Περί Υγείας 3 by Techpress

COVER_PY_01 10/12/2020 10:44 π.μ. Page 1

_ADDS 10/12/2020 10:45 π.μ. Page 1

EDITO_PY3_L 10/12/2020 10:46 π.μ. Page 2

Edito

Περιεχόμενα

Φως στο τούνελ...

ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ

ψυχρός καιρός έχει ανεβάσει δραματικά τις μολύνσεις λόγω COVID-19 στο Βόρειο ημισφαίριο. Στο Βέλγιο και την Τσεχία, ο συνολικός αριθμός των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων αντιπροσωπεύει πάνω από το 5% του πληθυσμού, ενώ ο πραγματικός αριθμός μπορεί να είναι πενταπλάσιος. Στις ΗΠΑ, όπου επικρατεί το σκεπτικό της ανοσίας της αγέλης και δεν λαμβάνονται σπουδαία προφυλακτικά μέτρα, εκτιμάται ότι το 30% του πληθυσμού θα έχει περάσει τη μόλυνση εντός του 2020. Το επόμενο τρίμηνο θα είναι μια δύσκολη περίοδος, αλλά η ελπίδα είναι πως τα πράγματα μετά θα βελτιωθούν και τελικά το καλοκαίρι η ζωή θα έχει ομαλοποιηθεί. Είναι αλήθεια ότι στο μεγάλο σκοτεινό τούνελ του 2020, διακρίνεται τώρα φως. Αλλοι το βλέπουν θαμπά και άλλοι έντονα, αλλά οπωσδήποτε το φως υπάρχει και το έχουν φέρει οι πρώτες δοκιμές εμβολίων που δείχνουν αποτελεσματικότητα 90-95%, έστω και υπό ελεγχόμενες συνθήκες. Υπήρχε μεγάλη αβεβαιότητα για το πότε θα έρθουν τα εμβόλια, γιατί σε άλλες περιπτώσεις πέρασαν ακόμα και 10 χρόνια, για να φτάσουν στην αγορά. Στον HIV, που προκαλεί το AIDS, τα εμβόλια δεν ήρθαν ποτέ. Αλλά ο HIV είναι πολύ πιο δύσκολος ιός από τον SARS-CoV-2. Το εμβόλιο για την COVID-19 πρέπει να μιμηθεί αυτό που κάνει το σώμα ως ανοσοαπόκριση, αλλά για τον HIV πρέπει να κάνει κάποιο «θαύμα», γιατί το σώμα δεν είναι σε θέση να καταπολεμήσει με επιτυχία τον ιό. Το ερώτημα που τίθεται για τα εμβόλια είναι ποιο είναι το καλύτερο και αυτό δεν είναι θεωρητικό. Από τη στιγμή που θα προσφερθούν διάφορες επιλογές, ο καθένας θα αναλογιστεί ποιο πρέπει να κάνει -αν αποφασίσει να το κάνει. Προφανώς το καλύτερο είναι αυτό με τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, όχι μόνο στιγμιαία αλλά και στη διάρκεια του χρόνου. Ο ιός δεν είναι ποτέ ένας και πάντα ίδιος. Οπως κάθε άνθρωπος διαφέρει από τον άλλον, έτσι και οι μικροοργανισμοί έχουν λίγο διαφορετικές εκδοχές που επικρατούν ανά εποχή. Οι ιοί συσσωρεύουν συνεχώς μεταλλάξεις που τους βοηθούν να επιβιώσουν και ήδη μια μετάλλαξη που μάλλον ξεκίνησε από εκτρεφόμενα βιζόν, και ανιχνεύτηκε στον άνθρωπο, βρέθηκε να προβάλλει αντίσταση σε έξι μονοκλωνικά αντισώματα. Ο κορωνοϊός δεν θα σταματήσει να μεταλλάσσεται επειδή ήρθαν τα εμβόλια και το ερώτημα είναι αν μπορεί να παρουσιάσει αντίσταση σε ορισμένα εμβόλια, αχρηστεύοντάς τα μετά από λίγους μήνες. Αυτή τη στιγμή 67 εμβόλια βρίσκονται υπό ανάπτυξη και διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τον τρόπο ανταπόκρισης του ανοσοποιητικού συστήματος. Ορισμένα που τεστάρονται στη Ρωσία και την Κίνα, χρησιμοποιούν ολόκληρους αδρανοποιημένους ιούς, για να προκαλέσουν μια συνολικότερη απόκριση του ανοσοποιητικού. Αλλα εμβόλια, όπως της Pﬁzer και της Moderna αποσκοπούν στο να αντιδράσει το ανοσοποιητικό μόνο σε ένα μέρος του κορωνοϊού, στη λεγόμενη πρωτεϊνική ακίδα, μέσω της οποίας γίνεται η εισβολή στα ανθρώπινα κύτταρα, αλλά αυτό προσφέρει λιγότερους στόχους για επίθεση. Καθώς περνά ο καιρός και περισσότεροι άνθρωποι αναπτύσσουν ανοσία, η εξέλιξη θα ευνοήσει τους ιούς που είναι καλύτεροι στην αποφυγή των αντισωμάτων. Ενα εμβόλιο που δεν δημιουργεί πολλούς τύπους αντισωμάτων είναι πιο εύκολο να παρέχει βραχυχρόνια προστασία. Η ευνοϊκή, βέβαια, εξέλιξη θα ήταν ο ιός να κάνει ό,τι κάνουν και οι άλλοι κορωνοϊοί. Η ανοσία από τα εμβόλια και τις συνεχείς λοιμώξεις μπορεί να προστατεύει τους πνεύμονες και ο ιός να περιοριστεί στην ανώτερη αναπνευστική οδό. Ετσι, μπορεί να γίνει ο πέμπτος κορωνοϊός που προκαλεί κρυολόγημα. Οι κορωνοϊοί ίσως έχουν ξεκινήσει ως θανατηφόρες πανδημίες και υπάρχουν ενδείξεις ότι ο ένας από αυτούς εξαπλώθηκε το 1890, όταν υπήρξε μια θανατηφόρα πανδημία γνωστή ως ρωσική γρίπη.

