Cerkiew prawosławna w Hrubieszowie

CERKIEW PRAWOSŁAWNA PW. ZAŚNIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY W HRUBIESZOWIE THE ORTHODOX CHURCH OF THE DORMITION OF THE THEOTOKOS IN HRUBIESZOW

CERKIEW PRAWOSŁAWNA PW.ZAŚNIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY

THE ORTHODOX CHURCH OF THE DORMITION OF THE THEOTOKOS

C

T

P

T

O

T

erkiew pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny w Hrubieszowie powstała w II poł. XIX w. i jest co najmniej dziewiątą świątynią prawosławną w ponad 600-letniej historii miasta. Centrum życia religijnego w XIII-XVI w. stanowiła świątynia św. Mikołaja Cudotwórcy istniejąca do dzisiaj jako kościół rzymskokatolicki, oraz inne: Podwyższenia Krzyża Świętego, Piatnicka, św. Daniela Stołpnika, Zaśnięcia Matki Bożej (tzw. Uspieńska), Nowo-uspieńska, św. Aleksandra Newskiego i św. Jerzego (cerkiew garnizonowa w Brodzicy vel. Bohorodycy). ierwszą udokumentowaną wzmianką o istnieniu prawosławnej cerkwi w Hrubieszowie jest przywilej z 1510 r.

Zygmunta I Starego, potwierdzający prawo mieszczan do użytkowania miejskiej sadzawki (Nowej Grobli), położonej od strony „ruskiej cerkwi” nieopodal przedmieścia Chrust.

Można się jednak domyślać, że już dużo wcześniej, bo w XIII w. w Hrubieszowie mogło istnieć miejsce kultu związane z prawosławiem (kaplica lub krzyż?), jako że staroruska Kronika Hipacowska odnotowuje, że w 1255 r. książę halicki Daniel przybył z Chełma do osady leśnej z dworem myśliwskim (zwanej Rubieszowem) i, po udanym polowaniu, „wzniósł modlitwę do św. Mikołaja”. becnie istniejąca cerkiew została wyświęcona 13 V 1876 r. przez arcybiskupa Chełmskiego i Warszawskiego Leoncjusza. Od 1876 r. w Hrubieszowie funkcjonowały dwie parafie prawosławne: św. Mikołaja i Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny, przy której działało samodzielne ogniwo bractwa cerkiewnego. W latach 1915-1921, w okresie bie-

he church of the Dormition of the Theotokos in Hrubieszow came into being in the II half of the XIX century and it is at least the ninth Orthodox church in over 600-year history of the city. The church of St Nicholas the Miracle Worker, existing today as the Roman Catholic church, constituted the centre of the religious life from the XIII to XVI century, as well as others: The Elevation of the Holy Cross, Piatnicka, St Daniel Stołpnik, the Dormition of the Theotokos (Uspienska), Nowo-Uspienska, St Alexander Newski and St George (garrison church in Brodzica vel. Bohorodyca). he oldest printed notice that mentioned the existence of the first Orthodox church in Hrubieszow was the privilege from Zygmunt I Stary (1510) which confirmed the right of the townspeople to use the town’s pond (Nowa Grobla) located nearby the “Russian church” close to Chrust suburb.

However, one may surmise that much earlier, because in the XIII century Hrubieszow could be a place of worship associated with the Orthodoxy (chapel or a cross?), what the Chronicle of Hipacow notes by describing that in 1255 Prince Daniel from Chelm came to forest settlement with the hunting manor (called Rubieszow) and, after a successful hunt, „raised a prayer to St Nicholas”. he present church was consecrated on 13th May 1876

by Archbishop of Chelm and Warsaw Leontios. From 1876 there were two Orthodox parishes in Hrubieszow: of St Nicholas and of the Dormition of the Theotokos at which worked a branch of a church fellowship. In the years of 1915-1921, during forced deportations (biezenstwo) the church of the Dormition

żeństwa cerkiew pw. Zaśnięcia Bogurodzicy była zamknięta. Niemniej jednak już w 1921 r. w cerkwi w Hrubieszowie wznowiono działalność duszpasterską. Parafia Zaśnięcia Matki Bożej w Hrubieszowie, po reaktywacji, od 1924 r. stała się siedzibą dziekana. Po II wojnie światowej sieć parafialna Kościoła prawosławnego na Lubelszczyźnie prawie całkowicie przestaje istnieć. Po akcjach wysiedleńczych, a przede wszystkim akcji „Wisła”, cerkiew hrubieszowska została opuszczona, ale już w 1951 r. wznowiła działalność i od tego czasu jest czynna nieprzerwanie. iększe remonty w cerkwi pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny w Hrubieszowie miały miejsce w końcu lat 50. XX w., jednakże gruntowny remont świątynia przeszła dopiero z początkiem XXI w. Odnowiony został chór, pokrycie kopuł, ogrodzenie, a we wnętrzu część ikon. erkiew w Hrubieszowie reprezentuje styl bizantyńskorosyjski; jest świątynią trójdzielną, orientowaną. Na tle innych cerkwi ziemi chełmskiej z II poł. XIX w. wyróżnia się swoim monumentalizmem oraz liczbą kopuł – jako jedyna ma ich trzynaście (nad nawą i prezbiterium oraz nad przedsionkiem i dzwonnicą, wybudowanymi łącznie).

