EnergyIn no 8 (December)

Page 1

TECHPRESS

1


Για… ζεστές γιορτές! άποτε ευχόμασταν να χιονίσει τα Χριστούγεννα για να απολαύσουμε σε όλο τους το μεγαλείο τις γιορτές. Φέτος, έπειτα από τις αυξήσεις στο πετρέλαιο θέρμανσης, όλοι προσευχόμαστε για το αντίθετο! Ως εκ τούτου, για ακόμα ένα μήνα, κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση της θεματολογίας του «energy in» διαδραματίζει το άκρως επίκαιρο θέμα των εναλλακτικών τρόπων θέρμανσης. Και επειδή η ρευστότητα είναι μια λέξη που τείνει να καταργηθεί από το νεοελληνικό λεξικό, οι τράπεζες φροντίζουν να εξασφαλίσουν στους ιδιώτες μια σειρά από «πράσινα» δάνεια, προκειμένου να εκσυγχρονίσουν την κατοικία τους με πολλούς και διάφορους τρόπους (μόνωση, κουφώματα, αντικατάσταση λέβητα, αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας κ.ά.). Αφού λοιπόν σας ξεναγήσουμε στις ενδιαφέρουσες λύσεις που προτείνουν οι ελληνικές τράπεζες, ρίχνουμε μια ματιά στην εναλλακτική πρόταση του υγραερίου, οι ιδιαιτερότητες του οποίου ενδέχεται να καλύψουν πολλές από τις απαιτήσεις σας. Εξίσου ενδιαφέροντα ελπίζουμε να βρείτε και τα θέματα για τις αντλίες θερμότητας και τα ενεργειακά τζάκια, ενώ μια πληρέστερη εικόνα για το σύνολο των εναλλακτικών τρόπων θέρμανσης φιλοδοξεί να σας δώσει το σχετικό αφιέρωμα, ώστε να καταλήξετε στη λύση που ταιριάζει στο δικό σας σπίτι. Για περαιτέρω πληροφορίες, στο www.energyin.gr μια έμπειρη δημοσιογραφική ομάδα φροντίζει καθημερινά για τη συνεχή ενημέρωσή σας για θέματα που αφορούν τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τα φωτοβολταϊκά, την αιολική ενέργεια, τη θέρμανση και τον κλιματισμό, τον ηλεκτρισμό, τα καύσιμα, το φυσικό αέριο, τις ενεργειακά αποδοτικές συσκευές, το περιβάλλον και πολλά άλλα.

Κ

Καλή ανάγνωση Από την ομάδα του «energy in»

Energy in

Edito

«Πράσινα» δάνεια Β2 Αναβαθμίστε ενεργειακά την κατοικία σας Καύση ξύλων Οι βλαβερές επιπτώσεις στο περιβάλλον

Β4

Υγραέριο θέρμανσης Ολα όσα πρέπει να γνωρίζετε για την εγκατάστασή του

Β6

Energy in Β8 Ειδήσεις από το χώρο της ενέργειας Οδηγός θέρμανσης Β10 Ποιά λύση σας συμφέρει

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2012

ΤΕΥΧΟΣ 8 info@energyin.gr Διανέμεται σε εκατοντάδες σημεία στην Αθήνα, όπως σε σταθμούς του Μετρό, του ΗΣΑΠ, του Τραμ κ.ο.κ.

Η συντακτική ομάδα του Energy in

Ενεργειακό τζάκι Β12 Εξυπνη και οικολογική λύση

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΥΛΗΣ Σωτηρία Νάνου

Αντλίες θερμότητας Β13 Oλες οι απαντήσεις!

ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΥΛΗΣ Αφροδίτη Ντάικου ΕΞΩΤ. ΣYNEPΓATEΣ Ηλέκτρα Τ. Αλευρίτη Χριστίνα Βασιλειάδη

Index

ΕΚΤΥΠΩΣΗ «IRIS ΕΚΤΥΠΩΣΕΙΣ ΑΕΒΕ» IΔIOKTHΣIA «TECHPRESS ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΙΑ Ε.Ε.» Kωδικός ΕΛΤΑ: 8635 ΕΔΡΑ Αρτέμιδος 125 Τ.Κ. 175 62 Π. Φάληρο Tηλ.: 210 9846030, 210 7474890 Φαξ: 210 7470108 www.energyin.gr ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ Ναϊάδων 26-28 Τ.Κ. 175 61 Π. Φάληρο ISSN 1792-2801 Οι απόψεις που εκφράζονται σε ενυπόγραφα άρθρα δεν συμπίπτουν απαραίτητα με αυτές του περιοδικού. Υλικό που αποστέλλεται προς δημοσίευση δεν επιστρέφεται, ανεξαρτήτως με το αν δημοσιεύθηκε. Απαγορεύεται η ολική ή μερική αναδημοσίευση οποιουδήποτε κειμένου, διαγράμματος ή φωτογραφίας, με οποιονδήποτε τρόπο και σε οποιαδήποτε γλώσσα, χωρίς τη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόμοι 238/1970, 4301/1979, Ν. 100/1975, ΝΔ 3565/1956 και 4254, 1962 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου.



B2 energy in

«Πράσινα» δάνεια

Με τα «πράσινα» δάνεια μπορεί κανείς να αναβαθμίσει την κατοικία του, εγκαθιστώντας ενεργειακά συστήματα, τα οποία είτε συμβάλλουν στην εξοικονόμηση ενέργειας είτε στην παραγωγή της. Οι τράπεζες έχουν λανσάρει η καθεμία τις δικές της προτάσεις, τις οποίες σας παρουσιάζουμε παρακάτω.

Εθνική Τράπεζα Η Εθνική διαθέτει τα προγράμματα «Πράσινο Δάνειο», «Εστία Πράσινη», «Ειδικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Φωτοβολταϊκών Συστημάτων» και «Εξοικονόμηση κατ’ Οίκον». Το «Πράσινο Δάνειο» σας δίνει την ευχέρεια να συμμετάσχετε ενεργά στην προστασία του περιβάλλοντος, βελτιώνοντας ουσιαστικά τις συνθήκες της ζωής σας. Με το «Πράσινο Δάνειο» απολαμβάνετε χρηματοδότηση μέχρι και του 100% της αξίας των αγορών και των υπηρεσιών, ιδιαίτερα προνομιακό κυμαινόμενο επιτόκιο, καθώς και μεγάλη διάρκεια αποπληρωμής. Παράλληλα, η Εθνική Τράπεζα διαθέτει 20€ για κάθε δάνειο που χορηγείται για το σκοπό αυτό, σε ενέργειες που συμβάλλουν σημαντικά στην προστασία του περιβάλλοντος.

Το προϊόν «Εστία Πράσινη» αποτελεί ένα πρωτοποριακό στεγαστικό δάνειο το οποίο σας προσφέρει λύσεις τόσο για αγορά ή κατασκευή ενεργειακά αναβαθμισμένης κατοικίας, όσο και για επισκευαστικές εργασίες ενεργειακής αναβάθμισης στο σπίτι σας. Το επιτόκιο είναι κυμαινόμενο με βάση το επιτόκιο διατραπεζικής Euribor 3M, με ελάχιστο το παρεμβατικό επιτόκιο της ΕΚΤ, πλέον ενός σταθερού περιθωρίου για όλη τη διάρκεια του δανείου. Το ελάχιστο ποσό του δανείου που μπορείτε να λάβετε είναι 10.000€ και μπορεί να ανέλθει μέχρι το 100% του οφειλόμενου τιμήματος αγοράς του ακινήτου ή του κόστους για την εκτέλεση εργασιών και η διάρκεια αποπληρωμής του δανείου, μπορεί να κυμανθεί από 5 έως 30 έτη. Με το «Ειδικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Φωτοβολταϊκών Συστημάτων» (ΦΕΚ 1079/Β/04-062009 και 2317/Β/10-08-2012) σας παρέχεται η δυνατότητα να εγκαταστήσετε φωτοβολταϊκό

σύστημα συνολικής ισχύος μέχρι 10kWp, στη σκεπή ή την ταράτσα του σπιτιού σας, ενώ παράλληλα γίνεστε προμηθευτής της ΔΕΗ η οποία αγοράζει από εσάς την παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια. Ετσι, εκτός της ενεργούς συμβολής σας στην προστασία του περιβάλλοντος, εξασφαλίζετε και ένα σημαντικό αφορολόγητο εισόδημα έως 3.500€ ετησίως! Αν είστε ιδιοκτήτης κατοικίας που βρίσκεται σε περιοχή με τιμή ζώνης χαμηλότερη ή ίση των 2.100€/τ.μ. και επιθυμείτε να πραγματοποιήσετε κατασκευαστικές παρεμβάσεις προκειμένου να μειώσετε την κατανάλωση ενέργειας, υπάρχει το πρόγραμμα «Εξοικονόμηση κατ’ Οίκον», με το οποίο μπορείτε να αναβαθμίσετε ενεργειακά την κατοικία σας. Το επιτόκιο επιδοτείται κατά 100%, ο προϋπολογισμός επιχορηγείται έως και 70%, τα κόστη των ενεργειακών επιθεωρήσεων καλύπτονται, όπως και οι δαπάνες για τον σύμβουλο του έργου.