Ζήσης Ψάλλας 2 | περί υγείας |

Εμβόλια Tεχνολογία mRNA και αποτελεσματικότητα ............σελ. 4

Aνοσοποιητικό Η διατροφή που το ενισχύει ..................................σελ. 8

Μάσκες Ποιες είναι τελικά οι καλύτερες; ..........................σελ. 10

Υπέρταση Οι υπερτασικοί ασθενείς στην εποχή της πανδημίας ..................................σελ. 12

Σπύρος Φιλιώτης Iσχυρό «οπλοστάσιο» κατά της COVID-19 και χρόνιων νοσημάτων από την Eli-Lilly ............σελ. 14

Μονοκλωνικά αντισώματα Πώς λειτουργούν κατά του κορωνοϊού ................σελ. 16

HIV Και στην Ελλάδα σύντομα η προληπτική θεραπεία για το AIDS ....................σελ. 18

Δώρα υγείας Για τις γυναίκες, τους άντρες και τα παιδιά ..........σελ. 22

Γιώργος Ανυφαντής Η προσωποποίηση της ψυχικής δύναμης ............σελ. 25

Διατροφικές συμβουλές Μην φοβάστε τις θερμίδες των γιορτών ..............σελ. 26

Εορταστική συνταγή H πιο χριστουγεννιάτικη σούπα από τον chef Γιώργο Τσούλη ................................σελ. 27

Κατάθλιψη Τα Χριστούγεννα δεν είναι για όλους «γιορτή» ....σελ. 28

TEYXOΣ 3 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 IΔIOKTHΣIA «ONLINE-TECHPRESS ΕΠΕ» info@online-techpress.gr ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ Αφροδίτη Ντάικου ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Ζήσης Ψάλλας ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΥΛΗΣ Μάρθα Φραγκάκη martha@allabouthealth.gr ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Θάνος Ξυδόπουλος ART DIRECTOR Σωτήρης Ανδρίτσος ΣΥΝΤΑΚΤΕΣΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΙ ΣYNEPΓΑTEΣ Δήμητρα Γλυνού Νίκος Δέδες Βασιλική Χρ. Λαπέα Στέλιος Λουκίδης Τάνια Μαντουβάλου Βάσω Μαράκα Γεώργιος Παπαγεωργίου Αθανασία Παππά Ζωή Ράπτη Αλεξία Σβώλου Δημήτρης Σπυρόπουλος Αννα Σταυράκη Κωνσταντίνος Τσιούφης Γιώργος Τσούλης Χριστίνα Χατζηπαλαμουτζή Μήνα Ψυχογυιού

Ζωή Ράπτη Νέα προγράμματα για την ψυχική υγεία ..............σελ. 29

Βιταμίνες Πόσο τις χρειαζόμαστε και τι μας προσφέρουν;....σελ. 30

ΕΔΡΑ Αργοστολίου 108 Τ.Κ. 183 45 Μοσχάτο Tηλ.: 210 7474890 Φαξ: 210 7470108

ΧΑΠ Tριπλάσιο κίνδυνο διασωλήνωσης έχουν οι ασθενείς με ΧΑΠ και κορωνοϊό ..............σελ. 34

Ιατρικά λάθη Η εγχείρηση πέτυχε ο ασθενής απέθανε… ή έμεινε ανάπηρος............................σελ. 38

Μηνιγγίτιδα Β Ενημερωθείτε και προστατευτείτε ......................σελ. 41

Κλινικές μελέτες Μπορεί η Ελλάδα να γίνει κόμβος κλινικών μελετών; ..................................σελ. 42

Οι απόψεις που εκφράζονται σε ενυπόγραφα άρθρα δεν συμπίπτουν απαραίτητα με αυτές του περιοδικού. Υλικό που αποστέλλεται προς δημοσίευση δεν επιστρέφεται, ανεξαρτήτως με το αν δημοσιεύθηκε. Απαγορεύεται η ολική ή μερική αναδημοσίευση οποιουδήποτε κειμένου, διαγράμματος ή φωτογραφίας, με οποιονδήποτε τρόπο και σε οποιαδήποτε γλώσσα, χωρίς τη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόμοι 238/1970, 4301/1979, Ν. 100/1975, ΝΔ 3565/1956 και 4254, 1962 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου.

_ADDS 10/12/2020 10:46 π.μ. Page 1

EMBOLIA_x2 10/12/2020 10:47 π.μ. Page 4

COVID-19: Εμβόλια, τεχνολογία mRNA και αποτελεσματικότητα Της Αφροδίτης Ντάϊκου

Χρειαζόμαστε τα εμβόλια, αλλά είναι σημαντικό να υποστηριχθούν τα καλύτερα, αυτά που θα παρέχουν προστασία και από τις μεταλλάξεις του κορωνοϊού.

πήρξε μεγάλος ενθουσιασμός -και δικαίως- όταν στις 9 Νοεμβρίου, η Pﬁzer/BioNTech ανακοίνωσε τα προσωρινά αποτελέσματα του εμβολίου της, δείχνοντας ότι είναι περισσότερο από 90% αποτελεσματικά. Λίγες μέρες αργότερα, το Ρωσικό Ταμείο Αμεσων Επενδύσεων ανακοίνωσε ότι το υποψήφιο εμβόλιο που χρηματοδοτείται με το όνομα Sputnik V έδειξε 92% αποτελεσματικότητα τελικού σταδίου. Η Moderna δεν έμεινε πίσω, ανακοίνωσε ότι το εμβόλιό της έδειξε 94,5% αποτελεσματικότητα. Τέταρτο, το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης είπε ότι το εμβόλιο που αναπτύχθηκε σε συνεργασία με την AstraZeneca, είχε αποτελεσματικότητα 70,4%. Αυτό το ποσοστό φαίνεται απογοητευτικό σε σχέση με τα άλλα, αλλά τα πράγματα μπορεί να είναι καλύτερα λόγω ενός ευτυχήματος που συνέβη εδώ. Το εμβόλιο της Οξφόρδης δόθηκε σε μια ομάδα εθελοντών σε δύο τυπικές δόσεις, οι οποίες έδειξαν αποτελεσματικότητα 62%.

Οταν όμως δόθηκε σε μια άλλη ομάδα εθελοντών με αρχικά μικρότερη δόση που ακολουθήθηκε από μια κανονική δεύτερη δόση, η αποτελεσματικότητα ήταν στο 90%. Αυτό είναι από τη μια πλευρά περίεργο και από την άλλη έχει μεγάλο ενδιαφέρον από επιστημονικής πλευράς. Οταν η AstraZeneca ξεκίνησε τη συνεργασία της με το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι παρενέργειες, όπως εξάντληση, πονοκέφαλοι ή πόνοι στα άνω άκρα ήταν ηπιότερες αυτών που αναμένονταν. Το ήλεγξαν και ανακάλυψαν ότι είχε κατά λάθος χορηγηθεί μισή δόση του εμβολίου. Αποφασίστηκε να συνεχιστεί το πρόγραμμα με τη μισή πρώτη δόση. Τελικά, στη μεγάλη ομάδα των εθελοντών που χορηγήθηκαν δύο ισοδύναμες δόσεις, το ποσοστό αποτελεσματικότητας ήταν στο 62% και στην ομάδα που χορηγήθηκε πρώτα η μισή δόση και έπειτα η πλήρης, η αποτελεσματικότητα ήταν 90% -έτσι ο μέσος όρος βγήκε στο 70,4%.

