie keervoor die neuse van Ian Botham en Viv Richards weg te raap. Die Prins van Kolwers, Graeme Pollock, was tot sy uittrede twee jaar gelede die alleenheerser op Suid-Afrika se kolfblaaie. Hy het sy intemasionale loopbaanin Port EIizabethmet 'n, foutlose honderdtal teen Kim Hughes se Aussies afgesluit. ' Het die man die kans gekry om meer toetskrieket te speel, was hy bes moontlik vandag saam met manne soos Don Bradman, Len Hutton en Gary Sobers gereken,
VRYE WEEKBLAD ECOLOGY
2
SOWAPAN
THE Makgadikgadi Pans inCentral Botswana mean different things to different people: To the geomorphologist, they are the relic of a large inland lake whose waters evapomted during prehistoric times following the diversion of the rivers feeding it, leaving the large, barren salt pans that we know today. For the archaeologist, the pans generate images of the flourishing Khami Empire which, during wetter times, built the fortresses which are still visible today at places like Kubu Island. The naturalist marvels at the influxof thousands of gangling and gaudy flamingoes during wet years when brine shrimps and algae and other organisms which favour . highly saline waters abound to fuel a complex food web. For the ,....-
little wonder that most Batswana ;' welcomed the development of the P900 million Soda Ash project at Sowa Pan. It is also not surprising that the government welcomed the initiative and input of AECI, regardless of its political affiliations. One of the national objectives of Botswana, as enunciated in the National Development Plan is SUSTAINED DEVELOPMENT and two aspects (health, transport, etc), particularly . of this are wortb'noting in the . education and training. There is context of the Soda Ash project: also a shortage, or total absence of >10 Great emphasis is placed on paid work near home. Development options are few, and people are rural development, to the extent that it is part of the portfolio of the faced with seemingly . Vice-president and his Ministry of insurmountable problems which affect the very core of their Finance and Development existence. Planning. >10 Sustained development as a Against this background, it is -,. national objective, is gradually being replaced by "sustainable development" as more and more Batswana realise that an economy based primarily on diamonds, a non-renewable resource, cannot . survive in the long term. As a strategy, diamonds, and developments such as the Soda Ash project, can be used to fuel the economy while other engines of . growth are developed. An exciting opportunity which holds great promise for our country is the development of tourism which, if managed properly, can be truly sustainable. . .Thus it is important to note that while we-welcome Soda Ash Botswana, we are also conscious of the fact that its impact on the environment should be carefully monitored and minimised as far as possible. An Environmental Impact Assessment was made prior to the initiation of the project, and we would like to see that it is measured against this yardstick. It has been said that the EIA was a "whitewash" job but the truth of the matter should become apparent as the project unfolds. Many Batswana are likewise sceptical about the appointment, by Soda Ash Botswana, of an Environmental Officer; talk has it that the post has been specially created as a backwater for a certain thorn in the . side of conservation in Botswana! . However, if tourism is to make a worthwhile contribution to our country in the future, it is imperative that genuine consideration be given to the effects of the Soda Ash project on the environment. The Soda Ash project should not be allowed to jeopardise options for the future "Se ileng se abo se ile..."
A unique natural heritage? wealthy foreign visitor to Botswana, the pans represent a convenient stop-over en route to the unfettered animal paradise of northern Botswana. And what of the ordinary Motswana ekeing out an existence from sandy soils and fragile rangelands surrounding the pans? How does he view this "unique '--
natural heritage"? Apart from an erratic climate which makes the traditional raising of cattle and growing of crops difficult, he invariably experiences an array of problems associated with living in remote areas, and these assume overriding importance in his life: There is a lack of basic facilities
"
"Nkosi sikelel'i-Mrika" .seen Heer,die land wat vele volkre dra" .
.
-
-
DAVIDMOUTLWATSI (David Moutlwatsi is a freelance
journalistfrom Gaborone. Botswana)
Uit: H.A. Fagan 1949. Soosdiewindjie wat sills. Kaapstad: Nationale Pers,Bpk.
. Volgehoue groeideur diversifil<asie.
M(rB0033
\
j-
"
'.
"
.
"
VRYE WEEKBLAD EKOLOGIE
â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘
A new vision of "reality" Is gradually forming throughout the world¡ an ecological vision with its roots in many fields. STANLEY FRIELICK looks at some aspects of this idea.
IN 1948 the British scientist Fred Hoyle wrote "Once a photograph of the Earth, taken from the outside is available... a new idea as powerful as any in history will be let loose." Over the last three decades, new ideas emerging from many sources have confirmed Hoyle's prediction. The rapid advancements in rocket technology during the 50s made Earth photographs possible.jmd these must have been available to American and Russian space agencies in the early 60s. But government likes to contain powerful ideas, and it took a long campaign - begun by pioneer eco-activist Stewart Brand in J966before Nasa was persuaded to make the first whole earth photographs public. Brand's Whole Earth Catalog of 1968 ,displayed the full mandala of the planet on its cover, helping to form the new idea that was being unleashed in many heads, from many directions. The first whole earth photograph provided a visual and objective correlative for James Lovelock's "Gaia hypothesis" - one of the many paradigm-shifting concepts taking shape at around the same time. Lovelock had worked for Nasa in the early 60s, where he came to the insight that "the real bonus of space technology has been that for the first time in human history we have had a chance, to look at the Earth from space, and the information gained from seeing from the outside our azure-green planet in all its global beauty has given rise fo a whole new set of questions and answers." His own new questions took shape while working on a project investigating the possibility of life on Mars, and he evolved a relatively simple life-detection experiment I; which involved measuring the relative ~; concentrations of various gases in a planet's. 11 atmosphere. The data from his preliminary i:11 work on Earth convinced him to forget about rl Mars and concentrate instead on the home f' planet. The Gaia (ancient Greek Earth goddess) t 1 hypothesis proposes that planet Earth is a self-regulating being with the capacity to keep herself healthy by controlling the :,1, chemical and physical environment. i In other words, our planet is a single living organism, a sentient life-form with its, rJ own spirit to which people are somehow 1) related. Thus Earth/Nature is not some primitive force to be subdued and conquered, nor is Earth a demented spaceship, travelling purposelessly and forever in a circle around
il
d q
!1
iJ
n Jl
[j
U
the Sun. The Gaia hypothesis gives us an alternative vision to these dominant materialistic and disenchanted models of "reality". This view of a living, whole Earth is ' basically nothing new. Mystics, sages and ordinary farmers throughout the ages have intuitively known the existence of Gaia, and ' the concept is central to all "traditional" cosmologies. How paradoxical that the theories and applications of modem science, which to a large extent have been hostile and destructive towards Earth and the spiritual wellbeing of her human inhabitants, are now beginning to reveal the truth of ancient wisdom. An ecological view of wholeness and interreiatedness between all the individual organisms and systems which make up the planet has emerged from the biological sciences. But profound discoveries were being made ,in other areas of knowledge during the 60s. Lovelock presented his hypothesis to the Capra then began to realise that physics scientific community in 1969. The was not the only field in which changes in mechaitistic ideas dominant in the sciences basic assumptions were occuring. couId not cope with the ecological view of a ' Discussions with leading "alternative" living Earth, and Lovelock's paper was thinkers of various disciplines.Ied him to largely ignored. But one day in the summer of write the influential The Turning Point, in the same year..a young nuclear physicist, which he drew the outlines of a new experienced a vision, which radically altered framework that might serve as basis for his view of the world and his'ideas about , biology, psychology, health care, economics physics. and other fields. Here he describes in detail Fritjof Capra had come from Europe to the the processes leading to our current New World in 1968, armed with a PhD and ecological, political and spiritual crisis, and looking to further his career in the esoteric explores avenues of possible transformation world of theoretical physics. and healing. ~ But he found himself increasingly attracted Capra had been active in the student to the equally weird world of sex, drugs and revolts in Paris '68, and later encounters with rock 'n roll that was the Califomian counterculture and Black Power leaders in counterculture. America had sharpened his political Although Capra was over 30, and strictly' consciousness. speaking didn't qualify as a hippie, he began His involvement with two major political to lead a somewhat schizophrenic existence forces of the 70s - the ecology movement and part-time physicist by day and part-time the feminist movement- resulted in Green hippie by night and weekend. Politics, co-authored with Charlene Spretnak. " Sitting on the beach one afternoon, Capra This sets out the concrete political began to experience the quantum dimension, implications of the philosophical and cultural , of reality and the existence of Gaia. As a transformations described in the previous physicist, he had an abstract model of the works. l structure of matter - the ceaseless flow and The twenty year joumey from science, interaction of particles at the sub-atomic lev:el mysticism and the counterculture, through of reality. personal transformation and into the politics But while in a relaxed and meditative of ecology undertaken by Fritjof Capra is state, watching the waves and feeling the hardly unique. rhythm of his breathing, he suddenly became Many people involved in the movements of the 60s have followed a similiar path, and . aware of the whole environment as being there are many important thinkers (e.g. engaged in some kind of gigantic cosmic dance. The diagrams and equations from Gregory Bateson) who have contributed textbooks came to life, and for Capra the way towards the new vision of reality. of understanding this revelation was,provided The current concern for the environment, " by the worldview of Eastern mysticism. together with mass democratic movements The philosophies of Buddhism, Hinduism and protests, can be seen as the social equivalents of powerful ideas such as the and Taoism were strong ingredients in the Gaia hypothesis and Capra's synthesis of eclectic intellectual diet of the counterculture. politics, ecology and spirituality. But few people realised the profound parallels And of what relevance to South Africa are between these ancient systems of thought and - ' these new ideas? Intense debate surrounds the the latest ideas in quantum physics. Although applicability of Gaian/Green thinking to the these had been glimpsed earlier by scientists local political scene. But most institutions and such as Werner Heisenberg and Niels Bohr, it academic disciplines remain blinkered by was Capra who systematically explored and mechanical and materialist thought, and many clarified the connections in his book, The Tao minds need changing. There is much political of Physics.
groundwork to be done before the ecological visions of the post industrial West can take root here; We should take note, though, of the many unexplored connections that exist between the emerging paradigm of wholeness in Western thought and the world-views of traditional ' African cultures. It is also important to realise that the political philosophy ofBlack Consciousness has ecological and spiritual dimensions. While exile politics played an important part in the historical continuity of struggle, the Black Consciousness movement w.asthe manifestation in South Africa of worldwide counterculture and resistance movements. The influence of this philosophy over the last twenty years in South Africa has been significant. , To end with, some notes of caution to those who might be thinking that the new ecological/holistic paradigm and its associated politics is the way to our salvation. The dark side of a whole Earth is a fascist and authoritarian world-order, and there are plenty of historical precedents for holism as. an agent of tyranny. The current "issues" of ecology and the environment tell us far more about the state of society than anything in nature as such. New ideas and models of things natural must be examined for the quality of their social and political implications. As Langdon Winner has pointed out, ''Nature will justify anything. Its text contains opportunities for myriad interpretations. We must learn to read contemporary interpretations of the environment and ecology in order to see exactly what notion of society is being chosen. "When that is done, nature and social forms can be evaluated separately, a practice that an awareness of many past mistakes strongly recommends. It is comforting to , assume that nature has somehow been enlisted on our side. But we are not entitled to that assumption.",
(Stanley Frielickis a lecturerat the University of theWitwatersrand)
;
3
VRVE WEEKBLAD ECOLOGY
4
VRYE WEEKBLAD EKOLOGIE
PURROS
Tot onlangs nog kon 'n mens onder natuurbewaring "natuur-kolonlallsme" verstaan.
Om landelike mense by natuurbewaring te betrek het eers in die laaste paarJaar deel van die
'n Landelike â&#x20AC;˘ gemeenskap in beheer van hut eie
hoofstroom van bewarlngsfilosofie geword.ln die meeste gebiede is dit egter nog net praat en nie doen nie. 'n Uitsondering is die loodsprogram waardeur die Hlmba- en Herero-gemeenskappe in Purros, in die suidwestelike Kaokoland in Namibia, by bewaring betrek word. GARTH O""!EN-SMITH, .leier van die Trust vir Bedrelgde
â&#x20AC;˘
Natuurlewe se Hulpbewaarder-proJek, en
omgewing van die Hoarusib gevestig is. IN'die sandloop van die laer Hoarusibrivier Ie' blanke beesboere sou die houding ingeneem Teen die agtergrond van 'n baie 'n fontein wat in die verlede die drinkplek van het? ongelukkige Purros - mense wat siek word, olifante was. Die mense wat daar woon, noem Die afgelope aantal jare het 'n verandering olifante en leeus weer in die omgewing- is ' van 'n ander aard in Purros plaasgevind. , die fontein Omburo; onder toeriste en op die daar in 1987 saam met die mense beraad kaart staan die fontein as Purros bekend. Toeriste het na Kaokoland gestroom en gehou om oplossings vir hul probleme te Purros word in die vakansieseisoen deur Purros is in die suidweste van Kaokoland, . soek. Ons doelwit was om op praktiese wyse ongeveer 50 kilometer van die Skedelkus, soveel as tien vierwielaangedrewe voertuie bewaringsprioriteite en toerisme met die gelee, Die omliggende bergreeks en droe per dag besoek. aspirasies van die mense van Purros te , Die mense van Purros geniet die toeriste as vlaktes het voorheen gespog met groot troppe versoen. springbokke, swartrenosters, geinsbokke, vermaak, 'n soort "traveling side show". Maar bergkwaggas, kameelperde, volstruise en ook hulle word ook omgekrap deur die mense se roofdierspesies soos leeue, gevlekte hienas en gedrag: toeriste gaan sorns ongenooid 'n Dieprojek', jagluiperds. , . I Himba-dorp binne en begin foto's neem, , Die Purros-fontein word al vir geslag na sonder enige formaliteite soos om die mense Die eerste stap, omn vergadering in Purros te te groet of eers toestemming te vra om . geslag deur die Himba~ en Herero-herders hou, was om al die familiehoofde, die gebruik. Die gebied is in 1907 deur die kameras te gebruik. ~ volwasse mans en meer as die helfte van die koloniale administrasie van Duitsland tot 'n 'n Ander negatiewe aspek van die volwasse vroue, byeen te bring. Die hoofman natuurreservaat verklaar. Sedert die instroming van vreemdelinge is die gebruik ' van Wannquelle, 'n gebied in Purros, kon Die , deproklamering van die reservaatgebied in van Westerlinge om van hul oorvloed ontslae 1970 deur die Odendaal-kommissie, het te raak. 'n Stoppie tabak hier, 'n pakkie suiker die vergadering bywoon nie, maar sy grootskaalse wilddiefstal die wild wat hier daar, oorskietkos word aangebied en daardie verteenwoordiger het hom deeglik oor die gebeure ingelig. Hy is later self na Purros en voorgekom het, uitgedun tot die huidige stukkende seil kan mos agtergelaat word. het die omstandighede met die mense wankelende getalle. Dit het spanning in die gemeenskap van 'n Suksesvolle wetstoepassingsprogram Purros veroorsaak. Families wat naby bespreek. Sedert die begin het hy die projek van die natuurbewaringsowerhede in toeriste-roetes woon, het meer as ander gekry. ten volle gesteun. , 'n Paar jaar gelede het 'n klomp mense siek ' Namibia, met die ondersteuning van enkele By Purros het ons, as bewaarders en nie-amptelike bewaringsowerhede, het die geword en dit is toegeskryf aan 'n vloek wat sosiale wetenskaplikes, onsrol gesien as bemiddelaars asook om die mense aan te probleem van wilddiefstal in so 'n mate, deursekere families op hulle geplaas is. 'n , Familie wat 'n groot hoeveelheid toeristebekamp dat wildgetalle teen die vroee moedig om te se hoe hulle voel oor die tagtigerjare begin herstel het. oorskot ontvang het ('n plastiekemmer, 'n toeriste en die terugkeer van die wilde diere In 1986 het drie olifantbulle die eerste keer waterhouer, kos en 'n stukkende stoel), het na die gebied. Slegs nadat almal gese het hoe .ander van toordoktery beskuldig. Die motief in jare weer by die Purros-fontein gaan water hullevoel, het ons gese wat ons dink. ' drink, ' was duidelikjaloesie, maar in Kaokoland Gedurende die bespreking, het die ~ Natuurbewaarders was verheug oor die word sulke beweringe nie ligtelik gemaak nie , gebeurtenis. Die sowat 60 semi-nomadiese en 'n krisis was op hande, Himba- en Herero-herders wat Purros as basis Die toeriste is gevra oor hulle indrukke gebruik het,het gemengde gevoelens oor die van die plaaslike bevolking en die terugvoer "<, -terugkeer van wilde diere gehad: hulle het was meestal in die trant van : "Dit is jammer gedink aan vertniptegroentelande en aan die Himbas is sulke bedelaars." Toeriste kon persoonlike gevaar."< selde die toedrag van sake by Purros in 'n sosiale konteks plaas. Die vroue het gepraat van die twee kilometer se stap deur digte bosse om.water te Almal in Purros deel alles, nie omdat hulle gaan haal en die moontlikheid van 'n . >", dit so verkies nie, maar omdat die -....,... omstandighede in so 'n klein gemeenskappie skrikwekkende ontmoeting met 'n olifant. Maar daar was ook In oplewing in die in 'n klipharde omgewing dit noodwendig vereis. Dit is1landelike versekering - vandag tradisionele respek vir die natuur. Die terugkeer van die wild is as 'n simbool van 'help jy die ander, more help jou buurmanjou. die ou dae beskou - diedae v66r die oorlog, Rykdom in Kaokoland word nie gemeet aan toe die mense van Kaokoland wes en suid die aantal beeste of besittings wat jy versamel moes wyk voor die gewere "an vreemde Die, maar aan die netwerk van sosiale verpligtinge wat optrede skep. mense; dae voor die droogte van 1980, wat ryk mense arm gemaak het, Die olifantdans In Kaokoland is 'n ryk man iemand wat status geniet omdat baie mense verpligtinge 'n dans en 'n lied wat die olifant vereer - is teenoor hom het, Hy kan ook status aan weer by Purros gedans. 'n Dier wat soveel respek by die mense afdwing dat die dood van iemand anders gee deur verpligtinge op homself te plaas. Toeriste, wat dnidelik baie 'n olifant dieselfde rituele sang vereis as die wat met die dood van 'n gesinshoof gesing ryk is, word dus gereeld om toegifte gevra. word. Buiten die sosiale gegewe, het hemieude Aile diere hier word as individue beskou. kontak met Westerlinge die vraag en begeerte na modeme verbruikersgoedere aangewakker. Selfs roofdiere word nie as 'n groep met aggressie geasosieer nie, Die mense se: "Jy Die mense van Purros wil nou suiker, tee, kry goeie leeus en slegte leeus. Sommige. koffie, plastiekemmers en -waterhouers besit ,leeus WOOD langs die mense se vee en yang en gebruik.In Purros is daar egter geen ander nooit iets nie. Ander leeus is 'n probleem en meganisme om die besittings te bekom as om moet doodgemaak word." 'n Leeuwyfie het te bedel nie. Niemand by Purros werle vir 'n perrnanente salaris nie, almal is afhankHk van ' Purros gedurende 1987 verskeie kere besoek en die mense het besluit om haar nie dood te die produkte van hul kuddes en die maak nie tensy sy begin beeste Yang. Hoeveel groentehandel wat in die ryk uitspoelgrond
volgende duidelik geword: * Die meeste van die inwoners was bly om te sien dat kameelperde, sebras en wildsbokke in groter getalle na die gebied terugkeer, maar die terugkeer van olifante, renosters en die groter wilde diere, was nie vir almal verblydend Die; * Baie min van die mense het die' terugkeer van die wilde diere en die toename in toeriste in verband met mekaar gebring; * Die voordele van toenemende toerisme soos tabak, kos en ander verbruikersartikels het Die vergoed vir die verlies en ongerief wat olifanteen leeus veroorsaak nie; * Die kos en tabak wat die toeriste aan die inwoners van Purros gegee het, het tweespalt . en twis in die Purros-gemeenskap veroorsaak. Dft, tesame met die kulturele misverstande, ..het swak verhoudinge tussen die toeriste en die mense van Purros in die hand gewerk; Indien natuurbewaarders die hulp en steun van die mense van Purros in die bewaring van renoster en olifante wil he, sal hulle 66k voordele aan die mense moet bied; Aangesien die getalle van wild oR die droogtes van die sewentiger- en tagtigerjare nou eers begin aangroei het, mag wild nie gejag en uitgedun word nie; 'n Klein toeriste-agentskap, wat gereeld toere na die omgewing ondemeem, het voorgestel dat hulle 'n toeriste-oord in Purros oprig. Gedurende die vergadering het die , mense van Purros dit egter duidelik gemaak dat bulle glad nie daarvan sal hou nie; Die groeiende toerismebedryf in die gebied is egter die enigste manier om korttermyn materiele probleme op te los. Dit is egter nodig om 'n meer formele sakeooreenkoms met die toeriste aan te gaan. Dit sal sowel die toeriste as die mense van Purros die kans bied om mekaar met meer respek te behandel. Dit sal ook betekenisvolle voordele aan die mense van Purros gee. Aandie einde van die twee dae lange vergadering, het Om saam 'n projek beplan wat 'n winsgewinde toeriste-bedryf en 'n handwerk-nywerheid insluit. Dit het behels 'dat: ' Bike toeris wat in Purros oomag die mense 'n vergoeding van R25 betaal omdat hulle die wild kon sien en ook op die mense se land kon bly; Die bedrag sal onrniddellik aan die Purros-gemeenskap as 'n geheel betaal word; Wie lede van die Purros-gemeenskap is en h66 die geld verdeel sal word,sal aan die gemeenskap self oorgelaat word.
MARGARET JACOBSOHN, 'n etno-argeoloog, doen verslag
Implementering
i:
,;'
'!
*
, i:
*
,*
I'
,
*
,'
*
* *
,
I: . ,
Ons het twee punte van belang beklemtoon: Die nieeste toeriste het na die gebied , gekom om die wilde diere en die ongerepte natuur te sien. Daarom sal die toeriste nie meer die gebied besoek as die diere uitgeroei en die plek besoedel is nie. 'n Toeristeprojek is beplan wat net die maatskappye van Bedreigde Natuurlewe Trust en Desert Adventure Safari sal insluit.