energy in B3

Τράπεζα Πειραιώς Η Τράπεζα Πειραιώς προσφέρει το πρόγραμμα «Εξοικονόμηση κατ’ Οίκον», με το οποίο σας δίνεται η δυνατότητα να μειώσετε τις ενεργειακές σας ανάγκες και να εξοικονομείτε ενέργεια στον οικιακό κτηριακό τομέα. Πιο συγκεκριμένα, εάν επιθυμείτε να τοποθετήσετε ένα φωτοβολταϊκό σύστημα στην κατοικία σας, το οποίο θα είναι μέχρι 10ΚW, με σκοπό να εξασφαλίσετε ένα σταθερό ετήσιο εισόδημα από τη ΔΕΗ ή εναλλακτικό πάροχο ηλεκτρικής ενέργειας, η Τράπεζα Πειραιώς στηρίζει την επένδυσή σας με εξειδικευμένα προγράμματα που σας προσφέρουν χρηματοδότηση έως και του 100% του κόστους αγοράς και εγκατάστασης του φωτοβολταϊκού συστή-

ματος, τo χαμηλότερο επιτόκιο της αγοράς και τη δυνατότητα να επιλέξετε αν θα προσημειώσετε ή όχι το ακίνητό σας. Με το Στεγαστικό - Επισκευαστικό δάνειο, με ή χωρίς εξασφάλιση και το Καταναλωτικό Δάνειο «GREEΝ», μπορείτε να βελτιώσετε την ενεργειακή απόδοση του ακινήτου σας ή να εξοικονομήσετε νερό, πραγματοποιώντας επισκευαστικές εργασίες. Η Τράπεζα Πειραιώς καλύπτει έως και το 100% του κόστους βελτιώσεων ή επισκευών, με το xαμηλότερο επιτόκιο της αγοράς, έκπτωση στα έξοδα δανείου και τη δυνατότητα να επιλέξετε αν θα προσημειώσετε ή όχι το ακίνητό σας. Επιπλέον, αν θέλετε να αγοράσετε οικοσκευές

χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης ή να υιοθετήσετε ένα πράσινο τρόπο μετακίνησης, η Τράπεζα Πειραιώς σας προσφέρει ένα πρόγραμμα με ανταγωνιστικό επιτόκιο, το Καταναλωτικό Δάνειο «GREEN» για πράσινο εξοπλισμό ή «πράσινo τρόπο μετακίνησης». Το ποσό δανείου φτάνει μέχρι και τα 20.000€, με κυμαινόμενο επιτόκιο, το οποίο σήμερα είναι στο 8,75%, βασισμένο στο Βασικό Επιτόκιο Καταναλωτικής Πίστης (ΒΕΚ). Η διάρκεια του δανείου φτάνει έως και τα 10 έτη.

Eurobank Η Eurobank, στηρίζοντας τη σημαντική αυτή πρωτοβουλία της πολιτείας, συμμετέχει στο πρόγραμμα, χρηματοδοτώντας τις προβλεπόμενες ενεργειακές παρεμβάσεις. Με τις λύσεις αυτές, δίνεται στον καθένα η δυνατότη- τα να ανα-

βαθμίσει ενεργειακά το σπίτι του και να αποκομίσει πραγματικό οικονομικό όφελος εξασφαλίζοντας καλύτερη ποιότητα ζωής. Τα προγράμματα που προσφέρει η Τράπεζα, είναι 3: Πρόγραμμα «Εξοικονόμηση Κατ’ Οίκον» Με το πρόγραμμα αυτό εξοικονομείτε χρήματα και ενέργεια, αλλά συμβάλλετε επίσης στην προστασία του περιβάλλοντος.

Πράσινο Δάνειο Κατοικίας - Φωτοβολταϊκά Απαλλάσσεστε από τους λογαριασμούς της ΔΕΗ με την εγκατάσταση ενός φωτοβολταϊκού συστήματος. Πράσινο Δάνειο Κατοικίας - Εξοικονόμηση Ενέργειας Βελτιώνετε την ποιότητα ζωή σας, κάνοντας τον προσωπικό σας χώρο ενεργειακά αποδοτικό.

Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο Το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο παρέχει στους ενδιαφερόμενους καταναλωτές το δάνειο εγκατάστασης φωτοβολταϊκών συστημάτων «Ηλιακή Ταράτσα». Μέσω του δανείου αυτού, σας προσφέρεται η δυνατότητα χρηματοδότησης για

την αγορά και εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων στη στέγη του σπιτιού σας, από εταιρεία της δικής σας επιλογής. Εφόσον φυσικά πληρούνται οι απαραίτητες προϋποθέσεις, σας χορηγείται ένα δάνειο για

το σύνολο της επένδυσης, το οποίο αποπληρώνεται ουσιαστικά μόνο του από τα έσοδα που προκύπτουν από την εγκατάσταση των φωτοβολταϊκών, μέσω της πώλησης της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας στη ΔΕΗ.

Alpha Bank Η Alpha Bank σας παρέχει το πρόγραμμα «Εξοικονόμηση κατ’ Οίκον». Πρόκειται για ένα συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα βελτιώσεως της ενεργειακής αποδόσεως των κτηρίων του οικιακού τομέα, που απευθύνεται σε ιδιοκτήτες, των οποίων όμως οι κατοικίες, είναι χαμηλής ενεργειακής κατηγορίας. Το πρόγραμμα αυτό, παρέχει κίνητρα στους ωφελούμενους για να πραγματοποιήσουν ση-

μαντικές παρεμβάσεις, με σκοπό να βελτιώσουν την ενεργειακή απόδοση του σπιτιού τους, ενώ ταυτόχρονα συμβάλλει στην επίτευξη των ενεργειακών και περιβαλλοντικών στόχων της χώρας, εξασφαλίζοντας με την ολοκλήρωσή του, εξοικονόμηση ενέργειας έως 1 δισ. κιλοβατώρες (kWh) σε ετήσια βάση. Αναλυτικότερα, η επιχορήγηση καλύπτει έως και το 70 % του επιλέξιμου προϋπολογισμού. Οι τόκοι επιδοτούνται 100%, όπως επίσης, καλύπτονται και τα έξοδα του ενεργειακού συμβούλου και του επιθεωρητή του έργου.

Ο επιλέξιμος προϋπολογισμός των παρεμβάσεων συμπεριλαμβανομένου του ΦΠΑ (που αποτελεί επιλέξιμη δαπάνη για το πρόγραμμα), δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 15.000€ ανά ιδιοκτησία. Η δυνατότητα χρηματοδοτήσεως των ενδιαφερομένων, παρέχεται για μονοκατοικία, για πολυκατοικία ως σύνολο κτηρίου και για μεμονωμένο διαμέρισμα που βρίσκεται σε περιοχές με τιμή ζώνης χαμηλότερη ή ίση των 2.100€/τ.μ. και έχει καταταχθεί βάσει του Πιστοποιητικού Ενεργειακής Απόδοσης (Π.Ε.Α.) σε κατηγορία χαμηλότερη ή ίση της Δ.


B4 energy in

Καύση ξύλων Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον

Η στροφή πολλών πολιτών στις ξυλόσομπες και στα τζάκια λόγω οικονομίας, κρύβει κινδύνους, τόσο για τα δάση που απειλούνται με αποψίλωση όσο και για την ατμόσφαιρα που μολύνεται από τους ρύπους της καύσης των ξύλων. να αναμμένο τζάκι δεν είναι μόνο ένα όμορφο θέαμα για το χειμώνα και ένας οικονομικός τρόπος θέρμανσης. Στις μέρες μας, όπου αρκετοί πολίτες αρνούνται να βάλουν το ακριβό πλέον πετρέλαιο στα σπίτια τους ή να διαθέσουν τα χρήματά τους για την εγκατάσταση των εναλλακτικών τρόπων θέρμανσης, η λύση του τζακιού μοιάζει η ιδανική. Και όμως, δεν είναι, αφού η παράνομη και ακατάπαυστη κοπή των δασών, οδηγεί σταδιακά στην αποψίλωση των δασών και στη μόλυνση της ατμόσφαιρας.

E

Αποψίλωση των δασών Ακόμα και σε πάρκα εντός Αττικής έχουν στραφεί η λαθροϋλοτόμοι, καταστρέφοντας τους τελευταίους εναπομείναντες πνεύμονες πρασίνου της Αθήνας. Το τελευταίο διάστημα έχει παρατηρηθεί έντονα η παράνομη κοπή δέντρων στα βουνά της Αττικής, αλλά και σε αστικές περιοχές, όπως το πάρκο του Αγίου Φιλίππου στη Νίκαια και ο Διομήδειος Βοτανικός Κήπος στην Ιερά Οδό. Η λαθροϋλοτομία φαίνεται να πλήττει πλέον τη χώρα μας και αυτό, εξαιτίας της εκτίναξης του κόστους θέρμανσης. Οι λαθροϋλοτόμοι δρούνε σε πολλές περιοχές της Ελλάδας όπως στη Θεσσαλία, στην Ηπειρο, στην Κρήτη, στη βόρεια και δυτική Πελοπόννησο και στη Μακεδονία.