Πώς λειτουργούν τα εμβόλια mRNA

Ενα εμβόλιο που είναι ασφαλές και αποτελεσματικό στις αρχικές δοκιμές μπορεί να αποτύχει στη συνέχεια, επειδή ο ιός εξελίσσεται και διαφεύγει.

4 | περί υγείας |

ν και δεν έχουν δημοσιευτεί οι μελέτες, τα νέα που ανακοινώθηκαν από τις εταιρείες Pﬁzer/BioNTech και Moderna με δελτία Τύπου, έχουν ξεπεράσει τις προσδοκίες πολλών. Η αισιοδοξία βρίσκεται στο ότι ένας νέος τύπος εμβολίου που βασίζεται στο mRNA (messenger RNA), μπορεί να προσφέρει υψηλά επίπεδα προστασίας. Τα εμβόλια εκπαιδεύουν το ανοσοποιητικό σύστημα να αναγνωρίζει τους ιούς. Παραδοσιακά, περιέχουν εξασθενημένους ιούς ή πρωτεΐνες του ιού, αλλά ένα εμβόλιο mRNA διαφέρει, καθώς αντί να εγχέεται μια ιική πρωτεΐνη, το άτομο λαμβάνει γενετικό υλικό mRNA που την κωδικοποιεί. Οταν οι γενετικές οδηγίες εγχέονται στο μπράτσο, τα μυϊκά κύτταρα τις «μεταφράζουν»,

για να φτιάξουν την ιική πρωτεΐνη απευθείας στο σώμα. Η προσέγγιση μιμείται ό,τι κάνει ο SARS-CoV-2, αλλά το εμβόλιο mRNA κωδικοποιεί μόνο ένα κρίσιμο θραύσμα της ιικής πρωτεΐνης μέσω της οποίας ο ιός μολύνει τα κύτταρα. Αυτό δίνει στο ανοσοποιητικό σύστημα μια «προεπισκόπηση» του ιού, ώστε να μπορεί να τον «δει», πριν αυτός προκαλέσει ασθένεια. Τα εμβόλια mRNA είναι «γρήγορα». Μετά από μια τέτοια ένεση, το μόριο καθοδηγεί την παραγωγή πρωτεϊνών εντός των μυϊκών κυττάρων, που φτάνει τα μέγιστα επίπεδα για 24 έως 48 ώρες και μπορεί να διαρκέσει για μερικές ημέρες. Η παραδοσιακή ανάπτυξη εμβολίων, αν και καλά μελετημένη, είναι χρονοβόρα και δεν ανταποκρίνεται γρήγορα σε νέες πανδημίες, όπως η COVID-19. Για την εποχική γρίπη π.χ., χρειάζονται πε-

ρίπου έξι μήνες από την αναγνώριση του νέου στελέχους του ιού της γρίπης που κυκλοφορεί για να παραχθεί το εμβόλιο. Ο υποψήφιος ιός του εμβολίου της γρίπης αναπτύσσεται για περίπου τρεις εβδομάδες για να παράγει έναν υβριδικό ιό, που είναι λιγότερο επικίνδυνος και αναπτύσσεται καλύτερα στα αυγά της κότας. Αυτός ο υβριδικός ιός στη συνέχεια εγχέεται σε πολλά γονιμοποιημένα αυγά και επωάζεται για αρκετές ημέρες, για να δημιουργήσει περισσότερα αντίγραφα. Επειτα, το υγρό που περιέχει τον ιό συλλέγεται από τα αυγά, οι ιοί του εμβολίου θανατώνονται και οι ιικές πρωτεΐνες καθαρίζονται για αρκετές ημέρες. Επειδή η διαδικασία είναι χρονοβόρα, όταν χορηγηθεί το εμβόλιο της γρίπης μπορεί να μην είναι πολύ αποτελεσματικό, διότι ο ιός έχει ήδη μεταλλαχτεί.

EMBOLIA_x2 10/12/2020 10:48 π.μ. Page 5

Το πρόβλημα των μεταλλάξεων Ωστόσο, πλην της αποτελεσματικότητας, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες επιτυχίας που πρέπει να ληφθούν υπόψη, όπως η ασφάλεια και η αποθήκευση. Αλλά υπάρχει και ένα άλλο θέμα με τα εμβόλια που σχετίζεται με τη μικροβιακή αντοχή και πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη. Σήμερα, έχουμε βακτήρια ανθεκτικά στα αντιβιοτικά, κουνούπια ανθεκτικά στα εντομοκτόνα και ζιζάνια ανθεκτικά στα ζιζανιοκτόνα. Ο μηχανισμός της φυσικής επιλογής κάνει τα μικρόβια και άλλους οργανισμούς πιο ανθεκτικούς στις αντιξοότητες του περιβάλλοντος και βέβαια στον πιο θανάσιμο εχθρό τους, τα φάρμακα. Οταν το πρώτο φάρμακο κατά του HIV, που προκαλεί AIDS μείωσε τους θανάτους, οι γιατροί έτρεξαν ενθουσιασμένοι να το δώσουν σε κάθε ασθενή, αλλά το «θαύμα» δεν γινόταν πια. Σε κάθε ασθενή, το φάρμακο λειτουργούσε μόνο για λίγο. Ηταν πολύ καλό στο να σκοτώνει τον ιό, αλλά ο ιός ήταν ακόμη καλύτερος στο να αναπτύσσει αντοχή στο φάρμακο. Μια αυθόρμητη μετάλλαξη στο γενετικό υλικό του ιού εμπόδισε το φάρμακο να κάνει τη δουλειά του και οι μεταλλαγμένοι ιοί μπορούσαν να αναπαραχθούν ξανά, κάνοντας τους ασθενείς να αρρωστήσουν. Χρειάστηκε μια δεκαετία για να βρουν οι επιστήμονες απάντηση σ' αυτή την εξέλιξη. Θα μπορούσε το ίδιο να συμβεί απέναντι σε ένα εμβόλιο COVID-19; Θα μπορούσε ένα εμβόλιο που είναι ασφαλές και αποτελεσματικό στις αρχικές δοκιμές να αποτύχει στη συνέχεια, επειδή ο ιός εξελίσσεται και διαφεύγει; Οι εξελικτικοί μικροβιολόγοι έχουν μελετήσει έναν ιό των πουλερικών που έχει αναπτύξει αντίσταση σε δύο διαφορετικά εμβόλια,

