Vitaal Vlozo magazine Nov 2023 l Nr. 1
Whitepaper
Memorandum
Verwachtingen van babyboomers over zorg
De toekomst van de Vlaamse ouderenzorg 1
Voorwoord De ouderenzorg staat overal in Europa onder druk. Hier in Vlaanderen trekken de media, naast de aandacht voor het tekort aan zorgverleners, voortdurend de aandacht naar de zorgpraktijken in de woonzorgcentra, naar hun problemen en naar de antwoorden op die problemen. Woonzorgcentra maken deel uit van het zorgaanbod in de Eerste Lijn. En ook daar neemt de spanning voelbaar toe. De oplossingen van vandaag, richten zich echter teveel op het zorgsysteem en onvoldoende op de essentie van dat systeem: de mens achter de zorgvraag. Doorheen de tijd veranderen de kernwaarden, eigenschappen en behoeften van opeenvolgende generaties. Dát is de belangrijkste evolutie in de zorg. Jarenlang wordt nu al een negatief beeld geschetst over verouderen. Ouderen worden stereotiep beschreven als inactieve, kwetsbare en onproductieve burgers in de maatschappij. Vandaag merken we dat dit beeld, onder de invloed van de babyboomgeneratie (geboren na de Tweede Wereldoorlog) absoluut moet aangepast worden: in eigen land zetten gepensioneerde onderwijzers en verpleegkundigen zich actief in in hun sector waar de nood aan personeel hoog is en verder weg
kiest Bruce - The Boss - Springsteen om op z’n 75ste op tournee door Europa te trekken. Dit is precies wat deze generatie kenmerkt: doorheen hun leven hebben ze tal van klassieke leefpatronen doorbroken. Zo wijzigden standaard huwelijkspatronen, stegen de echtscheidingscijfers, ontstonden nieuwe vormen van samenwonen, was een huwelijk geen absolute voorwaarde meer voor een kinderwens en ontwikkelden zich diverse familiale samenstellingsvormen. Babyboomers zijn de generatie die het concept ‘verouderen’ herdefiniëren, vanuit autonomie en geloof in eigen mogelijkheden. Ze laten zich niet in een systeem wringen dat niet bij hun identiteit past. Zij dwingen een transformatie van het ouderenbeleid af waarbij perspectief op keuzemogelijkheden en kwaliteit voorop staan. De babyboomers vertegenwoordigen ook heel veel stemmen. 21% van de Vlamingen zijn vandaag ouder dan 65-jaar. De hoogste tijd dus dat ook onze beleidsmakers de zorg voor onze ouderen mee oppikken in hun verkiezingsplannen. Om klaar te zijn voor de uitdagingen van morgen moeten politici, ministers, ambtenaren en sectorfederaties samen werken aan een ambitieus Masterplan voor Ouderenzorg.
Vlozo wil een kader aanbieden om het woon-, leef- en zorgbeleid voor oudere volwassen optimaal af te stemmen op de identiteit en verwachtingen van de mens in het algemeen en de generatie babyboomers in het bijzonder. Een kader dat hen mogelijkheden biedt om de verantwoordelijkheid voor hun toekomst op te nemen. Dit kader kan je te ontdekken in de whitepaper waar we onderzoeken hoe de generatie babyboomers naar zorg kijken en je komt eveneens te weten welke vijf pijlers voor een duurzame en kwaliteitsvolle ouderenzorg er volgens Vlozo niet mogen ontbreken in een duurzaam Masterplan Ouderenzorg.
Johan Staes Gedelegeerd bestuurder Vlozo
Inhoud
Colofon
Whitepaper Generatie
Vitaal is het magazine van Vlozo vzw en verschijnt
Babyboomer Met welke verwach-
tweemaal per jaar.
tingen kijken de babyboomers naar zorg? Pag. 4 Vlozo-verkiezingsmemorandum 2024 De toekomst van de Vlaamse ouderenzorg Pag. 20
Redactie: Emilie Willems en Kristof D’Exelle Vormgeving: www.dotplus.be Fotografie: Met dank voor de ingezonden foto’s. VU: Johan Staes, Koningsstraat 55, bus 6, 1000 Brussel
3
Whitepaper Generatie Babyboomer
Met welke verwachtingen kijken de babyboomers naar zorg?
4
Deze paper bekijkt vanuit een aantal getuigenissen van persona wat de verwachtingen kunnen zijn van een toekomstige generatie ouderen die we sociologisch omschrijven als de babyboomgeneratie. Vervolgens wordt een antwoord gegeven op de vraag hoe we het Vlaamse ouderenbeleid kunnen richten op de realisatie van een systeem waarin de mens centraal staat in een maatschappij die zorg draagt voor de meest kwetsbare groepen.
Aangenaam. Ik ben Elisa. Of ik wat meer over mezelf wil vertel-
tijd niet vanzelfsprekend is, maar
len? Ik ben geboren in 1949 en heb
tegelijkertijd weet ik ook dat je al ver
dus al wat jaren op de teller staan.
komt wanneer je aandacht hebt voor
Maar ik voel me nog steeds jong, vol
gezonde voeding, voldoende bewe-
energie. Mijn generatie heeft werkelijk
ging en het onderhouden van sociale
voor z’n vrijheid gestreden. We waren
contacten. Actief blijven, wordt wel
en zijn ervan overtuigd dat we geluk
eens gezegd. Ik doe het niet alleen
en een goed leven zelf in handen heb-
zelf, ik zie het ook bij mijn vrienden
ben, dat we invloed kunnen hebben
om me heen. We vullen het allemaal
op de beleidsmakers en het systeem
op een andere manier in. Maar wat
en dat we niet zomaar alles hoeven
voor ieder van ons zeker geldt, is dat
te aanvaarden. Oh jawel, de studen-
we blijven doen waar we van genie-
tenprotesten van ’68, heerlijk was dat.
ten. Dit houdt in dat we het belangrijk
Mijn kleinzoon lijkt wel wat op mij.
vinden om te beschikken over keuze-
Enkele jaren geleden liepen we samen
mogelijkheden en om zelf te kunnen
nog in de klimaatmarsen.
beslissen.
Gelukkig waren wij met veel, onze
Verhuizen naar een woonzorgcen-
generatie. Die grote hoeveelheid stem-
trum is voor mij geen optie. Ik heb
men maakte een enorme indruk. Dat
schrik dat ik dan niet meer mezelf kan
is een voordeel natuurlijk. Over één
zijn, nooit meer écht kan genieten, de
zaak zijn we het zeker eens: die vrij-
regie over m’n leven verlies en geen
heid die geven we nooit meer op. Die
verbondenheid meer zal ervaren met
is van ons, ook als we ouder worden.
de maatschappij waarin ik nu leef. Dat ik dan als mens geen waardig
Natuurlijk besef ik heus wel dat een
leven meer heb.
goede gezondheid op oudere leef-
5
Babyboomers: enkele feiten We staan aan de vooravond van
wijze waarop onze bevolking is sa-
België is een van de landen waar-
een vergrijzingstsunami. Dit is een
mengesteld de komende decennia
in de incidentie van dementie en
niet te ontkennen gegeven waar
fundamenteel zal wijzigen. Ter ver-
beroerte daalt. Een hogere
we allen rekening mee dienen te
gelijking, tot 2070 stijgt het aantal
levensverwachting en toename van
houden. In 2023 zijn al 2.310.809
jongeren tussen 0 en 17 jaar met
het aantal oudere volwassenen
Belgen ouder dan 65 op een bevol-
5,3%. Terwijl de ‘werkende’ popula-
de komende jaren zal echter de
king van 11.697.557 burgers, ofwel
tie ouder dan 18 en jonger dan 66
prevalentie van dementie doen toe-
19,75% van de totale bevolking. Het
jaar maar met 3,1% zal toenemen.
nemen. Dementie is de belangrijk-
aandeel ouderen in de totale popu-
ste oorzaak van verhuis naar een
latie zal in de toekomst toe enkel
Ja, de vergrijzing legt druk op het
woonzorgcentrum. In 2023 heeft 1
toenemen.
systeem, zeker als we ook even de
op de 3 bewoners in een woonzorg-
afhankelijkheidsratio van ouderen
centrum een of andere vorm van
De meest recente prognoses van
bekijken. De verhouding tussen
dementie. Dit is echter het tipje van
het Federaal Planbureau gaan
het aantal personen van 67 jaar en
de ijsberg aangezien de overgrote
ervan uit dat de groei van het
ouder en het aantal personen tus-
meerderheid van personen met
aantal Belgen ouder dan 67 jaar
sen 18 en 66 jaar zal klimmen van
dementie vandaag gewoon thuis
de komende 50 jaar met 57,5%
27,5% vandaag naar 42% in 2070.
woont.
zal toenemen. Dit betekent dat de
In vergelijking met vorige genera-
behandeld. Ruim de helft van de
ties ouderen, ligt het gebruik van
bewoners in een woonzorgcentrum
alcohol en andere middelen, zoals
maakte ooit een episode van de-
psychotrope medicatie, hoger bij
pressie door tijdens zijn leven. 20%
babyboomers. Eén op de vier thuis-
onder hen heeft in het eerste jaar
wonende 65-plussers drinkt te veel:
na een verhuis naar een woonzorg-
vrouwen drinken om hun negatieve
centrum opnieuw een episode.
