Rodzice kształtują postawę dziecka wobec szkoły i nauki, są najlepszym źródłem wiedzy o nim. Mogą być „prawą ręką” nauczyciela, gdy pomagają odrabiać zadania domowe, tłumaczą niezrozumiałe treści. Aleksandra Ratajczyk jest psychologiem, pracuje w Instytucie Psychologii UAM w Poznaniu. Interesuje się psychologią rozwoju człowieka, a zwłaszcza dzieci. Przed pójściem do szkoły sześciolatek rozwija się głównie w domu i ewentualnie w przedszkolu, jednak rozpoczęcie nauki oznacza wejście w nowe otoczenie, w którym będzie na niego oddziaływać kilka środowisk i grup społecznych. Do sprawnego funkcjonowania potrzebuje przede wszystkim współpracy dwóch podstawowych dla niego systemów: rodziny i szkoły. Jeśli będzie owocna, pozwoli sprawnie i prawidłowo określić możliwości pierwszaka oraz wypracować najefektywniejsze metody pracy z nim. Dorośli czasami stawiają bardzo wyraźną i nieprzekraczalną granicę między szkołą a domem, między obowiązkami rodzica a obowiązkami nauczyciela. W rzeczywistości każdy rodzic w pewnym stopniu jest nauczycielem, a każdy nauczyciel opiekunem, choć oczywiście rodzic nie zastąpi nauczyciela, a nauczyciel rodzica. Rodzina i szkoła mają wiele wspólnych funkcji, choć realizują je na różne sposoby. Należą do nich: funkcja ekonomiczna: rodzice mają obowiązek zapewniać dzieciom środki do życia, wyżywienie, miejsce do spania i odrabiania lekcji itp. Szkoła natomiast realizuje tę funkcję poprzez np. organizowanie posiłków, zapewnianie wyprawki szkolnej, kierowanie rodziny do odpowiednich instytucji pomagających; funkcja rozwojowo-monitorująca (opiekuńcza): zarówno rodzice, jak i nauczyciele mają obowiązek dbać o zapewnienie dzieciom optymalnych warunków rozwoju, monitorują cały proces z własnej perspektywy, a w razie wątpliwości informują drugą stronę i wspólnie z nią poszukują sposobów na wsparcie dzieci; funkcja wychowawcza: rodzice przygotowują dzieci do pełnienia różnych ról społecznych poprzez ustalanie rozmaitych obowiązków domowych czy zabawy tematyczne (zabawa w role). W szkole nauczyciele oczekują od dzieci wykonywania poleceń, zachęcają je do angażowania się w relacje koleżeńskie. Każde takie doświadczenie uczy, jak być kolegą, rodzicem, pracownikiem, kierownikiem czy podwładnym. Wiedzę o rolach społecznych dziecko zdobywa nie tylko na podstawie własnego doświadczenia, ale także dzięki obserwacjom innych; funkcja dydaktyczna (kształcąca): zarówno nauczyciele, jak i rodzice przekazują wiedzę i rozwijają umiejętności zarówno w sytuacjach naturalnych, jak i świadomie kreowanych. By realizacja zadań wynikających z tych wszystkich funkcji była kompletna, rodzice muszą uczestniczyć w życiu szkolnym swego dziecka. Przede wszystkim powinni być dla niego wsparciem, akceptować je i kochać mimo występujących czasem trudności szkolnych. Rodzice modelują postawę dziecka wobec szkoły i nauki, są wzorem, który ono chce naśladować. Są też najlepszym, jeśli nie jedynym źródłem wiedzy o dziecku, o tempie i sposobach jego dotychczasowego rozwoju, o stosunku wobec szkoły i sytuacji pozaszkolnych. Przy ćwiczeniu i przekazywaniu wiedzy stają się „prawą ręką” nauczyciela – pomagają odrabiać