και άρα είναι γνωστό ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί ένα τέτοιο αποτέλεσμα. Πιστεύεται όμως ότι οι επιστήμονες ξέρουν τι χρειάζεται για να σταματήσουν κάτι τέτοιο. Τα εμβόλια COVID-19 θα μπορούσαν να αποτύχουν, αλλά αν έχουν συγκεκριμένες ιδιότητες, δεν θα το κάνουν. Ως επί το πλείστον, η ανθρωπότητα ήταν τυχερή μέχρι σήμερα με τα εμβόλια, αλλά υπάρχει μια εξαίρεση. Ενα βακτήριο που προκαλεί πνευμονία κατάφερε να αναπτύξει αντίσταση έναντι ενός εμβολίου. Η ανάπτυξη και η αντικατάσταση αυτού του εμβολίου με άλλο ήταν δαπανηρή και χρονοβόρα, με επτά χρόνια διαφορά μεταξύ της αρχικής εμφάνισης ανθεκτικών στελεχών και της αδειοδότησης του νέου εμβολίου. Εάν ο SARS-CoV-2 μπορεί να παρουσιάζει μεταλλάξεις ως απόκριση σε ένα εμβόλιο COVID, το πιο προφανές που μπορεί να συμβεί είναι αυτό που συμβαίνει με τον ιό της γρίπης. Η ανοσία λειτουργεί όταν τα αντισώματα του ανοσοποιητικού συνδέονται με μόρια στην επιφάνεια του ιού. Εάν συμβαίνουν μεταλλάξεις σε αυτά τα μόρια, τα αντισώματα δεν μπορούν να πιαστούν σφιχτά και ο ιός δραπετεύει. Αυτή η διαδικασία εξηγεί γιατί το εμβόλιο της εποχικής γρίπης πρέπει να τροποποιείται κάθε χρόνο. Εάν συμβεί το ίδιο με τον κορωνοϊό, τα εμβόλια θα χρειάζονται συχνή τροποποίηση. Αλλά η εξέλιξη μπορεί να πάει και προς άλλες κατευθύνσεις. Για παράδειγμα, ο ιός θα μπορούσε να εξελιχθεί, ώστε να βρίσκεται σε λανθάνουσα κατάσταση, αναπαραγόμενος αργά ή κρυμμένος σε όργανα, όπου η ανοσία είναι λιγότερο ενεργή. Αλλη εξέλιξη θα ήταν ο ιός να αντιγράφεται πιο γρήγορα από την ανοσία που έχει δημιουργηθεί, με αποτέλεσμα να προλαβαίνει να κάνει τη ζημιά.

Τρίτη στρατηγική θα ήταν ο ιός να στοχεύει το ανοσοποιητικό σύστημα και να μειώνει την ανοσία που προκαλείται από εμβόλια. Εάν ο SARS-CoV-2 βρίσκει τρόπους έστω και μερικής απενεργοποίησης της ανθρώπινης ανοσίας, ένα εμβόλιο κατά της COVID θα μπορούσε ακόμα και να επιταχύνει τις μεταλλάξεις.

Ποια εμβόλια είναι καλύτερα; Τα εμβόλια που μπορούν να αντιμετωπίσουν τις μεταλλάξεις των μικροβίων έχουν τρία χαρακτηριστικά. Πρώτον, είναι πολύ αποτελεσματικά στην καταστολή της αντιγραφής του ιού. Αυτό σταματά την περαιτέρω μετάδοση και περιορίζει τις μεταλλάξεις. Δεύτερον, τα εμβόλια αυτά προσβάλλουν ταυτόχρονα πολλά διαφορετικά μέρη του μικροβίου. Είναι εύκολο για ένα μόνο μέρος του ιού να μεταλλαχθεί και να ξεφύγει από το στόχο. Αλλά, αν πολλά μέρη δέχονται επίθεση ταυτόχρονα, η διαφυγή από το ανοσοποιητικό απαιτεί πολλές μεταλλάξεις να συμβούν ταυτόχρονα, κάτι που είναι σχεδόν αδύνατο. Και τρίτον, τα εμβόλια αυτά προστατεύουν από όλα τα στελέχη που κυκλοφορούν κι έτσι κανένα στέλεχος δεν γεμίζει το κενό όταν φονευτούν «τα αδερφάκια του». Δεν ξέρουμε όμως, προς το παρόν, ποια από τα εμβόλια έχουν χαρακτηριστικά που μπορούν να ανακόψουν μια εξέλιξη προς μεταλλάξεις του ιού. Αυτό όμως μπορεί να ανακαλυφθεί με επιπλέον προσπάθεια κατά τη διάρκεια των κλινικών δοκιμών. Αναλύοντας το γονιδίωμα των ιών σε εμβολιασμένους ανθρώπους μπορεί να αποκαλυφθεί εάν ο ιός κινείται προς μια εξελικτική απόδραση. u

Τα προβλήματα με το mRNA

τεχνολογία mRNA δεν είναι καινούργια αλλά η πρόοδός της ήταν αργή. Αυτό συνέβη επειδή το mRNA είναι ασταθές και εύκολο να υποβαθμιστεί σε μικρότερα συστατικά. Επίσης, εύκολα καταστρέφεται από τις ανοσολογικές άμυνες του ανθρώπινου σώματος. Αλλά το 2005, οι ερευνητές βρήκαν πώς να σταθεροποιήσουν το mRNA και να το συσκευάσουν σε μικρά σωματίδια για να το παραδώσουν ως εμβόλιο. Τα εμβόλια mRNA κατά της COVID-19 είναι τα πρώτα που χρησιμοποιούν αυτήν την τεχνολογία. Η πιο σημαντική πρόκληση για την ανάπτυξη ενός εμβολίου mRNA παραμένει η εγγενής του αστάθεια, επειδή είναι πιθανό να διαλυθεί πάνω από μια ορισμένη θερμοκρασία. Ετσι, αυτή η κατηγορία εμβολίων απαιτεί χαμηλές

Η πιο σημαντική πρόκληση για την ανάπτυξη ενός εμβολίου mRNA παραμένει η εγγενής του αστάθεια, επειδή είναι πιθανό να διαλυθεί πάνω από μια ορισμένη θερμοκρασία.

