Cerkiew prawosławna w Tomaszowie Lubelskim

CERKIEW PRAWOSŁAWNA PW. ŚW. MIKOŁAJA CUDOTWÓRCY W TOMASZOWIE LUBELSKIM THE ORTHODOX CHURCH OF ST NICHOLAS THE MIRACLE WORKER IN TOMASZOW LUBELSKI

CERKIEW PRAWOSŁAWNA PW. ŚW. MIKOŁAJA CUDOTWÓRCY

THE ORTHODOX CHURCH OF ST NICHOLAS THE MIRACLE WORKER

O

P

C

T

I

T

becna cerkiew pw. św. Mikołaja Cudotwórcy w Tomaszowie Lubelskim została zbudowana w stylu bizantyńsko-rosyjskim pod koniec XIX w., aczkolwiek pierwsze udokumentowane wzmianki o istnieniu prawosławia na tych terenach wymieniają rok 1531 (świadczą o tym dokumenty podatkowe wspominające cerkiew parafialną św. Michała Archanioła usytuowaną na przedmieściu Rogóźna). Wiadomo także, że w poł. XVII w. w Tomaszowie funkcjonowały trzy cerkwie: św. Jerzego (położona przy ul. Świętojurskiej zamykająca ul. Starocerkiewną), Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny (usytuowana na Przedmieściu Szczebrzeskim) oraz św. Mikołaja Biskupa (położona na przedmieściu Lwowskim). erkiew św. Mikołaja Cudotwórcy została wzniesiona przez ks. Iwana Gurkowicza na ziemi otrzymanej od Jana Ossolińskiego i Mateusza Leśniewskiego. W latach 1689-1789 cerkiew funkcjonowała jako świątynia parafialna – do momentu jej zawładnięcia przez unitów. W tej sytuacji cerkiew św. Mikołaja stała się filią unickiej cerkwi św. Jerzego. W 1875 r., w konsekwencji powrotu unitów na łono Kościoła Prawosławnego, parafia w Tomaszowie Lubelskim powróciła do swojego macierzystego Prawosławia. Po 10 latach opracowany został projekt nowej, współcześnie istniejącej świątyni. Cerkiew zbudowano z funduszy państwowych, a konsekrowano w 1890 r.

Obiekt służył niemal 3 tys. wiernych. Życie duchowe i parafialne rozwijało się dynamicznie, o czym świadczy działające w tym czasie przy cerkwi bractwo św. Jerzego. wojna światowa nie zaszkodziła kondycji tomaszowskiej świątyni. Łaskawe dla cerkwi okazało się też międzywojnie.

resent church of St Nicholas the Miracle Worker in Tomaszow Lubelski was built in the Byzantine-Russian style at the end of the XIX century, however, the first documented notices about the Orthodoxy in these regions mention the year 1531 (tax documents refer to the Orthodox parish church of St Archangel Michael located in the suburbs of Rogozno). It is also known that in the middle of the XVII century there were three churches in Tomaszow: of St George (located in Swietoruska and Starocerkiewna Street), of the Dormition of the Theotokos (situated at Przedmiescie Szczebrzeskie) and of St Nicholas the Bishop (located at Przedmiescie Lwowskie). he church of St Nicholas the Miracle Worker was built by the priest Ivan Gurkowicz on the land received from John Ossolinski and Mathew Lesniewski. During the years from 1689 till 1789 the church was a parish church until its seizure by the Uniats. Then, the church of St Nicholas the Miracle Worker became a branch of the Uniate church of St George. In 1875, as a result of return Uniates to the bosom of the Orthodox Church, the parish in Tomaszow Lubelski returned to its home Orthodoxy. After 10 years, a project of a new, present church was designed. The construction of the church was financed with State funds and it was consecrated in 1890. The church served to almost 3 thousand faithful. The spiritual and parish life was developing quite dynamically as evidenced by the fellowship of St George which was active within the church at that time. he I World War didn’t make any harm to the condition of the church from Tomaszow. Also, the interwar period turned out

Wnętrze cerkwi pw. św. Mikołaja Cudotwórcy w Tomaszowie Lubelskim przed renowacją

W 1923 r. cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy w Tomaszowie była jedną z 12 czynnych świątyń prawosławnych w powiecie. Równie łagodnie z cerkwią i samą parafią „obeszła się” II wojna światowa, nie powodując większych strat. ragiczny okazał się natomiast okres powojenny.

