Żywienie kotek i suk ciężarnych
Wet w Praktyce 76-81, 4/2010
Żywienie kotek i suk ciężarnych. Sybilla Berwid-Wójtowicz dietoprofilaktyka@wp.pl dietoprofilaktyka.bloog.pl www.dietoprofilaktyka.pl Przygotowanie i prowadzenie ciąży u zwierząt towarzyszących to ważny temat szczególnie gdy mamy do czynienia z osobnikami hodowlanymi. Prawidłowe podejście do samic przeznaczonych do hodowli zapewnia jednoznaczne korzyści prestiżowe i majątkowe hodowcy oraz prowadzącemu samicę lekarzowi weterynarii. Należy podkreślid fakt, że zindywidualizowane żywienie obok założeo genetycznych to jeden z kluczowych warunków gwarantujących sukces hodowlany. Słowa kluczowe: kotki, suki, żywienie w ciąży, pies/ kot rozród Preparation and care of an animal during gestation is an important topic especially when we discuss breeding success of pedigree pets. Proper care of pedigree bitches and queens bring benefits both to the breeder and to the veterinary physician. It is stressed on targeted nutrition both with inherited genetic features as the key factors maintaining reproduction success. Key words: queen, bitch, nutrition during gestation, dog / cat reproduction
Kondycja samicy przeznaczonej do rozrodu Ważnym aspektem podczas rozmnażania, jest dostosowanie żywienia do indywidualnych potrzeb zwierzęcia. Na zapotrzebowanie wpływa wiele czynników środowiskowych (aktywnośd, sposób utrzymania, wielkośd zwierzęcia), a także cech wrodzonych (1). Uwzględniając wszystkie te czynniki należy odpowiednio kalkulowad codzienną dietę. Samica przeznaczona do rozrodu musi byd zwierzęciem zdrowym, regularnie odrobaczanym i szczepionym. Przy przygotowaniu do rozrodu należy przebadad zwierzę i wykluczyd choroby, które mogą mied bezpośrednie przełożenie na komplikacje ciąży, poronienia a nawet zagrożenie życia ciężarnej samicy. Należy też przeprowadzid szczegółową rozmowę z właścicielem odnośnie dokładnego żywienia samicy i przewidywanego żywienia uzupełniającego potomstwa. Należy przestrzec przed bezpośrednimi kontaktami z nieznanymi zwierzętami, jedzenia surowych produktów pochodzenia zwierzęcego, zakażeniem pasożytami i bakteryjnymi oraz zatruciami toksynami pleśni, które mogą byd obecne w pokarmie. Podczas żywienia kompletnym pokarmem
Sybilla Berwid-Wójtowicz (www.dietoprofilaktyka.pl)
Page 1
Żywienie kotek i suk ciężarnych
Wet w Praktyce 76-81, 4/2010
komercyjnym ryzyko tego typu zagrożeo jest zminimalizowane, o ile pokarm jest prawidłowo przechowywany (zarówno podczas magazynowania w sklepie, jak i u właściciela). Do rozmnażania należy dopuszczad tylko zwierzęta odpowiednio odżywione (o BCS 3/5) i klinicznie zdrowe. Efekt niedożywienia może się nie manifestowad do momentu porodu, dlatego nie należy ryzykowad. Najczęstsze skutki niedożywienia, które zaważają na sukcesie hodowlanym, a są następstwem nieprawidłowego żywienia samicy zebrano w tabeli 1. Należy zwrócid uwagę na fakt, że chude samice (BCS 2/5), mogą byd dopuszczane do rozrodu w wyjątkowych przypadkach w celach niehodowlanych (2). Z kolei samice otyłe mają słabszą owulację, uzyskują niższe liczebnie mioty, a później mają niewystarczającą produkcję mleka. Otyłośd może też mied wpływ na tzw. ciche ruje u suk, na przedłużający się okres międzyrujowy oraz anestrus. Dlatego samice z nadwagą powinny zostad poddane skutecznemu odchudzaniu przed zajściem w ciążę. Dotyczy to także samic kotek u których otyłośd może powodowad znaczne komplikacje okołoporodowe.
