Περί Υγείας 4 by Techpress

COVER_PY_04 20/01/2021 4:20 μ.μ. Page 1

_ADDS 20/01/2021 2:03 μ.μ. Page 1

EDITO_PY4_L 22/01/2021 11:44 π.μ. Page 1

Edito

Περιεχόμενα

Μετάλλαξη «διαφυγής»

ίγες παρεμβάσεις έχουν σώσει τόσες ζωές όσες τα εμβόλια και φυσικά όλοι χαρήκαμε που ήρθαν στην ώρα τους. Τα εμβόλια είναι ένα από τα θαύματα της ιατρικής. Αλλά δεν μαθαίνουμε πολλά για τα εμβόλια της νέας τεχνολογίας και ειδικά γι' αυτό της Οξφόρδης που λειτουργεί μέσω αδενοϊού, εισερχόμενου στον πυρήνα των κυττάρων μαζί με γονίδιο του κορωνοϊού. Τα άλλα δύο δυτικά εμβόλια, των Pfizer/BioNTech και Moderna έχουν συνθετικό mRNA, το οποίο δεν εισέρχεται στον πυρήνα των κυττάρων, παρακάμπτοντας ένα περιττό βήμα. Περιμένουμε να καταλάβουμε περισσότερα για τις διαφορές των εμβολίων. Η επίσημη άποψη ότι όλα τα εμβόλια είναι εξίσου καλά από τη στιγμή που εγκρίθηκαν και άρα μην σας απασχολεί η σύγκρισή τους, δεν θα βοηθήσει μακροπρόθεσμα. Εκτός από την ασφάλεια των εμβολίων, το άλλο μεγάλο θέμα είναι η αποτελεσματικότητά τους σε πραγματικές συνθήκες καθώς ο κορωνοϊός εξελίσσεται με τη διαδικασία της φυσικής επιλογής. Η ελπίδα ήταν ότι η πανδημία θα μπορούσε να τεθεί υπό έλεγχο μέχρι το καλοκαίρι, με τη βοήθεια των εμβολίων και των υψηλότερων θερμοκρασιών, αλλά οι μεταλλάξεις που διαπιστώνονται έχουν ψαλιδίσει τις προσδοκίες. Πιο μεταδοτικές παραλλαγές του SARS-COV-2 σημαίνουν περισσότερους θανάτους σε απόλυτους αριθμούς, έστω και αν έχουν το ίδιο φονικό δυναμικό. Και ίσως τα ρεκόρ θνητότητας που καταγράφηκαν στο δεύτερο κύμα να οφείλονται κυρίως στις μεταλλάξεις παρά στη χαλάρωση της πειθαρχίας. Ιδιαίτερα ανησυχητική είναι μια παραλλαγή που ονομάστηκε E484K και όχι τυχαία απέκτησε το παρατσούκλι «μετάλλαξη διαφυγής». Ο λόγος είναι ότι μπορεί να ξεφύγει από μερικά αντισώματα, τα οποία παράγουν τα εμβόλια. Το χειρότερο είναι ότι ενώ ο κορωνοϊός είχε αρχικά χαρακτηριστεί «αργός» σε μεταλλάξεις, τώρα τα πράγματα δείχνουν ότι δεν είναι ακριβώς έτσι. Αφού αυτή η παραλλαγή, που είναι σημαντική, συνέβη μέσα σε λίγους μήνες, θα μπορούσαν να ακολουθήσουν και άλλες και η αποτελεσματικότητα των εμβολίων να μειωθεί αρκετά. Οσο πιο πολύ μεταφέρεται ο ιός από άτομο σε άτομο, τόσο περισσότερες ευκαιρίες έχει να μεταλλαχθεί και να γίνει ανθεκτικός στα εμβόλια, συνεπώς η άποψη ότι κορωνοϊός δεν μεταλλάσσεται πολύ ήταν θεωρητική. Τα εμβόλια της νέας τεχνολογίας εκπαιδεύουν το ανοσοποιητικό σύστημα να αναγνωρίσει μόνο ένα μέρος του ιού, τη λεγόμενη πρωτεϊνική ακίδα, η οποία χρησιμεύει ως άγκιστρο για να εισβάλει ο ιός στα ανθρώπινα κύτταρα. Εάν η πρωτεϊνική ακίδα συσσωρεύσει πολλές μεταλλάξεις δεν θα μπορεί να αναγνωριστεί γρήγορα από το ανοσοποιητικό και άρα τα εμβόλια θα καταστούν περίπου άχρηστα. Θα χρειάζονται συνεχώς καινούργια εμβόλια όπως συμβαίνει με τη γρίπη και τα περιοριστικά μέτρα θα πηγαινοέρχονται. Ενώ, λοιπόν, πραγματικά υπήρξε μια χαρά με τον ερχομό των εμβολίων -παρά τη μικρή πληροφόρηση για τις ενδεχόμενες παρενέργειες που μπορεί να έχουν μακροχρόνια- τώρα βρισκόμαστε σε περίοδο σκεπτικισμού για τη μεγάλη ατυχία που μας βρήκε. Μάλλον δεν θα ξεμπλέξουμε εύκολα. Αναζητώντας κάτι ευχάριστο, υπάρχει μια πρόβλεψη ότι σε βάθος χρόνου ο SARS-CoV-2 θα καταντήσει σαν τα «αδερφάκια» του, να προκαλεί ένα απλό κρυολόγημα. Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτός ο κορωνοϊός θα γίνει παρόμοιος με τους άλλους τέσσερις που κυκλοφορούν και προκαλούν «παιδικά» συμπτώματα. Ο άνθρωπος θα αποκτά ανοσία στην παιδική του ηλικία και θα προστατεύεται από τη σοβαρή νόσο στην υπόλοιπη ζωή του. Το θέμα όμως είναι ότι αυτό το μοντέλο προβλέπει να γίνει κάτι τέτοιο σε 10 χρόνια.

Ζήσης Ψάλλας

ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ

COVID-19 Πώς δουλεύουν τα εμβόλια και σε τι διαφέρουν μεταξύ τους ......................................σελ. 2

Εμβόλια Είναι αποτελεσματικά για τους μεταλλαγμένους κορωνοϊούς; ........................σελ. 6

Στέλιος Λουκίδης Συνέντευξη με τον πρόεδρο της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρίας ..................................σελ. 12

Εθνικό σχέδιο εμβολιασμού Hρθε η ώρα της «Ελευθερίας»..............................σελ. 14

Ευάγγελος Αυγουλάς To lockdown… με άλλα μάτια ............................σελ. 18

HPV Πρόληψη και εξελίξεις ........................................σελ. 20

Προστάτης Ο μεγαλύτερος φόβος των αντρών μπορεί να νικηθεί ............................σελ. 24

Καρκίνος του πνεύμονα Τι πρέπει να γνωρίζετε ........................................σελ. 25

Ανοσοποιητικό σύστημα Ποια θρεπτικά συστατικά θα το ενισχύσουν; ........σελ. 26

Οστεοπόρωση Πώς θα την νικήσετε ..........................................σελ. 36

Ανοια Πώς να βοηθήσετε τους ασθενείς ........................σελ. 38

Μηνιγγίτιδα Β Εμβολιασμοί εν μέσω πανδημίας ........................σελ. 39

Ψωρίαση Nέες θεραπείες και ποιότητα ζωής ......................σελ. 40

Στο φαρμακείο της γειτονιάς Προϊόντα υγείας που θα βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής σας ..................................σελ. 42

TEYXOΣ 4 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2021 IΔIOKTHΣIA «ONLINE-TECHPRESS ΕΠΕ» info@online-techpress.gr ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ Αφροδίτη Ντάικου ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Ζήσης Ψάλλας ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΥΛΗΣ Μάρθα Φραγκάκη martha@allabouthealth.gr ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Θάνος Ξυδόπουλος ART DIRECTOR Σωτήρης Ανδρίτσος ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ Λήδα Κοντογιαννοπούλου Τάνια Μαντουβάλου Αλεξία Σβώλου Αννα Σταυράκη Χριστίνα Χατζηπαλαμουτζή ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΙ ΣYNEPΓΑTEΣ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΤΕΥΧΟΥΣ Θεόδωρος Αγοραστός Μαρία Ακριτίδου Ιωάννης Γκιάλας Δημήτρης Γρηγοράκης Βασίλειος Καλέντζος Παναγιώτα Μιχαηλίδου Αννα Πετρίδου Μαρία Πολίτου Τριανταφυλλιά Σδόγγου-Μελά ΕΔΡΑ Αργοστολίου 108 Τ.Κ. 183 45 Μοσχάτο Tηλ.: 210 7474890 Φαξ: 210 7470108 Οι απόψεις που εκφράζονται σε ενυπόγραφα άρθρα δεν συμπίπτουν απαραίτητα με αυτές του περιοδικού. Υλικό που αποστέλλεται προς δημοσίευση δεν επιστρέφεται, ανεξαρτήτως με το αν δημοσιεύθηκε. Απαγορεύεται η ολική ή μερική αναδημοσίευση οποιουδήποτε κειμένου, διαγράμματος ή φωτογραφίας, με οποιονδήποτε τρόπο και σε οποιαδήποτε γλώσσα, χωρίς τη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόμοι 238/1970, 4301/1979, Ν. 100/1975, ΝΔ 3565/1956 και 4254, 1962 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου.

| περί υγείας | 1

EMBOLIA DIAFORES_x3 20/01/2021 3:44 μ.μ. Page 2

COVID-19: Πώς δουλεύουν τα εμβόλια και σε τι διαφέρουν μεταξύ τους Υπάρχει μια λεπτή, αλλά σημαντική διαφορά μεταξύ πρόληψης της ασθένειας και πρόληψης της μόλυνσης. Του Ζήση Ψάλλα

α τρία πιο γνωστά δυτικά εμβόλια (της Pfizer/BioNTech, της Moderna και της AstraZeneca) παρέχουν μέρος του γενετικού υλικού του SARS-COV-2 στα ανθρώπινα κύτταρα, οδηγώντας τα να παράγουν αντίγραφα μιας από τις 29 πρωτεΐνες του ιού, της περίφημης «ακίδας», μέσω της οποίας ο ιός εισβάλλει στα κύτταρα. Ως αποτέλεσμα, το ανοσοποιητικό σύστημα δημιουργεί αντισώματα κατά της πρωτεϊνικής ακίδας και μαθαίνει να προκαλεί ανοσοαπόκριση στην περίπτωση που ο πραγματικός ιός εισέλθει στο σώμα. Τα εμβόλια των Pfizer/ BioNTech και Moderna χρησιμοποιούν μια τεχνολογία γνωστή ως messenger RNA ή mRNA, η οποία εισάγει στα κύτταρα τον κώδικα δημιουργίας της πρωτεϊνικής ακίδας. Πρόκειται για μια αλληλουχία αγγελιοφόρων που περιέχει γενετικές οδηγίες στα ανθρώπινα κύτταρα. Η χρήση του mRNA με αυτόν τον τρόπο είναι μια νέα μέθοδος. Το εμβόλιο της AstraZeneca (γνωστό και ως εμβόλιο της Οξφόρδης) κάνει κάτι άλλο. Χρησιμοποιεί ως φορέα έναν αδενοϊό για να εισάγει λαθραία γονίδιο του κορωνοϊού στα ανθρώπινα κύτταρα, που με αυτόν τον τρόπο δημιουργούν το mRNA και τελικά την πρωτεϊνική ακίδα.

Η νέα τεχνολογία Τα εμβόλια mRNA δεν περιέχουν κανένα πραγματικό μέρος του ιού. Αντί αυτού, οι επιστήμονες έχουν αναπαράγει τη γενετική οδηγία του αγγελιοφόρου mRNA (messenger ribonucleic acid). Το mRNA είναι το γενετικό υλικό που διαβάζουν τα κύτταρα μας για την παραγωγή πρωτεϊνών. Είναι ένα ουσιαστικό μέρος του μηχανισμού της ζωής, που βοηθά στη μετάφραση των οδηγιών που κωδικοποιούνται στο DNA. Οι πρωτεΐνες δημιουργούνται, όταν εκτελούνται αυτές τις οδηγίες. Αν πρέπει να συνθέσετε μια πρωτεΐνη, το DNA που βρίσκεται στον πυρήνα του κυττάρου αντιγράφεται στο mRNA. Το mRNA αποστέλλεται έξω από τον πυρήνα του κυττάρου, όπου χρησιμοποιείται για την παραγωγή συγκεκριμένων πρωτεϊνών. Μεταξύ των πρωτεϊνών που μπορούν να παραχθούν είναι και αυτές που καταπολεμούν ασθένειες. Στα εμβόλια Pfizer/BioNTech και Moderna, συνθετικό mRNA, τυλιγμένο με νανολιπίδια, διατηρείται σε πολύ ψυχρές διαδικασίες. Τα νανολιπίδια διαλύονται μετά τον εμβολιασμό, απελευθερώνοντας τις πληροφορίες σε οποιαδήποτε κύτταρο συναντούν. Οι εμβολιασμοί mRNA είναι μια μορφή γονιδιακής θεραπείας, αλλά το εμβόλιο δεν έχει επίδραση στο DNA. Το mRNA δεν εισέρχεται

2 | περί υγείας |

στον πυρήνα του κυττάρου όπου βρίσκεται το πυρηνικό DNA. Εισάγεται κατευθείαν στα κύτταρα έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή της πρωτεϊνικής ακίδας. Αφού τα κύτταρα φτιάξουν την πρωτεϊνική ακίδα, καταστρέφουν το mRNA. Επειδή το mRNA έχει μόνο λειτουργία αγγελιοφόρου, διασπάται γρήγορα. Η καταστροφή του είναι πραγματικά τόσο γρήγορη που αρχικά αμφισβητήθηκε το αν θα μπορούσε το mRNA να χρησιμοποιηθεί φαρμακευτικά. Τελικά, τα ανθρώπινα κύτταρα εμφανίζουν πρωτεϊνικές ακίδες στην επιφάνειά τους, το ανοσοποιητικό σύστημα τις αναγνωρίζει ως ξένες ουσίες και αρχίζει να παράγει αντισώματα ως μέρος της ανοσοαπόκρισης. Το εμβόλιο mRNA μιμείται αυτό που συμβαίνει κατά τη λοίμωξη, χρησιμοποιώντας ένα κρίσιμο μέρος της, αλλά χωρίς την παρουσία του ιού. Οταν το SARS-CoV-2 διεισδύει στο κύτταρο, οι γενετικές του πληροφορίες που αποθηκεύονται ως RNA (οι κορωνοϊοί είναι ιοί RNA) μεταδίδονται στα εργοστάσια παραγωγής πρωτεϊνών των κυττάρων, όπου ο ιός στη συνέχεια αναδημιουργείται. Αλλοι ιοί, όπως μερικοί που προκαλούν κρυολόγημα, χρησιμοποιούν επίσης τον ίδιο τρόπο. Θα μπορούσε το mRNA να μετατραπεί σε DNA και να ενσωματωθεί στο γονιδίωμα; Θεωρητικά, μια τέτοια μετατροπή είναι δυνατή και γίνεται από ιούς, όπως ο HIV που προκαλεί το AIDS, ο οποίος μεταγράφει το RNA σε DNA. Για να γίνει αυτό, ο ιός χρησιμοποιεί ένα ένζυμο που ονομάζεται αντίστροφη μεταγραφάση, το οποίο φέρει μαζί του, καθώς το ένζυμο δεν υπάρχει στα ανθρώπινα κύτταρα. Στην περίπτωση των εμβολίων κατά του κορωνοϊού, δεν υπάρχει ένδειξη ότι το mRNA που εισέρχεται στα ανθρώπινα κύτταρα μετά τον εμβολιασμό μεταγράφεται στο DNA. Σε μια μελέτη από το Massachusetts Institute of Technology στο Cambridge, η οποία δεν έχει ακόμη επαληθευτεί, σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις μικρά θραύσματα του γονιδιώματος του κορωνοϊού θα μπορούσαν να ενσωματωθούν στο ανθρώπινο γονιδίωμα. Οι ερευνητές μπόρεσαν να το αποδείξουν αυτό στο εργαστήριό τους υπό πολύ ειδικές συνθήκες. Σύμφωνα, με τα δημοσιευμένα δεδομένα αλληλουχίας από μολυσμένα άτομα, υπάρχουν επίσης ενδείξεις, ότι αυτό έχει ήδη συμβεί έξω από το εργαστήριο -πιθανώς εάν οι άνθρωποι είχαν μολυνθεί από SARS-CoV-2 και HIV ταυτόχρονα -επειδή ο HIV φέρει μαζί του το απαραίτητο ένζυμο που μπορεί να μεταγράψει το RNA στο DNA.

EMBOLIA DIAFORES_x3 20/01/2021 2:05 μ.μ. Page 3

Το εμβόλιο της Οξφόρδης είναι διαφορετικό. Η ερευνητική ομάδα της ΑstraZeneca χρησιμοποίησε έναν τροποποιημένο αδενοϊό που προκαλεί κρυολόγημα στους χιμπατζήδες, γνωστό ως ChAdOx1. Οι αδενοϊοί είναι συνηθισμένοι ιοί που προκαλούν κυρίως κρυολογήματα ή συμπτώματα που μοιάζουν με γρίπη. O αδενοϊός ChAdOx1 του εμβολίου μπορεί να εισέλθει στα κύτταρα, αλλά δεν μπορεί να αναπαραχθεί μέσα τους. Μετά την ένεση του εμβολίου, οι αδενοϊοί κολλάνε σε πρωτεΐνες της επιφάνειας των κυττάρων. Το κύτταρο καταπίνει τον ιό και τον τραβά μέσα του, εντός μιας φυσαλίδας. Ο αδενοϊός δραπετεύει από τη φυσαλίδα και ταξιδεύει στον πυρήνα του κυττάρου όπου βρίσκεται το DNA. Εκεί αποθέτει το δικό του DNA. Το γονίδιο που εκφράζει την πρωτεΐνική ακίδα του κορωνοϊού διαβάζεται από το ανθρώπινο κύτταρο και αντιγράφεται στο mRNA. Στη συνέχεια, το mRNA φεύγει από τον πυρήνα, μόρια του κυττάρου διαβάζουν την ακολουθία του και αρχίζουν να δημιουργούν τις πρωτεϊνικές ακίδες του κορωνοϊού. Όταν ένα εμβολιασμένο κύτταρο πεθαίνει, τα συντρίμμια περιέχουν τις ακίδες, προκαλώντας αντίδραση των ανοσοκυττάρων. Το εμβόλιο της Οξφόρδης δεν χρειάζεται να παραμένει κατεψυγμένο επειδή χρησιμοποιεί DNA του κορωνοϊού, το οποίο είναι πιο σταθερό από το συνθετικό mRNA των εμβολίων της Pfizer και της Moderna.

Πρώτη και δεύτερη δόση Όλα τα εμβόλια απαιτούν δύο δόσεις. Οι Moderna και Pfizer διαπίστωσαν στις αρχικές τους μελέτες ότι μια εφάπαξ δόση δεν παράγει επαρκή ανοσοαπόκριση -τα περισσότερα εμβόλια χορηγούνται ως μια σειρά από δόσεις. Σε γενικές γραμμές, γνωρίζουμε ότι η πρώτη δόση πυροδοτεί τα ανοσοκύτταρα και η δεύτερη τα οδηγεί πραγματικά σε δράση, ώστε να υπάρχει επαρκή προστασία. Η δεύτερη δόση είναι πολύ σημαντική διότι είναι αυτή που προκαλεί μνήμη -ονομάζεται «αναμνηστική» δόση. Τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού έχουν αποτελεσματικότητα μόνο 50% με μία δόση και για περιορισμένο χρονικό διάστημα, αλλά η αποτελεσματικότητα αυξάνεται πάνω από το 90% με τη δεύτερη δόση, αν και είναι άγνωστο πόσο διαρκεί. Eκπρόσωπος της Pfizer ανέφερε ότι: «Μολονότι μια μερική προστασία από το εμβόλιο φαίνεται να αρχίζει από τη 12η μέρα μετά την πρώτη δόση, δύο δόσεις απαιτούνται για να επιτευχθεί η μέγιστη προστασία του 95%. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν ότι η προστασία μετά την πρώτη δόση διατηρείται μετά την 21η μέρα». Τα στοιχεία για την αποτελεσματικότητα του εμβολίου βασίζονται σε μια μελέτη όπου η χορήγηση δόσεων πραγματοποιήθηκε με απόσταση 19 έως 42 ημερών. Αρχικά, θεωρήθηκε ότι το μέγιστο χρονικό μεσοδιάστημα μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης δόσης του εμβολίου της Pfizer/BioNtech είναι 42 ημέρες και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων ανακοί-

νωσε ότι αυτό θα πρέπει να τηρείται για να επιτυγχάνεται η πλήρης προστασία -η πλήρης προστασία έρχεται επτά ημέρες μετά τη δεύτερη δόση. Ωστόσο, η Ρυθμιστική Υπηρεσία Φαρμάκων και Προϊόντων Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου (MHRA: Medicines and Healthcare products Regulatory Agency) έδωσε πρόσφατα διαφορετική οδηγία. Ενώ πρώτα είπε ότι η δεύτερη δόση του εμβολίου της Pfizer θα πρέπει να χορηγείται 21 ημέρες μετά την πρώτη δόση, αυτό το άλλαξε σε μεγαλύτερο διάστημα μεταξύ 21 ημερών και 84 ημερών (12 εβδομάδων). Κάποιοι θεωρούν ότι η αλλαγή έγινε, εν μέρει, επειδή δεν επαρκούν τα εμβόλια για όλο τον κόσμο. Οι υγειονομικές Αρχές στη Βρετανία έχουν επιλέξει να καθυστερήσουν τις δεύτερες δόσεις των εμβολίων Pfizer/BioNTech και Astra Zeneca, προκειμένου να παρέχουν μερική ανοσία πρώτης δόσης σε περισσότερους ανθρώπους. Λόγω της ανεπάρκειας των εμβολίων, υπάρχει επίσης η άποψη ότι πρέπει να εμβολιαστεί ο μεγαλύτερος δυνατός αριθμός ανθρώπων με μισή πρώτη δόση. Οι αρχές στις ΗΠΑ είναι κάθετα αντίθετες σε αυτή την ιδέα. Οπως δήλωσε ο επικεφαλής λοιμωξιολόγος Δρ. Άντονι Φάουτσι: «Δεν θα υποστήριζα κάτι τέτοιο. Θα συνεχίσουμε να κάνουμε αυτό που κάνουμε». Σύμφωνα με τις βρετανικές οδηγίες, «πρέπει να καταβληθεί κάθε προσπάθεια» για να ολοκληρωθεί η δοσολογία για τον καθένα με το ίδιο εμβόλιο που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά. Αλλά, εάν δεν είναι διαθέσιμη μια δεύτερη δόση του ίδιου εμβολίου, μπορεί να αντικατασταθεί με δόση εμβολίου άλλης εταιρείας -οι βρετανικές οδηγίες είχαν εγκρίνει δύο εμβόλια, της Pfizer και της AstraZeneca όταν εκδόθηκαν αυτές οι οδηγίες οι οποίες προκάλεσαν κάποια έκπληξη. Οι βρετανικές οδηγίες έρχονται σε αντίθεση με αυτές στις ΗΠΑ, όπου τα Αμερικανικά Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) αναφέρουν ότι τα εγκεκριμένα εμβόλια Covid-19 «δεν είναι ανταλλάξιμα» και ότι «η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα ανάμειξης δεν έχουν αξιολογηθεί», καταλήγοντας πως ο καθένας πρέπει να λάβει δύο δόσεις του ίδιου εμβολίου.

Αποτελεσματικότητα

“

Τα τελικά δεδομένα για το εμβόλιο της Pﬁzer διαπίστωσαν ότι προσφέρει 95% προστασία από τον ιό μετά από δύο δόσεις. Αποδείχθηκε επίσης 94% αποτελεσματικό σε ενήλικες άνω των 65 ετών -που είναι γενικά πιο ευάλωτοι. Η πρώτη δόση παρείχε προστασία 52% μετά από 12 ημέρες. Τα αποτελέσματα της Moderna έδειξαν αποτελεσματικότητα 94,5%, μα η εταιρία είπε ότι οι δοκιμές συνεχίζονται και ο τελικός αριθμός θα μπορούσε να αλλάξει. Η δοκιμή της Οξφόρδης διαπίστωσε ότι με δύο ολόκληρες δόσεις το εμβόλιο ήταν αποτελεσματικό κατά 62%. Αλλά όταν δόθηκε αρχικά μισή δόση ακολουθούμενη από μια πλήρη δόση, τουλάχιστον ένα μήνα αργότερα, η αποτελεσματικότητά του αυξήθηκε στο 90%. Ορισμένοι αμφισβήτησαν αυτά τα αποτελέσματα. Η MHRA δήλωσε ότι τα αποτελέσματα του σχήματος μισής και πλήρους δόσης δεν επιβεβαιώθηκαν από την ανάλυση. Δεν είναι σαφές εάν οι διαφορές στην αποτελεσματικότητα οφείλονται στη χαμηλότερη αρχική πρώτη δόση ή στο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μεταξύ των δόσεων. Η MHRA κατέληξε στο ότι το εμβόλιο της Οξφόρδης ήταν έως και 80% αποτελεσματικό όταν η δεύτερη δόση έγινε μετά από τρεις μήνες. Το εμβόλιο παρέχει 70% προστασία 22 ημέρες μετά την πρώτη δόση, σύμφωνα με τη Μικτή Επιτροπή Εμβολιασμών και Ανοσοποιήσεων του Ηνωμένου Βασιλείου (JCVI).

Το εμβόλιο mRNA μιμείται αυτό που συμβαίνει κατά τη λοίμωξη χρησιμοποιώντας ένα κρίσιμο μέρος της, αλλά χωρίς την παρουσία του ιού.

“

Το εμβόλιο της Οξφόρδης

Αποθήκευση Μία από τις κύριες διαφορές μεταξύ των εμβολίων είναι ο τρόπος με τον οποίο αποθηκεύονται και διανέμονται. Το εμβόλιο της Moderna είναι πολύ πιο εύκολο να αποθηκευτεί από το εμβόλιο της Pﬁzer, αλλά της Οξφόρδης είναι το πιο εύκολο. Κατά τη διάρκεια της αποστολής και αποθήκευσης, το εμβόλιο της Pfizer πρέπει να διατηρείται στους -70 βαθμούς Κελσίου για να διατηρείται η βέλτιστη αποτελεσματικότητά του και πρέπει επίσης να αναμιγνύεται με άλλο υγρό για να μπορεί να χορηγηθεί. Η Pfizer έχει αναπτύξει τη δική της συσκευασία για να διατηρεί

Τα εμβόλια έχουν αποτελεσματικότητα μόνο 50% με μία δόση.

| περί υγείας | 3

EMBOLIA DIAFORES_x3 20/01/2021 2:06 μ.μ. Page 4

Παρενέργειες και αλλεργικές αντιδράσεις Τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού είναι καλά ανεχτά, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν κάποιες παρενέργειες. Ορισμένα από τα εμβο-

λιασμένα άτομα εμφάνισαν κόπωση, πονοκέφαλο, ρίγη, πόνο στις αρθρώσεις ή στους μυς και ερυθρότητα στο σημείο της ένεσης. Παρόμοιες αντιδράσεις είναι επίσης γνωστές από άλλα εμβόλια. Αυτό που λείπει μέχρι στιγμής είναι πληροφορίες για σπάνιες, πιθανώς σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες, καθώς αυτές εμφανίζονται μόνο μετά τον εμβολιασμό πολλών ανθρώπων και για μεγαλύτερη περίοδο παρατήρησης. Μια ανασκόπηση από το Πανεπιστήμιο της Γάνδης, στο Βέλγιο, διαπίστωσε ότι το εμβόλιο mRNA παρήγαγε συμπτώματα όπως δερματικές αντιδράσεις, πόνο, κόπωση και πυρετό. Σημαντική αιτία ανησυχίας ήταν μια απροσδόκητη ανοσοαπόκριση σε ορισμένα άτομα, στα οποία το εμβόλιο προκάλεσε μείωση αντί για ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος. Οποιος έχει αλλεργία σε συστατικά των εμβολίων δεν πρέπει να τα κάνει. Εως τις 23 Δεκεμβρίου 2020 είχαν αναφερθεί στις ΗΠΑ 10 περιστατικά αναφυλαξίας σε σύνολο 614.117 χορηγηθέντων δόσεων του εμβολίου της Pfizer/BioNTech. Η αναφυλαξία μπορεί να εκδηλωθεί με εξάνθημα, πτώση της αρτηριακής πίεσης, δύσπνοια και ταχυκαρδία. Μπορεί να

“

παρατηρηθεί με οποιοδήποτε εμβόλιο και είναι πολύ σπάνια -μια αλλεργική αντίδραση ανά 1 εκατομμύριο. Οι σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις που αναφέρθηκαν μπορεί να οφείλονται σε ένα συστατικό που χρησιμοποιείται ως μέσο μεταφοράς του αγγελιαφόρου RNA -το ίδιο συστατικό χρησιμοποιείται και στο εμβόλιο της Moderna. Το υλικό ονομάζεται πολυαιθυλενογλυκόλη (PEG) και προστίθεται στην εξωτερική επιφάνεια των λιπιδικών νανοσωματιδίων που περιέχουν το mRNA. Το PEG χρησιμοποιείται ήδη σε φάρμακα που κυκλοφορούν, όπως καθαρτικά καθώς και σε καλλυντικά και άλλα προϊόντα καθημερινής χρήσης, όπως οδοντόκρεμες και σαπούνια. Υπολογίζεται ότι μέχρι το 72% των ανθρώπων εμφανίζει κάποιου βαθμού αντισωματική απάντηση ως αποτέλεσμα έκθεσης σε προϊόντα που περιέχουν PEG. Το 7% έχει αρκετά υψηλούς τίτλους αντισωμάτων που θεωρητικά μπορεί να οδηγήσουν σε αναφυλακτικές αντιδράσεις σε περίπτωση επανέκθεσης σε PEG. Ωστόσο, η αλλεργική αντίδραση μέσω των εμβολίων δεν έχει επιβεβαιωθεί προς το παρόν και ο κίνδυνος είναι ακόμη θεωρητικός. u

Οποιος έχει αλλεργία σε συστατικά των εμβολίων δεν πρέπει να τα κάνει.

“

τις δόσεις κρύες με ξηρό πάγο, για να μπορούν να αποθηκευτούν για 10 ημέρες χωρίς εξειδικευμένους καταψύκτες, μα οι δόσεις πρέπει να μεταφερθούν από το Βέλγιο και έπειτα να σταλούν σε κέντρα εμβολιασμού με φορτηγά. Το εμβόλιο της Moderna έχει αποδειχθεί ότι παραμένει σταθερό στους -20 βαθμούς Κελσίου έως έξι μήνες. Διαρκεί έως και 30 ημέρες στα ψυγεία των νοικοκυριών και για 12 ώρες σε θερμοκρασία δωματίου. Η εταιρεία λέει ότι το εμβόλιό της, το mRNA-1273, μπορεί να διανεμηθεί χρησιμοποιώντας την ευρέως διαθέσιμη υποδομή παράδοσης και αποθήκευσης εμβολίων, χωρίς να απαιτείται αραίωση πριν από τον εμβολιασμό -όπως απαιτείται στο εμβόλιο της Pfizer. Όπως και τα περισσότερα άλλα εμβόλια, αυτό της Οξφόρδης θα πρέπει να σταλεί σε κέντρα εμβολιασμού σε ψυγεία και να αποθηκευτεί σε ειδικό ψυγείο εμβολίου μεταξύ 2 έως 8 βαθμών Κελσίου, προστατευμένο από το φως. Με 2-3 δολάρια ανά ένεση, το κόστος του εμβολίου της Οξφόρδης είναι πολύ φθηνότερο από τα άλλα (18,4-19,5 δολ. της Pfizer και 33 δολ. της Moderna), καθιστώντας το μια πιθανή μακροπρόθεσμη επιλογή για τις φτωχότερες χώρες.

Τα εμβόλια ίσως δεν εμποδίζουν τη μόλυνση, αλλά αυτό δεν είναι πρόβλημα

πορεί να σας εκπλήξει αν μάθετε ότι δεν παρέχουν όλα τα εμβόλια το ίδιο επίπεδο προστασίας. Μερικά εμβόλια σας εμποδίζουν να έχετε μια συμπτωματική ασθένεια, και άλλα σας εμποδίζουν να μολυνθείτε. Το τελευταίο είναι γνωστό ως «αποστειρωτική ανοσία». Με την αποστειρωτική ανοσία, ο ιός δεν μπορεί καν να μπει στο σώμα σας, επειδή το ανοσοποιητικό σύστημα σταματά την είσοδό του στα κύτταρα και την αναπαραγωγή του. Υπάρχει μια λεπτή, αλλά σημαντική διαφορά μεταξύ πρόληψης της ασθένειας και πρόληψης της μόλυνσης. Ενα εμβόλιο που αποτρέπει την ασθένεια, δηλαδή τα συμπτώματα, μπορεί να μην εμποδίζει να μεταδώσετε την ασθένεια σε άλλους. Αλλά ένα εμβόλιο που παρέχει αποστειρωτική ανοσία σταματά εντελώς τον ιό. Τα πρώτα εμβόλια κατά του SARS-

4 | περί υγείας |

CoV-2 που έχουν λάβει άδεια έχουν αποδειχθεί ότι είναι πολύ αποτελεσματικά στη μείωση της νόσου. Παρ’ όλα αυτά, δεν γνωρίζουμε ακόμη εάν αυτά τα εμβόλια μπορούν να προκαλέσουν αποστειρωτική ανοσία. Τι σημαίνει η έλλειψη αποστειρωτικής ανοσίας για όσους εμβολιάστηκαν με τα νέα εμβόλια κατά της νόσου COVID; Σημαίνει ότι εάν αντιμετωπίσετε τον ιό μετά τον εμβολιασμό, μπορεί να μολυνθείτε, αλλά να μην εμφανίσετε συμπτώματα. Αυτό συμβαίνει επειδή η ανοσοαπόκριση που προκαλείται από εμβόλιο δεν μπορεί να σταματήσει την αναπαραγωγή κάθε σωματιδίου του ιού. Ελλείψει αποστειρωτικής ανοσίας, τι επίδραση μπορεί να έχουν τα εμβόλια SARSCoV-2 στην εξάπλωση ενός ιού στον πληθυσμό; Εάν είναι πιθανές ασυμπτωματικές λοιμώξεις μετά τον εμβολιασμό, υπάρχει η ανησυχία ότι ο

SARS-CoV-2 θα μπορεί να συνεχίσει να μολύνει πολλούς ανθρώπους όπως πριν. Είναι αυτό δυνατόν; Τα ασυμπτωματικά μολυσμένα άτομα συνήθως παράγουν τον ιό σε χαμηλότερα επίπεδα. Αν και δεν υπάρχει μια συνεπής σχέση, περισσότερος ιός ισοδυναμεί με περισσότερη ασθένεια. Επομένως, τα εμβολιασμένα άτομα είναι λιγότερο πιθανό να μεταδώσουν αρκετή ποσότητα του ιού, για να προκαλέσουν σοβαρή ασθένεια. Αυτό με τη σειρά του σημαίνει ότι οι άνθρωποι που μολύνονται θα μεταδώσουν λιγότερη ποσότητα ιού στο επόμενο ευαίσθητο άτομο. Αυτό έχει δειχθεί πειραματικά, χρησιμοποιώντας ένα εμβόλιο που στοχεύει έναν ιό στα κοτόπουλα. Οταν μόνο ένα μέρος στο κοτέτσι εμβολιάστηκε, τα μη εμβολιασμένα πτηνά εμφάνισαν πιο ήπια ασθένεια και παρήγαγαν λιγότερους ιούς.u

_ADDS 20/01/2021 2:07 μ.μ. Page 1

EMBOLIO METALAKSEIS_L 20/01/2021 2:09 μ.μ. Page 6

Είναι αποτελεσματικά τα εμβόλια για τους μεταλλαγμένους κορωνοϊούς; Ευρεία ανησυχία προκαλεί η εμφάνιση στελεχών του κορωνοϊού που παρουσιάζουν πολλές μεταλλάξεις.

λοι οι ιοί μεταλλάσσονται, προκειμένου να προσαρμοστούν στο περιβάλλον τους. Οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει πολλές μεταλλάξεις του SARS-CoV-2 από τότε που εμφανίστηκε στην Κίνα στα τέλη του 2019. Η συντριπτική πλειοψηφία των μεταλλάξεων δεν άλλαξε ουσιαστικά ούτε τη μολυσματικότητα ούτε τη μεταδοτικότητα του ιού. Ωστόσο, μια παραλλαγή του, η B.1.1.7., η οποία πιθανότατα εμφανίστηκε στη νοτιοανατολική Αγγλία τον περασμένο Σεπτέμβριο έχει τώρα εντοπιστεί σε χώρες σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Μια άλλη παραλλαγή, η 501.V2, εντοπίστηκε στη Νότια Αφρική τον Οκτώβριο και έκτοτε εξαπλώθηκε επίσης σε πολλές χώρες. Και οι δύο παραλλαγές έχουν πολλαπλές μεταλλάξεις στον ιό, κυρίως στην πρωτεϊνική ακίδα, το τμήμα του ιού που προσκολλάται στα ανθρώπινα κύτταρα και τον βοηθά να εισβάλλει. Πιο συγκεκριμένα, οι μεταλλαγμένες εκδόσεις έχουν ένα τροποποιημένο πεδίο δέσμευσης του υποδοχέα γνωστό ως Ν501Υ, που βρίσκεται στην πρωτεϊνική ακίδα και επιτρέπει στον ιό να κολλήσει ευκολότερα στον υποδοχέα ACE2 των ανθρώπινων κυττάρων. Αυτό καθιστά τις μεταλλαγμένες παραλλαγές δυνητικά πιο μολυσματικές.

Της Αφροδίτης Ντάικου

σης», με ρυθμό αναπαραγωγής μεταξύ 0,4 και 0,7 υψηλότερο από τον μη μεταλλαγμένο ιό. Οι προκαταρκτικές μελέτες για τη νοτιοαφρικανική παραλλαγή κατέληξαν επίσης στο συμπέρασμα ότι είναι πιο μεταδοτική.

Θα συνεχίσουν να λειτουργούν τα εμβόλια; Εχει γίνει πιο επικίνδυνος ο ιός;

“

Προς το παρόν δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν ότι οι μεταλλαγμένοι ιοί προκαλούν μεγαλύτερη βλάβη ή είναι πιο θανατηφόροι. Αλλά η αυξημένη μεταδοτικότητα από μόνη της θέτει ένα τεράστιο πρόβλημα, δεδομένου ότι ένα ποσοστό ασθενών με COVID19 χρειάζονται νοσοκομειακή περίθαλψη, και με την αυξημένη μετάδοση αυτό το ποσοστό μεταφράζεται τώρα σε περισσότερα νοσηλευόμενα άτομα. Ο Ανταμ Κουτσάσκι, επιδημιολόγος στο The London School of Hygiene & Tropical Medicine (LSHTM), δήλωσε ότι ένας ιός που είναι 50% πιο μεταδοτικός είναι «πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα» από έναν που είναι 50% πιο θανατηφόρος. Και εξήγησε πώς μια ασθένεια όπως η COVID-19, με ποσοστό αναπαραγωγής 1,1 (δηλαδή κάθε ασθενής μολύνει κατά μέσο όρο 1,1 άλλους) και ποσοστό θνησιμότητας 0,8%, προκαλεί 129 θανάτους μέσα σε ένα μήνα. Εάν το ποσοστό θνησιμότητας αυξηθεί κατά 50%, ο αριθμός των θανάτων θα αυξηθεί σε 193. Από την άλλη πλευρά, λόγω της εκθετικής αύξησης των περιπτώσεων με μια πιο μεταδοτική παραλλαγή, μια ασθένεια με 50% υψηλότερο ποσοστό μετάδοσης μπορεί να αυξήσει τον αριθμό των θανάτων σε 978. Οι αρχικές μελέτες κατέληξαν

Η BioNTech δήλωσε ότι, εάν χρειαστεί, θα μπορούσε να αναπτύξει ένα νέο εμβόλιο που θα λειτουργούσε για τις μεταλλαγμένες εκδόσεις εντός έξι εβδομάδων.