*
*
.: ,. [â&#x20AC;˘ ;)
,
Om die projek suksevol te laat verloop, het die mense van Purros ses groot families inwoners van die .gebied - benoem. Hulle het toe besluit hoe die geld wat die toeriste gaan betaal, onder die mense verdeel sal word. Die mense het besluit dat elke familie ewe veel geld sal ontvang, selfs al het hulle nie almal kontak met die toeriste Die. Almal het saamgestem dat die besluit die spanning tussen families sal oplos en dat dit die halfnomadiese bestaan in die omgewing weer sal vestig, Die mense het ook gess dat permanente bewoning van Purros Die goed is nie omdat die ryke grondgebied gespaar moet word vir wanneer dit baie droog is. Die Purros-fontein is dan die enigste bron van water in die hele westelike-Kaokoland. Die afgelope jaar is al die geld wat van toeriste ontvang is, gelyk tussen al die mense verdeel. Die Purros-projek is 'n voorbeeld van hoe belangrik dit is om die sosiale-geografiese omgewing te verstaan voordat bewaringsprojekte saam met die inwoners van die gebied begin word. Die projek het ook aan natuurbewaarders geleer dat die plaaslike gemeenskap ook deur projekte van bewaring bevoordeel moet word. Dit is ook nodig dat natuurbewaarders met die grootste sensitiwiteit en sorg projekte saam met die plaaslike gemeenskap moet aanpak. Verteenwoordigers van die.mense moet , byvoorbeeld deur die mense self gekies word, en nie net deur amptenare aangestel word Die. Ons glo ook dat die rede vir die welslae van die program Ie in die gemeenskap wat self verteenwoordigers moes aanwys en self moes besluit hoe die geld tussen die mense verdeel moot word. Die meeste landelike ontwikkelaars en sosiale wetenskaplikes sal daarmee saamstem dat 'n groot rede waarom soveellandelike hulpskemas misluk het, die gevolg is van 'n Westerse wereldbeskouing wat van bo na , onder werk. Onlangs, na dekades van mislukte Westerse pogings, begin ons om na die plaaslike bevolking te luister en nie net met hulle te praat Die. Himba- en Herero-vroue het groot insae in familie-besluite en oefen groot mag in die huis uit. Vroue by Purros, ondersteun deur van die ouer mans, swaai die septer in die huishouding - hoewel die mans &t nie graag wil erken nie, Aanvank1ik, toe die mans nog in die meerderheid by die Purros-vergadering was, is besluit dat alle volwasse mans 'n gelyke deel van die toeriste-hefting moet kry. Later, toe meer vroue aangesluit het, het hulle die besluit heeltemal verwerp. Daat is besluit, en met konsensus aanvaar, dat 'n ouer, meer verantwoordelike man elke huishouding se deel moet ontvang. Dit is dan ook hoe dit gewerkhet
Na 'n-jaar is ons tevrede dat die besluit van wat nodig is Die. geen sosiale probleme veroorsaak het nie, * Daar is voorgestel dat ons Die die vloei 'n Tweede deel van die Purros-projek was van kontant in 'n sogenaamde "tradisionele" ' om 'n handwerk-nywerheid tebegin, Die ekonomie moet aanmoedig Die. Die houding, nywerheid het in September 1987 eenvoudig glo ons, is gegrond op 'n wanopvatting begin toe 34 artikels vir R185 verkoop is. In omtrent die aard van "tradisionele Julie 1988 is 69 artikels vir R536 verkoop. In . samelewings". Die kritici beskou dergelike die eerste jaar is R2 050 plus Rl 000 vir gemeenskappe as puur en onbesoedeld dew; andere goedere ingesamel. die Weste. Die houding is 'n mite. Die Himba Ons is bewus dat die mark kontant aan die word Die die eerste keer deur verandering vroue voorsien wat hulle Die voorheen gehad -- gekonfronteer nie. Kultuur verander gedurig, het Die. Ons het egter gevind dat hulle die ook die van die Himba. geld gebruik om hulle sogenaamde * Daar is 'n siening dat die aard van . "tradisionele" ldeding in stand te hou. toerisme tradisionele mense degradeer. Ons Hier moet ons egter waarsku: Die stem Die daarmee saam nie, Sulke standpunte handwerk-nywerhede kan 'n negatiewe is patemalisties en eurosentries.Wat houding jeens toerisme en bewaring in die degraderend is, is die houding dat 6ns weet hand werk. wat die beste vir landelike mense is. *Daar word gese dat s6 'n projek en die geld wat dit genereer as 'n magneet sal dien . Kritiek en duisende mense na die gebied sal 10k. Die vrees is reeds as ongegrond bewys. Kaokolanders ken koasensusSoos met alle nuwe ondememings, het die besluitneming en enige Himba of Herero wat Purros-projek nie kritiek vrygespring nie, *,Daar word gese dat die welslae van so 'n by Purros wil gaan woon, moet eers die projek athang van die sterk persoonlikheid toestemming kry van diegene wat reeds daar woon. , van die Westerse inisieerder en sodra hy of sy die plek verlaat, die hele projek sal platval. Ons stem Die saam Die. Die van-onder-afGevolgtrekking boontoe-beginsel verseker dat die fondament sterk is en op die gemeenskap se belange en wense. Die projek is Die van bo af afgedwing Die Purros-projek is klein en eenvoudig, maar , nie, en is ook nie In eerste wereldse persepsie ondanks die eenvoud glo ons ditbou
geweldige implikasies vir die toekoms van bewaring in westelike Kaokoland en elders in. Die projekis nou maar eers 'njaar oud en die langtermyn-welslae moet nog bewys word. Desnieteenstaande is die volgende oprrierkings deur inwoners van Purros bemoedigend: In Junie vanjaar het die hoof van 'n ou Hererofamilie in verband met die toeristeheffing gese: "Dit is asof ons met wilde diere boer, en in plaas daarvan om vleis en velle te kry, kry ODS geld van die toeriste wat die diere wil sien." ' .. . In dieselfde maand het 'n klein troppie' -olifanre water gaan drink by 'n fonrein 'n paar. honderd meter vanaf die Purros-tuine. In teenstelling met die besoek van die drie olifantbulle in 1986, het die Purros-inwoners ons geesdriftig daarvan in kennis gestel. Die handwerk-nywerheid het 'it nuwe ,_ belangstelling in vaardighede om tradisionele goedere te maak, aangemoedig. Oit alles klink baie goed, maar wat van die toekoms? Sal,die Purros-projek oorleefl Ons glo dit sal, want die krag van die projek is in die.gemeenskap gesetel. Verder het die projek ,die potensiaal om ekonomies selfonderhoudend te word, wat enige wisselvallige regering die hoof kan bied.
.*
*
*
A
(Die artikel is 'n verwerking van Garth OwenSmith en Margaret Jacobsohn se artikel in Quagga 27/1989)
'n Gedeelte van Purros met 'n pragtlge u/tslg oor die Hoal1Jslb-vallel (Foto's: Chris van der Merwe)
5'
... einde die eiendom vir ontwikkeling te bekom), nie aanvaarbaar is ten opsigte van die Kuslynwet van 1935 nie. Die houdingis dat ontwikkeling die reg van elke SuidAfrikaner om vrye toegang tot strandgebiede sal verydeI. Voordeel word in die geval aan 'n uitgekose groep (die ontwikkelaars) toegestaan, wat hulle eerstens die geleentheid sou gee om uitsoekeiendom teen 'n nomina1e bedrag in die hande te kry en dan later alIeenreg tot toegang aan 'n klein groepie mense (wat die "duur" dorpshuise kan bekostig) sou oordra. • . Wat opmerklik is, is dat die "estetiese impak" van die marina 'n belangriker plek inneem as Jackson se vertolking van die invloed op die natuurlike lewe rondom Robberg. Die estetika onder bespreking is die aantrekkingskrag van Plettenbergbaai vir besoekers. Jackson som die aspek op as " (that) which attracts people, residents and tourists, to come and spend their money, the golden egg". Dit is waarskynlik die aspek van die Robberg-geraas wat die meeste debat in die toekoms gaan veroorsaak. Volgens Jackson behoort die verandering van "natuurlike gebiede" die behoeftes van alle betrokke partye te erken. . So word die (finansiele) behoeftes van die ontwikkelaars verwoord in die geprojekteerde wins uit 'n dorpshuis-ontwikkeling, wat dan 'n . . hawe-konstruksie finansieel haaIbaar sou maak. Die gemeenskap van Plettenbergbaai is ook nie ten gunste van 'n hawe nie. Die negatiewe gevolge van konstruksie op die ekologie van die Robberg-reservaat is 'n groot , rede tot die teenkanting. Hulle is tevrede met . die omgewing soos dit nou is. 'n Derde party is die munisipaliteite en dorpsrade van toeriste- en aftree-oorde. Dit Iyk asof die eksponensiele uitbreiding van Plettenhergbaai oor die afgelope 10 jaar in die toekoms onverbinderd sal voortgaan. Finansiele voordeel vir die munisipaliteit is duidelik. Jackson gaan verder deur "ontwikkeling" as konsep by "verantwoordelike verbruik" van . . natuurlik hulpmiddels te betrek: Robberg behoort nie aan die munisipaliteit en inwoners van Plettenbergbaai nie, maar aan die mense van Suid-Afrika (en by implikasie aan al die Mease van die wereld). "It should be realised . that proper land-use planning is essential."
Onafhankllke studIe
ROBBERG
Joffe en die Robberg Trost het in samewerking met die EWT tog gesorg vir 'n meer verantwoordelike reaksie 9P die voorgestelde marina. As voormalige hoofvakkundige beampte aan die JLB Smithinstituut vir viskunde op Grahamstad, is Peter Jackson gevra om 'n onafhanklike ondersoek te loods na die omstandighede rondom die ontwikkeling by Robberg. Die verslag vorm die basis van die opposisie teen ontwikkeling. Jackson vermy emosionele betoog en versamel deurdagte inligting oor die geskiedenis van die projek, die ontwikkelaar . se rasionalisasie en ook die omgewingsimpakstudie van Van Riet, Grindley en Oosthuizen. Die belangrikste aanbeveling van Jackson se verslag is natuurlik dat die marina en hawe nie gebou moot word nie. Die kragpunt van sy verslag is dat die insny van die beoogde hawemuur (tot 600 meter langs die golfplatform van Meidebank . en Middelbank) in die gebied van die Robberg-natuurreservaat in, nie aanvaarbaar is nie. Dieselfde beginsel geld wanneer die ontginning van steenkool in die Krugerwildtuin in gedrang kom: bier is 'n geproklameerde reservaat - wat is die doel , van s6 'n gereserveerde gebied, indien proklamasie in werklikheid nie die gebied beskerm nie? In Groot aantal negatiewe ekologiese reaksies op s6 'n bouprogram word in die verslag genoem. Ben daarvan is die veranderde sedimentasie wat kan volg op die konstruksie van 'n hawe. Geen opname ter plaatse is . gedoen van bestaande gety, kusgolfbeweging, wind en sedimenteienskappe nie. (Die studies is op modelle by die WNNR gedoen.) Die ontwikkelaars erken self dat tot 18 persent van die kuslyn op die skiereiland moontlik deur 'n hawe-konstruksie verander kan word. Sedimentasie sal natuurlik 'n invloed he op die vislewe in die gebied, Hengel vanaf Meidebank en Middelbank kan moontlik benadeel word. Jackson se siening is dat te min bekend is oor die bidrologiese aard van die hawe-gebied om die projek onvoorwaardelik te steun. Subgety-navorsing het getoon dat die . gebied 'n belangrike habitat vir verskeie skulpdiere en ander bedreigde spesies is. Daarom word herwinning van grond onder die hoogwatermerk gekritiseer.
• •
*
diestryd duur voort ',.
Ie die ongerepte Robberg-skierelland
Naby Plettenbergbaai
en -natuurreservaat. Gerugte van 'n klelnvaartuighawe langs die natuurreservaat Is lank reeds In omloop, en In Mel vanlaar is 'n ekologlese Impakstudie van so 'n ontwikkeling . gepubliseer.Toe bars die hellos.
",
Vanaf 1976, metdie begin van 'n onderscek na die uitvoerbaarheld en koste van s6 'n ."C)ntwikkeling", tot In 1988 . ". ~
hetdie projek gegroei vanaf slegs 'n kleinvaartuighawe met 'n '. grondoppervla~ van vyf hektaar, tot 'n voorgestelde marina
met 'n dorpshuls-skemavan 120-eenhede watuiteindelik 23,5 hektaar sou beslaan. 'D Gedeeltevan die 23,5 hektaar sou
"Ander" gemeenskap
onder meer herwinde grond van onder die hoogwatermerk Swarttobie
wees.
Die Swarttobie (totale populasie word tans op - minder as 5 ()()() geskat), 'n gety-voehjie wat aan die suid- en suidwes-kus aangetref word, . sal bier swaarkry onder 'n venninderde voedselvoorraad wat 'n hawe-konstruksie sou veroorsaak. Die broeigebied van 'n aantal . tobies sal ook vemietig word. Die Suidelike noordkaper (Southem right whale) besoek gereeld die baai in ''kalfseisoen" en ook 'n aantal dolfyn- of seevark-
Die voorgestelde projek hetdie wind van voor gekry. Die Robberg Trust, wat in Desember 1986 gestig is en ten doel het om die ontwikkeling, testuit, en die Trust vir'Sedreigde Natuurlewe (EWT) het met 'n teenverslag gereageer. TIENIE DU PLESSIS kyk na die standpunte van die Robberg
:~:~ ::t~:V~:~;~;:~:~i:~:al
Trust en die EWT, en prot WILLEM ~AN RIET, 'n landskapargitek van' Universiteit van Pretoria en mede-skrywer van die
inh~~'soedelingvandiemarina-gebiedword beperk tot die oplossing in seewater van die toksiese verf aangebring op die rompe van
ekologlese Impakstudie, verduidellk die kernaspekte van hul I ,,,ers ag.. ".
" ~, ,,:... " ~ ,
.. ,"
:
I
:',.-
".'
Die behoeftes van die "ander" gemeenskap van Plettenbergbaai word dus as 'n nasionale behoefte gesien en behoort nie as 'n rede vir ontwikkeling gemanipuleer te word me. Diemoeilike meetbare kaders van omgewingsbewaring is duidelik die belangrikste probleem waannee bewarinsgsgesindes in die toekoms gekonfronteer gaan word. Die "sosiale omgewing" kan in die nabye toekoms net so 'n belangrike deel van die ekologiese prentjie vorm as die huidige beskerming van enkelspesies (soos die swartrenoster). Peter Jackson se verslag is 'n belangrike bydrae tot ekologiese gesprek. Heelwat probleme word (ook onbewustelik) aangespreek. Op die oog af lyk dit asof byde Jackson en Van Riet dieselfde taal gebruik. Waarom is daar nogtans konfrontasie? 'n Aanhaling (selfs buite verband!), kan dalk die een pynlike verskil aandui: • "but change meant one thing to you I see and something quite differentto me~' Charlotte Corday aanMarat - uit Marat/Sade vaIlPeter",eiss
...
, -.
;;
:
'
...• ';r: . ".:. . .
,
'
'.
-,
;: ,_
,
.,:<"", . , ."
i
\
"
,(.;: . . ' . : ' ,,/
•
seiljagte en ander plesiervaartuie. Jackson .wys daarop .dat marinas in die algemeen baie "skoon" is. Die vloed van openbare teenkanting tot (,~,ontwikke~g - 15000 handtekeninge op
,,·~tisiesendienegatiewereaksievandie
Dm omstredenheid rondom die Robberg-: :'. ',', bulle sou wou 'erkeiL Heethoofdige-,.. , v . • ., Natuurlewe Vereniging se -27()()() Iede " toon•.:. .: ." mariaa het sedert Mei vanjaar baie stof in .:::: emosioneleaanvalle teen 'ontwikkeling soos ';, ' ,aan:Ta~kSondat "the greai:fi1iIJoritYofthe" ;;" ,·TlENlEDU,PLEsSIS·' " bewaringskringe opgeskop. ~":,, ..•. ;' ,. die van Joffe,-verloor gewoonlik heelwat '.' South African peQj>ledonot want it": . . ",' ", ." " . .'. .. : geloofwaardigheid. .'.... " ; -.'. C', , . . . . , Ben van die figure in die stryd is Peter Joffe, 'n trustee en lid van die Trust vir' . En gedagtes soos: "But the Robberg is ... Jackson,PBN; A Reporton the proposed harbourGe'rt Kotze .beautiful and I love her shape, and want my Bedreigde Natuurlewe (Endangered Wildlife: marina-townhouse development at Robberg (Cape Trost ~ Ewn se bestuursraad en: sub-komiteechildren and their children to see this piece of Daar bestaan volgens Jackson ook Seal), EWT& RobbergTrust;Aug. '89. van projekte.' '. .' . land stick its undeveloped tongue O11t into the vraagstukke rondom wetlike aspekte van die Peter Jackson 8C verslagwordaangehaal met vergunning van die Trust vir Bedreigde Natuurlewe. Joffe het as lid van die Robberg Trost 'n . ·Indian Ocean as a monument to the wise beoogde marina. Hy verwys hier op die Die verslag kan teen RIO,OO pereksemplaar people of1989," se nie veel vir die "wise artikel geskryf in "Quagga" (nr 26, Winter erkenning van min Gert Kotze dat prosedure (posgeld, verpakkingen avb.ingesluit) bestel word 1989)"wat die saak van die teenstanders van person" wat sulke eensydige gedagtes oor die wat deur die ontwikkelaars gevolg, en deur van EWT, PrivaatsakXII, Parkview 2122. . onrwikkeling meer skade berokken as wat' /. ,.,.ekologie kwytraak nie, '. die staat in Desember 1986 aanvaar is (ten <
/
c
;:~.".
"
~:
-, " ' • •
->,_,
"') .
i.,' ,
'''''~i:~·J,:;,(.f,.::~;·,~''·JI·'.'
. ROO E~c.."
,.,'
- , :., ".',,~ ;','
'
;/:.,j!;tv1~~IN~~
~~P::::::::::~~::±:ti·;;.:
..
~
. .. '.,
' :
\
"
• " •
~
-
•
~
"= ~: • • • '
.
VRYE WEEKBLAD EKOLOGIE
7
Estetiesewaardes sink die skip Geslen In die IIg van nuwe polltleke ontwlkkellnge en die felt dat die sogenaamde 'onontwlkkelde' ander 30 mliJoen nou ook toegang tot die hulpbronne gaan verkry, Is 'n nuwe benaderlng tot bewarlng nodlg. Met sulwer estetlese waardes alleen gaan ons nle ons omgewlng bewaar nle. 'n Pragmatlese hollstlese benaderlng, wat aile groepe van die bevolklng Inslult, Is die enlgste moontllke oplosslng.
N A aanl ei din g van die omgewingsimpakstudie in verband met die kleinboothawe by Plettenbergbaai die volgende: Die omgewingsimpaktudie is in opdrag van die Kaaplandse Provinsiale Administrasie voltooi. Aangesien hulle op die studie aangedring bet, is daar breedvoerig samesprekings gevoer om die presiese opdrag uit te spel. Daar is gevolglik gevra dat beide die sosio-ekonomies en ekologiese komponente van die omgewing bestudeer word. Daar is besluit dat geen nuwe navorsing gedoen sal word nie, maar dat bestaande en beskikbare inligling vir die studie gebruik sal word. Die faktore word gerieflikheidshalwe deur die kritici van die invlocdstudie verswyg. Tydens die studie van sowat ses maande is die verskillende stappe met die Deparlement NatuuIbewaring in George bespreek om te verseker dat daar by die spesifieke opdragte . volstaan word. Die probleem van evaluering het rondom drie aspekte gedraai: die moontlike negatiewe ekologiese invlocd, die moontlike negatiewe estetiese invlocd en die moontlike positiewe sosio-ekonomiese invloed. .Die ekologiese en esteliese invloed is deur dr John Grindley en myself bestudcer. Die . slotsom was dat die ekologiese invlocd baie minder gaan wees as wat voorsien is en dat die
faktore hcclwaarskynlik nie die projek sal keer nie, Breedvocrige studies van die WNNR oor sedementasiepatrone het aangedui dat die aspek me die groot probleem is, soos deur die opponente voorsien is nie. Die estetiese invloed van die projek was 'n heelwat groter probleem, aangesien die bou van behuisingseenhede op die hawemuur teenoor die Robberg 'n visuele invloed sal he . Die studies is deur middel van rekenaars gedoen. Die grootste enkelfaktor wat die visuele invloed verminder het, is die feit dat die struktuurplan van Plettenbergbaai die uitbreiding van die dorpsgebied metsy versameling van uitccnlopehde argitektoniese geboue en uitheemse tuine tot teenaan die Robberg sal toelaat. Die groot groen tekstuur wat nou tussen Plettenbergbaai en Robberg gevind word, sal dus verdwyn en die kleinboothawe en gepaardgaande gebou sal alleenlik 'n verlengstuk van die verstedeliking word. Die aspek word ook deur die opponente verswyg.
Soslo-ekonomlese Impak Die sosio-ekonomiese impak is deur dr Dries Oosthuizen voltooi en sy bevinding is dat die positiewe invloede van die beraamde R30 miljocn op die onderontwikkclde grocpe van
die gemeenskap, naam1ik, die bruinmense 80 positief was dat dit nie geignorccr lean word nie, Van 'n beraamde 20 000 persone wat in Plettenbcrgbaai woonagtig is, is ongevccr 2 500 permanente blanke inwoners, 4 000 bruin . inwoners en 'n verdere 14000 tydelike vakansiehesoekcrs. Indien die kapitale hedrsg van Rl1 rniljoen wat aan lone bestcc gaan word in aanmerking geneem word, tesame met die feit dat R13 rniljocn aan materiaal bestee gaan word, is dit duidelik dat die ontwikkeling 'n groot invlocd op die dorp se minder gegocde inwoners gaan he . Die faktor lean nog belangriker word indien meerspesifieke ontwikkelingsriglyne neergele word wat die gebruik van plaaslike inwoners deur middel van opleiding en indiensneming betrck. Aangesien Plettenbergbaai reeds 'n hoe digtheidsontwikkelingsnode langs die SuidKaapse kus is en sowel die ekologiese invloed as die estetiese invlocd reeds duidelik sigbaar is, is dit logies dat so 'n kleinboothawe bier opgerig gaan word. 'n Streekstudie vandie WNNR het aangedui dat die terrein die mccs geskikte langs die hele Suid-Kaapse kus is. So 'n kleinboothawe is noodsaaklik vir veiligheid langs die kus, aangesien geen ander geskikte hawe tussen Mosselbaai en Port Elizabeth bestaan nie , Die grootste problccm was egter om geld te vind vir die konstruksie daarvan. Die staat het nie sy weg oopgesien om die fondse te voorsien nie , en private insteUings het dus met 'n voorstel gekom om die hawe te bou uit fondse wat deur die verkoop van woonccnhede op die hawemuur bekom word. Die byna histeriese opposisie teen die hawe illustrcer die interessante posisie wat bewaringsgroepe vandag in Suid-Afrika beklee. Die opponente reageer byna uitsluitelik . volgens die waarde-sisteme van die . oorgeerfde eerste-wereld-benadering van die VSA en Europa. Dit is gewoonlik emosionccl en gegrond op esteliese reaksies wat dan deur sogenaamde ekologiese argumente ondersteun word . Gewoonlik is daar geen feite om die gerugte te staaf nie en word argumente op onbewyste en boorse-inligting gegrond.
.
Gesklnder 'n Ander aspek wat by Plettenbergbaai kop uitgesteek bet, was die heswaddering en geskinder random die onathanklikc wetenskaplikes wat by die opstel van die omgewingsimpakstudie betrokkc was. Dit is blykbaar nodig aangesien die opponente nie oortuig was van die feitelike .argumente nie en dus ook die onafbanklike konsultante moes probccr benadeeI. Dit was 'n nuwe laagtepunt in die benadering wat deur die groepe gevolg word om hulle wi! op die gemccnskap af te dwing. 'n MeDS kry die gevoel dat hulle soos sendelinge 'n boodskap verkondig en so oortuig is van hulle eie standpunt, dat gccn ander mening geduld word nie. Bier in Suid-Afrika staan ons voor 'n nuwe era wat omgewingsbewaring betrcf. Tot dusver het die beraamde 5 miljoen blankes die grootste aandcel in die benutting van ODS natuurlike hulpbronne gehad. Die benutting, tesame met die invloed van die tuisland-ontwikkeling, het reeds 'n groot uitwerking op ODS natuurlike omgewing gehad en dit het 56 gegroei dat dit reeds -die ekologiese gesondheid van natuurlike sisteme beinvloed, Ekologiese produksie is nodig vir ODS voo.J:tPestaan. Gesien in die lig van nuwe poIltieke ontwikkelinge en die feit dat die sogenaamde 'onontwikkclde' ander 30 rniljoen nou ook toegang tot die hulpbronne gaan verkry, is 'n nuwe benadering tot bewaring nodig. Met suiwer estetiese waardes alleen gaan ODS nie ¡ODSomgewing bewaar nie. 'n Pragmaliese holistiese benadering, wat alle groepe van die bevolking insluit, is die enigste moontlike oplossing.
WILLEM VAN RIET
â&#x20AC;˘ Environmental Imp.ct Aasessmenl for Plettcnberg
Bay Marina Development - Compiled by Prof Wil1em van Riel in coosultation with Prof J Grindley and Dr Andries Oosthuizen - May 1988.
VRYE WEEKBtAO'ECOLOGY
8
"
,'-
t_".,\-
. . .."I,,,, ,\'" f
........... "
v t
j
\
, ., •.. ' '
-
' .
,.
"
'",,,
,.",
•
.
. Toe die kragte van die natuur saamgesnoer het .
,
'.'"
,'"
..•.... ' I ' ,
, '.','.
"'VRY~~EE'K~LAD"E;KOLOG'iE"9"":"
om die rykste'goudrifter wereld te .
.
.
'
..
'
vorm, het hulle dit diep onder die .aardeors verberg in smal, gebroke lae kwartsiet - een van ;.
die hardste, grofite rotssoorte denkbaar. '. '. So hetn unieke ondergrondse omgewing in die mynbou ontstaan wat gekenmerk" ..,
:
.
.
-
"
..
word deur ontsaglik hoi: rotsdruk en temperatuurver bo dievan die menslike liggaam.·
.
"
I
.:~
,
,
t
. I
.
MYNGER.E ~ DSKAp' HET S0 MMER, .BAI' E VERG EV0 RDER. SED ERT' ,D 1EP IKE' N .GRAA.F
i
'~'
.
,
",;
Om ons 'land se mineralerykdom insulke. toestande te ontsluit, vereis die' vindingryke multi-dissiplinire benaderino van ingenieurs en wetenskaptiees iuat Suid-Afrika 'n Ieier in diepmvnboutegnologie gemaak'het. . . .
-
'
~
"
.Deurlopende navorsing oor rotsingenieur~wese met behulp van gelJorderde ,;
. seismiese tegniekeen gesofistikeerde rekenaarprogramme her vir'n omwenteling gesorg op die gebied vim mynuitlegontwerp, die besiuttiitg'vcmuftgrawings, .asoole die c
-
•
voorspelling en voorkoming. van, rotsbarstings. :
.