Przygotowanie do krycia U suk zaleca się zastosowanie „flaszingu”, tzn. zwiększenie zalecanej dawki dziennej pokarmu o 5-10% ponad potrzeby bytowe w trakcie fazy proestrus, a następnie redukcja do dawki bytowej po kryciu. Celem tego zabiegu jest optymalizacja warunków zapłodnienia i wielkości miotu (3). Uważa się, że nie jest to konieczne gdy suka jest w odpowiedniej kondycji (4). Podczas fazy estrus zaleca się stosowanie standardowych karm bytowych dopasowanych do wieku, wielkości i aktywności suki. W przypadku suk chudych należy stosowad karmy o zwiększonej kaloryczności i gęstości kalorycznej, aby wspomóc nabranie ciała. W fazie estrus suki mogą odmawiad pokarmu lub nawet wymiotowad, dlatego zaleca się karmienie małymi porcjami w mniejszych odstępach czasu, oraz nie karmienie bezpośrednio przed i po kryciu (5). Ważnym elementem jest utrzymanie prawidłowej masy ciała suki, ponieważ po porodzie będzie ona ważyd tylko 5-10% więcej niż przed ciążą i nie powinna stracid więcej niż 5% swojej masy ciała podczas pierwszego miesiąca karmienia. U kotek, gdy masa ciała zdecydowanie odbiega od normy (BCS <2/5 i >4/5) należy opóźnid krycie i zalecid postępowanie odżywianie lub odchudzenie. Niedożywienie u kotek jest przyczyną braku zapłodnienia, utraty ciąży czy małych niedożywionych kociąt. Źle odżywiona kotka ma znacząco niższą laktację. W trakcie rui kotka może w ogóle odmawiad jedzenia lub jeśd bardzo mało. Dlatego aby zapewnid optymalne odżywienie i uniknąd utraty masy ciała należy podawad małe porcje wysokokalorycznego i smakowitego pokarmu. Należy podkreślid, że kotki hodowlane mają znacząco wyższe potrzeby energetyczne niż koty poddane zabiegowi sterylizacji. W przeciwieostwie do suk, kotka podczas ciąży nabiera masy ciała linearnie, a odłożone zapasy tłuszczu podczas ciąży służą za źródło energii podczas karmienia, co pomaga równie proporcjonalnie zmniejszyd masę ciała po urodzeniu kociąt. (6).
Sybilla Berwid-Wójtowicz (www.dietoprofilaktyka.pl)
Page 2
Żywienie kotek i suk ciężarnych
Czynnik Niedożywienie
Otyłośd
Niedobory w wyniku nieprawidłowego żywienia* Niedobór białka (zarówno Podawanie niskiej jakości odpadów jakościowy jak i ilościowy) pochodzenia zwierzęcego zamiast mięsa; podawanie karm komercyjnych o małej zawartości wysokowartościowego białka zwierzęcego Dieta bez lub Karmienie czystym mięsem lub niskowęglowodanowa podawanie mało homogennego pokarmu z którego suka łatwo wybiera głównie mięso Niedobór cynku Brak odpowiedniej suplementacji diety w żywieniu domowym Niedobór żelaza Brak odpowiedniej suplementacji diety w żywieniu domowym. Stosowanie niskiej jakości pokarmów komercyjnych. Zaburzenia wchłaniania. Niedobór piridoksyny i Nadmiar tłuszczu w diecie. Brak biotyny odpowiedniej suplementacji diety w żywieniu domowym. Stosowanie niskiej jakości pokarmów komercyjnych. Zaburzenia równowagi flory jelitowej. Hiperwitaminoza A Brak odpowiedniej suplementacji diety w żywieniu domowym. Podawanie dużych ilości podrobów (szczególnie wątroby zwierzęcej) oraz niskiej jakości pokarmu wilgotnego (tzw. konserw). Hiperwitaminoza D Brak odpowiedniej suplementacji diety w żywieniu domowym. Podawanie nieprawidłowo zbilansowanych suplementów wapniowych, przy jednoczesnym stosowaniu karm komercyjnych.