συνθήκες κατάψυξης για διανομή και χορήγηση. Το εμβόλιο της Pﬁzer/-BioNTech πρέπει σήμερα να φυλάσσεται βέλτιστα σε μείον 70 βαθμούς Κελσίου και υποβαθμίζεται σε περίπου πέντε ημέρες σε πιο υψηλές θερμοκρασίες -υποτίθεται αυτό το πρόβλημα θα ξεπεραστεί τους επόμενους μήνες. Η Moderna

λέει ότι το εμβόλιό της μπορεί να διατηρηθεί στον οικιακό ή ιατρικό καταψύκτη έως και έξι μήνες, για αποστολή και μακροπρόθεσμη αποθήκευση, παραμένοντας σταθερό στους 2 έως 8 βαθμούς Κελσίου, μέχρι και για 30 ημέρες μετά την απόψυξη, εντός της διάρκειας ζωής των έξι μηνών.

| περί υγείας | 5

TELOS PANDHMIAS_L 10/12/2020 10:49 π.μ. Page 6

Πώς θα τελειώσει η πανδημία;

αμία θανατηφόρα πανδημία δεν διαρκεί για πάντα. Η γρίπη του 1918 σκότωσε δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους, αλλά μέχρι το 1920 ο ιός που ήταν η αιτία είχε γίνει λιγότερο θανατηφόρος, προκαλώντας απλώς εποχική γρίπη. Μερικές πανδημίες διήρκεσαν περισσότερο, όπως η Μαύρη Πανώλη που ξεκίνησε από την Κεντρική Ασία, το 1346 και εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη, σκοτώνοντας το ένα τρίτο των κατοίκων απ’ όπου πέρασε. Αυτή η πανδημία έληξε επτά χρόνια μετά την έναρξή της, πιθανώς επειδή πολλά άτομα είχαν πεθάνει και είχε αναπτυχθεί ανοσία. Οι επιστήμονες λένε ότι το βακτήριο που προκάλεσε την Μαύρη Πανώλη δεν έχασε ποτέ τη μολυσματικότητά του. Από την άλλη μεριά, το παθογόνο της γρίπης το 1918 περιπλανιέται στον πλανήτη ως στέλεχος εποχικής γρίπης και πιθανόν το ίδιο έγινε με το παθογόνο της πανδημίας H1N1 το 2009. Το ερώτημα είναι τι θα γίνει με τον SARSCoV-2 που προκαλεί τη νόσο COVID-19. Θα μπορούσε ο SARS-CoV-2 να εξελιχθεί, σε μολυσματικό επίπεδο, όπως αυτό της εποχικής γρίπης, με τυπικό ποσοστό θανάτου 0,1%; Ορισμένοι επιστήμονες λένε ότι ο ιός έχει ήδη εξελιχθεί με τρόπο που διευκολύνει τη μετάδοση. Ομως, για πιθανή μείωση της μολυσματικότητας, είναι πολύ νωρίς για να μιλήσουμε. Η ιδέα ότι τα παθογόνα σταδιακά γίνονται λιγότερο θανατηφόρα με την πάροδο του χρόνου είναι παλιά. Φαίνεται ότι προήλθε από τα γραπτά ενός γιατρού του 19ου αιώνα, του Θεόβαλντ Σμιθ, ο οποίος είπε ότι υπάρχει μια «λεπτή ισορροπία» μεταξύ του παθογόνου και του ξενιστή, και με την πάροδο του χρόνου η θνησιμότητα μειώνεται, διότι δεν είναι προς το συμφέρον του μικροβίου να σκοτώσει τον ξενιστή του. Αυτή η ιδέα έγινε η συμβατική σοφία για πολλά χρόνια, αλλά αμφισβητήθηκε. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 παρατηρήθηκε ότι τα μικρόβια μεταδίδονται καλύτερα όταν οι ξενιστές εκπέμπουν πολλά παθογόνα μαζί, κάτι που συμβαίνει όταν είμαστε αρκετά άρρωστοι. Αυτό διευκολύνει να κολλήσει ο επόμενος, άρα μια αυξημένη μολυσματικότητα βοηθάει στη μετάδοση του ιού. Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι αυτό του ιού του μυξώματος,

Μπορεί ο SARS-CoV-2 να εξελιχθεί σε εποχική γρίπη με τυπικό ποσοστό θανάτου 0,1%;

ενός παθογόνου που εισήχθη στην Αυστραλία, το 1950, εξαφανίζοντας τα κουνέλια. Αρχικά, ο ιός σκότωσε πάνω από το 90% των κουνελιών, αλλά με την πάροδο του χρόνου μια εκεχειρία αναπτύχθηκε: τα κουνέλια εξελίχθηκαν να είναι ανθεκτικά και το μικρόβιο του μυξώματος μείωσε την μολυσματικότητά του. Τόσο τα κουνέλια όσο και το μικρόβιο παρέμειναν σε μια επισφαλή ισορροπία για κάποιο χρονικό διάστημα. Μια άλλη θεωρία, που αναπτύχθηκε από τον εξελικτικό επιδημιολόγο Πολ Εβαλντ, υποδηλώνει ότι όσο πιο θανατηφόρο είναι το μικρόβιο, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να εξαπλωθεί. Εάν τα θύματα πεθαίνουν γρήγορα (όπως στην περίπτωση του Εμπολα), τότε δεν μπορούν να διαδώσουν εύκολα τη μόλυνση. Οπως και η παλαιότερη συμβατική σοφία, η θεωρία αυτή αναγνωρίζει ότι πολλά μικρόβια θα εξελιχθούν σε λιγότερο μολυσματικά, καθώς κυκλοφορούν και προσαρμόζονται στον ανθρώπινο πληθυσμό. Αλλά η θεωρία του Εβαλντ προτείνει επίσης ότι όλα τα μικρόβια έχουν τις δικές τους στρατηγικές για να εξαπλωθούν και ορισμένες από αυτές επιτρέπουν τη διατήρηση υψηλής μεταδοτικότητας και θνητότητας. Η ανθεκτικότητα στο περιβάλλον είναι μια τέτοια στρατηγική. Ο ιός Variola, ο οποίος προκαλεί την ευλογιά, είναι πολύ ανθεκτικός στο εξωτερικό περιβάλλον και μπορεί να επιφέρει υψηλό ποσοστό θανάτου 10-40%. Μερικές θανατηφόρες λοιμώξεις εξαπλώνονται από ψύλλους, ψείρες, κουνούπια ή κρότωνες. Αλλες ασθένειες, όπως η χολέρα εξαπλώνονται και μέσω του νερού. Αυτές οι στρατηγικές ενδέχεται

“

Η σχεδόν πλήρης αντικατάσταση του αρχικού στελέχους της Κίνας υποδηλώνει ότι η φυσική επιλογή ευνοεί τη μεταδοτικότητα των ιών