Αρκετές πρόσφατες μελέτες συμπέραναν ότι η βρετανική παραλλαγή του SARS-CoV-2 είναι πιθανό να είναι πολύ πιο μεταδοτική από άλλα στελέχη. Η επιτροπή εμπειρογνωμόνων NERVTAG, η οποία συμβουλεύει τη βρετανική κυβέρνηση σχετικά με τον έλεγχο των ασθενειών, εκτιμά ότι η νέα μετάλλαξη είναι 50-70% πιο μεταδοτική. Ερευνητές στο Imperial College London δημοσίευσαν τα αποτελέσματα μιας μελέτης σε χιλιάδες γενετικές αλληλουχίες του SARS-CoV2 που βρέθηκαν στη Βρετανία μεταξύ Οκτωβρίου και Δεκεμβρίου. Διαπίστωσαν ότι η νέα παραλλαγή είχε «ουσιαστικό πλεονέκτημα μετάδο-

6 | περί υγείας |

“

Είναι πιο μεταδοτικοί οι ιοί αυτοί;

επίσης στο συμπέρασμα ότι η βρετανική παραλλαγή ήταν σημαντικά πιο μεταδοτική μεταξύ των νέων, γεγονός που εγείρει ζήτημα για το άνοιγμα των σχολείων. Ο Αρνώ Φόντανετ, επιδημιολόγος στο επιστημονικό συμβούλιο της Γαλλίας, ανέφερε ότι η νέα βρετανική παραλλαγή είναι «εξαιρετικά ανησυχητική τώρα».

O Φρανσουά Μπαλούξ, καθηγητής Βιολογίας Υπολογιστικών Συστημάτων και Διευθυντής στο Ινστιτούτο Γενετικής του University College του Λονδίνου, ανέφερε ότι η μετάλλαξη της πρωτεϊνικής ακίδας της Νότιας Αφρικής «βοηθά τον ιό να παρακάμψει την ανοσολογική προστασία που παρέχεται από προηγούμενη μόλυνση ή εμβολιασμό». Ο Γερμανός προγραμματιστής εμβολίων της BioNTech δήλωσε ότι, εάν χρειαστεί, θα μπορούσε να αναπτύξει ένα νέο εμβόλιο που θα λειτουργούσε για τις μεταλλαγμένες εκδόσεις εντός έξι εβδομάδων. Το στέλεχος 501.V2, της Νότιας Αφρικής, έχει πολλές μεταλλάξεις στην πρωτεϊνική ακίδα. Οι εταιρείες διεξάγουν επί του παρόντος πειράματα τόσο με αυτό το στέλεχος όσο και το άλλο που εντοπίστηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο, το B.1.1.7. Αυτά τα πειράματα είναι οι λεγόμενοι προσδιορισμοί εξουδετέρωσης -επωάζονται ιοί με αντισώματα και ανθρώπινα κύτταρα, για να διαπιστωθεί αν τα αντισώματα αποτρέπουν τη μόλυνση. Επίσης, διεξάγονται εξετάσεις με αίμα από εμβολιασμένα άτομα και όσους κόλλησαν τον ιό και ανέπτυξαν φυσικά αντισώματα. Τα περισσότερα διαθέσιμα εμβόλια εκπαιδεύουν το ανοσοποιητικό σύστημα να αναγνωρίσει την πρωτεϊνική ακίδα και όχι κάποιο άλλο μέρος του ιού. Εάν η πρωτεϊνική ακίδα συσσωρεύει πάρα πολλές μεταλλάξεις, μπορεί να γίνει μη αναγνωρίσιμη από το ανοσοποιητικό σύστημα, επιτρέποντας στον ιό να αποφύγει την ανίχνευσή του. Αυτή είναι η δυνητική ανησυχία ειδικά για την παραλλαγή 501.V2. Τούτου λεχθέντος, οι προσδιορισμοί εξουδετέρωσης θα πρέπει σύντομα να αποκαλύψουν εάν πρέπει ή όχι να ανησυχούμε. Προς το παρόν δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποδηλώνουν ότι τα εμβόλια κατά της νόσου COVID-19 δεν θα προστατεύσουν από τα στελέχη Β.1.1.7 και 501.V2. Εμπειρογνώμονες ανέφεραν στην εφημερίδα The New York Times ότι πιθανότατα χρειάζονται χρόνια, και όχι μήνες, για να μεταλλαχθεί ο κορωνοϊός αρκετά ώστε να ξεπεράσει τα διαθέσιμα εμβόλια. Με άλλα λόγια, τα εμβόλια μπορεί να γίνουν λιγότερο αποτελεσματικά με την πάροδο του χρόνου, παρά να πάψουν να λειτουργούν ξαφνικά.u

_ADDS 20/01/2021 2:12 μ.μ. Page 1

COVID GRIPH_L 20/01/2021 2:13 μ.μ. Page 8

Πώς θα καταλάβετε ότι έχετε COVID-19 και όχι γρίπη Η ισχυρότερη πρόβλεψη λοίμωξης από κορωνοϊό είναι η ανοσμία και η αγευσία.

ότε μπορεί να έχουμε γρίπη, κρυολόγημα, ή αλλεργία και πότε κορωνοϊό; Τα συμπτώματα μοιάζουν, αλλά υπάρχουν ορισμένες διαφορές που μπορούν να σας υποψιάσουν ότι ίσως προσβληθήκατε από COVID-19. Στον κορωνοϊό ξεκινούν πιο σταδιακά απ' ό,τι στην εποχική γρίπη, μπορεί να έχουν άλλη σειρά εμφάνισης και να είναι πολύ πιο σοβαρά. Μια μελέτη από το Πανεπιστήμιο της Ν. Καλιφόρνιας εντόπισε μια ξεχωριστή σειρά συμπτωμάτων μεταξύ των ασθενών με COVID-19. Οι περισσότεροι ασθενείς με συμπτώματα ξεκινούν με πυρετό και στη συνέχεια ακολουθεί ο βήχας. Στην εποχική γρίπη, συμβαίνει συνήθως το αντίθετο. Ωστόσο, η σειρά με την οποία εμφανίζονται τα συμπτώματα δεν είναι σταθερή. Πολλοί ασθενείς με COVID-19 δεν παρουσιάζουν πυρετό και ορισμένοι ασθενείς με γρίπη δεν παρουσιάζουν βήχα. Εάν ένα άτομο έχει Covid-19, θα μπορούσε να χρειαστεί περισσότερο χρόνο για να αναπτύξει συμπτώματα από ό,τι εάν είχε γρίπη. Συνήθως, αναπτύσσει συμπτώματα 5 ημέρες μετά τη μόλυνση, αλλά τα συμπτώματα μπορούν να εμφανιστούν 2 ημέρες μετά ή 14 ημέρες μετά τη μόλυνση. Στην περίπτωση της γρίπης, ένα άτομο εμφανίζει συμπτώματα από 1 έως 4 ημέρες μετά τη μόλυνση. Tα συμπτώματα της γρίπης αρχίζουν ξαφνικά και περιλαμβάνουν υψηλό πυρετό που διαρκεί μέχρι 5-7 ημέρες, με ρίγη, αδιαθεσία, έντονη καταβολή, μυαλγίες, κεφαλαλγία, ρινική συμφόρηση και ενδεχομένως συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα. Μπορεί να υπάρχει έντονος ξηρός βήχας και πονόλαιμος.

Ποικιλία συμπτωμάτων Στον κορωνοϊό, τα συμπτώματα δεν ξεκινούν ξαφνικά αλλά σταδιακά, έχουν διακύμανση στη

Του Θάνου Ξυδόπουλου

διάρκειά τους, ενώ είναι δυνατόν να διαρκέσουν μέχρι και 30 ημέρες. Η νόσος αυτή έχει ένα ευρύ φάσμα εκδηλώσεων. «Δεν έχω δει ποτέ μια μόλυνση με αυτό το ευρύ φάσμα εκδηλώσεων», έχει πει ο Αντονι Φάουτσι, διευθυντής του Αμερικανικού Ινστιτούτου Αλλεργίας και Λοιμωδών Νοσημάτων. Στα συμπτώματα περιλαμβάνονται πυρετός, ξηρός βήχας και κόπωση. Επίσης μπορεί να υπάρχουν μυαλγίες, φαρυγγαλγία, διάρροια, επιπεφυκίτιδα, κεφαλαλγία, απώλεια γεύσης ή όσφρησης, καθώς και δερματικό εξάνθημα ή αποχρωματισμός στα δάχτυλα των χεριών ή των ποδιών. Στα πιο σοβαρά συμπτώματα που θα χρειαστούν νοσοκομειακή κάλυψη, περιλαμβάνονται η δυσκολία στην αναπνοή και η δύσπνοια. Συμπτώματα όπως ο πυρετός και ο πονοκέφαλος θα μπορούσαν να βοηθήσουν στον αποκλεισμό των αλλεργιών ή του κοινού κρυολογήματος. Τα άτομα με κρυολόγημα, εν τω μεταξύ, είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν καταρροή ή βουλωμένη μύτη από τους ασθενείς με COVID-19. Και τα συμπτώματα του κρυολογήματος είναι πιο ήπια συνολικά. Ενα από τα χαρακτηριστικά των αλλεργιών -φαγούρα στα μάτια- δεν σχετίζεται με καμία από τις άλλες τρεις ασθένειες. Να σημειωθεί ότι ένα μεγάλο μέρος των ασθενών με COVID-19 χάνουν την αίσθηση της γεύσης ή της μυρωδιάς τους. Αυτή είναι ίσως η ισχυρότερη πρόβλεψη μιας λοίμωξης από κορωνοϊό. Δεν αποκλείεται και στην εποχική γρίπη να παρουσιαστεί ανοσμία και αγευσία αλλά τα ποσοστά είναι πολύ χαμη-

Τα συχνότερα συμπτώματα της νόσου COVID-19 και τα ποσοστά εμφάνισής τους Πυρετός 78% Βήχας 57% Κόπωση 31% Απώλεια γεύσης/όσφρησης 25% Δυσκολία στην αναπνοή 23% Ρίγη 18% Πόνοι στο σώμα 17% Συριγμός 13% Πονοκέφαλος 13% Πονόλαιμος 12% Πόνοι στις αρθρώσεις 11% Σύγχιση 11% Ζαλάδα 11% Διάρροια 10%

8 | περί υγείας |

λότερα. Το ποσοστό των ανθρώπων που εμφανίζει σοβαρή ασθένεια μετά τη μόλυνση με κορωνοϊό είναι πολύ μεγαλύτερο. Για την COVID-19, τα μέχρι σήμερα δεδομένα υποδηλώνουν ότι το 80% των λοιμώξεων είναι ήπιες ή ασυμπτωματικές, το 15% είναι σοβαρές και το 5% είναι κρίσιμες που απαιτούν παροχή οξυγόνου. Η COVID-19 είναι αρκετά πιο θανατηφόρα από τη γρίπη και ειδικά από την εποχική γρίπη, προκαλώντας περισσότερες επιπλοκές. Εκτός από τους πνεύμονες προσβάλει τα αιμοφόρα αγγεία, προκαλώντας θρομβώσεις και μπορεί ακόμα να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στον εγκέφαλο. Η ταχύτητα της μετάδοσης είναι ένα άλλο σημαντικό σημείο διαφοράς μεταξύ των δύο νόσων. Η γρίπη έχει μικρότερη μέση περίοδο επώασης (ο χρόνος από τη μόλυνση έως την εμφάνιση συμπτωμάτων) από τον κορωνοϊό. Το χρονικό διάστημα για τον κορωνοϊό εκτιμάται ότι είναι 5-6 ημέρες, ενώ για τον ιό της γρίπης είναι περίπου 3 ημέρες. Μια άλλη διαφορά μεταξύ των δύο νόσων είναι ότι τα παιδιά αρρωσταίνουν πολύ πιο εύκολα από την εποχική γρίπη, την οποία μεταδίδουν και εύκολα. Αντιθέτως, στον κορωνοϊό η νόσηση μεταξύ των παιδιών είναι σημαντικά χαμηλότερη, το ίδιο και η μετάδοση. Το γιατί τα παιδιά είναι ανθεκτικά στον κορωνοϊό βρήκαν Αμερικανοί επιστήμονες του Πανεπιστημίου Vanderbilt. Oταν ο κορωνοϊός εισπνέεται, μια εξωτερική πρωτεΐνη του που μοιάζει με «ακίδα» προσκολλάται σε ένα υποδοχέα που έχουμε στην επιφάνεια ορισμένων κύτταρων μας και ονομάζεται ACE2. Αυτός ο υποδοχέας είναι χαμηλός σε αριθμό στα παιδιά -και ειδικά στα βρέφη- ενώ αυξάνεται με την ηλικία του ανθρώπου. Τελικά, ο τρόπος για να μάθετε εάν έχετε COVID-19 είναι να κάνετε ένα διαγνωστικό τεστ. u

ANTISHPTIKA_R 20/01/2021 2:15 μ.μ. Page 9

Τι πρέπει να γνωρίζετε για τα αντισηπτικά διαλύματα Tο πλύσιμο των χεριών είναι το κλειδί για τη μείωση της εξάπλωσης του ιού. Του Ζήση Ψάλλα

κορωνοϊός εκπέμπεται στον αέρα από τα μολυσμένα άτομα με το σάλιο, το βήχα και την αναπνοή, ενώ αποβάλλεται επίσης και στα κόπρανα. Οταν ένα μολυσμένο άτομο βήχει ή φταρνίζεται κοντά σας, δημιουργεί ένα σύννεφο ιών. Ενα μόνο βήξιμο μπορεί να παράγει 3.000 σταγονίδια και να απελευθερώσει 200.000.000 σωματίδια ιού στον αέρα. Εάν είστε αρκετά άτυχοι για να εισπνεύσετε μερικές εκατοντάδες σωματίδια, από τη στιγμή που μπουν στο λαιμό σας θα ξεκινήσει μια διαδικασία που μπορεί να φτάσει στους πνεύμονες. Ακόμα και αν δεν ήσασταν κοντά στο άτομο που έβηξε, μπορείτε να κολλήσετε, αγγίζοντας μια επιφάνεια στην οποία βρίσκεται ο ιός. Ενώ ο SARS-COV-2 επιβιώνει στον αέρα μόνο για μερικές ώρες, στις επιφάνειες μπορεί να επιβιώσει για ημέρες. Οι ιοί δεν ταξιδεύουν «γυμνοί» από το στόμα ενός μολυσμένου ατόμου, αλλά σε σταγονίδια. Τα βαρύτερα σταγονίδια πέφτουν στις επιφάνειες και ο χρόνος επιβίωσης του ιού διαφέρει ανάλογα με τον τύπο της επιφάνειας. Επίσης, ο ιός επιζεί στον ανοξείδωτο χάλυβα και στο πλαστικό έως εννέα ημέρες, ενώ στο χαρτί και το χαρτόνι έως μια ημέρα. Είναι εύκολο λοιπόν ένα μολυσμένο άτομο να διαδώσει τον ιό, αφήνοντάς τον σε επιφάνειες.

“

Το RNA του είναι ένα εγχειρίδιο οδηγιών μήκους 30.000 γραμμάτων που προστατεύεται από μια λιπαρή εξωτερική μεμβράνη. Αυτή η μεμβράνη είναι αρκετά εύθραυστη και διασπάται όταν συναντά το σαπούνι. Γι' αυτό ακριβώς το πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό είναι πολύ σημαντικό. Το σαπούνι διαλύει τη λιπαρή μεμβράνη του ιού και το νερό ξεπλένει την επιφάνεια. Χλωρίνη: Το δραστικό συστατικό της χλωρίνης, το υποχλωριώδες νάτριο, σκοτώνει αποτελεσματικά τον ιό. Βεβαιωθείτε ότι αφήνετε τη χλωρίνη να «δουλέψει» για 10-15 λεπτά και στη συνέχεια σκουπίστε την επιφάνεια με ένα καθαρό πανί. Η χλωρίνη δρα, καταστρέφοντας το RNA του ιού, δηλαδή το πρόγραμμα της αναπαραγωγής του. Χειρουργικό αλκοόλ: Οι αλκοόλες συμπεριλαμβανομένων της αιθανόλης και της 2-προπανόλης /ισοπροπανόλης αναφέρονται μερικές φορές ως χειρουργικό αλκοόλ, το οποίο χρησιμοποιείται, μεταξύ άλλων, στο δέρμα πριν από μια ένεση. Η αιθανόλη έχει αποδειχθεί ότι σκοτώνει τους κορωνοϊούς σε μόλις 30 δευτερόλεπτα. Οπως η χλωρίνη, το αλκοόλ καταστρέφει την πρωτεΐνη και το RNA από το οποίο αποτελείται ο ιός. Βρέξτε ένα πανί με λίγο καθαρό χειρουργικό αλκοόλ και τρίψτε το σε μια επιφάνεια. Αυτό θα εξατμιστεί και δεν θα χρειαστεί να πλύνετε την επιφάνεια. Τα αντισηπτικά διαλύματα χεριών που περιέχουν αλκοόλ καταστρέφουν βακτήρια, ιούς και σπόρια αλλά έχει σημασία η συγκέντρωση του αλκοόλ. Πρέπει να είναι πάνω από 70% διαφορετικά δεν θα σκοτώσει αποτελεσματικά τον ιό. Προϋπόθεση είναι ότι τα χέρια δεν θα περιέχουν ρύπους, διαφορετικά πρέπει να προηγείται πλύσιμο με νερό και σαπούνι. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνιστά περιεκτικότητα αιθανόλης 80% ή ισοπροπανόλης 75%. Αντισηπτικά μαντηλάκια: Το δραστικό συστατικό τους σε αντισηπτικό είναι συνήθως το χλωριούχο βενζαλκόνιο. Τα μαντηλάκια λειτουργούν αφαιρώντας τα μικρόβια μέσω της πίεσης που ασκείται όταν χρησιμοποιούνται και στη συνέχεια τα μι-

Τα αντισηπτικά στοματικά διαλύματα μπορούν να αδρανοποιήσουν τους κορωνοϊούς.

Αναμφίβολα, το πλύσιμο των χεριών είναι το κλειδί για τη μείωση της εξάπλωσης του ιού. Τα καθαρά χέρια μπορούν να περιορίσουν τη διάδοση των μικροβίων, από το ένα άτομο στο άλλο, στο σπίτι και στον χώρο εργασίας. Αλλά ποια αντισηπτικά προϊόντα υπάρχουν; Σαπούνι και νερό: Παρά την τεράστια απειλή που θέτει ο SARS-COV-2 για τη ζωή μας, είναι ευάλωτος στο σαπούνι και τα αντισηπτικά. Ο πυρήνας του είναι ένα ριβονουκλεϊκό οξύ (RNA), μια πρωτεΐνη που αποθηκεύει όλο το γενετικό του υλικό, δηλαδή τις πληροφορίες για να αναπαραχθεί, όταν βρεθεί μέσα σε ένα ξένο κύτταρο.

“

Ο ρόλος των αντισηπτικών

κρόβια προσκολλώνται στο μαντηλάκι. Αφήνουν, επίσης, ένα στρώμα αντισηπτικού στην επιφάνεια, σκοτώνοντας τα μικρόβια. Το αντισηπτικό λειτουργεί καλά για πολλά διαφορετικά παθογόνα, διαταράσσοντας τη λιπαρή μεμβράνη, και έχει βρεθεί ότι είναι αποτελεσματικό στην εξάλειψη του SARS-CoV-2. Αλλα απολυμαντικά επιφανειών: Εκτός από το υποχλωριώδες νάτριο (χλωρίνη) περιεκτικότητας 0,1-0,5%, συστήνονται για τις επιφάνειες χρήση αιθανολικών διαλυμάτων 70%, ισοπροπανόλης 50% και ιωδιούχου ποβιδόνης (Βetadine) 10%. Μεταξύ των απολυμαντικών, η χλωρεξιδίνη δεν δρα έναντι του SARS-CoV-2, καθώς έχει μόνο αντιβακτηριδιακή και όχι αντιϊκή. Τυχόν αντιϊκή δράση αλκοολικών διαλυμάτων χλωρεξιδίνης οφείλεται στην παρουσία υψηλών συγκεντρώσεων αλκοόλης και όχι χλωρεξιδίνης.

Στοματικά διαλύματα Η στοματική κοιλότητα πιστεύεται ότι παίζει σημαντικό ρόλο στην παθογένεια και μετάδοση του SARS-CoV-2. Αν και μέχρι στιγμής δεν έχουν γίνει κλινικές δοκιμές για την αποτελεσματικότητα των στοματικών διαλυμάτων, οι ερευνητές εκτιμούν ότι όσα περιέχουν αντιιϊκά συστατικά μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση του ιϊκού φορτίου στα άτομα που έχουν μολυνθεί από τον κορωνοϊό. Αυτό μπορεί να περιορίσει τη μετάδοση, σύμφωνα με μια γαλλική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Journal of Dental Research. Για όσους έχουν διαγνωστεί με COVID-19, οι ερευνητές πρότειναν την τακτική χρήση για 7-10 μέρες. Μια άλλη μελέτη, από ερευνητές του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, με επικεφαλής τον καθηγητή μικροβιολογίας και ανοσολογίας Κρεγκ Μέγιερς, η οποία δημοσιεύθηκε στο Journal of Medical Virology, κατέληξε επίσης στο συμπέρασμα ότι ορισμένα αντισηπτικά στοματικά διαλύματα μπορούν να αδρανοποιήσουν τους κορωνοϊούς. Τα πειράματα σε κυτταρικές καλλιέργειες έδειξαν ότι τα αντισηπτικά του στόματος απενεργοποίησαν το 99,9% του ιού μέσα σε 30 δευτερόλεπτα. u

| περί υγείας | 9

APOKATASTASH COVID_L 20/01/2021 3:16 μ.μ. Page 10

Επαναφορά στην κανονικότητα μετά από COVID-19 λοίμωξη Σε όσους έχουν νοσήσει βαριά από κορωνοϊό είναι αναγκαία η όσο το δυνατόν πιο άμεση έναρξη της αναπνευστικής και μυοσκελετικής φυσικοθεραπείας.

λοίμωξη COVID-19 οφείλεται στον ιό SARS-CoV-2 που μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω αναπνευστικών σταγονιδίων ή με άμεση ή έμμεση επαφή με εκκρίσεις του αναπνευστικού συστήματος. Συμφώνα με διεθνείς μελέτες παρατηρείται ένα ευρύ φάσμα που περιλαμβάνει την ασυμπτωματική λοίμωξη ή τη συμπτωματική λοίμωξη με ήπια έως και επίμονα συμπτώματα, όπως είναι ο πυρετός, ο βήχας, η δυσκολία στην αναπνοή, οι μυαλγίες, το ρίγος, η ανοσμία, η ρινική καταρροή, ο κοιλιακός πόνος και οι διαρροϊκές κενώσεις. Εκτιμάται πως οι περισσότεροι άνθρωποι που θα νοσήσουν από COVID-19 λοίμωξη θα έχουν ήπια συμπτώματα, αλλά ένα ποσοστό, περίπου το 14% εξ αυτών θα αναπτύξει μια σοβαρή αναπνευστική λοίμωξη, που θα απαιτήσει τη νοσηλεία τους για υποστήριξη της αναπνευστικής λειτουργίας και ένα ποσοστό 4-5% εξ αυτών θα απαιτήσει την εισαγωγή σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας για 3 έως 8 ημέρες. Σε αυτούς τους ασθενείς που θα έχουν νοσηλευτεί σε θάλαμο Covid ή σε ΜΕΘ με σοβαρή λοίμωξη, συχνά θα εμφανιστεί κόπωση, έντονη μυϊκή αδυναμία, εμμένουσα δύσπνοια και διαταραχές ισορροπίας. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να εμμένουν ακόμα και 6 μήνες μετά την οξεία λοίμωξη, για αυτό είναι αναγκαία η όσο το δυνατόν πιο άμεση έναρξη της αναπνευστικής και μυοσκελετικής φυσικοθεραπείας για τη γρήγορη επάνοδο στα προηγούμενα επίπεδα ανεξαρτησίας και λειτουργικότητας. Με την παροχή φυσικοθεραπείας, κατά τη νοσηλεία, θα διευκολυνθεί η γρήγορη έξοδος από τη ΜΕΘ και τις κλίνες COVID και έτσι θα αποφορτιστούν ταχύτερα οι νοσοκομειακές κλίνες και θα μειωθούν οι πιθανότητες ανάπτυξης άλλων προβλημάτων υγείας που σχετίζονται με την παρατεταμένη παραμονή σε νοσοκομείο, αλλά και στη μείωση του κινδύνου επανεισδοχής. Για να επιτευχθούν τα παραπάνω θα πρέπει να αποτελέσει η φυσικοθεραπεία αναπόσπαστο κομμάτι της περίθαλψης σε κάθε στάδιο αυτής στον ιδιωτικό και στον δημόσιο τομέα υγείας: u Στην οξεία και κρίσιμη φάση της νοσηλείας σε ΜΕΘ και σε κλίνες COVID όπου παρέχουν παρεμβάσεις που βοηθούν στη βελτίωση της οξυγόνωσης, της κάθαρσης των εκκρίσεων, στον απογαλακτισμό από τη μηχανική υποστήριξη και στην πρόληψη πνευμονίας από αναρροφήσεις u Στη μετά-νοσοκομειακή φροντίδα όπως είναι

τα ιδρύματα, οι κλινικές, τα γηροκομεία, τα ΚΑΑ, τα εργαστήρια φυσικοθεραπείας αλλά κυρίως κατά τη διάρκεια μακροπρόθεσμης επανόδου με την επιστροφή στην οικία των ασθενών, όπου παρέχονται φυσικοθεραπείες επικεντρωμένες στην αντιμετώπιση προβλημάτων στην κινητικότητα και στην αναπνευστική λειτουργία, στην εκπαίδευση των ιδίων και των φροντιστών τους σε ό,τι έχει να κάνει με την εξοικονόμηση ενέργειας και την τροποποίηση της συμπεριφοράς, με στόχο την προώθηση της ανεξαρτησίας και την επιστροφή στην καθημερινότητα Η αναπνευστική φυσικοθεραπεία συμβάλλει στη διαχείριση της αναπνευστικής δυσχέρειας και στη σταδιακή ανάκτηση της φυσιολογικής αναπνευστικής λειτουργίας. Κατά την αναπνευστική φυσικοθεραπεία, οι φυσικοθεραπευτές εκπαιδεύουν τους ασθενείς στην υιοθέτηση στάσεων που μειώνουν τη δύσπνοια, όπως είναι η πλάγια κατάκλιση με ανασηκωμένο κορμό ή η καθιστή θέση και φυσικά τους μεταδίδουν το αναπνευστικό πρότυπο μέσα από τη διδασκαλία του σωστού τρόπου αναπνοής. Η βελτίωση της φυσικής κατάστασης επιτυγχάνεται με προσαρμοσμένα προγράμματα θεραπευτικής άσκησης μικρής διάρκειας που στοχεύουν στην αύξηση της μυϊκής δύναμης, στη βελτίωση της ισορροπίας και του συντονισμού, στη μείωση του άγχους και στην ανάκτηση ενέργειας. Ενδεικτικές ασκήσεις μπορεί να είναι κινήσεις με τους ώμους ή με τα πόδια από καθιστή θέση, επί τόπου βάδιση, ασκήσεις ισορροπίας, άρσεις από καθιστή σε όρθια θέση, ανέβασμα σκαλιών και πολλές άλλες. Οι ασκήσεις αυτές πρέπει να πραγματοποιούνται με την παρουσία φυσικοθεραπευτή που θα αξιολογεί την κατάστασης της υγείας κατά τη θεραπευτική άσκηση και την καταλληλότητα του επιπέδου άσκησης. Για παράδειγμα, εάν ο ασθενής μπορεί να πει μια πρόταση χωρίς παύση, τότε έχει δυνατότητα να αυξήσει το επίπεδο δυσκολίας ή αντίστοιχα να το μειώσει, εάν δεν μπορεί να πει μια πρόταση χωρίς λαχάνιασμα ή παύσεις κατά τη διάρκεια της άσκησης. Σε απομακρυσμένες περιοχές που δεν είναι εφικτή η πρόσβαση σε φυσικοθεραπευτή μπορεί να παρασχεθούν υπηρεσίες με τηλεθεραπεία. Η χρήση τηλεθεραπείας θα πρέπει να γίνει με μεγάλη

Του Ελευθέριου Μπουρνουσούζη Φυσικοθεραπευτή PT, Msc, PhD (cand), Υπεύθυνου Δημοσίων Σχέσεων Π.Σ.Φ. Ν.Π.Δ.Δ. & Προέδρου Περιφερειακού Τμήματος Αττικής Π.Σ.Φ., πρώην Αντιπροέδρου της Α’ ΔΥΠΕ Αττικής

10 | περί υγείας |

προσοχή, με κατάλληλη διαμόρφωση του χώρου, με παρουσία βοηθού ή φροντιστή κατά την εκτέλεση των ασκήσεων και μετά από ενδελεχή έλεγχο για την καταλληλότητα του ασθενή σε επίπεδο συννοσηροτήτων αλλά και δυνατότητας ανταπόκρισης και συνεργασίας μέσα από μια τηλεδιάσκεψη. Συνήθως γίνονται στα τελευταία στάδια της θεραπείας, αφού έχει προηγηθεί μια σειρά θεραπειών από κοντά. Δεδομένων των ελλείψεων σε προσωπικό και των συνεχιζόμενων οικονομικών περιορισμών, θα χρειαστεί, καθώς φαίνεται, να περάσουν πολλά χρόνια για να αναπληρωθούν τα κενά και να ενισχυθεί η φυσικοθεραπεία, ώστε να φτάσουμε το μέσο επίπεδο των ευρωπαϊκών χωρών. Για αυτό άμεσα θα πρέπει να ενισχυθούν τα νοσοκομεία και οι κινητές δομές της ΠΦΥ με φυσικοθεραπευτές που θα μπορέσουν να υποστηρίξουν ασθενείς, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στους ηλικιωμένους και στα άτομα με αναπηρία και συννοσηρότητες, γιατί μπορεί να εμφανίσουν σημαντικές μακροπρόθεσμες ανάγκες αποκατάστασης με την ανάπτυξη σαφών κριτηρίων παραπομπής, σύμφωνα με τα εθνικά και διεθνή πρότυπα. Αυτή η ενίσχυση των υπηρεσιών σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να γίνει με αποδυνάμωση άλλων υπηρεσιών που προσφέρονται σε ασθενείς που δεν έχουν νοσήσει από COVID-19, διότι η διακοπή ή η μείωση των υπηρεσιών αποκατάστασης μπορεί να θέσει σε σοβαρό κίνδυνο την υγεία και τα προσδοκώμενα λειτουργικά αποτελέσματα. u

_ADDS 20/01/2021 2:22 μ.μ. Page 1

SYN_LOUKIDHS_x2 20/01/2021 4:32 μ.μ. Page 12

Στέλιος Λουκίδης Πρόεδρος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρίας (ΕΠΕ)

Προτεραιότητα στον εμβολιασμό πρέπει να έχουν οι ασθενείς με αναπνευστικά νοσήματα Ο καθηγητής πνευμονολογίας του νοσοκομείου «Αττικόν» και πρόεδρος της ΕΠΕ, Στέλιος Λουκίδης, μιλά εφ’ όλης της ύλης σχετικά με τον εμβολιασμό κατά της COVID-19.

και να οδηγήσει πιο γρήγορα στον εμβολιασμό του μεγαλύτερη «πολεμική» επιχείρηση μετά τον 60% του πληθυσμού, ώστε να επιτευχθεί η συλλογική 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο αφορά τον μαζικό εμΤης Αλεξίας Σβώλου ανοσία που θα μας επιτρέψει να πάρουμε πίσω τις βολιασμό του πληθυσμού για την COVID-19 ζωές μας. Από την εγχώρια επιστημονική κοινότητα κάπου ξεκίνησε με αργούς ρυθμούς, όχι μόνο στη χώρα ποιοι τοποθετούν την εποχή-ορόσημο της επίτευξης μας αλλά και σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη, λόγω και της της συλλογικής ανοσίας το καλοκαίρι του 2021, ενώ δυσκολίας παραγωγής δόσεων εμβολίων σε τόσο τεάλλοι, λιγότερο αισιόδοξοι, κάνουν λόγο για μετάθεση ράστια κλίμακα. Εκτός Ευρωπαϊκής Ενωσης και με απευθείας του οροσήμου το φθινόπωρο (Σεπτέμβρη με Οκτώβρη) ή ακόμα και στο συμφωνία με τις παρασκευάστριες εταιρίες των mRNA εμβολίων, το τέλος του έτους. Ισραήλ μας έχει «βάλει τα γυαλιά» καθώς μέσα στις πρώτες εβδομάδες Μιλώντας στο «Περί υγείας» σε μια συνέντευξη εφ' όλης της ύλης, ο καθητου προγράμματος εμβολιασμού κατάφερε να εμβολιάσει περισσότερους από 2,5 εκατ. πολίτες, δείχνοντας ότι σε αυτόν τον μαραθώνιο είναι το γητής πνευμονολογίας του νοσοκομείου «Αττικόν», πρόεδρος της Ελληνικής απόλυτο φαβορί. Πνευμονολογικής Εταιρίας, Στέλιος Λουκίδης, απαντά σε όλα τα ερωτήματα Εδώ, στην πατρίδα μας όλοι αναμένουμε η επιχείρηση εμβολιασμού που δέχεται καθημερινά η ΕΠΕ, λαμβάνοντας αγωνιώδεις ερωτήσεις από «Ελευθερία» να αναπτύξει ταχύτητα, για να καλύψει το χαμένο έδαφος τους πολίτες τηλεφωνικά.

- Για να «τρέξει» ο εμβολιασμός, πρέπει να έχουμε μαζική συμμετοχή. Πώς προχωρά το εμβολιαστικό πρόγραμμα στο «Αττικόν»; Ακούμε ότι στα νοσηλευτικά ιδρύματα δέχτηκαν να εμβολιαστούν σε υψηλό ποσοστό οι γιατροί, αλλά η συναίνεση ήταν χαμηλότερη στους νοσηλευτές. Ο εμβολιασμός υγειονομικών και πληθυσμού διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στο πόσο γρήγορα θα μπορέσουμε να επιστρέψουμε σε μία ανοιχτή κοινωνία και να πάρουμε πίσω τη ζωή μας. Στο νοσοκομείο «Αττικόν» τα σημάδια είναι πολύ ικανοποιητικά, καθώς έχουμε πολύ υψηλά ποσοστά εμβολιασμού στους γιατρούς και τους νοσηλευτές, που φτάνουν το 90% του προσωπικού, όχι μόνο στις κλινικές ΜΕΘ και στις κλινικές COVID, αλλά και στις απλές παθολογικές και πνευμονολογικές κλινικές. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό το ότι συμπεριλήφθηκαν με προτεραιότητα στο εμβολιαστικό πρόγραμμα οι ιδιώτες γιατροί, καθώς βλέπουμε πολύ κόσμο στο ιατρείο

12 | περί υγείας |

μας το απόγευμα και συνεπώς επείγει να θωρακιστούν και οι ιδιώτες υγειονομικοί. - Από την ημέρα που άνοιξε η πλατφόρμα για τον εμβολιασμό emvolio.gov.gr, πρώτα για άτομα ηλικίας 85 ετών κι άνω, η συμμετοχή ήταν εντυπωσιακή, από το πρώτο 24ωρο με περισσότερες από 60.000 αιτήσεις. Τι είναι αυτό που προβληματίζει περισσότερο τις οικογένειες, τι σας ρωτούν; Δεχόμαστε καταιγισμό τηλεφωνημάτων από οικογένειες που έχουν ηλικιωμένους συγγενείς στο σπίτι τους, οι οποίοι είναι κατάκοιτοι και οι δικοί τους ρωτούν αγωνιωδώς πώς θα εμβολιαστούν. Οπως είπε μια κυρία που τηλεφώνησε στην ΕΠΕ: «Eγώ δεν μπορώ να μεταφέρω τους γονείς μου σε εμβολιαστικό κέντρο παρά μόνο αν μισθώσω ιδιωτικό ασθενοφόρο για να τους μεταφέρει, να τους περιμένει και να τους επιστρέψει πίσω στο σπίτι, κάτι που δεν μπορώ να κάνω λόγω της οικονομικής επιβάρυνσης». Το

κράτος δεν έχει πρόγραμμα εμβολιασμού των κατάκοιτων ασθενών κατ’ οίκον, κάτι που δυστυχώς είναι πολύ δύσκολο να υλοποιηθεί με τους υπάρχοντες περιορισμούς στη μεταφορά και συντήρηση του mRNA εμβολίου σε βαθιά ψύξη, οπότε οι άνθρωποι αυτοί θα πρέπει να περιμένουν να έρθει ένα από τα επόμενα COVID εμβόλια. Οταν γίνονταν οι κουβέντες και ξεκινούσαν οι σχεδιασμοί για το εμβολιαστικό πρόγραμμα, το περασμένο καλοκαίρι, το πρώτο εμβόλιο που αναμενόταν να κόψει το νήμα ήταν του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και της AstraZeneca, το οποίο δεν είχε τέτοιου είδους περιορισμούς. Μετά προέκυψαν οι δυσκολίες… - Μετά τους υπερήλικες και τους ηλικιωμένους ποιοι θεωρείτε ότι πρέπει να πάρουν σειρά; Μετά τους υπερήλικες, προτεραιότητα στον εμβολιασμό πρέπει να έχουν οι ασθενείς με χρόνια αναπνευστικά νοσήματα και οι ασθενείς με

SYN_LOUKIDHS_x2 21/01/2021 2:16 μ.μ. Page 13

Στέλιος Λουκίδης, καθηγητής πνευμονολογίας, πρόεδρος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρίας: «Οι κατάκοιτοι υπερήλικες και οι ασθενείς που δεν μπορούν να μεταφερθούν στα εμβολιαστικά κέντρα θα χρειαστεί να περιμένουν κάποιο από τα επόμενα COVID εμβόλια, προκειμένου να εμβολιαστούν, καθώς με το πρώτο mRNA εμβόλιο δεν μπορεί να υλοποιηθεί πρόγραμμα κατ’ οίκον εμβολιασμού».

χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια, οι οποίοι πρέπει να λαμβάνουν οξυγόνο στο σπίτι τους. Πρόκειται για ανθρώπους που ανεξάρτητα από το υποκείμενο νόσημα χρειάζονται συστηματικά οξυγόνο, όπως οι ασθενείς με κυστική ίνωση, με χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ), με πνευμονική ίνωση και σοβαρό άσθμα. Σε ό,τι αφορά τις συστάσεις της ΕΠΕ για τον εμβολιασμό, απαιτείται προσοχή σε άτομα με ιστορικό αλλεργιών σε συστατικά που περιέχονται στο εμβόλιο, όπως η πολυαιθυλενική γλυκόλη (PEG), ενώ το ιστορικό τροφικής, φαρμακευτικής και αναπνευστικής αλλεργίας, δεν αποτελεί αντένδειξη για τον εμβολιασμό. Αν κάποιος εμφανίσει αλλεργική αντίδραση στη πρώτη δόση του εμβολίου, δεν προχωρά στη δεύτερη δόση. Για όλα τα άτομα που εμβολιάζονται απαιτείται παραμονή στον χώρο για 15 λεπτά, ενώ για άτομα με ιστορικό αναφυλακτικών αντιδράσεων στο παρελθόν, ο χρόνος παραμονής επιμηκύνεται στα 30 λεπτά, ώστε να γίνει ιατρική παρέμβαση, αν απαιτηθεί. - Πότε πιστεύετε ότι θα είμαστε σε ένα καλό σημείο, στον δρόμο για την επιστροφή στην κανονικότητα; Οι επιστημονικές εισηγήσεις γίνονται όπως πρέπει; Εχει δημιουργηθεί η εντύπωση πως υπάρχουν διαφωνίες στην Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων. Αν όλα κυλήσουν καλά, κατά τον Ιούλιο πιστεύω ότι θα μπορέσουμε να είμαστε σε ένα καλό επίπεδο. Θεωρώ ότι στην Επιτροπή υπάρχει ένα διπλό διακριτό έργο που θα έπρεπε να γίνεται από δύο ομάδες ειδικών. Θα πρέπει οι κλινικοί γιατροί να εκφράζουν την άποψή τους για την COVID, τις επιπτώσεις της λοίμωξης και την κατάσταση των νοσοκομείων. Από την άλλη, οι επιδημιολόγοι, λαμβάνοντας τα στοιχεία της επιδημιολογικής διασποράς θα πρέπει να δίνουν τις συστάσεις για το επόμενο βήμα που έχει σχέση με το άνοιγμα των οικονομικών δραστηριοτήτων και των σχολείων. Το μεγάλο πρόβλημα

με την COVID είναι ότι ενώ η επιδείνωση συμβαίνει γρήγορα, η αποσυμπίεση των νοσοκομείων γίνεται εξαιρετικά αργά. Αυτή τη στιγμή είμαστε σε μια διακύμανση κάποιων εκατοντάδων κρουσμάτων, αλλά η εικόνα μας είναι καλύτερη των άλλων κρατών, έχουμε μια σταθερότητα. Ομως αν δεν προσέξουμε, η εκτίναξη από τα 800 κρούσματα στα 2.000 μπορεί να συμβεί πολύ γρήγορα. - Αν οι δόσεις δεν αρκούν για να καλύψουμε τον εμβολιασμό του 60-70% του πληθυσμού, τι πρέπει να γίνει; Για παράδειγμα, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, είπε ότι δεν θα δεσμεύσει τις δεύτερες δόσεις, προκειμένου να εμβολιαστούν όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι με μια δόση. Τι λέτε επ’ αυτού; Το ζήτημα αυτό απασχόλησε την Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρία στο διαδικτυακό σεμινάριο που κάναμε για την έκδοση οδηγιών για τον εμβολιασμό του πληθυσμού. Στις κλινικές μελέτες τα εμβόλια δοκιμάστηκαν με χρονική διαφορά μεταξύ της 1ης και της 2ης δόσης 21 ημέρες για το εμβόλιο των Pfizer/BionTech και 28 ημέρες για το εμβόλιο της Moderna. Αρα η χορήγηση της 2ης δόσης σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, π.χ. σε τρεις ή τέσσερις μήνες, όπως έχει ακουστεί, δεν έχει μελετηθεί και συνεπώς δεν γνωρίζουμε πόση αποτελεσματικότητα έχει κάτι τέτοιο. Οταν όμως υπάρχει ανεπάρκεια δόσεων και έχεις να διαλέξεις ανάμεσα στο να εμβολιάσεις λιγότερο κόσμο με δύο δόσεις (με 90% αποτελεσματικότητα) ή περισσότερο κόσμο με μια δόση και 50% αποτελεσματικότητα, μπορείς να υιοθετήσεις τη δεύτερη επιλογή σε καταστάσεις με μεγάλη επιδημιολογική διασπορά, όπως συμβαίνει τώρα στη Μεγάλη Βρετανία. Είναι μια ύστατη λύση για επείγουσες καταστάσεις. - Εκτός της επιφυλακτικότητας για την ομοφωνία ή όχι στη λήψη αποφάσεων της Επι-

τροπής Εμπειρογνωμόνων, έχουν εκφραστεί ανησυχίες για τον μηχανισμό δράσης των εμβολίων mRNA, αν τον γνωρίζουμε καλά ή πάμε σε αχαρτογράφητα νερά. Τι ισχύει; Γνωρίζουμε καλά τον σκεπτικισμό που έχει αναπτυχθεί σε σχέση με τα εμβόλια mRNA και γι' αυτό καλέσαμε στο webinar τον αντιπρόεδρο της ΕΠΕ, τον καθηγητή Νίκο Τζανάκη από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, να δώσει διευκρινίσεις επ’ αυτού. Η ουσία συνοψίζεται στα εξής: Η τεχνική mRNA δεν είναι καινούργια, χρησιμοποιείται για περισσότερα από 20 χρόνια. Για την παρασκευή των εμβολίων κατά του κορωνοϊού, δεν αναπτύχθηκε λοιπόν ένας νέος μηχανισμός, απλώς προσαρμόστηκε στις ανάγκες του τρόπου που δρα ο ιός SARS-COV-2. Το βασικό πλεονέκτημα των εμβολίων mRNA είναι ότι αποτελούν ένα καλό «μιμητή» του ιού, που συνιστά μια τέλεια μορφή του αντιγόνου και οδηγούν σε παραγωγή αντισωμάτων και κυτταρική ανοσία. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των κλινικών μελετών, η αποτελεσματικότητα και η ασφάλεια των εμβολίων mRNA είναι ιδιαίτερα ισχυρή για τα εμβόλια που έχουν λάβει έγκριση από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΜΑ), ενώ δεν υπάρχουν σαφή δεδομένα, αναφορικά με τη διάρκεια της ανοσίας. Στο άλλο μεγάλο ζήτημα, της αποτελεσματικότητας των εμβολίων σε μεταλλαγμένα στελέχη του κορωνοϊού, που γεννούν ανησυχία ότι είναι πιο μεταδοτικά, τα νέα είναι ενθαρρυντικά. Δεν προκύπτει, τουλάχιστον μέχρι τώρα, ότι επηρεάζουν την αποτελεσματικότητά των εμβολίων. Οι οποιεσδήποτε παρενέργειες είναι διαχειρίσιμες, το ποσοστό τους είναι χαμηλό, σύμφωνα με τις αναφορές και ειδικά για τις αλλεργικές αντιδράσεις, που έχουν παρατηρηθεί κατά την εφαρμογή του εμβολιασμού, το ποσοστό παραμένει πολύ χαμηλό και η διαχείρισή τους εύκολη, βάσει των σχετικών οδηγιών. u

| περί υγείας | 13

ETHNIKO SXEDIO EMBOLIASMOY_x2 20/01/2021 2:25 μ.μ. Page 14

Hρθε η ώρα της «Ελευθερίας» Οι τρεις φάσεις του εθνικού σχεδίου εμβολιασμού. Ποιες πληθυσμιακές ομάδες θα εμβολιαστούν και πότε; Της Μάρθας Φραγκάκη

πρώτη φάση του σχεδίου «Ελευθερία» βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη, με αρκετές χιλιάδες υγειονομικού προσωπικού του ΕΣΥ, πολιτών που διαμένουν σε Μονάδες Φροντίδας Ηλικιωμένων, προσωπικού των ΜΦΗ και κλειστών δομών πρόνοι-

ας να έχουν λάβει την πρώτη δόση του εμβολίου. Από τις 11-01, μάλιστα, άνοιξε η πλατφόρμα http://emvolio.gov.gr για να μπορείτε να ελέγξετε αν ανήκετε στις ομάδες προτεραιότητας για τον εμβολιασμό, αλλά και τα κα-

Πώς θα κλείσετε ραντεβού; Είτε κάποιος είναι εξοικειωμένος με την τεχνολογία είτε όχι, μπορεί εύκολα να κλείσει ραντεβού για να εμβολιαστεί, καθώς υπάρχουν τρόποι και για τους μεν και για τους δε: n Αϋλη συνταγογράφηση n Ψηφιακή πλατφόρμα http://emvolio.gov.gr n ΚΕΠ n Φαρμακεία Ανάλογα με τον τρόπο που κάποιος προγραμματίζει το ραντεβού του θα λαμβάνει έναν κωδικό ή ένα QR code, ενώ τρεις μέρες πριν τον εμβολιασμό θα αποστέλλεται υπενθυμιστικό e-mail ή SMS, που θα περιέχει την ώρα και τον τόπο του εμβολιασμού, αλλά και άλλες χρήσιμες οδηγίες. Στιγμιότυπο από τον εμβολιασμό του υγειονομικού προσωπικού στη Ρόδο.

14 | περί υγείας |

νάλια πρόσβασης για να κλείσετε ραντεβού, ώστε να εμβολιαστείτε. Στην πρώτη φάση προτεραιότητα έχουν οι ηλικιωμένοι, άνω των 85 χρονών. Παρ’ όλα αυτά, οποιοσδήποτε μπορεί να ελέγξει αν έχει τη δυνατότητα να εμβολιαστεί είτε εισά-

Η δεύτερη φάση Ο Φεβρουάριος αποτελεί κομβικό μήνα για τη δεύτερη φάση του εθνικού σχεδίου για τον εμβολιασμό, εφόσον βέβαια έχουν εγκριθεί τα εμβόλια και η χώρα έχει εφοδιαστεί με τις κατάλληλες ποσότητες. Σε περίπτωση καθυστέρησης κάποιου παράγοντα εκ των δύο, η δεύτερη φάση θα υλοποιηθεί αργότερα με ό,τι αυτό συνεπάγεται, καθώς με το τέλος της πρώτη φάσης θα έχουν εμβολιαστεί μόλις 120.000 κόσμου, αριθμός αρκετά μικρός, που δεν καλύπτει αρκετές ομάδες που κινδυνεύουν εν μέσω πανδημίας. Στη δεύτερη φάση υπολογίζεται πως θα εμβολιαστούν οι ηλικιωμένοι άνω των 70, αλλά και οι ασθενείς με νοσήματα που συνιστούν πολύ υψηλό κίνδυνο για σοβαρή νόσο COVID-19, ανεξαρτήτως ηλικίας. Σε αυτή την ομάδα ανήκουν οι μεταμοσχευμένοι, οι αιμοκαθαιρόμενοι, οι ανοσοκατεσταλμένοι, οι ογκολογικοί ασθενείς με ενεργή νόσο που λαμβάνουν θεραπεία, οι πάσχοντες από πολύ σοβαρές πνευμονολογικές παθήσεις, όπως η κυστική ίνωση, η πνευμονική αρτηριακή υπέρταση, η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, το σοβαρού βαθμού άσθμα που χρήζουν οξυγονοθεραπεία και τα άτομα με σύνδρομο Down. Στο δεύτερο στάδιο της φάσης αυτής θα συμπεριληφθούν οι εξής ομάδες: n Πολίτες ηλικίας 60 έως 69 n Πολίτες ηλικίας 18 έως 59 που πάσχουν από κάποιο νόσημα, επικίνδυνο σε περίπτωση νόσησης με COVID-19 (συγγενείς καρδιοπάθειες, υπέρταση, άσθμα, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 και 2, χρόνια νεφρική νόσος, κίρρωση ήπατος, χρόνιες ηπατίτιδες, εγκεφαλικά επεισόδια, πολλαπλή σκλήρυνση, επιληψία, άνοια, νόσος Πάρκινσον, μεσογειακή αναιμία, σχιζοφρένεια, διπολική διαταραχή, νοσογόνος

γοντας το ονοματεπώνυμο και τον αριθμό ΑΜΚΑ του στο http://emvolio.gov.gr ή στη σχετική εφαρμογή για κινητά είτε στέλνοντας μήνυμα με το ΑΜΚΑ του (κενό) και το Επώνυμό του στον πενταψήφιο αριθμό 13034.

παχυσαρκία και σοβαρές αναπηρίες) Φροντιστές ανοσοκατεσταλμένων, ηλικιωμένων και ατόμων με ειδικές ανάγκες n Εκπαιδευτικοί Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και εργαζόμενοι σε βρεφονηπιακούς σταθμούς n

H τρίτη φάση Η τρίτη και τελική φάση του σχεδίου «Ελευθερία» θα λάβει χώρα τον Ιούνιο, που θα εμβολιαστούν τα άτομα ηλικίας 18 έως 59, που δεν έχουν κάποιο υποκείμενο νόσημα. Ολοκληρώνοντας τη φάση αυτή, το επιθυμητό είναι να έχει εμβολιαστεί το 70% του πληθυσμού, προκειμένου να επιτευχθεί ανόσια της αγέλης, ώστε να επιστρέψουμε στην πρότερη καθημερινότητά μας. Αραγε με το εμβόλιο έρχεται το τέλος της πανδημίας; Πώς αισθάνονται αυτοί που έχουν ήδη εμβολιαστεί; Οι ασθενείς με υποκείμενα νοσήματα να εμβολιαστούν ή όχι; Τα ερωτήματα που μας έχει γεννήσει ή πανδημία είναι πολλά, αλλά πάντα τις απαντήσεις να τις ψάχνετε σε αυτούς που γνωρίζουν πραγματικά. Στα παραπάνω ερωτήματα απάντησαν αποκλειστικά στο «Περί Υγείας» η Μάρθα Ανδρίτσου, Πνευμονολόγος ΜD, MSc Iατρός Α' Πανεπιστημιακής Κλινικής Εντατικής Θεραπείας Νοσοκομείου «ο Ευαγγελισμός», Συντονίστρια της Ομάδας Διακοπής Καπνίσματος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας, ο Δημήτριος Βασιλόπουλος, Καθηγητής Παθολογίας-Ρευματολογίας Β’ Παθολογική Κλινική και Ομώνυμο Εργαστήριο Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ, Υπεύθυνος Μονάδας COVID-19 Ιπποκράτειο Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών και ο Ιωάννης Γουδέβενος, Πρόεδρος της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας και Καθηγητής Καρδιολογίας στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων. u

ETHNIKO SXEDIO EMBOLIASMOY_x2 20/01/2021 2:27 μ.μ. Page 15

Μάρθα Ανδρίτσου, Πνευμονολόγος ΜD, MSc Iατρός Α' Πανεπιστημιακής Κλινικής Εντατικής Θεραπείας Νοσοκομείου «ο Ευαγγελισμός», Συντονίστρια της Ομάδας Διακοπής Καπνίσματος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας

Θα κάνετε το εμβόλιο; Φυσικά και θα εμβολιαστώ. Θεωρώ πως το εμβόλιο είναι ο μόνος πρακτικός τρόπος να αντιμετωπίσουμε ριζικά την πανδημία. Γνωρίζουμε πως τα εμβόλια παρασκευάζονται για να περιορίσουν και να εξαλείψουν νοσήματα που δεν είναι δυνατόν να ελεγχθούν μόνο με την εφαρμογή των μέτρων δημόσιας υγείας. Μιλάμε για νοσήματα με υψηλή μεταδοτικότητα, σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων, υψηλή θνητότητα, μεγάλη επιβάρυνση στα συστήματα υγείας, αλλά και δυσμενείς οικονομικές επιπτώσεις στην κοινωνία. Οπως ακριβώς έχει συμβεί με τον νέο κορωνοϊό. Ευτυχώς για μας, διαθέτουμε πλέον ασφαλή και αποτελεσματικά εμβόλια έναντι του νέου κορωνοϊού και μάλιστα σε χρόνο ρεκόρ, χάρη στην επιστήμη. Τα εμβόλια αυτά αποτελούν το επιστημονικό επίτευγμα του 2020, καθώς έγιναν πραγματικότητα μέσα σε λίγους μήνες. Τα εμβόλια αυτά είναι ασφαλή και αυτό το έχουμε δει από τους 18 εκατομμύρια εμβολιασμούς που έχουν πραγματοποιηθεί παγκοσμίως και δεν έχουν παρατηρηθεί σοβαρές παρενέργειες. Τα εμβόλια αυτά είναι και αποτελεσματικά, γιατί μας προστατεύουν από τη νόσηση από τον νέο κορωνοϊό, ενώ παράλληλα μειώνουν και τον κίνδυνο εκδήλωσης συμπτωμάτων και πιθανά τον κίνδυνο σοβαρής νόσησης από τον ιό. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί ταυτόχρονα μειώνεται ο κίνδυνος νοσηλειών, ο κίνδυνος απώλειας ανθρώπινων ζωών και πιθανά ο κίνδυνος μακροχρόνιων επιπλοκών που προκαλεί ο ιός σε κάποιους ασθενείς.

Θεωρείτε πως με τον εμβολιασμό έρχεται και το τέλος της πανδημίας ή θα χρειαστεί να κάνουμε κάτι παραπάνω; Θα χρειαστεί καιρός για τον εμβολιασμό του γενικού πληθυσμού και πρέπει να δούμε τι ποσοστό του πληθυσμού τελικά θα εμβολιαστεί και πόσο θα διαρκεί η ανοσία μετά τον εμβολιασμό. Ο SARS-CoV-2 είναι ένας από τους επτά κορωνοϊούς που ήδη γνωρίζουμε. Οι προηγούμενοι κορωνοϊοί προκαλούν κοινά κρυολογήματα, κάνουν συχνές επιδημίες και μερικοί μένουν στους ανθρώπινους πληθυσμούς για εκατονταετίες. Ετσι, λοιπόν, φαίνεται πως ο SARS-CoV-2 ήρθε για να μείνει για πολύ καιρό και θα πρέπει να μάθουμε όσο πιο γρήγορα γίνεται πόσο διαρκεί η φυσική ανοσία, γιατί η φυσική ανοσία θα μας πει τι μπορεί να πετύχουμε με τα εμβόλια. Ακόμα θα πρέπει να μάθουμε τι ποσοστό του πληθυσμού πρέπει να εμβολιαστεί με τα νέα εμβόλια για να εξασφαλιστεί η ανοσία της αγέλης, με άλλα λόγια πόσοι χρειάζονται να έχουν νοσήσει και να έχουν εμβολιαστεί συνολικά, ώστε ο νέος κορωνοϊός να μη μεταδίδεται. Για αυτό με πολλή προσοχή και οι εμβολιασμένοι θα πρέπει να συνεχίσουν τη χρήση μάσκας, την τήρηση κοινωνικής απόστασης, την τακτική και σχολαστική υγιεινή των χεριών και την καθαριότητα του χώρου όπου ζουν ή εργάζονται. Μία αντίθετη πρακτική μπορεί να οδηγήσει σε νέα έξαρση των κρουσμάτων, με δραματικές συνέπειες για την ανθρωπότητα. u

Δημήτριος Βασιλόπουλος, Καθηγητής Παθολογίας-Ρευματολογίας Β’ Παθολογική Κλινική και Ομώνυμο Εργαστήριο Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ, Υπεύθυνος Μονάδας COVID19 Ιπποκράτειο Γεν. Νοσοκομείο Αθηνών

Εμβολιαστήκατε; Τι προτείνετε στους ρευματοπαθείς σχετικά με τον εμβολιασμό; Συμμετείχα κανονικά στον εμβολιασμό έναντι του SARS-CoV-2 του Προσωπικού του Ιπποκρατείου ΓΝΑ στις 04/01/2020. Παρέμεινα όπως όλοι οι εργαζόμενοι στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο για 15 λεπτά χωρίς να εμφανίσω κάποια παρενέργεια. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι ο εμβολιασμός αυτός δεν διαφέρει σε κάτι ιδιαίτερα από τον ετήσιο εμβολιασμό, που σαν υγειονομικοί κάνουμε όλα αυτά τα χρόνια, για την προφύλαξη τη δική μας και των ασθενών μας από την εποχική γρίπη. Στόχος παραμένει να εμβολιασθούν όσο περισσότεροι συνάνθρωποί μας μπορούν το γρηγορότερο δυνατό με βάση τον επίσημο σχεδιασμό. Σε αυτούς περιλαμβάνονται βέβαια και οι ασθενείς μας με αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα μερικοί από τους οποίους λαμβάνουν ανοσοκατασταλτικές θεραπείες. u

Ιωάννης Γουδέβενος, Πρόεδρος της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας και Καθηγητής Καρδιολογίας στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων

Κάνατε το εμβόλιο; Ναι έκανα το εμβόλιο. Η κυβέρνηση αποφάσισε πως ο εμβολιασμός είναι προαιρετικός. Αυτό όμως δεν μπορεί να ισχύει για τους υγιειονομικούς όπου ανήκω. Πρώτον γιατί εμείς διατρέχουμε το μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσουμε εκτιθέμενοι καθημερινά σε μεγάλο ιικό φορτίο, όταν εξετάζουμε και θεραπεύουμε ένα ασθενή. Δεύτερον δεν διατρέχουμε μόνο μεγαλύτερο κίνδυνο να μολυνθούμε, αλλά αποτελούμε και την ομάδα με τον μεγαλύτερο κίνδυνο για μετάδοση της νόσου. Αποτελεί την ύψιστη εκδήλωση σεβασμού στον άνθρωπο που υπηρετούμε και στο λειτούργημα που εκτελούμε να προστατέψουμε τους ασθενείς μας από ένα ιό που μπορεί παθητικά να μεταφέρουμε. Πρέπει να αναλογιστούμε πως μεταφέροντας παθητικά τον κορωνοϊό γινόμαστε αυτοαναιρετικά μέρος της διασποράς της νόσου και όχι της πρόληψης.

Τι έχετε να προτείνετε στους καρδιοπαθείς που έχουν αμφιβολίες για τον εμβολιασμό τους; Οι καρδιαγγειακοί ασθενείς, ιδιαίτερα με καρδιακή ανεπάρκεια, πνευμονική υπέρταση, ανήκουν στις ιδιαίτερα ευπαθείς ομάδες και ως εκ τούτου είναι ψηλά στο κατάλογο προτεραιότητας. Συνήθως πρόκειται για ηλικιωμένους με άλλα συνοδά νοσήματα (διαβήτης, νεφροπάθεια κ.λπ.) και συχνά είναι εύθραυστα άτομα. Ο καρδιαγγειακός ασθενής έχει περισσότερες πιθανότητες από ένα μη καρδιαγγειακό να μολυνθεί λόγω συχνών νοσηλειών (τα νοσοκομεία η κύρια εστία του ιού) και αν μολυνθεί έχει χειρότερη πρόγνωση (νοσηλεία ΜΕΘ, διασωλήνωση, θάνατος). Οι καρδιαγγειακοί ασθενείς έχουν εμπειρία με το εμβόλιο της γρίπης που το κάνουν κάθε χρόνο και θα δείξουν την ίδια συμμόρφωση και με τον καινούργιο ιό. Αυτός ο ιός προκαλεί δεκαπλάσιους θανάτους από τη γρίπη, μεταδίδεται πολύ πιο εύκολα και έχει αναστατώσει ανθρώπους και συστήματα υγείας σε όλο τον κόσμο. Δύο μήνες μετά την έναρξη του εμβολιασμού κάθε άτομο που εμβολιάζεται δεν θα νοσήσει και δεν θα διστάζει να προσέρχεται στο νοσοκομείο για προβλήματα από το φόβο μην μολυνθεί (όπως συμβαίνει μέχρι τώρα). u

| περί υγείας | 15

KOINWNIKH APOMONWSH_x2 20/01/2021 2:28 μ.μ. Page 16

Πώς η κοινωνική απομόνωση επηρεάζει τον εγκέφαλο Οι συνέπειες της άνευ προηγουμένου κοινωνικής στέρησης που βιώνουμε σήμερα θα γίνουν γνωστές πολύ αργότερα. Του Ζήση Ψάλλα

εν μας ταιριάζει η μοναχική ζωή. Εχουμε εξελιχθεί ως κοινωνικά πλάσματα και δεν είναι καθόλου περίεργο που πολλοί από εμάς βρίσκουν εκφοβιστική την κοινωνική απομόνωση. Γι' αυτό και το πιο ενοχλητικό μέρος της πανδημίας είναι το lockdown. Εάν αρρωστήσουμε, μπαίνουμε σε καραντίνα για την προστασία των άλλων, αλλά ακόμα και μεταξύ των υγιών, η προληπτική κοινωνική αποστασιοποίηση δεν είναι εύκολη. Αλλά είτε γίνεται με τη θέλησή μας είτε επιβάλλεται, η απομόνωση έχει αρνητικά αποτελέσματα στο μυαλό και το σώμα μας. Το 1972, ο Γάλλος τυχοδιώκτης και επιστήμονας Μισέλ Σίφρε κλείστηκε σε μια σπηλιά στο Τέξας για περισσότερο από έξι μήνες, ένα από τα μεγαλύτερα πειράματα αυτοαπομόνωσης στην ιστορία. Τεκμηριώνοντας προσεκτικά τις επιπτώσεις στο μυαλό του κατά τη διάρκεια των 205 ημερών, ο Σίφρε έγραψε ότι στον πέμπτο μήνα αυτοαπομόνωσης ήταν τόσο απελπισμένος για παρέα που

προσπάθησε (ανεπιτυχώς) να φιλήσει ένα ποντίκι. Πιο πρόσφατα, το Νοέμβριο του 2018, ένας Αμερικανός επαγγελματίας παίκτης πόκερ, ο Ριτς Αλατι πόνταρε 100.000 δολάρια ΗΠΑ ότι θα μπορούσε να επιβιώσει μόνος του 30 ημέρες σε απόλυτο σκοτάδι. Κρατήθηκε σε ένα μικρό, εντελώς σκοτεινό δωμάτιο, χωρίς κρεβάτι, ψυγείο και μπάνιο. Ακόμα και με όλους τους πόρους που χρειαζόταν για να επιβιώσει, ο Αλατι δεν μπόρεσε να βγάλει το μήνα. Μετά από 20 ημέρες διαπραγματεύτηκε την απελευθέρωσή του, πληρώνοντας 62.400 δολάρια. Και πριν ξεκινήσει η παγκόσμια εξάπλωση της COVID-19, πολλοί άνθρωποι ήταν κοινωνικά απομονωμένοι -χωρισμένοι από την κοινωνία, με λίγες προσωπικές σχέσεις και λίγη επικοινωνία με τον έξω κόσμο. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ενωσης, το 7% των κατοίκων δηλώνουν ότι συναντιούνται με φίλους ή συγγενείς λιγότερο από μία φορά το χρόνο. Για

Αυξημένη φλεγμονή

παράδειγμα, στη Βρετανία, μισό εκατομμύριο άτομα, άνω των 60 ετών συνηθίζουν να περνούν τη μέρα τους μόνοι. Αλλά κατά τη διάρκεια της πανδημίας, εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη βρέθηκαν απομονωμένοι και οι έρευνες ήδη υποδηλώνουν ότι ένα μεγάλο ποσοστό -ιδίως γυναίκες σύμφωνα με μια μελέτη στη Βρετανία- ένιωσαν μεγαλύτερη μοναξιά από τότε που ξεκίνησε η πανδημία. Οι συνέπειες της μοναξιάς και της άνευ προηγουμένου κοινωνικής στέρησης που βιώνουμε σήμερα θα γίνουν γνωστές πολύ αργότερα. Οι μελέτες δείχνουν ότι η μοναξιά είναι ένα εγγενώς αρνητικό συναίσθημα και όταν βιώνεται για μεγάλες περιόδους συνδέεται με μείωση της μνήμης, γνωστική πτώση και καταθλιπτικά συμπτώματα. Υπάρχει πάντως διαφορά μεταξύ σωματικής και συναισθηματικής απομόνωσης. Η μοναξιά είναι μια ασυμφωνία μεταξύ του τι θέλουμε και του τι έχουμε. Δεν αισθάνονται μοναξιά όλοι οι άνθρωποι με περιορισμένες κοινωνικές διασυνδέσεις, ούτε οι πολλές κοινωνικές διασυνδέσεις αποτρέπουν τη μοναξιά. Μερικοί άνθρωποι μπορούν να επιλέξουν τη μοναχική ζωή, χωρίς να υποφέρουν από δυσμενείς επιπτώσεις.

Τι δείχνει η έρευνα

Εχουμε εξελιχθεί ως κοινωνικό είδος, οπότε η κοινωνική απομόνωση θα μπορούσε να αποτελέσει πηγή άγχους. Και το άγχος έχει άμεση επίδραση στο ανοσοποιητικό μας σύστημα. Ενας τομέας όπου οι μελέτες σε ζώα και ανθρώπους ευθυγραμμίζονται, είναι η σχέση μεταξύ απομόνωσης και φλεγμονής -μια απόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος που μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις σε άλλες διαδικασίες σε όλο το σώμα. Ισως να ενεργοποιούμε την ανοσοαπόκριση, όταν είμαστε απομονωμένοι, γιατί έχουμε μεγαλύτερο κίνδυνο τραυματισμού και το σώμα προετοιμάζεται για αυτόν τον κίνδυνο. Πάνω από μια δεκαετία έρευνας έχει δείξει αυξημένη κυκλοφορία φλεγμονωδών μορίων σηματοδότησης, όπως η ιντερλευκίνη-6

16 | περί υγείας |

σε απομονωμένα ποντίκια. Και μια πρόσφατη μετα-ανάλυση περισσότερων από 12 μελετών σε ανθρώπους βρήκε ότι τα μοναχικά άτομα έχουν αυξημένες συγκεντρώσεις ιντερλευκίνης-6 στο αίμα τους. Η ίδια ανάλυση διαπίστωσε ότι η κοινωνική απομόνωση συνδέθηκε με υψηλότερα επίπεδα C-αντιδρώσας πρωτεΐνης (CRP) και ινωδογόνου, δύο μόρια που εμπλέκονται σε φλεγμονώδεις αποκρίσεις. Η εικόνα που αναδύεται από αυτήν τη γραμμή έρευνας είναι ότι η κοινωνική απομόνωση και η μοναξιά έχουν ξεχωριστές, αλλά στενά σχετιζόμενες επιδράσεις στις φλεγμονώδεις αντιδράσεις. Η κοινωνική απομόνωση συσχετίστηκε με υψηλότερα επίπεδα CRP και ινωδογόνου, ενώ η μοναξιά συσχετίστηκε με χα-

μηλότερο ινσουλινόμορφο αυξητικό παράγοντα (IGF-1), ένα μόριο που βοηθά στην αναστολή της φλεγμονής. Παρά το γεγονός ότι το ανοσοποιητικό μας σύστημα γίνεται πιο ενεργό όταν νιώθουμε μοναξιά και άγχος, δεν σημαίνει ότι αυτή η λειτουργία μας προστατεύει. Το ανοσοποιητικό συχνά μας προδίδει, όπως συμβαίνει για παράδειγμα στις αυτοάνοσες ασθένειες. Ενας από τους λόγους που αυξάνεται ο κίνδυνος πρόωρου θανάτου στα μοναχικά άτομα είναι ότι εκδηλώνουν περισσότερες ενεργοποιήσεις ιών, οι οποίοι βρίσκονταν σε λανθάνουσα κατάσταση στον οργανισμό. Αυτό συμβαίνει γιατί όταν έχουμε μεγαλύτερο στρες αυτό επιδρά αρνητικά στην υγιή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος.

Μια μελέτη του 2013 μέτρησε τη γνωστική λειτουργία σε δύο χρονικά σημεία, με μια ομάδα περισσότερων από 6.000 ηλικιωμένων ατόμων που συμμετείχαν στην English Longitudinal Study of Ageing (ELSA). Τα άτομα που ανέφεραν ότι είχαν λιγότερες κοινωνικές επαφές και δραστηριότητες στην αρχή της μελέτης, είχαν μεγαλύτερη μείωση της γνωστικής λειτουργίας, όπως μετρήθηκε από τη λεκτική ευχέρεια και την ικανότητα ανάκλησης μνήμης, μετά από τέσσερα χρόνια. Παρομοίως, μελέτη του 2019 σε περισσότερα από 11.000 άτομα που συμμετείχαν στην ELSA διαπίστωσε ότι οι άνδρες που ανέφεραν την υψηλότερη κοινωνική απομόνωση και οι γυναίκες που ανέφεραν αύξηση της κοινωνικής απομόνωσης παρουσίασαν μεγαλύτερη μείωση της μνήμης τους. Μελέτη του Κρατικού Πανεπιστημίου της Φλόριντα, που περιέλαβε στοιχεία από 12.030 άτομα, τα οποία συλλέχθηκαν για πάνω από 10 χρόνια, επιβεβαίωσε το μεγάλο φορτίο που μπορεί να έχει η μοναξιά στην υγεία μας. Αυξάνει τον κίνδυνο άνοιας κατά 40% σύμφωνα με την έρευνα που δημοσιεύθηκε στο Journal of Gerontology: Psychological Sciences. Γνωρίζουμε σήμερα ότι η αίσθηση της μοναξιάς και η κοινωνική απομόνωση σκοτώνει. Μια μεταανάλυση του 2015 από ερευνητές του αμερικανικού Πανεπιστημίου Brigham Young, στη Γιούτα, περιέλαβε 70 έρευνες και 3,4 εκατομμύρια ανθρώπους, βρίσκοντας ότι η μοναξιά μπορεί να

KOINWNIKH APOMONWSH_x2 21/01/2021 12:56 μ.μ. Page 17

Ακραία κοινωνική στέρηση Πολλοί άνθρωποι που έχουν ζήσει σε απομονωμένα περιβάλλοντα -όπως ερευνητές που σταθμεύουν στην Ανταρκτική- αναφέρουν ότι η μοναξιά μπορεί να είναι το πιο δύσκολο κομμάτι της εργασίας τους. Ο Γιόσι Γκίνσμπεργκ, ένας Ισραηλινός συγγραφέας που έζησε μόνος του εβδομάδες στον Αμαζόνιο, είπε ότι η μοναξιά ήταν αυτό από το οποίο υπέφερε πιο πολύ και ότι είχε δημιουργήσει φανταστικούς φίλους για να έχει συντρο-

φιά. Ορισμένες μελέτες έχουν εξετάσει ακραίες καταστάσεις κοινωνικής στέρησης, όπως είναι αυτές που βιώνουν τα πληρώματα των διαστημοπλοίων και των ερευνητικών σταθμών της Ανταρκτικής. Σε τέτοιες καταστάσεις προκύπτουν συμπτώματα σύγχυσης, αλλαγές στην προσωπικότητα και επεισόδια άγχους και κατάθλιψης. Μια μελέτη εξέτασε το πλήρωμα εννέα ατόμων του ερευνητικού σταθμού της Ανταρκτικής Neumayer III ύστερα από την 14μηνη διαμονή σε χειμερινές θερμοκρασίες -50 βαθμών Κελσίου, δραστικές αλλαγές στο φυσικό φως και παρατεταμένη έλλειψη επαφής με τον έξω κόσμο. Καταγράφηκαν σημαντικές αλλαγές στον εγκέφαλο των συμμετεχόντων. Η δομική μαγνητική τομογραφία που πραγματοποιήθηκε από νευροεπιστήμονες στο Ινστιτούτο Ανθρώπινης Ανάπτυξης Max Planck, πριν και μετά το ταξίδι, έδειξε ανατομικές αλλαγές στον οδοντωτό γύρο, μια περιοχή του εγκεφάλου που τροφοδοτεί με πληροφορίες τον ιππόκαμπο και σχετίζεται με τη μάθηση και τη μνήμη. Τα μέλη του πληρώματος

“

είχαν επίσης μειωμένες συγκεντρώσεις της πρωτεΐνης BDNF (Brain-Derived Neurotrophic Factor: Εγκεφαλικός Νευροτροφικός Παράγοντας), που εμπλέκεται στη ρύθμιση του στρες και τη μνήμη. Βέβαια, οι συμμετέχοντες σε αυτή τη μελέτη αντιμετώπιζαν κάτι περισσότερο από κοινωνική απομόνωση κατά τη διάρκεια της αποστολής τους, καθιστώντας δύσκολο να γνωρίζουμε, εάν οι παρατηρούμενες αλλαγές στον εγκέφαλο συνδέονται με την έλλειψη κοινωνικής επαφής ή και με κάποια άλλη πτυχή της εμπειρίας τους. Η Sandra Düzel, νευροβιολόγος στο Ινστιτούτο Max Planck ξεκίνησε πρόσφατα να μελετά τέτοιες διαφορές σε περισσότερα από 300 άτομα που συμμετέχουν σε ένα διαχρονικό έργο που ονομάζεται Berlin Aging Study. Χρησιμοποιώντας τη μαγνητική τομογραφία για να χαρτογραφήσει τον όγκο των διαφόρων περιοχών του εγκεφάλου, η Düzel και οι συνάδελφοί της διαπίστωσαν ότι, ανεξάρτητα από το επίπεδο κοινωνικής επαφής τους, τα άτομα που είχαν υψηλή βαθμολογία σε μια κλίμακα μοναξιάς τείνουν να έχουν μικρότερο όγκο φαιάς ουσίας σε μια σειρά περιοχών του εγκεφάλου. u

Ενας λόγος που αυξάνεται ο κίνδυνος πρόωρου θανάτου στα μοναχικά άτομα είναι ότι εκδηλώνουν περισσότερες ενεργοποιήσεις ιών.

“

αυξήσει έως 26% τον κίνδυνο πρόωρου θανάτου, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για την κοινωνική απομόνωση ήταν ακόμη μεγαλύτερο, 29%. Μια άλλη μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η παρατεταμένη μοναξιά κάνει τόσο κακό στην υγεία, όσο το κάπνισμα 15 τσιγάρων την ημέρα. Η μοναξιά είναι κάτι που αφήνει νευρωνικό αποτύπωμα στον εγκέφαλο, έδειξε μια μελέτη του 2020 και ότι μπορεί να αντικατοπτριστεί στις απεικονίσεις του εγκεφάλου. Το περίεργο είναι αυτό που βρήκε μια άλλη παρόμοια μελέτη, η οποία έδειξε ότι η κοινωνική απομόνωση αφήνει περίπου το ίδιο νευρωνικό αποτύπωμα, όπως και η πείνα. Σίγουρα μερικοί άνθρωποι «πεινάνε» για κοινωνικές επαφές και οι ερευνητές δεν δίστασαν να γράψουν: «Η μελέτη μας δείχνει πως η χρόνια κοινωνική απομόνωση μπορεί να μοιάζει με τον χρόνιο υποσιτισμό».

Ο απομονωμένος εγκέφαλος

ελέτες σε ζώα και άτομα που βιώνουν απομόνωση έχουν εντοπίσει αρκετές εγκεφαλικές δομές που φαίνεται

να επηρεάζονται από την έλλειψη κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Αν και αυτές οι μελέτες δεν μπορούν να εντοπίσουν αιτιώδεις σχέσεις -

Προμετωπιαίος φλοιός: Σε ορισμένες μελέτες, τα μοναχικά άτομα βρέθηκε πως έχουν μειωμένο όγκο στον προμετωπιαίο φλοιό, μια περιοχή σημαντική στη λήψη αποφάσεων και την κοινωνική συμπεριφορά, αν και άλλες έρευνες δείχνουν ότι αυτή η σχέση μπορεί να διαμεσολαβείται από παράγοντες προσωπικότητας. Τα τρωκτικά που έχουν απομονωθεί παρουσιάζουν δυσρυθμισμένη σηματοδότηση στον προμετωπιαίο φλοιό.

Αμυγδαλή: Πριν από μια δεκαετία, οι ερευνητές βρήκαν συσχέτιση μεταξύ του μεγέθους του κοινωνικού δικτύου ενός ατόμου και του όγκου της αμυγδαλής -δύο περιοχές του εγκεφάλου σε σχήμα αμυγδάλου που σχετίζονται με την επεξεργασία συναισθημάτων. Πιο πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι η αμυγδαλή είναι μικρότερη στα μοναχικά άτομα.

και δεν συμφωνούν πάντα μεταξύ τους- ρίχνουν φως σε μερικούς από τους μηχανισμούς με τους οποίους η φυσική απομόνωση ή

τα συναισθήματα της μοναξιάς θα μπορούσαν να βλάψουν τη λειτουργία και τη γνωστική ικανότητα του εγκεφάλου.