,
;;,.-',
,-.
.Doelgemaakte releenaarprogrammeoptimeerook mynventilasie·e~··verkoel- " . .
.
. .
'
-
.,
.
..
.
.
stelsels wat ys envereilde wateropenorme skaal gebruik. .
"
'
. ' Die. latente energie in kolommewater wat in skagte afgelti word} word benut
I " \
I :
I
I-
I;
, om mvnboutoerusting aan die rotsiront aan te· dryf .-, 'en dit 'hou groot koste-: .
,
,
en '
-omgewingsvoordele in. Rotsbore wat 'n wateremulsiegebruik, dring die rots vinniger .
'
.>
en stiller binne ~s druklugbore. BIke dag span diemynbedryfvindingryke tegnologie in om ons land se myne '-:. ' doeltreffen~er, gesonder en bowenal veiliger te maak. .~
! I
It
!
MY. N 80
u . ., V
A S T E
F 0 N 0 A S IE·
V I 'R.
o
N S
,N A S IE.
~
,
,
- - - - - - - - - -.. ,..., ... ~ '.'4 .... ~ "" .'
~ 'J
•
"I
~
r
I
J.. ,...
'.,.:I ' 'I· ..
. },
\
-
·C~.·.
,
OGllVY&MATHER. RIGHTFORDSEARLE·TRJPP&MAKlN 110125
;
eJ
..~J .
r",
A
.>~
VRYE WEEKBLAD ECOLOGY
10
WATER Kommer oor die Krugerwildtuin Dm opdroog van riviere in die
grease Ie.
Krugerwildtuin ~m kommerwekkende afmeting. aan. Die watervlak van die Olifaot. -, die Krokodil- en die Letabarivier bet oor die afgelope aantal jare tot ver onder die gemiddelde gedaal, trouens dieselfde geld lU sewe rivierstelsel in die wildtuin.. Die probleem bet nie noodwendig te doen met 'n laer a. die gemiddelde reenval Die, maar met die verbruik van water uit die opvangsgebiede wat buite die wildtuin se
Sonunige wetenskaplikes meen die toedrag van sake is te wyte aan snel groeiende bevolkings in naasliggende tuislande wat 'n oorbenutting van wa ter veroorsaak. U it voorlopige inligting van 'n ondersoek deur die Departernent van Waterwese, deur onafbankJi~ ingenieurskonsultante gedoen, blyk dit egter dat ander oorsake 'n definitiewe faktor in waterverbruik is. . Die Letaba-opvangsgebied bet in die
verledc genoeg water gelewer en die rivier het .in die wildtuin-gebied slegs elke tien jaar gedurende strawwe droogtes - opgehou vloei. Onlangse navorsing toon dat die basisreenval wat die rivi er voed in die hoogliggende gedeeltes rondom die eskarpcment by Tzaneen voorkom. Dit is ook bier waar die meeste water onrtrek word bosbou gebruik by verre die grootste hoeveelheid water van die Letaba. Die rivier is dus reeds ondervoed nog
voo rd at dit deur die tuislande (Lebowa, Gazankulu) vloe i en later sy droe verskyniJig in die wildtuin maak, In die stadium lyk dit asof di e bevindinge van die studie oor die Letaba-opvangsgebied in die ander studi es gedupliseer gaan word. Dit raak al moeiliker om die tuislande en hul inwoners vir alle probleme voor stok te
by. TlENIE DU PLESSIS
BOTSWANA Reendanse, rituele en die koggelmander
Nampak/Metal Box asks you to share in its concern for protecting the environment. Please do not litter.
Viewing
o~r
environment with concern.
IN Botswana groet mense jou met die uitroep: Pula. Dit beteken reen of water. . Oit is ook sedert onafbanklikheid die . naani van Botswana se geldeenheid, Vanuit die noordooste tot die sui dweste van die land verminder die reenval geleidelik. Die ooste kan 'n j aarlikse reenval van 600 millimet er ve rw ag me t 'n neerslag- variasie van 30 persent, Die suidweste onrvang 'n .jaarlikse gemiddeld van slegs 200 millimeter met 'n variasie van 80 persent, Dit is derhalwe v erstaanbaar dat die me es te van die geskatte een rniljoen inwoners van Botswana teenaan die . oo stelike grens van die land woon. Reen en die natuurlike verskynsels wat daarmee gepaard gaan, het in die verlede die grondslag van talle rituele gevorm. Charles John Anderson skryf as gevolg van sy besoek aan die Ngamimeer in 1850: "One night, a small cloud passed o ver, and a. single flash of lightning, from which a heavy peal of thunder bur st, struck a tree..." Die volgende dag is die weerlig-ritueel uitgevoer. Die verwoeste boom is met wortel en tak uitgehaal en onder krete van Pula ! Pu la ! is die hele boom verbrand. Op 'n vriend se plaas in die Waterberge in die Noord-Transvaal het fei telik dieselfde gebeure hom afgespcel. 'n Weerligstraal het 'n groot . Boekenhoutboo m getref. Die werkers op . die plaas het al die houtsplinters bymekaar gemaak en verbrand. Die res van die boom is met die verloop van tyd verwyder en ook verbrand. . 'n Bloukopkog gelmanderisvoorheen teen die starn van die b oom opgeinerk. Die' werkers he t ge se dat die koggelmander waarskynlik nie in die lug gekyk het toe die weerlig straal die boom getref het nie, anders sou hy tog die weerligstraal ingesluk het. Soos sake nou staan, het die weerligvoe l haar eiers onder die wortels van-die boo m gele enindien die boom nie heeltemal verwyder word nie, sou die bliksem uit die lug onteenseglik weer bier toeslaan. Die hout sou geensins vir koskook gebruik kon word nie, en moes tot as verbrand word. Die sendeling, Robert Moffat, het die volgende geskryf: "During tremendous thunderstorms, I have known the natives to shoot their mows at the lightning in order to arrest destructive fluid. I knew a man who, though warned of the danger of this practise, persisted, and was struck dead by the lightning. I have also heard of Bushmen throwing old shoes at the lightning, or anything they may happen to lay hold of."
TlENIE DU PLESSIS
\ I
TECHNOLOGY An appropriate change in direction I
,
-
.0.
'.
Technology Is the servant of the rich and the exploiter of the poor. JO·ANNE RICHARDS reports on how some new approaches to "Appropriate Technology" a~e attempting to address this imbalance.
"
9'-
e
lands and reports showed their wages helped psychological shift away from the prevalent: . .voluntary organisations. There is no scientific view that all high-tech is good and an endin research to maximise its effect and in its stimulate agriculture and the roads aided access to lands, markets and villages. ' promotion everywhere - evenin the most itself. McCutcheon stresses that his methods McCutcheon points to a UN estimate tIult .'. resource-poor area, you can get gardening going.". . in sub-Saharan Africa (north of the Limpopo), would alleviate, not eliminate, Rl44 billion has been invested in machine-:' McCutcheon, who has run projects for unemployment, But success in this area would stimulate other sectors to examine their based, high-tech systems to.create a road. employment creation in roadbuilding in Iran, , own potential for employment creation. network Kenya and Botswana, believes that, on a Both Cooper and McCutcheon made ,very . national level, the country cannot afford to A third of this network has simply:" .clear that appropriate technology should be disappeared. The systems were unable continue using highly-mechanised seen in context. It was not a political panacea, maintain it as they were dependent on foreign . roadbuilding methods. exchange, fuel and spares. '. . '. ',' Appropriate roadbuilding involves using but it should go hand-in-hand with the Cooper s.ays that farming methods are .' . local, available resources, notably labour. If process of political change. , Cooper: "AT doesn't replace the struggle inappropriate even for large chunks of ' one looked at what 50 percent unemployment for access to land by displaced communities. mainstream agriculture, "which is part of why was costing society, mechanised roadbuilding But the solution is also not just a utopia of nblongerappeared so economically viable, . ' it's in such debt". It relies on chemlcal-"; , enough land. People anyway have to. . based model which demands a high input 'of -: . he' said. The need to use renewable, non- .' " maximise the use of their land appropriately. seeds; pesticides, fertilizers and expensive ,. pollutirig sources of energy had also received mechanisation. " . . . ... ' : . ' greater impetuslately. In many areas of the · You cant.wait for the dayof liberation before .facing day-to-day problems." ,~,~,;' "This iscostly and detrimental to the .. " , Third WOrld,machine-4ttensive systems . environment in the long term; so the more, ' "simply dO!lt W:o'rkdue to economic-.: .' , McCutcheon: ''\Vhatllvet:the shap-eofpost", apartheid South A~ca;it;Will stilfbe faced you use, the more expensive it gets. Should;c~nstraintsari.d,$~s'shortages. The', .... more production today be at tb.eexpenseof.:, productivity; of labouds;in fact greater than. . with a massive unemployment' problem." tomorrowby destroying the environment?'" " . that of equipment",;.:: c i , ic.;'::C/ ....•" . Both said that, while low-cost housing had received some attention, more should be paid The existing cost-benefit analysis, he ' , '", A World Bai:llcstudyJias concluded thai. to alternative materials in house building. believes, is on too narrow a basis and,'should" labou~-intensive methods, are techniCally, ' .: M~Cutcheon feels more could be achieved by one look at the real measure of cost, much of' ',feasible for a Widerange of construction ." producing artisans capable of building and . high technology would be found unprofitable: activities and can produce the same quality of maintaining, rather than large numbers of His greatest criticismisthat research and product as equipment-intensive methods.·· factory houses. . . '., , . McCutcheon comments that this should be , high technology does notbegin to address the Far more research was needed in the field ' needs of the farming majority - the smallobvious, if one thinks of CbartresCathedral. The money for using these methods was '. .: of power, With emphasis on how to make . scale, homeland farmers.i''You could say that . mainstream. white farmers produce food for. . available.he said. The State recently spent.·· . :~.more use of the wind and sun. ,.' ...., ." , , " ."And it is a disgrace that there should be everyone, but what's the use of producing . . R600m on a specialempfoymeat creation, communities without a safe water supply," more food more expensively if the majority project; which "did not end up with much ;','; can't afford it? ' useful. And the rules of the present game are. , said Cooper. "TIlls is a minimum basic right." .In the '90s, water,development should be a "Agriculture in the bantustans is sub.. too biased in favour ofthe use of plant and .. subsistence and doesn't meet the food needs :::' equipment," he said. Hecited the t~{:',~ '~: .. 'priority. Using dams, rainwater collection and advantages given for the use of machinery. ',' . , spring protection would be more effective and of the population. This ought to be a very . " appropriate than massive reticulation. important goal, but the actual goal for Employment creation in roadbuilding did ., <. schemes, he said. . ' . governments is to provide income for t h e . not simply use large numbers oflabourers, , " • In Herschel, Transkei, a RlOrit government but involved training and, in the end, state, which gives the impression of self- . " · water reticulation project ~ an enormous dam, sufficiency for the bantustan as a whole. ' produced numbers of skilled roadbuilders, , Communities should be able to feed: . , ' with pride and the knowledge to build good, ' ;., piping water to all parts of the district - had not been very. successful: The dam had themselves before you can talk sanely about roads. And the work did not simply dry up displaced c~mmunities, causing fighting, and ' ' when the road was built: Maintenance work generating surpluses." , it was silting up. "If the same money was More and bigger tractors were not the always continued. . used on a household and village level through ""Appropriate" did not rule out high-tech' answer, he said: Major research was needed small dams, rainwater catchment and erosion into more cost-effective and environment'input, he stressed. After numerous trials, , control, it would have been much more friendly ways of growing crops and . " McCutcheon concluded that donkey-cart . , effective." improving livestock to meet the needs of rural haulage, where carts were already commonly He feels that companies that talk of social people for draft power, meat, milk and " used, "beat tractors and trailers hands down" responsibility should "put their money where manure. economically. They were manufactured their mouths are" and invest in rural There was a need for technology. locally, were cheap, durable and had few ·development rather than large newspaper ads • appropriate to farming in the bantustans, breakdowns. The donkeys, hired from the aimed at maximising their profits. Rural rather than the application of high technology people, were reliable, hardy and self-fuelling. people; because of their numbers, provided a to poor-resource agriculture - a sustainable, But the carts were adapted to include a highhuge potential market. But, besides this, low-input agriculture, which used organic tech, high-quality bearing to improve the urban people "have to start taking . materials for the chemical needs of plants. quality of the axle. , responsibility for what's happening in the Agroforestry - combining trees and crops If roadbuilding were divided into "small world". • to fertilize crops - was beginning to receive packages of RIO 000 to R15 000", said "If the state were to pay attention to attention, he said, "not because of concem for McCutcheon, more people would stand,to appropriate technology, they'd have to look at the environment, but the cost-benefits where make a living from it, it would be more inequalities and address real issues ofpower the high-tech model has failed". controllable by people, who would be more that means rural people are side-lined," he Organic vegetable gardening, appropriate . interested in it, and more skilled roadbuilders said. "Technology is not neutral. It serves rich would be produced. to millions of families, was used by most people because it's controlled by them, and .In Botswana, women were employed in the people involved in rural development. It that means universities and research institutes needed a lot of labour,:very little resources project and their performance, as casual letting go of some of their power." labourers or gang leaders, was equal to that of and could provide a great deal of food in the urban or rural environment. men, he said. Rural life was also found to (Jo-Anne Richards is afree1ancejournalist have improved. Farmers employed in road . , . "It's shameful that this is not the subject of from-Johannesburg] , construction were given time off to tend their research in its own right and relies on .
to
a
THE emphasis and direction of technology in South Africa will have to change radically if we are all to survive the 1990s environmentally and with at least some of the country's problems addressed, according to a growing number of scientists, engineers and researchers. TIlls new breed believes "appropriate" technology (An can no longer be seen by , high-tech exponents as the concem only of dilettantes and dreamers, but as the legitimate concem of scientists, engineers and researchers in the next decade. Prof Robert McCutcheon, a professor in Civil Engineering at Wits University, says he cannot stress strongly enough that the use of AT in modem engineering is not backward, but truly progressive and makes economic sense on a national scale. "TIlls is not 'whacko' stuff - it is 'proper' engineering and needs the input of more young engineers and far more research." In the words of David Cooper, an agriculturist working with the Environmental and Development Agency (EDA) a nongovernment development agency concerned with rural development: ''In many fields, high technology simply does not meet the needs of the majority and is people and environmentunfriendly. If we don't stop worrying about short-term profit at the expense of the environment, we won't have a world to make profits in." Appropriate technology (An is no longer defined in terms of the "Small is Beautiful" slogan of 10 years ago. The "small" idea that of people developing their own technology locally - has largely fallen away. What is stressed is that the technology can be used, understood and controlled by people, that local, available resources are used as far as possible, and that it is sensitive to the environment. This means elements of hightechnology are not automatically seen as "inappropriate" as long as they meet the other criteria. In fact, AT can be developed using high-tech research and can be corporately owned. AT can not 'simply be written off as "for the poor", say the experts. It could have huge benefits for all sectors of the population, but it needs a readjustment of priorities from short-term profits to a longer-term cost- . effectiveness. What is clear is that, for AT to receive, •.; ,. more attention, there will have to be a major
,)
-. VRYE WEEKBLAD ECOLOGY
12 .
EKOLOGIE EN DIE VAKBONDE: in Nuwe Suid-Afrikaanse era? /
f Dm huidige verhouding tussen vakboode en ekologiese organisasies is een van ' vervreemding, soos onderhoude met verteenwoordigers van beide kampe toon. Die situasie moet verander, omdat dit teenproduktief is en al hoe meer wrywing sal veroorsaak, Die net tusseo ekologiese organisasies eo vakbonde Die,maar ook binne beide die groepe, , Die toenemende omgewingsbeWustheid van Suid-Afrikaners gaan beteken dat ekologiese organisasies eo vakbonde in elk " geval gedwing sal word om nader kennis te maak. Sodoeode sal tot dusver onverkende terrein betree word wat '0 ewe groot potensiaal vir konflik of samewerking bevat, Samewerking hou voordele vir ekologie eo vakbonde in. 'n Geheelbeeld van die verhouding tussen vakbonde en ekologie kan verkry word deur te kyk na h66 die situasie tans daar uitsien, hoe wanindmkke na weerskante geskep word, en hoe die prentjie vorentoe Iyk. Tot dusver ignoreer ekologiese groepe eo die vakbonde rnekaar, Volgens 'n woordvoerder van Cosatu is ekologie vir die vakbonde van belang net sover dit die gesondheid of veiligheid van werkers raak. Daar is dus geen druk op vakbonde tot samewerkingmet ekologiese groepe Die, het ' May Hermanus (Gesondheid en Veiligheid, Nasionale Unie van Mynwerkers) gess, Sy meeo dat toenadering vanaf die ekologiese , ' groepe moet kom. Nie een van die . geraadpleegde Cosatu-Iede is tot dusver deur enige van die vele ekologiese groepe in Suid- . Afrika om samewerking genader Die., GevoIgli1c is daar min wedersydse kennis, en geen vooruitsigte vir ontwikkeling van verhoudinge Die. '0 Kaapse dagblad het , , onlangs beweer dat Cosatu dit oorweeg om ekologie op hul agenda te plaas. Maar Cosatu se kantore in Johannesburg en Kaapstad dra geen kennis hiervan Die. '0 Cosatu' verteenwoordiger s8 egter dat individuele vakbondlede 'n groeieode bewussyn oor ekologiese sake ontwikkel. Otiderhoude met woordvoerders vanNUM en Numsa het dit bevestig, Daar is ook verskillende fokusse en benaderings tot doelwitte. Vakbonde het basies die werker, en ekologiese groepe die' omgewing, as fokus, '0 Ekologiese groep oefen druk uit op bestuur, en probeer spesifiek die publiek mobiliseer om te voorkom dat skade aan die omgewing iangerig word. Die werkers is seIde bewus . Iaarvan en word nog minder hierby betrek, )aarenteen wend vakbonde huI eerder na ~esondheidsorganisasiesas na ekologiese ~oepe vir raad, Volgens 'n Cosatu-woordvoerder word ~kologiese organisasies juis daarom Die as '0 Âťedreiging beskou Die. Die spesifieke doelwitte van vakbonde is leur die Papierwerkersvakbond aangedui as lie daaglikse bedinging om beter salarisse, .eter werksornstandighede, teenstand teen die Vysigingswet op Arbeidsverhoudinge; wat ;esetel is in die breer poging om politieke egte te bekom. HieIbenewens is daar ook die robleme van onvoldoende ngeskiktheidsvergoeding, soos NUM angetoon het. Die huidige verhouding kan konflik
j ....'? i
veroorsaak en tot wedesydse wanindmkke lei, soos onlangse gebeure op Stellenbosch duidelik illustreer. Die Corobrik-fabriek op Stellenbosch is as gevolg van "ekonomiese redes" gesluit. Omgewingsbewustes het hul in die plaaslike koerant verheug oor "draf teen die bergpad" en "toerisme" en die sluiting is gekoppel aan druk in die verIede teen lugbesoedeling. Gerugte het ontstaan dat ekologie die werklike rede was vir die sluiting, In 'n sterk bewoorde reaksie het die ekologiese organisasie Earthlife Africa (Stellenbosch-tak) daarop gewys dat die volgeode wanindmkke hieruit kon volg: * die publiek sou kon aflei dat ekologie gelyk is aan individuele voordeel en toerisme. Die indruk bestaan reeds onder swart en bruin inwoners dat wit Stellenbosch toerisme bo enige voordeel vir Mile gemeenskappe -, verkies; * die meer as tweehonderd afgedankte swart werkers van Corobrik sou kon aflei dat ekologiese groepe geen begrip vir werkloosheid het nie. Of vir die impak van afdanking op Kaya Mandi, die naburige swart township, Die. Na bewering was Corobrikwerkers se afdanking 'n regstreekse faktor in die ontstelleode gebeure daar op stemdag. Wanindrukke van wedersydse ongevoeligheid kan ook geskep word, soos gebeure rondom St Lucia eo die Sappikatastrofe bewys. Druk van ekologiesgesindes om ontginning van St Lucia se duine te voorkom, dra regstreeks by tot werkloosheid. Omdat die feit Dieerken word Die, sou dit maklik wees om te besluit dat werkgewing en ekologie teenoorgesteldes is. Sodoende word die moontlikheid van , alternatiewe werksmetodes as oplossing vir die konflik van belange verdryf, soos uit EarthIife Africa se verklaring blyk. Aan die ander kant kan afwesigheid van reaksie by die vakbonde oor die besoedeling van Nelspmit veroorsaak: dat vakbonde as ooverskillig teenoor ekologie beskou word. Vanuit so 'n oogpunt is skadeli1ce werkspraktyke Die net die regstreekse verantwoordelikheid van bestuur Die, maar . die indirekte verantwoordelikheid van die werkers wat die take uitvoer - dus van die vakbonde. Die voorafgaande lei tot twee vrae: Waarom is ekologiese organisasies so ongevoelig jeens werkers se lotgevalle? En, waarom is vakbonde nie meer ekologiesbetrokke Die? Ekologiese groepe se onsensititwiteit oor werkers is volgens Caroline Coetzee van EarthIife Africa, Stellenbosch, die gevolg daarvan dat lede van ekologiese groepe bier' (nes in Europa) gewoonlik onderling in politiese en aktivistiese groepe verdeel. Eenvoudig gestel wi! die politiese groepe die breer politiek, wat tot omgewingsbeskadiging lei, verander. By die ekologie-aktiviste gaan . dit om iets demonstratief omtrent '0 saak: te doen, sonder om betrokke te wees by enige vorm van politiek. Volgens een s6 'n lid moet werkgewers, werkers, vakbonde en die breer maatskappy verantwoordelikheid vir hulle dade' aanvaar en dus ook vir die werkloosheid wat daaruit spruit. Verder is ekologiese groepe Die maatskaplike of o
. werksverskaffingsorganisasies Die, eenvoudig omdat dit Die hul sfeer van kundigheid is nie. Coetzee het daarop gewys dat waar in Europa die ekologiese beweging sterk en gekonsolideerd genoeg was om 'n skeuring in Greenpeace en die meer politieke Groenparty te oorIeef, dit op die oomblik in Suid-Afrika nog nie die geval is Die. , Earthlife Africa van Stellenbosch het egter aangedui dat enige ware ekologie-bewuste mens of organisasie hulle daarvoor sal beywer om nie net die simptome (byvoorbeeld lugbesoedeling) teen te staan Die, maar ook die oorsake (soos kostebesparing), en die gevolge (byvoorbeeld afdanking). May Hermanus van NUM dink dat die ekologiese onbetrokkenheid van vakbonde < onder meer toe te skryf is aan die groot en goedkoop arbeidsmark. Dit beteken dat vakbonde Die sommer sal weier om ekologies-skadelike werk uit te voer Die. Die vakboode is immers daartoe verbind om werk te beskerm. Daarom sal hulle eerder om a1ternatiewe metodes of altematiewe chernikaliee beding as om die voortbestaan van '0 oywerheid te bedreig. Daarenteen sal 'n ekologiese organisasie Die huiwer om aan te dring op die sluiting van 'n fabriek nie. Op die vraag waarom ekologies-skadelike werksmetodes voorkom, het die vakbonde onomwonde verwys na kortpaaie wat bestuur volg na wins toe. Verder veroorsaak: die lae ongeskiktheidstoelae onder huidige wetgewing 'n onverskilligheid by maatskappye oor byvoorbeeld werkers wat as gevolg van ekologiese-skadelike take beseer of siek word. NUM het hier verwys na asbesmyners, en diePapierwerkersvakbond na werkers wat bespuiting met gevaarli1ce chemikaliee doen. Hoer vergoeding sal dus help om die situasie te verbeter. Toekomstige samewerking hang daarvan af of die basis van gemeenskapli1ce grond tussen vakbonde en ekologiese groepe herken . en ontwikkel word of Die. Voorbeelde van ooreenstemming is: * besorgdheid oor die effek van ekologiesskadelike gebruike op die nabygelee werkersgemeenskappe; * teenstand teen bestuur wat skadelike praktyke volg; *aandrang daarop dat verkeerde werksmetodes vervang moet word. Earthlife Africa se verklaring maak voorstelle hoe samewerking kan geskied, In plaas daarvan om teenstrydige paradigmas te skep moet werkgewers, werkers, en ekologiese organisasies oorreed word om saam vir die aarde om te gee - anders het niemand 'n toekoms Die. Individualisme eo hebsug het hierin Die 'n plek Die. Die oplossing is Die om alle fabrieke te sluit Die, maar om alternatiewe werkmetodes in te stel, Slegs in gevalle waar suIke metodesnie gevind kan word, of Die deur werkgewers aanvaar word Die, moet ekologie b6 werksverskaffing .verkies word - en selfs dan Die sommer sonder enige strategiese besinning oor a1ternatiewe werkskepping nie, . NUM glo ook Die dat ekologiese groepe eo vakbonde ooversoenbaar is Die; eerstens omdat enige werk wat die werkers skaad,
Ekorog~seorgan~as~s
en vakbonde Is twee vreemdellnge wat aan mekaar voorgestel behoortte word. DA WID VENTER ondersoek die verhoud~ng
onaanvaarbaar is. Dit stem ooreen met EarthIife se siening dat fabrieke wat die omgewing skaad Die tot voordeel van alma1 strek Die, selfs al word werk voorsien - want hul bedreig die voortbestaan van die aarde en dus van alle lewe. Tweedens omdat Veiligheid en Gesondheid 'n breer gemeenskapskonteks het. Samewerking hou voordele vir albei groepe in. Vakbonde kan sodoende eksteme en interne konflik: oor ekologiese sake vermy, en die kundigheid van ekologiese organisasies bekorn. Vir ekologiese organisasies beteken dit 'n ander soort opvoedingsrol, byvoorbeeld op plaaslike gebied deur deelname aan "locals". Ekologiese groepe kan sodoende groot groter druk op bestuur uitoefen, en 'n meer holistiese en demokratiese benadering tot die ekologie bekorn. Ekologiese organisasies eo vakbonde is twee vreemdelinge wat aan mekaar voorgestel behoort te word.