Δασαρχεία και δασικές αρχές βρίσκονται σε ετοιμότητα, αφού το φαινόμενο εντείνεται και αναμένεται να ενταθεί ακόμα περισσότερο τους επόμενους μήνες, όχι μόνο γιατί η τιμή του πετρελαίου θέρμανσης έχει εκτιναχθεί στα ύψη, όπως και τα τιμολόγια της ΔΕΗ, αλλά και γιατί μερικοί βλέπουν πλέον την παράνομη ξύλευση ως ένα ευκαιριακό επάγγελμα. Επισημαίνεται πλέον η ανάγκη να διερευνηθούν πρόσθετες πρακτικές και πολιτικές προστασίας του φυσικού πλούτου της χώρας. Καταρχήν πρέπει να καταπολεμηθούν άμεσα τα «κρούσματα» και κατά δεύτερον να ληφθούν άμεσα μέτρα για την πρόληψη του φαινομένου. Παράνομη ξυλεία από ομάδες λαθροϋλοτόμων ρίχνουν στις ξυλόσομπες και τα τζάκια, πολλοί πολίτες εν μέσω οικονομικής κρίσης. Η παράνομη αποψίλωση των δασών είναι ένα θέμα που πρέπει άμεσα να λυθεί, αφού απειλεί τον φυσικό πλούτο της χώρας μας.

Ατμοσφαιρική ρύπανση Η καύση των ξύλων σε σόμπες και τζάκια έχει ως συνέπεια οι συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα να είναι εξαιρετικά μεγάλες. Η στροφή πολλών πολιτών στην καύση ξυλείας σε σόμπες και τζάκια για να ζεσταθούν, αποφασίζοντας να μη βάλουν φέτος πετρέλαιο ή να μη χρησιμοποιήσουν

κάποιον άλλο τρόπο θέρμανσης, έχει ως συνέπεια να επιβαρύνεται η ατμόσφαιρα από ρύπους, αφού η καύση δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια χημική αντίδραση. Η στροφή προς τα τζάκια και τις άλλες παραδοσιακές μορφές θέρμανσης με καύση ξύλου, χρειάζεται προσοχή, γιατί βρίσκονται στην ατμόσφαιρα μεγάλες ποσότητες αιωρούμενων σωματιδίων και καπνού. Βεβαίως, οι σύγχρονες μορφές καύσης (καυστήρες πέλετ, αποδοτικές σόμπες, ενεργειακά τζάκια κλπ) δεν αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα. Αλλά η κρίση οδηγεί στα πιο φθηνά μέσα, με τις παραπάνω επιβλαβείς συνέπειες. Οσον αφορά το φαινόμενο του θερμοκηπίου (υπεύθυνο για την κλιματική αλλαγή), η καύση του ξύλου θεωρείται ουδέτερη, καθώς όταν καίγεται απελευθερώνει στην ατμόσφαιρα το CO2 που είχε αποθηκευθεί στο δέντρο. Αλλά πρέπει να λάβει κανείς υπόψη ότι η νόμιμη υλοτόμηση, από την οποία προκύπτουν τα καυσόξυλα, δεν είναι καταστροφική για το δάσος. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτεί επίσης το πρόβλημα της εσωτερικής ρύπανσης. Το τζάκι δεν βγάζει όλο τον καπνό έξω από το σπίτι, αλλά και μέσα, ειδικά εάν δεν τραβά καλά. Για αυτό είναι απολύτως απαραίτητο να υπάρχει ένα μισάνοικτο παράθυρο στο χώρο, για την ανανέωση του αέρα. n


energy in B5

Υγραέριο: Η έξυπνη, οικονομική λύση Το υγραέριο είναι μια από τις πιο σύγχρονες και οικολογικές μορφές ενέργειας, με μοναδικά πλεονεκτήματα. Προσφέροντας οικονομία αλλά και αυτονομία, έρχεται στο σπίτι μας για να αναβαθμίσει την ποιότητα ζωής μας. ρίου για οικιακή χρήση απαιτούνται: n Ελεύθερος χώρος τουλάχιστον 3 μέτρων γύρω από την δεξαμενή (απαιτούμενος χώρος περίπου 7x9 μέτρα) μακριά από εστίες ανάφλεξης, σε χώρους με πολύ καλό εξαερισμό. n Ασφαλής πρόσβαση και στάθμευση Β/φ σε απόσταση το πολύ 25 μέτρων από το χώρο που θα τοποθετηθεί η δεξαμενή.

Τι είναι το υγραέριο; Πού χρησιμοποιείται; Υγραέρια χαρακτηρίζονται οι υδρογονάνθρακες προπάνιο και βουτάνιο, καθώς και τα μείγματά τους, τα οποία προέρχονται είτε από τα κοιτάσματα φυσικού αερίου των οποίων αποτελούν συστατικό είτε, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα, από τη διύλιση του αργού πετρελαίου. Το υγραέριο είναι κατάλληλο για οποιαδήποτε ενεργειακή ανάγκη, ως ένα αξιόπιστο, οικονομικό και φιλικό προς το περιβάλλον καύσιμο. Χρησιμοποιείται στον κλάδο της βιομηχανίας, στη βιοτεχνία, στην αγροτική παραγωγή, στα αυτοκίνητα και επιπλέον, έχει ευρεία οικιακή χρήση,

καθώς καλύπτει πλήρως τις ανάγκες για κεντρική θέρμανση και ζεστό νερό, χρησιμοποιείται στο μαγείρεμα, στο ενεργειακό τζάκι, για τη θέρμανση της πισίνας ακόμη και για κλιματισμό.

Προϋποθέσεις για τοποθέτηση δεξαμενής υγραερίου στο σπίτι Για την τοποθέτηση δεξαμενής υγραε-

Τι πρέπει να κάνω για να χρησιμοποιήσω υγραέριο Για εγκατάσταση υγραερίου στο σπίτι θα χρειαστείτε, έκτος των ειδικών συσκευών υγραερίου (λέβητας/καυστήρας), ένα δίκτυο σωληνώσεων υγραερίου (εξωτερικό ή/και εσωτερικό), καθώς και μια ειδική δεξαμενή (υπόγεια ή υπέργεια).

Είναι το υγραέριο οικονομικό καύσιμο; Οι τιμές των καυσίμων αλλάζουν καθημερινά και μάλιστα, όχι με τον ίδιο τρόπο για κάθε καύσιμο. Κατά γενική ομολογία, το υγραέριο είναι ένα αρκετά οικονομικό καύσιμο και ανάλογα με την περίοδο προσφέρει αυτονομία και σημαντική οικονομία, έως και 30%, σε σχέση με το πετρέλαιο θέρμανσης. Χάρη στην υψηλή ενεργειακή απόδοση του υγραερίου, τη μεγάλη του θερμογόνο δύναμη, τον υψηλό βαθμό απόδοσης καύσης, αλλά και το ιδιαίτερα μειωμένο κόστος που απαιτείται για τη συντήρησή του, κάθε νοικοκυριό που το εγκαθιστά, επιτυγχάνει μια διόλου ευκαταφρόνητη εξοικονόμηση στα λειτουργικά του έξοδα. n


B6 energy in

Υγραέριο θέρμανσης Oλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για την εγκατάστασή του

Οι εγκαταστάσεις υγραερίου διακρίνονται στις οικιακές και στις επαγγελματικές. Mε το παρόν αφιέρωμα δίνουμε απαντήσεις και διευκρινήσεις για τους χώρους όπου θα πραγματοποιηθεί η εγκατάσταση, είτε οικιακή είτε επαγγελματική. πάρχουν διάφορα είδη εγκαταστάσεων που μπορεί κανείς να επιλέξει, προκειμένου να συνδεθούν και να λειτουργήσουν οικιακές συσκευές αερίου με φιάλες υγραερίου. Μια μόνο φιάλη μείγματος, εντός του χώρου της οικίας, θα μπορούσε να εγκατασταθεί, προκειμένου να τροφοδοτηθεί με υγραέριο μια οικιακή συσκευή (για παράδειγμα, μια κουζίνα αερίου). Η φιάλη αυτή θα μπορούσε να τοποθετηθεί και σε κάποιο εξωτερικό χώρο του σπιτιού και να οδηγείται η παροχή του υγραερίου έως τη συσκευή, μέσω μιας σωληνογραμμής αερίου. Σε περίπτωση που η κατανάλωση είναι μεγαλύτερη, τότε είναι αναγκαίο να εγκαθίσταται μια συστοιχία φιαλών, η οποία τοποθετείται σε κάποιο εξωτερικό χώρο της οικίας. Η απόφαση σχετικά με το ποιο είδος εγκατάστασης θα πρέπει να προτιμηθεί, λαμβάνεται με βάση τις ανάγκες του χρήστη, το είδος και το πλήθος των συσκευών προς εγκατάσταση, τους χώρους της οικίας και ασφαλώς, με βάση τα όσα ορίζουν οι διατάξεις του τεχνικού κανονισμού αναφορικά με τις εγκαταστάσεις φιαλών σε οικίες. Κάτι ανάλογο

Y

ισχύει και για τους χώρους που προορίζονται για επαγγελματική χρήση. Ο χρήστης μπορεί να προτιμήσει μια εγκατάσταση που τροφοδοτείται από δυο, τέσσερεις ή και περισσότερες φιάλες, λαμβάνοντας υπόψη του, τις ανάγκες του, τις καταναλώσεις των συσκευών που πρόκειται να τροφοδοτηθούν με υγραέριο, καθώς και τους χώρους όπου θα τοποθετηθούν. Και σε αυτή την περίπτωση πάντως, θα πρέπει να γίνονται σεβαστά και να εφαρμόζονται όσα ορίζουν οι διατάξεις του τεχνικού κανονισμού σχετικά με τις εγκαταστάσεις φιαλών σε επαγγελματικούς χώρους, κυρίως για λόγους ασφαλείας.