Zwłaszcza akcja „Wisła”, a wcześniej masowe przesiedlenie autochtonów prawosławnych na tereny Sowieckiej Ukrainy w 1945 r. zaznaczyła się w historii parafii dramatycznie. Po tej tragedii ludności, działalność duszpasterska w cerkwi w Tomaszowie została przerwana. Porzucona świątynia, początkowo została zaadaptowana na magazyn spółdzielczy; przez pewien czas mieścił się w niej także szalet. rzywrócenie w świątyni życia religijnego nastąpiło dopiero w 1957 r. Zdewastowana cerkiew staje się ponownie świątynią parafialną. ierwszy znaczący remont obiektu miał miejsce w latach 1983-1985. Z początkiem XXI w. cerkiew w Tomaszowie poddana została generalnej renowacji. Wyremontowano dach z pięcioma kopułami, dokonano remontu tynków elewacji wież. Ostatni projekt inwestycyjny z lat 2014-2016 pozwolił na dokończenie niezbędnych prac renowacyjnych. omaszowska cerkiew została wzniesiona w stylu eklektycznym. Łączy w sobie elementy późnego klasycyzmu ze stylem bizantyńsko-rosyjskim, wypracowanym przez Konstantina Thona. Cerkiew jest budowlą krzyżowo-kopułową, dziewięciopolową. Całość zwieńczona jest pięcioma ośmiobocznymi latarniami (wykończonymi namiotowymi dachami), usytuowanymi nad polami między ramionami krzyża oraz w jego centralnej części. Świątynia ma charakter trójdzielny: nawa główna zakończona jest ołtarzem zamkniętym półkolistą absydą, przedsionek wzniesiony został na planie prostokąta. Ikonostas dla cerkwi w Tomaszowie powstał w pracowni moskiewskiego artysty Kuźmy Morozowa.

to be harmless for the church. In 1923, the church of St Nicholas the Miracle Worker in Tomaszow was one of 12 active Orthodox churches in the county. The II World War treated the church and the parish itself benignly, too, not causing considerable losses. he post-war period turned out to be tragic in the history of the parish. Especially the “Wisla” action and the earlier mass resettlements of indigenous Orthodox on the lands on Soviet Ukraine in 1945 marked in the history of the parish dramatically. After the tragedy, pastoral activity in the church in Tomaszow was interrupted. Abandoned temple, was adapted into a storeroom, it was even a public chelet for a some time. Restoration of the temple to religious life took place only in 1957. Devastated church starts functioning again as a parish church. he first significant renovation of the church took place in the years from 1983 to 1985. At the beginning of the XXI century the church in Tomaszow undergoes an overall restoration. The roof together with five domes was renovated, the renovation of the elevation plasters of the towers was made. The last investment project from 2014 till 2016 allowed to complete necessary renovation works. he church in Tomaszow was constructed in an eclectic style. It combines the elements of the late Classicism with the Byzantine-Russian style, developed by Konstantin Thon.

The church is a cross-dome building based on a four-column structure. It is surmounted with five octagonal lanterns (with tent-like roofs) placed above the spaces between the arms of the cross and in its central part. The church has a three section structure: there is an altar closed by a semicircular apse at the end of the main nave, the vestibule was constructed on a rectangular plan. The iconostasis was made for the church in Tomaszow in the atelier of Kuzma Morozow – an artist from Moscow.

T

T

P P

T

T

T

PROJEKT „WSCHODNIOSŁOWIAŃSKIE DZIEDZICTWO KULTUROWE — KONSERWACJA, RENOWACJA, DIGITALIZACJA ZABYTKOWYCH CERKWI”, REALIZOWANY DZIĘKI ŚRODKOM MF EOG 2009-2014 ORAZ ŚRODKOM KRAJOWYM W RAMACH PROGRAMU „KONSERWACJA I REWITALIZACJA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO” Dzięki projektowi w cerkwi pw. św. Mikołaja Cudotwórcy w Tomaszowie Lubelskim wykonano następujące prace: izolację pionową i poziomą remont elewacji wymianę stolarki remont ścian wewnętrznych konserwację wnętrza: latarni kopuły głównej oraz sklepienia prezbiterium Cerkiew pw. św. Mikołaja Cudotwórcy w Tomaszowie Lubelskim należy do dekanatu zamojskiego Prawosławnej Diecezji Lubelsko-Chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego

„EASTSLAVONIC CULTURAL HERITAGE — PRESERVATION, RESTORATION, DIGITALIZATION OF HISTORIC ORTHODOX CHURCHES” ACCOMPLISHED OWING TO EEA GRANTS 2009-2014 AND POLISH FUNDS WITHIN THE PROGRAMME „PRESERVATION AND REVITALIZATION OF THE CULTURAL HERITAGE” Owing to the project, the following works were done in the church of St Nicholas the Miracle Worker in Tomaszow Lubelski: vertical and horizontal isolation of the church renovation of the elevation replacement of the woodwork renovation of interior walls maintenance of the interior: the lantern of the main dome and the coping of the presbytery The church of St Nicholas the Miracle Worker in Tomaszow Lubelski belongs to Zamosc Decanate of the Orthodox Lublin-Chelm Diocese of the Polish Autocephalous Orthodox Church

Świątynia mieści się przy Rynku 13

The church is located at Rynek 13

Jest wpisana do rejestru zabytków

The church is included in the registry of monuments

ŚWIĘTOP ARAFIALNE (kalendarz juliański/kalendarz gregoriański) Św. Mikołaja Cudotwórcy — 9/22 V oraz 6/19 XII