• talrijk • actief • eisend (stellen in vraag,
gevoelens te temperen, mannen om hun positieve emoties op te krikken.
Kenmerken van babyboomers
Een ondersteunende omgeving kan ouderen, ondanks hun fysieke en
Depressie treft 7% van de ouderen
mentale beperkingen, versterken in
en is in de eerstelijnszorg nog vaak
hun zelfredzaamheid en onafhanke-
ondergediagnosticeerd en onder-
lijkheid.
protesteren) • zelfbewust en egocentrisch • individueel • beter opgeleid • krachtig - invloedrijk • politiek bewust en sociaal gericht • welstellend • bevoordeeld • gezond
Tabel 1: kenmerken baby boomers (Jönson & Jönson, 2015) Figuur 1: Toename bevolking naar leeftijd (bron: Sociaalnet/Eurostat 2023)
7
Babyboomers verlangen naar Babyboomers nemen, net zoals
gaat het om. Daarom volg ik ook
ze ondanks haar beperkingen
alle andere burgers, verschillende
alles graag op. Als burger heb je
toch zelf mee kan participeren
rollen op. Naast partner, vader of
het recht om ten allen tijde – en
aan het huishouden, waar haar
moeder, grootouder, zijn ze ook
ook op afstand – inzage te heb-
krachten (h)erkend worden.
zoon of dochter, vriend of vriendin,
ben in je dossier, in je gegevens.
Zulke alternatieve woonomgevingen bestaan, maar dat is 50
buur in de straat of buur in een assistentiewoning, mantelzorger,
• Maria: Ondersteunend wonen
vrijwilliger, zorgvrager, werkgever
kost geld. Dat durf ik wel zeggen.
of werknemer, … en bovenal ge-
Ik ga mezelf niks ontzeggen, dat
woon zichzelf.
niet. Maar ik ben wel prijsbewust en zou m’n uitgaven graag
Op basis van enkele persona pro-
beter kunnen opvolgen. Niet
beren we een beeld te vormen van
gewoon op de factuur op het
hoe babyboomers vandaag kijken
einde van de maand, dan kan je
naar hun toekomst en waar zij zelf
niet meer bijsturen. Wel gewoon
belang aan hechten.
op je tablet of smartphone, zoals
----------------------------------Informatie
----------------------------------• Guy: Ik denk vaak na over mijn toekomst, over het al dan niet verhuizen, over wat als… Ik weet
de rekening van de bank. Als de prijzen stijgen, verwacht ik hiervoor een transparante verantwoording.
ongezien.
----------------------------------Kwaliteitsvolle, waardige en gegarandeerde zorg
----------------------------------• Cecile: Anny en ik kennen elkaar al 50 jaar. We zijn beiden alleen en hebben geen kinderen. Sinds enkele jaren heeft Anny dementie en ‘logeert’ ze bij mij.
----------------------------------Keuze
-----------------------------------
alleen niet wie me adviezen kan geven om zowel fysiek als men-
• Robert: Het aanbod van zorg is
taal gezond ouder te worden en
te beperkt. Geen enkele dienst
wie me wegwijs kan maken in
kan 24/7 ondersteuning bieden.
de lokale mogelijkheden op het
Het alternatief is samen verhui-
vlak van wonen en zorg.
zen naar een serviceflat, en dan nog… Of verhuizen naar een
Twee keer in de week gaan we op bezoek naar haar huis en werken we samen in haar tuin. Zo behoudt ze het gevoel dat ze nog zelfstandig is. Ik hoop dat ik dit nog lang kan volhouden. Er zijn afspraken met het dagverzorgingscentrum en het woonzorgcentrum in de buurt dat ik de zorg kan doorgeven als ik er nood aan heb. Sinds er die zeker-
• Claire: Het voelt als een plicht
woonzorgcentrum. Wil je een an-
heid in continuïteit van zorg is,
om als burger te weten wat je
dere oplossing? Dan moet je die
voel ik me meer ontspannen.
rechten zijn. In het aanbod van
zelf bedenken en uitwerken. Is
informatie dien je je weg te zoe-
dat de verantwoordelijkheid van
ken naar wat voor jou van toe-
de burger of van de overheid?!
passing is. De beschikbaarheid van iemand die deze informatie
8
km van hier en de wachtlijst is
• Bob: Een kleine, huiselijke leef-
bundelt op maat, mag gerust
omgeving met continue aanwe-
ook een recht zijn.
zigheid van professionals, dat is
• Edouard: Afhankelijk zijn van anderen is niet evident. De permanente beschikbaarheid van zorgverleners in het woonzorgcentrum stelt me gerust.
wat moeder nodig heeft. En met
• Bob: Mijn moeder is – hoe zal ik
• Robert: Ik wil alleen het beste
huiselijk bedoel ik echt een huis,
het zeggen – een karaktervolle
voor m’n vrouw. Kwaliteit, daar
gewoon zoals in de straat. Waar
dame met complexe emotionele
behoeften. De zorg voor haar is
late diensten. Ik wacht ’s avonds
uitdagend, dat geef ik toe. Net
op hem tot hij rond 23u thuis-
daarom zoek ik naar deskun-
komt. Dan babbelen we nog
dige en hartverwarmende
wat en rond middernacht gaan
zorgverleners: mensen met veel
we samen slapen. (Maria heeft
ervaring en een voortgezette op-
dementie en is gedesorienteerd.
leiding. Je voelt dat ze, hoe lastig
Ze wordt dagelijks na het avond-
het soms ook is, naar oplossin-
eten in bed gelegd omdat de
gen blijven zoeken en deze ook
late shift eindigt om 21u maar
vinden.
dwaalt elke nacht tussen 3 en 4u omdat ze al terug wakker is).
• Tinneke: De keuze die een persoonsgebonden budget kan
• Anna: Ik ben een rustig type en
bieden is fijn, maar wat heb je
graag op mezelf. Het liefst zou
aan keuze als je met het budget niet eens aan je basisbehoeften kan voldoen? • Robert: Mijn vrouw heeft de ziekte van Alzheimer. We hebben geen kinderen, dus is het aan mij om voor haar te zorgen. Dat weegt. Eén keer is ze, na een val, in kortverblijf geweest in een woonzorgcentrum. Dat wil ik nooit meer. Ik voelde me schuldig als partner. Daarom heb ik nu een netwerk van ondersteunende diensten uitgebouwd die overdag zowel het huishouden als de zorg voor m’n vrouw opnemen en ’s nachts inslapen zodat ik tenminste m’n nachtrust heb. Het was zoeken en er hangt een stevig prijskaartje aan vast, maar zo heb ik ook m’n sociaal leven opnieuw kunnen opnemen.
----------------------------------Autonomie
----------------------------------• Maria: Mijn man doet gewoonlijk
ik op m’n kamer eten. Omdat ik ondersteuning nodig heb bij de maaltijd, moet ik naar de leefruimte. • Tinneke: Op dit moment is het alles of niks. Walter is een man die naar buiten wil en voortdurend bezig is. Ik weet het, je kan hem niet alleen laten. Toch
----------------------------------Privacy
----------------------------------• Anna: Ik sta op m’n privacy. Deze kamer is een plek die mezelf toebehoort. Je wandelt toch ook niet zomaar andermans huis binnen? • Bob: Zo’n slimme lampen die vallen detecteren, vind ik ongelooflijk. Tijdens een gesprek met moeder bracht ik de technologie ter sprake en de mogelijkheden ervan om langer thuis te wonen. Maar ze vertrouwt het niet. Ze is ervan overtuigd dat het eens soort big brother is.
----------------------------------Inspraak
-----------------------------------
past hij niet op zo’n beschermde afdeling. Hij heeft nood aan een
• Katrien: Ik tracht me maximaal
vorm van kleinschalig wonen,
te engageren voor het opnemen
verbonden met de natuur. Maar
van de zorg voor mijn man. De
die keuze hebben we niet.
verhuis naar het woonzorgcentrum heeft ons in plaats
• Guy: Ik woog 112kg, dat voelde
gescheiden, maar ik blijf zijn
niet goed. Hup naar een diëtiste.
vrouw. Als hij een controle bij
Het eerste wat ik haar vertelde,
de dokter nodig heeft, dan maak
was dat mijn bereidheid om af te
ik de afspraak zelf en rijd ik daar
vallen groot was, maar dat ze van
met hem naar toe. Gewoon zoals
mijn pintjes af moest blijven!
thuis.