Εγκατάσταση στο σπίτι Περιορισμοί εγκαταστάσεων φιαλών σε εσωτερικούς χώρους οικιακής χρήσης Ο τεχνικός κανονισμός του 2003, περί εγκαταστάσεων υγραερίου σε κτήρια (πλην βιομηχανιών-βιοτεχνιών) ρητά αναφέρει ότι σε κάθε εσωτερικό χώρο οικιακής χρήσης επιτρέπεται η εγκατάσταση μόνο 1 φιάλης (βουτάνιο, μείγμα), δηλαδή φιάλης μέχρι 10 κιλών.

Απαγορεύεται: 1. Η εγκατάσταση φιαλών υγραερίου σε χώρους που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά ως υπνοδωμάτια. 2. Η εγκατάσταση φιαλών περισσότερο των 10 κιλών έκαστη (δηλαδή φιάλες προπανίου). 3. Η εγκατάσταση περισσότερων των τριών φιαλών, στο σύνολο των εσωτερικών χώρων της ίδιας ιδιοκτησίας. 4. Η εγκατάσταση φιαλών σε συστοιχία. 5. Η εγκατάσταση φιαλών σε υπόγεια. Περιορισμοί εγκαταστάσεων φιαλών σε εξωτερικούς χώρους οικιακής χρήσης Σύμφωνα με τον τεχνικό κανονισμό, ο μέγιστος επιτρεπόμενος αριθμός εγκατεστημένων φιαλών, σε εξωτερικούς χώρους οικιών, έχει ως ακολούθως: 1. Για εγκατάσταση σε ισόγειο εξωτερικό χώρο οικίας: επιτρέπονται μέχρι 10 συνδεδεμένες μεταξύ τους φιάλες (βουτάνιο, μείγμα ή προπάνιο), συνολικής χωρητικότητας μέχρι 250 κιλών. Στην περίπτωση αυτή συνίσταται, δίχως όμως να είναι υποχρεωτική, η εγκατά-


energy in B7

σταση των φιαλών μέσα σε ερμάριο. 2. Για εγκατάσταση σε εξώστες κτηρίων (μπαλκόνια, ταράτσες κλπ): επιτρέπονται μέχρι 4 φιάλες, συνολικού περιεχομένου σε υγραέριο μέχρι 100 κιλών, αποθηκευμένες υποχρεωτικά μέσα σε ειδικό ερμάριο, ύψους μέχρι το υφιστάμενο ύψος του στηθαίου. Αδειοδότηση και ειδικές μελέτες από την πολεοδομία Ο τεχνικός κανονισμός αναφέρει ότι οι εγκαταστάσεις που τροφοδοτούνται αποκλειστικά με φιάλες υγραερίου κατατάσσονται σε δυο κατηγορίες, αναλόγως τον αριθμό φιαλών. Κατηγορία Ο: Σε αυτή την κατηγορία κατατάσσονται οι οικιακές εγκαταστάσεις που τροφοδοτούνται με έως και 3 φιάλες συνολικής χωρητικότητας υγραερίου μέχρι 30 κιλών. Για τις εγκαταστάσεις της κατηγορίας 0 δεν απαιτείται μελέτη προς την πολεοδομία και αδειοδότηση. Κατηγορία 1: Σε αυτή την κατηγορία κατατάσσονται οι οικιακές εγκαταστάσεις που τροφοδοτούνται με περισσότερες από 3 φιάλες συνολικής χωρητικότητας άνω των 30 κιλών. Για τις εγκαταστάσεις της κατηγορίας 1 είναι υποχρεωτική η κατάθεση μελέτης προς την πολεοδομία για έγκριση και αδειοδότηση.

Εγκατάσταση σε επαγγελματική στέγη Περιορισμοί εγκαταστάσεων φιαλών σε εσωτερικούς επαγγελματικούς χώρους Ο τεχνικός κανονισμός του 2003, περί εγκαταστάσεων υγραερίου σε κτήρια (πλην βιοτεχνιών-βιομηχανιών) προβλέπει για τους ενιαίους εσωτερικούς χώρους επαγγελματικής χρήσης, τα ακόλουθα: 1. Για χώρους συνολικού όγκου μέχρι 20 m³: «Επιτρέπεται η εγκατάσταση μόνο μιας φιάλης υγραερίου (βουτάνιο, μείγμα ή προπάνιο) χωρητικότητας μέχρι 25 κιλών. Στους χώρους αυτούς επιτρέπεται η αποθήκευση μόνο μιας φιάλης υγραερίου μη συνδεδεμένης, είτε είναι πλήρης, εφεδρική είτε κενή». 2. Για χώρους συνολικού όγκου άνω των 20 m³ μέχρι και 50 m³: «Επιτρέπεται η εγκατάσταση μέχρι 2 φιαλών υγραερίου (βουτάνιο, μείγμα ή προπάνιο) συνδεδεμένων σε συστοιχία συνολικής χωρητικότητας σε υγραέριο μέχρι 50 κιλών. Στους χώρους αυτούς επιτρέπεται η αποθήκευση μόνο μιας φιάλης υγραερίου μη συνδεδεμένης, είτε αυτή είναι

πλήρης, εφεδρική είτε κενή». 3. Για χώρους συνολικού όγκου άνω των 50 m³: «Επιτρέπεται η εγκατάσταση μέχρι 4 φιαλών υγραερίου (βουτάνιο, μείγμα ή προπάνιο) συνδεδεμένων σε συστοιχία συνολικής χωρητικότητας σε υγραέριο μέχρι 100 κιλών. Στους χώρους αυτούς επιτρέπεται η αποθήκευση δύο φιαλών υγραερίου μη συνδεδεμένων, είτε αυτές είναι πλήρεις, είτε εφεδρικές είτε κενές». Σε περίπτωση που τοποθετηθεί συστοιχία φιαλών και οι φιάλες αυτές είναι προπανίου (13κιλες και 25κιλες φιάλες), είναι υποχρεωτικό να υπάρχει μόνιμα εγκατεστημένο σύστημα ανίχνευσης διαρροών υγραερίου. Περιορισμοί εγκαταστάσεων φιαλών σε εξωτερικούς επαγγελματικούς χώρους Ο τεχνικός κανονισμός προβλέπει τα εξής: 1. Για εγκατάσταση σε ισόγειο εξωτερικό χώρο επαγγελματικής χρήσης: μέχρι 20 συνδεδεμένες μεταξύ τους φιάλες (βουτάνιο, μείγμα ή προπάνιο), συνολικής χωρητικότητας μέχρι 500 κιλών. Στην περίπτωση αυτή συνίσταται η εγκατάσταση μέσα σε ερμάριο. 2. Για εγκατάσταση σε εξώστες κτηρίων (μπαλκόνια, ταράτσες κλπ): μέχρι 4 φιάλες

συνολικού περιεχομένου έως 100 κιλών, αποθηκευμένες υποχρεωτικά μέσα σε ειδικό ερμάριο, ύψους μέχρι το υφιστάμενο ύψος του στηθαίου. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, απαγορεύεται αυστηρά η εγκατάσταση φιαλών υγραερίου σε υπόγειους χώρους. Αδειοδότηση και ειδικές μελέτες από την πολεοδομία Ο σχετικός τεχνικός κανονισμός αναφέρει ότι οι εγκαταστάσεις που τροφοδοτούνται αποκλειστικά με φιάλες υγραερίου, κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες, ανάλογα με τον αριθμό των φιαλών. Κατηγορία Ο: Σε αυτή την κατηγορία κατατάσσονται οι επαγγελματικές εγκαταστάσεις που τροφοδοτούνται με έως και τέσσερεις φιάλες υγραερίου, συνολικής χωρητικότητας σε υγραέριο μέχρι 100 κιλών. Για τις εγκαταστάσεις της κατηγορίας 0 δεν απαιτείται μελέτη προς την πολεοδομία και αδειοδότηση. Κατηγορία 1: Σε αυτή την κατηγορία κατατάσσονται οι επαγγελματικές εγκαταστάσεις που τροφοδοτούνται με περισσότερες των τεσσάρων φιαλών υγραερίου με συνολική χωρητικότητα υγραερίου άνω των 100 κιλών. Για τις εγκαταστάσεις της κατηγορίας 1 είναι υποχρεωτική η κατάθεση μελέτης προς την πολεοδομία για έγκριση και αδειοδότηση.