Ιππόκαμπος: Ανθρωποι και ζώα που βιώνουν απομόνωση μπορεί να έχουν μικρότερο ιππόκαμπο και μειωμένες συγκεντρώσεις της πρωτεΐνης BDNF (Brain-Derived Neurotrophic Factor), δύο χαρακτηριστικά που σχετίζονται με μειωμένη μάθηση και μνήμη. Ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι τα επίπεδα της κορτιζόλης, της ορμόνης του στρες, που επηρεάζουν και ρυθμίζονται από τον ιππόκαμπο, είναι υψηλότερα στα απομονωμένα ζώα.

| περί υγείας | 17

ABGOYLAS TYFLOI_L 20/01/2021 3:45 μ.μ. Page 18

Ευάγγελος Αυγουλάς

To lockdown… με άλλα μάτια «Μόλις τελειώσει όλο αυτό, κάποιοι θα συνεχίζουν να ζουν την καραντίνα τους, χωρίς να φταίνε». Γράφει η Μάρθα Φραγκάκη

ν μέσω μίας υγειονομικής κρίσης που δεν έχει αφήσει κανέναν άνθρωπο και τομέα ανεπηρέαστο, υπάρχουν κάποιες πληθυσμιακές ομάδες που αντιμετώπιζαν ανέκαθεν δυσκολίες στην καθημερινότητά τους και που με τον ερχομό της νόσου COVID-19 αυτές γιγαντώθηκαν. Σκεφτήκατε πότε τι «βουνό» ανεβαίνουν όλο αυτό το διάστημα οι άνθρωποι που είναι τυφλοί ή με προβλήματα όρασης και στηρίζουν την επικοινωνία τους κυρίως στην αφή; Θέλοντας να μάθω το πώς βιώνει την πανδημία και τις συνέπειές της αυτή η μερίδα των ανθρώπων, επικοινώνησα με τον κύριο Ευάγγελο Αυγουλά, δικηγόρο και πρόεδρο της ΑΜΚΕ «Με άλλα μάτια», ο οποίος γεννήθηκε τυφλός. Από την αρχή μου τόνισε πως οι άνθρωποι με αναπηρίες είναι άνθρωποι της διπλανής πόρτας, δεν αποτελούν μία μικρή μειοψηφία, καθώς στην Ελλάδα ένας στους δέκα έχει μία μορφή αναπηρίας και μόνο οι τυφλοί στη χώρα μας είναι 30.000, ενώ αυτοί που πάσχουν από σοβαρά προβλήματα όρασης είναι 200.000. «Δυστυχώς κανείς δεν έχει υπογράψει συμβόλαιο με την αρτιμέλεια. Εγώ γεννήθηκα τυφλός από μία σπάνια πάθηση, όμως κάποιος εξαιτίας μίας ασθένειας ή ενός ατυχήματος μπορεί να έρθει στη δική μας θέση, πράγμα που προφανώς απεύχομαι». Η χώρα μας αν και δείχνει σημάδια βελτίωσης, σίγουρα δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως «παράδεισος» για τη ζωή των ατόμων με αναπηρία, έτσι ρώτησα τον κύριο Αυγουλά για τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε στην προ COVID εποχή. Ξεκίνησε από πράγματα που σε εμάς που βλέπουμε, φαί-

18 | περί υγείας |

νονται τόσο απλά και δεδομένα, μα εν τέλει δεν είναι: «Οι άνθρωποι με προβλήματα όρασης δεν έχουμε πρόσβαση στις οδηγίες και τα συστατικά κάθε φαρμάκου, γιατί αυτά δεν είναι γραμμένα με γραφή Braille. Μόνο στο κουτί του φαρμάκου αναγράφονται ανάγλυφα η επωνυμία και η ποσότητα. Το ίδιο συμβαίνει και σε άλλα καθημερινά προϊόντα, αλλά και στις τιμές των προϊόντων στα σούπερ μάρκετ, στους καταλόγους των bar και των εστιατορίων. Αυτές οι μικρές λεπτομέρειες επηρεάζουν απόλυτα την αυτονομία μας». Η κουβέντα γρήγορα κατευθύνθηκε στην τωρινή, αλλά και στην επόμενη περίοδο (που όλοι περιμένουμε) αβίαστα: «Το lockdown που ζούμε για δεύτερη φορά έφερε πολλούς ανθρώπους στη θέση μας με βίαιο τρόπο. Πολλοί νιώθετε πως εγκλωβίζονται τα σώματά σας και δεν μπορείτε να κάνετε αυτό που θέλετε. Μόλις τελειώσει όλο αυτό, κάποιοι θα συνεχίζουν να ζουν το lockdown τους, χωρίς να φταίνε, γιατί θα ανοίξουν οι καφετέριες, οι κινηματογράφοι και τα θέατρα, όμως θα συνεχίσουν να μην έχουν ράμπες για αναπηρικά αμαξίδια, άρα κάποιοι συνάνθρωποί μας θα συνεχίσουν να αποκλείονται. Αναφορικά με τους κωφούς συνανθρώπους μας, αν και γίνονται βελτιωτικές κινήσεις, αυτοί δεν θα έχουν τον διερμηνέα τους, όπου τον χρειάζονται». Ο κύριος Αυγουλάς αν και αντιμετωπίζει μία αναπηρία δεν εστιάζει μόνο στους τυφλούς. Μιλούσε για όλους τους ανθρώπους και αυτό κάνει και μέσα από τον οργανισμό «Με άλλα μάτια» και στο www.meallamatia.gr, που είναι μια εθελοντική προσπάθεια επιστημόνων με

διαφορετικές αναπηρίες, που προσπαθούν αφιλοκερδώς να ενημερώσουν τις ευπαθείς ομάδες και τις οικογένειές τους. «Η πανδημία έφερε στο επίκεντρο την τηλεκπαίδευση και την τηλεργασία σαν μέτρο προστασίας του γενικού πληθυσμού. Υπάρχουν τεχνολογίες που εξυπηρετούν τους τυφλούς, όπως για παράδειγμα ένα πρόγραμμα που διαβάζει αυτόματα ό,τι δείχνει η οθόνη, έτσι μπορούμε να χρησιμοποιούμε υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα κ.λπ. Σε αυτό το πρόγραμμα δεν έγινε ποτέ οργανωμένη εκπαίδευση των συμπολιτών μας. Εμείς πάλι εθελοντικά βγάζουμε άρθρα, βίντεο, κάνουμε μαθήματα μέσω Zoom, για να καλυφθούν αυτά τα κενά. Είναι σημαντικό που ήρθαν όλες αυτές οι τεχνολογίες (άυλα παραπεμπτικά εξετάσεων, άυλη συνταγογράφηση κ.ά.), όμως αν δεν εκπαιδευτούν οι ωφελούμενοι, θα έχει γίνει ένα σημαντικό βήμα για τον εκσυγχρονισμό του κράτους που δεν θα το απολαμβάνουν όσοι το δικαιούνται». Και οι δυσκολίες δεν σταματούν εδώ! Σε καιρούς που τα αγγίγματα πρέπει να είναι περιορισμένα, οι τυφλοί άνθρωποι περιορίζουν αναγκαστικά ακόμα περισσότερο την επικοινωνία τους. «Στην πανδημία είναι σαν να χάνουμε ακόμα μία αίσθηση, γιατί λείπει η όραση έτσι κι αλλιώς, όμως με την αφή θα προσανατολιστώ, θα διαβάσω, θα πάρω βοήθεια από κάποιον συμπολίτη μου για να διασχίσω ένα πεζοδρόμιο με εμπόδια. Είναι μία πολύ δύσκολη, νέα κατάσταση, στην οποία δικαιολογημένα έχει χαθεί και η βοήθεια από τους τρίτους, καθώς πρέπει να τηρείται η απόσταση των 2 μέτρων». Μέσα σε όλα αυτά, υπάρχει και η αύξηση των εξόδων, καθώς η μερίδα αυτών των ανθρώπων δεν μπορεί εύκολα να χρησιμοποιήσει ΜΜΜ, καθώς αντιλαμβάνεται τον συνωστισμό, αφού έρθει σε επαφή με τον κόσμο, κάτι που θα ήταν άκρως επικίνδυνο για την υγεία, οπότε οι μετακινήσεις γίνονται κυρίως με ταξί. Οσον αφορά στο εμβόλιο κατά της COVID-19, ο κύριος Αυγουλάς αναφέρει πως θα το έκανε άμεσα, ωστόσο τονίζει πως η ενημέρωση για αυτό πρέπει να γίνει προσβάσιμη σε όλους: «Πρέπει να έχουμε την ενημέρωση που χρειάζεται και στη γραφή Braille και ηχογραφημένα, και σε πολύ μεγάλη μεγέθυνση για όσους δεν βλέπουν καλά, και στη νοηματική γλώσσα και με υπότιτλους. Πρέπει η ενημέρωση να φτάσει σε όλους». u

_ADDS 20/01/2021 2:41 μ.μ. Page 1

MSD HPV_L 20/01/2021 2:42 μ.μ. Page 20

Καρκίνος κεφαλής και τραχήλου Σύμμαχος η πρόληψη

ταν αναφερόμαστε στον ιό HPV, συνήθως το μυαλό μας πηγαίνει συνειρμικά στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, έναν από τους συχνότερους τύπους καρκίνους παγκοσμίως. Στην πραγματικότητα όμως, ο ιός HPV είναι υπεύθυνος για πολλές διαφορετικές μορφές καρκίνου, μια εκ των οποίων είναι και ο καρκίνος κεφαλής και τραχήλου. Ο όρος «καρκίνος κεφαλής και τραχήλου» περιγράφει οποιονδήποτε τύπο καρκίνο που αναπτύσσεται στους ιστούς της περιοχής της κεφαλής ή του λαιμού, (χείλη, γλώσσα, στόμα, λαιμός και λάρυγγα ή φωνητικές χορδές) ή της ρινικής κοιλότητας. Οι περισσότεροι καρκίνοι κεφαλής και τραχήλου προέρχονται συνήθως από τα πλακώδη κύτταρα που καλύπτουν τις υγρές, βλεννογονικές επιφάνειες στο εσωτερικό της κεφαλής και του τραχήλου και ονομάζονται καρκινώματα πλακωδών κυττάρων (HNSCC).

Τα στατιστικά στην Ελλάδα και στο εξωτερικό Η συνολική επιδηµιολογική εικόνα για τους καρκίνους που σχετίζονται με τον ιό είναι ανοδική σε παγκόσµια κλίµακα, ιδιαιτέρως μάλιστα στις ανεπτυγµένες χώρες του δυτικού κόσµου. Συγκεκριμένα για τον καρκίνο κεφαλής και τραχήλου, στην Ελλάδα υπάρχουν 1.501 νέοι ασθενείς, συμπεριλαμβανομένων των περιπτώσεων λάρυγγα, χειλέων και στοματικής κοιλότητας, στοματοφάρυγγα και υπο-φάρυγγα, ενώ υπολογίζονται περισσότεροι από 626 θάνατοι κάθε χρόνο εξαιτίας της συγκεκριμένης νόσου. Τα ποσοστά στην Ευρώπη αυξάνονται αναλογικά, με περισσότερες από 146.000 νέες περιπτώσεις να έχουν διαγνωσθεί με καρκίνο κεφαλής και τραχήλου, και περίπου 66.000 θανάτους να έχουν σημειωθεί για το 2018.

Τα αίτια εμφάνισης Ανάμεσα στα συχνότερα αίτια εμφάνισης καρκίνου κεφαλής και τραχήλου συγκαταλέγονται ο καπνός και το

20 | περί υγείας |

Στην Ελλάδα, υπολογίζονται πάνω από 626 θάνατοι κάθε χρόνο εξαιτίας της συγκεκριμένης νόσου. αλκοόλ, ενώ παράγοντες κινδύνου αποτελούν το αρσενικό φύλο και η μεγαλύτερη ηλικία, καθώς και η λοίμωξη από HPV για καρκίνους του στοματοφάρυγγα. Συγκεκριμένα, ο HPV εκτιµάται ότι ευθύνεται για το 25%-40% των καρκίνων στην κεφαλή και στο τράχηλο, προσβάλλοντας κυρίως την περιοχή του στοµατοφάρυγγα. Η νόσος αφορά και τα δύο φύλα, µε τους άνδρες όµως να είναι σε µεγαλύτερο κίνδυνο, παρουσιάζοντας κατά προσέγγιση τετραπλάσια επίπτωση.

διατροφικές συνήθειες, που απαιτούν μεγάλης έκτασης παρεμβάσεις και συντονισμό για να προληφθούν 30% -50% των θανάτων από καρκίνο, η πρόληψη έναντι των καρκίνων που προκαλούνται από τον ιό του HPV είναι πολύ απλούστερη, μέσω του εμβολιασμού. Ο ιός HPV είναι τόσο συχνός που σχεδόν όλοι, γυναίκες και άνδρες, θα εκτεθούν σε κάποιο από τα στελέχη του ιού κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Την ίδια στιγμή όμως, μέσω του εμβολιασμού κατά του HPV, μπορούν να προληφθούν μέχρι και 94% συγκεκριμένοι τύποι καρκίνου, καθώς το εννιαδύναμο εμβόλιο προστατεύει και από άλλους τύπους καρκίνου (κεφαλή και τράχηλο, πρωκτό, καλοήθεις νεοπλασίες). Από τον Ιούνιο του 2020, έχει εγκριθεί στις ΗΠΑ μία διευρυμένη ένδειξη για το εννιαδύναμο εμβόλιο έναντι του HPV, για την πρόληψη του στοματοφαρυγγικού καρκίνου και άλλων μορφών καρκίνων της κεφαλής/τραχήλου που προκαλούνται από τους συγκεκριμένους τύπους HPV (16, 18, 31, 33, 45, 52 και 58) του εμβολίου.

Υπάρχει πρόληψη; Σε αντίθεση με άλλους καρκινικούς παράγοντες κινδύνου, όπως το κάπνισμα, το αλκοόλ και οι

Γιατί πρέπει να εμβολιάζονται τα αγόρια Ολοένα και περισσότερες χώρες εγκρίνουν τον εμβολιασμό ενάντια του ιού HPV και για τα αγόρια, καθώς νεότερα δεδομένα και σχετικές αναλύσεις αναδεικνύουν τον αυξημένο κίνδυνο που διατρέχει ο ανδρικός σε σχέση με το γυναικείο πληθυσμό ως προς τη φυσική λοίμωξη, λόγω διαφορών στην ανοσολογική απάντηση έναντι του ιού. Η πρωτογενής πρόληψη μέσω του εμβολιασμού μπορεί να αποτελέσει τη μοναδική λύση για τη προστασία του ανδρικού πληθυσμού, δεδομένου ότι εγκεκριμένες προληπτικές εξετάσεις (δευτερογενή πρόληψη - Screening) για τα νοσήματα που προκαλούνται από τον ιό HPV είτε δεν υπάρχουν, είτε δεν υπάρχει οδηγία για συστηματική εφαρμογή τους (πρωκτός). Στην Ελλάδα, το εμβόλιο δίνεται σε κορίτσια ηλικίας 11 έως 18 ετών. Ο εμβολιασμός των αγοριών, εκτός από την άμεση προστασία που παρέχει στα αγόρια, αναμένεται να βοηθήσει «εμμέσως» και στην προφύλαξη των κοριτσιών. Αν και μέχρι στιγμής δεν έχει προσδιοριστεί ακριβές όριο εμβολιαστικής κάλυψης για την επίτευξη προστασίας της κοινότητας τόσο για τους «υψηλού ρίσκου» όσο και για τους «χαμηλού ρίσκου» τύπους του ιού, καθώς και ο βαθμός της έμμεσης προφύλαξης που θα αναπτυχθεί, ο εμβολιασμός των αγοριών αναμένεται να συμβάλει στον περιορισμό της κυκλοφορίας των παθογόνων στελεχών του ιού στην κοινότητα. u

HPV_R 20/01/2021 3:48 μ.μ. Page 21

HPV: Οι τελευταίες εξελίξεις Το HPV DNA test ανιχνεύει περισσότερες γυναίκες με προκαρκινικές αλλοιώσεις στον τράχηλο, σε σύγκριση με το τεστ Παπανικολάου.

εφαρμογή από 60ετίας περίπου στις αναπτυγμένες χώρες του γνωστού τεστ Παπανικολάου ενώ ελάττωσε στην αρχή σημαντικά την επίπτωση και θνησιμότητα από τον καρκίνο τραχήλου μήτρας, τις τελευταίες 23 δεκαετίες δεν κατόρθωσε να βελτιώσει περαιτέρω την κατάσταση, με αποτέλεσμα η νόσος αυτή να συνεχίζει σήμερα να αποτελεί μία από τις πιο συχνές κακοήθεις νόσους της γυναίκας, με υψηλότατο νοσολογικό, οικονομικό, ψυχολογικό και κοινωνικό φορτίο, ιδιαίτερα στις χώρες με μέσο ή χαμηλό δείκτη ανάπτυξης. Το γεγονός αυτό είναι αποτέλεσμα κυρίως τόσο της πλημμελούς κάλυψης του γυναικείου πληθυσμού με τεστ Παπανικολάου σε παγκόσμιο επίπεδο, όσο και της περιορισμένης ευαισθησίας της ίδιας της μεθόδου. Εν όψει αυτής της κατάστασης, ήταν καταλυτική η σημασία της ανακάλυψης της ομάδας του Καθηγητού H. zur Hausen τη δεκαετία του ’70 – για την οποία έλαβε αυτός το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής το 2008 – ότι η γενεσιουργός αιτία της καρκινογένεσης στα κύτταρα του τραχήλου της μήτρας είναι ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων (Human Papilloma Virus – HPV). Η μόλυνση από τον ιό αυτό θεωρείται η απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας, τουλάχιστον στο 99,7% των περιπτώσεων. Με βάση τη νέα αυτή γνώση, η σύγχρονη βιοτεχνολογία κατόρθωσε κατά τα τελευταία 20 περίπου χρόνια να πραγματοποιήσει δύο σημαντικότατα βήματα στον τομέα της πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου: α. τη δημιουργία ενός εμβολίου εναντίον της HPV-μόλυνσης, του πρώτου εμβολίου εναντίον καρκίνου και β. την ανάπτυξη ενός μοριακού test (HPV DNA test), του πρώτου μοριακού τεστ για μαζικό πληθυσμιακό έλεγχο, με το οποίο ανιχνεύεται το ιικό DNA στα κύτταρα του τραχήλου της μήτρας. Η συνδυασμένη εφαρμογή και των δύο αυτών μεθόδων πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης αντίστοιχα, αποδεικνύεται ότι είναι σε θέση ελαττώνοντας σημαντικότατα τον επιπολασμό του ιού στον τράχηλο της μήτρας να ελαττώσει ή και να εξαλείψει την επίπτωση και τη θνησιμότητα του καρκίνου του τραχήλου. Ως προς την πρωτογενή πρόληψη, υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι ο εμβολιασμός με το νέο 9δύναμο εμβόλιο κοριτσιών, αλλά και γυναικών μη

φορέων, μπορεί να προσφέρει πλήρη προστασία από την μόλυνση με τους 7 πλέον ογκογόνους τύπους του HPV, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για το ~90% των περιπτώσεων καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας. Κατά την εφαρμογή, μέχρι σήμερα, πέραν των 300.000.000 δόσεων HPV-εμβολίων παγκοσμίως, τα HPV εμβόλια αποδείχθηκαν ασφαλή, χωρίς αιτιολογικά σχετιζόμενες σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες. O Παγκόσμιος Οργανισμος Υγείας (Π.Ο.Υ.) συστήνει την χορήγηση του HPV εμβολίου κατά προτεραιότητα σε κορίτσια 9-13 ετών και, ήδη, πάνω από 100 χώρες έχουν εντάξει στα εθνικά εμβολιαστικά τους προγράμματα τον HPV εμβολιασμό. Η δευτερογενής πρόληψη του καρκίνου τραχήλου μήτρας βασίζεται στον προσυμπτωματικό έλεγχο των γυναικών (screening), με σκοπό την ανίχνευση και θεραπεία προκαρκινικών αλλοιώσεων ή διηθητικού καρκίνου σε στάδιο που είναι δυνατή η θεραπευτική του αντιμετώπιση. Τόσο οι εμβολιασμένες έναντι του HPV γυναίκες, όσο και οι γυναίκες που έχουν ήδη μολυνθεί από ογκογόνους τύπους του HPV, πρέπει να υποβάλλονται σε προσυμπτωματικό έλεγχο, διότι το εμβόλιο δεν προστατεύει ούτε από όλους τους ογκογόνους τύπους του ιού, ούτε από ήδη υπάρχουσα λοίμωξη. Ως προς τη μέθοδο προληπτικού ελέγχου των γυναικών στο πλαίσιο ενός Εθνικού Προγράμματος Προσυμπτωματικού Ελέγχου - το οποίο θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή εφαρμογή των προγραμμάτων προσυμπτωματικού ελέγχου σε όλες σχεδόν τις ανεπτυγμένες χώρες -, υπάρχει σήμερα σαφής και επαρκέστατη τεκμηρίωση ως προς την αναγκαιότητα αντικατάστασης της κυτταρολογικής εξέτασης (τεστ Παπανικολάου) από την μοριακή εξέταση του HPV (HPV DNA test). Πολυάριθμες μελέτες σε εθνικό και διεθνές επίπεδο σε εκατομμύρια γυναικών απέδειξαν ότι το HPV DNA test ανιχνεύει πολύ πιο έγκαιρα και πολύ περισσότερες γυναίκες με προκαρκινικές αλλοιώσεις στον τράχηλο, σε σύγκριση με το τεστ Παπανικολάου (ευαισθησία 95-100% versus 53-75%). Ως αποτέλεσμα, το HPV DNA test προσφέρει μεγαλύτερη (διπλάσια) μακροχρόνια προστασία από την εμφάνιση καρκίνου στον τράχηλο, συγκριτικά με το τεστ Παπανικολάου. Τόσο ευρωπαϊκές όσο και αμερικανικές μεγάλες προοπτικές, τυχαιοποιημένες μελέτες έδειξαν ότι η προσθήκη

Γράφει ο Θεόδωρος Αγοραστός, Καθηγητής Μαιευτικής και Γυναικολογίας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Πρόεδρος της Ελληνικής HPV Εταιρείας

του τεστ Παπανικολάου στο HPV DNA test (διττή μέθοδος, αναφερόμενη ως Co-testing) προσφέρει, συγκρινόμενης με το HPV DNA testing μόνο του, ελάχιστες επιπλέον αναγνωριζόμενες περιπτώσεις (5/1.000.000), επιφέροντας όμως δυσανάλογα μεγάλο κόστος και ελαττώνοντας έτσι σημαντικά την οικονομική αποδοτικότητα (costeffectiveness) της μεθόδου. Σύμφωνα με τις συστάσεις του Π.Ο.Υ., όπως και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το καθιερωμένο μέχρι σήμερα τεστ Παπανικολάου για τον προληπτικό έλεγχο των γυναικών προτείνεται να αντικατασταθεί από το HPV DNA test για την ανίχνευση των ογκογόνων HPV τύπων, λόγω μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας του δευτέρου. Οι οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τονίζουν, μάλιστα, ότι η αλλαγή αυτή πρέπει να συντελεστεί στο πλαίσιο οργανωμένων Εθνικών Προγραμμάτων Προσυμπτωματικού Ελέγχου και σημειώνουν ότι πρέπει να αποφευχθεί η ταυτόχρονη διενέργεια και τεστ Παπανικολάου και HPV testing. Τέλος, η τεκμηριωμένη δυνατότητα επιμήκυνσης των μεσοδιαστημάτων ελέγχου με το HPV DNA test (π.χ. κάθε 5 χρόνια, ή και περισσότερο) έχει ως αποτέλεσμα όχι μόνο μικρότερη επιβάρυνση των γυναικών, αλλά σαφώς και χαμηλότερο κόστος, σε σχέση με την εφαρμογή του τεστ Παπανικολάου. Με βάση τα παραπάνω, οι προοπτικές που διανοίγονται για την πρωτογενή και δευτερογενή πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας είναι εξαιρετικά ευοίωνες. Αυτός είναι και ο λόγος, για τον οποίο ο Π.Ο.Υ. εγκαινίασε τον Νοέμβριο 2020 την προσπάθεια για την εφαρμογή μιας Παγκόσμιας Στρατηγικής για την Εξάλειψη του Καρκίνου Τραχήλου Μήτρας ως Προβλήματος Δημόσιας Υγείας με τους εξής στόχους για την περίοδο 2020-2030: α. το 90% των κοριτσιών μέχρι 15 ετών θα πρέπει να έχουν εμβολιαστεί πλήρως β. το 70% των γυναικών θα πρέπει να εξετασθούν προληπτικά με υψηλής ακρίβειας δοκιμασία (HPV testing) σε ηλικία 35 και 45 ετών γ. το 90% των γυναικών με προκαρκινικές αλλοιώσεις ή καρκίνο τραχήλου θα πρέπει να τύχουν ενδεδειγμένης θεραπευτικής αντιμετώπισης και παρηγορητικής φροντίδας Σύμφωνα με τους υπολογισμούς, εάν υιοθετηθεί και εφαρμοσθεί αυτή η στρατηγική (90/70/90) από τα κράτη μέλη του Π.Ο.Υ. ο καρκίνος τραχήλου μήτρας θα μπορέσει να εξαλειφθεί σε χώρες με υψηλό εισόδημα μέχρι το 2040-50, παγκοσμίως δε εντός ενός αιώνα, γεγονός το οποίο θα αποτελεί μια εκπληκτική επιτυχία για την υγεία των γυναικών. Είναι σημαντικό, βέβαια, να τονισθεί, όπως επισημαίνουν και οι επικεφαλής του Π.Ο.Υ., ότι αυτοί οι στόχοι μπορούν να γίνουν πραγματικότητα μόνο με ουσιαστική διεθνή οικονομική στήριξη και πολιτική βούληση. u

| περί υγείας | 21

ASKHSH KARKINOS_x2 20/01/2021 5:38 μ.μ. Page 22

Πώς η άσκηση βοηθά τους ογκολογικούς ασθενείς; Παραδοσιακά, η συμβουλή για τους καρκινοπαθείς ήταν να αποφεύγουν τις πολλές σωματικές δραστηριότητες, κάτι που φαίνεται εν τέλει πως ήταν επιβλαβές. Του Ζήση Ψάλλα

στορικά, η συμβουλή για τους καρκινοπαθείς ήταν να ξεκουράζονται και να αποφεύγουν τις πολλές σωματικές δραστηριότητες. Γνωρίζουμε τώρα ότι αυτή η συμβουλή ήταν επιβλαβής. Η άσκηση εμποδίζει τους καρκινικούς όγκους να αναπτυχθούν και να εξαπλωθούν, κάτι που άρχισε να γίνεται κατανοητό στη δεκαετία του 1990 και του 2000. Μέχρι σήμερα, υπάρχουν πάνω από 1.000 τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές που προσφέρουν στοιχεία για να λέμε με μεγάλη αυτοπεποίθηση πως όσοι ζουν με καρκίνο επωφελούνται από τη σωματική δραστηριότητα. Σε ποντίκια και αρουραίους, η άσκηση οδηγεί σε μείωση της συχνότητας εμφάνισης του καρκίνου και μειωμένο ρυθμό ανάπτυξής του και δημιουργία μεταστάσεων για πολλούς τύπους όγκων. Οι καρκινοπαθείς που ασκούνται τακτικά βιώνουν λιγότερες παρενέργειες από τις θεραπείες τους, έχουν χαμηλότερο κίνδυνο επανεμφάνισης καρκίνου και χαμηλότερο κίνδυνο θανάτου από την ασθένειά τους. Εάν τα αποτελέσματα της άσκησης μπορούσαν να ενσωματωθούν σε χάπι, θα συνταγογραφούνταν σε κάθε ασθενή. Το 2016, μια μετα-ανάλυση που περιλάμβανε πάνω από 1,4 εκατομμύρια άτομα στις ΗΠΑ και την Ευρώπη βρήκε ότι οι άνθρωποι που ασκούνται, μέτρια έως έντονα, στον ελεύθερο χρόνο

τους μειώνουν σημαντικά την πιθανότητα να εμφανίσουν καρκίνο. Αυτό έχει καταγραφεί για πολλούς καρκίνους, όπως του στήθους, του παχέος εντέρου, του ορθού, του οισοφάγου, των πνευμόνων, του ήπατος, των νεφρών, της ουροδόχου κύστης, της κεφαλής και του λαιμού. Επίσης, τα αποτελέσματα περίπου 700 δοκιμών παρέμβασης, με τη συμμετοχή πάνω από 50.000 καρκινοπαθών, δεν αφήνουν την παραμικρή αμφιβολία ότι οι ασθενείς έχουν μειωμένη τοξικότητα από την αντικαρκινική θεραπεία, μειωμένη εξέλιξη της νόσου και αυξημένη επιβίωση. Τέλος, φαίνεται ότι με 150 λεπτά άσκηση την εβδομάδα, σχεδόν διπλασιάζεται η πιθανότητα επιβίωσης από καρκίνο του μαστού. Η μακροχρόνια άσκηση μειώνει τις ορμόνες του φύλου, την ινσουλίνη και ορισμένα φλεγμονώδη μόρια, αλλά το φαινόμενο παρατηρείται μόνο εάν συνοδεύεται από απώλεια βάρους. Τα αποτελέσματα αυτά είναι έμμεσα. Αν η άσκηση έχει άμεσο αιτιώδες αποτέλεσμα, αυτό μπορεί να σχετίζεται με κάτι που συμβαίνει κατά τη διάρκειά της, λόγω απελευθέρωσης ορμονών ή άλλων μορίων. Η αποκάλυψη των μηχανισμών με τους οποίους η άσκηση έχει αντικαρκινικά αποτελέσματα είναι ζωτικής σημασίας, γιατί μπορεί να επισημάνει νέους θεραπευτικούς στόχους. Για να δουν αν η άσκηση έχει άμεσο αντικαρκινικό αποτέλεσμα, μια ομάδα Δανών ερευνητών, το 2016, επώασε κύτταρα καρκίνου του μαστού που ελήφθησαν από ασθενείς, αφότου είχε προηγηθεί άσκηση δύο ωρών. Η μελέτη αυτή, με επικεφαλής τη μεταπτυχιακή φοιτήτρια Christine Dethlefsen, αποκάλυψε ότι ο ορός που ελήφθη μετά από την άσκηση μείωσε κατά 10-15% τη βιωσιμότητα των κυττάρων του καρκί-

Η αδρεναλίνη (επινεφρίνη) και η ιντερλευκίνη 6 καταστέλλουν τους καρκινικούς όγκους στα ποντίκια.

22 | περί υγείας |

νου του μαστού που καλλιεργήθηκαν στο εργαστήριο. Η συνεδρία περιλάμβανε 30 λεπτά προθέρμανση, 60 λεπτά προπόνηση αντιστάσεων και 30 διαλειμματική άσκηση υψηλής έντασης.

Μυοκίνες H έρευνα εστίασε σε μια ομάδα πεπτιδίων που είναι γνωστές ως μυοκίνες. Αρκετές μυοκίνες απελευθερώνονται μόνο κατά τη διάρκεια της άσκησης. Υπάρχει η αντίληψη ότι οι ασκησιογόνες μυοκίνες έχουν πολλές ευεργετικές επιδράσεις για όλα τα άτομα και όχι μόνο για τους καρκινοπαθείς, ίσως με τη μεσολάβηση της επικοινωνίας μεταξύ των μυών και άλλων τμημάτων του σώματος, συμπεριλαμβανομένου του ήπατος, των οστών, του λίπους και του εγκεφάλου. Μια μυοκίνη που έχει εξερευνηθεί περισσότερο είναι η ιντερλευκίνη-6 (IL-6), τα επίπεδα της οποίας αυξάνονται εκθετικά κατά τη διάρκεια της άσκησης -άλλες μυοκίνες που αυξάνονται είναι η IL-8 και η IL-15. Ο τύπος, η ένταση και η διάρκεια της άσκησης παίζουν σημαντικό ρόλο στην απόκριση των μυοκινών. Ενας αγώνας μαραθωνίου προκαλεί αύξηση των επιπέδων της IL-6 έως και 100 φορές, επίπεδα που παρατηρούνται σε σοβαρές λοιμώξεις. Στα ποντίκια παρατηρήθηκε ότι η IL-6 κατευθύνει τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος που ονομάζονται φυσικοί φονείς (NK: Νatural Κillers) στις θέσεις των καρκινικών όγκων. Μελέτες δείχνουν ότι οι μυοκίνες μπορούν να μειώσουν την ανάπτυξη του καρκίνου σε κυτταρικές καλλιέργειες και σε ποντίκια. Για παράδειγμα, όταν κύτταρα καρκίνου του μαστού υποβλήθηκαν σε θεραπεία με μια μυοκίνη, η οποία ονομάζεται ιριζίνη -γνωστή για την ικανότητά της να μετατρέπει το λίπος από λευκό σε καφέ- είχαν περισσότερες πιθανότητες να υποστούν απόπτωση, δηλαδή να πεθάνουν. Η ιριζίνη είναι µια ορµόνη κατά της παχυσαρκίας και του διαβήτη που ελέγχει το µεταβολισµό του λιπώδους ιστού, αυξάνοντας

ASKHSH KARKINOS_x2 20/01/2021 5:39 μ.μ. Page 23

την καύση των θερμίδων. Τα κύτταρα των σκελετικών μυών εκκρίνουν εκατοντάδες μυοκίνες, αλλά από αυτές μόνο το 5% έχει ερευνηθεί. Μέχρι τώρα περίπου 20 μυοκίνες έχει βρεθεί ότι παράγονται με την άσκηση και ο κατάλογος αυξάνεται. Λίγες, ωστόσο, έχουν εξεταστεί για τον ρόλο που μπορεί να παίζουν στον καρκίνο. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι η μυοκίνη που ονομάζεται ογκοστατίνη Μ, αναστέλλει τον πολλαπλασιασμό του καρκίνου του μαστού στο εργαστήριο. Αλλη μελέτη βρήκε ότι η μυοκίνη, που είναι γνωστή ως SPARC (secreted protein acidic and rich in cysteine), μειώνει την ογκογένεση στο παχύ έντερο, ύστερα από άσκηση στα ποντίκια.

Αδρεναλίνη και ανοσοποιητικό Ενας τρόπος με τον οποίο η άσκηση μπορεί να έχει άμεσα αντικαρκινικά αποτελέσματα είναι μέσω έκκρισης ορισμένων ορμονών. Η άσκηση προκαλεί οξείες αυξήσεις στην επινεφρίνη (αδρεναλίνη) και τη νορεπινεφρίνη (νοραδρεναλίνη), δύο ορμόνες του στρες, οι οποίες απελευθερώνονται από τα επινεφρίδια. Είναι γνωστό ότι αυτές οι ορμόνες εμπλέκονται στην πρόσληψη των φυσικών φονέων, στον άνθρωπο και ότι αυτά τα κύτταρα του ανοσοποιητικού μπορούν να σκοτώσουν τα καρκινικά κύτταρα. Πρόκειται για κάτι καθοριστικό για τον έλεγχο των καρκινικών όγκων, τουλάχιστον στα ποντίκια. Στη μελέτη της Dethlefsen, όταν τα καρκινικά κύτταρα του μαστού επωάστηκαν μετά από άσκηση και στη συνέχεια εγχύθηκαν σε ποντίκια, αυτό επέφερε σχηματισμό μικρότερων όγκων. Εντούτοις, το θετικό αποτέλεσμα αμβλύνθηκε, όταν αποκλείστηκε η β-αδρενεργική σηματοδότηση, η οδός μέσω της οποίας λειτουργούν η επινεφρίνη και η νορεπινεφρίνη. Το εύρημα δείχνει ότι οι δύο ορμόνες είναι υπεύθυνες για την αναστολή του καρκίνου που παρατηρείται στην άσκηση. Η αδρεναλίνη και η νοραδρεναλίνη, εκτός του ότι ενεργοποιούν τους φυσικούς φονείς, δρουν στα καρκινικά κύτταρα μέσω της οδού σηματοδότησης Hippo, η οποία ρυθμίζει τον πολλαπλασιασμό και την απόπτωση των κυττάρων. Οι αυξήσεις που προκαλούνται λόγω της άσκησης σε αυτές τις ορμόνες ενεργοποιούν τη βιοχημική οδό Hippo που με κάποιο τρόπο εμποδίζει τις μεταστάσεις. Η Δανή βιολόγος Pernille Højman επανέλαβε το πείραμα της Dethlefsen σε ποντίκια που είχαν γενετικά τροποποιηθεί, για να στερούνται τα κυτταροτοξικά Τ κύτταρα -λευκά αιμοσφαίρια εξειδικευμένα στην επίθεση κατά των καρκινικών

κυττάρων. Διαπιστώθηκε και πάλι οτι τα ποντίκια με πρόσβαση σε τροχούς κίνησης είχαν μικρότερους όγκους. Οταν πραγματοποιήθηκε ξανά το πείραμα, στα ποντίκια που είχαν άθικτα τα κυτταροτοξικά Τ κύτταρα, αλλά δεν είχαν τους φυσικούς φονείς, οι όγκοι όλων των ποντικών αυξήθηκαν στο ίδιο μέγεθος. Αυτό υποδηλώνει ότι οι φυσικοί φονείς, και όχι τα κυτταροτοξικά Τ κύτταρα, είναι ο σύνδεσμος μεταξύ άσκησης και καταστολής του όγκου, ωστόσο άλλες μελέτες έχουν βρει πως και οι δύο τύποι κυττάρων του ανοσοποιητικού παίζουν ρόλο. Προηγούμενη έρευνα είχε δείξει ότι η αδρεναλίνη έχει τη δυνατότητα να κινητοποιήσει τους φυσικούς φονείς και η Højman με τους συνεργάτες της αναρωτήθηκαν αν η ορμόνη παίζει ρόλο. Προέβησαν σε έγχυση, ή αδρεναλίνης ή αλατούχου διαλύματος, σε ποντίκια που είχαν μελάνωμα και διαπίστωσαν ότι η ορμόνη πράγματι μειώνει την ανάπτυξη των καρκινικών όγκων, αλλά σε μικρότερο βαθμό από ό,τι παρατηρήθηκε στα ποντίκια που είχαν πρόσβαση σε τροχούς. Αυτό σήμαινε ότι κάτι άλλο εμπλεκόταν και η υποψία έπεσε στην ιντερλευκίνη-6. Οταν εξέθεσαν αδρανή ποντίκια, τόσο στην αδρεναλίνη, όσο και στην ιντερλευκίνη-6, το ανοσοποιητικό σύστημα των τρωκτικών επιτέθηκε στους όγκους αποτελεσματικά, όπως συνέβη και στην περίπτωση που τα ζώα ασκούνταν στους τροχούς.