να αποτρέψουν την ολίσθηση ενός μικροβίου προς μειωμένη μολυσματικότητα. Ο πρώτος σοβαρός κορωνοϊός, ο SARS-CoV-1, προκάλεσε επιδημία από το 2002 έως το 2003, φάνηκε να εξαπλώνεται αργά και μόλυνε περίπου 8.000 άτομα, σκοτώνοντας 774 πριν εξαφανιστεί, λόγω μιας αποτελεσματικής προσπάθειας απομόνωσης των ασθενών. Ωστόσο, ο SARS-CoV-2 είναι πολύ μεταδοτικός και ζει σε διάφορες επιφάνειες, από ώρες έως ημέρες, κάτι που τον κάνει ανθεκτικό όσο είναι ο ιός της γρίπης. Oι επιστήμονες έχουν παρατηρήσει αλλαγές προς την κατεύθυνση της αυξημένης μεταδοτικότητας, αλλά όχι της χαμηλότερης μολυσματικότητας. Μια ομάδα με επικεφαλής την Μπέτε Κόρμπερ, υπολογιστική βιολόγο στο Εθνικό Εργαστήριο του Los Alamos, δημοσίευσε μια μελέτη στο περιοδικό Cell, τον Ιούλιο, που έδειχνε ότι μια μετάλλαξη, γνωστή ως D614G δεν υπήρχε στο αρχικό στέλεχος που εμφανίστηκε στην Κίνα. Η Κόρμπερ και η ομάδα της πρότειναν ότι, με βάση την έρευνά τους -που διεξήχθη σε καλλιεργούμενα κύτταρατο νέο στέλεχος φαινόταν να είναι πιο μολυσματικό από το αρχικό. Οι μελέτες κυτταρικής καλλιέργειας όμως, δεν είναι σε θέση να αναπαράγουν τις πολυπλοκότητες της πραγματικής ζωής. Aυτό το νέο στέλεχος D614G είναι τώρα η πανδημία. Η σχεδόν πλήρης αντικατάσταση του αρχικού στελέχους υποδηλώνει ότι η φυσική επιλογή προς αυξημένη μεταδοτικότητα ανέλαβε δράση. Οι επιστήμονες που πιστεύουν ότι η υψηλή μεταδοτικότητα συχνά σχετίζεται με χαμηλότερη μολυσματικότητα, περιμένουν ο SARS-CoV-2 να εξελιχθεί προς αυτή την κατεύθυνση. Ακόμα, όμως, δεν έχει παρατηρηθεί κάτι τέτοιο. Γίνεται λόγος για ενδεχόμενη μείωση της θνησιμότητας, αλλά δεν υπάρχει κάποιο αποδεικτικό στοιχείο. Οπως η πανούκλα, η νόσος COVID-19 είναι μια λοίμωξη που δεν γίνεται αντιληπτή αμέσως και αυτό μπορεί να επιβραδύνει την εξέλιξη προς χαμηλότερη μολυσματικότητα. Το Yersinia pestis, το μικρόβιο που προκαλεί πανούκλα, δεν αντιμετωπίζεται αμέσως από τον οργανισμό και τα μολυσμένα άτομα μπορούν να εξαπλώνουν τη λοίμωξη για μέρες πριν αρρωστήσουν. Επίσης, τα άτομα που έχουν μολυνθεί από τον ιό SARS-CoV-2 φαίνονται ικανά να μολύνουν άλλους πριν εμφανίσουν συμπτώματα. Αυτός ο πονηρός τρόπος ιογενούς εξάπλωσης κάνει την εξέλιξη προς τη χαμηλότερη μολυσματικότητα πιο απίθανη.u

“

Εικόνα ηλεκτρονικού μικροσκοπίου που δείχνειανθρώπινο κύτταρο (μωβ) βαριά μολυσμένο με σωματίδια του ιού SARS-CoV-2 (κίτρινο). Πηγή: Εθνικό Ινστιτούτο Αλλεργίας και Λοιμωδών Νοσημάτων/NIH.

6 | περί υγείας |

_ADDS 10/12/2020 10:50 π.μ. Page 1

COVID ANOSOPOIHTIKO_L 10/12/2020 10:51 π.μ. Page 8

Η διατροφή που ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα Σε περίπτωση λοίμωξης, η πρόσληψη των θρεπτικών συστατικών για την υποστήριξη του ανοσοποιητικού υπερβαίνει τις συνιστώμενες ποσότητες.