Εγκατάσταση των δεξαμενών Χρησιμοποιούνται σε οικίες ή επαγγελματικούς χώρους, όπου οι καταναλώσεις είναι μεγάλες (π.χ. θέρμανση κατοικίας με υγραέριο) και δεν επαρκεί η τροφοδότηση με συστοιχία φιαλών, ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες του καταναλωτή. Οι δεξαμενές διακρίνονται σε υπέργειες και υπόγειες, επιχωματωμένες ή ημιεπιχωματωμένες, ανάλογα με τον τρόπο τοποθέτησής τους ως προς το έδαφος. Προκειμένου να γίνει εγκατάσταση μιας δεξαμενής, ο χώρος στον οποίο θα τοποθετηθεί θα πρέπει να πληροί κάποιες προδιαγραφές και κάποιες ελάχιστες αποστάσεις ασφαλείας. Οι αποστάσεις αυτές εξαρτώνται από το μέγεθος της δεξαμενής, τον τύπο της και από τα αντικείμενα (στοιχεία) που υπάρχουν κοντά στο χώρο, στον οποίο προορίζεται να τοποθετηθεί. Σε γενικές γραμμές, οι δεξαμενές που προορίζονται για οικιακή χρήση ή για επαγγελματική χρήση με μικρές καταναλώσεις, θα πρέπει να απέχουν από τοίχους και εξωτερικά όρια οικοπέδου το λιγότερο 3 μέτρα. Απαγορεύεται να εγκαθίστανται δεξαμενές υγραερίου εντός κτηρίων, σε υπόγεια, σε ταράτσες ή εξώστες κτιρίων. n


B8 energy in

Συμβολή της Vodafone στη βιώσιμη ανάπτυξη H Vodafone παραμένει προσηλωμένη στις αρχές της Εταιρικής Υπευθυνότητας και της Βιώσιμης Ανάπτυξης. Η εταιρεία κινητής τηλεφωνίας έχει αναπτύξει ολοκληρωμένα προγράμματα, που εξασφαλίζουν ότι η εταιρεία συνεχίζει να λειτουργεί υπεύθυνα και να κάνει αποδοτική χρήση των φυσικών πόρων, ενώ αξιοποιεί πιο συστηματικά την τεχνολογία, τα προϊόντα και τις υπηρεσίες της εταιρείας για την ανάπτυξη μιας βιώσιμης κοινωνίας. Τα προγράμματα της Vodafone που ξεχωρίζουν, είναι: n Η ανάπτυξη έξυπνων υπηρεσιών κινητής επικοινωνίας μεταξύ συσκευών. H υπηρεσία SmartEcometer PV παρέχει σε πραγματικό χρόνο, μέσω του δικτύου της Vodafone, πλήρη έλεγχο της λειτουργίας του φωτοβολταϊκού συστήματος, της παραγωγής ενέργειας και του αντίστοιχου οικονομικού οφέλους. Επίσης, η υπηρεσία ελέγχου κατανάλωσης φυσικού αερίου SmartEcometer

Gas, δίνει τη δυνατότητα για την αξιόπιστη παρακολούθηση και έλεγχο της κατανάλωσης φυσικού αερίου, από οικιακούς και εταιρικούς καταναλωτές και προσφέρει έγκαιρη ενημέρωση για τυχόν προβλήματα λειτουργίας και σωστό προγραμματισμό κατανάλωσης, αποφεύγοντας την άσκοπη κατανάλωση ενέργειας. n Τα προγράμματα εξοικονόμησης ενέργειας στο τηλεπικοινωνιακό της δίκτυο και τα κτήρια γραφείων, με αποτέλεσμα την αποτροπή εκπομπής στην ατμόσφαιρα, περισσότερων από 45.000 τόνων διοξειδίου του άνθρακα. n Η υλοποίηση, για δεύτερη συνεχή χρονιά του προγράμματος Vodafone World of Difference μέσω του οποίου η Vodafone δίνει τη δυνατότητα σε άτομα με όραμα και πάθος να εργαστούν για ένα έτος στον κοινωφελή μη κερδοσκοπικό οργανισμό της επιλογής τους.

Conergy: χορηγεί φ/β σταθμό σε οικοτροφείο της Ταϋλάνδης Μια πολύ ξεχωριστή και ανθρωπιστική δωρεά από την Conergy στην Kapong της Νότιας Ταϋλάνδης. Το οικοτροφείο αυτό, δημιουργήθηκε στον απόηχο της καταστροφής που άφησε το τσουνάμι του 2004 στην ασιατική χώρα, με σκοπό να στεγάσει παιδιά που έχασαν τους γονείς τους στις πλημμύρες. Η φ/β εγκατάσταση τέθηκε σε λειτουργία κατά τη διάρκεια τελετής εγκαινίων παρέχοντας καθαρή ενέργεια στο ίδρυμα Yaowawit και το γειτονικό σχολείο που φιλοξενεί 110 ορφανά και κοινωνικά μειονεκτούντα παιδιά, ηλικίας 4-18 ετών. Tο συγκεκριμένο σχολείο είναι το πρώτο οικοδόμημα στην περιοχή με δική του φ/β εγκατάσταση. 324 φ/β γεννήτριες Conergy θα παράγουν 227,4kWh ημερησίως τροφοδοτώντας τους υπολογιστές και το σύστημα κλιματισμού του σχολείου, ενώ παράλληλα θα συνεισφέρουν στην εξοικονόμηση 43 τόνων CO2 ετησίως. Η Conergy πραγματοποίησε δωρεάν τη μελέτη του συστήματος και παρείχε τον απαραίτητο εξοπλισμό για την υλοποίηση της εγκατάστασης. Το σχολείο, δημιουργήθηκε ύστερα από πρωτοβουλία του γερμανικού Υπουργείου Εξωτερικών και μιας σειράς γερμανικών εταιρειών.

Βραβείο για τη ΔΕΗ Το πρώτο βραβείο οργάνωσης και διοίκησης για βιώσιμη ανάπτυξη 2012 απονεμήθηκε στη ΔΕΗ ΑΕ. Το βραβείο παρέλαβε εκ μέρους της ΔΕΗ ο γενικός διευθυντής παραγωγής, Γιάννης Κοπανάκης, ο οποίος επεσήμανε τα ακόλουθα: n Η μεγάλη αυτή διάκριση είναι το επιστέγασμα των συστηματικών και επίμονων προσπαθειών της Γενικής Διεύθυνσης Παραγωγής για τη βελτίωση της λειτουργίας των Σταθμών Παραγωγής, Θερμικών και Υδροηλεκτρικών στην ηπειρωτική χώρα και στα μη διασυνδεδεμένα νησιά. n Η προστασία του περιβάλλοντος δεν αποτελεί πολυτέλεια, αλλά απόλυτη προτεραιότητα για την κοινωφελή επιχείρησή μας, που έχει και τη μεγαλύτερη βιομηχανική δραστηριότητα στην Ελλάδα. n Η ΔΕΗ πραγματοποιεί τις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές επενδύσεις στην Ελλάδα στις υφιστάμενες μονάδες της, ενώ κατασκευάζει νέες υπερσύγχρονες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής με όλα τα καύσιμα. n Ολες οι νέες μεγάλες παραγωγικές επενδύσεις υλοποιούνται με την αξιοποίηση της βέλτιστης αντιρρυπαντικής τεχνολογίας. Από το 2006 μέχρι σήμερα, έχουν απονεμηθεί στη ΔΕΗ, από έγκριτους και ανεξάρτητους φορείς πιστοποίησης, δεκαεννέα πιστοποιητικά συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης κατά ISO 14001:2004, από τα οποία τα 12 αφορούν ατμοηλεκτρικούς και τα 14 συγκροτήματα υδροηλεκτρικών και μεμονωμένους υδροηλεκτρικούς σταθμούς παραγωγής. Η εκδήλωση για την απονομή των «Ελληνικών Βραβείων Επιχειρήσεων για το Περιβάλλον» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής διοργανώθηκε από τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Επιχειρήσεων Προστασίας Περιβάλλοντος και πραγματοποιήθηκε στο Ιδρυμα Ευγενίδου τη Δευτέρα 3 Δεκεμβρίου 2012.

Η Ελλάδα στη 42η θέση στο Δείκτη Ενεργειακής Βιωσιμότητας Βελτίωση παρουσίασε η θέση της Ελλάδας διεθνώς όσον αφορά την ενεργειακή βιωσιμότητα. Για το 2012, η χώρα μας κατέλαβε την 44η θέση, έναντι της 52ης το 2011 και της 44ης το 2010. Οσον αφορά τις επιμέρους παραμέτρους, που συνιστούν τον εν λόγω δείκτη, η Ελλάδα φέτος κατέλαβε τις εξής θέσεις ανά τομέα: - Ενεργειακή ασφάλεια: 43η έναντι 63ης θέσης το 2011 και 50ής το 2010 (σαφής βελτίωση σε σχέση με πέρυσι). - Κοινωνική (ενεργειακή) ισότητα: 23η έναντι 16ης θέσης το 2011 και 10ης το 2010 (συνεχής επιδείνωση). - Περιβαλλοντικές (ενεργειακές) επιπτώσεις: 76η έναντι 83ης θέσης

το 2011 και 86ης το 2010 (αργή αλλά σταθερή βελτίωση). Η έκθεση επισημαίνει, ότι το 2012 η Ελλάδα κέρδισε δέκα θέσεις στο Δείκτη Ενεργειακής Βιωσιμότητας σε σχέση με το 2011, χάρη στην ισχυρότερη ενεργειακή ασφάλειά της φέτος, η οποία βελτιώθηκε όσον αφορά όλες τις επιμέρους παραμέτρους (με εξαίρεση τα πετρελαϊκά αποθέματα που εμφάνισαν μικρή μείωση). Παράλληλα, επισημαίνεται, ότι παραμένει ένα αδύνατο σημείο της χώρας το σχετικά χαμηλό ποσοστό της εγχώριας παραγωγής, σε σχέση με την συνολική ενεργειακή προσφορά.