Το γαλακτικό οξύ Εκτός από τις μυοκίνες και τις ορμόνες, υπάρχει και ένας άλλος τρόπος με τον οποίο η άσκηση ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, μέσω της παραγωγής γαλακτικού οξέος. Μετά από έντονη σωματική δραστηριότητα, αυξάνονται τα επίπεδα ορισμένων μεταβολιτών, αλλά αυτό που αυξάνεται περισσότερο είναι το γαλακτικό οξύ. Τα επίπεδα του γαλακτικού που κυκλοφορούν στο αίμα ως απόκριση της υψηλής έντασης αυξάνονται μέχρι και 100 φορές στους σκελετικούς μυς. Αυτό φαίνεται πως «τροφοδοτεί» τα ανοσοποιητικά κύτταρα -η παρατήρηση βασίζεται σε ποντίκια, αλλά είναι δυνατόν να ισχύει και στον άνθρωπο. Μια σουηδική μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2020 διερεύνησε τον ρόλο του γαλακτικού οξέος. Καρκινοπαθή ποντίκια χωρίστηκαν σε δύο ομάδες, εκ των οποίων η μία είχε πρόσβαση σε περιστρεφόμενο τροχό και η άλλη δεν είχε. Οι ερευνητές διαπίστωσαν το αναμενόμενο, ότι τα ποντίκια που ασκούνταν είχαν βραδύτερη ανάπτυξη καρκίνου και καλύτερα ποσοστά επιβίωσης. Σ' αυτή τη μελέτη, για να υπάρξει το θετικό αποτέλεσμα

έπρεπε τα ποντίκια να είναι σε θέση να παράγουν τα κυτταροτοξικά Τ κύτταρα (και πιο συγκεκριμένα τα CD8+ T). Χωρίς την ικανότητα αυτή, η σωματική δραστηριότητα δεν ήταν σε θέση να καταστείλει την ανάπτυξη του καρκίνου στον ίδιο βαθμό. Οταν τα ποντίκια με καρκίνο δεν ασκούνταν, αλλά αντί αυτού, έλαβαν μια ένεση κυτταροτοξικών Τ κυττάρων, που προήλθαν από τα ασκούμενα ποντίκια, οι προοπτικές τους επίσης βελτιώθηκαν. Η μελέτη έδειξε ότι τα κυτταροτοξικά Τ κύτταρα που κυκλοφορούν στο αίμα παρουσίασαν αυξημένη πρόσληψη του γαλακτικού οξέος. Οταν στα ποντίκια χορηγήθηκαν καθημερινά ενέσεις γαλακτικού οξέος υψηλής δοσολογίας, τα ζώα εμφάνισαν πάλι αύξηση των κυτταροτοξικών Τ κυττάρων εντός του όγκου και μείωση της συνολικής ανάπτυξης του όγκου, ακόμη και χωρίς άσκηση. «Η έγχυση γαλακτικού οξέος μιμείται μερικά από τα αποτελέσματα της άσκησης, αλλά η ίδια η άσκηση έχει επιπρόσθετα οφέλη, πέρα από τα απλώς αυξημένα επίπεδα του γαλακτικού», έγραψαν οι ερευνητές. Το γαλακτικό οξύ ίσως κάνει πιο αποτελεσματικά τα κυτταροτοξικά Τ κύτταρα και στους ανθρώπους. Η μελέτη περιέλαβε και μια προκαταρκτική δοκιμή, λαμβάνοντας δείγματα αίματος από οκτώ υγιείς άντρες, πριν και μετά από άσκηση 30 λεπτών και διαπίστωσε αύξηση σε ορισμένους μεταβολίτες που παρατηρήθηκαν στα ποντίκια. Οι επιστήμονες προσπαθούν να μάθουν περισσότερα για τη σχέση της άσκησης με τα κυτταροτοξικά Τ κύτταρα και τους φυσικούς φονείς. Το σίγουρο είναι ότι η άσκηση επηρεάζει όλους τους ιστούς του σώματος μέσων των μυοκινών και ιδιαίτερα το ανοσοποιητικό σύστημα. Ο καρκίνος για να αναπτυχθεί πρέπει να ξεφύγει από την επιτήρηση του ανοσοποιητικού και η άσκηση βοηθάει στη στόχευση των καρκινικών κυττάρων. Αν και αυτές είναι συναρπαστικές εξελίξεις, η άσκηση δεν πρέπει να θεωρείται πανάκεια. Για παράδειγμα, μια μετα-ανάλυση το 2016 βρήκε ότι τα άτομα που είχαν τη μεγαλύτερη σωματική δραστηριότητα διέτρεχαν χαμηλότερο κίνδυνο καρκίνου κατά 10%, σε σύγκριση με τα άτομα που είχαν τη λιγότερη σωματική δραστηριότητα. Εάν η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου είναι 40% κατά τη διάρκεια της ζωής, η άσκηση μειώνει την πιθανότητα καρκίνου στο 36%. Αυτή είναι οπωσδήποτε μια υπολογίσιμη μείωση, αλλά ο κίνδυνος εξακολουθεί να είναι σημαντικός, έστω κι όταν κάποιος ασκείται. Η ανθυγιεινή διατροφή, το αλκοόλ, το κάπνισμα, η παχυσαρκία, τα χημικά του περιβάλλοντος και ορισμένοι ιοί, όπως ο HPV συνδέονται επίσης με τους καρκίνους.u

Καρκινικοί όγκοι πνευμόνων σε καθιστικά ποντίκια (αριστερά) και σε ποντίκια που ασκούνταν σε τροχούς (δεξιά). Οι όγκοι εισήχθηκαν με ενέσεις κυττάρων μελανώματος. Πηγή: L. Pedersen et al. Cell metab, 2016.

| περί υγείας | 23

GIALAS PROSTATHS_L 20/01/2021 5:41 μ.μ. Page 24

Ο μεγαλύτερος φόβος των αντρών μπορεί να νικηθεί Αίτια, διάγνωση και θεραπεία! Μάθετε τα πάντα για τον καρκίνο του προστάτη.

καρκίνος του προστάτη είναι ο συχνότερος καρκίνος στον άνδρα και η δεύτερη αιτία θανάτου από νεοπλασματική νόσο μετά τον καρκίνο του πνεύμονα. 1 στους 7 άνδρες θα διαγνωσθεί με καρκίνο προστάτη στη διάρκεια της ζωής του.

Ποια είναι τα αίτια του καρκίνου του προστάτη; Ο καρκίνος φαίνεται να σχετίζεται άμεσα με την ηλικία και την ορμονική κατάσταση του άνδρα και σε αυτό εμπλέκονται γενετικοί παράγοντες ,που καθορίζονται από τη φυλή και την κληρονομικότητα, όπως επίσης και διατροφικοί παράγοντες. Aτομα υψηλού κινδύνου για εμφάνιση καρκίνου του προστάτη θεωρούνται τα άτομα της μαύρης φυλής και όσοι έχουν συγγενείς πρώτου ή δεύτερου βαθμού που σε μικρή ηλικία (< 55 έτη) εμφάνισαν καρκίνο του προστάτη. Η διατροφή φαίνεται να παίζει κάποιο ρόλο στην εμφάνιση του κλινικού καρκίνου που ευνοείται από τις λιπαρές τροφές και το κόκκινο κρέας. Αντίθετα τα φρούτα, τα λαχανικά, και τροφές με φυτοοιστρογόνα φαίνεται να δρουν προφυλακτικά. Στα αρχικά στάδια ο καρκίνος του προστάτη μπορεί να μην έχει κανένα σύμπτωμα. Μερικοί ασθενείς έχουν μόνο γενικά συμπτώματα, όπως συχνουρία, νυχτουρία, δυσκολία στην έναρξη της ούρησης. Σε προχωρημένα στάδια της νόσου μπορεί να εμφανιστούν αιματουρία, αδυναμία, ανορεξία, απώλεια βάρους ή πόνος στη μέση.

Τι χρειάζεται για να γίνει η διάγνωση; 1) Δακτυλική εξέταση: Η πιο απλή, αλλά αναγκαία εξέταση είναι η δακτυλική ψηλάφηση του προστάτη από το ορθό. Στον καρκίνο ο προστάτης είναι σκληρός στη σύσταση χωρίς αυτό να σημαίνει ότι κάθε σκληρία είναι καρκίνος. Στα αρχικά στάδια καρκίνου του προστάτη η δακτυλική εξέταση μπορεί να είναι φυσιολογική. 2) Ειδικό προστατικό αντιγόνο (PSA): Είναι μία ειδική πρωτείνη που παράγεται στον προστάτη και χρειάζεται για τη ρευστοποίηση του σπέρματος. Oταν η αρχιτεκτονική του αδένα διαταράσσεται (όπως στον καρκίνο) μικρές ποσότητες διαφεύγουν στην κυκλοφορία και μετρούνται στο αίμα. Μικρές ή μέτριες αυξήσεις συχνά συνοδεύουν και καλοήθεις καταστάσεις, όπως καλοήθη υπερπλασία ή προστατίτιδα . Ετσι η αύξηση του PSA

24 | περί υγείας |

δεν σημαίνει πάντα ότι ο άνδρας έχει καρκίνο του προστάτη, αλλά ασφαλώς χρειάζεται να συμβουλευθεί ουρολόγο. 3) Διορθικό υπερηχογράφημα: Η επόμενη εξέταση, αν ευρεθεί αυξημένη τιμή του PSA ή ανωμαλία στη δακτυλική εξέταση, είναι το διορθικό υπερηχογράφημα (TRUS). Δηλαδή η απεικόνιση του προστάτη με υπερηχογράφημα από το ορθό. 4) Η πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία του προστάτη (multiparametric Magnetic Resonance Image, mpMRI): Eίναι η πλέον απαραίτητη εξέταση για τη διάγνωση, σταδιοποίηση και επιλογή της καταλληλότερης θεραπείας. Προς το παρόν δεν αντικαθιστά την κλασική βιοψία του προστάτη στη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη, αλλά βοηθά στον εντοπισμό και στη χαρτογράφηση ύποπτων περιοχών του αδένα, ιδιαίτερα όταν έχει προηγηθεί μία αρνητική βιοψία. Με τον τρόπο αυτό στην επόμενη βιοψία που ακολουθεί μπορούμε να πάρουμε δείγματα εκλεκτικά από το σημείο που η μαγνητική τομογραφία μας εντοπίζει ότι πιθανόν να υποκρύπτεται κάποια κακοήθεια. 5) Βιοψία του προστάτη αδένα: Είναι η τελική εξέταση που θέτει τη διάγνωση χωρίς καμία αμφιβολία. Συνήθως γίνεται δια μέσου του ορθού με τη βοήθεια του διορθικού υπερηχογραφήματος. Είναι απλή και συνήθως γίνεται με τοπική αναισθησία.

Θεραπεία Το είδος της θεραπείας εξαρτάται από το στάδιο (έκταση της νόσου), την ηλικία του ασθενούς, τη γενική του κατάσταση και από την προτίμησή του. Πρέπει να αναφερθεί ότι ο καρκίνος του προστάτη είναι αργά εξελισσόμενη νόσος και όταν διαπιστώνεται σε μεγάλη ηλικία συνήθως δεν επιφέρει τον θάνατο στον ασθενή που πεθαίνει από κάποια άλλη αιτία. Αυτό σημαίνει ότι δεν χρειάζονται όλοι οι άνδρες με καρκίνο του προστάτη άμεση αντιμετώπιση. Α) Θεραπεία εντοπισμένου καρκίνου προστάτη Εάν ο καρκίνος εντοπίζεται μόνο στον προστάτη αδένα μπορεί να αντιμετωπιστεί

με διάφορους τρόπους από την απλή παρακολούθηση σε καλά διαφοροποιημένους όγκους σε ασθενείς μεγάλης ηλικίας, μέχρι τις ριζικές τοπικές θεραπείες που στοχεύουν στην ίαση του ασθενή που είναι η ριζική προστατεκτομή και οι ακτινοθεραπευτικές μέθοδοι. Ριζική Προστατεκτομή: Είναι η επέμβαση εκλογής που αφαιρείται όλος ο προστάτης αδένας με την κάψα του καθώς και οι περιοχικοί λεμφαδένες και στη συνέχεια επανασυνδέεται η ουρήθρα με την ουροδόχο κύστη. Η ριζική προστατεκτομή μπορεί να γίνει σήμερα είτε ανοικτά (με τομή) είτε ενδοσκοπικά (λαπαροσκοπικά ή ρομποτικά). Το ογκολογικό αποτέλεσμα είναι ίδιο, αλλά οι ενδοσκοπικές μέθοδοι υπερτερούν λόγω μικρότερης νοσηλείας (1-2 ημέρες), λιγότερης απώλειας αίματος και μετεγχειρητικού πόνου Ακτινοθεραπεία: Είναι η χρησιμοποίηση υψηλής ενέργειας ακτίνων – Χ που σκοτώνουν τα καρκινικά κύτταρα. Η ακτινοθεραπεία μπορεί να γίνει ως εξωτερική ή ως εσωτερική με εμφύτευση στον προστάτη ραδιενεργών κόκκων (βραχυθεραπεία) Β) Θεραπεία προχωρημένου καρκίνου του προστάτη Οταν ο καρκίνος έχει ξεφύγει από τον προστατικό αδένα σε άλλα μέρη του σώματος, όπως είναι οι λεμφαδένες ή στα οστά, μπορεί ακόμη να αντιμετωπιστεί με καλά ποσοστά ύφεσης της νόσου, αλλά χωρίς να μπορεί να θεραπευτεί. Η βασική θεραπεία είναι η ορμονική που σκοπός της είναι η στέρηση του προστάτη από τις ανδρικές ορμόνες. Όταν ο καρκίνος γίνεται ανθεκτικός στη χορήγηση ορμονών μπορεί να χρησιμοποιηθούν δεύτερης γραμμής ορμονικές θεραπείες καθώς και φάρμακα που εμπλέκονται στο μεταβολισμό των οστών ενώ σημαντική βοήθεια προσφέρει η χημειοθεραπεία.

Συστάσεις

Επειδή ο καρκίνος του προστάτη θεραπεύεται στα αρχικά στάδια, κύριος σκοπός σήμερα είναι η έγκαιρη διάγνωση. Για αυτό το λόγο πρέπει: Α. Κάθε άνδρας μετά την ηλικία των 50 να ελέγχεται μία φορά το χρόνο για τον προστάτη του. Β. Ατομα που έχουν συγγενείς πρώτου ή δεύτερου βαθμού που εμφάνισαν καρκίνο του προστάτη σε μικρή ηλικία πρέπει να αρχίζουν τον έλεγχο σε μιΤου Ιωάννη Κ. Γκιάλα κρότερη ηλικία. Χειρούργου-Ουρολόγου, MD, PhD, FEBU, Γ. Η αποφυγή λιπαρών τροφών και Προέδρου Ελληνικής Ουρολογικής Εταιρείας κόκκινου κρέατος και η άφθονη κατανάλωση λαχανικών και φρούτων προφυλάσσουν από τον καρκίνο.u

KARKINOS PNEBMONA_R 20/01/2021 4:44 μ.μ. Page 25

Καρκίνος του πνεύμονα Τι πρέπει να γνωρίζετε Στην Ελλάδα, κάθε χρόνο νοσούν περισσότερα από 7.000 άτομα από την εν λόγω μορφή νεοπλασίας. Της Τάνιας Η. Μαντουβάλου

υπεύθυνο για πάνω από το 80% του συνόλου τις αρχές του 20ου αιώνα ο καρκίνος του των περιπτώσεων καρκίνου του πνεύμονα. «Αλλες πνεύμονα ήταν μια σπάνια κακοήθεια, αιτίες περιλαμβάνουν την ατμοσφαιρική ρύπανση, ωστόσο η αύξηση της έκθεσης στον καπνό του τσιγάρου συνέβαλε στον επιπολασμό της την επαγγελματική έκθεση σε ιονίζουσα ακτινονόσου κατά τον 20ό και 21ο αιώνα. βολία, σε ορισμένους πολυκυκλικούς υδρογονάνθρακες, σε αμίαντο, αρσενικό και διάφορα Σύμφωνα με πρόσφατα δεδομένα, 1,2 εκατομμέταλλα (χρώμιο, νικέλιο κ.λπ.). Κάποια άτομα μύρια νέες περιπτώσεις καρκίνου του πνεύμονα ενδέχεται επίσης να έχουν γενετική προδιάθεση εμφανίζονται διεθνώς κάθε χρόνο, ενώ οι θάνατοι και αν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό της ασθέαπό τη νόσο υπολογίζονται σε 1,1 εκατομμύρια. νειας, είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν τη νόσο». Στην Ελλάδα, κάθε χρόνο νοσούν περισσότερα από 7.000 άτομα, ενώ η χώρα μας κατέχει την 4η θέση στον κόσμο στην εμφάνιση νέων περισταΣυμπτώματα και διάγνωση τικών ανά 10.000 κατοίκους. Τα συμπτώματα που σχετίζονται με τον καρκίνο Η συγκεκριμένη μορφή νεοπλασίας αποτελεί την του πνεύμονα είναι μη ειδικά και μπορεί να κύρια αιτία θανάτου από καρκίνο παυπάρχει εκδήλωση και άλλων παθήγκοσμίως, σε άνδρες και γυναίκες σεων του πνεύμονα, επισημαίνει εξίσου. Είναι ενδεικτιη κ. Γαλάνη. Το συχνότερο σύμΕλένη Γαλάνη, κό ότι το 25% όλων πτωμα είναι ο συνεχιζόμενος των θανάτων από παθολόγος-ογκολόγος: βήχας ή η αλλαγή προϋπάρκαρκίνο, οφείλοχοντος χρόνιου βήχα. Αλλα Η ανοσοθεραπεία νται στον καρκίνο συμπτώματα περιλαμβάτου πνεύμονα. Αυ«απελευθερώνει» το νουν την αποβολή αίματος τοί οι θάνατοι ξεπερμε τα πτύελα, το βράχνιαανοσοποιητικό σύστημα από νούν τους θανάτους από σμα της φωνής, το λαχάκαρκίνο του παχέος εντέορισμένα φυσικά φρένα, και του νιασμα, τον αναπνευστικό ρου, του τραχήλου της μήεπιτρέπει να επιτίθεται και να συριγμό, τον πόνο στο θώτρας και του μαστού μαζί. ρακα κατά το βήχα ή τη βαθιά Η πρόγνωση του εν λόγω σκοτώνει τα καρκινικά εισπνοή, την απώλεια όρεξης καρκίνου σε σύγκριση με άλκύτταρα. και βάρους, τη μεγάλη κόπωση λους τύπους καρκίνου είναι δυκαι την υπνηλία. σμενής και για το λόγο αυτό είναι Επίσης, κάποιοι ασθενείς με καρκίνο γνωστός και ως «καρκίνος φονιάς». του πνεύμονα παρουσιάζουν ως πρώτο σύμπτωμα λοίμωξη του πνεύμονα που επιμένει ή Δύο βασικοί τύποι καρκίνου υποτροπιάζει συχνά. Να σημειωθεί ότι στον του πνεύμονα και αιτίες συγκεκριμένο καρκίνο, που οι γιατροί τον θεωΟπως αναφέρει η παθολόγος-ογκολόγος Δρ. ρούν αρκετά ύπουλο, τα συμπτώματα μπορεί Ελένη Γαλάνη ο καρκίνος του πνεύμονα ταξινονα μην γίνονται αντιληπτά ή κάποιοι ασθενείς μείται σε μικροκυτταρικό και μη μικροκυτταρικό. δεν παρουσιάζουν καθόλου συμπτώματα. Επίσης, Οι δύο αυτές μορφές έχουν διαφορετικούς τρόόπως λέει η κ. Γαλάνη, αρκετά συχνά ο καρκίνος πους ανάπτυξης, θεραπείας και πρόγνωσης. του πνεύμονα μπορεί να διαγνωστεί από συμ«Τα μικροκυτταρικά καρκινώματα είναι σπανιότερα πτώματα μεταστατικών εστιών, όπως πόνος στα (το 10-15% των περιστατικών), ενώ αναπτύσσονται οστά ή νευρολογική σημειολογία από εντοπίσεις ταχύτερα και παρουσιάζουν συχνότερα μεταστάστον εγκέφαλο. σεις. Τα μη μικροκυτταρικά καρκινώματα αποτελούν το 85-90%, αλλά εξελίσσονται με αργότερο Μια αξονική ετησίως σε καπνιστές άνω ρυθμό. Ο ιστολογικός τύπος έχει καθοριστικό των 55 μειώνει σημαντικά τη θνητότητα ρόλο στο είδος της θεραπευτικής αγωγής που θα ακολουθηθεί, αλλά και στην πρόγνωση. Ο μη Η πρώτη εξέταση που γίνεται είναι συνήθως μια ακτινογραφία θώρακος και ακολούθως αξονική μικροκυτταρικός τύπος καρκίνου του πνεύμονα τομογραφία θώρακος. Αλλες διαγνωστικές εξεδιαιρείται σε τρεις υποομάδες: τον πλακώδη, το τάσεις, που μπορεί να γίνουν, σύμφωνα με την αδενοκαρκίνωμα και τον μεγαλοκυτταρικό τύπο». ογκολόγο, είναι αξονική τομογραφία κοιλίας, μαΠόσο αλήθεια ευθύνεται το κάπνισμα για την γνητική τομογραφία εγκεφάλου, σπινθηρογράανάπτυξη του συγκεκριμένου καρκίνου; Σύμφωνα φημα οστών και PET–CT, ώστε να χαρτογραφηθεί με τη διακεκριμένη ογκολόγο, το κάπνισμα είναι

η έκταση της νόσου και να καθοριστεί το θεραπευτικό πλάνο. Η διάγνωση γίνεται με τη λήψη βιοψίας με βρογχοσκόπηση ή με διαδερμική παρακέντηση της μάζας υπό απεικονιστική καθοδήγηση με αξονική τομογραφία. Ο ιστολογικός τύπος του όγκου σε συνδυασμό με την έκταση της νόσου θα καθορίσουν το είδος της θεραπείας. «Η υιοθέτηση αντικαπνιστικής συμπεριφοράς και νοοτροπίας αποτελεί την ουσιαστική πρόληψη της νόσου. Ωστόσο, για τους καπνιστές ο προληπτικός έλεγχος με αξονική τομογραφία θώρακος χαμηλής δόσης ετησίως από την ηλικία των 55 ετών μειώνει σημαντικά τη θνητότητα από τη νόσο», επισημαίνει η κ. Γαλάνη. Οσον αφορά στη θεραπεία, αυτή περιλαμβάνει τη χειρουργική αφαίρεση, την ακτινοθεραπεία και τη χημειοθεραπεία, καθώς και το συνδυασμό των παραπάνω θεραπειών, αναλόγως με το στάδιο της νόσου. Το 80% των περιπτώσεων του καρκίνου του πνεύμονα διαγιγνώσκονται με προχωρημένη νόσο, και όπως εξηγεί η κ. Γαλάνη σε αυτή την περίπτωση η χημειοθεραπεία αποτελεί τη βασική θεραπεία, με στόχο την παράταση του χρόνου ποιοτικής επιβίωσης των ασθενών.

Οι στοχευμένες θεραπείες έχουν λιγότερες παρενέργειες από τη χημειοθεραπεία «Σήμερα γνωρίζουμε ότι ένα μικρό ποσοστό ασθενών με μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα έχει αλλαγές στα γονίδια του όγκου (μεταλλάξεις) οι οποίες εμπλέκονται στη δημιουργία του καρκίνου. Οι θεραπείες που εφαρμόζονται σε αυτούς του ασθενείς είναι στοχευμένες και δρουν αναστέλλοντας τον ελαττωματικό μηχανισμό δράσης. Οι εξατομικευμένες αυτές θεραπείες χορηγούνται από το στόμα με χάπια και συνήθως έχουν λιγότερες παρενέργειες από τη χημειοθεραπεία, με σημαντικά καλύτερα αποτελέσματα. Οι μεταλλάξεις αυτές είναι συχνότερες σε μη καπνιστές, σε γυναίκες και ασθενείς με αδενοκαρκίνωμα». Μία ακόμη καινοτόμος θεραπεία, σύμφωνα με την ογκολόγο, είναι η ανοσοθεραπεία, η οποία είτε μόνη της ή σε συνδυασμό με τη χημειοθεραπεία, έχει βελτιώσει το θεραπευτικό τοπίο του καρκίνου του πνεύμονα. «Η θεραπεία αυτή, αλλάζει εντελώς τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε τον καρκίνο. Η ανοσοθεραπεία «απελευθερώνει» το ανοσοποιητικό σύστημα από ορισμένα φυσικά φρένα, επιτρέποντάς του να επιτίθεται και να σκοτώνει τα καρκινικά κύτταρα. Αυτό δίνει δυνατότητα μακροχρόνιας επιβίωσης στον ασθενή». u

| περί υγείας | 25

ANOSOPOIHTIKO_x2 20/01/2021 2:48 μ.μ. Page 26

Αυτά τα θρεπτικά συστατικά ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα Τα κύτταρά μας δημιουργούνται από συστατικά που υπάρχουν στις τροφές και από αυτό δεν εξαιρούνται τα λευκά αιμοσφαίρια. Της Λήδας Κοντογιαννοπούλου

ταν το ανοσοποιητικό σύστημα συναντά ιούς και βακτήρια πρέπει να είναι ισχυρό και να διαθέτει μεγάλους αριθμούς λευκοκυττάρων. Αυτό απαιτεί επαρκή πρόσληψη θρεπτικών συστατικών κάθε μέρα. Το ερώτημα είναι τι πρέπει να τρώμε για να έχουμε μια ισχυρή άμυνα απέναντι στα παθογόνα. Η έρευνα μέχρι σήμερα δείχνει ότι το ανοσοποιητικό σύστημα επηρεάζεται από αρκετές βιταμίνες, όπως οι A, B6, B12, φολικό οξύ (Β9), C, D και E. Σημαντικό ρόλο παίζουν και ορισμένα μέταλλα π.χ. ψευδάργυρος, χαλκός, σελήνιο, σίδηρος και χαλκός, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι και άλλα θρεπτικά συστατικά δεν συνεισφέρουν στην ανοσολογική λειτουργία. Το ανοσοποιητικό σύστημα πρέπει να ενεργοποιηθεί έντονα, όταν υπάρχει κάποιο παθογόνο στο σώμα. Εκείνη τη στιγμή, χρειάζονται περισσότερα διατροφικά υποστρώματα για να παραχθεί η ενέργεια που χρειάζεται να φτιαχτεί ο «στρατός». Ακόμα και ένα μόνο θρεπτικό συστατικό να βρίσκεται σε ανεπάρκεια, η άμυνα επηρεάζεται. Συνεπώς, η σωστή διατροφή, ειδικά τώρα που ο κορωνοϊός καλπάζει, πρέπει να είναι υγιεινή και ισορροπημένη. Προφανώς αυτή δεν είναι μια εποχή κατάλληλη για δραστική δίαιτα ή για υπερφαγία. Οταν υπάρχει λοίμωξη, η πρόσληψη των θρεπτικών συστατικών που απαιτείται για τη βέλτιστη υποστήριξη του ανοσοποιητικού υπερβαίνει τις συνήθεις συνιστώμενες ποσότητες. Οι επίσημες συστάσεις για τα μικροθρεπτικά συστατικά αφορούν υγιή άτομα. Κατόπιν ασθένειας, οι συστάσεις αυτές υποεκτιμούν τις βέλτιστες ποσότητες που πρέπει να λαμβάνουμε, γιατί οι ανά-γκες του οργανισμού είναι αυξημένες. Πολλές φορές, οι ίδιες οι λοιμώξεις εξαντλούν τα θρεπτικά συστατικά, για παράδειγμα μειώνουν σημαντικά τα επίπεδα της βιταμίνης C λόγω αυξημένης φλεγμονής και μεταβολικών απαιτήσεων. Η απόκριση απέναντι στα παθογόνα περιλαμβάνει ένα σημαντικό κυτταρικό πολλαπλασιασμό, δηλαδή αύξηση του αριθμού των λευκοκυττάρων και αυτό απαιτεί σύνθεση DNA, RNA, πρωτεϊνών και λιπιδίων. Συνεπώς, εκτός από τις βιταμίνες και τα μέταλλα, παίζει ρόλο η επαρκής πρόσληψη των απαραίτητων αμινοξέων, αυτών που δεν μπορούν να παραχθούν από τον οργανισμό και άρα πρέπει να λαμβάνονται από τη διατροφή. Τα απαραίτητα αμινοξέα είναι ουσιαστικά βιταμίνες, αν και δεν ονομάζονται έτσι. Κάτι άλλο που έχει σημασία για την καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού, αλλά συνήθως ξεχνιέται, είναι η ενυδάτωση του οργανισμού. Το νερό βοηθά το σώμα να παράγει λέμφο, η οποία μεταφέρει τα λευκά αιμοσφαίρια και τα άλλα μόρια του ανοσοποιητικού συστήματος. Αποφύγετε λοιπόν την υπερβολική κατανάλωση ποτών που μπορεί να σας αφυδατώνουν, όπως είναι π.χ. ο καφές. Η υγιεινή διατροφή μπορεί να είναι πιο σημαντική για τους ηλικιωμένους, διότι έχουν γηρασμένο ανοσοποιητικό σύστημα. Ισως γι' αυτό να παρουσιάζουν πιο σοβαρά συμπτώματα ύστερα από λοιμώξεις, όπως η νόσος COVID-19. Οι παχύσαρκοι φαίνεται επίσης να έχουν μειωμένη ανοσιακή λειτουργία και χαμηλότερη θετική απόκριση στα εμβόλια. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας του ιού της γρίπης Η1Ν1 είχε διαπιστωθεί ότι τα παχύσαρκα άτομα είχαν εξασθενημένες αντιϊικές αποκρίσεις και πιο αργή ανάρρωση. u

“

Ο λοιμώξεις εξαντλούν τα θρεπτικά συστατικά και αυτό πολλαπλασιάζει τις ανάγκες του οργανισμού σε βιταμίνες και μέταλλα.

“

26 | περί υγείας |

Οι βιταμίνες Βιταμίνη Α: Είναι σημαντική για τη φυσιολογική λειτουργία διαφόρων τύπων ανοσοκυττάρων συμπεριλαμβανομένων των φυσικών φονέων, των μακροφάγων και των ουδετερόφιλων. Eίναι απαραίτητη για τη σωστή λειτουργία των κυττάρων που μεσολαβούν στην προσαρμοστική ανοσία, που σχετίζεται με τα λεμφοκύτταρα Τ και Β και για τη δημιουργία αντισωμάτων. Μια μετα-ανάλυση 43 τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων δοκιμών, που περιλάμβανε 215.633 παιδιά ηλικίας 6 μηνών έως 5 ετών, βρήκε ότι τα συμπληρώματα βιταμίνης Α μείωσαν τον κίνδυνο θνησιμότητας από όλες τις αιτίες κατά 24%. Η βιταμίνη Α υπάρχει στο γάλα, το τυρί, τα αυγά, το συκώτι, τα λιπαρά ψάρια, τα εμπλουτισμένα δημητριακά, τα λαχανικά (καρότα, γλυκοπατάτες, κολοκυθόσπορους, μπρόκολο) και τα φρούτα (βερίκοκα, ροδάκινα, παπάγια, μάνγκο). Βιταμίνη D: Η δραστική μορφή της βιταμίνης D, η 1,25-διυδροξυβιταμίνη D3, δυναμώνει ορισμένα αντιμικροβιακά πεπτίδια, που είναι κρίσιμα στρατεύματα του έμφυτου ανοσοποιητικού συστήματος. Μελέτες έδειξαν ότι τα άτομα με έλλειψη βιταμίνης D είχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να υποστούν σοβαρή νόσο COVID-19. Μια ιταλική μελέτη σε 42 ασθενείς που δημοσιεύθηκε στο Journal of Endocrinological Investigation βρήκε ότι μετά από 10 ημέρες νοσηλείας πέθανε το 50% των ασθενών με έλλειψη βιταμίνης D και μόλις το το 5% των ασθενών χωρίς έλλειψη. Βρίσκεται σε λιπαρά ψάρια (σολομός, σαρδέλες, ρέγκα, σκουμπρί), στο κόκκινο κρέας, στο συκώτι, στους κρόκους αυγών και σε εμπλουτισμένα τρόφιμα, όπως τα δημητριακά. Βιταμίνη C: Πρόκειται για ένα σημαντικό διατροφικό αντιοξειδωτικό, που βοηθάει στην καταπολέμηση των παθογόνων. Ορισμένα λευκοκύτταρα συσσωρεύουν τη βιταμίνη C σε τιμές που είναι 50-100 φορές υψηλότερες από τις συγκεντρώσεις της στο αίμα και αυτό δεν

φαίνεται να είναι τυχαίο. Η ανεπάρκεια βιταμίνης C οδηγεί σε μειωμένη ανοσία και μεγαλύτερη ευαισθησία σε λοιμώξεις. Κοινές τροφές που περιέχουν βιταμίνη C είναι τα πορτοκάλια, οι πιπεριές (κόκκινες και πράσινες), τα ακτινίδια, οι φράουλες, τα φραγκοστάφυλα, το μπρόκολο και το μάνγκο. Βιταμίνη E: Μια μορφή της βιταμίνης Ε, η α-τοκοφερόλη, προστατεύει από την υπεροξείδωση των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων που βρίσκονται στις μεμβράνες των κυττάρων. Η υπεροξείδωση μπορεί να προκαλέσει κυτταρική βλάβη και να οδηγήσει σε ακατάλληλες ανοσοαποκρίσεις. Η βιταμίνη Ε υπάρχει σε έλαια (κανόλα, ηλιέλαιο, καλαμποκέλαιο και ελαιόλαδο), σε ξηρούς καρπούς, όπως τα αμύγδαλα και στο αβοκάντο. Φολικό οξύ: Aπαιτείται για τη σύνθεση των νουκλεϊκών οξέων και των αμινοξέων. Μελέτες σε ζώα δείχνουν ότι η ανεπάρκεια φολικού οξέος σχετίζεται με αυξημένη ευαισθησία σε λοιμώξεις. To φολικό οξύ υπάρχει στο μπρόκολο, τα λαχανάκια Βρυξελλών, το σπανάκι, τον αρακά, τα ρεβίθια, τα φασόλια και στο συκώτι. Βιταμίνη Β12: Bοηθάει στη σύνθεση της αιμοσφαιρίνης που μεταφέρει οξυγόνο στα ερυθρά αιμοσφαίρια. Μια μελέτη έδειξε ότι ασθενείς με διαγνωσμένη ανεπάρκεια βιταμίνης Β12 (μεγαλοβλαστική αναιμία) έχουν μειωμένο αριθμό φυσικών φονέων, κάτι που διορθώθηκε με διατροφικά συμπληρώματα. Υπάρχει στο κρέας, τα ψάρια, το γάλα, τα αυγά και σε δημητριακά. Βιταμίνη Β6: Aπαιτείται για τη σύνθεση και το μεταβολισμό των αμινοξέων, τις κυτοκίνες και τα αντισώματα. Είναι ζωτικής σημασίας για το σχηματισμό νέων ερυθρών αιμοσφαιρίων. Μελέτες σε ζώα και ανθρώπους έχουν δείξει ότι η ανεπάρκεια βιταμίνης Β6 επηρεάζει πτυχές της προσαρμοστικής ανοσίας. Η Β6 βρίσκεται στο κοτόπουλο και σε ψάρια κρύου νερού, στα πράσινα λαχανικά και τη βρώμη.

ANOSOPOIHTIKO_x2 20/01/2021 2:48 μ.μ. Page 27

Τα μέταλλα Τα πιο φημισμένα μέταλλα για το ανοσοποιητικό σύστημα είναι ο ψευδάργυρος και το σελήνιο. Αυτά τα δύο θεωρούνται σημαντικά για την προστασία από τους ιούς -που είναι πιο φονικοί από τα βακτήρια. Υπάρχει μια διαφορά μεταξύ ιώσεων και βακτηριακών λοιμώξεων. Τα περισσότερα βακτήρια δεν εισβάλλουν στα κύτταρα, μα παραμένουν εξωκυτταρικά και προσβάσιμα στο ανοσοποιητικό, ενώ οι ιοί εισβάλλουν σε αυτά. Ψευδάργυρος: Ακόμη και μια οριακή ανεπάρκεια ψευδαργύρου, μπορεί να καταστείλει πτυχές της ανοσίας. Από την άλλη, ο πολύς ψευδάργυρος μπορεί να εμποδίσει την καλή λειτουργία του ανο-

σοποιητικού. Βρίσκεται στο κρέας, τα οστρακοειδή, τα γαλακτοκομικά και σε δημητριακά. Η απορρόφηση του μετάλλου από τις ζωικές τροφές είναι η καλύτερη. Σελήνιο: Η επαρκής πρόσληψη σεληνίου χρειάζεται για την ορθή ανοσοαπόκριση, επειδή απαιτείται για τη λειτουργία διαφόρων ενζύμων, γνωστά ως σεληνοπρωτεΐνες. Η ανεπάρκεια σεληνίου βλάπτει πτυχές της έμφυτης και προσαρμοστικής ανοσίας. Βρίσκεται στα βραζιλιάνικα φιστίκια, τα ψάρια, το κρέας και τα αυγά. Σίδηρος: Και η έλλειψη και η περίσσεια σιδήρου ίσως έχουν δυσμενείς επιπτώσεις σε πολλές λειτουργίες. Υπάρχει μια περίπλοκη

αλληλεπίδραση μεταξύ του σιδήρου και της ανοσολογικής λειτουργίας. Μια καναδική μελέτη έδειξε ότι ο αριθμός των λεμφοκυττάρων ήταν χαμηλότερος κατά 50- 60% σε ηλικιωμένες γυναίκες με έλλειψη σιδήρου. Η καλύτερη πηγή σιδήρου είναι το κόκκινο κρέας. Χαλκός: Το μέταλλο αυτό υποστηρίζει τη λειτουργία των ουδετερόφιλων, των μονοκυττάρων, των μακροφάγων και των φυσικών φονέων. Η έλλειψη χαλκού στα ζώα βλάπτει κάποιες ανοσοποιητικές λειτουργίες και αυξάνει την ευαισθησία στα βακτήρια και στα παράσιτα. Ο χαλκός βρίσκεται στα εντόσθια, τα θαλασσινά, τους ξηρούς καρπούς, τα όσπρια και τη σοκολάτα.

Απαραίτητες και οι φυτικές ίνες Τα τελευταία χρόνια οι έρευνες έχουν δείξει ότι τα βακτήρια του εντέρου παίζουν ρόλο στη ρύθμιση του ανοσοποιητικού. Για παράδειγμα, μια κακή σύνθεση του εντερικού μικροβιώματος σχετίζεται με διάφορες παθήσεις, συμπεριλαμβανομένων των μολυσματικών νόσων, όπως είναι η COVID-19. Πριν από δύο δεκαετίες, οι επιστήμονες δεν ήξεραν πολλά πράγματα για τα μικρόβια που ζουν στο έντερό μας, αλλά τώρα έχουν ανακαλύψει μερικούς από τους κρυφούς ρόλους τους. Τα περισσότερα λευκά αιμοσφαίρια του σώματος, γύρω στο 70%, βρίσκονται στο παχύ έντερο και φαίνεται πως είναι αλληλένδετα με τα μικρόβια που κατοικούν εκεί. Οι πρώτες ενδείξεις για τη σχέση μικροβιώματος και ανοσοποιητικού βασίστηκαν στην «επιδημία» των αυτοάνοσων νοσημάτων και των αλλεργιών. Αυτές οι παθήσεις έχουν γίνει πιο κοινές σε όλο τον κόσμο, ενώ η συχνότητα του άσθματος αυξήθηκε τουλάχιστον 10 φορές στον δυτικό κόσμο τα τελευταία 60 χρόνια. Από τη δεκαετία του 1950, τα ποσοστά του διαβήτη τύπου 1, της πολλαπλής σκλήρυνσης και της νόσου του Crohn αυξήθηκαν τουλάχιστον 300% και φαίνεται ότι σε καθεμία από αυτές τις παθήσεις υποκρύπτεται η διαταραχή της ισορροπίας του μικροβιώματος. Υπάρχουν έως και πέντε διαφορετικοί τύποι μικροοργανισμών που βρίσκονται στο έντερό μας: βακτήρια, ζύμες, παράσιτα, ιοί και αρχαία. Είναι αόρατα αλλά είναι ζωντανά και έχουν διαφορετικές «προσωπικότητες». Το μικρόβια ζουν τρώγοντας μέρος της τροφής που φτάνει στο έντερο, αλλά δεν τρώνε όλα τα είδη το ίδιο φαγητό. Ανάλογα με το τι τρώμε, μια ομάδα μπορεί να δυναμώνει

και μια άλλη να εξασθενεί. Με λίγα λόγια, επηρεάζουμε, με την τροφή μας, τις ισορροπίες που επικρατούν στο έντερό μας. Ο κύκλος ζωής των μικροβίων είναι τόσο γρήγορος που οι επιλογές του φαγητού μας μέσα σε μια ημέρα μπορούν να αλλάξουν την εξέλιξη 50 γενεών μικροβίων. Οταν επιλέγουμε τροφές που περιέχουν φυτικές ίνες, τα υγιή βακτήρια (προβιοτικά) διατηρούνται σε φόρμα και μειώνουν τη φλεγμονή, βελτιώνοντας τον μεταβολισμό μας, την ανοσολογική λειτουργία, την ορμονική ισορροπία και την ψυχολογική μας διάθεση. Εάν ενοχληθούν επειδή δεν βρίσκουν τροφή, αυτό θα διαταράξει τις ισορροπίες και κατά συνέπεια το ανοσοποιητικό. Το μυστικό όπλο της τροφής μας είναι οι φυτικές ίνες και κυρίως οι διαλυτές (βρώμη, όσπρια, εσπεριδοειδή, ξηροί καρποί). Μέσω αυτών, ρυθμίζεται η φλεγμονώδης αντίδραση του σώματός. Ενας βασικός τρόπος που το μικροβίωμα επηρεάζει το ανοσοποιητικό είναι μέσω της παραγωγής λιπαρών οξέων βραχείας αλυσίδας. Αυτά τα λιπαρά είναι οι κύριοι μεταβολίτες που παράγονται στο παχύ έντερο από τη βακτηριακή ζύμωση των φυτικών ινών και του ανθεκτικού αμύλου. Εικάζεται ότι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση των νευρο-ανοσοενδοκρινών αλλά οι μηχανισμοί παραμένουν ασαφείς. Μελέτη του Πανεπιστημίου Keio, στο Τόκιο της Ιαπωνίας, συμπέρανε πως απαιτείται περαιτέρω έρευνα για να κατανοήσουμε τους ακριβείς μηχανισμούς με τους οποίους τα λιπαρά οξέα βραχείας αλυσίδας ρυθμίζουν την εντερική λοίμωξη, επηρεάζουν τη δραστηριότητα των ανοσοκυττάρων και προστατεύουν από τον αποικισμό των εντερικών παθογόνων.

| περί υγείας | 27

MOYROYNELAIO_L 21/01/2021 11:21 π.μ. Page 28

Μουρουνέλαιο Ασπίδα προστασίας Το μουρουνέλαιο εξαιτίας του μοναδικού συνδυασμού θρεπτικών συστατικών που περιέχει, συμβάλλει εξαιρετικά στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού.