(Dawid Venter is 'n vryskut-joernalis van Stellenbosch]
VRYE WEEKBLAD EKOLOGIE
13 ,
ECOFEMINISM Women around the globe retaliate The feminist movement is closely linked to ecological issues, and both of these
particularly vulnerable to the careless use of ' . dangerous chemicals, especially during pregnancy. In Central America, an increasing powerful forces are number of women are found with poisoned milk from pesticides. And in Kenya and changing our relationships Uganda, widespread use of insecticides and fungicides has resulted in high redundancy. with each other and the rates for women fieldworkers. . Intensive fertilizer use and irrigation can Earth. lead to a drop in the water table (as in Zimbabwe and India) as well as to ANNE MARIE GRINDROD contaminated water supplies. Haitian women use water from irrigation ditches because they discusses the emerging idea . have no access to sources free of chemical runoff. . of ecofeminism. All these factors have serious consequences for the health of a woman and her family. Strenious daily tasks, such as' THE concept of Ecofeminism developed preparing land or fetching water, are made alongside women's determination to be free of more tedious by the abuse of the ecosystem. patriarchal oppression. As women challenge Woman have to move further from home in our real and expected subordination, so we order to locate fuelwood and water. In the also stand up against the numerous rapes of Ivory Coast, expanding agro-industrial the Earth. From the Greenham Common coconut and palm oil plantations necessitated the move into the Tai Forest, where farming women and the Shibokusa women of Mount Fuji to our own women's marches, women has caused enviromental damage. worldwide have protested against private and The traditionally female task of food public issues: issues linking (potential) preparation has become a grave concem for . rural women, who have to expend more mothers to Mother Earth. As Mostafa Tolba (director of the UN calories for a calorie input which is generally Environment Programme) has said: inferior in quality and quantity. It is not If there must be a war, let the weapons be uncommon for mothers to go without food in your healing hands, order to make limited amounts go further•. the hands ofthe world's women in defence The implications of this practice for women's of the environment. health - and ultimately for the welfare of their Let your call to battle be a song for the families - are drastic and horrifying. earth. Yet courageous women around the globe The idea that females are closer to Nature are retaliating. Zimbabwean women are demanding land ownership and participation has been energetically debated. On the one hand, this notion is based on fact: women are in co-ops. Women's groups in Bolivia, India, the world's farmers, with 90 percent of Third Kenya, Korea, Lesotho and Nepal (to name a World women dependent on the land for few countries) plant woodlots for their own survival. Alternatively, the Women=Nature use. equation is used (by men) to define women as (Kenyan Professor Wangari Maathai was tempestuous, irrational and perpetual minors. recently named Woman-Aid's "Woman.ofthe The new feminist mythologies partly depend World" for her work with the Green Belt on either rejecting this equation outright, or Movement. Maathai's work over the past 14' on wo/manipulating it to create "liberating years has centred around the planting of over archetypes". 10 million trees and shrubs, and the setting up Third World women have the major of community tree nurseries.) And in South responsibility in managing the natural Africa, numerous co-operatives have grown as organically as the vegetables these women resources of their environment. Yet, all over . the world, women are ignored by agricultural raise. developers. Research by South African' The women's "call to battle" has resulted anthropologist Deborah James has shown how in a variety of songs for the earth. Women of local rural women are bypassed by patriarchal Gadkarkh village in India call for an end to customs and legislation. There is increased deforestation with their song: Save and worship them, because their stress on rural black women to eke an existence out of exhausted land. But roots store water, "traditional" inheritance laws,landownership their leaves have milkandfodder, . and social restrictions imposed by white the breeze blows cool over the beautiful government ensure that those whose voice rhododendron flower. should be loudest have been effectively .Another song from India's Chipko Andolan silenced. movement (of women and men) urges people In addition, development programmes in to come plant new trees, new forestsl 'many countries often introduce hybrid seed Decorate the earth. which is seldom as hardy or fertile as The earth hears these songs and Gaia sings traditionally used seed. Farmers' crops are back, The optimism of Alaide Foppa, a often poorer and new seed has to be purchased Guatemalan "disappeared", reflects the close each year, exacerbating the spiral of poverty identity between women and earth for re-birth which rural women have to negotiate. and new songs: . From India it has been reported that Stripped day by day ofall my garments, ~onien have had to pawn their only property dry naked tree, silver jewellery - in order to buy new seeds, in iny solitary withered mouth fresh words fertilizers and pesticides. Any economic will still blossom. . independence they might have had is now Women's search for self-understandinghas . removed, with little chance of regaining it. . included an investigationInto our spirituality, These women farmers are increasingly at and it is this which links women back to the . earth. The reclaiming of sacred symbols leads the mercy of the modem seed supply system which often results in the loss of traditional to a closer bond with Earth and her sacred sites. It is on this mythic, symbolic level that knowledge of seeds. Lack of old knowledge and new education is hazardous to the farmer material and social factors such as class, . and her family and can have counter- '. caste, and race are transcended, and . deveJ~p.f!le~-tC,~ts..Illiterate women are ':.:......;<sistemood is attained: Comprehension of the
Feminist critics have observed also-the similiar terminology used to describe actions/ violence directed against women and the world: rape; denudation, penetration. Just as land must be reclaimed, so too must women's powers be re-stored. Ecofeminism is part of this restorative creation process. .
roles and powers of earth goddesses results in concern for the goddesses' earthly body, as well as planetary and stellar bodies. (Obviously these are not inclusive states:' ecological concerns do not necessarily lead to an interest in feminist symbology. Nor are these concerns exclusive to women. Indeed, some feminist writers have objected to the gender identification of earth as female, believing that the notion of Mother Earth repeats negative stereotyping.)
(Anne Marie Grindrod is a freelance writer from Johannesburg)
~ DOUGLAS GREEN VINTAGE COLLECTION • DOUGLAS GREEN VINTAGE
g
fS z
i
c
-
o
0
~
ESJAARI
~.
~
rrek
00
g
~
IT"!
8
g tTl
~s
die kurk uit •
•
nenjaar, •
Die seisoen vir die 1979 St. Augustine is in volle swang. Na tien jaar is hierdie volronde Superieurvan Douglas Green ofPaarl in sy· fleur en die langwag gaan oor en.oor beloon word met die genot wat dit gaan gee. Hierdie '79 is 3 jaar lank in hour verouder (in plaas van diegewone twee) en het dielig gesien in 'n buitengewone goeie jaar vir rooiwyne. Ditmerk mens in die smaak sowel as die samestelling, Die alkoholvolume is 12,53%; die suurgehalte 5,12 g/Q en diepH 3,57. Maar geen chemie kan doenwat goeie versnyding kan doen rue. En in hierdie geval maak dit tien jaar se wag deur en deur .die moeite werd.
~)
~
Ul
~
~
a'i
,~
o
~
oQ
.Oris wyne
se al's.
~
0
DOUGLAS GREEN VINTAGE COLLECTION • DOUGLAS GREEN VINTAGE ('t1 BERNSTEIN, LOXTON, GOLDING & K.LEIN «lOA
,'-
•
>}
.. .
\...... ':. ":I,~' .,"'~ ,'\., . ': ;:
f
••
VRYE WEEKBLAD ECOLOGY
14
REMOTE AREA DWELLERS The politics of resettlement Sedert proklamasle In.1961, staan die sentrale Kalaharl-gebled In Botswana as die Sentraal Kgalagadl-natuurres!iiervaat bekend.: Slegs bona-fide navorslng Is In die gebled toegelaat en diegewone toerls kon gevolgllk nle die reservaat besoek nle. In die v~rlede Is
.smalend na die"boesmantulsland" verwys. Dlt volg op openbare menlng, v\ral bulte Botswana, dat diemensewat daar woon almal 'Boesman~
Is en dat die Botswana-regerlng hulleverpllgtlnge op
dleselfde Wyse as die Suld·Afrikaners probeer ontduik. Berlgte dat die regerlng van Botswana beoog om die bewoners te verskulf na geblede bulte diegrense van die reserilaat het negatiewe reaksle In Suid-Afrlka en die bulteland uitgelok. DAVID MOUTLWATSI doen
.
verslag. SINCE the proclamation of Botswana's Central Kalahari as a "bushman reserve" in 1961, at the time when neighbouring South Africa was establishing a series of "bantu reserves" as part of its policy of apartheid, the . Botswana Government's handling of the San has been fraught with political connotations. Recent indications that they are to be resettled outside the Central Kalahari Game Reserve · have caused an international outcry and thrust the reclusive Bushmen into the limelight once again. This article attempts to objectively analyse these new developments, lest the politics of resettlement cloud this already complex issue further. "All African nations have opted implicitly or explicitly for modemisation through · literacy, science and industrialisation." This interesting observation,.made by Kwasi Wiredu in his book on "Philosophy and African Culture" certainly holds true for . . Botswana - in fact, among African countries, Botswana is a shining example of a modem, . · developing nation. The road to modernisation has.however ,not been without sacrifices along the way. "Modem" economics has tended to be excessively biased towards consumerism, and pays little heed to ecological principles. Many modem lifestyles are thus not sustainable. and therefore unlikely to be successful in the long term. And yet the western way of life has a curious attraction to it, perhaps because . organised consumerism and technology make for an easy life ... ? One of the sacrifices made in the development of Botswana has been the gradual passing away of the traditional . hunter/gatherer lifestyle of the San (known as Basarwa in Botswana). Although tragic, since a major feature of their lifestyle was that they lived in harmony with their environment, it has been inevitable, given the scenario · .sketched above. The effects of development .have been felt throughout the Kalahari ecosystem, and several of its veterinary fences erected over the past two decades (now a fait accompli) have interrupted traditional migration routes of once abundant wildebeest, and caused a drastic reduction in the large herbivore biomass. Although hunting provided a lesser part of the diet of Basarwa, nevertheless the passing of the wildebeest. represents a major erosion of their lifesupport system. ' Other large herbivores, such as springbok and gemsbok have also been decimated, this . time by hunters with modem weapons, making hunting with bow and arrow difficult, if not obsolete. The remaining herbivores are being encouraged to become sedentary by the provision of boreholes and artificial water points. The Basarwa are likewise settling around permanent, often boreholes drilled originally by mining prospectors throughout the region. .
At Xade, the provision of water, a clink and school and other amenities have caused Basarwa to settle in the area. This has not . ·been suprising, since Basarwa also strive for ·some of the mod cons enjoyed by other citizens in Botswana. However the effect on the surrounding environment has been disastrous; the area simply could not withstand the continuous pressure of so many ·hunter/gatherers. These developments show clearly that the provision of basic services
alone does not ensure a future for the Basarwa. Recognising the mounting problem, the government appointed a fact finding mission "to provide information that would facilitate decision-making on environmental protection and wildlife conservation on the one hand, and the socio-economic development of the remote area dwellers of the Central Kalahari , Game Reserve on the other." The gist of the . mission's recommendations was that the southern half of the game reserve should be degazetted to become a wildlife management area in which Basarwa could continue with their hunting and gathering activities as well as enjoying the benefits of social service~--' Perhaps fortunately, the mission's major recommendations were rejected by the government; one of the main reasons being that "settlements in the reserve... have no' prospect of becoming economically viable." However one cannot discount the effect of pressure from other quarters; at the time . Botswana was subjected to intense criticism from the international conservation lobby following the death of some 50 000 Kalahari wildebeest due to a combination of drought and veterinary fences. In such a climate, degazettement of a large portion of the reserve would have been awkward indeed, (The fact that the government's official . response to the mission's findings was also circulated to the Secretary of External Affairs and all heads of Botswana Foreign Missions, testifies to the influence of international pressure). Despite this, the government's official
reasons do hold water, and represent the only rational solution to the problem. Had it adopted a passive stance and chosen to leave the Basarwa to live as hunter/gatherers in the Central Kalahari, the government would have escaped much criticism, although it would have merely been shelving the problem. Future developments at Xade would have led' to great hardship and deprivation for the people settled there, and would have forced them to abandon their traditional lifestyle and join the mainstream of life elsewhere in Botswana. The provision of a few basic education and health services does not constitute a livelihood - this is what is required for the Basarwa in the face of a rapid erosion of their present way of life. An integrated development programme aimed at providing them with a new lifestyle compatible with developments elsewhere in Botswana and the world, is the only realistic option available to . the government, and it is thus to be commended for its farsighted actions to date. Thus, as regrettable as it may seem to Westerners who themselves are thoroughly "modemised", it is a reality that the hunting and gathering way of life cannot survive much longer. The only pragmatic approach that can be adopted is to integrate the Basarwa into the mainstream of life as painlessly as possible. They will then be able to benefit from the developments that are sought after by the majority of citizens in Botswana. Providing that the government follows the established practice of . consultation and discussion for which it is renowned, there is no reason why the Basarwa should end up as destitute beggars and alcoholics as has been the fate of "primitive" peoples elsewhere in the world.
(David Moutlwatsi is a freelance journalist from Gaborone, Botswana)
BEWARING SA politici isgroentjiesopdie gebied ORoEN politiek verskyn, anders as in Europa, nie hoog op die prioriteitslys van ' Suid-Afrikaanse politieke partye nie. In 'n opname wat net voor die verkiesing in September deur Vrye Weekblad gedoen is, · is bevind dat net die Demokratiese Party die omgewing hoegenaamd as 'n strydpunt sien in .die verkiesigsveldtog. ' In die buiteparlementere politiek het die . African National Congress pas begin met 'n uiteensetting van hul ekologiese beleid. Sedertdien het die sogenaamde Ekologie Party tot stand gekom, maar dit lyk in die stadium na 'n eenmansvertoning wat met agterdog bejeen word deur gevestigde . bewaringsgroepe. Volgens PW Putter, parlementere beampte van die Departement van Omgewingsake, word die regerende Nasionale Party se beleid uiteengesit in die Wet op Omgewingsbewaring, wat vroeer vanjaar . aangeneem is. Die wet gee aan die minister van . Omgewingsbewaring, Gert Kotze, 'n wye diskresie om ekologiese beleid te bepaal ten einde die omgewing te beskerm. Die minister word bygestaan deur 'n Raad vir die Omgewing. Die nuwe Raad, wat · verlede maand aangestel is onder die voorsitterskap van prof Roelf Botha, is in omstredenheid gebore toe Japhta Lekgetho, die president van die National Environmental Action Conunittee (Neac) in Soweto, nie sy aanstelling wou aanvaar nie, Hy sou die eerste swart persoon wees om op die Raad te dien, maar het die aanstelling: van die hand gewys nadat hy vir die eerste . maal in die media daarvan gehoor het, sonder dat hy vooraf genader is. Hy het die regering se apartheidsbeleiden die uitvloeisels daarvan, soos tuislande en beperkings op .grondbesit, vir baie ekologiese euwels in Suid-Afrika geblameer en gese hy is nie bereid om op 'n regeringsliggaam te dien nie,
Die Demokratiese Party se . omgewingsbeleid rus op vier pilare. Die DP staan 'n onafhanklike bewaringsliggaam voor (iets soos die Environmental Protection" Agency in die VSA) waarop verteenwoordigers van verskillende bewaringsgroepe sitting sal he. Hulle bepleit verder die uitbreiding van . nasionale parke en "meedoenlose optrede" teen wilddiewe om die land se wild- en plantlewe te bewaar. Die DP bepleit ook die gebruik van loodvrye petrol en strenger optrede om besoedeling te bekamp. ,. Die Konserwatiewe Party se woordvoerder oor die omgewing, Karel Schoeman, se sy . partyisbekommerdoorfaktoresoosdie besoedeling in die Oos-Transvaalse Hoeveld en die gepaardgaande suurreen, maar die KP het nie 'n spesifieke omgewingsbeleid nie. Die KP blameer ook die regering vir "onbeheersde plakkery", wat volgens . Schoeman daartoe lei dat die plantegroei uitgeroei word en verspoeling plaasvind. Wat buite-parlementere groepe betref, het die African National Congress nog tot onlangs die indruk gegee dat daar belangriker sake op die agenda is, en ekologie is nie aangespreek in die Vryheidsmanifes van 1955 of die Grondwetlike Riglyne van 1988 nie, Walter Sisulu het egter in sy rede by Soccer City die saak pertinent aangespreek, en daarop gewys dat dit geen nut het vir die opkomende geslag om in 'n bevryde SuidAfrika groot te word waarvan die omgewing . vemietig is nie. Max Sisulu, hoof-van die ANC se . departement van Ekonomie en Beplanning, het twee weke gelede in 'n onderhoud met die Weekly Mail bevestig dat die organisasie besig is om 'n beleid oor die ekologie te formuleer, enhet die hoofpunte daarvan uitgestip. Die gebiede waarop die ANC konsentreer,
volgens Sisulu, is lug- en waterbesoedeling, gifafval, kemkragsentrales, kernwapens en bewaring van die natuurlewe. Die ANC is diep bekommerd oor atmosferiese besoedeling in nywerheidsgebiede, sowel as die besoedeling van riviere deur nywerheids-gifstowwe. Die oorsaak van lugbesoedeling in die townships moet volgens die organisasie voor die deur van apartheid en swart armoede gele word, wat veroorsaak dat die inwoners fossielbrandstof in plaas van elektrisiteit moet gebruik. Die ANC is sterk gekant teen die SA regering se planne om gifstowwe in te voer en . bier te berg. Die organisasie ondersteun die Basel-konvensie oor die beheer en vervoer van gifstowwe oor landsgrense heen, wat vanjaar deur 1961ande onderteken is. Volgens Sisulu moet steenkool- en sonkrag verder ontwikkel word, eerder as om geld en navorsing op potensieel gevaarlike kemkragsentrales te bestee. Ookdie militere gebruik van kemkrag word deur die ANC teengestaan, en navorsing op die gebied is volgens Sisulu 'n blatante oortreding van die beleid van die OEA om Afrika as 'n kemvrye gebied te vestig. Die ANC se beleid behels ' verder staatshulp aan gemeenskappe wat in natuurbewaring betrokke is. Hoewel die United Democratic Front nog nooit hul ekologiese beleid uitgespel het nie, is sommige vakbonde binne die bree demokratiese beweging uitgesproke oor . ekologiese faktore wat werkers beinvloed, Die SA Chemical Workers Union (Sacwu)' het byvoorbeeld hul kommer uitgespreek oor die moontlik effek wat onkruiddoders op die gesondheid van plaaswerkers in Natal kan he. Verskeie groepe wat hulle binne die bree demokratiese beweging bevind, soos die Afrikaanse Demokrate, beskou die ekologie . as 'n belangrike beleidskwessie•. ~
ANTONSTEENKAMP
I i
VRYE WEEKBLAD EKOLOGIE
15
.'
DATABASIS Wie is wie in ekologie Saamgestel deur ANTON STEENKAMP en TIENIE DU PLESSIS
'. j .
Hoewel die ekologie 'n relatief nuwe faktor op die SuidAfrikaanse politieke toneel is, bestaan 'n hele aantal bewaringsgroepe wat op verskillende terreine wer,k, verskillende ideologieii aanhang en verskillende uitgangspunte het. Hier volg 'n Iys van bewaringsgroepe, met 'n kort uiteensetting van wie en wat hulle is, en 'n adreslys wat vir lesers van nut sal wees. (Bewarlngsorganlsasles wat nle op die Iys verskyn nle, word versoek om met ons In verblndlng te tree sodat die Iys In die volgende ultgawe van VWE aangevul kan word.)