zadania domowe, tłumaczą niezrozumiałe treści. Z tego względu nauczyciel powinien zadbać o jak najlepszą relację z rodzicami, przekonywać ich i zachęcić do angażowania się w życie szkolne dziecka. Współpraca z rodzicami Zaangażowany rodzic chętnie, na miarę swoich możliwości, podejmie współpracę z nauczycielem dla dobra własnego dziecka. Zazwyczaj: • dostarcza informacji o dziecku – stanie zdrowia, rozwoju, sytuacji rodzinnej. Reakcje nauczyciela będą dla niego sygnałem, czy interesuje się on dzieckiem i próbuje zrozumieć jego sytuację szkolną z różnych perspektyw. Z kolei dzięki takim rozmowom nauczyciel może opracować sposób pracy np. z uczniem chorym (cukrzyca, padaczka itp.); • mobilizuje dziecko do pracy w domu – tłumaczy, że to nie jest strata czasu, zachęca do zdobywania wiedzy. Ze swej strony nauczyciel może skłonić rodzica do pracy z dzieckiem, wyjaśniając, że wspólne odkrywanie świata sprzyja pogłębianiu ich relacji, modelowaniu otwartej postawy ucznia i zwiększaniu jego ciekawości; • pomaga w rozwiązywaniu trudnych sytuacji w szkole – wspólnie z nauczycielem poszukuje przyczyn kłopotów i wypracowuje efektywne metody radzenia sobie z nimi. Nauczyciel zaś może uświadomić rodzicowi, że to, co dzieje się z uczniem w szkole, bywa efektem sytuacji rodzinnej; i odwrotnie – problemy szkolne często oddziałują na zachowanie dziecka w domu. Ważne, aby nauczyciel nie oceniał ucznia, nie przyklejał mu etykietki; • pomaga w przygotowywaniu imprez szkolnych, spotkań z rodzicami – angażuje się w życie szkoły, ponieważ chce. Ważne, aby nauczyciel umiał docenić to zaangażowanie – rodzice są bardzo ważną częścią społeczności szkolnej, a wspólne przygotowanie np. dnia wiosny odciąży go i pozwoli mu lepiej poznać rodziców; • prowadzi zajęcia dla dzieci – to nietypowa, ale wyjątkowo ciekawa forma angażowania rodziców. Można poprosić ich o opowiedzenie o swoim zawodzie czy zainteresowaniach. Nauczyciel proponuje dzieciom nietypową i ciekawą lekcję, rodzic ma okazję poznać specyfikę jego pracy i zdobyć nowe umiejętności, zaś dziecko może być dumne z taty czy mamy, ponieważ mają ważną pracę albo oryginalne zainteresowania i potrafią o tym opowiedzieć; • chodzi z dzieckiem na konsultacje do specjalistów – jego reakcja na taką konieczność w znacznej mierze zależy od nauczyciela. Najgorszą rzeczą, jaką może on zrobić, to przestraszyć rodzica. Dlatego zanim przekaże swoje obawy, powinien porozmawiać ze szkolnym psychologiem, pedagogiem, logopedą czy pielęgniarką i upewnić się, że są one uzasadnione. Dopiero kiedy specjalista potwierdzi ich zasadność, nauczyciel może zasugerować rodzicowi przeprowadzenie specjalistycznych badań dziecka, pamiętając, że są one próbą wykluczenia, a nie potwierdzenia przypuszczeń; • pomaga w terapii pedagogicznej – wykonuje z dzieckiem w domu ćwiczenia wspomagające naukę liczenia, czytania czy pisania. Dzięki temu dziecko nie musi zostawać dłużej w szkole i ma okazję do spędzenia czasu z mamą czy tatą (albo obojgiem). Nauczyciel natomiast powinien konsultować z rodzicami zadawane ćwiczenia, tłumaczyć i rozwiewać wątpliwości. W ten sposób wzmocni poczucie rodzica, że bierze