εν υπάρχει τίποτα πιο σημαντικό αυτή τη χρονική περίοδο της πανδημίας από την ισχυρή θωράκιση του ανοσοποιητικού συστήματος. Εχω κατ΄ επανάληψη επισημάνει ότι η διαμόρφωση των λειτουργιών του ανοσοποιητικού παρουσιάζει κατ’ εξοχήν διατροφοεξαρτώμενο χαρακτήρα. Με βάση αυτήν τη παραδοχή, ειδικά διατροφικά συστατικά έχουν κομβικό ρόλο στην ρύθμιση της έκφρασης των απαντήσεων του ανοσοποιητικού. Τα χαμηλά επίπεδα της βιταμίνης D έχουν συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο αναπνευστικών παθήσεων, περιλαμβανομένης της φυματίωσης, του άσθματος και της χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας, καθώς και των ιογενών και βακτηριακών αναπνευστικών λοιμώξεων. Μια πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση και μεταανάλυση που δημοσιεύθηκε σε ένα από τα

εγκυρότερα περιοδικά στον κόσμο, στο BMJ, (British Medical Journal) και περιλάμβανε 11.321 άτομα από 14 χώρες έδειξε ότι η λήψη βιταμίνης D μείωσε τον κίνδυνο οξείας αναπνευστικής λοίμωξης (ARI) κατά τουλάχιστον 12%. Ταυτόχρονα, υπάρχουν και άλλα θρεπτικά συστατικά που ρυθμίζουν την ισορροπία του ανοσοποιητικού, όπως είναι η «αντιοξειδωτική» βιταμίνη Ε, η οποία εξουδετερώνει την καταστροφική δράση των ελευθέρων ριζών. Επιπλέον, τα ω-3 λιπαρά (EPA και DHA) δημιουργούν μία σημαντική αντιφλεγμονώδη ασπίδα στον οργανισμό. Για την κάλυψη όλων παραπάνω κομβικών συστατικών την απάντηση προσφέρει τεκμηριωμένα το μουρουνέλαιο, το οποίο ήδη από τη δεκαετία του 1960 είναι γνωστό για τις ανοσοπροστατευτικές του ιδιότητες. Περιλαμβάνει τον ιδιαίτερο συνδυασμό βιταμίνης D με τα ω-3 λιπαρά και μάλιστα σε απόλυτα βιοδιαθέσιμη μορφή. Επίσης, παρούσες σε αυτό είναι οι βιταμίνες Ε και Α. Λάβετε υπόψιν ότι έχει ιδιαίτερη σημασία το μουρουνέλαιο που αγοράζετε να είναι υψηλής ποιότητας. Ευτυχώς υπάρχει στη χώρα μας μουρουνέλαιο εξαιρετικής ποιότητας, παρασκευασμένο μέσα σε 24 ώρες από την αλίευση της μουρούνας και με προδιαγραφές καθαρότητας κατά πολύ αυστηρότερες από εκείνες (ήδη αυστηρές) που έχει θεσπίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση.u

Γράφει ο Dr. Δημήτρης Γρηγοράκης, Κλινικός Διαιτολόγος - Διατροφολόγος MSc, PhD, Διδάκτωρ Χαροκοπείου Πανεπιστημίου.

28 | περί υγείας |

GALA_R 20/01/2021 2:50 μ.μ. Page 29

Είναι το άπαχο γάλα καλύτερο από το πλήρες; Οι μελέτες της τελευταίας δεκαετίας δεν μπόρεσαν να δείξουν ότι η κατανάλωση κορεσμένου λίπους συνδέεται με καρδιακές παθήσεις. Του Θάνου Ξυδόπουλου

ο γάλα είναι μια από τις πιο θρεπτικές τροφές αλλά για δεκαετίες, οι διατροφικές οδηγίες συνιστούσαν μόνο γαλακτοκομικά χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά για τις ηλικίες άνω των 2 ετών. Τα τελευταία χρόνια, η σύσταση αυτή έχει αμφισβητηθεί. Η περιεκτικότητα σε λίπος μετράται ως ποσοστό επί του συνολικού βάρους και ανάλογα με την ποικιλία του γάλακτος έχει ως εξής: u Πλήρες γάλα: 3,25% λιπαρά. u Γάλα χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά: 1-5% λιπαρά. u Γάλα με μηδέν λιπαρά: Λιγότερο από 0,5% λιπαρά. Οι διατροφικές οδηγίες για αποφυγή της κατανάλωσης πολλών λιπαρών βασίζονταν στο ότι, πρώτον, το λίπος έχει περισσότερες θερμίδες από τους υδατάνθρακες και τις πρωτεΐνες και, δεύτερον, τα λιπαρά του γάλακτος είναι σε μεγάλο βαθμό κορεσμένα, κάτι που ανεβάζει τη χοληστερόλη του αίματος. Ενα ποτήρι (237 ml) με πλήρες γάλα περιέχει 4,6 γρ. κορεσμένο λίπος, το οποίο αντιστοιχεί περίπου στο 20% του συνιστώμενου ημερήσιου ορίου. Μέχρι σήμερα, η επίσημη σύσταση είναι να μην ξεπερνιούνται τα 20 γρ. κορεσμένου λίπους την ημέρα σε μια διατροφή των 2.000 θερμίδων. Αρα τα 4,6 γρ. κορεσμένο λίπος που έχει ένα

Τα θρεπτικά συστατικά Οι θερμίδες και τα άλλα θρεπτικά συστατικά για τις διάφορες ποικιλίες γάλακτος σε μια ποσότητα 237 ml (ένα ποτήρι γάλα). Το ελαφρύ γάλα έχει υπολογιστεί με 1% λιπαρά. 1 ποτήρι γάλα (237 ml) Θερμίδες Υδατάνθρακες Πρωτεΐνες Λίπη Κορεσμένα λίπη Ωμέγα-3 Ασβέστιο

“

Aλιπο 83 12,5 γρ. 8,3 γρ. 0,2 γρ. 0,1 γρ. 2,5 mg 306 mg

ποτήρι πλήρες γάλα θεωρείται πολύ. Παλιότερα, η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία συνιστούσε να μην ξεπερνά η πρόσληψη του λίπους το 30% των συνολικών θερμίδων και το κορεσμένο λίπος να μην ξεπερνά το 10%. Στη συνέχεια, έκανε τη σύσταση πιο αυστηρή και τώρα συνιστά να μην ξεπερνά το κορεσμένο λίπος το 5% για όσους έχουν καρδιακά προβλήματα και το 6-7% για όσους είναι υγιείς. Η αλήθεια όμως είναι πως η ιδέα ότι το πλήρες γάλα είναι κακό για την καρδιά, στηριζόταν στη γενική αντίληψη της χοληστερόλης χωρίς να

Oσο περισσότερο λίπος έχει το γάλα, τόσο υψηλότερη είναι η περιεκτικότητά του σε ωμέγα-3

Ελαφρύ 102 12,7 γρ. 8,2 γρ. 2,4 γρ. 1,5 γρ. 9,8 mg 290 mg

Πλήρες 146 12,8 γρ. 7,9 γρ. 7,9 γρ. 4,6 γρ. 183 mg 276 mg

υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία. Τελευταίες μελέτες έδειξαν ότι το άπαχο γάλα μπορεί τελικά να μην είναι η καλύτερη επιλογή. Μία σημαντική διαφορά μεταξύ των ποικιλιών γάλακτος είναι η περιεκτικότητά τους σε ωμέγα-3 λιπαρά, τα οποία έχουν συνδεθεί με πολλά οφέλη για την υγεία. Οσο περισσότερο λίπος έχει το γάλα, τόσο υψηλότερη είναι η περιεκτικότητά του σε ωμέγα-3. Η βιταμίνη D είναι ένα άλλο θρεπτικό συστατικό που μπορεί να διαφέρει ανάλογα με τα λιπαρά. Πρόκειται για μια λιποδιαλυτή βιταμίνη, οπότε στο γάλα υπάρχει μόνο όταν υπάρχει λίπος. Οταν αφαιρείται το λίπος, αφαιρείται και η βιταμίνη D, αλλά οι περισσότεροι παραγωγοί προσθέτουν στη συνέχεια τη βιταμίνη D.

Η αμφισβήτηση Τα τελευταία χρόνια, η σύσταση αποφυγής του πλήρους γάλακτος αμφισβητήθηκε, διότι πολλές μελέτες δεν μπόρεσαν να δείξουν ότι η κατανάλωση κορεσμένου λίπους συνδέεται πράγματι με τις καρδιακές παθήσεις. Μια ανασκόπηση 21 μελετών, το 2010, κατέληξε στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις ότι το κορεσμένο λίπος αυξάνει τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων. Στη συνέχεια, οι μελέτες αποσύνδεσαν το πλήρες γάλα από τις καρδιακές προσβολές. Το κορεσμένο λίπος αυξάνει την LDL χοληστερόλη (λιποπρωτεΐνη χαμηλής πυκνότητας), αλλά υπάρχουν πολλά μεγέθη τέτοιων σωματιδίων. Τα στοιχεία δείχνουν ότι το κορεσμένο λίπος κάνει τα σωματίδια της LDL, από μικρά και πυκνά, πιο μεγάλα και λιγότερο επιβλαβή. Από την άλλη μεριά, η ζάχαρη, που για πολλά χρόνια θεωρούνταν αθώα για τις καρδιακές προσβολές, κάνει ακριβώς το αντίθετο. Aλλες έρευνες έδειξαν ότι το πλήρες γάλα συνδέεται με οφέλη για την υγεία. Μια μελέτη σε πάνω από 1.800 άτομα βρήκε ότι όσα άτομα είχαν την υψηλότερη πρόσληψη πλήρων γαλακτοκομικών είχαν 59% χαμηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης μεταβολικού συνδρόμου σε σχέση με τα άτομα που είχαν τη χαμηλότερη πρόσληψη. Σε μια μελέτη, αυτοί με την υψηλότερη κατανάλωση λιπαρών οξέων που προέρχονταν από γαλακτοκομικά είχαν 44% χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη. u

| περί υγείας | 29

“

KILA EORTWN_L 20/01/2021 2:51 μ.μ. Page 30

Πώς θα χάσουμε τα κιλά των εορτών Τέσσερις συμβουλές που θα σας βοηθήσουν να αδυνατίσετε με ασφαλή τρόπο.

φυτικές ίνες περιέχονται στα περισσότερα φρούτα και λαχανικά, όπως το μήλο, το πορτοκάλι, το γκρέιπφρουτ, τα αχλάδια, τα μήλα, τις φράουλες, το μπρόκολο, τα λαχανάκια Βρυξελλών και τα καρότα. Mπορούμε να αυξήσουμε τα φρούτα και τα λαχανικά στην καθημερινότητά μας, προσθέτοντάς τα ως συνοδευτικά του γεύματός μας, χρησιμοποιώντας τα κατά την παρασκευή του γεύματός μας ή έχοντας τα ως σνακ.

ι γιορτές αποτελούν αναμφίβολα μια περίοδο όπου αφήνουμε για λίγο στην άκρη τους διατροφικούς μας περιορισμούς, με αποτέλεσμα να παίρνουμε βάρος. Eτσι, όταν τελειώνει αυτή η υπέροχη περίοδος του χρόνου και με το νέο έτος να συμβολίζει την αφορμή για νέα ξεκινήματα, πολλοί από εμάς αποφασίζουμε να χάσουμε βάρος κάνοντας δίαιτα. Τι μπορούμε όμως να κάνουμε για να χάσουμε τα κιλά των εορτών με ασφαλή και υγιή τρόπο;

Εντάσσουμε το πρωινό Το πρωινό αποτελεί τον ισχυρότερο σύμμαχό μας στην απώλεια βάρους. Πολυάριθμες μελέτες έχουν αναδείξει τον θετικό του ρόλο στη μείωση του βάρους, καθώς όταν παραλείπουμε το πρωινό, έχουμε εντονότερο αίσθημα πείνας και μικρότερο έλεγχο στην ποσότητα και την ποιότητα του φαγητού που θα καταναλώσουμε μέσα στην ημέρα. Σημαντικό, ωστόσο. είναι να προσέχουμε τι τρώμε στο πρωινό. Αν αρκεστούμε σε ένα κομμάτι κέικ ή ένα σουσαμένιο κουλούρι, θα έχουμε τα αντίθετα αποτελέσματα, δηλαδή εντονότερη πείνα μέσα στην ημέρα. Με ένα πλήρες όμως πρωινό, έχουμε έντονο αίσθημα κορεσμού και μειώνεται η επιθυμία μας για τσιμπολόγημα γλυκών και αλμυρών σνακ. Ενα σωστά δομημένο και πλήρες πρωινό περιλαμβάνει τρόφιμα από την ομάδα των δημητριακών, με προτίμηση στα ολικής άλεσης (όπως ψωμί ολικής άλεσης, νιφάδες βρώμης), πρωτεϊνούχα τρόφιμα (γαλακτοκομικά χαμηλά σε λιπαρά, αυγά, χαμηλών λιπαρών τυρί), φρούτα ή λαχανικά και καλά λιπαρά (όπως είναι οι

Προγραμματίζουμε τα γεύματά μας ξηροί καρποί, το αβοκάντο και το ταχίνι). Ας δούμε ενδεικτικά κάποιες ιδέες για πρωινό: 3 Γάλα ή γιαούρτι ημιάπαχο με νιφάδες βρώμης, κομματάκια μπανάνας και τριμμένα καρύδια 3 Γάλα ημιάπαχο και ψωμί ολικής άλεσης με ταχίνι και κομματάκια μπανάνας 3 Ψωμί ολικής άλεσης με αβοκάντο, αυγό βραστό και τυρί χαμηλών λιπαρών και φρούτο 3 Τοστ ολικής άλεσης με αβοκάντο, μαρούλι, τυρί χαμηλών λιπαρών και γαλοπούλα

Αυξάνουμε τα φρούτα και τα λαχανικά Τα φρούτα και τα λαχανικά αποτελούν σημαντικές πηγές διαλυτών φυτικών ινών, οι οποίες συμβάλλουν στην απώλεια βάρους. Οι διαλυτές φυτικές ίνες προσροφούν νερό και αποκτούν τη μορφή gel στο πεπτικό σύστημα, καθυστερώντας την πέψη και απορρόφηση θρεπτικών συστατικών, με αποτέλεσμα να μας προκαλούν γρ ήγ ορ α αίσθημα κορεσμού και να μας κ ρ α το ύ ν πολλή ώρα χορτάτους. Οι διαλυτές

Οι γρήγοροι ρυθμοί της καθημερινότητας και η έλλειψη οργάνωσης αποτελούν τα σημαντικότερα εμπόδια στην προσπάθεια να χάσουμε βάρος, καθώς καταφεύγουμε σε λύσεις της τελευταίας στιγμής, όπως το να φάμε κάτι απέξω. Αντίθετα, ο σχεδιασμός και ο προγραμματισμός των γευμάτων της εβδομάδας μάς προσφέρει καλύτερο έλεγχο των διατροφικών μας επιλογών. Επίσης, η οργάνωση των χώρων στους οποίους περνάμε το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, μας βοηθάει ώστε να έχουμε πάντα διαθέσιμες επιλογές. Επιπλέον, ο προγραμματισμός των ωρών των γευμάτων μάς βοηθάει στο να καθιερώσουμε μία ρουτίνα στη διατροφή. Είναι σημαντικό να ακολουθούμε τον κανόνα των 5 γευμάτων καθημερινά, όπου ανά 3 με 4 ώρες από τη στιγμή που ξυπνήσουμε θα πρέπει να φροντίζουμε για την πρόσληψη τροφής.

Αποφεύγουμε τις δίαιτες express H αύξηση βάρους κατά τη διάρκεια των εορτών συχνά μας δημιουργεί απογοήτευση και ενοχές, με αποτέλεσμα να «τιμωρούμε» τον εαυτό μας, εφαρμόζοντας άκρως στερητικές δίαιτες «αποτοξίνωσης». Αυτές οι δίαιτες όμως φέρνουν τα αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα. Eπιβραδύνουν το μεταβολισμό μας και οδηγούν σε μείωση της μυϊκής μάζας και αυξημένο αίσθημα πείνας τις επόμενες ημέρες. Επίσης, αποκλείοντας από τη διατροφή μας ομάδες τροφίμων, στερούμε από τον οργανισμό μας την απαραίτητη ποσότητα υδατανθράκων, λιπαρών, βιταμινών, μετάλλων και φυτικών ινών, προκαλώντας συμπτώματα όπως πονοκεφάλους, αδυναμία, εκνευρισμό, κόπωση και δυσκοιλιότητα. Είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε ότι η απώλεια βάρους προέρχεται από τη βελτίωση των διατροφικών μας συνηθειών και όχι από ανορθόδοξες δίαιτες που είναι συχνά επιζήμιες για την υγεία μας. u

Γράφει η Δρ. Αννα Πετρίδου Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, απόφοιτος Χαροκοπείου Πανεπιστημίου.

30 | περί υγείας |

FYSIKH DRASTHRIOTHTA_R 20/01/2021 2:51 μ.μ. Page 31

Μείνετε ενεργοί! Σε όποιο ηλικιακό γκρουπ και να ανήκετε η σωματική άσκηση είναι απαραίτητη!

σωματική αδράνεια αποτελεί ένα μεγάλο πρόβλημα δημόσιας υγείας. Αποτελεί έναν από τους κύριους παράγοντες κινδύνου για τα μη μεταδοτικά νοσήματα (καρκίνο, καρδιαγγειακά νοσήματα, διαβήτη) και τη θνησιμότητα από αυτά. Τα άτομα που είναι ανεπαρκώς δραστήρια έχουν αυξημένο κίνδυνο θανάτου κατά 20% - 30% σε σύγκριση με άτομα που είναι επαρκώς δραστήρια. Οι πιο πρόσφατες παγκόσμιες εκτιμήσεις δείχνουν ότι ένας στους τέσσερις (27,5%) ενήλικες και πάνω από τα τρία τέταρτα (81%) των εφήβων δεν πληροί τις συστάσεις για αερόβια άσκηση. Το πρόβλημα μεγεθύνεται κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, καθώς τα lockdowns και η φυσική αποστασιοποίηση έχουν θέσει πρόσθετα εμπόδια στη σωματική δραστηριότητα. Πρόσφατα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανταποκρινόμενος στην πρόκληση, εξέδωσε νέες κατευθυντήριες γραμμές για τη σωματική δραστηριότητα και την καθιστική συμπεριφορά, που παρέχουν συστάσεις σχετικά με την ποσότητα και τους τύπους σωματικής δραστηριότητας για διάφορες ηλικιακές ομάδες, για εγκύους και λεχώνες και για άτομα που ζουν με χρόνιες παθήσεις ή αναπηρίες. Οι οδηγίες αυτές ήρθαν ως συνέχεια του νέου Παγκόσμιου Σχεδίου Δράσης για τη Σωματική Δραστηριότητα (GAPPA) 2018-2030 που ενέκρινε η Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας (WHA) το 2018 και που θέτει ως στόχο τη μείωση των παγκόσμιων επιπέδων σωματικής αδράνειας σε ενήλικες και εφήβους κατά 15% έως το 2030. Περιλαμβάνουν δεδομένα για τα πρόσθετα οφέλη για την υγεία, όπως βελτιωμένη γνωστική υγεία, καλύτερη σχετιζόμενη με την υγεία ποιότητα ζωής, βελτιωμένη ψυχική υγεία (μειωμένα συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης) και ύπνο, πέρα από τα οφέλη που συμπεριλαμβάνονταν στις παλιότερες οδηγίες του ΠΟΥ από το 2010 - και σε σχέση με τον καρκίνο και για σειρά εντοπίσεων (μαστό, ενδομήτριο, γαστρεντερικό σωλήνα, ουροποιητικό, κ.λπ.), την καρδιομεταβολική υγεία (αρτηριακή πίεση, δυσλιπιδαιμία, αντίσταση στην ινσουλίνη, διαβήτης), μυοσκελετική και λειτουργική υγεία. Με αυξανόμενα δεδομένα σχετικά με τα οφέλη

για την υγεία της μέτριας έντασης φυσικής δραστηριότητας, όπως το περπάτημα, οι οδηγίες εξελίχθηκαν για να γίνουν περισσότερο προσανατολισμένες στη δημόσια υγεία, με το ενδιαφέρον να μετατοπίζεται από την άσκηση, η οποία είναι προγραμματισμένη και δομημένη, στη σωματική δραστηριότητα, η οποία μπορεί να είναι μέρος της καθημερινής ζωής, από την προπόνηση στον ενεργό τρόπο ζωής. Η ανάδειξη της γραμμικής συσχέτισης μεταξύ φυσικής δραστηριότητας και αποτελεσμάτων υγείας, της αξίας οποιασδήποτε διάρκειας σωματικής δραστηριότητας και των οφελών από την ήπιας έντασης σωματική δραστηριότητα που αντικαθιστά τον καθιστικό χρόνο, οδήγησαν τις οδηγίες να δώσουν έμφαση στη φυσική δραστηριότητα οποιασδήποτε έντασης και διάρκειας. Σε όλους τους ενήλικες συστήνονται 150300 λεπτά μέτριας έντασης ή 75-150 λεπτά έντονης αερόβιας σωματικής δραστηριότητας ή κάποιος ισοδύναμος συνδυασμός τους, στη διάρκεια μιας εβδομάδας. Επιπρόσθετα οφέλη για την υγεία έχουν όσοι έχουν ακόμα μεγαλύτερη φυσική δραστηριότητα. Επίσης, στους ενήλικες συστήνονται δραστηριότητες μυϊκής ενδυνάμωσης σε μέτρια ή μεγαλύτερη ένταση που εμπλέκουν όλες τις μεγάλες μυϊκές ομάδες, σε 2 ή περισσότερες ημέρες την εβδομάδα. Γίνεται ξεκάθαρο πως το να έχει κάποιος έστω και λίγη σωματική δραστηριότητα είναι καλύτερο από το να μην έχει καμία. Ακόμα και οι ενήλικες που δεν πετυχαίνουν τους στόχους των συστάσεων, έστω και με κάποια σωματική άσκηση θα αποκομίσουν οφέλη για την υγεία τους.

Πρέπει να ξεκινούν με μικρές ποσότητες σωματικής δραστηριότητας και σταδιακά να αυξάνουν τη συχνότητα, την ένταση και διάρκεια με την πάροδο του χρόνου. Πρέπει να περιορίσουν τον χρόνο καθιστικής ζωής. Αντικατάστασή της με φυσική δραστηριότητα οποιασδήποτε έντασης (ακόμα και ήπιας έντασης) ωφελεί την υγεία. Ειδικά οι ηλικιωμένοι στην εβδομαδιαία φυσική τους δραστηριότητα, πρέπει να συμπεριλάβουν ποικιλία σύνθετων δραστηριοτήτων που να δίνουν έμφαση στη λειτουργική ισορροπία και στην ενδυνάμωση σε μέτρια ή μεγαλύτερη ένταση, σε τρεις ή περισσότερες ημέρες την εβδομάδα, για την ενίσχυση της λειτουργικής ικανότητας και για την αποφυγή πτώσεων. Οι ηλικιωμένοι θα πρέπει να είναι τόσο δραστήριοι σωματικά, όσο επιτρέπει η λειτουργική τους ικανότητα και να προσαρμόζουν το επίπεδο προσπάθειάς τους ανάλογα με το επίπεδο φυσικής τους κατάστασης. Στα παιδιά και τους έφηβους συστήνονται σε καθημερινή βάση τουλάχιστον 60 λεπτά κατά μέσο όρο μέτριας προς έντονης έντασης, κυρίως αερόβιας, φυσικής δραστηριότητας. Εμφαση δίνεται στον περιορισμό του χρόνου που παραμένουν καθισμένοι, ιδιαίτερα του χρόνου ψυχαγωγίας μπροστά σε οθόνη. Η μείωση της σωματικής αδράνειας είναι μια τεράστια κοινωνική πρόκληση. Οι κατευθυντήριες οδηγίες είναι ένας σημαντικός τρόπος για να έλθουν τα συμπεράσματα της επιστημονικής έρευνας στους τελικούς χρήστες, όπως οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, οι επαγγελματίες υγείας και το κοινό. Η αναθεώρηση των οδηγιών φυσικής δραστηριότητας πρέπει να επηρεάσουν τον καθορισμό προτεραιοτήτων, τη λήψη αποφάσεων και την ευαισθητοποίηση και συμπεριφορά της κοινότητας. Η διαρκής δέσμευση και οι επενδύσεις, η αποτελεσματική επικοινωνία και διάδοσή τους, καθώς και ο διατομεακός συντονισμός και η συνεργασία, με εμπλοκή τομέων εκτός της υγείας, όπως ο πολεοδομικός σχεδιασμός, οι μεταφορές και η αρχιτεκτονική, είναι καθοριστικής σημασίας για την ενεργοποίηση των πληθυσμών. u

Γράφει o Ευάγγελος Φραγκούλης Γενικός Ιατρός, Αναπληρωτής Αρχίατρος του ΕΔΟΕΑΠ.

| περί υγείας | 31

GLYKANTIKA_x2 20/01/2021 2:52 μ.μ. Page 32

Αδυνατίζουν ή όχι τα τεχνητά γλυκαντικά; Η αντιπαράθεση για την επίδραση των τεχνητών γλυκαντικών στην υγεία και το σωματικό βάρος μαίνεται εδώ και δεκαετίες. Της Αφροδίτης Ντάικου

α τεχνητά γλυκαντικά εφευρέθηκαν για να αντικαταστήσουν τη ζάχαρη. Υπόσχονται να ικανοποιήσουν την ανάγκη μας για γλυκιά γεύση, χωρίς να μας παχαίνουν. Χρησιμοποιούνται σε πολλά προϊόντα, όπως είναι τα αναψυκτικά, τα γιαούρτια και τα αρτοποιήματα, προσφέροντας γλυκύτητα χωρίς θερμίδες. Υποτίθεται ότι οι σχεδόν μηδενικές τους θερμίδες είναι μια απάντηση στην επιδημία της παχυσαρκίας, αλλά είναι πράγματι έτσι; Η κατανάλωση ποτών διαίτης αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια και αυτό βοήθησε στη μείωση των πρόσθετων σακχάρων -της ζάχαρης που προστίθεται στις τροφές. Η American Heart Association (AHA) συνιστά το πολύ 6 κουταλάκια του γλυκού ζάχαρη την ημέρα για τις γυναίΕίναι ασφαλή; κες και το πολύ Παρά την εκτεταμένη χρήση, δεν είναι ακόμη σαφές, εάν η μακρο9 κουταλάκια χρόνια κατανάλωση τεχνητών γλυκαντικών μπορεί να έχει παρεγια τους άνδρες. νέργειες. Οι πρώτες ανησυχίες προκλήθηκαν από έρευνες σε ζώα Αλλά οι Αμεριστη δεκαετία του 1970, που υποδήλωναν ότι τα τεχνητά γλυκαντικανοί κατανακά θα μπορούσαν να προκαλέσουν καρκίνο. Αλλά αργότερα, οι λώνουν, κατά μελέτες στους ανθρώπους αμφισβήτησαν αυτούς τους ισχυριμέσο όρο, πάνω σμούς. Το 2016, η American Cancer Society εξέτασε τα στοιχεία από 17 κουτακαι υποστήριξε ότι δεν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις για συσχέτιση λάκια του γλυμεταξύ τεχνητών γλυκαντικών και καρκίνου στους ανθρώπους. κού πρόσθετη Τα τεχνητά γλυκαντικά θεωρούνται ασφαλή, γι’ αυτό άλλωστε ζάχαρη (περίπου είναι εγκεκριμένα, αλλά αυτό ισχύει μέχρι ενός ορίου. Το αν εί290 θερμίδες). Τo ναι πράγματι ασφαλή, εξαρτάται από τον ορισμό του ασφαμέσο ζαχαρούχο λούς. Οι μελέτες που οδήγησαν στις εγκρίσεις από τον FDA αναψυκτικό παρέαπέκλεισαν τον κίνδυνο καρκίνου για συγκεκριμένες ποσόχει 150 θερμίδες τητες, αλλά δεν ξέρουμε ποια είναι η επίδραση όταν λαμβάενώ ένα αναψυκτικό νονται για πολλά χρόνια. Ειδικά για την ασπαρτάμη έχει προδιαίτης είναι δυνατόν κληθεί μια διαμάχη για το αν προκαλεί καρκίνο ή όχι. να μην έχει ούτε μια Και δεν είναι μόνο ο καρκίνος. Το 2009, η Multiethnic Study θερμίδα. of Atherosclerosis βρήκε ότι η καθημερινή κατανάλωση Ανοιχτό ερώτημα. ποτών διαίτης συσχετίστηκε με 36% μεγαλύτερο κίνδυνο Μειώνοντας τη ζάχαρη για μεταβολικό σύνδρομο και 67% αυξημένο κίνδυνο για θα μειώσετε τον κίνδυνο διαβήτη τύπου 2. Αλλά υποτίθεται ότι στη πρόληψη αυγια διαβήτη, μεταβολικό τών των δύο παθήσεων, κατά κύριο λόγο, βοηθούν τα τεσύνδρομο, καρδιακές παχνητά γλυκαντικά.

32 | περί υγείας |

θήσεις και καρκίνο. Αλλά αν μειώσετε τη ζάχαρη, αντικαθιστώντας την με τεχνητά γλυκαντικά δεν είναι σίγουρο ότι αυτό κάνει πράγματι καλό. Επίσης, το αν η χρήση τεχνητών γλυκαντικών αποτρέπει την αύξηση του βάρους παραμένει ένα ανοιχτό ερώτημα. Διότι πίνοντας αναψυκτικά διαίτης μπορεί να θεωρήσετε ότι μπορείτε να φάτε περισσότερο π.χ. ένα επιπλέον κέικ. Η πραγματική ανησυχία είναι ότι ο εγκέφαλος μπορεί να ανταποκρίνεται στα τεχνητά γλυκαντικά με τέτοιο τρόπο που να οδηγεί στην αναπλήρωση των χαμένων θερμίδων. Σε μια καλά σχεδιασμένη μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2019 στο Journal of the American Heart Association, ερευνητές από το Boston Children’s Hospital εξέτασαν τι συνέβη όταν τα αναψυκτικά με ζάχαρη αντικαταστάθηκαν με νερό ή ποτά διαίτης. Οι 203 συμμετέχοντες, που αρχικά κατανάλωναν τουλάχιστον 1 ζαχαρούχο ποτό την ημέρα και μερικοί από αυτούς ήταν υπέρβαροι, χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες. Η πρώτη ομάδα κατανάλωνε ποτά με τεχνητά γλυκαντικά, όπως Diet Coke και το Diet Pepsi, η δεύτερη ομάδα έπινε απλό ή ανθρακούχο νερό και η τρίτη ομάδα συνέχισε την κατανάλωση των ζαχαρούχων ποτών. Οι ερευνητές παρακολούθησαν τις τρεις ομάδες, για ένα έτος και δεν βρήκαν διαφορές στη συνολική αύξηση του βάρους ή σε άλλους δείκτες μεταβολικής υγείας, όπως αλλαγές στη χοληστερόλη και τα τριγλυκερίδια. Το αποτέλεσμα ήταν απογοητευτικό και δείχνει ότι οι θερμίδες που χάνονται από τη μείωση της ζάχαρης αντικαθίστανται με κατανάλωση άλλων τροφών. Οταν όμως οι ερευνητές εξέτασαν τα άτομα που είχαν υψηλά επίπεδα κοιλιακής παχυσαρκίας, διαπιστώθηκαν θετικά αποτελέσματα. Τα άτομα που είχαν το περισσότερο κοιλιακό λίπος έναν σημαντικό παράγοντα κινδύνου για την υγεία- είχαν μικρότερη αύξηση βάρους όταν αντικατέστησαν τα ζαχαρούχα ποτά. Εκείνοι που έπιναν ποτά διαίτης κέρδισαν περίπου μισό κιλό μέσα σε ένα έτος ενώ εκείνοι που έπιναν νερό έχασαν μισό κιλό. Και αυτοί που συνέχισαν να πίνουν ζαχαρούχα ποτά κέρδισαν, κατά μέσο όρο, 4,5 κιλά. «Αυτό είναι ένα σημαντικό αποτέλεσμα», ανέφερε ο Δρ. David Ludwig, επικεφαλής της μελέτης και συν-διευθυντής του New Balance Foundation Obesity Prevention Center στο Boston Children’s Hospital. Ο Ludwig θεωρεί ότι τα άτομα που έχουν πολύ κοιλιακό λίπος μπορούν να επωφεληθούν

GLYKANTIKA_x2 20/01/2021 2:52 μ.μ. Page 33

περισσότερο από την αντικατάσταση ζαχαρούχων ποτών με ποτά διαίτης ή ακόμα καλύτερα από το σκέτο νερό, επειδή εκκρίνουν περισσότερη ινσουλίνη, μια ορμόνη που προωθεί την αποθήκευση του λίπους και εκκρίνεται όταν καταναλώνουμε ζάχαρη και άλλους υδατάνθρακες. «Κάποιος που είναι άπαχος μπορεί να μην είναι τόσο ευαίσθητος στη ζάχαρη», είπε ο Ludwig. Ωστόσο, τα τεχνητά γλυκαντικά δεν φαίνεται να είναι εξίσου καλά όσο το νερό για αδυνάτισμα, κι αυτό είναι ενδιαφέρον γιατί σημαίνει ότι με κάποιο μηχανισμό επιδρούν αρνητικά στο σώμα. Ο αντίκτυπος των τεχνητών γλυκαντικών στο σωματικό βάρος είναι αμφιλεγόμενος. Ορισμένες μελέτες παρατήρησης βρήκαν ότι τα άτομα που καταναλώνουν πολλά ποτά διαίτης έχουν περισσότερο σωματικό λίπος. Αυτό υποδηλώνει ότι τα τεχνητά γλυκαντικά μπορεί να προωθούν αντί να εμποδίζουν το πάχος, αλλά οι μελέτες παρατήρησης μπορούν να δείξουν μόνο συσχετίσεις, όχι την αιτία και το αποτέλεσμα. Η αντίστροφη αιτιότητα μπορεί να είναι η εξήγηση αυτής της συσχέτισης καθώς οι άνθρωποι που είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιούν τεχνητά γλυκαντικά είναι αυτοί που έχουν ήδη αυξημένο βάρος. Μόνο οι τυχαιοποιημένες κλινικές δοκιμές είναι αξιόπιστες και οι περισσότερες έχουν δείξει ότι τα τεχνητά γλυκαντικά προλαμβάνουν, εν μέρει, την αύξηση του βάρους. Μια κλινική δοκιμή που δημοσιεύθηκε στο New England Journal of Medicine διαπίστωσε, πως όταν τα ζαχαρούχα ποτά αντικαταστάθηκαν από ποτά διαίτης σε παιδιά, αυτά είχαν μικρότερη συσσώρευση λίπους ύστερα από 18 μήνες. Μια άλλη κλινική δοκιμή από ερευνητές του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας διαπίστωσε ότι οι υπέρβαροι και οι παχύσαρκοι ενήλικες, στους οποίους δόθηκε εντολή να αντικαταστήσουν τα ζαχαρούχα ποτά με νερό ή ολιγοθερμικά γλυκαντικά για έξι μήνες, έχασαν κατά μέσο όρο το 2-2,5% του σωματικού τους βάρους. Ωστόσο, μόνο η ομάδα που κατανάλωνε νερό έδειξε σημαντικές βελτιώσεις στα επίπεδα της γλυκόζης του αίματος. Αυτή η μελέτη δείχνει ότι τα γλυκαντικά έχουν μεταβολικές επιδράσεις και δεν είναι τόσο υγιεινά όσο το νερό. Φαίνεται, επίσης, ότι δεν είναι όλα τα γλυκαντικά ίδια. Το 2019, ερευνητές από το Purdue University δημοσίευσαν μια μελέτη που συνέκρινε τη ζάχαρη με τέσσερα γλυκαντικά χαμηλών θερμίδων σε υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα. Αυτοί που έπιναν ποτά με σουκραλόζη, ασπαρτάμη ή Reb-A (ένα παράγωγο της στέβιας), είδαν μικρή αλλαγή στο βάρος τους, ενώ αυτοί που κατανάλωναν ποτά με ζάχαρη ή σακχαρίνη (Sweet’N Low), παρουσίασαν αύξηση του σωματικού βάρους μετά από τρεις μήνες. Δεν είναι σαφές, γιατί η σακχαρίνη μπορεί να έχει αυτή την επίδραση στην αύξηση του βάρους. Ομως τα μη θρεπτικά γλυκαντικά, τα οποία μπορεί να είναι εκατοντάδες φορές πιο γλυκά από τη ζάχαρη, μπορεί να κάνουν κάτι περισσότερο από το να προσφέρουν γλυκιά γεύση. Ορισμένες μελέτες, μάλιστα, έχουν διαπιστώσει ότι μπορούν να προκαλέσουν επιβλαβείς αλλαγές στο μικροβίωμα του εντέρου.

Αυτό ίσως να προκαλεί διαταραχές στον έλεγχο του σακχάρου στο αίμα αλλά και να επηρεάζει τα επίπεδα της ινσουλίνης. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι τα γλυκαντικά μπορεί να προωθούν μια προτίμηση του χρήστη προς τα πολύ γλυκά τρόφιμα.