Z tego względu jest jedyną trzynastokopułową cerkwią prawosławną w granicach Polski oraz jedną z dwóch (Finlandia) na świecie. Kopuły, wraz z dzwonnicą, ozdobione są krzyżami. e wnętrzu świątyni uwagę zwraca dwurzędowy ikonostas wykonany z drewna dębowego z pozłoceniami. Ikony zostały napisane przez petersburskiego ikonografa Siłajewa; on też jest autorem wizerunków Świętych, znajdujących się w części ołtarzowej prezbiterium, które zostały oprawione w dębowe impregnowane drewno i zagruntowane na ciemny matowy brąz. W cerkwi znajdują się też cztery starsze ikony z przełomu XVIII i XIX w., a także ołtarzowy krzyż z I poł. XIX w.

W C

W

of the Theotokos was closed. However, already in 1921 the pastoral activity in the church in Hrubieszow was resumed. After its reactivation, since 1924 the parish of the Dormition of the Theotokos in Hrubieszow became the seat of the dean. After the World War II the parish network of the Orthodox Church in Lubelskie Voivodship ceased to exist almost completely. After the deportation actions, and above all the “Wisla” action, the church in Hrubieszow was abandoned but in 1951 resumed its functioning and since then has been open continuously. ore extensive renovations in the church the Dormition of the Theotokos in Hrubieszow were done at the end of the 50s of the XX century, however the church underwent a major overhaul at the beginning of the XXI century. The choir, the coating of the domes, fence and some of the icons inside were renewed. he church in Hrubieszow represents Byzantine-Russian style, it is an oriented, tree-section church. Comparing to other churches of Chelm region from the second half of the XIX century it distinguish itself owing to its monumentality and the number of the domes – it is the only one which has thirteen of them (over the nave and presbytery and over the vestibule and bell tower, built in together). Consequently, it is the only Orthodox church with thirteen domes within the borders of Poland and one of two (Finland) in the world. The domes together with the bell tower are ornamented with crosses. nside the church a double-row iconostasis made of oak tree with gold-plating attracts your attention. The icons were written by an iconographer Silajew from Petersburg; he is also the author of the images of the Saints who are in the altar part of the presbytery which were framed in impregnated, oak wood and primed with dark matt bronze.

There are also four older icons from the turn of the XVIII and XIX century, and also an altar cross from the first half of the XIX century.

M T

I

PROJEKT „WSCHODNIOSŁOWIAŃSKIE DZIEDZICTWO KULTUROWE — KONSERWACJA, RENOWACJA, DIGITALIZACJA ZABYTKOWYCH CERKWI”, REALIZOWANY DZIĘKI ŚRODKOM MF EOG 2009-2014 ORAZ ŚRODKOM KRAJOWYM W RAMACH PROGRAMU „KONSERWACJA I REWITALIZACJA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO” Dzięki projektowi w cerkwi pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny w Hrubieszowie wykonano następujące prace: remont elewacji dzwonnicy remont dachu dzwonnicy konserwację polichromii wewnętrznej i zewnętrznej remont schodów, posadzek, stolarki okiennej i drzwiowej remont instalacji elektrycznych i teletechnicznych Cerkiew pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny w Hrubieszowie należy do dekanatu zamojskiego Prawosławnej Diecezji Lubelsko-Chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego

Hrubieszów

PROJECT „EASTSLAVONIC CULTURAL HERITAGE — PRESERVATION, RESTORATION, DIGITALIZATION OF HISTORIC ORTHODOX CHURCHES” ACCOMPLISHED OWING TO EEA GRANTS 2009-2014 AND POLISH FUNDS WITHIN THE PROGRAMME „PRESERVATION AND REVITALIZATION OF THE CULTURAL HERITAGE” Owing to the project, the following works were done in the church of the Dormition of the Theotokos in Hrubieszow: renovation of the elevation of the bell tower renovation of the interior and exterior polychrome renovation of the roof of the bell tower renovation of the stairs, floors, window and door frames renovation of electric and teletechnical installations The church of the Dormition of the Theotokos in Hrubieszow belongs to Zamosc Decanate of the Orthodox Lublin-Chelm Diocese of the Polish Autocephalous Orthodox Church

Świątynia mieści się przy ul. 3 Maja

The church is located at 3 May Street

Jest wpisana do rejestru zabytków

The church is included in the registry of monuments

ŚWIĘTAP ARAFIALNE (kalendarz juliański/kalendarz gregoriański) Turkowickiej Ikony Matki Bożej – pierwsza niedziela po 2/15 VII Zaśnięcia Bogurodzicy – 15/28 VIII

PARISH FEASTS ( Julian/Gregorian calendar) Icon of God’s Mother of Turkowice — the first Sunday after 2/15 VII The Dormition of the Theotokos — 15/28 VIII

Stan polichromii wewnętrznych hrubieszowskiej cerkwi pw. Zaśnięcia Bogurodzicy przed remontem

Hrubieszowska cerkiew pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny jest najbardziej okazałym obiektem prawosławnej architektury sakralnej w naszym kraju. Wyróżnia się trzynastoma kopułami oraz pięknem ikonografii, zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz tej świątyni. Od dawna swą wyjątkowością przyciąga uwagę licznych gości odwiedzających Hrubieszów.