czynny udział w rozwijaniu umiejętności szkolnych swojego dziecka. Komunikacja na różne sposoby Powszechny dostęp do komputerów i internetu zmienił komunikację nauczycieli z rodzicami. W wielu szkołach funkcjonują e-dzienniki, rodzic może w każdej chwili sprawdzić oceny dziecka oraz jego obecność w szkole. Komunikacja odbywa się również drogą mailową lub telefoniczną. We współczesnym zabieganym świecie to duże udogodnienie, jednak może ono doprowadzić do sytuacji, w której internet będzie jedyną drogą wymiany informacji o dziecku. A przecież nic nie zastąpi bezpośredniego spotkania, zwłaszcza gdy uczeń ma trudności. Zatem poza wymianą mejli należy organizować zebrania i indywidualne spotkania. Otwarta, bezpośrednia komunikacja jest niezbędna do efektywnego realizowania zadań stojących przed nauczycielem i rodzicem. Ma ona szczególne znaczenie w pierwszej klasie, kiedy nauczyciel i rodzic dopiero zaczynają się spotykać. Jak w każdej relacji społecznej, także w przypadku relacji rodzic–nauczyciel mogą występować pewnie utrudnienia, wynikające z odmienności przekonań uczestników relacji. Powyższa tabela przedstawia czynniki, które mogą wpływać na relacje między rodzicem i nauczycielem. Poza formą komunikowania się ważna jest również treść rozmowy. Wielu nauczycieli wychodzi z założenia, że jeśli dziecko nie sprawia problemów w szkole, to nie ma potrzeby spotykać się z rodzicami. Podobnie rodzice zakładają, że nie ma potrzeby zaglądać do szkoły, jeśli dziecko nie ma trudności. Te błędne przekonania prowadzą do sytuacji, w której rodzice rozmawiają z nauczycielem wyłącznie o problemach dziecka, to zaś może budować wzajemną niechęć („Ciągle tylko słyszę, jak źle się uczy/zachowuje”; „Znowu okaże mi niechęć”). Z kolei rodzice uczniów zdolnych i grzecznych mogą w takiej sytuacji uznać, że nauczyciel nie interesuje się ich dzieckiem. Ważne zatem jest, by podczas rozmowy z rodzicem nauczyciel opowiadał także o sukcesach dziecka, wskazywał postępy czy przykłady dobrego zachowania. Dzięki temu rodzic chętniej i częściej będzie szukał możliwości rozmowy z nauczycielem. Każde, nawet niewielkie, osiągnięcie jest ważne, zwłaszcza na początku ścieżki edukacyjnej. Zaangażowanie i dystans Rodzice są nieodłączną częścią społeczności szkolnej. Jako główni opiekunowie i pierwsze autorytety odgrywają ogromną rolę w życiu dziecka, dlatego nie można ich pomijać w pracy wychowawczej. Rozmawiajmy z nimi, wspierajmy ich, zachęcajmy do angażowania się na rzecz klasy i szkoły. Otwierając się na rodziców, nie zapominajmy jednak, że rozpoczęcie nauki to dla dzieci pierwszy krok w procesie uniezależniania się od dotychczasowych opiekunów. Muszą
one mieć świadomość, że w szkole panują inne zasady niż w domu i że kto inny je wyznacza. Współpracujmy więc z rodzicami, gwarantujmy bezpieczeństwo ich dzieciom, ze zrozumieniem traktujmy ich niepokoje, ale równocześnie stawiajmy zdrowe granice ich uczestnictwu w procesie wychowawczym, które pozwolą dzieciom cieszyć się z doświadczania samodzielności. Artykuł został przygotowany na podstawie materiałów dostępnych na stronie internetowej:www.psychologia.amu.edu.pl/ipwdzialaniu.