B10 energy in

Επιλέξτε το είδος θέρμανσης που σας συμφέρει

Με τη θερμοκρασία να πέφτει όλο και περισσότερο, όλοι ψάχνουμε μια πιο οικονομική λύση για να ζεσταθούμε και φέτος το χειμώνα... ε την τιμή του πετρελαίου να έχει ανέβει στα ύψη και την τιμή του φυσικού αερίου να ακολουθεί, όλο και περισσότερος κόσμος ψάχνει να βρει πιο οικονομικές λύσεις. Ποιο είναι όμως το πραγματικό κόστος του κάθε είδους θέρμανσης και ποιους παράγοντες πρέπει να λάβετε υπόψη κατά την επιλογή σας; Το energy in αναλαμβάνει να σας ενημερώσει πλήρως παρακάτω.

Μ

Παράγοντες που επηρεάζουν Πριν δούμε αναλυτικά το κόστος κάθε τύπου θέρμανσης θα πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη και τους υπόλοιπους παράγοντες που επηρεάζουν τη θέρμανση του σπιτιού μας. Πρώτος και βασικότερος, είναι το μέγεθος της οικίας που θέλουμε να ζεστάνουμε, καθώς όσο μεγαλύτερη, τόσο αυξάνεται και το κόστος ανεξάρτητα από το είδος θέρμανσης. Πολύ σημαντικό στοιχείο, είναι και η μόνωση της οικίας, το κατά πόσο μπορεί να διατηρεί την εσωτερική θερμοκρασία και σε τι ποσοστό μένει ανεπηρέαστο από την εξωτερική θερμο-

κρασία. Στο θέμα της διατήρησης της θερμοκρασίας παίζει σημαντικό ρόλο η γεωγραφική τοποθεσία και το αν ο χώρος είναι μονοκατοικία ή διαμέρισμα, αφού αν περιβάλλεται από άλλα οικήματα, μειώνεται η επιρροή από την εξωτερική θερμοκρασία. Επίσης, θα πρέπει να λάβετε υπόψη και τον χρόνο που χρησιμοποιείτε κάθε είδος θέρμανσης, δηλαδή τις ώρες κατανάλωσης και φυσικά, τους χώρους που θέλετε να θερμάνετε. Το ιδανικότερο είναι να μπορούμε να έχουμε ανεξάρτητη θέρμανση σε όλους τους χώρους του σπιτιού μας. Τέλος, πολύ σημαντικός παράγοντας είναι και το κόστος εγκατάστασης του κάθε εξοπλισμού.

Σύγκριση κόστους ανάλογα με τον τύπο θέρμανσης Για να είναι πιο ουσιαστική και κατανοητή η σύγκριση που θα κάνουμε ανάμεσα στους τρόπους θέρμανσης, θα πάρουμε ως παράδειγμα ένα διαμέρισμα, που βρίσκεται σε πολυκατοικία, με χαμηλό επίπεδο θερμομόνωσης και που έχει εμβαδόν 50 τ.μ. Αρχικά, θα

πρέπει να δούμε πόσες kWh (κιλοβατώρες), θα χρειαστούμε για να καλύψουμε τις θερμαντικές μας ανάγκες. Ο υπολογισμός που σας παραθέτουμε είναι ενδεικτικός και αφορά το παράδειγμά μας: Για την περίοδο του χειμώνα (τετράμηνο) θα χρειαστούμε περίπου 8.030kWh για να ζεσταθούμε, ενώ αντίστοιχα το πετρέλαιο έχει υπολογιστεί περίπου στα 650 λίτρα. Αφού είδαμε τι ποσότητες χρειαζόμαστε, μπορούμε να υπολογίσουμε το κόστος βάσει της θερμικής απόδοσης κάθε είδους.

Πετρέλαιο θέρμανσης Η τιμή του πετρελαίου θέρμανσης σήμερα, κυμαίνεται περίπου από 1,30€ έως 1,5€(!), συνεπώς το κόστος για την χειμερινή περίοδο, σύμφωνα πάντα με το παράδειγμά μας, θα είναι κατά μέσο όρο στα 910€. Θα πρέπει όμως να σημειώσουμε εδώ, ότι το πετρέλαιο έχει αρκετά καλύτερη ποιότητα και αποδοτικότητα σε


energy in B11

σχέση με τις υπόλοιπες μεθόδους θέρμανσης που σας παρουσιάζουμε παρακάτω.

Κλιματιστικά Τα κλιματιστικά είναι μια από τις πιο συχνές λύσεις, αφού πάρα πολύ μεγάλο ποσοστό οικιών διαθέτει και γλιτώνει το κόστος εγκατάστασης, μια άλλης μορφής θέρμανσης. Αν δεν έχετε κλιματιστικό, θα χρειαστεί να υπολογίσετε και το κόστος αγοράς και εγκατάστασης, που ποικίλει, ανάλογα με το μέγεθος και την ενεργειακή κλάση. Οσον αφορά το κόστος της κατανάλωσης του κλιματιστικού, θα πρέπει πρώτον, να λάβουμε υπόψη ότι η απόδοση ενός συμβατικού είναι περίπου 2 μονάδες και πάνω (COP), ενώ ενός inverter ξεκινά από τις 4 μονάδες, αλλά μπορεί να αγγίξει και τις 5,5(!). Αυτό πρακτικά σημαίνει, ότι κάθε kWh θερμικής ενέργειας με κλιματιστικό απόδοσης 2, απαιτεί ηλεκτρική ενέργεια 0,5kWh, ενώ το inverter (με απόδοση 4) απαιτεί 0,25kWh. Σύμφωνα με τα παραπάνω λοιπόν, και θέτοντας ως ενδεικτική τιμή για χρέωση περίπου 0,20€/kWh, για την πρώτη περίπτωση ισχύει το εξής: 0,5x0,20=0,10€/kWh οπότε συνολικό κόστος έχουμε 803€ και για την δεύτερη, 0,25x0,20=0,05€/kWh, με το συνολικό κόστος να αγγίζει τα 400€ περίπου. Το θέμα με το ρεύμα είναι ότι δεν έχει σταθερή τιμή χρέωσης, οπότε δεν μπορούμε να έχουμε 100% ασφαλή συμπεράσματα. Αυτό που πρέπει να γνωρίζετε όμως σε κάθε περίπτωση, είναι ότι όσο μεγαλύτερη είναι η απόδοση, τόσο λιγότερη είναι η κατανάλωση ρεύματος, αλλά τόσο αυξάνεται το κόστος εγκατάστασης των κλιματιστικών.

Φυσικό αέριο Ενα από τα βασικά πλεονεκτήματα του φυσικού αερίου, είναι ότι η παροχή του γίνεται συνεχόμενα, μέσω δικτύου. Γι’ αυτό τον λόγο γλυτώνετε τον ανεφοδιασμό π.χ. πετρελαίου ή ξύλων για το τζάκι. Με τιμή περίπου 0,078€, το κόστος κατανάλωσης για την θέρμανσή σας, αντιστοιχεί σε περίπου 626,34€. Να τονίσουμε και εδώ ότι η τιμή αυτή είναι ενδεικτική και αφορά το παράδειγμά μας. Πέρα από αυτό, θα πρέπει να συνυπολογίσουμε και το κόστος εγκατάστασης το οποίο αυξάνεται αν δεν έχετε πρόσβαση στο δίκτυο παροχής. Βέβαια, υπάρχουν πολλές και ελκυστικές προσφορές κατά καιρούς από τους παρόχους, που μπορείτε να εκμεταλλευτείτε καθόλη τη διάρκεια του χρόνου.

Ηλεκτρική θέρμανση Η θέρμανση με συσκευές ηλεκτρικής κατανάλωσης είναι ιδιαίτερα ακριβή και όπως σε όλες τις περιπτώσεις, ο υπολογισμός του κόστους είναι ενδεικτικός. Για τις 8.030kWh, που έχουμε πάρει ως παράδειγμα και με ενδεικτικό κόστος 0,20€ την kWh, το κόστος ανέρχεται στα 1.606€. Ο υπολογισμός αυτός αφορά τη θέρμανση αποκλειστικά με ηλεκτρικές συσκευές και το κόστος αφορά την τετράμηνη κατανάλωση, όπως αναφέραμε και παραπάνω.