Tomaszów Lubelski

PROJECT

PARISH FEAST ( Julian/Gregorian calendar) the feast of St Nicholas the Miracle Worker — 9/22 V and 6/19 XII

Portal cerkwi pw. św. Mikołaja Cudotwórcy w Tomaszowie Lubelskim przed renowacją

Mury cerkwi pw. św. Mikołaja Cudotwórcy w Tomaszowie Lubelskim przed renowacją

Zabytkowa cerkiew pw. św. Mikołaja Cudotwórcy, zlokalizowana w centrum Tomaszowa Lubelskiego, jest spadkobierczynią historycznych obiektów cerkiewnych w tym mieście, po których obecnie pozostały jedynie pamiątkowe krzyże, bądź nazwy ulic. Cerkiew ta, jako jedyna, pozostała na terenie obecnego powiatu tomaszowskiego, po tragicznej akcji burzenia cerkwi prawosławnych w 1938 roku.

The monumental church of St Nicholas the Miracle Worker located in the centre of Tomaszow Lubelski is the heir of historic Orthodox church buildings in this city, of which only the crosses or the names of the streets are left nowadays. As the only one, this church was left on the area of the present Tomaszow county after the tragic action of demolishing Orthodox churches in 1938.

Obecnie jesteśmy świadkami przywrócenia życia liturgicznego w Tomaszowie Lubelskim. Nasza cerkiew ponownie zajaśniała pięknem.

Odrestaurowany zewnętrznie Dom Boży budzi nową nadzieję na obecność prawosławia w Tomaszowie Lubelskim. To wielkie dzieło skłania do wdzięczności, przede wszystkim Bogu w Trójcy Przenajświętszych Osób, którego wysławiamy w hymnach i pieśniach liturgicznych. Jestem przekonany, że dzięki modlitewnemu wstawiennictwu niebiańskiego patrona tej świątyni, a mianowicie św. Mikołaja Cudotwórcy oraz życzliwemu wsparciu wielu ludzi dobrej woli, udało się ocalić tę piękną zabytkową cerkiew w Tomaszowie Lubelskim. Dla naszej, jakże małej współcześnie, społeczności prawosławnej – jest to wydarzenie cudowne, które, jak ufam, znajdzie swą kontynuację w niezbędnym remoncie również wnętrza świątyni.

Nowadays, we are witnessing the restoration of the liturgical life in Tomaszow Lubelski. Our church has lit up with its beauty again. Renovated from the outside, this House of God gives a new hope for the presence of the Orthodoxy in Tomaszow Lubelski. This great creation prompts us to be thankful to God in the Trinity of the Most Holy Persons, who we glorify in hymns and liturgical songs. I believe that restoration this beautiful historic church in Tomaszow Lubelski was possible only thanks to the intercession of the heavenly patron of this church – St Nicholas the Miracle Worker and goodhearted support of many people of good will. It is a wonderful event for our present small Orthodox community which, I believe, will be continued in an indispensable renovation of the interior of the church.

Wszystkim tym, którzy zaangażowani byli w realizację projektu „Wschodniosłowiańskie dziedzictwo kulturowe – konserwacja, renowacja, digitalizacja zabytkowych cerkwi” chciałbym z całego serca podziękować. Mam również świadomość, że przywrócenie do świetności tomaszowskiej cerkwi nie byłoby możliwe bez profesjonalnego zaangażowania i koordynacji prac w ramach projektu, jakie podejmowane były przez Fundację Dialog Narodów.

I would like to thank with all my heart to all those who have been engaged in accomplishing the project “Eastslavonic cultural heritage – conservation, restoration, digitalisation of historic Orthodox churches”. I am also aware that restoring the glory of the church from Tomaszow Lubelski would not have been possible without the professional engagement and the coordination of works within the project which were undertaken by the Foundation The Dialogue of the Nations.

Jestem w pełni przekonany, że zakończony remont zabytkowej cerkwi św. Mikołaja Cudotwórcy w Tomaszowie Lubelskim będzie nowym bodźcem dla duchowej aktywności w dziele odbudowy Kościoła prawosławnego na ziemi naszych przodków, która została uświęcona krwią prawosławnych wyznawców i męczenników.

I am fully convinced that the accomplished renovation of the historic church of St Nicholas the Miracle Worker in Tomaszow Lubelski will be an incentive for the spiritual activity to reconstruct the Orthodox Church on the land of our ancestors which was consecrated with the blood of the Orthodox believers and martyrs.

ABEL — PRAWOSŁAWNY ARCYBISKUP LUBELSKI I CHEŁMSKI

ABEL — ARCHBISHOP OF THE ORTHODOX LUBLIN-CHEŁM DIOCESE

Wsparcie udzielone z funduszy EOG, pochodzących z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii oraz środków krajowych Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Grants and co-financed by the Polish funds