• Anna: Veel liever ga ik een terras-
• Anna: Twee keer per jaar word
je doen hier in buurt, naar de bib
ik uitgenodigd voor een gesprek
van het dorp of gewoon naar de
met enkele leden van de raad
winkel om wat kleine boodschap-
van bestuur. Ze luisteren niet al-
pen. Ik wil naar buiten, daar voel
leen naar bezorgdheden omtrent
ik me vrij. Alleen ben ik hiervoor
de zorg voor mijn vrouw, maar
afhankelijk van anderen.
peilen ook naar mijn mening
9
over hun toekomstplannen.
gedacht dat het gemis van haar naast me in bed zo groot zou
• Bob: Wat ik erg waardeer, is de
zijn. Dat gevoel… Ik verlang nog
open communicatie. Toen mijn
steeds om ’s nachts bij haar te
moeder kon verhuizen naar het
zijn.
woonzorgcentrum gaf de medewerker van de sociale dienst aan dat er wel een kamer beschikbaar was, maar mogelijks niet in de meest geschikte leefgroep. We brachten samen een bezoek aan de afdeling. Na overleg stelde ik de verhuis nog even uit. Dat bleek achteraf een zeer goede keuze te zijn.
----------------------------------Verbondenheid
----------------------------------• Robert: ‘Tot de dood ons
10
• Lutgarde: Het personeel is vriendelijk, echt wel. Maar iemand die écht naar me luistert en gewoon even de tijd neemt om te praten, dáár verlang ik naar. • Edouard: Sam, de tuinman, werkt hier al jaren. Ik zie hem regelmatig. Met hem heb ik een band. • Tinneke: Het enige dat we met de familie besproken hebben, is onze wens om samen te blijven, tot de dood ons letterlijk scheidt.
scheidt’, hebben we elkaar be-
Het gaat niet over het verhuizen
loofd. Ik weet het wel, het gaat
naar het woonzorgcentrum, het
over de liefde voor elkaar. Die is
gaat om het fysiek scheiden
er zeker nog. Maar ik had nooit
van elkaar.
• Edouard: Ik voel me vaak eenzaam. Mijn kinderen wonen ver en de meeste van m’n vrienden zijn overleden. Overdag ben ik bezig. Maar ’s avonds is het hier doods en dan begin ik te piekeren. Had ik op zulke momenten maar iemand bij wie ik even tot rust kan komen. Gewoon even niet alleen zijn.
----------------------------------Genieten
----------------------------------• Betty: Als je al meer dan 40 jaar samen bent, dan is en blijft intimiteit een deel van die relatie. • Lutgarde: Hier heb ik een prachtig zicht over de polders. Daar geniet ik van. M’n bed staat tegen het venster. Als die open is, voel ik de wind en ruik ik de natuur. Mij verhuis je niet naar een woonzorgcentrum.
• Tinneke: Ik kan me niet inbeel-
• Katzien: Ja, ik word ook ouder.
den dat ik niet gewoon de koel-
Stel dat ik er morgen niet meer
kast kan open trekken en even
ben. Wie gaat er dan voor hem
snuffelen naar iets lekkers. Of ’s
zorgen? Wie zal alles voor hem
avonds om 22u nog een heerlijke
regelen?
pizza bestellen! Die goesting in • César: Om haar gevoelens van
iets!
angst te verminderen, is er een • Shaina: Ik vroeg aan Lucienne
vrijwilliger die regelmatig bij m’n
wat ze heel graag nog eens zou
moeder langsgaat. Ik merk dat
doen. Haar antwoord was zo
haar aanwezigheid haar rust
eenvoudig: ‘Nog eens in de zon
biedt. Sindsdien slaapt ze ook
zitten’.
beter.
----------------------------------Gemoedsrust
----------------------------------• Anna: Ik besef dat ik niet meer zo heel lang te leven heb. Schrik voor de dood heb ik niet. Toch droom ik steeds vaker van m’n dochter. We hebben elkaar de voorbije zes jaar niet meer ge-
• Edouard: De kans dat mijn gezondheid plots verslechtert, is reëel. Dat besef ik. Zo’n gesprek over vroegtijdige zorgplanning is niet gemakkelijk. Ik wimpelde het nadenken over zulke vragen weg. Nu ben ik opgelucht dat het hier in het woonzorgcentrum besproken is. Dit had al veel langer moeten gebeuren, toen ik nog thuis woonde.
zien of gesproken.
11
Voor de babyboomers moet zorg transformeren ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------Naar een omgeving en plaats waar iedere (buurt)bewoner zich thuis voelt en waar iedereen de mogelijkheid heeft een kwaliteitsvol leven te leven.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------• Een vlotte toegang tot be-
• Het monitoren van de scree-
regie over hun leven zo lang
ning van veranderingen in
mogelijk in handen houden.
mobiliteit en bereikbaarheid van
Meer dan ooit is er een overvloed
laren en sport- en cultuur infra-
aan informatie. Hoewel babyboo-
structuur, ondersteunt de oudere
De bovenlokale en lokale overhe-
mers behoefte hebben aan keuze-
bovendien in het behoud van zijn
den zetten in op het screenen van
mogelijkheden, is het geen eviden-
autonomie.
de bevolking naar de aanwezigheid
tie om een overzicht te vinden in
van gezondheidsrisico’s of ziekten.
informatie over gezondheid, zorg,
Hiermee bevorderen ze het gezond
wonen en leven, de betrouwbaar-
ouder worden. Een normaal ver-
heid ervan te beoordelen en deze
ouderingsproces heeft ook zonder
te interpreteren in een steeds wij-
de aanwezigheid van levensbedrei-
zigend regelgevend kader. Vervol-
Tijdens ons leven vinden tal van ge-
gende ziekten impact op het fysiek,
gens dient de informatie vertaald
beurtenissen plaats die aanleiding
mentaal en sociaal welbevinden
te worden naar de specifieke con-
kunnen geven tot een verhuis, zoals
van ouderen. Denk aan het slechter
text van de oudere en zijn naasten.
het samenwonen met een partner
horen of zien, een verminderde
Wanneer dit proces niet op een
of een nieuwe job. Bij het ouder
zelfredzaamheid, het verlies van
adequate wijze gebeurt, kan het
worden verhuizen mensen vaak
sociale contacten, het omgaan
tot een verhoogde kwetsbaarheid
ook vanuit wijzigende behoeften
met verlieservaringen en zoveel
van ouderen in de maatschappij
of prioriteiten zoals de nabijheid
meer. Het vroegtijdig detecteren
leiden.
van de kinderen en kleinkinderen,
grijpelijke informatie op maat voor ouderen zodat ze de
het fysiek, mentaal en sociaal welbevinden bij ouderen.
en verbondenheid met anderen en de natuur ervaart. Een gezonde leefomgeving met aandacht voor zorg- en dienstverleners, hande-
• Het garanderen van een gedifferentieerd woonaanbod voor ouderen in eigen regio.
de nabijheid van handelaars en
van een verhoogde lichamelijke en/
gezelligheid van een stad of een
of psychosociale kwetsbaarheid
• Initiatieven die een gezonde
bij ouderen in de thuissituatie is
leefomgeving bevorderen.
aangenamer klimaat. Toch blijven
informatie op maat van de bur-
Een gezonde leefomgeving stimu-
eigen onmiddellijke omgeving en
ger te verlenen zodat hij tijdig en
leert het welbevinden van oude-
regio omdat ze zich daar thuis voe-
weloverwogen keuzes kan maken.
ren. Dit betekent dat elke oudere,
len. Wanneer meer ondersteuning
De organisatie van de screening is
of hij nu thuis woont of in een resi-
of zorg zich aandient, zijn de lokale
bij voorkeur ingebed in het lokaal
dentiële setting, zich in een omge-
en regionale woonmogelijkheden
sociaal beleid en vlot toegankelijk
ving bevindt waar hij vlot toegang
beperkt tot assistentiewoningen en
voor alle ouderen.
heeft tot maximale participatie
klassieke woonzorgcentra. Andere
een absolute basisvoorwaarde om
12
aan de maatschappelijke wereld
Een goed lokaal sociaal beleid neemt de regie op in:
vele ouderen ook graag in hun
woonvormen bestaan reeds, maar zijn eerder uitzonderlijk of ver weg en hebben wachtlijsten. Een diverser aanbod van ondersteunende woonvormen in eigen omgeving en regio kan de angst voor het verhuizen naar een woonzorgcentrum – en meer algemeen om afhankelijk te zijn van anderen – bij ouderen verminderen. • Het toezicht op de sensibilisatie over en de implementatie van technologieën die de privacy, autonomie en inspraak van ouderen ondersteunen. Privacy, autonomie en inspraak zijn de drie hoofdbekommernissen van de babyboomers. Technologische innovaties bieden tal van mogelijkheden om niet alleen efficiëntere zorg, maar ook en vooral meer levenskwaliteit en meer onafhankelijkheid te kunnen garanderen. Bezorgdheid over de kostprijs, garantie op privacy en afstemming tussen systemen weerhouden burgers en organisaties om voluit voor technologische ondersteuning te kiezen. De eerste lijn heeft een sterk potentieel om uit te groeien tot een omgeving waarin technologie, wonen en leven elkaar kunnen versterken.