Wet w Praktyce 76-81, 4/2010
Konsekwencje zdrowotne i w rozrodzie Mniejszy miot Niska masa urodzeniowa Zwiększona śmiertelnośd płodów i umieralnośd noworodków Obniżona wydajnośd mleczna Obniżona odpornośd szczeniąt i gorsza odpowiedź na szczepienia Obniżona płodnośd Spadek masy ciała i wyłysienia u suki Obniżona owulacja Spadek płodności Ciche ruje Przedłużający się okres między rujowy Anestrus Mniejsze mioty Niska masa urodzeniowa Zwiększona zachorowalnośd i noworodków Obniżona odpornośd noworodków
umieralnośd
Niska masa urodzeniowa Zwiększona zachorowalnośd i umieralnośd noworodków Wyższa liczba martwych porodów Resorpcja płodów Mniejsze mioty Obniżona odpornośd szczeniąt i gorsza odpowiedź na szczepienia
Obniżona odpornośd szczeniąt i gorsza odpowiedź na szczepienia
Wrodzone wady Mniejsze mioty
Zwapnienie tkanek miękkich
Tabela 1. Wpływ nieprawidłowego żywienia na wyniki reprodukcyjne i zdrowie suk hodowlanych (na podstawie poz.1; zmodyfikowano i uzupełniono). * Podczas stosowania odpowiednich ilości wysokiej jakości karm komercyjnych zdarzają się bardzo rzadko
Sybilla Berwid-Wójtowicz (www.dietoprofilaktyka.pl)
Page 3
Żywienie kotek i suk ciężarnych
Wet w Praktyce 76-81, 4/2010
Żywienie samic ciężarnych Ciąża u psów trwa średnio 63 dni i zazwyczaj jest dzielona na 21-dniowe trymestry. Odpowiednio karmiona suka przybiera na masie ciała około 15-25% swojej wyjściowej masy ciała. Po porodzie jej masa powinna byd tylko o 5-10% wyższa od masy przed porodem. Jeżeli pozostały nadmiar przekracza te 10% może mied to negatywny wpływ na opiekę nad szczeniętami. Nieprawidłowe żywienie suki zarówno dotyczące nadmiaru jak i niedoboru składników żywieniowych ma ogromny wpływ na przebieg ciąży i laktację. Podawany pokarm powinien charakteryzowad się wysoką strawnością. Należy pamiętad o tym, że pokarm przygotowywany w domu ma około 15% niższą strawnośd i charakteryzuje się dużym rozproszeniem energetycznym. Proporcje takiego „domowego” pokarmu są zawsze 3-4 razy większe niż komercyjnego pokarmu suchego, co jest bardzo niekorzystne dla samicy w ciąży i zniechęca ją do pobierania odpowiednich dawek pokarmu, prowadząc do niedoborów. W tabeli 2 przedstawiono typowe zapotrzebowanie na energię suki ciężarnej. Wzrost energii należy dopiero wprowadzid w połowie II trymestru (5 tydzieo), ponieważ pod jego koniec potrzeby energetyczne znacznie zwiększają się. Wcześniejsze stopniowe zwiększenie ilości pokarmu wyrówna się, gdy w ostatnim tygodniu w wyniku wypełnienia jamy brzusznej suka będzie słabiej jadła. Trymestr
Tydzieo ciąży 1-3 4-5 6-8 9
Suka 5kg
I 450 II 550 III 620 Okres 530 okołoporodowy Tabela 2. Zapotrzebowanie na energię (kcal) u (zmodyfikowane 7).
Suka 15kg
Suka 35kg
Suka 60kg
1,000 1,300 1,500 1,300
1,900 2,500 3,150 2,500
2,850 3,920 5,000 3,920
suki podczas ciąży zależnie od jej masy ciała
Wybierając dietę bez lub niskowęglowodanową (diety surowe, tzw. „barf”) należy się liczyd z powikłaniami w postaci utraty masy ciała suki, obniżona masa urodzeniowa i przeżywalnośd szczeniąt, obniżone pobranie pokarmu oraz martwe urodzenia. Ponieważ ponad 50% energii na potrzebnej na rozwój płodów jest dostarczane w postaci glukozy, pod koniec ciąży suki mają wysokie zapotrzebowanie na łatwostrawne źródła cukru. Podawanie diety bez lub niskowęglowodanowej zwiększa ryzyko hipoglikemii i ketozy w ostatnich tygodniach ciąży, a poziom laktozy w mleku suki spada do 40% w trakcie laktacji (8). Dostarczenie przynajmniej 20% energii strawnej z węglowodanów pozwala uniknąd negatywnych skutków diety niskowęglowodanowej (9). W ciągu ostatnich 35 dni ciąży zapotrzebowanie na wapo i fosfor wzrasta o 60% i jest to związane z szybkim wzrostem układu kostnego płodów. Nadmierne pobieranie wapnia w postaci suplementów czy źle zbilansowanej karmie, może obniżyd aktywnośd przytarczyc (10) i zwiększyd predyspozycje suki do tężyczki okołoporodowej czy w okresie laktacji (11). Dlatego, nie powinno się podawad nadmiaru wapnia w ciąży (0,75 do 1,5% suchej masy karmy), a stosunek zawierad się między 1,1-1,5:1. Sybilla Berwid-Wójtowicz (www.dietoprofilaktyka.pl)