η πιο κατάλληλη για δραστικές δίαιτες. Οι μεάθε κύτταρο του σώματός μας καταλέτες υποδηλώνουν ότι σε περίπτωση λοίμωξης, σκευάζεται από τις τροφές που τρώμε η πρόσληψη των θρεπτικών συστατικών που και σ' αυτό δεν αποτελούν εξαίρεση απαιτούνται για τη βέλτιστη υποστήριξη του τα κύτταρα του ανοσοποιητικού μας συστήΤου Θάνου Ξυδόπουλου ανοσοποιητικού υπερβαίνει τις συνιστώμενες ματος. Οταν το ανοσοποιητικό συναντά ιούς ποσότητες των διεθνών οργανισμών. Οι επίκαι βακτήρια πρέπει να είναι όσο πιο ισχυρό σημες συστάσεις για τις ποσότητες γίνεται, συντονίζοντας μεγάλους των μικροθρεπτικών συστατικών αριθμούς λευκοκυττάρων. Αυτό αφορούν υγιή άτομα. Οταν υπάρχει απαιτεί επαρκή πρόσληψη θρεασθένεια, αυτές οι συστάσεις δεν πτικών συστατικών καθημερινά. Οι τέσσερις «σωματοφύλακες» ισχύουν γιατί οι ανάγκες μεγαλώΤο ερώτημα λοιπόν που προνουν κατά πολύ. Πολλές φορές, οι κύπτει είναι τι πρέπει να τρώμε Πολλές βιταμίνες παίζουν ρόλο στην ισχυροποίηση του ανοσοποιητιίδιες οι λοιμώξεις εξαντλούν τα για να έχουμε ένα ισχυρό ανοκού, αλλά η μέχρι τώρα έρευνα έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι θρεπτικά συστατικά, για παράδειγσοποιητικό σύστημα; τέσσερις είναι αυτές που παρέχουν τη μεγαλύτερη προστασία, οι βιμα, όταν είστε άρρωστοι, λόγω της Η έρευνα μέχρι σήμερα δείχνει ταμίνες Α, C, D και Ε. αυξημένης φλεγμονής και των μεότι το ανοσοποιητικό σύστημα Βιταμίνη Α: Είναι σημαντική για τη φυσιολογική λειτουργία διαφόταβολικών απαιτήσεων, μειώνονται επηρεάζεται από έναν μεγάλο ρων τύπων ανοσοκυττάρων, συμπεριλαμβανομένων των φυσικών κατά πολύ τα επίπεδα της βιταμίνης αριθμό βιταμινών (A, B6, B12, κυττάρων-δολοφόνων, των μακροφάγων και των ουδετερόφιλων. C. Η απόκριση απέναντι σε παθοφολλικό οξύ, C, D και E) και μεΕπιπλέον, είναι απαραίτητη για τη σωστή λειτουργία των κυττάρων γόνα περιλαμβάνει ένα σημαντικό τάλλων (ψευδάργυρος, χαλκός, που μεσολαβούν στην προσαρμοστική ανοσία, για τα λεμφοκύτταρα κυτταρικό πολλαπλασιασμό, δησελήνιο, σίδηρος) χωρίς αυτό Τ και Β, και για τη δημιουργία αντισωμάτων. Μια μετα-ανάλυση 43 τυλαδή αύξηση του αριθμού των να σημαίνει ότι άλλα θρεπτικά χαιοποιημένων ελεγχόμενων δοκιμών που περιελάμβαναν 215.633 λευκοκυττάρων και αυτό απαιτεί συστατικά δεν επηρεάζουν. Μεπαιδιά ηλικίας 6 μηνών έως 5 ετών διαπίστωσε ότι τα συμπληρώματα σύνθεση DNA, RNA, πρωτεϊνών ταξύ των βιταμινών, συνήθως βιταμίνης Α μείωσαν τον κίνδυνο θνησιμότητας από όλες τις αιτίες και λιπιδίων. Συνεπώς, εκτός από τονίζεται η σημασία των D, Α κατά 24%. Η βιταμίνη Α υπάρχει στο γάλα, το τυρί, τα αυγά, το συκώτι, τις βιταμίνες και τα μέταλλα, παίκαι C και μεταξύ των μετάλλων τα λιπαρά ψάρια, τα εμπλουτισμένα δημητριακά, τα λαχανικά (καρόζουν ρόλο τα λεγόμενα «απαραίο ψευδάργυρος και το σελήνιο τα, γλυκοπατάτες, κολοκυθόσπορους, μπρόκολο) και φρούτα (βερίτητα» αμινοξέα και τα «απαραίτη-αυτά τα δύο μέταλλα είναι τα κοκα, ροδάκινα, παπάγια, μάνγκο). τα» λιπαρά οξέα, που δεν μπορούν πιο σημαντικά για την προστασία Βιταμίνη C: Πρόκειται για ένα σημαντικό διατροφικό αντιοξειδωτικό, να παραχθούν από τον οργανισμό από τις ιώσεις. Υπάρχει μια διατο οποίο βοηθάει στην καταπολέμηση των παθογόνων. Δεν είναι τυκαι πρέπει να λαμβάνονται από φορά μεταξύ των ιώσεων και χαίο ότι ορισμένα λευκοκύτταρα συσσωρεύουν τη βιταμίνη C σε τιμές τη διατροφή. Τα βακτήρια του ετων βακτηριακών λοιμώξεων. που είναι 50-100 φορές υψηλότερες από τις συγκεντρώσεις της στο ντέρου παίζουν επίσης ρόλο στη Τα περισσότερα βακτήρια δεν αίμα. Η ανεπάρκεια βιταμίνης C οδηγεί σε μειωμένη ανοσία και μεγαρύθμιση του ανοσοποιητικού συεισβάλλουν στα κύτταρά μας λύτερη ευαισθησία σε λοιμώξεις. Κοινές τροφές που περιέχουν βιταμίστήματος. Μια κακή σύνθεση του και παραμένουν πιο προσβάσιμα νη C είναι τα πορτοκάλια, οι πιπεριές (κόκκινες και πράσινες), τα ακτινίεντερικού μικροβιώματος συσχεστο ανοσοποιητικό σύστημα, δια, οι φράουλες, τα φραγκοστάφυλα, το μπρόκολο και το μάνγκο. τίζεται με παθήσεις, συμπεριλαμενώ οι ιοί εισβάλλουν μέσα στα Βιταμίνη D: Η δραστική μορφή της βιταμίνης D, η 1,25-διυδροξυβιβανομένων των μολυκύτταρα αντί να παραμένουν ταμίνη D3, δυναμώνει τα αντιμικροβιακά πεπτίδια, που είναι κρίσιμα σματικών νόσων εξωκυτταρικά. Τελικά, οι ιοί είναι «στρατεύματα» του έμφυτου ανοσοποιητικού συστήματος και σκοτώκαι της νόσου πιο φονικοί από τα βακτήρια. νουν τα παθογόνα. Πιο συγκεκριμένα, ρυθμίζει δύο σημαντικά αντιμιΤο ανοσοποιητικό μας σύστημα COVID-19. u κροβιακά πεπτίδια, την κατελικιδίνη και τη ντεφενσίνη. λειτουργεί ανά πάσα στιγμή, Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι τα άτομα που έχουν έλλειψη βιταμίαλλά όταν ενεργοποιείται έντονης D διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να υποστούν σοβαρή νόσο να, επειδή υπάρχει ένα παθογόνο COVID-19. Μια ιταλική μελέτη σε 42 ασθενείς που δημοσιεύθηκε στο στο σώμα, χρειαζόμαστε περισJournal of Endocrinological Investigation διαπίστωσε ότι μετά από 10 σότερα διατροφικά υποστρώημέρες νοσηλείας, πέθανε το 50% των ασθενών με έλλειψη βιταμίνης ματα, για να παραχθεί η ενέργεια D και μόλις το το 5% των ασθενών χωρίς έλλειψη. H βιταμίνη D βρίπου χρειάζεται και να κατασκεται στα λιπαρά ψάρια (π.χ. σολομός, σαρδέλες, ρέγκα και σκουμπρί), σκευαστεί ο επιθετικός «στραστο κόκκινο κρέας, το συκώτι, τους κρόκους των αυγών και σε εμπλουτός» μας. Ακόμα και ένα μόνο τισμένα τρόφιμα, όπως είναι τα δημητριακά πρωινού. θρεπτικό συστατικό να λείπει ή Βιταμίνη E: Μια μορφή της βιταμίνης Ε, η α-τοκοφερόλη, προστανα είναι σε ανεπάρκεια, μπορεί τεύει από την υπεροξείδωση των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων, το ανοσοποιητικό να επηρεαπου βρίσκονται στις μεμβράνες των κυττάρων. Η υπεροξείδωση ενστεί. Συνεπώς η διατροφή, τώρα δέχεται να προκαλέσει κυτταρική βλάβη και να οδηγήσει σε ακατάλπου ο κορωνοϊός «καλπάζει», ληλες ανοσοαποκρίσεις. Η βιταμίνη Ε υπάρχει κυρίως σε έλαια όπως πρέπει να είναι όσο γίνεται πιο είναι το κανόλα, το ηλιέλαιο, το καλαμποκέλαιο και το ελαιόλαδο. υγιεινή και ισορροπημένη. ΠροΥπάρχει επίσης, στα αμύγδαλα και σε άλλους ξηρούς καρπούς, και σε φανώς αυτή η εποχή δεν είναι μικρότερη ποσότητα στο αβοκάντο.