EARTHLIFE AFRICA is maar 'n bietjie meer as 'n jaar gelede gestig, maar het reeds takke in Johannesburg, Stellenbosch, Pretoria, Pletarmaritzburg, Durban en Eshowe, en die lede is baie aktief. .. Earthlife gaan uit van 'n breer "groen" filosofie as die meeste ander bewarlngsgroepe, en verblnd die ekologle tot 'n hele lewenswyse en noodwendig tot die politlek. . Sub-komitees konsentreer op faktore soos kernkrag, besoedeling, gifafval en . diereregte. Telefoonnommers: Pretoria (012) 733769 (Aileen Taylor); Johannesburg (011) 7262467 (Peter Lukey): 648-0065 (Greg Jacobs); Pietermaritzburg (0331) 62086 (Chris Albertyn). . Die NATUURLEWEVERENIGING van Suider-Afrika is die oudste en grootste bewaringsliggaam in die land. Die Vereniging is in 1926 gestlg, en het tans 120 000 korporatiewe lede en 28 000 lede. Die vereniging hou 'n ogie oor die vernietiging van die omgewing en doen aanbevelings oor die hersiening van bestaande wetgewing. 'n Wildplaas word deur die Iiggaam bestuur, en hulle reel ultstapples en ander aktiwiteite om die publiek bewus te maak van die natuur. Posbus 145, Tokai 7966 of Posbus 44344, Linden 2104 Tel (021) 4617113/4617343; (011) 7824723' , Pie TRUST VIR BEDREIGDE NATUURLEWE, met omtrent 5 000 lade, doen navorsing oor bedrelgde spesles in Suider-Afrika. Privaatsak X11, Parkview, Johannesburg 2122 Tel (011) 486-1102 Die RENOSTER- EN OLIFANTSTIGTING het tot stand gekom in 'n direkte reaksla . tOJ die oedreiging van die swartrenoster en olifante in Afrika, en konsentreer hul bewarlngspogings op die enkelspesies. Tel (011) 53-8412
Die ANTI POLLUTION ACTION COMMITTEE (Apac) is 'n organisasie, hoofsaaklik bestaande uit huisvroue in die Vaaldriehoek, wat hulle In besonder vir die bekamping van besoedeling in die gebied beywer. Apac monitor onder meer die hoeveelheid giftige stowwe wat deur fabrieke in die Vaaldriehoek vrygestel word, en pas druk op nywerhede en die regering toe om strenger beheer oor die soort besoedeling uit te oefen. Tel (016) 819209/871932 (Jenny Mufford) Die NASIONALE VERENIGING VIR SKOON LUG is ook 'n antibesoedelingsgroep en is reads twintlg jaar ' gelede gestig. Ole vereniglng het takke landwyd. Lidmaatsakp bestaan uit 60 maatskappye, 45 plaaslike owerhade, 226 individue, en 15 publieke en stafutsre lede soos universiteite. Die vereniging probeer veral tegnoloe en andere wat betrokke is by die skoonhou van die lug, betrek. Posbus 5777, Johannesburg 2000 Tel (011) 646-0616 . KOEBERG ALERT konsentreer op die Koeberg-kernkragsentrale. Die groep hou vergaderings en filmvertonings en gee publikasies uit om die publiek bewus te maak van die gevare verbonde aan ' kernkrag. . " Die ENVIRONMENT AND DEVELOPMENT AGENCY (EDA) organiseer landelike gemeenskappe , rondom ontwlkkelingsprojekte, en bring die gevare van oorbeweiding, erosie en verkeerde boerderymetodes aan die gemeenskappe tuis. , Die NATIONAL ENVIRONMENTAL AWARENESS COMMITTEE (NEAC) is in 1976 in Soweto gestig. Neac se voorsltter het onlangs geweier om in die Raad vir die Omgewing, 'n regeringstruktuur, te dien. Die organisasie konsentreer veral op die ontwikkeling van die omgewing en van omgewingsbewustheid in Soweto. . Posbus 118, Dobsonville, Soweto 1865 • Ole ZULULAND ENVIRONMENT ALLIANCE (Zeal) is 'n koalisie van plaaslike bewarlngsgroepe wat veral aktief is in die veldtog om St Lucia te beskerm. Ander name en adresse van belang is: Animal Rehabilitation Centre (ARC), Posbus 15032, Pretoria 0001 Tel (012) 808-1106 of 645938 (versorging en rehabilitasie van beseerds inheemse voels, soogdiere en reptiele. Centre for the Rehabilitation of Wildlife and Plants (Crow) Coedmorelaan, Yellowwood Park, Durban 4001 Tel (031) 421127 (bewaring van dier-, plant- en seelewe) World of Birds . Wildlife Sanctuary, Valleyweg, Houtbaai 7800 Tel (021) 7902730 (bewarlng en rehabilitasie van voels) Naslonale Dleretuln Boomstraat, Pretoria 0002 Tel (012) 2833265 (aanteel van skaars en badreigde spesies) , Jaglulperd-Instltuut Posbus 16, De Wildt 0251 . Tel (012042) 3140 " (teeI van skaars en bedreigde spesies)
Kaapse Dlrektoraat van Natuur- en omgewlngsbewarlng Privaatsak 9086, Kaapstad 8000 Tel (021) 450227 (amptelike omgewingsbewaring) OVS Departement van Natuurbewarlng Posbus 517, Bloemfontein 9300 Tel (051) 70511 " (amptelike bewaring) Namibia Natuurbewarlng Privaatsak 13306, Windhoek, Namibia 9100 Tel (012) 201 4358 of 201 2565 (amptelike bewaring) Transvaalse Departement van Natuurbewarlng Privaatsak X209, Pretoria 0001 Tel (012) 201 4358 of 201 2565 (amptelike bewaring) Natalse Parkeraad Posbus 662, Pietermaritzburg 3200 Tel (0331) 51221 of 51222 (amptelike bewaring) Naslonale Parkeraad Posbus 787, Pretoria 0001 Tel (012) 343 9788 of 343 9770 (toerlsmeen bEiwaring van natuurgebiede) Bird Ringing Unit . University of Cape Town Private Bag, Rondebosch, 7700 Tel (021) 650 2421 of 650 2422 (Safrlng and research) Botanlese Navorslngslnstltuut Privaatsak X101, Pretoria 0001 Tel (012) 861 164/5 . (botaniese navorsing endokumentasie) Botanlese Navorslngseenheld Posbus 471, Stellenbosch 7600 Tel (02231) 70208 (botaniese navorsing in,die Wes-Kaap) WNNR, Rool Data Program Posbus 395, Pretoria 0001 . Tel (012) 794111 , (dokumentasie van bedreigde spesies) DOLPHIN ACTION AND PROTECTION GROUP ~ PO Box 22227, FishrOek, 7975. Tel (021) 825845 ' (protection and research ~ marine mammals and pollution) National Association for Clean Air PO Box 5777, Johannesburg 2000 Tel (011) 6460616 (pollution control and research) . . Naslonale Botanlese Tulne van SUldAfrika Kirstenbosch, Privaatsak X7, Claremont 7735 Tel (021) 771 166 . (navorsing en teel van inheemse spesies) Endangered Wildlife Trust , Private Bag X11, Parkview, Johannesburg . 2122 Tel(011)4861102 , (research and monitoring o.f endangered species In Southern Africa) Vulture Study Group PO Box 4190, Johannesburg 2000 Tel(011)4861102 . (Vulture research in Southern Africa) Fairest Cape Campaign PO Box 6884, Roggebaai 8012 Tel (021) 216958 (protection of the Cape environment) SANCOB PO Box 17, Rondebosch 7700 . Tel (021) 571 378 (care and cleaning of affected seablrds)
, .1
.SA Council for Conservation & Antipollution PO Box 2744, Durban 4000 Tel (031) 839074 (monitoring of marine pollution) sea Fisheries Institute· Private Bag X2, Roggebaai 8021 Tel (021) 211480 (official research In marine resources) South African Institute of Ecologists CSIR, PO Box 395, Pretoria 0001
"
Tel(012)74~111'
(professional body for ecologists) , SA Museum Posbus 61, Tulne, Kaapstad 8000 Tel (021) 243330 ,(navorsing en dokumentasle van natuurwetenskappe) SA Natuurstlgtlng, verteenwoordlger van die Wereldwye Stlgtlng vir die Natuur (WWF) Posbus 456, Stellenbosch 7600 Tel (02231) 72892 (verspreiding van fondse vir natuurbewaring) School for Environmental studies. University of Cape Town Private Bag, Rondebosch 7700 Tel (021) 6509111 (research into the environment) The Wildlife SocIety . PO Box 44344, Linden 2104 or PO Box 145, Tokai7966 ~ Tel (021) 757346 or:759 515 .(action for the conservation of the environment in SA) , National Collection of Insects Private Bag X134, Pretoria 0001 Tel (012) 285140 (research and documentation) National Environmental Awareness ,Campaign (NEAC) . PO Box 118, Dobsonville, Soweto 1865 (action for a ~!eaner and democratlc living environment) JBL Smith Institute of Ichthyology Rhodes University, Grahanistown 6140 Tel (0461) 27122 . (research in marine resources). . Departement van Omgewlngsake Privaatsak X313, Pretoria 0001 Tel (012) 310-3911 . (amptelike beleid en uitvoering) Naslonale Navorslngslnstltuut vir . Oseanografle , WNNR, Posbus 395, Pretoria 0001 Tel (012) 794111 (navorsing oor seebesoadeling en hulpbronne) , Suld-Afrikaanse Inllgtlngsentrum vir VVater . WNNR, Posbus 395, Pretoria 0001 . Tel (012) 794111 (navorsing oor waterbesoedeling en gehalte) Atomic Energy Corporation of SA PO Box 582, Pelindaba 0001 Tel (012) 213311 ' (nuclear energy) Hou Suld-Afrlka Skoon Randpark Gebou, Doverstraat 20, Randburg 2194 : (aksie teen besoadellng) . Instltuut vir Vaste-afvalbestuur Posbus 755, Badfordview 2008 (professionels Iiggaam vir afval- en . besoadeling-bestuur).
.,:
.,
i
t
.1
'd
,
.
" ·ji
,
.
".
"/
..
'
'.
.~
'--'~H
.'\ I i
'. ,·I
.!',' .'
f
-I
-
,..~.
,
VRY6 W6liKBI:AD .ecoLOGy.16
.. .
-- ,."
, ,.. ,, ' . ,. ' ',' ,., ",'" ..,
~
' .. ,, n · . " .",
,•..,,,,,.."•..• ... J ....
•• • • •• •• • • •• . • ,• • • • • ,
'
I.
SHE'S GOT OBBLYLEGS
A AP DUD MOT ER.
'.
.
T "
i·
i
'I
I'. I
!
I
I I ;
. , II i
r
';
DSOFE The more we change the world . to suit us, the more we threaten the plants and animals around us. People, pollution, drought, over-population ...these are just a few of the enemies. For Shell, the issue is clear. We know that we have to exercise the 'highest possible degree of responsibility in everything we do.
.. 8
Working ", to make a difference.
IES.
,',
'n
Kersfeesuitstalling van effens obskure kuns saamgestel deur Kendell Geers. Kyk op bladsy 4 & 5 Onder redaksie van ANDREA VINASSA (-........-_------)
MAMET MINNAAR MALKOVICH M·ORALITEIT "1 rather look upon love altogether as a sort of hostile transaction"· Lord Byron. Vrouehaters wat saamstem met die . heldhaftlge mlnnaar, lees voort. ANDREA VINASSA en Dawid Mlnnaar gesels oor vroue~aat sees dit In David Mamet se "Speed the Plow", nou in die Upstairs by die Mark-Teater ~p die planke, neerslag vlnd. TERWYL baie van sy medespelers diemagspolitiek kop
eerste in protesteater aangepakhet, het Dawid Minnaar hom in verskeie stukke bemoei met die nie minder belangrike gebied nie van die seksuele politiek, stukke waarin manlike dominasie ondersoek word. In 'The Dybbuk" het Minnaar die rol van 'n man gespeel wat as gees die liggaam van sy beminde invaar. In feministiese jargon is die dybbuk 'n metafoor vir die seksuele inbesitnemingvan 'n vrou, wat die algemene verdrukkingvan vroueaandui. In "A Different Light" het hy 'n man gespeel wat so behep was met 'n vrou dat hy hoar nie kon verlaat nie, al wou hy. In :'Kiss of the \ Spiderwoman" het hy die rol van 'n{veragtelikel?ueen • gespeel, Manuel Puig se stuk hoef ;de noodwehdig as 'n gay toneelstuk vertolk te word nie, maar ook as 'n sterk: feministiese stelling. Die ·minderwaardige status van die gay mans in die samelewing is ook 'n weerspieeling van die minderwaardige status van vroue. In "Speed the Plow" speel Minnaar 'n tradisionele vrouehater in die mikrokosmos van die Holiywood-rolprentbedryfteen die agtergrond van die fin de siecle. "EK het John Malkovich oorgeldank," se Dawid Minnaar nadat ons terloops gepraat bet oor Malkovich en Marnet se samewerking in Chicago se Steppenwolf Theatre. (Malkovich se stem in "Places in the Heart". waarvoor hy 'n Oscar-nominasie gekry het, vir M-Net.) :'Ek het Williarn Hurt se stem oorgeklank," se Minnaar, "Hy het Molina darem te butch gespeel. Ek was nie baie happy met (my vertolking van) Molina nie. Ek weet nie. Ek was ook nie happy met 'In a Different Light' nie. Tegnies en fisies was dit oraait, maar iets was missing. Ek weet nie wat dit was nie. Ek is bekommerd. Ek moet 'n break vat. Ek is senuweeagtig want ek wil nie begin terugval op bekende goed nie." Die probleem was dat hy aan twee stukke tegelyk gewerk bet. Hy het bedags aan "Kiss of the Spiderwoman" gerepeteer en saans in Reza de Wet. se "In a Different Light" gespeel. " 'n Mens moet jouself so weerloos as moontlik maak. Dit is 'nmoerse verantwoordelikheid om 'n karakters te skep. Jy loop jou ego se tightrope. As jy aan twee goed tegelykertyd werk, het die karaktersnie die geleentheid om deur die onderbewussyn te werk nie, daar is nie tyd vir die onverwagse goed om te gebeur
me."
••• Die einde van die eeu val saam met wat lyk soos 'n algemene insinking in'die teater. Marnet beeld die morele vervlakking van die Amerikaanse sarnelewing in "Speed the Plow" uit en meen die teater is in 'n dooie st~g: "Kyk. die toe stand in die teater is
Dawld Mlnnaar FolD: And_ W -
redelik haglik. Dit is niemand se skuld nie. Nie die akteurs of die regisseurs of die shywers of die vervaardigers of die gehoor s'n nie, Daardie tyd in ons kultuur het bloot aangebre ek. Dis die natuur. Di s 'n sikl us , Alles verval," se Marnet. . Hy het al twee vrae gevra: "Is God dead?" en "Why are there no real movies anymore?" Hy meen dit is een en dieselfde vraag. Plaaslike teater, se Minnaar, beleef'n soortgelyke insinking, maar hy isnie so pessimisties soo s Marnet oor sy sarnelewing nie. "Mense trap water. Een red e is die vinnige verandering wat plaasvind. 'n Stuk wat twee jaar gelede topical was. is nou dated. Hulle weet nie waaroor om te sleryf nie." Dit was 'nissue-behepte twee dekades en nou weet men se nie meer waaroor om ~ sleryf nie . Sarn Shepard, die Ame rikaanse dramaturg wat die sewentigs oorheers het soos Mamet die tagtigs oorheers he t, gee raad : "Die hele ding oor issues is dat hulle kortstondig is. Wanneer jy~r hulle begin skry f, verander hulle more. Hel, hulle verander binne vyf minute. Issues isnie die belangrike kwes sie s nie, Daar is iets diepe r as - dit het te doen met ... oer-oue goeters . En daardie goed het nie verander nie, Dit is dieselfde goed waarmee ons altyd gekonfronteer sal word. Ek wil nie ontwykend wees nie, Maar dit is rnisterieus." Daar bet wei 'n paar magi ese dinge in onlangse plaa slike teater gebeur, meen Minnaar. "Asjy kyknaiets soos Charles Fourie se 'Big Boys'.i s dit meergebalanseerd (as die prote steatervan vroeer jare). Die werk is meer geint egreerd en meer subtiel. Karakters is . meer so stere otipies nie, '''Tooth'n Nail' isnog een. As j y ky k nadie verskil in styl tussen dit en 'Sophiatown'... dit is magies, ni e net mu sikaal me . 'Antj ie Somers' en 'In a Different Light' getuig ook van 'n .nuwe ntvanklikheid, nuwe hoeke en meer diepte . '''n Mens vergelyk miskien vir Marnet met di e Sam Shepard van die sewentigs. Maar Marnet is verskriklik modern. Hy het sy duim op die pols van die modeme psige. Ons sarnelewing is so verarnerikaans omdat ons soveel Amerikaanse kak gevoerword." Daar is dus baie aansluiting vir plaaslike gehore by "Speed the Plow". .. "Ek d.ink nie Mamet tree as regter op nie . Hy ontbloot die morele verdorwenheid van sy karakters. Ek dink Marnet is 'n moralis. 'Speed the Plow' gaan oor die gebrek. .. (Maak jou sin klaar, sa ek .) Ek is nes sy karakters. Hulle maak nooit bulle sinne Idaar nie. Daar is 'n geestelike vervlakking. Die kuikens van die . kapitalistiese hen wat kom pile. "Die karakters tree op in 'n lugleegte en die taal word gebruik om die gate toe te stop. Onthou die fantastiese karakter wat Diane Keaton in "Manhattan" gespeel het... (Hy voltooi weer nie sy sin nie).
"Marnet is b aie m oeiliker om te speel as Shepard, wie se werk gaan om die verhou ding tu ssen pa's en 'seuns. Sy werk is in die aarde gegrond, terwyl M arnet se gevegte in die betonoerwoud plaasvind. Dit het fokkol te doen met yskaste en skape verkoop. Dis hi -tech living. Dis 'n oorlog oor ge estelikhe id. On s is aan die einde van 'n sikl us van veertig jaar. "Mamet ken Amerika so goed en hoe die verv lakking in die taal ge manifesteer wo rd. 'Speed the Plow' i s in 1985 geskryf en is verlede jaar op Broadway - met M adonna daarin - opgevoer. Mens e he t hal fpad uit geloop en hu lle kaartjies teen dubbel die prys bu itekant verk oop , (Die ironi e ontgaan ni e een vanonsnie.) "Bobby Gould (Andrew Buckland) en Charlie Fox (Dawid) maak movies. Hulle vennootskap duur al jare, maar praat nooit regstreeks met mekaar ni e. Hulle het 'n soort private kode waarin bulle kommunikeer. Hulle hoef nie hulle sinne te voltooi nie ." Die spul w aarom die stuk draai is die karakter van Karen (gespe el deur Megan Kruskal), 'n tydelike sekretaresse. Sy vra vreemde vrae vir 'n vrou in die chauvinistiese movie-wereld, Soos "M 6et di t 'n slegte prent wees?" Sy daag hulle manlikheid _ geset el in hulle mag as Hollywood-dealmakers - nit. Dit is duidelik dat hulle haar teenwoordigheid net as onderdaan en gebru iksartike l in 'n manlik gedomineerde wereld sal duld. Gould vra vir haar om 'n draaiboek te lees en later by sf huis verslag te kom doen, . Die mans gaan 'n weddenskap aan oor of Gould haar kan verlei of nie. Hy kry dit reg om haar te verlei, maar raak effens verlief op haar. Die volgende oggend begin die poppe in die kantoor te dans. "Fox en Gould het geen integriteit nie, Hulle is dus nie tot werklike vriendskap in staat nie. Daar is sterk homo-erotiese verwysing s. H ulle vennootskap is soos 'n huwelik. Die siniese Fox glo elke vrou is 'n hoer omdat hyself 'n hoer is. '1never said I wasn't a whore. Soon to be a rich whore.'" Hy vertoon sy inherente wantroue en baat vroue deur hulle teen die einde heeltemal te v erpletter, "Di e man s kan hulleself nie bevry van hul 'male condition' nie. Wanneer hulle gekonfronteer word met 'n eerlike, direkte mens (Karen). wat belang stel in die maak van 'n goeie rolprent, het hulle nie die morele moed om dit te verstaan nie . Hulle sou hulle mag moes prysgee. Gould se kwesbaarheid Ie daarin dat hy glo dat Karen van hom hou om homself en nie omdat sy hom kan gebruik om haar loopbaan te bevorder nie." Marnet het op 'n keer vir 'n joemalis gese mans baa! vroue: "Omdat die sarnelewing verbrokkel het. En vir baie mans is die las van die tradisionele rol - hierdie las van versorging van en verantwoordelikheid neem vir 'n gesin - angswekkend. Dit verstaan ek. Dit lyk Qf daar min hoop is en ek dink baie mans projekteer hierdie frutrasie op vroue. Ek dink baie vroue verteenwoordig vir straight mans 'n vorm van verwyt. Ek is nie toegerus om die tradisionele manlike rol te hanteer nie, ens. En . baie vrees raak geprojekteer op vroue - as die maat en as die moeder." Die radikale feminis Andrea Dworkin verklaar vrouehaat en die onderdanigheid van vroue deur middel van seks s6: "The dynamic of revenge of the powerless through sensuality makes women dangerous to men. Any woman who acts on a man's sensuality by provoking it - which she does just by being a sex object in looks and behaviour makes him deranged. She is this danger, has this power. dominates him, directly as a consequence of her inequality." Minnaar verskil sterk met die res van die geselskap en die regisseur oar die interpretasie van Karen se optrede. "Ek sien haar as suiwer, sekeromdat ekso 'nromantikus is. Die andersien haar nie so nie. Ek sou graag wou glo haar motiewe is rein." Minnaar haal sy karakter aan: "Everyone wants power. How do we get it? Work. How do they get it? Sex." John Malkovich het na 'n Idein liefdesskermutselinkie met Michelle Pfeiffer, sy medespeler in "Dangerous Liaisons", gese : "Vroue kan jou see rm aak. Hulle het 'n inherente gemeenheid, ongelukkig, wat ek dink mans nie het nie. Valmont (die rol wat hy in "Dangerous Liaisons" gespeel het) word.alom beskou as 'n vrouehater, maar natuurlik is hy die slagoffer. Hy's heeltemal behep met vroue -Die net seksueel nie - en dit is 'n oorlog wat hy, as man, nie toegerus is om te wen nie." Dworkin se eenvoodig vroue is vir (magsugtige) mans gevaarlik omdat bulle menslikheid en gelykheid ontse word. Wil Marnet met "Speed the Plow" 'n versoening teweegbring? "Ek dink nie vroue baat mans nie. Ek isvoortdurend verstom en verheug deur die vermoe van vroue om lief te he. Ek dink dit is skaars onder die manlike bevolking." NS. Met vriende soos David Mamet, feministe, het ons nie vyande nodig nie. Hierdie stuk is Marnet se bose plan oni manlike dominasie in stand te hou en die verwoestende slawemy van vroue voort te sit. Maar soos ons almal weet... vrouehaters bet meer pret.
(Vir hierdie onderhoud is daar geleen en gesteel uit Interview Magazine. Viva, Andy Warhol!)
. . . . . . . . . . . . - . .,
..-
..,...,..--'
"'
- . . . . - '..-
. .-
...-
-
.
_
..,
_
-"
-
~"111.'
"~-
,
,
,,,
"11,
-...
__
_"'
".
'.,"'..,
"
""',., • •,.,_ •• -
, . : ~,
ETE .EN DRINKE
Die Goue Room van die See
800 gram - 13 minute jy 'n kragtige voedselverwerker het, '. gaarmaak. 900 gram - 15 minute leanjy die kreef daarin fynmaal. Hoe Die eerste keer is die operasietjie sin vir humor gehad bet om di~ lelikc 1 kilo -16minute (Waarkry jy H6m'l) fyner hoe beter: al die smaak van die grillerig omdat die kreef skop en gedierte so lekker te maak. Binnc see moet in die sop uitkom. tekere gaan, maar die natuuris wreed daai onooglikc skulp sit die wysheid Nou, uiteindelik kom ek by die Braai die botterin'n kastrol. Voeg en OIlS mod daarby inval. Die volgende van die sec en jare se opgegaarde kreef-bisk uit, Hier is die bestanddele: die uie en wortels by, roer met 'n keer raak dit tweede natuur, lekkerte. houtlepel, en laat dit 'n kort rukkie As jy die kreef in water wil kook, Vandag wil ek skryf oor 'n 500 g lewendige kreefleanjy die volgende doea, Kreef sparte1 braai. Voegdie fynkreefbyen laatdit wonderlikc kreefsop wat ek nooit in 50g uie nog 'n rukkie braai. Nou beginjy die as jy hom net so in kookwater gooi 'n restaurant sal voorsit nie 50 g wortels sodat sy pote dikwels atbreek:. Kry reuk van die sop kry. doodcenvoudig omdat dit te duur is. 'n bouquet garni (vars tiemie, Voeg die brandewyn by en steek vir jou 'n plankie so lank soos die Mens kan nie R15 vir 'n bordjie sop kreef se Iyf en en bind die lyf netjies · pietersielie, lourierblaar) aan die brand. Verwyder van die hitte vranie, En moet ditnie in restauranle 75 g rysmeel of koekmeel en meng die meel (rysmeel word tien met dik gare aan die plankie vas. bestelnie, want daaris baicskelmstreke 60 mlgoeie brandewyn minute voor die einde in 'n bietjie Bind die pote ook nejjies vas en buig wat as krecf·bisk voorgesit word. 120 ml goeie witwyn Haal van die stoofafen roer die room water opgelos en ingeroer) en die die voelers agtertoe en maak hulle. Baie restaurateurs gebruik die 50 g tarnatiepuree . in. tamatiepuree in. Verhit stadig enroer vas. oorskietdoppe van krecf wat van die 1 en 'n kwartliterwit aftrek:sel (hoalder Doop die stert vinnig in warm ' Kreef se kind leannou Die meer sodat die meel kan gaar word. tafel af kom om kreefbisk mee te of kalfvleis) of doodeenvoudig die kreefwater, snysoos muntstukke en Voeg nou stadig en geleidelik die spartel nie as jy hom in sy doodkis kook, en dit is eenvoudig bedrog•. water waarin die kreef gekook het . pak bo-op die sop in individuele . Kreetbisk word van lewendige, heel aftrek:sel (ofkreefwater) en die witwyn kookwater- gooinie. Die plankiehou 120 ml room sopbakkies. Jy het nib verder nodig by. Roer totdat die bisk begin kook:. krewegekook, ook die kreef se lyf reguit, sodat hy sout en rissiepeper as 'n groen slaai en lekker brood nie, Kry vir jou .'n kreef en maak die . mooi reguit is as jy hom koud of Voeg die bouquet garni by enmiskien Die Goue Room van die See, die sop vir jou heel beste vriende. Moet C warm eet, Kreefstert trek altyd krom 'n bietiie sout Laatstadig 20-30 minute Kook die kreef net-net gaar in Grootste Sop in die. Geskiedenis van as jy hom kook:. nooit aan 'n kreef raak wat nie lewe lank kook:. kookwater met baie min sout in en die Mensdom: Kreetbisk:. nie. Jy weet Die wat binne daai dop . Nog'n stukkie raad: as jy kreefsterte Gooi deur 'n growwe sif en dan haal die stert uit die dop en laat dit N s, Dit is so dat groot krewe baie aangaan nie, (Ek wet) heel wil verwyder, moet jy met 'n deur 'n fyn sif (of deur 'n afkoel. lekkerder is as klein krewe. Groot .mes die sagte dop aan die onderkant Krewc moet springlewendig wees; moeselieridoek) om die dop uit te Haal die sakkie uit die kop en krewe is baie ouer as klein krewe en van die Iyf in die lengte liggiesdeursny. as bulle begin lui word meet jy hulle haal. Gooi die biskin'n skoonkastroI. stamp die res van die kreef - die stert - Verhit tot kookpunt, gooi 'n bietjie Buig die dop oc;lp en verwyder die baie meer lekkerte inhulle opgegaar. onmiddellikgaarmaak. Fynproewers se dop ook - goed fyn in 'n vysel. As stert, KOOS COI;:TZEE se jy kan die verskil proe tussen 'n rissiepeper by, en pas die smaak aan. Moet die' kreef tog nie te lank springlewendige kreef en'n lui kreef, kook Die. As die vleis 'n melerige Dit is mOOItlik so,maarmy Boereproe is Dieso fyn nie, smaak het, moet jy weet jy het hom Moenie kreefin varswater veIdrlnlc verinneweer. Kreefstert moet nog nie; ek is seker dit beiavloed die elasties en stewig wees wanneer jy hom eet. Hieris 'n goeie tabel vir hoe 'n Vet kreefis 'n wonderlike ding, · lank jy kreef moet kook:. . en as ekhom lewendig voor my sien .Die tabel is vir enkelkrewe wat begin ek oor hom sing soos Leipoldt beteken dat die water nie eintlik ophou maar daar was nie 'n wynkelder Die oor die speenvarkies - asofhy Jacques borrel as jy hom inplons. Die. Hoe · BJ LANKWARDEN skryf oor 'n Perk se reenboog is. Ekhou die kreef nuwe landgoed se wyne omdat daar nie wyn gemaak is Die. meer krewe jy in een pot gooi, hoe met sy flappende stert en stoeiende Dit het alIes in 'n kort tydjie vetander langer moet jy dit inhou. Wag totdat 'NNUWE landgoedis besig omnuUs pote aan sy lyf vas en 'heplan die en Onverwacht ·het nou 'n modeme die water weer begin kook en begin te maak. Enas hierdie landgoed gelce moord op hom sistematies. dan die minute tel. wynkelder. is op'nplek waarda8rvooIheengcen Die wyn word hier gemaak, As ek hom wi! rooster of braai geklassifiseerde landgoedere was nie, druk ek hom op 'n plank vas en druk 300 6 minute .. gehottel en versprei dourUnion Wines, .• . is dit nog groter nuus. 'n skerp koksmes in sy kop in en sny · 400 gram.- 7 en 'n half minute wathul eie wynmakery in Wellington . Vanjaar het die Onverwachtreg in die middel van die lyftotdathy 500 gram - 9 minute het. Wyn van · landgoed sy Wellington . in twoe voor my Ie. Ek verwyder die · 600 gram - 10 minute Omnasionale verspreidiIig reg van . Oorsprong-reeks bekend gestel- die sakkie, wat amper soos 'n 700 gram - 12 minute .'die begin atte he, is iets waarvan die eerste _Wyne van Oorsprong uit' plastieksakkie lyk, uit sy kop (of wasr En as jy gelukkig genaeg is om meeste landgoedere net kan droom, . Wellington. .. sit by nou weer?) en nou is hy reg vir makoeloe krewe in die hande te lay: veral as daar in die eerste jaar skaars In 1986 het Trevor Harris, 'n genoeg wyn was om te versprei. Kaapstadse sakeman, hierdie eiendom Slegs 7500 kiste wyn is in die raakgesien en besluit om dit te koop. eerste jaar geproduseer en dit is tussen Trevor en sy vrou het die historiese Trevor Harris met 'n lekseltJle ses wynsoorte versprei. piaashuis en die Jonkheerhuis geresvan sy ele wyn Die wynbottels lyk na 'n reeks toureer. Laasgenoemde is .nou 'n Chinese bottels. Die etikette is hoogs tipiese Kaapse geur wat dikwels by restaurant wat deur Trevor se vrou opvalIend. Die rooiwyne het silwer jong chenin'blancs aangetref word. bestuur word. etikette met helder rooi en blou letters Dit is ook 'n ideale somerwyn wat jy Die plek was vol wingerde geplant, en die Witwyne.het koninklike blou baie, baie dikwels kan drink:. etikette met silwer letters. Die etikette Die Petillant Rose is ook 'n wyn het 'n rooi streep in die onderste wat op die tafel aankom en baie gou regterhbek:. j . . daama op is. Dis 'n gernaldik drinkwyn Op dieetiket van die Petillant Rose met 'n sweempie sagte soetheid en 'n / ::... is daar selfs pienk borrels wat uit 'n verfrissende hoeveelheid klein barrels, . ,t. :'.:.:' blou agtergrond opskuim. watnieatbreukdoenaan die geurnie. . .---.~ '. Die vonkelwyn het ook 'n blou Die fooiwyne, die 1989 Rouge de 787-7987/4 etiket, maar lyk meer konvensioneel Noir endie 1989Tinta Barocca, word as die ander. ook in klein hoeveelhede vrygesteI. Hierdie bottels trekjou aandag, en Die eerste lean reeds gedririk word, ONDER jy sal onmiddellik sien dat die pryse maar die tinta het nog 'njaar of tWee Vry: Tlgger bekostigbaaris. Dit is vandag 'ngroat in die bottel nodig. Rooynet voordceLDie witwymvan Onverwacht Die vonkelwyn. die Onverwacht Sat: Pierre van bestaan vanjaar uit 'n Weisser Riesling . Savoire Brut, is waarskynlik nie so . en 'n CheninBlanc. draog aswat dienaam voorgeenieen Staden Die 1989 Onverwacht Weisser is heel smaaklik. Dit is waaroor die So: Sliver Creek Riesling is 'n aangenaine V81'S. droewyn. . bele reeks gaan: 'n aangename groep Mountain Band Dit is nie 'n baiekragtige wyn Die; drinkwyne wat·nie jou sak salleegnuiak . . Wo:T&T Band maar dit· is moontlik sy grootste nie. Do: Pierre van aantrekkingskrag. 'nIdea1e sornerwyn. Ben ding is seker: as soeveel in so , Die 1989 OnveIWllCht OleninBlam: min tyd gedoen kan word, sal die I Staden is ook baie draog, maar bet goeie naam Onverwacht· dopgehou moet BO . vrugtigheid. Hierdie wynhet daardie word.