13
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------Naar leven in relatie met anderen
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------Autonomie gaat over het ervaren
en het tekort aan zorgverleners
mensen rondom je die er écht toe
van controle, onafhankelijkheid en
zoals zorgkundigen, verpleegkun-
doen, heeft daar veel impact op. De
vrijheid van keuze. Voor ouderen
digen en huisartsen en, aanvullend
persoon wordt bewoner, de familie
is het vaak een uitdaging om hun
voor woonzorgcentra, het tekort
partner in zorg. In werkelijkheid zijn
behoeften en voorkeuren duidelijk
aan kinesisten. Het aanbieden van
en blijven ze leefpartners. Niet het
te uiten. We luisteren onvoldoen-
zorg of hulp dreigt daardoor te ver-
woonzorgcentrum, maar de regels
de naar wat ze écht zeggen of
vallen in het uitvoeren van taken en
scheiden hen van elkaar. Als we
proberen te zeggen. Bij relatio-
voorbij te gaan aan het opbouwen
hen écht als leefpartner beschou-
nele autonomie gaat het over het
van een relatie met ouderen.
wen, dan is het woonzorgcentrum
behouden van autonomie, ondanks
ook hun thuis: een plaats waar
de toenemende afhankelijkheid van
Om te evolueren van een taak-
je samen kan eten, genieten en
anderen (in zorg of in het nemen
gerichte naar een relatiegerich-
slapen.
van beslissingen). Relationele auto-
te ondersteuning van ouderen
nomie erkent de identiteit van de
is het noodzakelijk om het
Ontbind geen verbondenheid.
oudere binnen de sociale context
kader voor de organisatie van
Familie is bij uitstek de partij
en relaties, en houdt rekening
de personeelsinzet in de zorg-,
die de oudere begeleidt bij het
met de verbondenheid tussen de
welzijns- en dienstensector in
leven. Pas als het niet anders
persoon en zijn sociaal netwerk.
de eerste lijn fundamenteel te
meer kan worden zij partner in
Het stimuleren of het verhogen van
wijzigen.
de zorg.
een gevoel van autonomie is hoe dan ook uitdagend. Het vraagt om
Vrijwilligers bieden niet alleen
een basis van vertrouwen tussen
een enorme meerwaarde omwil-
de oudere en gezondheids- en
le van hun ondersteuning bij het
welzijnsverleners en een sensi-
uitvoeren van taken in de zorg en
tiviteit voor hun behoeften door
ondersteuning voor ouderen, ze
voortdurend oprecht aandachtig te
zijn doorgaans sterk in het oprecht
zijn. Zorgverleners vertrouwen te
luisteren en aandacht bieden. De
veel op de voorkeuren van ouderen
relatie met de oudere neemt een
vanuit eigen stereotype gedach-
belangrijke plaats in bij aanbieden
ten of vanuit beschrijvingen in de
van hun ondersteuning.
zorgplannen, of zoals ervaren in
14
eerder contact met hen. Relatione-
Meer waardering voor de inzet
le autonomie vraagt om elke dag
van vrijwilligers biedt ruimte
opnieuw de oudere te betrekken in
om buurtgerichte sociale initia-
zijn voorkeuren.
tieven uit te werken.
Om een basis van vertrouwen op te
Als mens zijn we pas van betekenis
bouwen is er nood aan continuïteit
in relatie met en tot de ander. Een
van vaste zorg- en welzijnsverle-
verhuis naar een woonzorgcentrum
ners. Op heden wordt dit sterk
is soms onvermijdelijk en kan als
ondermijnd door het tekort aan
een enorm verlies ervaren worden.
medewerkers in de dienstensector
Een veranderende relatie met de
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------Naar een herdefiniëring van een kwaliteitsvolle zorg
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------Babyboomers passen zich minder
schaars zijn. De uitdaging bestaat
gemakkelijk dan hun ouders aan
er in om goede medewerkers zo
in een veranderende of nieuwe
lang mogelijk te behouden, hen
omgeving, zoals wanneer zorgver-
maximaal in hun kracht in te zetten,
leners aan huis komen of wanneer
kritisch naar het huidige zorg- en
ze verhuizen naar een woonzorg-
dienstverleningssysteem te kijken
centrum. Ze wensen hun rituelen
en allen samen de moed voor ver-
Wanneer een bewoner naar een
en gewoonten van weleer maxi-
andering te tonen – fundamentele
woonzorgcentrum verhuist, ver-
maal te behouden. Het gaat hierbij
verandering.
wacht hij (en zijn omgeving) in de
vaak om kleine evidente zaken zo-
De zorg heeft recht op een gelijkwaardige financiering voor oudere zorgvragers met verschillende, maar evenwichtige zorgnoden.
eerste plaats dat hij in een veilige
als pas in bed gaan als je moe bent
Het zorglandschap wijzigt. Me-
omgeving terecht komt. Onderzoek
of eten waar je zin in hebt op het
dewerkers in de thuiszorg en in
toont aan dat meer gekwalificeerde
moment dat je er zin hebt. Toch
woonzorgcentra zien hoe hun
zorgverleners niet-gepaste inter-
worden ouderen gedwongen om
cliënten- en patiëntenpopulatie
venties doen afnemen en de zorg-
zich aan te passen, in het bijzonder
langzaam maar zeker verande-
kwaliteit verbeteren. De opkomst
zij die afhankelijk zijn in hun zorg
ren. Oudere volwassenen blijven
van verpleegkundig specialisten en
van anderen. Zo krijgen nieuwe be-
zo lang mogelijk thuis of in hun
verpleegkundigen in de huisartsen-
woners in een woonzorgcentrum
assistentiewoning wonen en
praktijken biedt hierin perspectief.
nog te vaak ‘de laatst vrijgekomen
verhuizen naar een woonzorgcen-
Zij ondersteunen huisartsen in
kamer’ toegewezen, zonder in
trum als het echt niet anders kan.
het geriatrisch assessment en het
vraag te stellen of de leefgroep en
Op dat moment is hun zorgnood
opvolgen van medicatiegebruik
ruimte wel passen bij de persoon.
reeds toegenomen. Niet enkel
en sturen de implementatie van
Het opnamebeleid in ouderenzorg
op fysiek vlak, maar zeker ook
zorginnovaties in de eerste lijn aan.
is te veel afgestemd op de orga-
op psychisch vlak. Het percen-
Hoewel we de ambitie koesteren
nisatie, niet op de persoon. Het
tage zorgvragers met dementie
om in alle woonzorgcentra een ver-
‘vullen van bedden’ is prioritair. In
stijgt. Aangezien de financiering
pleegkundig specialist te hebben,
de thuiszorg zien we dan weer dat
van de zorg afgestemd is op de
kan ook een geriatrische opleiding
de planning van de zorgverlener
zorgzwaarte van zorgvragers met
voor niet-specialistische zorgver-
domineert.
fysieke zorgnoden en van be-
leners de zorgkwaliteit aanzienlijk
woners met dementie, wordt er Als ouderen omwille van zorgaf-
verbeteren. Wat telt, is een mix aan
onvoldoende rekening gehouden
hankelijkheid zich moeten aan-
skills binnen de organisatie. Dit
met de zorgzwaarte van bewoners
passen aan het ‘zorgsysteem’,
geldt niet alleen voor het niveau
met niet-dementiële psychische
dan is het hoog tijd dat we het
van opleiding, maar ook voor de
zorgnoden. Bijna 1 op 5 bewo-
zorgsysteem aanpassen.
inhoud.
ners in woonzorgcentra heeft een beschreven psychiatrische diag-
Oudere zorgvragers in de eerste lijn
Babyboomers zijn veeleisend.