Μηδέν θερμίδες αλλά μεταβολικές επιδράσεις «Τα τεχνητά γλυκαντικά έχουν μηδέν θερμίδες αλλά όχι μηδενικά μεταβολικά αποτελέσματα», λέει η Marta Yanina Pepino, επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις. «Τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι είναι μεταβολικά ενεργά, και ανάλογα με το πόσο συχνά χρησιμοποιούνται, ορισμένα άτομα μπορούν να δουν διαφορετικά αποτελέσματα». Η Pepino βρήκε σε μια μελέτη της, ότι τα παχύσαρκα άτομα αύξησαν την αντίσταση στην ινσουλίνη μετά την κατανάλωση ποτών με σουκραλόζη, σε σύγκριση με το νερό. Αλλες κλινικές δοκιμές διαπίστωσαν ότι η σουκραλόζη προωθεί την αντίσταση στην ινσουλίνη και σε άτομα κανονικού βάρους. Ο Δρ. Robert Lustig, ειδικός επί της παχυσαρκίας και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, στο Σαν Φρανσίσκο, έχει δηλώσει ότι τα τεχνητά γλυκαντικά μπερδεύουν το σώμα. Οι γλυκές γεύσεις στέλνουν ένα σήμα στον εγκέφαλο και το πεπτικό σύστημα ότι υπάρχει γλυκόζη. Αλλά παρότι αυτές οι θερμίδες δεν φτάνουν ποτέ, παράγονται ορμόνες, όπως η ινσουλίνη, και με την πάροδο του χρόνου αυτό οδηγεί σε μεταβολική δυσλειτουργία. «Τα τεχνητά γλυκαντικά είναι πιθανώς καλύτερα από τη ζάχαρη αλλά όχι πολύ», λέει ο Lustig. Υπάρχει μια πιθανότητα τα τεχνητά γλυκαντικά να αλλάζουν τη γεύση, γιατί είναι πολύ πιο ισχυρά από τη ζάχαρη και το σιρόπι καλαμποκιού υψηλής φρουκτόζης. Η υπερδιέγερση των υποδοχέων σακχάρου από τη συχνή χρήση των τεχνητών γλυκαντικών μπορεί να αλλάζει τον τρόπο που ο εγκέφαλος αισθάνεται τη γεύση. Μπορεί να αρχίσετε να βρίσκετε λιγότερο γλυκά τα φρούτα ή άλλες υγιεινές τροφές ή μπορεί ακόμα να βρίσκετε τα λαχανικά δυσάρεστα. Δεν αποκλείεται τα τεχνητά γλυκαντικά να εμποδίζουν τον εγκέφαλο να συνδέει τη γλυκύτητα με την πρόσληψη θερμίδων, και ως αποτέλεσμα, να λαχταράτε περισσότερα γλυκά. Στην μελέτη San Antonio Heart Study, αυτοί που έπιναν πάνω από 21 ποτά διαίτης την εβδομάδα είχαν διπλάσιες πιθανότητες, μέσα σε 7-8 χρόνια, να γίνουν υπέρβαροι ή παχύσαρκοι, συγκριτικά με αυτούς που δεν έπιναν ποτά διαίτης. Ξέρουμε, επίσης, ότι ορισμένα γλυκά τρόφιμα είναι εθιστικά και φαίνεται πως το ίδιο ισχύει και για τα τεχνητά γλυκαντικά. Νομίζετε ότι μπορείτε να σταματήσετε τα ποτά διαίτης όποτε θέλετε; Δεν είναι σίγουρο. Σε μελέτη αρουραίων που εκτέθηκαν σε κοκαΐνη και μετά τους δόθηκε η επιλογή μεταξύ κοκαΐνης ή σακχαρίνης, τα περισσότερα ζώα επέλεξαν τη σακχαρίνη. Με άλλα λόγια, τα τεχνητά γλυκαντικά μπορεί να είναι πιο εθιστικά ακόμα και από τα ναρκωτικά. u

Τα επτά εγκεκριμένα γλυκαντικά Τα πιο δημοφιλή υποκατάστατα της ζάχαρης είναι η σουκραλόζη (γνωστή στο εμπόριο ως Splenda), η ασπαρτάμη που βρίσκεται σε χιλιάδες τρόφιμα, η στέβια, ένα φυτικό εκχύλισμα μηδενικών θερμίδων που διατίθεται ως φυσικό γλυκαντικό και η σακχαρίνη (γνωστή ως Sweet’N Low). Ο αμερικανικός FDA (Food and Drug Administration) έχει εγκρίνει τα παρακάτω επτά γλυκαντικά: n Σακχαρίνη: Είναι 700 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη και πωλείται ως Sweet’N Low, Sweet Twin και Necta Sweet. Ειδικά γι' αυτό το γλυκαντικό υπάρχει αμφισβήτηση για το εάν χρησιμεύει ως τρόπος αδυνατίσματος. n Ασπαρτάμη: Είναι 200 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη και πωλείται ως NutraSweet, Equal ή Sugar Twin. Αυτό το γλυκαντικό δεν πρέπει να καταναλώνεται από άτομα που πάσχουν από φαινυλκετονουρία, μια σπάνια πάθηση. n Ακεσουλφάμη καλίου (Ace-K): Είναι 200 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη και χρησιμοποιείται συνήθως για το ψήσιμο και το μαγείρεμα. Πωλείται ως Sunnet ή Sweet One. n Σουκραλόζη: Αυτό το δημοφιλές τεχνητό γλυκαντικό είναι 600 φορές πιο γλυκό από τη ζάχαρη και χρησιμοποιείται συνήθως στο μαγείρεμα και το ψήσιμο. Πωλείται ως Splenda. Οπως και με τη σακχαρίνη, υπάρχει αμφισβήτηση για το εάν η σουκραλόζη είναι χρήσιμη στο αδυνάτισμα. n Νεοτάμη: Είναι 1.300 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη. Πωλείται ως Newtame. n Αντβαντάμη: Είναι 20.000 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη. n Στέβια: Η γλυκύτητά της προέρχεται από μια ποικιλία ουσιών, που λέγονται γλυκοζίτες στεβιόλης. Μια από αυτές, η ρεμπαουδιοσίδη Α (Reb-A) έχει τις καλύτερες γλυκαντικές ιδιότητες και είναι περίπου 200 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη. Συνήθως όταν γίνεται αναφορά στη στέβια, εννοούνται τα προϊόντα Reb-A.

| περί υγείας | 33

DIABITHS PAXYSARKIA_L 20/01/2021 2:53 μ.μ. Page 34

Διαβήτης: Ζοφερό το μέλλον στην Ελλάδα, αν δεν ληφθούν μέτρα Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του ΕΟΠΥΥ σχεδόν από 950.000 συμπολίτες μας λαμβάνουν αντιδιαβητικά φάρμακα.

αν μεταδιδόμενο νόσημα εξαπλώνεται η παχυσαρκία παγκοσμίως και μάλιστα γοργά, αφού σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας τα ποσοστά παχυσαρκίας έχουν σήμερα τριπλασιαστεί σε σύγκριση με το 1975. Τα τελευταία 30 έτη παρατηρείται μια δραματική, παράλληλα με την παχυσαρκία, αύξηση των ποσοστών του διαβήτη τύπου 2 που απαιτεί τη χωρίς καμία καθυστέρηση ανάληψη πρωτοβουλιών της Πολιτείας για την καταπολέμηση του φαινομένου». Τα παραπάνω λόγια ανήκουν στον Επίκουρο Καθηγητή ΠαθολογίαςΔιαβήτη ΕΚΠΑ, Παναγιώτη Χαλβατσιώτη, που υπογραμμίζει ότι το πρόβλημα παίρνει εφιαλτικές διαστάσεις για το αύριο της διεθνούς κοινότητας, με τα παχύσαρκα παιδιά να αποτελούν μια βραδυφλεγή υγειονομική βόμβα. Κι αυτό, γιατί όπως λέει, τα προβλήματα υγείας θα αρχίζουν να αθροίζονται από πολύ νωρίς στη ζωή και θα εκφραστούν αργότερα με υψηλά ποσοστά νοσηρότητας και θνητότητας, κατά την κορύφωση της παραγωγικής τους ηλικίας. Το μόνο αισιόδοξο μήνυμα είναι ότι η παχυσαρκία και η σχετιζόμενη νοσηρότητα είναι αναστρέψιμες καταστάσεις.

Η παχυσαρκία σε αριθμούς «Η παχυσαρκία χαρακτηρίζεται από υπερβολική εναπόθεση λίπους στο σώμα που τροποποιεί τον σωματότυπο και επομένως είναι δυνατόν να ποσοτικοποιηθεί μέσω σωματομετρικών παραμέτρων. Ο Δείκτης Μάζας Σώματος αποτελεί τον γενικώς αποδεκτό υπολογιστικό κανόνα που παρέχει μια βασική εκτίμηση του υπέρβαρου του σώματος. Eίναι ένας μαθηματικός τύπος που εκφράζει τη σχέση του βάρους σώματος με το ύψος (kg/m2). Για τον ΠΟΥ, υπέρβαρο χαρακτηρίζεται ένα άτομο όταν ο ΔΜΣ είναι μεγαλύτερος ή ίσος του 25, ενώ παχύσαρκο όταν είναι μεγαλύτερος ή ίσος του 30, ανεξαρτήτως φύλου». Ο ορισμός της παιδικής παχυσαρκίας γίνεται με βάση τις εκατοστιαίες θέσεις ή σταθερές αποκλίσεις του ΔΜΣ, σε ειδικά διαγράμματα που φτιάχνονται, λαμβάνοντας υπόψη το βάρος, το ύψος, την ηλικία και το φύλο. Το διαγνωστικό κριτήριο του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας των παιδιών είναι όταν η σχέση βάρους/ύψους είναι μεγαλύτερη από 2 ή 3 σταθερές αποκλίσεις, αντίστοιχα, σύμφωνα με τους διεθνώς αποδεκτούς πίνακες ανάπτυξης. Η βασική αιτία ανάπτυξης της παχυσαρκίας, σύμφωνα με τον κ. Χαλβατσιώτη είναι η διαφορά του ισοζυγίου μεταξύ των προσλαμβανόμενων από τη διατροφή θερμίδων και της μειωμένης δαπάνης τους λόγω χαμηλής φυσικής δραστηριότητας. Οι κακές διατροφικές συνήθειες με την πρόσληψη

34 | περί υγείας |

Της Τάνιας Η. Μαντουβάλου

πιο πρόσφατα στοιχεία του ΕΟΠΥΥ σχεδόν υψηλών σε περιεκτικότητα θερμίδων και ο σύγ950.000 συμπολίτες μας λαμβάνουν αντιδιαβηχρονος τρόπος ζωής με τους αυτοματισμούς τικά φάρμακα, ενώ ως διαβητικοί τύπου 1 έχουν στους χώρους εργασίας και σπιτιού μάς οδηγούν δηλωθεί γύρω στους 47.000 ασφαλισμένους». στην αύξηση του σωματικού βάρους. Η παχυΕπομένως, συμπεραίνει ο κ. Χαλβατσιώτης, το σαρκία είναι υπόλογη για την ανάπτυξη μιας σειράς χρόνιων νοσημάτων, που αποτελούν και αδρό ποσοστό των διαβητικών, είναι περίπου τις πιο συχνές αιτίες θανάτου του σύγχρονου 1 στους 10, αλλά το αληθινό ποσοστό είναι κόσμου. Μία από αυτές είναι ο σακχαρώδης υψηλότερο, αν προσμετρήσουμε αυδιαβήτης. Πρόκειται για χρόνια διαταραχή τούς που ρυθμίζουν τον διαβήτη μόνο με διατροφή, του μεταβολισμού, που αλλά και ακόμη χειρόχαρακτηρίζεται από Παναγιώτης τερο αν προσθέσουμε καταστάσεις υπερΧαλβατσιώτης, και όσους δεν γνωγλυκαιμίας στο αίμα, ρίζουν ότι έχουν και οδηγεί συχνά σε Επίκουρος Καθηγητής διαβήτη. Το ποσοπρώιμο θάνατο. «Τα Παθολογίας-Διαβήτη ΕΚΠΑ: στό στην Ελλάδα, υψηλά επίπεδα σακχάΗ πρώιμη διάγνωση του όσων αγνοούν ότι ρου στον οργανισμό οδηέχουν διαβήτη, γούν σε βλάβες στην καρδιά, διαβητικού συνδρόμου και η σύμφωνα με επιτα αγγεία, τους οφθαλμούς, έγκαιρη ρύθμιση της δημιολογικές μελέτους νεφρούς και το νευρικό τες, αγγίζει το 50%. σύστημα, καθώς και σε ακρωυπεργλυκαιμίας θα αυξήσει τηριασμούς των άκρων. Πιο συτο προσδόκιμο χνός, γύρω στο 95% των περιΠρώιμη διάγνωση πτώσεων είναι ο διαβήτης τύπου 2 επιβίωσης. «Oλα αυτά όμως στον γενικό που συνδέεται αιτιολογικά με την παπληθυσμό, γιατί όταν υπολογίχυσαρκία. Ο διαβήτης τύπου 1, που παλιότερα σουμε τη συχνότητα του διαβήτη στις είχε την ονομασία «νεανικός», είναι ένα αυτοάμεγαλύτερες ηλικιακά ομάδες που είναι και υγεινοσο νόσημα που δεν συνδέεται με την παχυονομικά με πιο εύθραυστη υγεία, τα ποσοστά σαρκία, αλλά που για κάποιο άγνωστο λόγο ο εξακοντίζονται». Σύμφωνα με την Ελληνική Σταοργανισμός πυροδοτεί μηχανισμούς που κατιστική Υπηρεσία τα άτομα ηλικίας άνω των 75 ταστρέφουν τα ινσουλινοπαραγωγά του κύτταρα ετών παρουσιάζουν διαβήτη σε ποσοστό 26,5%, και επομένως υπάρχει ισόβια εξάρτηση από αλλά με ταυτόχρονη παρουσία σε ποσοστό εξωγενή χορήγηση ινσουλίνης». 50% δυσλιπιδαιμίας και υπέρτασης, που μαζί με το διαβήτη οδηγούν σε αυξημένο κίνδυνο 1 στους 2 δεν γνωρίζει ότι έχει διαβήτη θανάτου από καρδιαγγειακά αίτια. Σύμφωνα με τον κ. Χαλβατσιώτη, η υιοθέτηση των προΣτην Ελλάδα τα στατιστικά στοιχεία περιγράφουν τύπων της μεσογειακής διατροφής με την αυένα ζοφερό μέλλον, αν δεν ληφθούν άμεσα μέξημένη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, τρα, τονίζει ο καθηγητής. «Η χώρα μας έχει μαζί η συμμετοχή σε προγράμματα άσκησης για 150 με τη Μάλτα τα ευρωπαϊκά πρωτεία στην παιδική λεπτά κατανεμημένα εβδομαδιαία, η μείωση παχυσαρκία, ιδιαίτερα στα αγόρια (16,7%), ενώ του υπερβάλλοντος σωματικού βάρους και η κατατασσόμαστε και σε πολύ υψηλές θέσεις μείωση της κατανάλωσης των βιομηχανικά πακαι στους ενήλικες, αφού το 72% του γενικού ρασκευασμένων και επεξεργασμένων τροφίμων, πληθυσμού είναι υπέρβαρο και το 25% παχύθα πρέπει να αποτελέσουν αναγκαία καθημερινή σαρκο, με ελαφρά υπεροχή των γυναικών. Τα συνήθεια για μικρούς και μεγάλους. «Η πρώιμη ελληνόπουλα, όσον αφορά στην καθημερινή διάγνωση του διαβητικού συνδρόμου αλλά και κατανάλωση φρούτων και λαχανικών και στη ή έγκαιρη και αποτελεσματική ρύθμιση της συμμετοχή τους σε προγράμματα άσκησης βρίυπεργλυκαιμίας θα αυξήσει το προσδόκιμο επισκονται στις τελευταίες θέσεις, ενώ είναι στην βίωσης και θα χαρίσει ευζωία με βελτίωση της πρώτη θέση για έκθεση μπροστά σε οθόνες ποιότητας ζωής».u τηλεόρασης και υπολογιστών. Σύμφωνα με τα

YPERBARIKO OXYGONO_R 20/01/2021 2:54 μ.μ. Page 35

Πώς το υπερβαρικό οξυγόνο μπορεί να θεραπεύσει το διαβητικό πόδι

ι παθήσεις του άκρου πόδα είναι ανάμεσα στις πιο επώδυνες επιπλοκές του διαβήτη και περιλαμβάνουν ποικίλες οντότητες, όπως νευροπάθεια, αγγειοπάθεια, νευροαρθροπάθεια, έλκος, λοίμωξη κ.ά. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων έχουν προηγηθεί φαινόμενα από τη μικροαγγειοπάθεια και την τοπική υποξία (πολύ συχνά εμφανίζεται έλκος, πληγή που δεν επουλώνεται). Το τραύμα (έλκος) στο «διαβητικό πόδι» δεν εμφανίζεται αυτόματα, αλλά ξεκινά λόγω τραυματισμού που περνά απαρατήρητος από τον ασθενή, καθώς το πόδι δεν έχει την αίσθηση του πόνου λόγω της νευροπάθειας. Ξέροντας πως οι περιβάλλοντες ιστοί στο διαβητικό πόδι είναι υποξικοί, είναι επόμενο και φυσικό να βοηθιούνται σημαντικά αυτά τα προβλήματα από τη θεραπεία με υπερβαρικό οξυγόνο, κάτι που θεωρείται σήμερα δεδομένο και αποδεδειγμένο από πολλές μελέτες (επούλωση χρονίων ελκών, λιγότεροι ακρωτηριασμοί, ελάττωση ύψους ακρωτηριασμού). Επιπρόσθετα, ορισμένα αντιβιοτικά παρουσιάζουν συνέργεια με το οξυγόνο, που μόνο αυτή η θεραπεία μπορεί να προσφέρει σε υποξικές (και άρα ανθεκτικές στη λοίμωξη) περιοχές. Η σημαντική βοήθεια στην επούλωση που προσφέρει η υπερβαρική οξυγονοθεραπεία, η αποκατάσταση της μικροκυκλοφορίας, αλλά και η νεοαγγειογένεση (δημιουργία νέων μικρών αγγείων) αποτελούν σημαντικά συστατικά της επιτυχούς της δράσης.

ασθενής εισπνέει 100% οξυγόνο σε συνθήκες αυξημένης ατμοσφαιρικής πίεσης, αποσκοπώντας στη θεραπεία προβλημάτων υγείας. Το υπερβαρικό οξυγόνο χρησιμοποιείται εκτεταμένα για περισσότερες από πέντε δεκαετίες στην αντιμετώπιση ποικίλων προβλημάτων υγείας. Η ΘΥΒΟ διενεργείται σε ειδικά κατακευασμένους χώρους, που ονομάζονται υπερβαρικοί θάλαμοι (ή θάλαμοι επαναπίεσης). Οι θάλαμοι αυτοί μπορεί να είναι πολυθέσιοι ή μονοθέσιοι και εντός αυτών η πίεση αυξάνει σε επίπεδα μεγαλύτερα από εκείνα της ατμοσφαιρικής. Η εισπνοή κατά τη θεραπεία γίνεται με τη χρήση μάσκας μέσω της οποίας χορηγείται το «καθαρό» οξυγόνο στον κάθε ασθενή χωριστά και μεταφέρεται η εκπνοή εκτός του θαλάμου. Οι ασθενείς κατά τη θεραπεία είναι καθιστοί και μπορούν να διαβάζουν για τα περίπου 90 λεπτά που διαρκεί η κάθε συνεδρία. Η θεραπεία είναι εξατομικευμένη και καθορίζεται από το θεράποντα υπερβαρικό γιατρό. Για τα χρόνια πάντως προβλήματα, όπως για παράδειγμα είναι τα χρόνια έλκη και άλλες διαταραχές του «διαβητικού ποδιού» απαιτούνται από 20 συνεδρίες και άνω. Οταν ένας άνθρωπος εισπνέει 100% (καθαρό) οξυγόνο σε αυξημένη περιβαλλοντική πίεση, η περιεκτικότητα του αρτηριακού αίματος σε οξυγόνο (μερική πίεση, όπως αποκαλείται ιατρικά) αυξάνεται έως και 15 φορές. Σε αυτή τη «δόση», το οξυγόνο έχει πολλά οφέλη. Η υπεροξυγόνωση του αίματος (νορμαλοποίηση οξυγόνωσης ιστών) οδηγεί σε επούλωση ελκών, αντιμετώπιση λοιμώξεων, δημιουργία νέων μικρών αγγείων και αποκαθιστά τα χαμηλά επίπεδα οξυγόνου που συνήθως υπάρχουν σε περιοχές του σώματος που νοσούν. u

Η θεραπεία με υπερβαρικό οξυγόνο χρησιμοποιείται διεθνώς για τη θεραπεία του «διαβητικού ποδιού» με πολύ καλά αποτελέσματα.

Τι είναι η θεραπεία με υπερβαρικό οξυγόνο; Η θεραπεία με υπερβαρικό οξυγόνο (ΘΥΒΟ) είναι ιατρική (θεραπευτική) πράξη, κατά την οποία ο

Γράφει ο Βασίλειος Ν. Καλέντζος Διευθυντής Υπερβαρικής & Καταδυτικής Ιατρικής στο Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών.

Πώς βοηθά το υπερβαρικό οξυγόνο το διαβητικό πόδι Eπιταχύνει την επούλωση των τραυμάτων: Το υπερβαρικό οξυγόνο αυξάνει και προωθεί τη δημιουργία νέων αγγείων αυξάνοντας την παραγωγή ινοβλαστών, την κολλαγονογένεση και την οστεογένεση, καθώς αυξάνει τη διαθεσιμότητα του οξυγόνου σε περιοχές με κακή αιμάτωση (η διαδικασία ονομάζεται οξυγόνωση). Επίσης, ελαττώνει το οίδημα σε φλεγμονές με την αγγειοσύσπαση που προκαλεί. Συνδυασμένο με την αύξηση του διαθέσιμου οξυγόνου στους ιστούς αποτελεί ισχυρό θεραπευτικό όπλο στην επούλωση χρονίων ελκών που βλέπουμε σε αυτούς τους ασθενείς. u Παίζει σημαντικό ρόλο στην καταπολέμηση των λοιμώξεων: Αυξημένα επίπεδα οξυγόνου είναι απαραίτητα και προάγουν την εξόντωση παθογόνων μικροοργανισμών από τα λευκά αιμοσφαίρια. Το υπερβαρικό οξυγόνο είναι απευθείας βακτηριοκτόνο για τα περισσότερα αναερόβια μικρόβια, ενώ παρουσιάζει συνέργεια επαυξάνοντας την αποτελεσματικότητα ορισμένων αντιβιοτικών. Αυτό έχει οδηγήσει στη χρήση του σε λοιμώξεις ανθεκτικές ή σε περιπτώσεις που υπάρχει υπόβαθρο ανοσοκαταστολής - περιπτώσεις που εμφανίζονται συχνά στο διαβητικό ασθενή (π.χ. χρόνια οστεομυελίτιδα). u Βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος: Το υπερβαρικό οξυγόνο αποκαθιστά τις διαταραχές της μικροκυκλοφορίας και προάγει την αγγειογένεση. Σε παθήσεις, όπως το «διαβητικό πόδι» αλλά και άλλες περιπτώσεις, όπως είναι οι μετακτινικές διαταραχές (βλάβες από θεραπευτική ακτινοβολία σε φυσιολογικούς ιστούς) οδηγεί σε αναστροφή βλαβών και αποκατάσταση οξυγόνωσης που παραμένει και μετά τη λύση του προβλήματος. u Μειώνει τις βλάβες: Πλήθος άλλων μηχανισμών έχει βρεθεί με τους οποίους η υπερβαρική οξυγονοθεραπεία δρα και μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο: ελαττώνει τις βλάβες από την επαναιμάτωση, ελαττώνει την προσκόλληση λευκών στο αγγειακό ενδοθήλιο, αυξάνει τον αριθμό κυκλοφορούντων βλαστοκυττάρων, τροποποιεί την έκφραση ενζύμων που σχετίζονται με την ισχαιμία (HIF-1α, MMPs) κ.ά. u

| περί υγείας | 35

OSTEOPOROSI_L 20/01/2021 2:54 μ.μ. Page 36

Καταπολεμήστε την οστεοπόρωση Η λήψη ασβεστίου και βιταμίνης D δεν αποτρέπει την οστεοπόρωση, αν συγχρόνως δεν υπάρχει σωματική δραστηριότητα. Του Ζήση Ψάλλα

α 206 οστά του ανθρώπινου σώματος στηρίζουν τους μυς και προστατεύουν τα όργανα του σώματος, επιτρέποντας την κίνησή μας. Κάθε οστό αποτελείται από μια πρωτεϊνική ουσία, το κολλαγόνο, και μέταλλα, όπως το ασβέστιο και ο φώσφορος. Αυτό το πλέγμα μαλακών και σκληρών στοιχείων κάνει τα οστά να υποστηρίζουν το βάρος και την κίνηση του σώματος. Επίσης, κατασκευάζουν κύτταρα αίματος και αποτελούν μια αποθήκευση ασβεστίου και φωσφόρου, ανόργανων συστατικών που απελευθερώνονται από τα οστά όταν χρειάζεται. Δεδομένων των πολλών λειτουργιών των οστών, η ανάπτυξή τους είναι μια περίπλοκη διαδικασία. Καθόλη τη διάρκεια της ζωής μας, το παλιό και φθαρμένο οστό διασπάται από κύτταρα που ονομάζονται οστεοκλάστες και στη συνέχεια ξαναχτίζεται από κύτταρα που ονομάζονται οστεοβλάστες. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται οστική αναδιαμόρφωση. Στην παιδική ηλικία, ξεκινά η διαδικασία σκλήρυνσης του χόνδρου με τον οποίο γεννιόμαστε. Στη συνέχεια και μέχρι την εφηβεία αποκτούμε περισσότερη οστική μάζα, μέσω της αναδιαμόρφωσης. Πρόκειται για την ταυτόχρονη ανάπτυξη νέου οστού σε ένα σημείο του και την καταστροφή του παλαιού οστού σε άλλη τοποθεσία, εντός του ίδιου οστού. Η ποσότητα του νέου οστού που αναπτύσσεται υπερβαίνει την ποσότητα του παλαιού οστού που διασπάται. Ετσι επιτυγχάνεται η μέγιστη οστική μάζα, συνήθως γύρω στα 30 μας. Οταν είμαστε παιδιά, οι οστεοβλάστες πρέπει να λειτουργούν γρήγορα για να μεγαλώσει ο σκελετός. Μέχρι τα 18, τα οστά σταματούν να μεγαλώνουν σε μήκος, αλλά ο οστικός ιστός συνεχίζει να αυξάνεται αργά σχεδόν μέχρι τα 30. Μετά παραμένει σταθερός για περίπου 15 χρόνια και στη συνέχεια μειώνεται.

Οστική αναδιαμόρφωση και οστεοπόρωση

“

Συνεχίζουμε να δημιουργούμε οστά ως ενήλικες με την οστική αναδιαμόρφωση. Τα κύτταρα διάλυσης εκκρίνουν ένζυμα, τα οποία καταστρέφουν τα οστά και δημιουργούν πόρους. Τα κύτταρα που σχηματίζουν οστά μεταναστεύουν στην επιφάνεια των οστών και εκκρίνοντας έναν συγκεκριμένο τύπο κολλαγόνου, γεμίζοντας τις οπές. Μέχρι τη μέση της ζωή μας, έχουμε συνήθως μια ισορροπία στην οστική αναδιαμόρφωση και ο σκελετός ανανεώνεται πλήρως κάθε 7-10 χρόνια. Ωστόσο, μετά το μέσον της ζωής, η ισορροπία αυτή χάνεται, με αποτέλεσμα τη μείωση του οστικού ιστού. Ενας λόγος γι' αυτό είναι ότι μειώνεται η φυσική μας δραστηριότητα και το μηχανικό στρες που ασκείται στα οστά. Η οστεοπόρωση είναι μια σημαντική απώλεια οστού που συμβαίνει όταν η διαδικασία της διάσπασης και οικοδόμησης των οστών βγαίνει εκτός ισορροπίας. Οι οστεοκλάστες, αρχίζουν να δημιουργούν κανάλια και τρύπες ταχύτερα από τους οστεοβλάστες, με αποτέλεσμα τα οστά να αποκτούν μεγαλύτερους πόρους. Το οστό γίνεται εύθραυστο και είναι πιο πιθανό να σπάσει. Η αποδυνάμωση λόγω της απώλειας ασβεστίου οδηγεί αρχικά σε οστεοπενία και στη συνέχεια σε οστεοπόρωση. Ολα τα οστά μας αποτελούνται από δύο τύπους οστικού ιστού: ένα εξωτερικό συμπαγές κέλυφος, τον φλοιώδη οστικό ιστό, και ένα εσωτερικό ισχυρό πλέγμα οστού που μοιάζει με μικροσκοπική κηρήθρα ή σπόγγο. Το οστό περιέχει επίσης μυελό, στον οποίο παράγονται τα κύτταρα του αίματος. Τόσο ο φλοιώδης όσο και ο σπογγώδης ή δοκιδωτός οστικός ιστός συνδέονται με νεύρα και έχουν παροχή αίματος. Καθώς αρχίζουμε να έχουμε οστεοπενία και οστεοπόρωση, το παχύ εξωτερικό στρώμα του

Ακόμη και να καταπίνετε κιλά ασβεστίου κάθε μέρα, θα πάθετε οστεοπόρωση αν δεν ασκείστε.

“

36 | περί υγείας |

οστού λεπταίνει και οι οπές στις μικροσκοπικές κηρήθρες γίνονται μεγαλύτερες. Τα οστά αποκτούν μεγαλύτερους πόρους. Μια γυναίκα, στη διάρκεια της ζωής της, θα χάσει περίπου το 50% του σπογγώδους οστού και το 35% του φλοιώδους οστού. Η οστεοπόρωση δεν είναι απλώς αποτέλεσμα ανεπάρκειας ασβεστίου, όπως πιστεύεται μερικές φορές. Φυσικά αν λείπει το ασβέστιο, τα πράγματα γίνονται πολύ χειρότερα. Η λήψη επιπλέον ασβεστίου και βιταμίνης D -η βιταμίνη βοηθάει στην απορρόφηση του ασβεστίου- δεν αποτρέπουν την οστεοπόρωση, αν συγχρόνως δεν υπάρχει άσκηση. Ακόμη και να καταπίνετε κιλά ασβεστίου κάθε μέρα, θα πάθετε οστεοπόρωση αν δεν ασκείστε. Λόγω του τρόπου ανάπτυξης των οστών, το μηχανικό στρες στα οστά που προκαλείται από η φυσική δραστηριότητα είναι καθοριστικής σημασίας για την πρόληψη της οστεοπόρωσης. Οσο λιγότερο ασκείστε, τόσο λιγότερο δουλεύουν οι οστεοβλάστες. Χρειάζεστε λοιπόν άσκηση, και ιδιαίτερα με αντιστάσεις, για να έχετε γερά οστά.

Πώς ενισχύονται οι οστεοβλάστες; Υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορείτε να κάνετε στην καθημερινή σας ρουτίνα για να καθυστερήσετε την οστεοπόρωση και η άσκηση είναι το βασικότερο. Μερικές συμβουλές: u Ανεβαίνετε σκάλες και μην χρησιμοποιείτε ανελκυστήρα ή κυλιόμενη σκάλα. u Παρκάρετε το αυτοκίνητό σας στο άκρο του χώρου στάθμευσης για να περπατήσετε λίγο. u Αγοράστε ένα καλό σακίδιο, σωστά υποστηρικτικό και καλά τοποθετημένο, για να προσθέσετε ένα μικρό φορτίο όταν περπατάτε. u Κάντε ασκήσεις ισορροπίας. Η ταλάντευση είναι καλή για τους μυς και τα οστά. u Καθώς αρχίζετε να κάθεστε, σταματήστε προτού ακουμπήσετε στην καρέκλα και κρατήστε αυτή τη θέση για λίγο. u Περπατήστε και δοκιμάστε λίγο τζόκινγκ. Για παράδειγμα, περπατήστε για δύο λεπτά και μετά κάντε 10-20 βήματα τζόκινγκ. u

HOLISTERINI_INCLISIRAN_R 20/01/2021 2:55 μ.μ. Page 37

Το Inclisiran φιλοδοξεί να αντικαταστήσει τις στατίνες

O τρόπος ελέγχου και διαχείρισης της χοληστερόλης μπορεί πραγματικά να αλλάξει τα δεδομένα στη ζωή ενός ανθρώπου.

ια σημαντική μελέτη για τους ασθενείς με υψηλή χοληστερόλη, παρακολούθησε 1.600 ανθρώπους, για πάνω από 18 μήνες και βρήκε ότι λίγες ενέσεις το χρόνο μειώνουν τα επίπεδα της «κακής» χοληστερόλης (LDL) στο αίμα, χωρίς σημαντικές παρενέργειες. Το φάρμακο ονομάζεται Inclisiran. Η διαδικασία θα μπορούσε να αλλάξει τις ζωές των ασθενών με υψηλή χοληστερόλη, αντικαθιστώντας την καθημερινή λήψη στατινών με 3-4 ενέσεις τον χρόνο. Η νέα προσέγγιση περιλαμβάνει ενέσεις χωρίς συχνή δοσολόγηση και μπορεί να αντικαταστήσει την καθημερινή λήψη στατινών για τον έλεγχο της υψηλής χοληστερόλης, λένε επιστήμονες από το Imperial College του Λονδίνου. Ο καθηγητής δημόσιας υγείας και σύμβουλος καρδιολογίας στο Imperial College

του Λονδίνου, Δρ. Kausik Ray, ηγήθηκε της μελέτης για την εταιρεία που ανέπτυξε το φάρμακο. Παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα στο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας (ESC 2019), που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι, τόνισε ότι αυτός ο τρόπος ελέγχου και διαχείρισης της χοληστερόλης μπορεί πραγματικά να αλλάξει τα δεδομένα στη ζωή ενός ανθρώπου. «Είναι το κλειδί για την ευκολία», δήλωσε χαρακτηριστικά. «Οι σωρευτικές επιπτώσεις της μακροχρόνιας ανεξέλεγκτης χοληστερόλης LDL συνεχίζουν να τοποθετούν εκατομμύρια ανθρώπους σε αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο», εξήγησε ο Δρ. Kausik Ray. Και πρόσθεσε ότι η θεραπεία έδωσε τη διαβεβαίωση πως η χοληστερόλη μπορεί να μειωθεί με συνεπή τρόπο, μακροπρόθεσμα, με αραιή δοσολογία. Στη δοκιμή, η οποία ονομάζεται Orion-11, 1.617 ασθενείς έλαβαν ενέσεις Inclisiran των 300 mg στην αρχή, μετά από τρεις μήνες και στη συνέχεια κάθε έξι μήνες. Τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στην ESC 2019 δείχνουν ότι οι ασθενείς που έλαβαν τη θεραπεία παρουσίασαν σημαντική μείωση των επιπέδων χοληστερόλης (κατά μέσο όρο 50%) σε διάρκεια των 18 μηνών, σε σύγκριση με τους ασθενείς που λάμβαναν στατίνες ή εικονικό φάρμακο. Επιπλέον, η συγκεκριμένη θεραπεία αποδείχθηκε ασφαλής κατά τη διάρκεια της περιόδου, με λίγες παρενέργειες. Η μελέτη τώρα θα εξεταστεί από ειδικούς, προκειμένου να δημοσιευτεί. Υπήρξε, ωστόσο, ένα ερώτημα, δεδομένου ότι η τελευταία δόση του Inclisiran δόθηκε την ημέρα 450 - περίπου δύο μήνες πριν μετρηθεί το κύριο τελικό σημείο της μελέτης. Αυτό σημαίνει ότι η ανάλυση δεν διαπίστωσε αν η αποτελεσματικότητα της Inclisiran διήρκεσε επί έξι μήνες. Ανεξάρτητα από αυτό, τα δεδομένα βρήκαν ότι το Inclisiran είναι όπως το Repatha και το Praluent (ανήκουν

στους αναστολείς του ενζύμου PCSK9), τα οποία έδειξαν μείωση κατά LDL χοληστερόλης κατά 55-58% στις μακροχρόνιες δοκιμασίες. Το πλεονέκτημα του Ιnclisiran είναι ότι αποφέρει μειώσεις της LDL χοληστερόλης, παρόμοιες με εκείνες που επιτυγχάνονται με τους αναστολείς PCSK9, αλλά με μόνο 2, 3 ή 4 εγχύσεις ετησίως. Το Inclisiran δεν είναι προς το παρόν διαθέσιμο στο Ηνωμένο Βασίλειο και πρέπει να εγκριθεί πριν να διατεθεί από το Εθνικό Σύστημα Υγείας (NHS). Ωστόσο, τα τελευταία ευρήματα δείχνουν ότι η θεραπεία είναι ασφαλής και αποτελεσματική στους ασθενείς. Αλλά ακόμα, δεν είναι όλοι πλήρως πεπεισμένοι για το ζήτημα της ασφάλειας. Ο καθηγητής François Schiele δήλωσε κατά τη διάρκεια συνέντευξης τύπου ότι ήταν «εντυπωσιασμένος» με τα δεδομένα της Orion-11 και παραδέχτηκε ότι μέχρι στιγμής δεν υπήρξαν σημάδια τοξικότητας. Ωστόσο, πρόσθεσε ότι η μελέτη των 18 μηνών δεν ήταν αρκετή για να αποδείξει οριστικά ότι δεν υπάρχουν παρενέργειες. «Για ένα τέτοιο φάρμακο με τόσο μεγάλη διάρκεια δράσης, δεν θέλουμε να το ενεθούμε χωρίς να είμαστε απολύτως βέβαιοι ότι δεν υπάρχει τίποτα που μπορεί να μας κάνει να το μετανιώσουμε», κατέληξε. Οι επιστήμονες ελπίζουν ότι η νέα αυτή προσέγγιση θα μπορέσει να διατεθεί στην αγορά μέσα στα επόμενα δύο χρόνια, για να βελτιώσει τη ζωή των ανθρώπων με υψηλή χοληστερόλη που τείνουν να ξεχνούν να πάρουν τα φάρμακά τους ή υποφέρουν από τις παρενέργειες των γνωστών στατινών. Ο Δρ. Kausik Ray δήλωσε ότι στο αρχικό στάδιο οι συγκεκριμένες ενέσεις θα χορηγούνται παράλληλα με την καθημερινή λήψη των στατινών, βοηθώντας σχεδόν 700.000 ανθρώπους στο Ηνωμένο Βασίλειο να ελέγξουν το επίπεδο της χοληστερόλης. u

| περί υγείας | 37

ANOIA_L 20/01/2021 2:56 μ.μ. Page 38

Τι πρέπει να ξέρετε για τους ασθενείς που έχουν άνοια Η συζήτηση γύρω από τον ρόλο των φροντιστών και το πώς αισθάνονται είναι τόσο μεγάλη που δεν τελειώνει ποτέ. Δεν φταίει, ωστόσο, ο ασθενής για αυτή τη συμπεριφορά, αλλά η ασθένεια που τον φέρνει σε αυτή την κατάσταση. Ως βασικός φροντιστής, όταν ο μπαμπάς μου διαγνώστηκε με άνοια, η αλήθεια είναι ότι έχασα τη γη κάτω από τα πόδια μου, ήταν πολύ δύσκολο να το αντιμετωπίσω, καθώς γνωρίζω την εξέλιξη της νόσου. Εδώ και χρόνια, κάνω ό,τι μπορώ για να βοηθήσω τον μπαμπά μου, ώστε να έχει μια καλή ποιότητα ζωής. Προσπαθώ να είμαι ήρεμη και δυνατή. Η άνοια θέλει γερό στομάχι για να την αντιμετωπίσεις. Από την πλευρά του φροντιστή, η ψυχολογική κούραση και το συναισθηματικό αδιέξοδο σε κάνουν μερικές φορές να νιώθεις ότι δεν αντέχεις άλλο. Ο χρόνος ουσιαστικά σταματάει και παγώνει εκείνη τη στιγμή που σου ανακοινώνουν πως το αγαπημένο σου πρόσωπο έχει άνοια. Ενας από τους μεγαλύτερους φόβους είναι ότι ο δικός σου άνθρωπος κάποια στιγμή θα σε ξεχάσει και δεν θα σε αναγνωρίζει όσο απίστευτη αδυναμία και να σου είχε. Η συζήτηση γύρω από τον ρόλο των φροντιστών και το πώς αισθάνονται είναι τόσο μεγάλη που δεν τελειώνει ποτέ.