Καυστήρας βιομάζας Ο καυστήρας βιομάζας έχει πολύ μεγαλύτερη απόδοση από τις σόμπες και κάνει καύση πέλετ. Σύμφωνα με το παράδειγμά μας, θα χρειαστούμε περίπου 1.200 με 2.000 κιλά και με ένα μέσο όρο τιμής 0,28€ το κιλό, το συνολικό κόστος ανέρχεται μεταξύ 336 και 560€. Θα πρέπει όμως να λάβουμε και σοβαρά υπόψη, ότι το κόστος αγοράς και εγκατάστασης ενός καυστήρα βιομάζας, κυμαίνεται από 2.500 έως 5.000€, ενώ απαιτείται αποθηκευτικός χώρος για να τοποθετείτε τα πέλετ, αλλά και τακτικός καθαρισμός.

Αντλίες θερμότητας Για τις συμβατικές αντλίες θερμότητας ο συντελεστής απόδοσης κυμαίνεται από 2,5 μέχρι 3. Εάν όμως η αντλία συνδυαστεί με γεωεναλλάκτη, ο συντελεστής μπορεί να φτάσει έως και 5, αυξάνοντας βέβαια σημαντικά το αρχικό κόστος εγκατάστασης. Αν πάρουμε για παράδειγμα συντελεστή την τιμή 3, τότε το κόστος θέρμανσης, ανέρχεται στα 530€. Το ζήτημα όμως εδώ, είναι το πολύ μεγάλο αρχικό κόστος εγκατάστασης το οποίο ξεκινάει από τα 6.000 και μπορεί να φτάσει και τα 9.000€.

Ενεργειακά τζάκια Τα ενεργειακά τζάκια τα χωρίζουμε σε δύο κατηγορίες: τα αερόθερμα και τα τζάκια καλοριφέρ, ενώ και στις δύο περιπτώσεις/κατηγορίες, ο βαθμός απόδοσης μπορεί να αγγίξει ακόμα και το 80%. Ενα ενεργειακό τζάκι θερμού αέρα με ονομαστική ισχύ στα 10Kw, μπορεί να καλύψει έως και 100 τετραγωνικά ενός ενιαίου χώρου, αλλιώς θα θερμαίνει μόνο το χώρο στον οποίο βρίσκεται, με την κατανάλωση να είναι 0,5 με 2,5 κιλά/ώρα, αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το συνολικό κόστος ανά σώμα κυμαίνεται από 120€ έως 600€. Τα ενεργειακά τζάκια καλοριφέρ, έχουν αυξημένη ονομαστική ισχύ και μπορούν να χρη-

σιμοποιηθούν είτε ως μοναδική εστία θέρμανσης του νερού που θα κυκλοφορεί στα σώματά, είτε ως «βοήθημα», προς το κύριο καύσιμό σας.

Σόμπες πέλετ Οι σόμπες πέλετ χωρίζονται στις σόμπες αέρα, οι οποίες θερμαίνουν μέσω της έκλυσης θερμού αέρα, και τις σόμπες καλοριφέρ, οι οποίες συνδέονται με το κεντρικό σας σύστημα και τα καλοριφέρ και λειτουργούν σαν κεντρικοί καυστήρες. Οι αερόθερμες σόμπες πέλετ προορίζονται για τη θέρμανση ενιαίων χώρων και σε γενικές γραμμές, μπορούμε να υπολογίσουμε ότι απαιτείται ονομαστική ισχύς 1KW για κάθε 8 τ.μ. Κατά μέσο όρο, μια αερόθερμη σόμπα πέλετ ονομαστικής ισχύος 10KW απαιτεί κατανάλωση 0,65 – 1,90 κιλά/ώρα, δηλαδή το συνολικό κόστος ανέρχεται στα 156€ με 456€ ανά σώμα. Οι σόμπες πέλετ καλοριφέρ μπορούν να συνδεθούν με τα κεντρικά σώματα θέρμανσης μιας κατοικίας και να λειτουργήσουν είτε σε συνδυασμό με το βασικό μας καύσιμο, είτε να λειτουργήσουν σαν μοναδικές εστίες θέρμανσης. Για τα 50 τ.μ. θα χρειαστούμε ονομαστική ισχύ περίπου 8KW, άρα η κατανάλωση θα ανέρχεται στα 0,50-1,75 κιλά/ώρα, δηλαδή συνολικά το κόστος κυμαίνεται από 120 έως 420 ευρώ.

Πάνελ υπέρυθρης θέρμανσης Μπορούν να τοποθετηθούν σε τοίχους ή στις οροφές και με την κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος εκπέμπεται ακτινοβολία στα αντικείμενα και όχι στον αέρα. Το κόστος ανά πάνελ ανάλογα με τα Watt που καταναλώνει κυμαίνεται από 400€ έως και πάνω από 620€, με ενδεικτική τιμή ρεύματος 0,20€ την kWh. Ομως, να σημειώσουμε εδώ, ότι τα πάνελ πρέπει να είναι τοποθετημένα έτσι, ώστε να θερμαίνουν απευθείας τα αντικείμενα, καθώς δεν θερμαίνουν την ατμόσφαιρα. Κλείνοντας, να τονίσουμε ότι τα κόστη είναι ενδεικτικά και σκοπός του κειμένου είναι να προβάλλει την διαφορά στο κόστος που έχει κάθε είδος θέρμανσης κι όχι το ίδιο το κόστος. Επίσης, οι υπολογισμοί αφορούν το κόστος καυσίμου και είναι πολύ δύσκολο να γίνουν με ακρίβεια, λόγο των πολλών διακυμάνσεων στις τιμές. Συνολικά, κάθε νοικοκυριό πρέπει να επιλέξει με βάση τις προσωπικές του ανάγκες και ιδιαιτερότητες και φυσικά, μπορεί να χρησιμοποιεί συνδυασμό ειδών θέρμανσης. n


B12 energy in

Ενεργειακό τζάκι Η εναλλακτική λύση θέρμανσης Ενας οικολογικότερος τρόπος θέρμανσης είναι τα ενεργειακά τζάκια, και αυτό γιατί απελευθερώνουν μικρότερες ποσότητες ρύπων στην ατμόσφαιρα σε σχέση με τα παραδοσιακά τζάκια. α περισσότερα τζάκια που υπάρχουν σήμερα στα σπίτια εξυπηρετούν διακοσμητικούς κυρίως λόγους, όμως αυτό μπορεί πολύ εύκολα να αλλάξει, σε βαθμό που το τζάκι, να θεωρείται η βασική πηγή θέρμανσης του χώρου σας. Η λύση στη θέρμανση θα μπορούσε να δοθεί με το ενεργειακό τζάκι. Η εξωτερική κύρια διαφορά ενός παραδοσιακού τζακιού και ενός ενεργειακού, είναι πως η εστία κλείνει με πόρτα από πυρίμαχο κρύσταλλο που αντέχει ακόμα και σε θερμοκρασία 750 βαθμών Κελσίου. Εκεί βρίσκεται και η μεγάλη διαφορά στην απόδοση. Κλείνοντας την εστία πλέον, γίνεται έλεγχος του ποσοστού οξυγόνου που διοχετεύεται στη φλόγα με αποτέλεσμα την ποιοτικότερη καύση, αλλά και τη μέγιστη απόδοση ενέργειας που μπορούμε να πάρουμε από την καύση του ξύλου. Με ένα ενεργειακό τζάκι επιτυγχάνεται μεγαλύτερη θερμαντική απόδοση του καυσίμου (ξύλο), πάνω από 70%, και κατ’ επέκταση και οικονομία στην κατανάλωση, αφού αυτή μειώνεται και κάτω από το μισό (τουλάχιστον 50%).

T

Το ενεργειακό τζάκι πέρα από την υψηλή απόδοση έχει και ένα μεγάλο πλεονέκτημα, ότι είναι ασφαλές. Με την πυρίμαχη πόρτα που διαθέτει, μπορεί να λειτουργεί χωρίς την επίβλεψή σας, ενώ με τον μεγάλο χρόνο που κρατά η καύση του ξύλου, από 2 έως 8 ώρες ανάλογα με την τεχνολογία που διαθέτει κάθε τζάκι ή σόμπα, δεν ανησυχείτε για σύντομη ανατροφοδοσία (οπότε μπορείτε να το ανάβετε και να πηγαίνετε ήσυχοι για τις εξωτερικές σας δουλειές). Φυσικά, το ενεργειακό τζάκι μπορεί να λειτουργήσει και χωρίς πόρτα για ακόμα καλύτερη απόλαυση της φλόγας, αναιρώντας όμως, με αυτό τον τρόπο, το παραπάνω πλεονέκτημα της ασφάλειας. Επίσης, υπάρχουν μοντέλα ενεργειακών τζακιών που προσαρμόζονται στα παραδοσιακά και τα μετατρέπουν σε ενεργειακά, χωρίς να χρειαστεί να αλλάξετε καθόλου το αρχικό «στυλ» του τζακιού σας. Ενα ενεργειακό τζάκι παράγει επίσης θερμό αέρα με φυσική διάχυση, καθώς εκμεταλλεύεται τη θερμότητα που παράγεται από την καύση του ξύλου, διοχετεύοντάς την στον