nose of een voorgeschiedenis van
hebben vaak een geriatrisch profiel,
Niet in de zin van kwantiteit, wel
psychiatrische kwetsbaarheid. De
wat de doorgedreven geriatrische
in de zin van kwaliteit. Ook zijn
zorgzwaarte hiervan wordt onvol-
expertise tot een algemene nood-
ze kritisch. Niet evident wanneer
doende herkend, wat leidt tot nog
zaakt maakt. Daarnaast zien we ook
zowel de beschikbare middelen als
een grotere onderfinanciering van
in sterke mate de aanwezigheid
de beschikbaarheid van personeel
de zorg.
van neurocognitieve en psychi-
15
atrische diagnoses bij bewoners
recht op gespecialiseerde zorg. Een
in woonzorgcentra. Dankzij het
maatschappij weerspiegelt zich in
Vlaams Expertisecentrum Demen-
de zorg voor de meest kwetsbare
tie zijn zorgverleners competenter
groepen. Eén groep daarvan is on-
in het omgaan met personen met
getwijfeld die van onze ouderen. Als
dementie. Hoewel de prevalen-
we hun kwaliteitsvolle zorg willen
tie van oudere zorgvragers met
bieden, organiseren we de zorg
psychiatrische diagnoses toe-
rondom hen. Dit kan enerzijds door
neemt, voelen zorgverleners zich
een betere geriatrische opvolging in
hierin onvoldoende competent.
de eerstelijnszorg (voorkomen van
De wijziging in het curriculum van
nood aan gespecialiseerde zorg) en
bachelor verpleegkundigen leidde
anderzijds door regionale multi-
tot meer algemeen opgeleide en
disciplinaire geriatrische-psychia-
breed inzetbare verpleegkundigen.
trische transmurale outreachende
Er is onvoldoende doorstroom naar
netwerken uit te bouwen. Dit leidt
vervolgopleidingen geriatrie-psychi-
niet alleen tot minder niet-gepaste
atrie vanuit de eerste lijn.
zorg zoals het onnodig voorschrijven van psychotrope medicatie,
Een basisbudget en bijhorende
vermijdbare (psychiatrische) zie-
criteria voor opleiding van zorg-
kenhuisopnames, onnodig antibio-
en dienstverleners in de eerste
ticagebruik, maar bovenal tot meer
lijn kan de kwaliteit van zorg- en
genuanceerde inspraak van oudere
dienstverlening verbeteren.
zorgvragers en hun naasten en tot geïntegreerde zorg.
Vroegtijdige zorgplanning verhoogt de inspraak van ouderen in acute si-
Oudere zorgvragers hebben
tuaties. Dit biedt babyboomers niet
recht op een vlotte toegang tot
alleen een gevoel van autonomie
een multidisciplinair regionaal
en betrokkenheid, maar ook van
geriatrisch-psychiatrisch zorg-
geruststelling. Toch is een vroeg-
netwerk.
tijdige zorgplanning onvoldoende genuanceerd doordat het huidige
Om dit alles te realiseren is er nood
zorgsysteem een te beperkt aanbod
aan sterk leiderschap en onder-
van mogelijkheden heeft. Zo kan
nemen in de eerste lijn. Zin voor
een beslissing over een transfer
ondernemen en leiderschap draait
naar het ziekenhuis momenteel
om het implementeren van innova-
impliceren dat ouderen moeten kie-
ties en het aansturen van teams in
zen tussen leven en dood. Zieken-
de zorg. Nog te vaak nemen verant-
huisopnames zijn ingrijpend voor
woordelijken vooral de functie van
ouderen en leiden onvermijdelijk
manager op en ontbreekt het hen
tot fysieke en cognitieve achteruit-
aan leiderschap. Een gerichtere en
gang. Het afzien van een opname
grondigere selectie van leidingge-
is dan ook begrijpelijk. Hen onno-
venden is nodig, al dan niet geëxpli-
dig uit hun vertrouwde omgeving
citeerd met duidelijke criteria.
halen, versnelt de achteruitgang
16
van hun gezondheidstoestand en
Sterk leiderschap is de basis
hun welzijn. Toch hebben zij ook
van kwaliteitsvolle zorg.
------------------------------------------------------------------------Naar een krachtige werkomgeving
------------------------------------------------------------------------De residentiële ouderenzorg kampt
Campagnes kunnen het imago van
in Vlaanderen met een imagopro-
de ouderenzorg meer kleur geven,
bleem waardoor het extra moeilijk
maar leiden niet tot een beter
is om nieuwe medewerkers aan
imago. Pas als we erin slagen om
te trekken en te behouden. Ook in
werkelijk met alle bovengenoemde
de thuiszorg leidt het tekort aan
voorstellen aan de slag te gaan, zal
personeel tot hoge werkdruk. Dit
het imago écht ten goede veran-
heeft invloed op de continuïteit
deren; wanneer we fundamentele
en kwaliteit van zorg. Nochtans
keuzes maken; wanneer de zorg
hebben residentiële ouderenzorg
écht afgestemd is op wat zowel
en thuiszorg het potentieel om een
zorgvragers als aanbieders wensen.
uitdagende setting voor zorgverleners te zijn. Alleen missen we daar
De eerstelijnszorg is een werk-
een degelijk en breed gedragen
omgeving die voor alle actoren
plan van aanpak voor.
professionele mogelijkheden biedt.
Zorgverleners hebben behoefte aan meer autonomie, meer mo-
Daarnaast groeit duidelijk het aan-
gelijkheden om echte persoons-
bod van technologische innovaties
gerichte zorg te verlenen, moge-
die tegelijk inzetten op comfort en
lijkheden tot zelfontplooiing en
autonomie voor de oudere zorg-
maximale kansen om te werken.
vrager als comfort en efficiëntie
Tegelijk is er een te grote toleran-
voor de zorgverlener. Toepassingen
tie voor medewerkers die sterk
hiervan, zoals de slimme luiers en
ondermaats werken. De cultuur
dwaaldetectiesystemen, hebben
verhindert groei. De schaarste zet
een positieve invloed op de bereid-
normen onder druk.
heid van zorgverleners om nieuwe technologieën te implementeren.
Een lerend klimaat waarin mede-
Volop inzetten op deze positieve
werkers gesteund en gemotiveerd
evolutie is van essentieel belang
worden om zich te professiona-
om de zorg voor ouderen niet
liseren, kan het gevoel van com-
alleen haalbaarder, maar zeker ook
petentie, verantwoordelijkheid
aantrekkelijker te maken.
en autonomie van medewerkers versterken. Concepten zoals duaal
De eerstelijnszorg is een uitda-
leren en intersectorale stages
gende technologische werkom-
zetten in op het ontwikkelen
geving.
van talenten en benutten van groeipotentieel. Het zal, in combinatie met het sterker leiderschap, de verloopintentie en het absenteïsme verminderen.
17
Referenties Avan, A, Hachinski, V. (2023)
Gillis, K., De Witte, M., Baeck, L.,
Baby Boomers’ Expectations of
Global, regional, and national
van Diermen, L., Van Bogaert, P.
Health and Medicine. Virtual Men-
trends of dementia incidence and
(2023) Prevalentie en zorgprofiel
tor 16(5): 380-384
risk
van oudere volwassenen met een
factors, 1990–2019: A Global
Burden of Disease study. Alzhei-
gediagnosticeerde psychiatrische
mer’s Dement. 19: 1281– 1291.
stoornis in Vlaamse WZC. Geraad-
https://doi.org/10.1002/alz.12764
pleegd op 10 juni 2023 op https://
Botngård, A., Eide, A.H., Mosqueda, L. et al. Resident-to-resident aggression in Norwegian nursing
uploads/2023/03/Odette_A4_4luik_ psychiatrischestoornis_digi_02.pdf
homes: a cross-sectional explora-
Halonen, P. et al. (2019) Chronic
tory study. BMC Geriatr 20, 222
conditions and multimorbidity
(2020). https://doi.org/10.1186/
in population aged 90 years and
s12877-020-01623-7
over: associations with mortality
D’Ambrosio, J., Faul, A., Fields, M., Cotton, S. (2019) Baby Boomer Long-Term Services and Supports
and long-term care admission, Age and Ageing, Volume 48, Issue 4, 564–570, https://doi.org/10.1093/
identities: Historical and literary perspectives. Social and Personality Psychology Compass, e12641. https://doi.org/10.1111/spc3.12641 Krein, S., Turnwald, M., Anderson, B., Maust, D. (2022) “Sometimes it’s not about the money... it’s the way you treat people...”: A Qualitative Study of Nursing Home Staff Turnover, Journal of the American Medical Directors Association 23; 7,1178-1184, https://doi.