KREEP. DieUewedJcer moes 'n goeie
smaak.
Onverwachtonverwags in:die nuus
'
maar
>
grain:'.
•..
>
>
•. . Ons is oop , Dins~ag tot Vrydag vir middag- en aandete . Saterdae slegs aandete Mark-Teater .' Breestraat, Newtown' ,.
Telefoon "838-69660
, Vry: Larry Amos and the Naughty .Boys . Sat: Band of Gypsies Wo: Reggae Night Do: Diamond Dogs BISTRO, KROEG EN BIWARTKAMER Crossroadssentrum, Hendrlk Verwoerd-rylaan, Randburg
787-7987/4 B
2
Heppie, heppie LEKKER Kersfees vir al die lesers van die kos- en .wynblad. Soms was dit moeilik om hierdie rubriek te slayf, en ek g!Wl nou 'n maand lank: ail!. Vrye Week:bllldmaak drie weke lank: tOe en in die eerste uitgawe - 12 Januarle • sal my vriend Jak julle vergas op ek weet nie wat nie. . Ek is weer terug op 19 Januarle. : . Baie daIikie aan lesers wat dour die jaar geskryfhet. Baie dankie aan Gerrie Gennislmizen van Pretoria wat onlangs vir my 'n pragtige Italiaanse kookboek gestuur het
Dankie ook aan lesers wat gebel en geskryf het om te waar die voonrniIige wildboer uit Suidwes, KallieDu Preez, hom bevind: in Parys in die Vrystaat. Baie dankie ook aan kollega en drank-fundi BJ Lankwarden wat so pligsgetrou die drankrubriek behartig bet Laat ons maar die matigheid 'n bietjie oo~ gooi hierdie Kcrsfees. Oordaad en gebrek aan soberheid is . nie altyd 'n sonde nie.
sa
Ke
VryDagl IS Descmber1989
.
I
."
.
I
,, ,
I
C'"
"'.''''.''ll .•
ft.
'
Joernalis slaan winkelbaas
I~r
Ii
""
CHARLES LEONARD ""N IOERNALIS van die linkse blaadjie Vrye Weekblad, wat 'n Rl miljoen-eis in die gesig staar, het gister vlugtig in die Johannesburgse landdroshof verskyn op aanklag van aanranding met die doel om emstig te beseer, "Mnr Charles Leonard, van Breestraat 153, Newtown, is nie gevra om te pleit nie. "Sy verskyning spruit uit 'n voorval verlede Saterdagoggend in 'n kettingwinkel in Johannesburg. Mnr Leonard het na bewering die bestuurder van die winkel aangerand." Liewe leser, moenie te verbaas wees as jy voor Kersfees s6 'n beriggie in een van die dagblaaie lees nie, Ek beskou myself as 'n besonder vreedsame mens. Ek is nou nog meer s6 met die Kersgety voor die deur en sal nie eers skuim om die mond kry as Mag mis Malan of Adderjan Flok op Natwerk verskyn nie. Daaris egtereenkwalifikasietjie: A.sekweer een keerna 'n geblikte kettingwinkel-weergawe vanJingle Bells moet luister, gaanekpersoonlik die bestuurder se rooi baadjie vansy lyfafskeur, Hulle gee Kersfees en musiek'n slegte naam. Gelukkig kan dit reggestel word deur vir jouself of vir 'n goeie vriend ofgeliefde een van talle wonderlike plate, kassette ofCD's, wat nou op die winkelrakke is, te koop,
Een mens, een stem. Johnny Clegg en Savuka Gaan koop beslis die plaat en lek solankjou lippe af vir die eerste been van hul wereldtoer wat op 6 Januarie in Durban afskop en die.14de in Johannesburg eindig.
Greatest Hits· Billy Ocean (1) ... gee my as musiekverslaafde daneerderdie stilte.
Paradise clreua- The Lilac TIme (9) Dit is loshande een van die mooiste plate wat
Cruel, Crazy, Beautiful World - Johnny , Clegg & Savuka (9) Wys my die mens wat bly sit as die klanke van One(Hu)man One Vote oor die luidsprekers kom, en ek wys jou 'n vlieende poeliesman. Die res van Suid-Afrika se eie intemasionale supersterre se jongste plaat is net so opwindend. Johnny is in die uitsonderlike posisie dat hy terselfdertyd deur die musiek-establishment en die progressiewe politieke organisasies as kosjer aangeprys word. Die plaat,wat vanjaar in Los Angeles ~geneem is, is onderbreek deur sy vreugdevolle huwelik met Jenny in Februarie, en die koelbloedige sluipmoord op sy vriend en kameraad, David Webster, op Werkersdag. Die titelsriit, One (Hu)man One Vote en Woman Be My Country is intens deurdie 1aJha.rtige daad bei'nvloed. Laasgenoerpde snit het die treffende strofe: "Womanbe my country/,Til my country can be
mine." Die produksie, wat deur Hilton Rosenthal gedoen is, is puik, Die klanke van ons eie World Music is lewendig, skoon en vars, tralala..
eknog vanjaar gehoor het.Dit is so vars soos 'n lenteoggend in die natuur (die musiek is gelukkig nie so corny soos my vergelyking nie). Stephen (van "Tin-Tin"-faam) Duffy en sy makkers speel sagte sestigs folk-rock wat jou aan mense soos The Byrds, Donovan en The Beach Boys laat dink. Paradise Circus, hul tweede langspeler, is vol goedvertelde stories oorliefdesverhoudings wat werk en die wat smartlik misluk.
Neither Fish Nor Flesh - Terence Trent D'Arby (9) Om een of ander vreemde rede is dit in sommige kringe nie "aan" om van die sielvolle Brit te hou nie. Of dit nou nie aan of in is nie, ek dink TID is weer in die kol met sy opvolg op een van die lekkerste debute van laasjaar. Sy resep van Sam Cooke, Prince so om en by sy plaat" 1999"; The Beatles en sy eie innovasie smaak vorentoe. As hy se,die plaat is nog vis nog vlees is my . reaksie: dan is ek 'n musikale vegetarier,
The Bridge - A Tribute To Nell Young· Verskele Kunstenaars (10)
aan Ornette Coleman met twee, saxofone, twee tromme, rockinstrumente en meer energie as enige kemreaktor in die heelal. Luister eers voor jy koop, Dit is nie gewoon-nie, maar dit is wondulik. '
The Bridge is 'n skool vir fisies gestremde kinders in Kalifornie en Neil en Pegi Young het , 'n kind wat daar op skool is. Die plaat is nie net 'n verskeidenheid van die opwindendste kunstenaars se huldeblyk aan die CaptaIn Swing. Michelle Shocked (6) meester nie, maar~k opgedra aan aIle fisies Sony, maar haar derde plaat klink a! te veel gestremde kinders wSreldwyd. 'n Deel van die soos haar vorige, 81 het sy meer opbrengs van die plaargaan aan The Bridge. koperblaasinstrumente gebruik, Bietjie te veel Ek het nog nie 'n meer genotvolle manier diesellerig. gehoor om by te dra tot 'n.wonderlike saak nie. Nick Cave met Helpless enThe Pixies met Frank. Squeeze (9) Winterlongis die hoogtepunte op 'nplaatsonder Ai, die ou lewe is darem onregverdig. 'n Plaat laagtepunte. -..--..... soos die is heeltemal toeganklik en popperig Die meeste groepe op die samestelling is --....-geno.eg dat hy deurgespeel enoorgeadverteer kan driestuk (nie in die pak klere sin van die woord word. Helaas, drukhulle ander drek in ons ore niel) SDS (sonder die stront) ruk en rollers: Squeeze bewy?weer eens dat hulle een van die Stem, kitaar, baskitaar en tromme en niks meer genotvolste Britse g~-i~- hegte melodiee, nie. menslikheid en somsskreeusnaakse-off-beat humor Hulle sluit in Soul Asylum. Flaming Lips, in die lirieke. ~ Nikki Sudden & The French Revolution, Loop, Sonic Youth en Dinosaur Jr. P181e word op 'n ebaI ven O. tot 10 beoordMI
m:
I
Ek kan die plaat onvoorwaardelik aanbeveel. Op die manier word jy ook blootgestel aangroepe watnou niejuis hoofstroom is nie.
1
r--_!::=================-I
SurprIse - Syd Straw (8) Sy is die gewese sanger van The Golden Palominoes. 'Die plaat is soet folk -met haar suiwer stem as die "hoofattraksie".
.MARK-TEATER
Spy vs Spy. John Zorn (9) 'n Avant garde-aanslag en lmldeblyk
Moenie Dingaan so kwalik neem nie. ...hy kry vreeslike hoofpyn SO kort voor Kersfees •
DIE TV is darem 'n aardige soort gas. Hy kom jou huis binne soos 'n veIkoopsreisiger vol storietjies en vaste politieke opinies. En dan vra hy jou geld vir sy moeite. Eers met 'n grappie (Dingaan wat so vreeslik lag), dan skamerig (asseblief tog mense, betaal voor einde Januarie) en volgende stuurhysweerlikdie gewapende magte wat so links en regs op Netwerk gefire word. Ekneem die mannetjie egternie kwalik nie. Hyhetmoeilikelmislike omstandighede. Want kyk wat gebeur met hom in die advertensie vir Gmpfsja. Woerts, uit is die pajamas en dan word sy lendene omgord met 'n safuripakbroek en hy moet symeoing gee oor die hit squads. Dan land 'n Mothhelmet opsykop en word sy voete vasgevang in outsize paddavoete. Terwyl sy maag histeries rondskuif. ' Dit gaan seker net so wanneer die winkels die TV -mensies aantrek voor hulle die nuuskanlees, ofagterolifanteinBop gaan aanstap.
Oe Norman Hulle bet dit darem beter as Oe Norman, . soos sy kollegas hom noem. Hy dra weI 'n belikoptervlieenierspakkie soos die aanvallige Michelle Bruce (by het darem nie haar aksent nie) maar in stede van 'nhelikopterhethy 'n trollie, enhy reis niena toeristeplekke nie, hy hardloop soos 'n afstandbebeerde robot in Checkers rondo Ek: sien die ander taalgroep koop en jol ,
VryDagllS Desember 1989
1.
•
om die wereldvrede te bewerkstellig, maak nie saak wat dit kos nie, Dit kos natuurlik .--..... tenminste die Airwolfsteel. Ofsoos Baas Gesiggie dit gestel het: "You can be my wings." Soldaat: "I'd rather be dead." Leier: "The choice isyours," Soldaat: "Aaargh! ..." Ja, want 'nmikrotjip is in die soldaat se brein geplant en elke keer wanneer hy 'n bevel weier, kry hy 'n ontsettendehoo1pyn.
Vroom gespook En dan is dit tog lekker om 'n slag 'n vroom mens te sien. Of sommer twee VICTOR MUNNIK weerby die OK. Hulle word geblinddoeken dan rnoet hulle blikkies vis en boeliebiefin 'n trollie gooi, Dit se vir my iets, wat se dit vir julle?
Leier So van blind gepraat, die afgelope week was Airwolf, ideologies gesproke, op outomatic pilot. En wie is toe die groot vyand? Die leierl Nie 'n spesifieke leier nie, maar al die leiers deur die eeue, met die "genius" van Salomo tot John F Kennedy en Verwoerd (oiikei, ek spot) ingevoer in 'n reusagtige komper, wat kommunikeer deur 'n gevreet erens tussen Stalin en Freud op 'n TVskerrn. Die Ieiermasjien se doel is natuurlik
tegelyk - Oom Carel Boshoff en dominis Willem Nicol, altwee baie manierlik en diepgaande aan die spook met die vraag van presies hoe ongevoelig 'n mens (askies , tog, ek bedoel 'n Afrikaner) nou moet wees oor die stxydpunt van Geloftedag. As broer Willem netnie so heeltyd wil saamstem nie (onthou regse mense is nie dom nie, hulle is aspris) en broer Carel netnie so roekeloos met die volksbestemming wil omgaan nie, sa! ens en die bebloede Zoeloe~ ookeendag kan
rus,
Opreg Dit laat my juis dink aan Dies· ook 'n man met 'n vreeslik opregte voorkoms, dinkjulle nie oak so nie? - se kerstreffer: "Trane help nie meer nie." Gelukkige Dingaansdag, en geniet die Kerspresente!
,"
, B3 ..
, .......<. "''' ~ '" \.\"""f
z: ~"',""~ ,
....
~
f I
l., ..• t."'"....'''"''"...''''',-.-............, .. ~"t ~;.f\.'t , , , ..... '\.\l,'"''It.''t''l''' "li'\ '\." t. \'\"l'll'~""',. ";"" r:r'7';t'\1.r.}"r.~'t..'t;.,1.,.".\.•.~.{,"" "t~,'.,".•,~':.~,·".'\:'.~~'":\ ...~ \.,..}~ "',•.~~"."",,,"~,,,:, v ,r"il '''~t "'~, ~" . . yo~ ~"l\",\.~" I
•
•
•
V\Ito... , , ,.............
't" . . •
,
I:
••
1',1: "
'..,'
'
' . ,
"
600 ... "..,. . . . . .
.... • " .. ·-.· ',"'"
•
"
~
•
,
•
-(:o.-.-• .., 4<""'"
'll.
"
•
'! ' " " , . , . , . , \ .
. ,
•
"
"<'t''\.~1 "t
~nl:r'-e "<,rAnt ~ v-e e v
'''"'l'
~ \ -rev-c '" t·: ...."'r~\> ....... ~.......
'\v~,"\V'.' X, '.~'~, ......... , '\. t ,-, ...1 "l: ',\,,~ "',,": ,.,..,·t,.~'" '\ ~''\.'~C),\\b :.. . ". ''',r''"t '\ ,..1 \) :.'\ 1 't. '"
.,,,
l
,
,
,
(......
,
! -, 1tI ......
"
0;:
.,of
,
'
,',.
'. \
t \I"'';' \." \' "I
.~
•
-
~ ... , ' -.
v-, "t
~, .. t t·· ,,-'.t
,
'~'t '1. -..'., , ..., t ~ , "'" '1';l...'>"}'-."\· .. """
<'\}, •
•
i
•••
,
•
"'\,, ! t
•
,
~;,lio;."'!. ¥,-.
\"':';:4':~~. • • • .,
.,
~
,
•
"-'r.,.
uitstalling:·effens ~bskure kuns
,<t .:
(
~', ,~
»<>:
')
/
I
('
I
-:
t .
cl
\
f, "
<,
•
•
298 New members complete 35 and 25 years' service in Gencor Group'
A
"<,
total of 298 new members
company: a character that is
have this year been admitted totheGencor!GenmI025-YearClub with 25 being feted on completing more than 35~e s service In t Group With a e rs now
moulded from ingre~lents~as It. IOyallY,dedlCatl0tand I gr "~Chara t y . he member oour2 YearClub,have m 109 the most important mdustrymSouthAfnca.AndGrand
excess of 2 00
characters like you have made
t
~ ~ coun-
I (\J
<
\ I
Gencor/~~~tm 25-~ncor. and now Genmm, one of 0
{
thI,gSt
trywrde. the Year Club IS of its kind In South Afnca so e. In fact' that from this ye rthe nnualban-
the leaders In that industry. I thank ach and everyone ¥f:f ou f0sJhe tremendoMsserve yo a eg n, quethaSbeenSPlllmtoanumbero~o~t m sa tthe ea regtonalised events as there I n of I e. venue large enou ac 0'I thank you not only for your
date a
EXPERIENCE 'Y
I
consoiJdate~,oM .~rman u
Steve Ellls. of Genmin, addressing the Witwatersrand division of the Club in _ theJohannesburgSun,said:"Ifthere is one industry that tests and develops a man's character, it is mining. It requires a grand character todevote almost a lifetime to one
j
loyalty. but also for your support and friendshlp.whichhas made this club the remarkable body it is today." He pointed out that Genmin's mines were today among the safest anywhere, havingachieved fatalityfree figures some 42% below the accident rate for the industry.
,
,
-~
T~' Cfnfth1/fj $R')( fry Ittl!
? "
:
"-"1
.
JOHANNt:~_"RO
Wlndybrow kin Jeremy Taylor in abie geaienwold.
By die Prima DOlUla-teater kin BROADWAY CROSSING met Steve Walah, Natalie GIJ1IIU en Lana Green geaien wold. Dinsdac totSondacom9nm.
lanlce Honeyman se lACK AND nIB BI!ANSTALK is tot 20 lanuarie by die Alexander-Teater te aien. Bealis Die netvir kinden nie.
Robert Kirby ac briljante aatire nOUT CUISINB is in die Markteaterac Warehouse te aien.BIke WId om 8.30.
SOMDAKA deur Gcina Mhlope en met Connie O1ume, Glenn GaOOla en Daplme lDomub ia in die Laagerbydie Mark te sien.
GOLD DUST AND GARTERSopenvanaandby die Dalro, Windybrow. 'n Romantieac storieoor die au lohannesburg. Met Bess Finney en AlbertRaphael. By die Adcock.Ingram,·
Paul Siabolepszy se SMALLHOIDINGis by die Markteater te aien. Met Nicky Rebelo, Paul Siabolepszy en Kate Edwards.
By die Mark se UpstalnTeater is David Mamct IC Broadway-treffer SPEED TUB PLOW te sien, met Dawid Minnsar, Andrew Buckland . en Megan . Kruskal. Pieter Toerien: AIN'T MISBEHAYIN' met Sam Marais en Nataliada Rocha open Saterdagaand om 9uurby die Andre Huguenet. M. BU1TERFLY by die Alhambra-Teater, met Sean TaylorenleremyCrutchley. Maandac tot Vrydae om 8nm en Saterdac om5.45 en 9nm. lO'BURG FOLLIBS met Malcolm Terry, lonathan Taylor, Odile
Ole meesterllke satlrlkus Robert Kirby Is n09 tot 14 Januar1eln die Mark se Warehouse te slen. Moenle Hout Cuisine mlsloop nle. En onthou, elna maar toemaar... RaultenKeavinFeatheris by die LeonardRayne te sien,
PRETORIA
Michael J. Fox,Chnstopher lloyd (A) DAllY.9.45,12.15,2.30,515,745,10,00
Back to the .
HONEY ISHRUNK THE KIDS
BACK10THE FUTURE II PlUS! Roger Rabbtt in 'Tummy Trouble' (A) Michael
J Fox, Christopher Lloyd (A)
Future II
DAILY 94512152305157451000
DAilY 9.45. 12.15.2.30,5.15,7.45. 10.00
.
.
MAC AND ME
BLACK RAIN
Michael Douglas. Kale Capshaw (2-16) DAILY' 930, 1200, 2.30, 515, 745, 10,15
(A)
Michael J. Fox, Christopher Lloyd DAilY' 9 45.12.15,230,515,745,1000
MAC AND ME
'I
Grtl81 HOliday Adventure for TheFamily (A) DAllV 945121523051574510,00
FUNNY FACE
. SCANDAL
DEAD POETS SOCIETY
.WARLOCK
JulianSands, LonSinger /2-16) DAilY 9.45. 12.15,2.30.5.15.7.45. 10.00
ROADHOUSE
Patnck Swayze, Kelly lynch
Robin WillIams (A) DAILY:9 30, 12.00,2.30,5.15,7.45,10.15
(2·19)
DAilY: 9.45, 12.15, 2.30. 5.15.7.45,10.00
FUNNY FACE
DAILY 9~5A~~~~S20~~: ~.~50~~X5
100&~)
BACK TO THE FUTURE II Michael J Fox, Christopher lloyd
DEAD POETS SOCIETY I,'
., .•
(A)
DAILY: 945,12.15,230,5.15,745,10,00
FUNNY FACE
Rob,n Wllhams . (A) OAllY:9.30,12.00,230,5.15,745,1015
I
MAC
All Admissrons- A4 only (A) DAILY 945, 12.15,2.30,515,745.10,00
John HUrl,Bndget Fonda (2·19) DAILY:945.1215.230,5.15,745.1000
II
. AnAdmissions.A4 only (A) DAILY:9.45,1215,2.30.5.15 7.45,10,00 .