*** Gdy rodzic chce mieć kontrolę Niektórzy rodzice bardzo przeżywają rozpoczęcie nauki ich dziecka w szkole, zwłaszcza jeśli wcześniej przez cały czas wychowywali je w domu, gdy jest jedynakiem lub jeśli ma problemy zdrowotne. To zrozumiała troska, jednak może się zdarzyć, że taki rodzic będzie próbował przejąć kontrolę nad nami. W szkole to my jesteśmy profesjonalistami i wiemy, jak prowadzić zajęcia. Bądźmy otwarci na wskazówki i informacje zwrotne, ale nie dajmy sobie „wejść na głowę”. Rodzic nie może spędzać z dzieckiem przerw, karmić go w szkole, kontrolować nauczyciela, zmuszać do określonych zachowań czy wystawiania przychylnych opinii, jeśli nie ma ku temu podstaw!
Rodzic Nauczyciel Czynniki wewnętrzne • Płeć rodzica • Wykształcenie rodzica • Ogólna opinia o szkole • Pierwsze wrażenie • Własny schemat nauczyciela • Własny schemat rodzica • Pozaszkolne doświadczenia w kontaktach z nauczycielem • Wcześniejsze doświadczenia rodzica z innymi nauczycielami swoich dzieci • Własne doświadczenia rodzica z nauczycielami z dzieciństwa • Płeć nauczyciela • Samoocena • Pierwsze wrażenie • Sympatia wobec dziecka • Własny schemat rodzica • Własny schemat nauczyciela • Wcześniejsze doświadczenia z innymi rodzicami • Wcześniejsze doświadczenia z innymi dziećmi tych rodziców Czynniki zewnętrzne • Sympatia dziecka • Oceny i osiągnięcia szkolne dziecka, uzyskiwane na zajęciach u danego nauczyciela • Oceny i osiągnięcia szkolne uzyskiwane u innych nauczycieli • Opinie rodziny i znajomych o nauczycielu • Płeć nauczyciela • Wykształcenie nauczyciela • Status społeczno-ekonomiczny rodziny • Status społeczno-ekonomiczny nauczyciela • Opinie rodziny i znajomych o rodzicu • Wygląd dziecka • Wygląd rodzica • Zachowanie dziecka • Oceny szkolne dziecka • Status społeczno-ekonomiczny rodziców • Wykształcenie rodzica • Płeć rodzica
dobre SPOTKANIa Z RODZICAMI 1. W sali klasy pierwszej ławki i krzesła są bardzo małe, zadbajmy więc, aby spotkanie z rodzicami odbyło się w wygodniej urządzonej sali. 2. Ponieważ spotkania organizowane są zazwyczaj po południu, pomyślmy o kawie i herbacie – stworzy to miłą atmosferę i ułatwi otwartą komunikację. 3. Wywiadówka to spotkanie z rodzicami, które ma nam pomóc poznać rodziców i ich spojrzenie na sytuację poszczególnych dzieci oraz całej klasy. 4. To, co i w jaki sposób mówimy o uczniach, świadczy przede wszystkim o nas. 5. Wzmocnienia i nagrody dają lepsze efekty niż kary, zatem w każdej rozmowie z rodzicem powinniśmy mówić o zasobach ucznia. 6. To, że uczeń nie sprawia problemów wychowawczych i dobrze radzi sobie w szkole, nie oznacza, że jego rodzicom mamy poświęcić mniej czasu. 7. Na forum nie mówmy o złym zachowaniu pojedynczych uczniów, posługując się nazwiskami. 8. Pamiętajmy, że rozmowa z rodzicem o złym zachowaniu jego dziecka nie może być karceniem samego rodzica. 9. Nie oceniajmy rodziców przez pryzmat zachowania i osiągnięć szkolnych ich dzieci. 10. O trudnościach dzieci rozmawiajmy z rodzicami jak o wspólnym problemie, razem wypracujmy zasady postępowania. 11. Nie chodzi o to, żeby mówić same dobre rzeczy i unikać sytuacji tworzących napięcie, ale pamiętajmy, że każdy kryzys wzbogaca nasze doświadczenie, a poza tym na ogół jest przejściowy. 12. Starajmy się stworzyć przyjemną atmosferę spotkań, w końcu wszystkim zależy na tym samym – dobru dziecka.