ageing/afz019
org/10.1016/j.jamda.2021.11.036
Journal of Health, Wellness, and
Hoek, L. J. M. (2020). Change
Lovink, M.H., van Vught A.,Per-
Society Volume 9, Issue 3
begins with choice: supporting
https://doi.org/10.18848/2156-
the autonomy of nursing home
8960/CGP/v09i03/13-25
residents with dementia through
Expectations. The International
Eskes, A. M., Chaboyer, W., Nieuwenhoven, P., Vermeulen, H. (2020) What not to do: Choosing wisely in nursing care. Internatio-
partnership. [Doctoral Thesis, Maastricht University]. Gildeprint Drukkerijen. https://doi. org/10.26481/dis.20201204lh
nal Journal of Nursing Studies, 101,
Hoover, D. R., Siegel, M., Lucas, J.,
103420
Kalay, E., Gaboda, D., Devanand,
https://doi.org/10.1016/j.ijnur-
D. P. et al., (2010) Depression in
stu.2019.103420
the first year of stay for elderly
Eurofound (2020), Long-term care workforce: Employment and wor-
long-term nursing home residents in the USA. International Psychoge-
soon, A., Koopmans, R.C.M., Laurant, M.G.H., Schoonhoven, L. (2019) Skill mix change between physicians, nurse practitioners, phy-sician assistants, and nurses in nursing homes: A qualitative study. Nurs Health Sci. 21:282–290. https://doi.org/10.1111/nhs.12601 Mileski, M.; Pannu, U.; Payne, B.; Sterling, E.; McClay, R. (2020) The Impact of Nurse Practitioners on Hospitalizations and Discharges from Long-term Nursing Facilities:
riatrics 22(7), 1161-1171
A Systematic Review. Healthcare
of the European Union, Luxem-
Jönson, H., Jönson, A. (2015) Baby
healthcare8020114
bourg
boomers as future care users – An
king conditions, Publications Office
Gamaliel, R. (2023) The different conceptualisations of generations in literature. Open Journal of Social Sciences 11; 106 - 119
18
projectodette.be/wp-content/
Kingstone, H. (2021). Generational
analysis of expectations in print media. Journal of Aging Studies 34;
8, 114. https://doi.org/10.3390/
Poels, J., Verschueren, M., Milisen, K. et al. (2020) Leadership
82-91
styles and leadership outcomes in
Kahana, E. & Kahana, B. (2017)
analysis. BMC Health Serv Res 20,
nursing homes: a cross-sectional
1009. https://doi.org/10.1186/
World Health Organization (2017)
s12913-020-05854-7
Mental health of older adults.
Rahn A, Jones T, Bennett C, Lykins A. (2020) Baby boomers’ attitudes to maintaining sexual and intimate relationships in long-term
Geraadpleegd op 10 juni 2023 op https://www.who.int/news-room/ fact-sheets/detail/mental-healthof-older-adults
care. Australas J Ageing. 39 (Suppl.
Yarnell, S., Li, L, MacGrory, B.,
1):49–58. https://doi.org/10.1111/
Trevisan, L., Kirwin, P. (2020)
ajag.12732
Substance Use Disorders in Later
Regnier, V. (2018). Front Matter. In Housing Design for an Increasingly Older Population. Uitgeverij John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, New Jersey. eISBN 9781119180043 https://doi.
Life: A Review and Synthesis of the Literature of an Emerging Public Health Concern. The American Journal of Geriatric Psychiatry 28; 2, 226-236 https://doi. org/10.1016/j.jagp.2019.06.005
org/10.1002/9781119180043.
Zisberg, A., Shadmi, E., Gur-Yaish,
fmatter
N., Tonkikh, O., Sinoff, G. (2015)
Statbel (2023) Demografische vooruitzichten 2022 – 2070 gedownloaded op 10 juni 2023 op https://statbel.fgov.be/nl/themas/ bevolking/bevolkingsvooruitzichten Steyaert, J. (2023) Dreigende crash voor ouderenzorg? ‘De demografische tijdbom tikt’ Sociaal net geraadpleegd op 10 juni 2023 op https://sociaal.net/achtergrond/ ouderenzorg-dreigende-crash-demografische-tijdbom-tikt/ van Gils Y, Dom G, Dierckx E, Van Alphen SPJ, Franck E. (2022) Resilience, depression and anxiety and hazardous alcohol use beha-
Hospital-associated functional decline: the role of hospitalization processes beyond individual risk factors. J Am Geriatr Soc. 63(1):5562. https://doi:10.1111/jgs.13193 Zúñiga, F., Guerbaai, R. A., de Geest, S., Popejoy, L.L., Bartakova, J., Denhaerynck, K., Trutschel, D., Basinska, K., Nicca, D., Kressig, R. W., Zeller, A., Wellens, N. I.H., de Pietro, C., Desmedt, M., Serdaly, C., Simon, M. (2022) Positive effect of the INTERCARE nurse-led model on reducing nursing home transfers: A nonrandomized stepped-wedge design. J Am Geriatr Soc. 70(5):1546-1557. https://doi:10.1111/jgs.17677
viour among community dwelling older adults. Aging Ment Health. 26(1):56-64. https://doi.org/10.1080/13607863. 2020.1870211
19
Memorandum
De toekomst van de Vlaamse ouderenzorg
20
Het Vlaams Onafhankelijk Zorgnetwerk (Vlozo) – de koepelorganisatie van Vlaamse private zorgondernemers – stelt naar aanleiding van de komende federale en regionale verkiezingen in België in 2024 haar beleidsvoorstellen over de organisatie van de ouderenzorg in Vlaande-
Dankzij het engagement en de goodwill van de professionals op het terrein blijft de Vlaamse ouderenzorg voorlopig overeind. Maar dat vereist steeds meer inspanningen. De huidige spreidstand is niet lang meer vol te houden, dat is overduidelijk.
ren voor.
Vinden we waardig ouder worden
Deze voorstellen zijn gebaseerd op
moeten we daar nú naar handelen.
wetenschappelijk demografische
We hebben allemaal de maatschap-
prognoses en de objectieve realiteit
pelijke plicht om de toekomst van
van de ouderenzorg en de arbeids-
de ouderenzorg voor te bereiden,
markt in Vlaanderen.
in woorden én in daden.
Op basis hiervan structureert Vlozo
Willen we de immense uitdagingen
beleidsvoorstellen rond vijf pijlers:
van de komende decennia kunnen
de ouderen, het centrale uitgangs-
opvangen, dan is er nood aan een
punt van ouderenzorg, financiering
alomvattend Masterplan Ouderen-
in ouderenzorg, personeelstekort in
zorg, idealiter gedragen door de
ouderenzorg en ten slotte innovatie
Vlaamse én federale regeringen.
in ouderenzorg.
Hierin moet de langetermijnstra-
een basisrecht in Vlaanderen? Dan
tegie gecombineerd worden met
Memorandum
concrete en realistische acties voor de problemen van vandaag. Enkel zo kunnen we de behoefte aan
Het aandeel ouderen (80+) met een
collectief en verzorgend wonen
zorgnood in Vlaanderen neemt jaar
verzoenen met maatwerk voor
na jaar toe. Dit betekent dat ook de
ouderen in al hun diversiteit.
vraag naar kwaliteitsvolle ouderenzorg de komende jaren en decen-
Vlozo zal haar verantwoordelijkheid
nia alleen maar zal toenemen. De
opnemen en constructief meebou-
capaciteit om tegemoet te komen
wen aan zo’n ambitieus Masterplan
aan die stijgende vraag evolueert
Ouderenzorg, indien onze overhe-
en groeit evenwel niet mee, of toch
den kiezen om hiermee aan de slag
niet aan het vereiste tempo. Ge-
te gaan.
volg: de spagaat tussen zorgvraag en -aanbod wordt steeds pijnlijker.
Hieronder alvast vijf krachtlijnen en
Zowel voor zorgbehoevende ou-
een aantal concrete voorstellen die
deren als voor medewerkers in de
volgens Vlozo niet mogen ontbre-
ouderenzorg. Het is een trend waar
ken in een ‘futureproof’ kader voor
bijna alle Europese landen vandaag
de ouderenzorg:
mee te maken krijgen, hoe welvarend ze ook zijn.