εσωτερικό χώρο μέσω αεραγωγών και περσίδων. Τα ενεργειακά τζάκια χρησιμοποιούνται και για κεντρική θέρμανση. Είναι στην ουσία ξυλολέβητες με τη μορφή όμως εστίας τζακιού, που τοποθετούνται στο χώρο του σαλονιού σας και συνδέονται με τα καλοριφέρ όλου του σπιτιού παρέχοντάς σας παράλληλα, ζεστό νερό στα μπάνια και στην κουζίνα. Το ζεστό νερό αποστέλλεται ταχύτατα με τη βοήθεια κυκλοφορητή στην εγκατάσταση θέρμανσης και έτσι, έχουμε στη διάθεσή μας ζεστό νερό, ανά πάσα στιγμή και για οποιαδήποτε χρήση. Η χρήση του ενεργειακού τζακιού είναι πιο εύκολη από τη χρήση του κανονικού τζακιού, όσον αφορά το άναμμα, την καθαριότητα, την ασφάλεια και τη συντήρηση. Μια νέα τάση που κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος είναι οι σύγχρονες ενεργειακές σόμπες ξύλου. Σόμπες πραγματικά κοσμήματα, που όχι μόνο ζεσταίνουν τον χώρο αλλά και αποτελούν μέρος της εσωτερικής διακόσμησης του σπιτιού. n


energy in B13

Oλες οι απαντήσεις για τις αντλίες θερμότητας! Μετά την ευρωπαϊκή οδηγία για μείωση 20% των εκπομπών CO2 μέχρι το 2020, οι αντλίες θερμότητας υψηλής απόδοσης έχουν προσδιοριστεί ως ιδανική λύση ψύξης - θέρμανσης για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας στον τριτογενή τομέα. τονες μεταβολές τιμής, όπως αυτές των στε-

Ο

ι αντλίες θερμότητας αέρος νερού, θεωρούνται ανανεώσιμη πηγή άντλησης θερμότητας, καθώς αντλούν τη μεγαλύτερη ποσότητα ενέργειας που παράγουν από το περιβάλλον. Από την άλλη πλευρά, τα συμβατικά συστήματα θέρμανσης καίνε ορυκτά καύσιμα, όπως πετρέλαιο ή φυσικό αέριο, για την παραγωγή θέρμανσης και αυτό επιφέρει σημαντική επιβάρυνση στο περιβάλλον.

ρεών και υγρών καυσίμων. Ετσι, αποφεύγετε τις δυσάρεστες εκπλήξεις που πιθανόν να σας βγάζουν εκτός προγραμματισμού. Εγκατάσταση εύκολα και καθαρά: Η εγκατάσταση των αντλιών θερμότητας γίνεται γρήγορα και εύκολα. Δεν απαιτείται καπνοδόχος ή εντοιχισμός επιμέρους τμημάτων και αποφεύγετε πρόσθετες εργασίες στο χώρο σας. Επίσης, δεν απαιτείται ειδικός χώρος τοποθέ-

Για ποιο λόγο οι αντλίες θερμότητας κατατάσσονται στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ); Με βάση την Ευρωπαϊκή οδηγία 2009/28/EC/ RES Direc.§2, οι αντλίες θερμότητας με υψηλό ονομαστικό και εποχικό βαθμό απόδοσης, κατατάσσονται στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και συμβάλλουν στη μείωση των εκπομπών του CO2 στην ατμόσφαιρα. Αυτό συμβαίνει γιατί οι αντλίες θερμότητας λειτουργούν ως μηχανές άντλησης ενέργειας από τον αέρα του περιβάλλοντος για την παραγωγή θέρμανσης σε εσωτερικούς χώρους, καταναλώνοντας ένα πολύ μικρό ποσοστό ηλεκτρικής ενέργειας, περίπου το 1/3 της ονομαστικής τους ισχύος, ενώ το υπόλοιπο το αντλούν από το περιβάλλον. Η αρχή λειτουργίας της αντλίας θερμότητας είναι απλή. Ο ήλιος θερμαίνει τον αέρα του περιβάλλοντος. Μέσω του ψυκτικού κυκλώματος η ενέργεια του περιβάλλοντος μετατρέπεται σε θέρμανση. Ο καταναλωτής πληρώνει το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας που απαιτείται για τη μετατροπή. Για παράδειγμα, αντλώντας από το περιβάλλον 3 kWh ανανεώσιμης ενέργειας και 1 kWh ηλεκτρικής ενέργειας, αποδίδονται 4 kWh ωφέλιμης θερμικής ενέργειας. Πολλαπλές εφαρμογές: Οι αντλίες θερμότητας μπορούν να χρησιμοποιηθούν με διαφόρους τύπους θερμαντικών σωμάτων, όπως σώματα χαμηλής θερμοκρασίας (panels), ενδοδαπέδιο δίκτυο και τερματικές μονάδες νερού. Σε υπάρχουσες κατοικίες, που έχουν ήδη εγκατεστημένους λέβητες αερίου ή πετρελαίου, οι αντλίες θερμότητας, μπορούν να συνδυαστούν με το υπάρχον σύστημα θέρμανσης και να καλύψουν με τον καλύτερο τρόπο τις ανάγκες θέρμανσης και παραγωγής ζεστού νερού χρήσης καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Επιπλέον, ο λέβητας μπορεί κάλλιστα να χρησιμοποιηθεί

τησης, καθώς η εξωτερική μονάδα είναι συμπαγής και μπορεί εύκολα να τοποθετηθεί εξωτερικά ακόμα και στο μπαλκόνι σας. Φορολογικά οφέλη - επιδοτήσεις: Τυχόν επιχορηγήσεις ή φορολογικές ελαφρύνσεις και ως ενισχυτική πηγή, κατά τη διάρκεια ακραίων καιρικών συνθηκών το χειμώνα. Τεχνολογία Inverter: Η τεχνολογία μεταβλητών στροφών (Inverter) επιτρέπει την ακόμα μεγαλύτερη εξοικονόμηση ενέργειας έναντι των παραδοσιακών συστημάτων σταθερών στροφών. Οι αντλίες θερμότητας αυξάνουν βαθμιαία την ισχύ που απαιτείται για να επιτευχθεί η επιθυμητή θερμοκρασία. Το χαρακτηριστικό αυτό, μειώνει τις μηχανικές καταπονήσεις, αποφεύγει τα ηλεκτρικά φορτία αιχμής και μειώνει την κατανάλωση ενέργειας και το θόρυβο. Αθόρυβη λειτουργία: Οι αντλίες θερμότητας Carrier & Toshiba είναι εξαιρετικά αθόρυβες. Οι εξωτερικές μονάδες είναι σχεδιασμένες με στόχο τη μείωση κάθε πιθανού θορύβου διαθέτοντας πολλαπλές διατάξεις ασφαλείας.

υπολογίζονται με βάση τον ονομαστικό βαθμό αποδοτικότητας (COP), λαμβάνοντας όμως υπόψη και το μέσο ετήσιο βαθμό της αποδοτικότητας. Προστασία του περιβάλλοντος: Οι αντλίες θερμότητας υψηλής ενεργειακής απόδοσης εντάσσονται στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Οι αντλίες θερμότητας χρησιμοποιούν το ψυκτικό ρευστό R-410A που είναι φιλικότερο στο περιβάλλον, καθώς δεν περιέχει μόρια χλωρίου και κατά συνέπεια δεν καταστρέφει το στρώμα του όζοντος στην ατμόσφαιρα (ODP = 0). Επιπρόσθετα, κατά τη διάρκεια της συντήρησής τους μπορούν να συλλέξουν εντός της εξωτερικής μονάδας το ψυκτικό τους ρευστό, μέσω του ενσωματωμένου συστήματος άντλησης ψυκτικού ρευ-

Ποια είναι τα πλεονεκτήματα από την αντικατάσταση του λέβητα πετρελαίου με αντλία θερμότητας; Χωρίς διαδικαστικά (συντήρηση λέβητα, προμήθεια πετρελαίου κ.λπ.): Εγκαθιστώντας στο χώρο σας αντλίες θερμότητας θα απαλλαγείτε από επιπλέον υποχρεώσεις και κόστη, γιατί απλά δεν απαιτούνται σύνθετες και ακριβές διαδικασίες συντήρησης. Πληρώνεις αφού καταναλώσεις: Δε χρειάζεται να προπληρώσετε για τα έξοδα λειτουργίας και επίσης, δεν δεσμεύετε χρήματα από τον πολύτιμο οικογενειακό σας προϋπολογισμό. Ανοδική πορεία τιμής πετρελαίου: Τα τιμολόγια της ηλεκτρικής ενέργειας δεν υπόκεινται σε έν-

στού, ελαχιστοποιώντας έτσι τις διαρροές προς το περιβάλλον. Η AHI Carrier Ν.Α. Ευρώπης ΑΕ, ανταποκρινόμενη στις αυξανόμενες ανάγκες για ενεργειακά συστήματα θέρμανσης και ψύξης, διαθέτει στην αγορά μια πλήρη γκάμα αντλιών θερμότητας Carrier & Toshiba. Οι αντλίες θερμότητας Carrier & Toshiba, είναι ειδικά σχεδιασμένες για να ανταποκρίνονται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στις πολλαπλές ανάγκες της σύγχρονης κατοικίας. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν με διαφόρους τύπους θερμαντικών σωμάτων όπως σώματα χαμηλής θερμοκρασίας (panels), ενδοδαπέδιο δίκτυο, καθώς και τερματικές μονάδες νερού. n


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.