.SCANDAL . .
BACK TO THE FUTURE"
is TUB MERRY WIDOW.
TRUK. se CAMELOT met Michael Richard, Kate Normington en Robert Finlayson - is by die Staatsteater te sien. Tot 30 Desember,
KAAPSTAD
IT'S ACTION ALL THEWAYI
GreatHoliday Adventure for TheFamily CAl DAilY 945,1215.2,30,5.15,745,10,00
AND ME
II GreatHoliday'Adventure for the Family (A) OAtC~n9a~~a~2~~r~, ~8d~1~a~e;50r{O 00 .1 1 ,
FUNNVFACE·
Baxter-Teater, Mainstraat: DAVID KRAMER se vertoning duur. tot 6 Januarie, Saans om 8nm. In die Concert Hall kan LAVENDER HILL BLUES deur Itumeleng WaLehulere gesien word. Die produksie word aangebied' deur die Gemeenskapsteater en duur tot IS Desember. In die Studio kan THE COLOSSUS OF BROOKLYN metBillFlylUl nogvanaandom 8.15 gesien word. Nico Malan, Strandgebied:
1-========""--1 Julian Sands,Lori Singer (2-16) DAILY:9.45,12.15.2.30,5.15,7.45, 10.00
BACKTO THE FUTURE II
Michael J. Fox,Christopher lloyd (A) DAILY:9.45. 12.15. 2.30,5.15.7.45,10.00
BLACK RAIN .
The Adventure of the Yearl (A) Michael J. Fox.Christopher Lloyd DAILY: 945 1215 2.30 515 745 1000
BETRAYED
HoneyIShrunklIJeKids
TOIJ1 Berenger, Debra Winger (2-19) DAILY:9 30.12.00.2.30,5.15.7.45. 10.15
"I:'
'I
PlUS! (A) RogerRabbit in lummyTrouble'
I 'I
Bock to the Future 11/
'.' Michael J. Fox.Christopherlloyd (A) DAILY:9.45. 12.15. 2.30. 5.15.7.45.10.00
HONEY ISHRUNK THE KIDS
PLUS! Roger Rabbtt in 'Tummy Troubl~ (A) DAILV'9451215.230.515.745,10,OO
BACK10TlfE FUTURE II
HoneyIShrunk the Kids
THEWings SIEGE OFAREBASEGLORIA Hauser. R.Lee Ermey (2-18)
PLUS! (A) Roger Rabbit in lummyTrouble'
DAILY:9.45.12.15.2.30,5.15,7.45.1000
MichaelJ. Fox,ChristopherLloyd (A) DAILY:9.45, 12.15,2.30.5.15,7.45, 10,00
.' LETHALWEAPON 2 Julian Sands,Lon Singer (2-16) DAilY: 9.45,12.15, 2.30. 5.15.7.45,10.00
MACANDME .
ROADHOUSE
OAIL~~~~~, ~2.f~.Z;'3~~~:1k~~~~, 1b~o69)
GreatHoliday Adventure FerTheFamily (A) DAilY: 945.12.15.230,515,7.45.10.00
1-=========-1
, I
ROADHOUSE
PatrickSwayze,Kelly Lynch (2-19) DAILY:9.45,12.15,2.30,5.15.7.45, 10.00
(2-191
ASTIRRING DRAMA
DAilY.9.45,1215.2.30•.5.15.7.45,1000
Action Thriller (2-16) Michael Douglas,KateCapshaw DAILY: 9 30,1200, 230, 515. 7.45, 10,15
(A)
RobinWilliams DAilY: 9 30. 1200,230.5.15,7.45.1015
I" , II
I ~I
'I:I ' "
FUNNVFACE ALL ADMISSIONS: R4.00ONLY (AI AlainD.Woolf,PatriCia LeWIS DAILY: 9,4Sl 1215,230,515,7,45,1000
FUNNY FACE
• ,
.f.
I
TheAdventureof the Yearl Michael J. Fox.Christopher lloyd
FLETCH l1VES
'I.:
AFunny Comedy (A) MON·FRI: 930.200. 7.30SAT11.00. 3JO, 900 I
I'
BETRAYED I
I
I
KARATE KID IIi ACTION IAI
:
I
(A)
PWS
Ghost Bu~ters II Action
pws
0 Christopher HOLD MY HAND I'M DYING Cazenove, Henry
I
1,1
Bock tothe Future II
The Adventure of the Yearl (A) MIchael J. Fox, Christopher Lloyd DAILY. 945. 1215.230.5.15,745,10 00
ALL ADMISSIONS. A4.00 ONLY (A) Cele(2-18) MON·SAT: 945.12.15.230.5.15,745.10.00. SUNDAY:12.15. 2.45.5.15,7.45. 10.00 I: I
II
PLUS! (A) RogerRabbttin lummyTroUble'
-.
NOWSHOWING: Ralph Macch,o
'1'1
HoneyIShrunkUte Kids
PiE COMEDYHIT OFTHESEASON ALLADMISSIONS R4.ooONLYI (AI AlainD. Woolf,PatriCia LeWIS MON·FRI: 6.00, 8.30.SAT: 2.30.8 00,S.30
FUNNY FACE
(2-16)
TheAdventure of the Yea,rl (A) Michael J Fox,Chnstopher lloyd DAILY. 9.45. 12.15, 2.30,515,745,1000
DEAD POETS SOCIElY
WARLOCK
Michael J. Fox,ChristopherLloyd (A) DAILY:9.45. 12.15,2.30.5.15,7.45. 10,00
(AI
BLACK RAIN Action Thriller
OAI~~c~~eJ ~3~gl~s3~a~e1f1;~~~ 00
DAilY'9.45. 12.15. 2.30,5.15, 745. 1000
, MelGibson,DannyGlover (2-18) DAILY:9.45.12.15. 2.30.5.15.7.45,10.00
I,
ALLADMISSIONS: R4.00ONLY AlainD. Woolf,PatriciaLeWIS
I
Michael Douglas, Kate Capshaw (2-16) DAILY:9.30,12.00.2.30,5.15.745.10,15
WARLOCK
Juhan Sands, lon Singer (2-16) DAILY:9.45, 12.15,2.30,5.15.7.45. 10.00
FUNNY FACE
BlACK RAIN
',I
KAAPSTAO OK, Hier's wat gebeur by die Base tot Nuwejaar. Eerstens isdiejol sewe dae van die weekaandie gang.Winston live Mix-Up (met die oorspronklike line-up) speel tot 24 Desember,Koos Kombuis en die Kakkerlakke sluit vir twee dae by hulle am (22 en 23ste). Steve Newman en Tananas is daarna aandie beurt om die jollers 1990(nugter, ontnugterof dronk) in te vat. Hulle is hier tot 2 Januarie• CAFE ROYAL, 23Kerksb-aat: Netso baie dinge gebeurhier
tot en na Nuwejaar.Vanaand specl AARDVARK en ATIIC MUSE,Maandagaand 'n blues band, ANY DRIVER. Dinsdag tot volgcndeSatcrdagis dit Andre Letoit as Koos Kombuisen die Kakkerlakke.Toeoor Kersfees.Danis dit (26 en 27) ANY DRIVERen TARZAN,lANE ANDTIlE BONZAI. 29 en 30 De50mber is ditALIrrI'A DU TOrr en SCHOOL OF LOVE. Nuwejaarspee1 TIIE LOW DOWN BLUES BAND.
:
I
I
Natalie Knlght-Galery: Uitstallinggcnaamd"CrossSectionof the80's" watwerkevan intemasionaleen plaaslike kunstenaars . insluit.Tot 2 Februarie. Fuba-Galery stal werke van hulle studente uit. Gallery on the Market. Newtown: Diek-Grobler e~ Marna. Schoemanstaltot einde 1anuarie uit. Johannesb~e Kunsgalery: Duitsc Ekspressioniste tot 10 De5Omber. Gerard Sekoto stal tot 10 Februarie uit. African Magic: Inheemse handwerk en kunsartikels. Ongewoon en outentiek. Rockeystraat 20, Bellevue, lohannesburg,en Milkwood5Ontrum 980 Plettenbergbaai. Zona.NaieweAfrika-kunsen -appliek;inheemse handwerken . kuns. Grandaan 64, Norwood,lohannesburg.
KAAPSTAD
DAllY. 9.45, 12.15. 230. 515,745.10.00
IT'S ACTION ALL THE WAYI (A) Michael J. Fox, Christopher Lloyd DAilY: 9.45. 12.1S.2.30. 5.15,745.10,00
Gi!~~~
Jameson's Bar, COD\IIIissioncntnat: Ben van die lasste buiteposte van"live 'n local" musiek.Wyc verskcidenhcidvan mbaqangatot rock.Jazz aaain met Saterdagmiddagete; geen toegangsgeld.Jazzelke dag van 12tot 2nrn en Saterdeevan 2 tot 6nm. Vir 80 'n bietjie ruk en rol kan twee groepe PROGRAMME FLUORIDEen TUB LEAnIER OMNmUS vir die vlogendcweek nog gesien wold. Roxy Rhythm Bar, Mainstraat, Melville: Vanaand: AFRICAN lAZl PIONEERS. Sateldag: JACK'S BAND. Maandag: GREEN, Dinsdag: LITTLBSISTER. Woensdag: DIAMOND DOGS.Donderdag: TUB JIVE. Klpples, Mark-Tester, Newtown: Township-jazz se voorstedelike tuiste, (Toe op Maandae, die res van die week oopvansewe-uur-ennaweke vanvyf-uur ~ tot laat.) FELICIA MARIONtreetot 31 Desember hier op. The Juncdon, h/v Bree-en Claimstraat: "Ouer" rock en new wave met 'n aparte vertrek vir "live" groepe, 'n daktuin en video-en pool-kamer, Welkome afleidingvan die disko-twak op ander plekke, Chris Prior is soms Saterdagaande die platejoggies.Vir "denkende"jollers, Rumours, Rockeystraat: 'n Tipiese Rockeystraatse laataand"joint" vir mensc wat soms werk en van jazz hou, Late Nlte Duke's, Melville: Laatnag-altematief vir middelstedelinge, Oop van vyfuur smiddags tot baie laat saana en Saterdaevir middagete. Btca word sewe dae van die week tot . laataand bedien, Club Manzattan, Moletsanc, Soweto: Hoer-inkomstegroep disko, Oop van 11 nm. Maandac en Dinsdae is toeganggratis. Twee gratis biere op aande wanneertoegang gevra word.Aile soorte musiek, Blues. Marshallstraat 165: We50ns van die noordelike voorstede(ouderdom tussen 25 en 35) 50uithangplek, Diskomusiek, flitsende ligte, spieels, mense met grimering... daai soort van ding.
JOHANNESBURG
WARLOCK
'1:: : ':
BACKTO THE FUTURE II
DOCKSIDE SPLASH, Forsehorc: Die musikale komedie/ revue WE ARB SAILING met Neil McCarthy, Fiona Ramsay, Graham Weir en Claire Belein.
Warlock
GreatHoliday Adventure For The Family (A) DAILY: 945.12.15,2.30,5.15,745.10,00
OAILY.9<512152JO.5.15.745.10.00
I:
Theatre on the Bay, Kampsbaai:WHO DONE IT met Tobie Cronje tot 13 lanuarie.
THECOMEDYHIT OF THE SEASON ALL ADMISSIONS R4.00ONLYI. (AI A/am D. Woolf,PatnelsLeWIS DAILY: 9.45.1215,230,515,745,10.00
MAC AND ME
HONEY ISHRUNK THE KIDS
PLUS! Roger Rabb~ in 'Tummy Troubl~ (A)
II"
en die twee balletopvoeringa TUB CHRISTMASCAROL en ORPHEUS IN TUB UNDERWORLD. Nataniel is in KALEIDOSCOPB watindie Arenateater opgcvoer wold, te sien, Tot 6lanuarie. In die Teater is die komedie KINKELS INNIB KABBL metAntionetteKellermanen Neels Coetzee van I Desember tot 6 1anuarie te sien.
JohnHurt.Bridget Fonda (2-19) DAILY:9.45,12.15. 2.30, 5.15.745, 10.00
MIchaelJ. Fox,ChristopherLloyd (A) DAILY:9.45. 12.15.2.30,5.15.7.45,10,00
:1
In die Opcrahuis kan drie verskillendeprodukaiestot 6 lanuarie gesien word. Hulle
~-
IAI
Dragon Fever Karate Action (A) MON·FRI. 9.30, 2.00, 7.30.SAT: 11.00, 3.30, 8 00
Baxter-Galery: Galery uitstalling. Art· Scene, Seepunt: Gernengde uitstalling van skilderye, keramieken glaswerk.Tot lanuarie. Gallery 'Z09, Adderleystraat: Verskeie beeldhouwerke en skilderye deur plaaslike en internasionale kunstenaars van onderandere:Robin Marin,Pieter vander Westhuizen, Naama Nothmann,AnnLinsell-5tewart, Lukasvan Vuuren en andere. Kunskamer, Bergstraat14: Suid-Afrikaansekunstenaarssoo; Pierneef, MaudSumner, Maggie Laubser, Inna Stelll, Proller, Welz,Kibei, Caldecotten Boonzaaier. Gallery International, St Georges-sentrum: Aigemene uitstalling. .
THE FIG (The Famous International Gallery) MENSkanregtig oleThe Fig vertaalna Die Vynie. DieFig hoop natuurlikdat jy nie sy nederigeontstaan vergeet het nie. Hoeweldie Vy, aksuus, die Fig, wannccr hy aileen is, graagsoudinkdatsy cerstedrie uitstallingshogeretrillings ontketen het in die geledere van die 10hannesburg5O kunskringc. Hieldie u!tstallings het reeds 'n ketting van meelopersen tocskouers gelok. Die Fig gaanoral wees. sal sy kop uitstcek waar ookal dit talent raakloopof verwerp. of dit nou Soweto, Sandtonof SanFranciscois. Dit sal'n rei50nde gallery wees, as dit sin maak, sonderenigc spesifieke lokaal. Dit beplan ook. onder andere, 'n koerantjie waariit venlag gedocn sal word oor die kuns wat dit ontdek of verwerp. Ook word 'n jaarlikse tockenning in die vooruitsig gcstel. Dit sal gaan aan die beste/swakste kunstenaar/ administrecldcr. . . Bn nou vir die oomblik: Die Fig het vanaand om 20/21hOO 'n ding aan die gang: KensingtonMansions, h/v Noold- en Banketstraat (agter die Thundeldome). WELKOM INDIB GOUDSTAD. Ses kunstenaars vertoon hul onlangste werk in die eerste mobiele Fig-tentoonstelling. Die kunsteniari is Wayne Barker, GUnther Herbst, Philippa Hobbs, Braam Kruger, Pieter Rouxen Simon Stone.
I--;--;-----:--------------:----.;..--------..;,,-------.;..-......-.-.-..~ B 6
, I
VryDagl is Dcsember 1989
,
~=:--.".-
I\
,(
~
"
.'
"
.'
,
!
,
,
•
,. " ,,1.,'-
,
•
~
,',.,
f
i
•
i
~
)
J'
l ~
•
,
-t •
I
\
I-
,
i
t I
~
cl "
,l
,
,
'.
•
I
\
I
·····Voortret1ik ····Sterk unbeYed ···SlentrenJS
··80060 ·Vermy as Jy nuater Is Prente sonder sterretJlta Is nle ~rdeel nle
DOg
·····BAGDAD CAFE· 'n Verfrisscndc, fabelagtige modernc mite met genoeg straatmcriete en komiesc oomblikkc om die mees rebelse punk 'n traan te last wcgpink. Met lack Palance en Marianne Sllgebrecht. ·····GONE WITH THE WIND• Ter vicring van die klassieke f1iek se SOste_ verjaardag, wys dit eksklusief by die Constantia Roscbank teater. Met Clark Gable en Vivien Leigh. ·····LAWRENCE
··DEAD POETS SOCIETY· Die storie van 'n Engelsc ondcrwyser (Robin Williams) wat BY leerlinge inspircer. Steeds baie gewi1d by die loket, parlementaril!rs en versl by party van VW sc getroue . Iescrs. ··HALLOWEEN 4 • Michscl Myers is terug om eenen almal weer baie bang
.SEE NO EVIL, HEAR NO EVIL· MetGcne Wilder en Richard Pryor in 'n baie
i
II tv
I Ij
'n Skrceusnaaksc
vriendakap en 'n huldeblyk aan "verbode" soene in 011 flieks •. Met die poUcwictsc· kinderster Salvatore Cascio e!1 Philippe Noiret. ···BETRAYED • Costa. Gavras se boeiendc drama oor regse geweld in Anierika. Ietwst van 'n prcek, maar moet dit Die misloop Die. Met Debra Winger en TOmBerenger in die hoofrolle.
om in tc roepN.WcermetBiII Murray, Dan Aykroyd en Sigorney Weaver.
BACK TO THEFUTURE PART Z· Michael 1 Fox en Onistopher Lloyd is terug in die opvolgop Steven Spielberg sc destydsc ~ffer.
·THE SIEGE OF FlREBASE. GLORIA • Nog 'n Vietnam-flick wat glo Die vrceslik goed is Die, oar 'n groep Amcrikasnsc soldate wat iewcrs gcstrsud raak. Met R Lee Pnney en Robert Abevalo.
Wo]tek Pszonlak speel Max In "The Sandwich Years", wat vandag by die Rosebank Mallin Johannesburg b.gln draal. Ole prant speel af In 1947wanneer die tlenerVictor In Parys • aanland; Max, 'n moelllke en onvoorspelbar8 man, gee vir hom werk ails hy geenslns bevoeg om dlt te doen nle. Hulle vrIendskap leer hom bale van die lewe.
HONEY I SHRUNK THE KIDS • Oor 'n man wat 'n kompleks oar sy lengtc bet en toe wrask neem op die
wereld. VerYolg op bkulsy B8
GHOSTBUSTERSD· Ditgaan al weer sleg met die
Kaapstad WORD NOD VERTOON
ROLPRENTE
STER·KINEKOR
151nvf:1;';;:~~i~~19
lsDES·22 DES
ROLPRENTE
oor TE
····CINEMA PARADI. • en I SO ontroerende storieoor
New Yorkers, wat di6 keer vel groen Ilymcrige geed is, en wic anders sc hulp is daar
simpel komedie. .FUNNY FACE - Gedirik die klomp snert in "You're Famous" was erg, hierdie cen is erger, AlainD Woolf is vir ALLES verantWoordelik.
•
OF
····SALAAM BOMBAY • Die fliek is verledej aar by die Canncs-Fi1mfccsmet die Climera D'Or-prys vir die beste debuutprcnt bckroon. Oor Bombaai se skcmcrkinders, wat self die rolle vertolk.
*THE GOD'S MUST BE CRAZY D • lamie Uys is tcrug met 'n f1iekwaaraan hy vier jaar lank gewerk bet oor mensc watongelukkig is met situasies waann bulle hulsclf bevind, en ale wig deur omstandigbcde (en bcelies) gehinder word om te wees waar hulle wn. wees, Nlxay, Hans Strydom en Lena Farugia speel die hoofrolle.
ARABIA - David Lean sc klassieke sage Lawrence.
tcmsak.
sckstonele boonop) oor 'n deeltydsc uitsmytcr• hy is eintJik 'n filosoof· by 'n nsgklub wst in· die moeilikheid belsud.
YROEl BESPREKINOSBYCOMPUT1CKET. NAVRAE 1011)3 31-vt81-AlMALWELKOM
OOS
• ALL.E TEATERS EN IN·RYTEATERSSAL GESWIT WEES OP SATERDAG 16 DESEMBER ~
."'PEAS VllOIlUITBESPREKING BY COMPUTICICET INAVRAE (021) 21-4715)
T ~.
,,;1_, GoueAkker-Cy-··
STER-KINEKOO
MIDDESTAD, TEL. 25-2120
BLUE
DAAGLlKS; 1.• 5. 12.00.2.30.5.30, '.00, lO.15nm
ROUTE
• LEON SCHUSTER.
OHSCHUCKS•• ,IT'SSCHUSJER
DIlDI'Mdl
mmmm
DIEKONINGVANKOMEDIE 1$TEAUGAim.' UK: ... ,1 . • . ,5. • '.0,1 .1Um
IILL MURRAV • OAN AYKROYO TOKAI • GHOSTBUSTERS II Alm,l 75·3030 TEL 3IS. '.~5, 12.00.2.30,5.30,' 00. 10.15... I : : R~CK MORAN ,111m
~_
SHUKSEKOMEDIE AVONJUUR
DAAGUKS:
SCHiJCKsN.~~iTfSSCHUsrER
OH
HONE.n§#RUNK THE KIDS
DIEKONING VANKOMEDIEISTERUG Alm.1 KDMEDIE : .•• 1. , . • . . • 1.1hm • RICKMORANIS•
I
I
. Monte Carlo '
HONEYISHRUNKTHEKIDS
KOMEOIE.AIllUSRDGERRAlBITVERTONING
~~~sDf.~~l2E&nO~·I~t~OO~~103l0m • MICHEAL DOUGLAS.
BLACK RAIN
• MICHAEU_FOX. ,t .1 om BACK THEFUTURE-PART II ARSIERIL~~~;' ~O,E~SIEN.~L:~~ 2~'~ t OlE AVONTUUR GUN VOORT - I\OU MEER TOM BERENGER. OEBRAWINGER OPWINOIN:G~~~1TI5~1~01 ..1.. • • MICHEAL DOUGLAS. ORAMA - VOLWASSENES ALLEEN (2-101
ID
BETRAYED.
BLACK RAIN AKSIERlllER - MOETSIEHFUEK 2·16 BILi M'URRAY' .. 3DA~ AY~~O~~ o.
GHOSTBUSTERS II
SNAAKSE ROMEOIE AVONTUUR Alm.1 : .n,1 . Dlnd.
nil
PRETORIA .COMPUTICKET NAVRAE(012)322-7460
PRETORIA
WES
'.
I
:
. . . .tI.••ll1H3l.l1.'.0,
11.•• VI'J.-latll.•, U.t5.Z._, UI,'" 1111.
~~Iffi~~g.S~'WmM' GHOSTBUSTERS Z MlooENAIl 25OES _1ICU01El BACKTO THEFUTURE 2 HONEY,I SHRUNKTHEKIOS
GHOSTBUSTERS Z
IUlE~TERUG.RMfERAl£TEIl'_
U(181llMUllRAY&ONlAYKRO'ft)I
(AI
(AI
GHOSTBUSTERS Z
HlllflSnRUGWRNEERPRt:TfNAvtlffl.lA1 MET BILL MURRAy &OAH AYKROYO! MIDOENAG ISOfS _IlCIlOllEI
(AI
HONEY ,I SHRUNKTHE KlIJI (A) _1.45,U.IHll,llI.,,, 111l. (1-1') BAeKTO THEFUTUREZ IAI BLACK RAIN {AI DaI""'I.... tll,Ill, .... llU. THE GOOS MUSTBE CRAIn A BETRAYED 11-111 CAl DaI""'tI •. 1tlllll.UI. J.lI.lUI. O","'US.IUI.I.II.I.llUo,"lI. . 11·11) """,,,,11."1I.1U.3l. II. 1.Cl, 11.•• BACKTO THE FUTURE 2 (A) BLACK RAIN LOVERBOY (1-141 OIItlIb:UI, 11.1I.l.3l.llI.l., 1 •. 1 1. ~;;~~~~~i.h~~~~!!-iI.l.iiii~~0~~~~WiiUii;;;;;;~~~~~::~~~~ BLACK RAIN CI-lll j ,DaI"':I.l5. 1I.t5.1.1. U...... 11.11. _tl."IUI.I.3I.I.I.U~ tI•• {1-tCI SEE NO EVIL, HEAR NO EVIL C2-1'1 . . . . . I.... 1U~I.II,IlI.l.Cl, BLACK RAIN (I-III LOVERBOY 11.•• ROADHOUSE {1·ll! DIllIk 11.. 1US.Z311, UI.,.-,IU'. . ....Ilb: 11.••lt1l.I.II. S.1. ,."-" •• t1T.-"'' •.ll.1I.l''Ull..,tI.lI. LOVERBOY THE GODS MUSTBE CRAZY Z (AI THE GODS MUST BE CRAZY Z (AI 11-141 LOVERBOY (2-tCI VOLOU. AAN8lED11tQ LETHAL WEAPON Z (I-til THE GODS MUST BE CRAZVZ (A) 180" _THE ABYSS 0' " ,I,' THE GODS MUSTBE CRAZY Z (A) SEE NO EVIL, HEAR NO EVIL C2-111 DalIill: I.... 11.111.31.1.1.1.0.11.•• SEE NO EVIL, HEAR NO EVIL (1-1'1 _1.l5.11.11.1.II.U...... ll.lI. OEAO POET'S SOCIETY (AI ·~~I~~m',~~OIt~~~~NS~A) VOLOENDI .......81ED1NQ1 YOLQENDe &AN.IEDlfIGS RA88I1SlRDKIOSl'IlENTI 18 D"_ABYSS 101 180.. - THE ABYSS 101 .... 1Ib:145, ll1Ull,U...... 11.31_ 18D,,_THE ADVENTURES OF 18D.. - THE ADVENTURES OF BARON MUNCHAUSEN lAl DEAD POET'S SOCIETY (AI BARON MUNCHAUSEN IAI ROBIN WlUIAlIS IN 01ROERENOE ORDERoAl PAIlKERI.lIES~UAAR
-
,
KOMEOIEIURAMA!