21
1. Van lijdend naar leidend voorwerp: oudere aan het stuur van zijn of haar zorg Zorg kan pas kwaliteitsvol zijn als ze
van aanbod- naar vraaggestuurde
voldoende rekening houdt met de
zorg, waarbij niet de voorziening
verwachtingen en de eisen van voor
maar de mens centraal staat. Ter
wie ze bestemd is. Het perspectief
ondersteuning en zorg van de
van de zorgbehoevende oudere
oudere moeten de voorzieningen
moet centraal staan bij het uitteke-
hun verantwoordelijkheid opnemen
nen, implementeren en evalueren
en kwalitatieve zorg aanbieden die
van de ouderenzorg.
ze zelf evalueren en laten certificeren, en waarop ze beoordeeld
Concreet moeten we met de Vlaam-
kunnen worden.
se ouderenzorg de omslag maken
2. Zo lang mogelijk thuis? Zorg is geen uithoudingsoefening! Oudere mensen moeten zo lang mogelijk thuis kunnen blijven? Het uitgangspunt van het Vlaamse woonzorgbeleid is toe aan bijsturing. Thuiszorg is zeer belangrijk, maar mag geen fetisj worden. Een thuis is immers meer dan de muren van een eigen huis, het is een plek waar mensen zich fysiek en psychisch veilig voelen. Zijn we daar blind voor, dan kan de thuisomge-
Vlozo stelt voor:
ving sluipend evolueren naar een ‘staat van eenzame opsluiting’ voor
Dat de Vlaamse regering regel-
zorgvoorziening waarin ze verblij-
matig een wetenschappelijke be-
ven. Dit om het thuisgevoel van
vraging uitvoert om te peilen naar
de bewoners in hun voorziening
de verwachtingen en wensen van
te vergroten.
ouderen. De resultaten van deze bevraging worden één van de
Dat de federale en regionale
fundamenten van het Masterplan
overheden burgers stimuleren
Ouderenzorg.
om actief te zijn in de ouderenzorgsector, hetzij als vrijwilliger,
Dat de Vlaamse regering het
hetzij door een flexijob. Dit is
nieuwe kwaliteitsdecreet uitvoert,
goed voor werknemers, voor ge-
het belanghebbendenoverleg
pensioneerden, voor ouderen die
installeert en de kwaliteitskaders
gebruik maken van ouderenzorg
uitwerkt zodat zorgvoorzieningen
en voor de uitbaters van oude-
kwaliteitslabels kunnen behalen.
renzorgvoorzieningen. Eventuele wettelijke en decretale hindernis-
Dat de Vlaamse regering inzet op
sen worden daarom maximaal
meer inspraak van bewoners in
weggewerkt.
het dagelijks leven van de woon-
22
een ouder persoon. Er moet een duidelijke keuze gemaakt worden. Niet alleen moet een goede mix aan zorgprofielen verankerd worden in de voorziening, maar vooral ook moet een goede mix aan types van bestaande
en nieuwe ouderenzorgvoorzie-
De Vlaamse overheid, de eerste-
toekomstige opties rond oude-
ningen verankerd worden om de
lijnszones en de lokale besturen
renzorg zodat zij kunnen bepalen
transitie van de thuis- naar een
moeten meer inspanningen leve-
waar ze wanneer willen wonen
woonzorgomgeving voor ouderen
ren om de huidige en toekomstige
en leven en met welke vorm van
te verzachten.
80+’ers te sensibiliseren over hun
zorg.
Residentiële ouderenzorg is meer dan alleen zorg voor uitsluitend ouderen met de zwaarste zorgprofielen in hun laatste levensfase. Naast woonzorgcentra bestaan er vandaag assistentiewoningen, cohousingconcepten en andere kleinschalige wooninitiatieven. Jammer genoeg ontbreekt het vaak aan een doeltreffend reglementair kader, een financiering en duidelijke kwaliteitsvereisten. Vernieuwende concepten geven ouderen nochtans de kans om een woonvorm te kiezen waar zij zich het beste bij voelen. Daarom is het belangrijk dat de Vlaamse overheid dergelijke vernieuwingen aanmoedigt en stimuleert aan de hand van een transparant, regelluw kwaliteitskader en een duidelijke financiering gelinkt
Vlozo stelt voor: Dat de Vlaamse regering ini-
voorzieningen op basis van de
tiatieven rond kleinschalig en
demografische evoluties en
genormaliseerd wonen in woon-
prognoses.
zorgcentra aanmoedigt en blijft ondersteunen.
Dat de Vlaamse regering het rigide kader achter zich laat en
Dat de Vlaamse regering een ra-
voorstellen uit de sector voor
dicaal vernieuwend beleid voert
hybride of nieuwe woonzorgvor-
waarbij ze Vlamingen preventief
men aanmoedigt en ondersteunt.
aanspoort levensloopbestendig te wonen of sneller te verhuizen
Dat Vlaanderen een ‘goede mix’
naar een aangepaste woning.
van gebruikers en bewoners van (residentiële) ouderenzorg in
Dat de Vlaamse regering een
Vlaanderen binnen de context
nieuwe programmatie en erken-
van een aangename en stimule-
ningskalender opstelt en uitrolt
rende woonzorgbuurt verankert
voor residentiële ouderenzorg-
in de regelgeving.
aan de zorgnood van het individu.
23
3. Faire financiering: gelijk speelveld en meer middelen voor iedereen Er is, rekening houdend met de de-
door de overheid niet volwaardig
den zorgkosten te betalen. En ten
mografische en socio-economische
worden gesteund, terwijl ze enorm
slotte een voldoende hoog pensi-
prognoses, duidelijk nood aan
kunnen bijdragen aan de preven-
oen om de niet-zorg gerelateerde
méér middelen voor ouderenzorg.
tie en efficiëntie in de residentiële
kosten te betalen.
Enkel zo kunnen de ouderenzorg-
ouderenzorg.
voorzieningen betaalbare en kwa-
Ondanks de grote inspanningen
liteitsvolle zorg blijven garanderen
Om de toekomst van de Vlaamse
van de Vlaamse overheid is er
en kunnen voorzieningen blijven
ouderenzorg te verzekeren is er
vandaag nog steeds een ongelijk
investeren in een kwalitatief,
nood aan een nieuw en transpa-
speelveld binnen ouderenzorg.
duurzaam aanbod voor hun
rant financieringsmodel. Een mo-
Lokale besturen mogen een eigen
bewoners én hun medewerkers.
del dat steunt op drie pijlers. Een
aanbod van woonzorg aanbieden
Zo niet zal kwalitatieve ouderen-
voldoende hoge basisfinanciering
op voorwaarde dat zij dezelfde
zorg in Vlaanderen naar de toe-
voor ouderenzorgvoorzieningen
financiële principes en regels
komst toe schaarser en dus ook
om de werking van de voorziening
naleven als de private aanbieders
onvermijdelijk duurder worden
op lange termijn te verzekeren.
van zorg. Lokale besturen com-
voor de eindgebruiker.
Een persoonsvolgende
municeren transparant over de
financiering voor de oudere die
belastinggelden die zij bijkomend
We moeten ook vaststellen dat
hem of haar in staat stelt de
injecteren in openbare woonzorg
bepaalde vormen van ouderen-
noodzakelijke of gewenste zorg
om tekorten weg te werken.
zorg, zoals de assistentiewoningen,
te kiezen en de daaraan verbon-
Vlozo stelt voor: Dat de Vlaamse regering de
dend met deze randvoorwaarden.
Dat een verblijf in een zorgvoor-
besparingen in de ouderenzorg
• Het moet simpeler dan vandaag.
ziening financieel voorspelbaar
terugdraait en de anciënniteits-
• Het moet transparanter dan
wordt. Dat kan door bewoners
schalen respecteert.
vandaag.
de opnameovereenkomst is
Dat de Vlaamse regering IFIC
zonder onderscheid tussen thuis-
getekend de dagprijs, die jaar-
integreert in de Basistegemoetko-
zorg en residentiële ouderenzorg.
lijks wordt bepaald volgens het
ming Zorg op een wijze die 100%
• Het moet gebaseerd zijn op ‘kwali-
principe van vrije prijszetting,
teitsvolle outcome’, niet op ‘input’.
behoudens indexaanpassingen,
kostendekkend is.
• Waarbij de zorgcomponent volleDat de Vlaamse regering voorziet dat het Zorgbudget voor ouderen met een zorgnood geïndexeerd schreden wordt.
niet gewijzigd wordt.
dig wordt gefinancierd. • Door de overheid opgelegde
Dat het wetsvoorstel rond om-
functies worden gefinancierd.
gekeerd woonkrediet goedge-
wordt telkens de spilindex over-
24
te garanderen dat eenmaal
• Het moet gebaseerd zijn op BelRAI
keurd wordt. Hierdoor zouden Wat de implementatie van per-
ouderen op meer koopkracht
soonsvolgende financiering in
kunnen rekenen wanneer de
Dat de Vlaamse regering werkt
de ouderenzorg betreft, moet er
eigen woning omgezet wordt in
aan een nieuw financieringsmodel
rekening worden gehouden met de
een maandelijkse rente.
voor de Vlaamse (semi-)residen-
lessen uit de sector ‘Personen met
tiële ouderenzorg, rekening hou-
een Handicap’.