The church of the Dormition of the Theotokos is the grandest building of sacral Orthodox architecture in our country. It distinguishes itself with thirteen domes and the beauty of iconography, both inside and outside the church. It has been attracting many guests visiting Hrubieszow with its uniqueness for a long time.

Budowana w latach 1868-1875, cerkiew wpisała się w panoramę miasta Hrubieszów, a teraz gdy została odrestaurowana, jest dla społeczności prawosławnej powodem do szczególnej dumy. Po długim okresie trudnych doświadczeń historycznych, spośród których szczególnie bolesne były lata okupacji niemieckiej, akcja wysiedleńcza społeczności prawosławnej w 1945 roku, a następnie akcja „Wisła”, w wyniku których w Hrubieszowie prawie zaniknęła społeczność prawosławna, przepiękna hrubieszowska cerkiew zaczęła popadać w ruinę.

Dopiero w latach siedemdziesiątych XX wieku św. pamięci metropolita Bazyli (Doroszkiewicz), ówczesny zwierzchnik Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego stał się inicjatorem zabezpieczenia tego obiektu sakralnego.

Built in the years from 1868 to 1875, the church has become an integral part of Hrubieszow’s cityscape, and now when it has been renovated, it is the reason of particular pride for the Orthodox community. After a long period of difficult historic experiences, the most painful of which were the years of German occupation, deportation of the Orthodox community in 1945 and then the “Wisla” action which resulted in the disappearance of almost half of the Orthodox community, the beautiful church from Hrubieszow started to fall into ruin. Not earlier than in the 70s of the XX century, the late Metropolitan Bazyli (Doroszkiewicz), the superior of the Polish Orthodox Church at that time, became the initiator of securing this sacral building.

Od tego czasu aż do dzisiaj trwały prace remontowe, mające na celu przywrócenie do pierwotnej świetności tej wspaniałej świątyni. Udało się to urzeczywistnić, dzięki realizacji projektu „Wschodniosłowiańskie dziedzictwo kulturowe – konserwacja, renowacja, digitalizacja zabytkowych cerkwi”. Warto zwrócić uwagę, że trzynaście kopuł cerkiewnych, jakie wieńczą hrubieszowską cerkiew, symbolizuje istotną dla chrześcijaństwa prawdę o Chrystusie – najwyższym Arcykapłanie oraz dwunastu Apostołach, będących duchowymi filarami Kościoła. Święci przedstawieni na malowidłach ściennych na zewnątrz cerkwi zapraszają wszystkich przychodzących do wejścia do środka tej świątyni, by kontemplować na freskach obecność Boga w Trójcy Przenajświętszych Osób w dziejach zbawienia.

The renovation works have lasted till today with the aim to restore the original glory of this magnificent church. It was possible to make it happen owing to the accomplishment of the project “Eastslavonic cultural heritage – conservation, restoration, digitalisation of historic Orthodox churches”. It is worth to note that thirteen domes which are at the top of the church in Hrubieszow symbolize the truth significant for the Christianity about Christ – the highest Archpriest as well as twelve Apostles who are the spiritual keystones of the Church. The Saints presented on the walls outside the church invite all the visitors to enter it in order to contemplate on the frescos the presence of God in the Trinity of the Most Holy Persons in the history of salvation.

Radując się z zakończenia, tak ważnego, kolejnego etapu remontu hrubieszowskiej zabytkowej cerkwi pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny, pragnę wyrazić serdeczne podziękowania panu Grzegorzowi Szwedowi, Prezesowi naszej diecezjalnej Fundacji Dialog Narodów oraz jego współpracownikom za przygotowanie i koordynację dzieła ratowania tego unikalnego obiektu cerkiewnego. Jestem przekonany, że lokalne Władze samorządowe, a także liczne grono turystów, będą podziwiać piękno cerkiewnej architektury, a być może również zainteresują się tradycją religijną i kulturową chrześcijaństwa wschodniego.

Rejoicing with the end of such a significant further stage of the renovation of the historic church of the Dormition of the Theotokos from Hrubieszow, I would like to express my kindest thankfulness to Mr Grzegorz Szwed, the President of the Foundation of our Diocese The Dialogue of The Nations as well as his co-workers for preparing and coordinating the act of preserving this unique church. I believe that the local council authorities and a numerous group of tourists will admire the beauty of the church architecture and perhaps will also get interested in the religious and cultural tradition of the eastern Christianity.

ABEL — PRAWOSŁAWNY ARCYBISKUP LUBELSKI I CHEŁMSKI

ABEL — ARCHBISHOP OF THE ORTHODOX LUBLIN-CHEŁM DIOCESE

Wsparcie udzielone z funduszy EOG, pochodzących z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii oraz środków krajowych Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Grants and co-financed by the Polish funds