IYVOoRml_IIC~""CEIflIE
o.a,tlb:, CI.IZ... I.II.l..... lUI.
CINEMA PARAOISO
IIIAUAANSE IlIALIJ09 - E",I" It*flol
~JR~!\'lJTll!.1':04;~9AtlEEN
(AI
VOLGIIHDB AAN".DINQ
• CHRISTIAN SLATER • GLEAMING THE CUBE
l80" _THE ADVENTURES OF BARON MUNCHAUSEN IA
SkAATSPlANK·RYS£TOPPUNT 2·'
LOVERBOY (1·141 ·N ROMANTIESE 'Gl1EDlE IIET PAIRICK rJONl'SfiI """""Us. II.tl.tll.IJI.I." lUI.
•••LETHAL WEAPOND • 'n Aksicriller met Mel Gibson en Danny Glover in die rolle van twee 8pCurdcrs.
~~~,~J~MICHAEl~~-111 ¥GLQDD. AAN81EDIHO
II D" -
THE ABYSS IAI
··.WIZARD OF LONELINESS - Die storie van 'n 12-jarige scun sc sinicsc uitkyk op die lewe, hoe hy grootword en toe aanvaar dat hy 'n mens is•
•••THE RAINBOW • 'n KenRusscll-fliek wat glo nie syaanhangers baie_bly sal mask Die (maar. dan bet almal diesclfde gese van die briljante "Salome's Last Dance"). Baic romanties na die roman van DH Lawrence.
WORD TANS VEIllDDN:
1---'--=------1 OOP 1DAf PER WEEK __
•••BLACK RAIN •. Michael Douglas specl die rol van 'n polisicman wie se motto 'geregtigbeid' is en sy teruggetrok!l:e lapanese 'counterpart' gespeel dcur Ken Takakura. ••ROADHOUSE • Partick Swayze in. 'n baie gewclddadige f1iek (met VryDagllS Descmber 1989
(A)
BETRAYED, CINE 1 B.i.REBEHIND BARS
DaI'ar IIII. 1I1U II.1.30, 1.l5.11.10. ~~J':ltJJ'JJ%~~~~ (AI
(1·1'1 OIl
(Vohrl. ..,
rnNw~=1ACS ~::-':::l
("1.00-:~~~~:,:"_~~~~~~~~~ CINE 2
GHOSTBUSTERSZ
~~~~~~t~\~~~11~~JS~~il~ I
PRETTY PEACHES COVER GIRL THULONDlOODOOll .... . . .IIIIIIIIIIII'I!I!!I'!''-'!....
RO~Y~ D '=====-l t;:;;;;;;:;rr;;r,;;~;::1!A~YR~VOlQENOE AANBlEQINQ l8Do.-THEABYSSIAI.
., j
DIIII*,=ll.1l, tZ.I5,UI,s.»,US. 11.••
~tl=~S~;M~CA) GHOSTBUSTERS Z
(AI
HUlLE IST£RUG VIR »EER PRfT EN AVQNTUUR' MET BII. MURRAY I DAN AYKRQYOI
•••HAIRSPRAY • 'n Fliek
•••LOVERBOY • Patrick Demscy specl die rol van 'n jongman wat Die net pizzas ..ontdck nie, maar ook kcnnis mask met huisvroue wat baie daarvan hou as hy die 'Iekkerny' by hul huise aflewer.
'
:JN~'it1t~W.RES DF BARON IAI
•••SCANDAL - Bridget Fonda en 10anna Whalley· Kilmer in die skandaal oor die minister, die model en. die Russiesc spioen.
wat in die· vrocCjarc·sestig afspecl, toe mensc jou nog skeefaangekyk bet omdat jy met 'n bruin vel oorgc~k is (selfs in ou "liberale" Amerika). Met Divine (in sy laaste rol voor sy dood), Debbie Harry en andcr interessante mensc.
~:;,;;,
CINE3 ..... rHEASYSS
. '.
J~LI~~1~1~~~. C.15.130. US'" • MICHAEL J. FOX. HOOFWEG,TEL._9 1lAAIl1lKS: US.12.15.1.31.1.30. '.011. 18.100. BACKm THEFUTURE-PART II DIE AVONTUUR GUN VOoRT - NOU MEER CANNES FilM FEES TOEKENNINO
CINEMA PARADISO ITALlANSE DRAMA - SUB·T1TELS Almal : .•. 1., ", ,1.1 am AHNE BANtAGFT • MAnHEW BRODERICK
TORCH SONG TRILOGY
DPWINOINO ASDOlT! Alltl.1 I ; 11. , . ,. ,. ,15ft.. • MICHEALDOUGLAS.
BLACK RAIN
IlAAIlllKS:U5. 11.00.1.30.5.30.1.00. 10.110"
DEAD POETS SOCIETY
MARiANNE SlGEBRECHT • teN POUHDER JACK PAUNCE 1fth rq Adlons
NYMAAK HULLE LEWENS BUITENGEWOON (AimIII DAAGUkS: 1100, 2.00,•. 30,6.45, 9 00 nm
BAGDAD CAFE
II
THE GODS MUST BE CRAZY RoMEDIHAaEL - HooGS UNGESRREWEIII·1S) SPElERS NIUM -LENA fARUGIA IAlm"1
IN-HY' * *
SAANS OM 8.30
nm
*
•
R10,o0 perMotor, Kombl ofBakkle. vir2Rolprente
*
(AI
j
(AI CAl
"
DIETREFFER . KOMEOIE NOU BY OIEINRYEI
LEON SQllJSl!R SE LAGWE'K1NrJO 'ONEOII (AI ~?Jo~J~tEftTON1NG 11 DES _ (l'1')
011 SllUCXS, In SCIIUSTfII
I i
NIGHTMARE ON RM STREET.
JAMIE UYS SE • • •
ARSIE RlLLER - MoEl SIEN fLIER 2·IS
OIl"" mold.nbilehumo,.VOIWISIIRft. 0"n2.11 OAAGUkS: 11.00,%.00, •. 30,7 00. '.15
(A)
• "1
YNNWOOO
GODS MUST BE CRAZY 2
B7·1633
THE
I ;
THE GODS MUST
THE GODS MUST BECRAZY2
III
FIELASEKIND
III
BECRAZY2 F1ELASE KIND
ORSHUCKS, IT'S SCHUSTER lA' YDUMUSTBEJDllNGTOO 1'1 VIlY15DESltNM_IICOOllEl
!AI THEGODS MUST BECRAZY 2 (A) MICHIlL 00UGlA5 ~ 01SPANIIINGI'tU! !AI F1ELASUINO !AI BUlC'KRRAliUllTMISlOO'NII
=::~DES.ltCIlur_T.
VRY150ESllNN_lDY1'llIOY
0.
MlooENAOISOU.UClUP_T
1AW1If_
SPEEDYS (SOUTH HILLS) 8t.·t"4"/I13·.12~
HONEY,ISHRUNKTHE KIDS PINK CADILLAC
II O.s:lACI10 TIlE FUltIlIU
MEIRINGSPARK
(kLERkSOORPI
(0'11) 11080
THE GODS MUST BE CRAZY 2
101
HILLFOX _ c.
412.1 ..3/.71.1212
THE GODS MUST BECRAZY2
IAI F1ELASEKINO 1'1 VRY 15DES 11 NM-OUNuelS. rrs THE BEAR lC1ftI$1(lI
III
MIDDEHAG ZSDES -lOCI UPIlRUT
(FLORIDA)
(1,11)
log
(VVl-l1
AKARANOA
MIDDEHAG 15 DES - SNUCU, IN ICHUmllllDUMU!T IE JOWl. TOO
SPRINGBOK (SPRINGS) 81«S..1.../813·4138
LOVERBOY
SEE NO EVIL. HEAR NO ML OlE "'E GEWlDl TllUllRl Oil
p.",
P-l~
54·9115 9 .• ~WEKIIUU lGII£Ol WI Ol! Ill! fAIIUI PlUS 1RDGER RA8IITSTRO!IESPlIfITI ~~d ~~lJIITHEIIDS (AI MIDDEJWl YERTONING ISolS_ CAl OHSHUCkS. ITS SCHUSRR
ITBANK 01351·81064 JAIA£IJYSSETRIfflRt«INEoll
$kAEEUSNAA,IS( VOLWASSE IEISKOMEDIEI
THf GODS MUSTBE CMZT2
IAU.J Of FIRE
MAJOR LEAGUE
fA)
11-lCI
I·
GHOSTBUSTERS 2
GREATBALLSOFFIRE
22On:HOHn, I SHRUNK THII KID'
10'
THE GODS MUST B( CRAZY 2" "1
IAI L1EWEHEMELGENIS III .zz .... u. 8UIRt.,.. my f5 DES 11 NM -IIClIOXER MIDOENAS 15 oES_lIICl ur-uMllOY
"-111
IRLE ~ ITRUG 11AlSlEI .•t«INEGIE'l'lINIlUl IlETllltllllllRAfl •
(A) IAI ~~:~w::O"'- CUIU P-l~ GHOSTBUSTERS2 IAI ll".l1E ~?~DEE~mERTON1NGISDES. (I·1Cl IllTlI11E11In •• sa:u.1I'\1I:IIII1II K1CI1IOXER PlUS LGYERIOY II_ZSO! _LOCI u..mlllOT
B7
r I
I
I·
I I j.
i j
l
-~-------- ----------ONAFHANKLIKE ROLPRENTTEATERS
KAAPST AD LABIA - Oranjcstraat68: SCREEN I Vrydag: 2.15 Iron Eagle II. 4.15 When the Wind Blows.6.00 Farewellto theKing. 8.15The Bear. 10.15 Hairspray. Saterdag:Toe Maandag:2.15 The Land BeforeTime. 3.45 IronEagle 11.5.45 When I Fall InLove.8.00 Farewellto theKing. 10.15See No Evil Hear No Evil. Dinsdag:2.30 The Land Before Time.4.00 IronEagle 11.6.00 Hairspray. 7.45 When I Fall·in Love. 10.15
Farewell to the King. , Woensdag: 2.30 The Land Before Time. 4.00 Iron Eagle U. 6.00 Farewell to the King. 8.15 See No Evil Hear No Evil. 10.15 When I Fall in Love. Donderdag: 2.30 The Land Before Time. 4.00 Iron Eagle U. 6.00 When I Fall in Love. 8.30 Hairspray. 10. I5 Hairspray.
SCREEN2 Vrydag: 4.00 La Lectrice (The Reader). 5.45 Red Kiss. 8.00 La Lectrice, 10.00 When the Wind Blows. Saterdag: Toe Maandag: 4.00 L Lee' 6 00 Wh he W' nd
JOHANNESBURG
Blows. 7.45 La Lectrice, 9.45 Red Kiss. Dinsdag: 3.45 When I Fall in Love. 6.15 When the Wind Blows. 8.00 La Lectrice. 10.00See No Evil Hear No Evil. Woensdag: 4.15 Red Kiss . 6.15 Hairspray. 8.00 La Lectrice, 10.00 When the Wind Blows. Donderdag: 3.45 When the Wind Blows. 5.45 See no Evil Hear no Evil. 8.00 La Lectrice, 10.00 When I fall in Love.
MINI CINE - Pretoriastraat 49, Hillbrow. Monty Python se THE MEANING OF LIFE wys vanaand en Saterdagaand. WlZARDS en HEAVY METAL wys nog net vanaand. Tye: 3, 6 en 9nm. Die fliek is tot 2 Januarie gesluit, .
OSCAR: Die dekadente en onstellende MASCARA
CORLEIT-TEATER, Bramley: Duitste Filmfees loop vanaand ten einde met KAMIKAZE.
It ,
• •_
. ...
~ _ ,, ~
• •~
7 ARTS, Norwood: LA BOHEME
DIE WEEK SE TV VRYDAG 15 DESEMBER TV1 6.00 GoeiemBre SA 1.30Supergirl - kyk onder hoogtepunte 3.30 Take a Break 4.00 Santa Barbara 4.25 Fast Forward 4.55 Pink Panther and Sons 5.05 Rockbouom and Company 5.25 Bible Story 5.30 Topsport 6.00 News 6.15 Sundowner 7.00 Airwolf IV 8.00 Netwerk 8.45 Police File 9.00 Simon en Simon 9.50 'n Kind SOO8 Libby I 1.20Spesiale Diens lOB I 1.45Oordenking
TV2
I !
5.00 Lingisa 5.32 T & T - (Engels op Radio 2000) 7.00 Public Affairs 7.19 News 7.39 Naboke Ubomivolwasse drama . 8.09 Sidlale Intsha - musiek
TV3 5.00 Centurions ~ (Engels op Radio 2000) 5.32T & T - (Engels op Radio 2000) 7.00 Nuus 7.19 Public Affairs 7.39 Lapologa
TV4 6.03 TopSport 9.04 Easy Money 10.46 MASH 11.11Jacaranda Sing Along - Tien raaiskote oar Me in die program optee. ~ET
10.30 Nothing in Common' 12.30 Epic 1.40 Marvin 2.05 Storybreak 2.30 Telygames 3.00 From Disney With Love 4.30 OJristrnas Every Day 5.00 Hot Hits 'Oop Tyd 6.00 Loving 6.30 Full House Intekenare 7.00 Kramer vs Kramer 8.50 TV Satellite File 8.55 AK Fashions - kyk onder hoogtepunte 9.00 Death Wish IV 10.35 Boks
SATERDAG 16 TV1 5.570ggendboodskap 6.00 Opvoedkundige TV 6.30 Agriforurn '88 7.00 GoeiemOre SA 9.00 Opvoedkundige TV 11.15 Geloftediens 12.05 Opvoedkundige TV 12.45 Die Robinsons 1.10 Kom Tyd, Kom Raad 1.35 Hero in the Family 3.00 Lente in Wene 3.40 Die Matterhorn 4.45 Bali, eiland van kontraste 5.30 Konipas 5.35 Handhaafl
B
t
8
6.~ Die lang pad huistoe 8.00 News 8.35 Listen to the Words 8.30 Around the World in 80 Days - kyk onder
hoogtepunte 1'1.50 The Best of British
FamilySeries 5.4550/50 6.50 Kruis en Kroniek 8.00 Network 9.00 The Making of a Legend: Gone with the Wind - kyk onder
12.20 Epilogue
hoogtepunte
TV2 I 1.00 Educational Rendezvous 3.00 TopSport 5.00 Meriteng 7.00 Public Affairs 7.19 News 7.39 Shell Road to Fame 8.26 Thabure
TV3 11.00 Educational Rendezvous 3.00TopSport 5.00 Meriteng 7.00 News 7.19 Public Affairs 8.26 Thabure
TV4 6.03 Check it Out 6.30 Learning the Ropes 9.03 Murphy Brown 9.32 Baby Boom 9.59 Knots Landing 10.53 Cover Story 11.20 Soko 5113 12.08TopSport
MoNET 1.00 Beach Boys 2.00 Paul McCartney - kyk onderhoogtepunte 3.00 Places in the Heart 4.45 Stoei OopTyd , 6.00 Houston Knights Intekenare 7.00 The Karate Kid n 9.00 The Spiral Staircase kyk onder hoogtepunte 10.30 The New Dr Ruth Show I 1.00Doing Life 12.40Hot Hits
SONDAG 17 TV1 1.00Pinocchio l.55ZETl 2.05 Once Upon A Tome 2.30 The Halls 3.00 Galapagos 3.45 Kersfees-Collage 4.45 Sunday Aftemoon
I 1.00 Impetus I 1.30 Insight 11.40Oordenking
TV2 12.00 Kickers kinderprogram 12.30 Unqambothi 1.00TopSport 7.00 Public Affairs 7.16 News 7.33 Imibono 7.57 Masakhane Godsdiensprogram 8.14 Ukholo Lunje
TV3 12.00 Dokume nter 12.30 Ke Tsona 1.00 TopSport 7.00 News 7.16 Public Affairs 7.33 Le Rengl La Reng? 7.55 Ho Lla Noto Koorsang 8.13 Mahlasedi A Tumelo
TV4 6.03 Kupid 9.04 North and South 10.00Kate and Allie 10.27 Sing Country I 1.00Topsport ~ET
7.00 Indiese diens begin . 10.30 Portugese diens begin Intekenare 1.30 The Adventures of
. Teddy Ruxpin 2.00 Storybreak 2.30 Bushfue Moon 3.00 Care: Bears n 4.25 60 Minutes 5.00 Motorsport 5.30 Soller OopTyd 6.00Sokker Intekenare 7.1548 Hours 8.00 Wildlife on Two 8.30 Floyd on Great Britain and Ireland 9.00 Turtle Diary - kyk onder hoogtepunte 10.35 Kick Start
11.00 ...AndJustice For All
MAANDAG18
TV1 7.00 Goeiemore SA 1.30AEIOU 1.35 The Wizardof Oz 3.00 Teleschool 3.30 Opvoedkundige TV 4.00 Santa Barbara 4.30 Throb 5.00 Foxtales 5.10 Pumpkin Patch 5.25 Bible Story 5.30 Bravestarr 6.00 News 6.15 James Stewart: A Wonderful Life (part I) Kyk onder hoogtepunte 7.00 Murder She Wrote 8.00 Netwerk 9.00 Sterretjie 10.00 TopSport 11.00 Die Trougeskenk 12.05 Oordenking
TV2 4.50 Featherfoot Farm 5.00 Home and School Safety 5.10 Moving On Again 5.30 Ngenxa Yothando - ' Jeugdrama 7.00 Public Affairs 7.29 News 7.57 Police File 8.14 Igagasi 8.42 Ezodumo
TV3 4.50 Featherfoot Farm 5.00 Home and School Safety 5.10 Moving On Again 5.30 Voltron (Engels op Radio 2000) 7.00 News 7.29 Public Affairs 7.57 Police File 8.14 Di ARora - Musiek
TV4 6.03 Dick Turpin 6.3O.Topsport 9.03 Head of Class 9.30 Dynasty 10.23 Wiseguy I 1.17 The Beam ~ET
10.30 Kramer vs Kramer 12.1560 Minutes 12.30 Dumbo
1.31The Christmas Messenger 2.00 Paddington's Birthday Bonanza , ' ,2.30 Telygames 3.00 Making Mr Right 4.35 The Adventures of Teddy Ruxpin 5.OOG I Joe 5.30 The Smurfs OopTyd 6.00 Loving 6.30 Perfect Strangers Intekenare
7.00 Doing Life 8.40 60 Minutes 9.00 Tootsie - kyk onder hoogtepunte 10.55Earthfile 11.00Places in the Heart
DINSDAG 19
7.57 Diwetse
TV4 6.03 Reaching for the Skies 9.04 The Buddy Holly Story kyk onder hoogtepunte 11.03 She's the Sheriff 11.28 The Big Valley
M-NET 10.30 Heartbreakers 12.05 Cry for Africa 12.30 The Island at the Top of the world 2.00 Storybreak 2.30 Telygames 3.00 Starman 5.00 My Lillie Pony 5.30 Dino Riders OopTyd 6.00 Loving 6.30 Valerie Inteke nare
TV1 7.00 Goei emore SA 1.30 Jop ie Adam 3.00 Teleskool 3.300pvoedkundige TV 4.00 Huispaleis 5.00 Die wonderwereld van kleiman 5.10 Wielie Walie 5.30 Sien Jy Nou , 5.57 Kompas 6.00 Nuus 6.15 Cora Marie en Vriende 7.00 Program sal aangekondig word ' 7.30 Vleuels 8.00 Network 9.00 Noble House 10.00Topsport 11.00Open University 11.55 Evening Prayer
TV2 4.50 Featherfoot Farm 5.00 Animal Family 5.10 Dealing with Dogs 5.20 Getting it Together 5.30 GI Joe 7.00 Public Affairs 7.29 News 7.57 Ezasempuma Koloni 8.27 lkapa Lodumo
7.00 Red River 8.40 West 57th 9.00 Soller 11.30 Death Wish IV
WOENSDAG 20 TV1 7.00 GoeiemOre SA 1.30 Filemon the Cat 1.40 Tiger Town 3.00 Teleschool 3.30 Opvoedkundige TV 4.00 Silhouelle 5.00 Foxtales 5.10ZAPMAG 5.25 Bible Story 5.30 Garfield and Friends 6.00 News 6.15 James Stewart:A Wonderful Life <Pu\2) 7.00 Telly FunQuiz 7.30 Starting from Scratch 8.00 Netwerk 9.05 Fonnule I 9.35 Die Duilse Wesies 10.00 TopSjlort 11.00 Die rna-plotters 11.30 Die koorddanseres 12.25 Oordenking
TV3 4.50 Featherfoot Farm 5.00 Animal Family 5.10 Dealing with Dogs 5.20 Getting it Together , 5.30 Lesoka Mpbe Batho 7.00 News 7.29 Public Affairs
Intekenare
7.00 Turtle Diary 8.40 West 57th 8.50 Earthfile 9.00 Risky Business - kyk onder hoogtepunte 10.35 Kick Start I I 00 The S iral Staircase
DONDERDAG 21 TV1 7.00 Goeie mOreSA 1.30 Gou d in die skoorsteen 2.30 Kersvader se speelgoedsak 3.00 Teleskool 3.30 Opvoedkundige TV 4.00 Huispaleis 5.00 Niklaas 5.25 Tekkies 5.57 Kompas 6.00 Nuu s 6.15 Richard Claydennan 7.00 Hardcastle en McConnick 8.00 Network 9.00 Hill Street Blues 10.00 Topsport 11.00 American Hot Wax • kyk onder hoogtepunte 12.30 Face to Face
TV2 4.50 Featherfoot Farm 5.00 Fat Albert and the C08byKids 5.15 Music and Me 5.30 Ezabasha 7.00 Public Affairs 7.29 News 7.57 Isigqi 8.30 Sizungeza Izwe
TV3 4.50 Featherfoot Farm 5.00 Fat Albert and the Cosby Kids 5.15 Music and Me 5.30 Sabre'Riders (Engeia op Radio 2000) 7.00 News 7.29 Public Affairs 7.57 Jazz Jazz Jazz 8.26 Mopheme
TV4
TV3 ~~~" ~-" " " '.
OopTyd 6.00 Loving 6.30 Dear John
4.50 Featherfoot Farm 5.00 Bimbo 5.10 Career Awareness 5.20 Famous Fables 5.30Re A Aga 7.00 News 7.29 Public Affairs 7.57 Ntome Tsebe
TV4 6.03 The New Leave it to Beaver 6.30 Topsport 9.04 The Colbys 9.58 Wat MaakOom Kallie Daar - kyk onder hoogtepunte . , 11.21 9to 5
MoNET 10.30 Iron Eagle 0 12.30 Epic 1.43 Ben Hur 2.30 Telygames 3.00 Condorman 4.30 60 Minutes 5.00 The Diplodos 5.3ORoboc
6.03 Toyota Top 20 9.07 21 Jump Street 10.01 Movie Focus 10.36 Night Court 11.04 Die Valeurs van Montreal I 1.56 Ripley's Believe It or Not ~ET
10.30 Death Wish IV 12.05 Money Programme 12.30 The Secret of the Sword 2.00 Storybreak 2.30 Telygames 3.00 Kramer vs Kramer 4.45 West 57th 5.00 Worzel Gummidge Down Under 5.30 The Real Ghostbusters Oop Tyd 6.00 Loving 6.30 The Wonder Years Intekenare 7.00 Revue Plus 8.00 Fietsry 9.00 Unauthorised Biography: Jane Fonda kyk onder hoogtepunte 10.35 60 Minutes 11.00 Heartbreakers
JOERNALIS SLAAN WINKEL8AAS - 83 VryDagl IS Desember 1989