4. Personeelsschaarste? Nood aan flexibelere normen en complementair beleid Kwaliteitsvolle ouderenzorg en gemotiveerde zorgmedewerkers
Vlozo stelt voor:
gaan hand in hand. Er is evenwel een groeiend personeelstekort in
Dat de federale en regionale over-
Dat de Vlaamse regering maxi-
onze sector en dat tekort zal bij
heden bij het bepalen van nieuw
maal inzet op het activeren van
een ongewijzigd beleid alleen maar
beleid zoveel mogelijk vertrekken
werkloze, inactieve en arbeids-
toenemen.
vanuit de principes van regelluw-
ongeschikte Vlaamse, Waalse en
te, flexibiliteit en maatwerk om-
Brusselse verpleegkundigen en
We worden de eerstkomende jaren
wille van de steeds veranderende
zorgkundigen.
geconfronteerd met de gevolgen
doelgroep en zorgvraag. Dat de federale en regionale
van de dubbele vergrijzing waarbij meer en meer oudere medewer-
Dat de federale regering toestaat
overheden de bestaande proce-
kers de arbeidsmarkt verlaten om
dat het systeem van flexijobs ook
dures om buitenlandse verpleeg-
te genieten van hun pensioen. We
kan ingezet worden in alle aspec-
kundigen en zorgkundigen die
stellen eveneens vast dat jonge ge-
ten van de ouderenzorg.
in dit land willen werken in de ouderenzorg stroomlijnen. Dit
motiveerde medewerkers er ook de brui aan geven. Ze hebben andere
Dat de federale en regionale
uiteraard zonder afbreuk te doen
prioriteiten en willen meer afwis-
overheden in 2024 gezamenlijk
aan de vereiste taalvaardigheid
seling in hun werk en een betere
werk maken van een grondige
en het niveau van zorgkwaliteit
work-life balance.
evaluatie en herziening van de
die deze verpleegkundigen en
Wet betreffende de uitoefening
zorgkundigen terecht geacht
Het is cruciaal dat sociale partners
van de gezondheidszorgberoepen
worden te leveren.
en overheden samen inspanningen
uit 2015. Dat de Vlaamse regering de op-
leveren om het imago van de ouderenzorg te verbeteren en de sector
Zoniet, dat de Vlaamse regering
leidingen voor verpleegkundigen
(opnieuw) als aantrekkelijke werk-
het reeds goedgekeurde Vlaams
en zorgkundigen aanpast zodat
gever voor huidige en toekomstige
Decreet betreffende de zorg- en
ze meer instroom en zij-instroom
zorgprofessionals te positioneren.
bijstandsverlening uitvoert.
genereren richting de ouderenzorg.
Concreet vragen we de beleids-
Dat de Vlaamse regering inzet op
verantwoordelijken in de Vlaamse
een betere ‘output’ van de zorg-
Dat de Vlaamse regering de finan-
en federale regering om de perso-
opleidingen en levenslang leren.
ciering van premies boven op het vaste loon voor het leveren van
neelsnormen verregaand te flexibiliseren. Zonder meer flexibiliteit
Dat de Vlaamse regering meer in-
onregelmatige prestaties optrekt
kunnen zorgvoorzieningen niet lang
terne opleidingen voor knelpunt-
naar 100%.
meer de continuïteit van zorg en
beroepen binnen de ouderenzorg
ondersteuningen waarborgen. De
stimuleert en subsidieert.
Dat de Vlaamse regering Maribelfinanciering voor Vlaamse
personeelsnorm en taakverdeling moeten daarom herbekeken wor-
Dat de federale en regionale over-
woonzorgcentra automatisch laat
den. De overheden moeten samen
heden zo snel mogelijk effectieve
indexeren en garandeert dat Ma-
de Wet op de Uitoefening van de
initiatieven ontwikkelen om het
ribelfinanciering, die in principe
Gezondheidsberoepen aanpassen,
huidig potentieel aan inactieven –
volledig kostendekkend moet zijn,
zoniet moet Vlaanderen het Vlaams
al dan niet met eerdere ervaring
dat ook is.
Decreet betreffende de zorg en
in de zorg – te reactiveren richting
bijstandsverlening uitvoeren.
de ouderenzorg.
25
5. Innoveren: geen ‘leuke extra’ maar een noodzaak Innoveren? Ja, we willen wel, maar in de zorgsector wordt innovatie
Vlozo stelt voor:
nog te vaak als een ‘extra’ beschouwd. Daarmee gaan we volle-
Dat de Vlaamse regering vanaf
IT-innovaties minder eisen stelt
dig voorbij aan het feit dat innove-
2024 de maximale inzet van
rond rapportering aan voorzie-
ren een noodzaak is. Wie het niet
technologische en/of ICT-hulp-
ningen. Dit verlaagt de admi-
doet, wordt op een dag ingehaald
middelen stimuleert om het
nistratieve overlast voor deze
door de realiteit. En wordt gecon-
bestaand zorgpersoneel te ont-
voorzieningen.
fronteerd met problemen waar de
zorgen en hen de mogelijkheid
klassieke recepten geen antwoord
te geven meer tijd en aandacht
Dat de federale en regionale
op bieden. Vandaag wordt steeds
te geven aan de ouderen die ze
overheden het mogelijk maken
duidelijker wat dat betekent.
ondersteunen en verzorgen.
dat zowel de huisarts als de Coördinerend en Raadgevend Arts
Zonder innovatie zullen investe-
Dat de Vlaamse regering toestaat
in een woonzorgcentrum (CRA)
ringen in extra handen het perso-
dat een deel van van de Basiste-
beiden toegang hebben tot het
neelstekort in de ouderenzorg niet
gemoetkoming Zorg – indien er
elektronisch medisch dossier van
oplossen. De noden stijgen immers
vanwege het personeelstekort
een bewoner van een woon-
veel sneller dan handen kunnen
onvoldoende zorgpersoneel ge-
zorgcentrum en het elektronisch
volgen, tenminste als we de klassie-
vonden wordt – ook kan ingezet
patiëntendossier, en ook dat
ke recepten blijven volgen…
worden om ondersteunende
beide elektronische dossiers
technologische oplossingen te
gesynchroniseerd worden.
Innovatie moet én kan ons helpen
bekostigen. Dat de Vlaamse regering jaarlijks
om met hetzelfde aantal handen meer en betere zorg te bieden aan
Dat de Vlaamse regering de
een voldoende groot budget
meer mensen. Door daarbij in te
Vlaamse ouderenzorgvoorzie-
voorziet om zorginnovatie te
zetten op de ‘caring technology
ningen stimuleert richting én
stimuleren, te ondersteunen en
principles’ die de Koning Boude-
beloont na de succesvolle im-
uiteindelijk te implementeren in
wijnstichting ontwikkelde, kan dat
plementatie van technologische
de praktijk.
zonder aan warmte in te boeten,
innovatie die leidt tot concrete
integendeel.
positieve resultaten voor de ou-
Dat de Vlaamse regering de
dere en/of het zorgpersoneel.
ouderenzorgvoorzieningen blijvend en beter begeleidt in hun
Om dat te realiseren, moeten we structureel tijd en middelen vrijma-
Dat de Vlaamse administratie,
participatie aan de zogenaamde
ken voor innovatie. Het beleid moet
door meer en efficiënt gebruik
‘green deal’ en het duurzaam-
zorgorganisaties en bedrijven ook
te maken van technologische en
heidsbeleid.
ademruimte geven om gecontroleerd te experimenteren in plaats van hen te verstikken in regels.
26
Luistertip!
Hoe technologie de zorg kan ontzorgen: een podcast. In deze podcast voelt Isabelle François, zorgexperten Kim Smets (Helan), Daan Aeyels (VOKA) en Guido Perremans (Vlozo) aan de tand over de uitdagingen en opportuniteiten in de brede zorgsector.
27
Vlozo Masterclass Vlozo en Thomas More bieden 16 masterclasses aan voor directeurs en zorgprofessionals in de ouderzorg. Deze opleidingen brengen inzichten en vaardigheden bij om de zorgkwaliteit van uw zorgorganisatie te optimaliseren en om klaar te zijn voor de uitdagingen van morgen. 4 opleidingsdagen en een terugkomdag, 16 masterclasses, 6 professoren, 5 experten, maximum 20 deelnemers en 4 centrale topics: over financiering en organisatie gezondheidszorg, financiële gezondheid van woonzorgorganisaties, leiderschap en over persoonsgerichte warme kwalitatieve zorg.
Benieuwd naar meer? Scan de QR-code en ontdek snel hoe de masterclasses van Vlozo en Thomas More uw zorgonderneming klaar maken voor de toekomst.
Vlozo vzw Koningsstraat 55, bus 6, 1000 Brussel www.vlozo.be @vlozovzw
@VzwVlozo
@vlozo vzw - Vlaams Onafhankelijk Zorgnetwerk