Page 4
Żywienie kotek i suk ciężarnych
Wet w Praktyce 76-81, 4/2010
Należy zwrócid też uwagę czy dieta suki jest wzbogacona w dostępne źródło cynku i żelaza, ponieważ niedobory tych mikroskładników będą miały wpływ na wielkośd miotu i przeżywalnośd szczeniąt (12). Innym niezbędnym składnikiem diety jest uzupełnianie niezbędnych kwasów tłuszczowych, szczególnie tych długołaocuchowych – kwasu dokozaheksaenowego (DHA), które mają wpływ na prawidłowy rozwój układu nerwowego szczeniąt (13). U kotki wskazówką udanego krycia jest stopniowe przybieranie na masie aż do porodu. Przeciętnie ciąża trwa między 63-65 dni (odstępstwa 58 do 70dni). W przeciwieostwie do większości gatunków kotka nie przybiera na masie skokowo. Wczesne przybranie na masie jest związane z tworzeniem rezerw tłuszczowych, później wykorzystywanych podczas laktacji. W okresie ciąży u kotki obserwuje się dwa razy spadek spożycia i masy ciała. Pierwszy ma miejsce około 2 tygodnie po zapłodnieniu i jest związany z implantacją zarodków. Następnie zapotrzebowanie na energię wzrasta i osiąga swój szczyt pomiędzy 6-7 tygodniem ciąży (nawet do 70% tabela. 3). Drugi spadek pobierania pokarmu i masy ciała ma miejsce w ostatnim tygodniu przed porodem. Podawanie pokarmów o wyższej koncentracji energetycznej jest pomocne w utrzymaniu kotki w dobrej kondycji na tydzieo przed porodem, gdy jest znaczne wypełnienie jamy brzusznej. Średni wzrost masy ciała podczas ciąży to około 40% masy ciała przed kryciem (około 900 do 1200 g waży przeciętnej wielkości miot) i da się opisad wzorem ( 6): Wzrost masy ciała kotki (g)= 888,9 + (106,5)n (gdzie n = ilość kociąt) Podczas porodu kotka redukuje tylko 40% nabytej masy ciała. Reszta jest niezbędna dla utrzymania prawidłowej laktacji (14). Tydzieo ciąży 1-2 3-6 6-8 9
kotka 3 kg
kotka 4 kg
kotka 6 kg
kotka 8 kg
270 300 330 300
360 400 440 400
540 600 660 600
720 800 880 800
Okres okołoporodowy Tabela. 3. Zapotrzebowanie na energię (kcal) u kotki podczas ciąży zależnie od jej masy ciała (zmodyfikowane 1).
Najnowsze badania jednoznacznie wskazuję, że dieta kotki ciężarnej powinna byd bogata w dostępne wysokiej jakości tłuszcze. W badaniach gdzie zwiększono poziom tłuszczu do prawie 30% suchej masy w diecie kotki stwierdzono zwiększone mioty, zmniejszoną śmiertelnośd o 1/5, zwiększoną wydajnośd rozrodczą. Dlatego uważa się że pokarm kotki ciężarnej powinien byd bogaty w wysokowartościowe tłuszcze na poziomie min. 18%. Należy pamiętad że niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe powinny byd podawane w odpowiednich proporcjach. Jeżeli podaje się długołaocuchowe kwasy tłuszczowe n-3, stężenie kwasu arachidonowego powinno byd przynajmniej 0,04%.
Sybilla Berwid-Wójtowicz (www.dietoprofilaktyka.pl)
Page 5
Żywienie kotek i suk ciężarnych
Wet w Praktyce 76-81, 4/2010
Na tydzieo, dwa, przed porodem u kotek karmionych pokarmem domowym, a w szczególności dietą surową opartą na mięsie może dojśd do hipokalcemii i hipoglikemii. Aby zapobiec takiemu stanowi rzeczy należy stosowad suplementy diety zawierające umiarkowaną ilośd wapnia (do 1,6 % suchej masy pokarmu) i dodawad glukozę do wody (jeżeli kotka będzie ją akceptowad). Stosowanie 10% udziału łatwostrawnych węglowodanów w diecie kotek ciężarnych chroni przed hipoglikemią z spowodowaną niedoborem cukrów.