“

πήσει. Αν είναι γενικά σε σύγχυση το αναφέρουμε στον γιατρό που τον παρακολουθεί. Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τους συγγενείς; Eίμαστε δίπλα τους για στήριξη και αν χρειαστεί για βοήθεια στο μπάνιο, στη σίτιση και στη λήψη φαρμάκων. Τους καθησυχάζουμε, ώστε να μην μεταφέρουν τις ανησυχίες τους στον ασθενή. Τους ζητάμε να μην θυμώνουν με τον ασθενή, όταν δεν μπορούν να επικοινωνήσουν καλά μαζί τους. Τους ενημερώνουμε πως πρέπει να ζητάνε βοήθεια από τον γιατρό που παρακολουθεί τον δικό τους άνθρωπο και αν νιώθουν την ανάγκη για ψυχολογική στήριξη, να ζητήσουν και βοήθεια από κάποιον ειδικό. Τι πρέπει να κάνεις ο φροντιστής για τον ασθενή; Πρέπει να έχει συχνή επικοινωνία με τον γιατρό που τον παρακολουθεί, να προσπαθεί να ηρεμεί τον ασθενή όποτε είναι σε σύγχυση και να δίνει φροντίδα και καλή ποιότητα ζωής. Ο ίδιος ο φροντιστής μπορεί να έχει ανάγκη ψυχολογικής υποστήριξης από ειδικούς και βοήθεια από τρίτα πρόσωπα, ώστε να μπορέσει να ξεκουραστεί λίγο από όλο αυτό που ζει. Κάτι που είναι πολύ βασικό είναι να μην θυμώνει με το παραμικρό. Ποτέ μα ποτέ, δεν ξεχνάμε ότι πρέπει να ζητάμε τη βοήθεια των ειδικών και να ερχόμαστε σε επαφή με τα ειδικά κέντρα της Νόσου Ανοιας και Αλτχάιμερ, τα οποία παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες για τις ασθένειες, αλλά και κάθε είδους στήριξη. Ελπίζω, όπως όλοι μας, να βρεθούν φάρμακα που θα θεραπεύουν την άνοια. Είναι πολύ δύσκολο να βλέπεις τον δικό σου άνθρωπο να μην μπορεί να αυτοεξυπηρετηθεί ή να μην μπορεί να θυμηθεί ποιος είσαι. Δεν το βάζουμε, όμως, κάτω, χαμογελάμε ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές μας, διότι μας αξίζει! u

Ο ίδιος ο φροντιστής μπορεί να έχει ανάγκη ψυχολογικής υποστήριξης από ειδικούς.

Πώς θα βοηθήσετε τον ασθενή και τους συγγενείς; Τι πρέπει να κάνει ένας βοηθός νοσηλευτή, για να βοηθήσει τον ασθενή; Ποτέ δεν του πηγαίνουμε κόντρα, προσπαθούμε πάντα να του μιλήσουμε ήρεμα. Αν δε θέλει να φάει εκείνη τη στιγμή δεν τον πιέζουμε, αλλά προσπαθούμε πιο μετά να τον ταΐσουμε. Αν έχει παραισθήσεις ή εκφράζει φόβους και ανησυχίες προσπαθούμε να τον καθησυχάσουμε. Προσέχουμε να μην φύγει από την κλινική, να μην πέσει από το κρεβάτι, να μην χτυ-

“

πό μικρή άκουγα από τον μπαμπά μου που ήταν γιατρός (Αναπληρωτής Καθηγητής Καρδιολογίας, Ανδρέας Π. Μιχαηλίδης) για τις παθήσεις που είναι σχετικές με την απώλεια της μνήμης, όπως η άνοια και η νόσος Αλτσχάιμερ. Ομως τότε δεν ήξερα ότι είναι ψυχοφθόρες παθήσεις που θέλουν υπομονή, δύναμη και γερό στομάχι για να τις αντιμετωπίσεις. Πριν καταγράψω την εμπειρία μου με την άνοια ως βοηθός νοσηλευτή πάνω στην ειδικότητα των Ειδικών Παθήσεων (Νευρολογία-Ψυχιατρική), αλλά και ως βασικός φροντιστής ατόμου που πάσχει από αυτή την πάθηση ας δούμε λίγο τι είναι η άνοια. Είναι ένα σύνδρομο, το οποίο χαρακτηρίζεται από έκπτωση των νοητικών λειτουργιών. Οι ασθενείς με άνοια παρουσιάζουν προβλήματα στη μνήμη, την προσοχή, τη συγκέντρωση, την ομιλία και τη σκέψη, με αποτέλεσμα να προκαλούνται ποικίλες δυσκολίες στην καθημερινή, επαγγελματική και κοινωνική ζωή τους. Η άνοια δεν είναι ιάσιμη, γιατί προς το παρόν δεν υπάρχουν φάρμακα που να θεραπεύουν την ασθένεια. Υπάρχουν μόνο φάρμακα που απλά βοηθούν στο να μην εξελίσσεται ραγδαία η νόσος. Ως βοηθός νοσηλευτή, στο νοσοκομείο που έκανα πρακτική και εκπαίδευση, καθώς και στη σχολή που σπούδασα, ασχοληθήκαμε πολύ με τις νευρολογικές και τις ψυχιατρικές παθήσεις. Οι περισσότεροι ηλικιωμένοι ασθενείς μου έπασχαν από άνοια είτε σε προχωρημένο στάδιο είτε σε αρχικό στάδιο. Είναι πολύ επώδυνο να βλέπεις τους ασθενείς να υποφέρουν, να μην αναγνωρίζουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα ή να αρνούνται το φαγητό τους. Ακόμα πιο δύσκολο ήταν όταν οι ασθενείς είχαν επιθετική συμπεριφορά εξαιτίας της νόσου και απλά έπρεπε εμείς να προσπαθούμε να τους ηρεμήσουμε. Επώδυνο φυσικά και για τους συγγενείς που δεν μπορούσαν να τους βοηθήσουν όσο θα ήθελαν, που έκλαιγαν, επειδή ο δικός τους άνθρωπος δεν τους αναγνώριζε ή τους μιλούσε άσχημα.

Γράφει η Παναγιώτα (Τίνα) Α. Μιχαηλίδου, Βοηθός Nοσηλευτή (Ειδικότητα Ειδικών Παθήσεων Νευρολογία-Ψυχιατρική), Θεολόγος, Relationship Blogger, Συγγραφέας.

38 | περί υγείας |

MINIGITIDA B_R 20/01/2021 2:56 μ.μ. Page 39

έσα από τον κορωνοϊό έχουμε μάθει πώς μπορούμε να προφυλαχθούμε αποτελεσματικά από τη μείωση διασποράς νοσημάτων αλλά και για ακόμη μία φορά μάθαμε τη σημαντικότητα και την σπουδαιότητα της πρόληψης μέσω των εμβολιασμών. Μία παράπλευρη απώλεια της πανδημίας ήταν ο προγραμματισμένος και έγκαιρος εμβολιασμός των παιδιών, βάσει Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμών αλλά και των προκαθορισμένων ραντεβού με παιδιάτρους. Ειδικότερα κατά τη διάρκεια των περιοριστικών μέτρων, σημειώθηκε πτώση στους εμβολιασμούς. Παράδειγμα αποτελούν τα στοιχεία της εγκυκλίου της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών «Επικαιροποίηση συστάσεων εμβολιασμού για παιδιά και ενήλικες κατά την περίοδο της πανδημίας SARS-CoV-2» μετά τα πρώτα περιοριστικά μέτρα, τα οποία υποδείκνυαν έως και 50% πτώση στους εμβολιασμούς σε παιδιά ηλικίας κάτω των 2 ετών και έως και 70% σε παιδιά ηλικίας άνω των 2 ετών. Αυτό το εμβολιαστικό κενό είχε οδηγήσει τους αρμόδιους φορείς σε εκκλήσεις προς τους γονείς να μη διακόπτουν τους εμβολιασμούς των παιδιών τους. Με πολύ απλά λόγια, βρεθήκαμε μπροστά στον κίνδυνο, μαζί με τη νόσο του COVID-19 να έχουμε να αντιμετωπίσουμε και εξαιρετικά επικίνδυνες νόσους. Μία νόσος που χρήζει προσοχής εν μέσω πανδημίας είναι η μηνιγγίτιδα Β, μία νόσος με ραγδαία εξέλιξη, που μπορεί δυνητικά να απειλήσει την υγεία των παιδιών μας.

Τι δείχνουν τα στοιχεία του ΕΟΔΥ για τη μηνιγγίτιδα Β; O μηνιγγιτιδόκοκκος, ο πνευμονιόκοκκος και ο αιμόφιλος ινφλουέντας τύπου Β προκαλούν πάνω από το 75% όλων των κρουσμάτων βακτηριακής μηνιγγίτιδας και είναι υπεύθυνοι για το 90% της βακτηριακής μηνιγγίτιδας στα παιδιά. Η μηνιγγίτιδα προκαλείται από 5 κύριες ορρομάδες: τις Α, B, C, Y και W-135. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΚΕ.ΕΛ.Π.Ν.Ο. στη χώρα μας επικρατεί η οροομάδα Β, κάτι που συμβαίνει και σε όλη την υπόλοιπη Ευρώπη.

Εμβολιασμοί εν μέσω πανδημίας & μηνιγγίτιδα Β Η πλέον γνωστή σε όλους μας νέα πανδημία του κορωνοϊού Sars-COV-2 μάς έχει δείξει και υπενθυμίσει με τον πιο περίτρανο τρόπο τη σημαντικότητα της πρόληψης έναντι λοιμωδών νοσημάτων. Ποια είναι τα συμπτώματα της νόσου; Η νόσος μπορεί εύκολα να παραπλανήσει τους γονείς διότι τα συμπτώματα μοιάζουν με αυτά ενός απλού κρυώματος ή γρίπης. Σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ, η τυπική αρχική κλινική εικόνα της μηνιγγίτιδας είναι: u Αιφνίδια έναρξη πυρετού u Ναυτία u Εμετος u Πονοκέφαλος u Μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης u Μυαλγίες (πόνοι στους μύες) Ο μηνιγγιτιδόκοκκος μπορεί μέσα σε ελάχιστες ώρες να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές σε ένα βρέφος, παιδί ή έφηβο, από σοβαρές αναπηρίες έως ακόμη και να οδηγήσει σε θάνατο. Κάποιες από τις σοβαρότερες επιπλοκές είναι η διάχυτη ενδαγγειακή πήξη (η οποία μπορεί να οδηγήσει σε γενικευμένη αιμορραγία), το σηπτικό σοκ, η νέκρωση των άκρων και η κεραυνοβόλος πορφύρα. Η οξεία λοίμωξη μπορεί επίσης να προκαλέσει αιμορραγία των επινεφριδίων, επιπεφυκίτιδα, αρθρίτιδα, περικαρδίτιδα, μυοκαρδίτιδα, πνευμονία, περιτονίτιδα και νεφρικά έμφρακτα. Στα παιδιά, το πιο συχνό νευρολογικό συνεπακόλουθο είναι η κώφωση, η οποία εμφανίζεται σε ποσοστό 5-10%. Περίπου 1 στα 5 περι-

στατικά μηνιγγίτιδας μπορεί να έχει σοβαρές επιπλοκές και μόνιμες αναπηρίες, όπως κώφωση και ακρωτηριασμοί, ενώ η κεραυνοβόλος σηψαιμία μπορεί να προκαλέσει θανάτους στο 15-20% των περιπτώσεων.

Πώς μπορούν να προστατευθούν τα παιδιά από τη μηνιγγίτιδα Β; Εκτός από την τήρηση των μέτρων υγιεινής, το αποτελεσματικότερο μέσο πρόληψης και προστασίας από τη μηνιγγίτιδα Β μπορεί να γίνει μέσω του εμβολιασμού. Ο εμβολιασμός κατά της μηνιγγίτιδας Β μπορεί να ξεκινήσει από την ηλικία των 2 μηνών. Το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών παιδιών και εφήβων περιλαμβάνει επίσης τα εμβόλια κατά του ορότυπου C αλλά και κατά των οροτύπων ACWY, που όμως δεν πρέπει να συγχέονται με αυτό του οροτύπου Β. ο εμβολιασμός για αυτούς τους τύπους είναι απαραίτητος, αλλά δεν προστατεύει τα παιδιά από τη μηνιγγίτιδα Β. u

Ποιος μπορεί να προσβληθεί από μηνιγγίτιδα; Η νόσος προσβάλλει κυρίως βρέφη, νήπια και νεαρούς ενήλικες, εξελίσσεται ταχύτατα μέσα σε 24 μόλις ώρες και μπορεί να προκαλέσει μόνιμες αναπηρίες ή να οδηγήσει ακόμα και σε θάνατο. Τα βρέφη και τα νήπια αποτελούν τις πιο ευάλωτες ηλικιακές ομάδες και ακολουθούν οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες. Βρέφη ηλικίας κάτω του 1 έτους διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης μηνιγγιτιδοκοκκικής νόσου από οποιαδήποτε άλλη ηλικιακή ομάδα και ακολουθούν σε αναλογία επικινδυνότητας τα νήπια ηλικίας 1 έως 4 ετών. Οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες διατρέχουν επίσης αυξημένο κίνδυνο προσβολής από τη νόσο.

Γράφει η Τριανταφυλλιά Σδόγγου – Μελά, MD.Ph.D. Παιδίατρος, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών

| περί υγείας | 39

PSORIASH-POLITOY_L 20/01/2021 2:56 μ.μ. Page 40

Ψωρίαση: Nέες θεραπείες και ποιότητα ζωής Την εποχή που ζούμε, ο ασθενής με ψωρίαση μπορεί να έχει «καθαρό» δέρμα και φυσιολογική καθημερινότητα, αρκεί να απευθυνθεί άμεσα σε δερματολόγο.

ψωρίαση είναι μια συχνή, χρόνια, αυτοφλεγμονώδης, μη μεταδοτική δερματοπάθεια, που επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα ζωής των ασθενών. Οι βλάβες εντοπίζονται οπουδήποτε στο δέρμα, συχνότερα στους αγκώνες και στα γόνατα. Ομως, μπορεί να εμφανιστεί και σε «ειδικές θέσεις», όπως στο τριχωτό της κεφαλής, στις παλάμες, στα πέλματα, στα νύχια, στα γεννητικά όργανα, εντοπίσεις που επηρεάζουν την καθημερινότητα των ασθενών, επιβαρύνοντας σημαντικά την ποιότητα ζωής αυτών. Τα εμφανή συμπτώματα της νόσου είναι η πάχυνση της επιδερμίδας, η ερυθρότητα και η απολέπιση. Υπάρχουν, όμως, και άλλα ενοχλητικά για τους ασθενείς συμπτώματα, «μη ορατά», όπως ο έντονος κνησμός, ο πόνος και η δυσφορία στο δέρμα. Αυτό που ενδεχομένως δεν είναι γνωστό στο ευρύ κοινό είναι πως πίσω από την ψωρίαση κρύβεται μια χρόνια συστηματική φλεγμονή, γεγονός που συνδέει τη νόσο με πολλαπλές και σημαντικές συννοσηρότητες, δηλαδή με άλλες παθήσεις. Ετσι, οι ασθενείς με ψωρίαση νοσούν περισσότερο συγκριτικά με το γενικό πληθυσμό, από καρδιαγγειακά νοσήματα, μεταβολικό σύνδρομο, φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου και κατάθλιψη. Τέλος, ένα σημαντικό ποσοστό ασθε-

Γράφει η Μαρία Πολίτου Δερματολόγος-Αφροδισιολόγος, Επιμελήτρια Α στην 1η πανεπιστημιακή κλινική δερματολογικών και αφροδισίων νόσων ΕΚΠΑ Α. Συγγρός.

νών με ψωρίαση αναπτύσσει ψωριασική αρθρίτιδα, ένα νόσημα με ακόμα πιο δύσκολα και επώδυνα συμπτώματα και μεγάλο αντίκτυπο στη λειτουργικότητα των ασθενών. Η θεραπευτική αντιμετώπιση της ψωρίασης έχει ως στόχο την υποχώρηση των ψωριασικών βλαβών, την καταπολέμηση των ενοχλητικών συμπτωμάτων, και φυσικά τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών. Οπως με όλα τα χρόνια νοσήματα, οποιαδήποτε αγωγή θα πρέπει να είναι χρόνια, να σέβεται αλλά και να βοηθά τις συννοσηρότητες του κάθε ασθενή. Στην ήπια ψωρίαση χρησιμοποιούνται τοπικές θεραπείες. Αντίθετα, στη μέτρια και σοβαρή ψω-

ρίαση ενδείκνυνται οι συστηματικές θεραπείες, που χορηγούνται είτε από του στόματος είτε σε ενέσιμη μορφή. Στην κατηγορία αυτή, τα τελευταία χρόνια έχουν προστεθεί νέα φάρμακα-τα λεγόμενα μικρά μόρια- καθώς και οι βιολογικοί παράγοντες που είναι ενέσιμοι. Και οι δύο αυτές κατηγορίες φαρμάκων είναι απολύτως ασφαλείς και αποτελεσματικές, έχουν εφαρμογή και σε άλλα αυτοάνοσα και φλεγμονώδη νοσήματα και έχουν στόχο να κατευνάσουν τη συστηματική φλεγμονή και να πετύχουν γρήγορη βελτίωση στην ποιότητα ζωής των ασθενών. Στόχος είναι το «καθαρό» δέρμα και τελικά ο χαρούμενος ασθενής. Συμπερασματικά, η συνεχής έρευνα στην ψωρίαση μεταφράζεται σε νέες θεραπείες, με προστιθέμενα οφέλη για τους ασθενείς. Ο ασθενής με ψωρίαση δεν πρέπει να απογοητεύεται. Αντίθετα, οφείλει να απευθύνεται έγκαιρα στον δερματολόγο, ο οποίος έχει όλη τη γνώση και τα θεραπευτικά «όπλα» να τον βοηθήσει, ώστε να απαλλαγεί από το βαρύ φορτίο της νόσου με στόχο το «καθαρό» δέρμα και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής, έχοντας μια φυσιολογική καθημερινότητα. Και αυτό σήμερα είναι εφικτό. u

COVID-19 και ψωρίαση Αν ασθενής με ψωρίαση είναι θετικός σε COVID-19 ή έχει συμπτώματα κορωνοϊού, το International Psoriasis Center (IPC) συνιστά τη διακοπή των ανοσοκατασταλτικών. Αυτή η σύσταση είναι σύμφωνη με τις κατευθυντήριες γραμμές, τόσο από το AAD, όσο και από το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Δερματολογίας (ΕΤΑ). Οι προαναφερόμενες οδηγίες αναφέρουν ότι τα ανοσοκατασταλτικά φάρμακα δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια μιας ενεργού λοίμωξης. Το προαναφερόμενο αποτελεί γενική σύσταση. Την τελική απόφαση για τη διακοπή ή όχι της θεραπείας με ανοσοκατασταλτικά φάρμακα θα την πάρει ο ειδικός ιατρός μετά από συζήτηση με τον ασθενή. Ο ασθενής δεν θα πρέπει να διακόπτει τη θεραπεία του χωρίς να έχει συμβουλευτεί πρώτα τον γιατρό του.

40 | περί υγείας |

SANOFI_OFET_R 21/01/2021 10:57 π.μ. Page 41

Η Sanoﬁ καινοτομεί στον τομέα της ογκολογίας

ια από τις παλαιότερες προκλήσεις υγείας που αντιμετωπίζει μέχρι και σήμερα η ανθρωπότητα είναι ο καρκίνος. Ανά τον κόσμο ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους από αυτή την ασθένεια ή βλέπουν την καθημερινότητά τους να αλλάζει δραματικά. Η Sanofi, ανταποκρινόμενη στις ανάγκες των ασθενών, διαμορφώνει μια καινούργια στρατηγική στον τομέα της ογκολογίας, εστιάζοντας σε τέσσερα κύρια θεραπευτικά πεδία (το πολλαπλό μυέλωμα, τον καρκίνο του δέρματος, τον καρκίνο του πνεύμονα και τον καρκίνο του μαστού), με καινοτόμες θεραπείες, που η εταιρεία θεωρεί ότι έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν τα δεδομένα στην θεραπευτική προσέγγιση των ασθενών. «Προωθούμε με ταχείς ρυθμούς την υλοποίηση της στρατηγικής μας στην ογκολογία, με αρκετές εξελίξεις στη γραμμή έρευνας και στα προϊόντα που ήδη διατίθενται στην αγορά. Επιπροσθέτως,

δημιουργούμε μία παγκοσμίου επιπέδου ομάδα ανάπτυξης και μάρκετινγκ, προκειμένου να υποστηρίξουμε την πρόοδό μας σε αυτό τον βασικό τομέα», δήλωσε o Chief Executive Oﬃcer της Sanofi, Paul Hudson. «Πιστεύουμε ότι οι προσπάθειες και οι θεραπείες μας έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν με ουσιαστικό τρόπο τη ζωή των ατόμων που πάσχουν από καρκίνο». «Εχουμε αναπτύξει μια εστιασμένη στρατηγική στην ογκολογία και σημειώνουμε σημαντική κλινική πρόοδο, για να υποστηρίξουμε τις φιλοδοξίες μας», δήλωσε σχετικά ο John Reed, M.D., Ph.D., Global Head of Research and Development της Sanofi. «Με μια εκτενή εργαλειοθήκη από θεραπευτικές πλατφόρμες που μας επιτρέπουν να ανακαλύπτουμε άκρως διαφοροποιημένα μόρια, η Sanofi διαθέτει τη μοναδική ευκαιρία να συνεχίσει τη δυναμική πορεία της και να δημιουργήσει μια βιώ-

Η φαρμακευτική εστιάζει σε τέσσερα κύρια πεδία με καινοτόμες θεραπείες. σιμη παρουσία στο πεδίο της ογκολογίας». Η Sanofi εστιάζει στη μετατροπή της επιστημονικής γνώσης και των ιατρικών εξελίξεων σε καινοτόμες θεραπείες για τους ασθενείς. Η εύρεση λύσεων για τις πιο επείγουσες ανεκπλήρωτες, ιατρικές ανάγκες αποτελεί βασική προτεραιότητα για την εταιρία, που επιδιώκει να είναι όσο το δυνατόν καλύτερος συνοδοιπόρος υγείας για τους ασθενείς. u

ΟΦΕΤ: Μία επιχείρηση-πρότυπο Στην ηγετική ομάδα των «The Most Sustainable Companies in Greece 2020» ανήκει ο Ομιλος Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Τσέτη.

τη λίστα των «The Most Sustainable Companies in Greece 2020», δηλαδή των επιχειρήσεων με τη μεγαλύτερη βιώσιμη ανάπτυξη, βρίσκεται από τις 7 Δεκεμβρίου 2020, ο Ομιλος Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Τσέτη. Πρόκειται για 25 επιχειρήσεις – πρότυπα, που αναδεικνύουν τον Επιχειρηματικό Χάρτη της Βιώσιμης Ανάπτυξης στη χώρα μας. Πρόκειται για τεχνική αξιολόγηση και όχι για βραβείο, η οποία πραγματοποιήθηκε από τα στελέχη του Δικτύου Quality Net Foundation και διήρκεσε αρκετούς μήνες, γεγονός που καθιστά τον τίτλο «Most Sustainable Companies» για τις βιομηχανίες του ΟΦΕΤ, Uni-pharma και InterMed, ιδιαίτερα σημαντικό. Οι εταιρίες που εντάσσονται στην ηγετική ομάδα των ελίτ της ελληνικής επιχειρηματικής σκηνής ξεχώρισαν βάσει της τεχνικής τους αξιολόγησης, από το Sustainability Performance Directory. Λειτουρ-

γούν ως παραδείγματα καλής επιχειρηματικής πρακτικής και μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση ενός νέου αναπτυξιακού μοντέλου που συνδέεται άμεσα με την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων και την προσέλκυση επενδύσεων. H ένταξη των επιχειρήσεων στο Sustainability Performance Directory είναι αποτέλεσμα αξιολόγησης δυο επιτροπών. Η αρχική αξιολόγηση πραγματοποιείται από την Τεχνική Επιτροπή, η οποία αποτελείται από δυο ομάδες εμπειρογνωμόνων στα θέματα Βιώσιμης Ανάπτυξης, από στελέχη του QualityNet Foundation & ελεγκτικών εταιριών. Η τελική αξιολόγηση και τελική έ-γκριση της κατάταξης πραγματοποιείται από την Ανεξάρτητη Κριτική Επιτροπή. Εφόσον, η αξιολόγηση συγκεντρώσει τη βαθμολόγηση που απαιτείται,

μόνον τότε οι εταιρίες εντάσσονται στην ηγετική αυτή ομάδα. Οπως επισημαίνει η Πρόεδρος του QualityNet Foundation, Χρυσούλα Εξάρχου: «Οι επιχειρήσεις που εντάσσονται στην ομάδα των «The Most Sustainable Companies in Greece 2020» είναι πρότυπα προς μίμηση στην ελληνική αγορά, εκπροσωπώντας τα «καλά παραδείγματα της Υπεύθυνης Επιχειρηματικότητας», αλλά συγχρόνως είναι και οι «Πρεσβευτές ενός νέου βιώσιμου μοντέλου ανάπτυξης» της χώρας μας στο εξωτερικό. Μέσα από μια ανεξάρτητη, τεκμηριωμένη διαδικασία αξιολόγησης του Sustainability Performance Directory οι επιχειρήσεις αυτές ανοίγουν δρόμους και φωτίζουν τον δρόμο για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη για το σύνολο του ελληνικού επιχειρείν». Οπως αναφέρει από την πλευρά

της η πρόεδρος και CEO του Ομίλου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Τσέτη και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του ΣΕΒ, Ιουλία Τσέτη: «Αυτό το νέο παραγωγικό και αναπτυξιακό μοντέλο, όπως και το μοντέλο της βιώσιμης ανάπτυξης, της υπεύθυνης επιχειρηματικότητας, της αειφορίας, της προστασίας του περιβάλλοντος, όπως και της ενίσχυσης της έρευνας και της νέας γενιάς, υπηρετούμε με θέρμη, αλληλεγγύη καθώς και με ενσυναίσθηση στον Ομιλο Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Τσέτη. Ηρθε η ώρα να δούμε το σύγχρονο επιχειρείν με μία άλλη οπτική ματιά, υπό το πρίσμα της βιώσιμης ανάπτυξης. Ηρθε η ώρα, να δούμε ξανά τη Γη μας, ως ένα αγαθό μέσο, με το οποίο μπορεί να καρποφορήσει ουσιαστικά η καθημερινότητά μας, η αγορά εργασίας, η οικονομία και να ζήσει με ευημερία η κοινωνία. Οι κρίσεις των καιρών μας απαιτούν εγρήγορση, άμεσα αντανακλαστικά, οργάνωση, ετοιμότητα, συμμαχίες».u

| περί υγείας | 41

PROIONTIKO_x2 21/01/2021 10:51 π.μ. Page 42

Στο φαρμακείο της γειτονιάς Αποκτήστε ενέργεια, προστατευτείτε από κρυολογήματα και από την COVID-19, βελτιώστε την ποιότητα του ύπνου σας και περιποιηθείτε όλα τα σημεία του σώματός σας -από την κορυφή έως τα νύχια- με τα σωστά προϊόντα. Ερευνα αγοράς: Μάρθα Φραγκάκη

Reval Antiseptic Hand Gel Το απόλυτο «αξεσουάρ» της φετινής χρονιάς Τα καθαρά χέρια είναι ένα από τα όπλα μας κατά της COVID-19. Αυτό πλέον πρέπει να έχει γίνει κατανοητό σε όλους. Με το βιοκτόνο αντισηπτικό χεριών, Reval Antiseptic Hand Gel της Intermed, που είναι εγκεκριμένο από τον ΕΟΦ, θα σκοτώνετε το 99,9% των μικρόβιων σε 60’’. Η σύνθεση του είναι εμπλουτισμένη με πανθενόλη, βιταμίνες Α και Ε, αλόη και θυμάρι για την ταυτόχρονη προστασία και ενυδάτωση των χεριών. Αφήνει τα χέρια σας καθαρά και απαλά, με μια αίσθηση φρεσκάδας και δεν κολλάει. Κυκλοφορεί σε δύο αρώματα: natural και lemon.

42 | περί υγείας |

Moller's Total Plus Μία ολοκληρωμένη φόρμουλα για ενέργεια Tο συμπλήρωμα διατροφής Moller's Total Plus συνδυάζει ωμέγα-3 λιπαρά οξέα με πλήρη σειρά βιταμινών και μεταλλικών στοιχείων, και καλύπτει διατροφικές ελλείψεις και ανεπάρκειες και συμβάλλει σε μια καλύτερη ποιότητα ζωής. Το Moller's Total Plus Ολοκληρωμένο Συμπλήρωμα Διατροφής Ωμέγα 3, Βιταμίνες & Μέταλλα περιέχει επίσης τρία καταξιωμένα βότανα: κράταιγο, ροδιόλα και κόκκινο τζίνσενγκ (panax). Να σημειωθεί πως περιλαμβάνει πολύ λιγότερο ιώδιο (22,5μg), που το καθιστά συμβατό με φάρμακα για το θυρεοειδή. Η συσκευασία περιέχει 28 κάψουλες ωμέγα-3 και 28 ταμπλέτες βιταμίνης και μετάλλων.

Valetonina Ο φυσικός τρόπος να νικήσετε την αΰπνία O επαρκής και ποιοτικός ύπνος είναι ζωτικής σημασίας για την καλή υγεία. Σύμφωνα, όμως, με έρευνες 1 στους 3 ενήλικες αντιμετωπίζει πρόβλημα ύπνου που σχετίζεται είτε με την ποιότητα είτε με την ποσότητά του. H Valetonina από τη WinMedica έχει σχεδιαστεί με μία καινοτόμο προσέγγιση, η οποία επιτρέπει την απελευθέρωση των 2 συστατικών της – της μελατονίνης και της βαλεριάνας – σε διαφορετικούς χρόνους, εξασφαλίζοντας έτσι διπλή και παρατεταμένη δράση. Η επικάλυψη του δισκίου, η οποία περιέχει τη μελατονίνη, διαλύεται γρήγορα συμβάλλοντας στη μείωση του χρόνου επέλευσης του ύπνου. Στο εσωτερικό του δισκίου, βρίσκεται η βαλεριάνα (εκχύλισμα ρίζας), η οποία απελευθερώνεται σε δεύτερο χρόνο, προσφέροντας έναν παρατεταμένο και ήρεμο ύπνο κατά τη διάρκεια της νύχτας.

Altion Tonovit Καλύψτε τα διατροφικά σας κενά Το Altion Tonovit από τη ΒΙΑΝΕΞ είναι ένα ολοκληρωμένο πολυβιταμινούχο συμπλήρωμα διατροφής για άμεση ενέργεια και πλήρη κάλυψη διατροφικών κενών. Αποτελεί μία σύνθεση εμπλουτισμένη με ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, εκχύλισμα panax ginseng, συνένζυμο Q10, βιταμίνες και μέταλλα/ιχνοστοιχεία. Συμβάλλει στην παραγωγή ενέργειας, στη μείωση της κούρασης και της κόπωσης και στη φυσιολογική λειτουργία του νευρικού συστήματος.

PROIONTIKO_x2 21/01/2021 10:51 π.μ. Page 43

alcoflu Capsules Προστατευτείτε από το κρυολόγημα Το κοινό κρυολόγημα ανήκει στις συχνότερες εποχικές ενοχλήσεις και εμφανίζεται συγκεκριμένες περιόδους του έτους με συμπτώματα ρινικής συμφόρησης, βήχα και πονόλαιμου. To alcoflu Capsules είναι ένα συμπλήρωμα διατροφής με ειδικά μελετημένη σύνθεση που συμβάλλει στη φυσιολογική λειτουργία της άμυνας του οργανισμού για την πρόληψη και ανακούφιση των συμπτωμάτων του κρυολογήματος και της αλλεργικής ρινίτιδας. Περιέχει τον καινοτόμο συνδυασμό τριών συστατικών του ΕpiCor, του φυτικού εκχυλίσματος Andrographis paniculata (ΚalmCold) και της Βιταμίνης C (Nutra-C) που συμβάλλει στη φυσιολογική λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και στην προστασία των κυττάρων από το οξειδωτικό στρες.

Repel MycoClean Για νύχια στην… πένα

Wet Hankies Extra Safe Κουνήστε… το μαντήλι στα βακτήρια Υγρά αντιβακτηριδιακά μαντήλια χεριών με ισχυρό ποσοστό αιθυλικής αλκοόλης και επιπλέον απολυμαντικό παράγοντα. Εγκεκριμένα από τον Ε.Ο.Φ. με επιστημονικά αποδεδειγμένη δράση και κατά του κορωνοϊου SARS CoV-2, από εξειδικευμένα εργαστήρια διεθνούς αναγνώρισης, δρουν ταχύτερα από άλλα αντισηπτικά μαντήλια χεριών και είναι αποτελεσματικά κατά των βακτηρίων και των ιών της γρίπης Η1Ν1 και Η3Ν2.

Sensodyne Repair & Protect Δόντια λευκά και υγιή H Sensodyne Repair & Protect είναι μια οδοντόκρεμα καθημερινής χρήσης που συνδυάζει την προηγμένη τεχνολογία Novamin με το φθόριο. Eντοπίζει τα ευαίσθητα σημεία των δοντιών σας και όταν έρχεται σε επαφή με το σάλιο, το συστατικό Novamin ενεργοποιείται και προσκολλάται ισχυρά στην εκτεθειμένη οδοντίνη, σχηματίζοντας ένα προστατευτικό κάλυμμα που βοηθά στην αναδόμηση αυτών. Με βούρτσισμα δύο φορές την ημέρα, η Sensodyne Repair & Protect συνεχίζει να αναδομεί, να ενδυναμώνει και να προστατεύει τα δόντια σας, ενώ παράλληλα προσφέρει αποτελεσματική ανακούφιση από την ευαισθησία που διαρκεί.

Μία πένα που εξαλείφει τους μύκητες των νυχιών, δημιουργώντας δυσμενές περιβάλλον για την ανάπτυξή τους. Το Repel MycoClean της Uni-pharma λειτουργεί φυσικά. Οταν εφαρμόζεται στο νύχι, απορροφάται και μειώνει το pH του νυχιού, και εμποδίζει έτσι τους μύκητες να αναπτυχθούν. Επιπλέον, η σύνθεσή του ενισχύεται με βοτανικά εκχυλίσματα και έλαια που προσφέρουν ήπια αντισηψία, ενίσχυση και ενυδάτωση του νυχιού, που είναι σημαντικά για την υγιή του ανάπτυξη.

| περί υγείας | 43

PINELA_DEMAKIGIAZ_L 20/01/2021 2:59 μ.μ. Page 44

Ντεμακιγιάζ: Απαραίτητο και σωτήριο για το δέρμα Διαβάστε για την αξία του καθημερινού καθαρισμού προσώπου μετά το μακιγιάζ.

Καθαρό πρόσωπο, αλλά & καθαρά πινέλα Oσο επιμελείς είμαστε με τον καθαρισμό του προσώπου μας, τόσο επιμελείς οφείλουμε να είμαστε και με την καθαριότητα των πινέλων μας.

ρησιμοποιώντας καθημερινά τα πινέλα, είναι λογικό να συσσωρεύονται σκόνη, βακτήρια και μικρόβια. Eνα καθαρό πινέλο προστατεύει την επιδερμίδα σας, από μια τέτοιου είδους εισβολή! Στην αγορά κυκλοφορούν αρκετά καθαριστικά προϊόντα, που εξουδετερώνουν τα βακτήρια και καθαρίζουν αποτελεσματικά τα πινέλα. Oμως δεν είναι ο μόνος τρόπος! Υπάρχουν κι άλλες λύσεις –πιο οικονομικές- αλλά εξίσου αποτελεσματικές ! Αντιβακτηριδιακό σαπούνι μπάρα: Αν και δυσεύρετο αυτές τις μέρες, λόγω COVID-19, είναι από τις προτεινόμενες λύσεις, ακόμα και για τα επαγγελματικά πινέλα. Σαπούνι για μωρά: Αν έχετε ξεμείνει από αντιβακτηριδιακό σαπούνι, δοκιμάστε το και μετά ευχαριστηθείτε με τη μυρωδιά που αποπνέουν. Για τα πινέλα του foundation και τα beauty blenders, βάλτε σε ένα μπολ ελαιόλαδο και υγρό σαπούνι πιάτων, ανακατέψτε ώστε να ομογενοποιηθούν και αφήστε τα για μερικά λεπτά σε αυτό το μείγμα. Καθαρίζουν πάρα πολύ καλά! Στο τέλος της διαδικασίας και αφού έχουν καθαρίσει καλά, βυθίστε τα για λίγα λεπτά σε ένα μπολ με καθαρό οινόπνευμα.

Tips Χρησιμοποιείτε πάντα χλιαρό νερό. Μην ξεχνάτε να καθαρίσετε τη λαβή των πινέλων με βαμβάκι και καθαρό οινόπνευμα. u Μην μουλιάζετε τα πινέλα για ώρα σε νερό, ώστε να μην ξεκολλήσουν οι τρίχες από τη λαβή. u u

Αφού τελειώσετε τη διαδικασία καθαριότητας των πινέλων, τα τοποθετείτε σε μια πετσέτα καθαρή, όμως με έναν συγκεκριμένο και βασικό τρόπο, προκειμένου να μην χαλάσει το σχήμα των πινέλων: στην άκρη ενός τραπεζιού ή γραφείου με το τρίχωμα να προεξέχει. u

44 | περί υγείας |

σμού είναι μια εύκολη και γρήγορη λύση, ο πρόσωπό μας έχει ανάγκη από καωστόσο η χρήση τους θα πρέπει να γίνεται θημερινή φροντίδα, περιποίηση και κατ’εξαίρεση. Αξιος αντικαταστάτης τους προστασία. Το ντεμακιγιάζ κάποιες είναι το eau micellaire, το «μαγικό» νερό που φορές, μοιάζει βαρετή διαδικασία παρ’ όλα με ένα πέρασμα του καθαρίζει, ενυδατώνει, αυτά επιβάλλεται και ιδανικό θα ήταν να θρέφει την επιδερμίδα, δροσίζει και δεν προμην το παραλείπουμε ποτέ. Οσο και να βακαλεί κανέναν ερεθισμό. φτούμε, όσα προϊόντα μακιγιάζ και να Ο καθαρισμός ξεκινάει από εφαρμόσουμε, ένας αψετην περιοχή των ματιών κι γάδιαστος καμβάς κάνει αν η μάσκαρα είναι αδιάπάντα τη διαφορά! βροχη, χρησιμοποιούμε ειΕνα νεανικό και όμορφο δικό καθαριστικό, χωρίς να δέρμα είναι αποτέλεσμα ταλαιπωρούμε τα βλέφαρά μια σωστής beauty routine μας με την έντονη τριβή. που περιλαμβάνει καλό καΣτη συνέχεια, ανάλογα με θαρισμό και ντεμακιγιάζ. τον τύπο του δέρματός σας Κανένα προϊόν λάμψης, χρησιμοποιείτε γαλάκτωμα, ενυδάτωσης και αντιγήραντζελ ή αφρό καθαρισμού σης δε θα προσφέρει στο και ολοκληρώνετε απαραίμέγιστο τα ευεργετικά συτητα τη διαδικασία με τοστατικά του, αν στην επινωτική λοσιόν, ώστε να επαδερμίδα μας υπάρχει ένας Της make-up artist, ναφέρετε το PH της επιδερμίδας φραγμός από ατμοσφαιρικούς Μαρίας Ακριτίδου σας στα φυσιολογικά επίπεδα. ρύπους, ιδρώτα, σμήγμα αλλά Είναι πολύ σημαντικό πραγματικά να χρησικαι μακιγιάζ . μοποιούμε τονωτική λοσιόν, αφού με τη χρήΤο βράδυ, τα κύτταρα της επιδερμίδας μας ση της συσφίγγουν οι πόροι, σφραγίζεται η ανανεώνονται, αποβάλλονται οι τοξίνες και υγρασία και έτσι εισχωρούν ευκολότερα τα επανορθώνονται οι φθορές. ενυδατικά προϊόντα. Ακολουθούν θρέψη και Ιδανικός τρόπος καθαρισμού για όλα τα δέρενυδάτωση με serum, κρέμα ματιών ματα δεν υπάρχει, καθώς είναι διαφορεκαι προσώπου. τικές οι ανάγκες. Στο εμπόριο κυκλοΤο δέρμα σας για τη φροφορούν πολλά προϊόντα και ένας ντίδα που του προσφέειδικός θα μπορούσε να μας συμρετε θα σας ανταμείψει βουλεύσει για το ποια είναι τα και μια άλλοτε βαρετή κατάλληλα για τη δική μας διαδικασία θα γίνει επιδερμίδα. Τα μαντηλάκια καθαριπροτεραιότητα! u

_ADDS 20/01/2021 5:01 μ.μ. Page 1

_ADDS 20/01/2021 3:01 μ.μ. Page 1