Okres okołoporodowy Pod sam koniec ciąży dodatkowe zapotrzebowanie na energię związane ze wzrostem szczeniąt może wynosid nawet 60%. Psy dużych ras mogą mied poważne problemy z przyswojeniem tak dużej ilości pokarmu nawet przed okresem zwiększonych potrzeb. Najwyższe zapotrzebowanie na energię jest w ostatnim tygodniu przed porodem jednak pobranie jest wtedy ograniczone. Należy podawad suce dodatkowe odżywki i pokarm o mocno zagęszczonej energetyczności. Często wynik późniejszej anoreksji i wyniszczenia suki jest spowodowany spadkiem pobierania pokarmu w okresie okołoporodowym (8). Kotce widocznie spada apetyt na 24-48 godzin przed porodem. Po porodzie należy w ciągu 24 godzin zważyd i kotkę i kocięta. Kotka powinna ważyd około 700-900 g powyżej masy ciała sprzed ciąży, a każdy kociak 100 g. Apetyt powinien wrócid ze zdwojoną siłą najpóźniej po 24 godzinach. Ponieważ okres absorpcji immunoglobulin z siary jest dużo krótszy niż u psów (12 godzin), należy dopilnowad, aby wszystkie kocięta ssały przez pierwsze 6-8 godzin. Prawidłowe żywienie w ciąży jest jednym z krytycznych czynników wpływających na jej przebieg i zdrowie potomstwa. Aby osiągnąd optymalne wyniki na tym polu niezbędna jest bliska współpraca hodowcy i lekarza weterynarii.
Piśmiennictwo: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.
Hand M. S., Thatcher C.D., Remillard R. L., Roudebush P.: Small Animal Clinical Nurition. 4th Edition Mark Morris Institute, USA, 2000 Donoghue S. Nutritional recommendations for reproductive performance. In: Kirk RW, Bonagura JD, eds Current Veterinary Therapy XI. Philadelphia, PA: WB Saunders Co, 1992; 971-980 Sheffy BE. Nutrition and nutritional disorders. Veterinary Clinics of North America: Small Animal Practice; 8: 7-29; 1978 Nguyen P, Dumon H. Les besoins nutritifs du chien. Revue de Medecine Veterinaire ; 139 : 1027-1043;1988 Bebiak DM, Lawler DF, Reutzel LF. Nutrition and management of the dog. Veterinary Clinics of North America: Small Animal Practice; 17: 505-533; 1978 Loveridge GG. Body weight changes and energy intake of cats during gestation and lactation. Animal technology; 37:7-15; 1985 Energy and Nutrient requirements, No 5 Dogs, Frankfurt/Germany: DLG Verlag, 32-44; 1989 Romsos DR, Palmer HJ, Muiruri KL, et al. Influence of low carbohydrate diet on performance of pregnant and lactating dogs. Journal of Nutrition 111: 678-689; 1981 Kienzle E, Meyer H, Lohrie H. Advances in Animal Physiology and Animal Nutrition Suppl. No 16:73-99; 1985 Drazner FH. Parathyroid glands and calcium metabolism. Small Animal Endocrinology. New York, NY: Curchill Livingstone, 121160; 1987 Austad R, Bjerkas E. Eclampsia in the bitch. Journal of small Animal Practice 17:793-798; 1976 Fletcher MP, Gershwin ME, Keen CL et al. Trace elements deficiences and immune responsiveness in human and animal models. In: Chandra RK ed. Nutrition and Immunology New York NY: AR Liss Inc 215-239; 1988 Mirowski A, Urbaoska K: Kwas dokozaheksaenowy (DHA) – kluczowy składnik tkanki nerwowej. Mag Wet vol 19 nr 153’2010 Feldman EC, Nelson RW, eds Breeding, pregnancy, and parturition. In: Canine and Feline Endocrinology and Reproduction. 2nd ed. Philadelphia, PA: WB Saunders 547-571; 1996
Sybilla Berwid-Wójtowicz (www.dietoprofilaktyka.pl)
Page 6