8 | περί υγείας |

PUBLI_IASO 10/12/2020 10:51 π.μ. Page 1

Συνέντευξη του Σταύρου Τσιριγωτάκη, χειρουργού θυρεοειδούς και διευθυντή του Τμήματος Χειρουργικής Θυρεοειδούς ΙΑΣΩ, στην Αλεξία Σβώλου

Οι παθήσεις του θυρεοειδούς βρίσκουν τον ειδικό τους στο ΙΑΣΩ

- Θεωρείτε ότι το ελληνικό κοινό είναι σωστά ενημερωμένο για τις παθήσεις του θυρεοειδούς; Πότε πρέπει να ξεκινά το τσεκ-απ και κάθε πότε πρέπει να ελέγχουμε τον θυρεοειδή μας; Δυστυχώς σε μια χώρα που έχει γεννήσει έναν Ιπποκράτη, έναν Ασκληπιό κ.ά, σε θέματα ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και πρόληψης, παρά του ότι γίνονται κάποιες προσπάθειες, εντούτοις έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας. Η φράση παγκοσμίως όλων των επιστημονικών εταιρειών θυρεοειδούς, τουλάχιστον στις περιόδους ευαισθητοποίησης είναι «check your neck», επομένως συμβαδίζοντας με αυτό, θα έλεγα μια φορά τον χρόνο να ελέγχει κάποιος τον θυρεοειδή του. Ο έλεγχος περιλαμβάνει την επίσκεψη στο γιατρό, αιματολογικό έλεγχο των θυρεοειδικών ορμονών και υπερηχογράφημα θυρεοειδούς. - Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι πρέπει να ελέγξεις τον θυρεοειδή σου μόνο αν παίρνεις κιλά χωρίς λόγο ή δυσκολεύεσαι να χάσεις κιλά, αναφερόμενοι στον υποθυρεοειδισμό. Ποιες άλλες παθήσεις μπορεί να εμφανιστούν; Υπάρχουν παθήσεις που έχουν να κάνουν με τη λειτουργία του αδένα (υποθυρεοειδισμός και υπερθυρεοειδισμός) και παθήσεις που έχουν να κάνουν με τη μορφολογία του (πολύ μεγάλος θυρεοειδής σε διαστάσεις ή κακοήθεια). Μπορεί να λειτουργεί καλά ο θυρεοειδής κάποιου, αλλά να υποκρύπτει κακοήθεια. Ο καρκίνος του θυρεοειδή είναι ένας «ύπουλος καρκίνος», δεν δίνει συμπτώματα τουλάχιστον στα αρχικά στάδια. Μόνο αν ελέγχεται κάποιος τακτικά, θα μπορέσει να τον διαγνώσει έγκαιρα. - Πόσες διαταραχές του θυρεοειδούς χρειάζονται επεμβατική θεραπεία και ποιες αρκούνται σε φαρμακευτική αγωγή και παρακολούθηση; Η ύπαρξη όζων στο θυρεοειδή είναι κάτι πολύ συχνό, αλλά στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι όζοι είναι καλοήθεις και

δεν χρειάζεται κάποια θεραπεία. Οι ενδείξεις για χειρουργική επέμβαση είναι συγκεκριμένες, αλλά πάντα πρέπει να εξατομικεύονται. Απόλυτες ενδείξεις για χειρουργική επέμβαση είναι η ύπαρξη ή η ισχυρή υποψία κακοήθειας, η ύπαρξη πολλών όζων (πολυοζώδης βρογχοκήλη), επειδή δεν μπορούν να ελεγχθούν όλοι οι όζοι, η αύξηση των διαστάσεων του θυρεοειδή που μπορεί να μπαίνει και μέσα στο θώρακα (καταδυώμενη βρογχοκήλη) και η τοξική βρογχοκήλη ή νόσος Graves. Οταν κάποιος ασθενής έχει τοξική βρογχοκήλη και δεν μπορεί να ρυθμιστεί με φάρμακα ή όταν ρυθμίζεται για ένα διάστημα και υποτροπιάζει, τότε η οριστική λύση είναι η χειρουργική επέμβαση. Ολες οι άλλες διαταραχές ρυθμίζονται συνήθως με τη λήψη ενός δισκίου. - Πόσο συχνά μπορεί να εμφανιστεί καρκίνος του θυρεοειδούς, που αποτελεί και τον μεγαλύτερο κίνδυνο; Οι κακοήθειες του θυρεοειδούς έχουν τη μεγαλύτερη αύξηση στη συχνότητα εμφάνισής τους από όλες τις άλλες κακοήθειες. Είναι ο πρώτος σε συχνότητα εμφάνισης καρκίνος στις γυναίκες ηλικίας 15 έως 29 ετών και ο δεύτερος πιο συχνός (μετά από τον καρκίνο του μαστού) για γυναίκες ηλικίας 30 έως 39 ετών. Η συχνότητα εμφάνισης του θηλώδους καρκίνου θυρεοειδούς έχει τριπλασιαστεί

- Η πανδημία COVID είναι γνωστό ότι ωθεί τους ασθενείς να παραμελήσουν την υγεία τους σε ό,τι δεν έχει σχέση με τον κορωνοϊό. Πόσο επηρεάζει αυτό το κύμα φόβου (να πας στον γιατρό ή στο νοσοκομείο) με την κακή ρύθμιση/αντιμετώπιση των παθήσεων του θυρεοειδούς; Οι θυρεοειδοπάθειες αλλάζουν την ποιότητα ζωής του ασθενή. Είναι κρίμα, ενώ μπορεί κάποιος με τη λήψη ενός δισκίου να είναι απόλυτα ρυθμισμένος, εντούτοις λόγω των καταστάσεων να μην μπορεί ούτε να διαγνωστεί επομένως και ούτε να ρυθμιστεί. Στις περιπτώσεις κακοήθειας θυρεοειδούς, το ευχάριστο είναι ότι αυτές εξελίσσονται αργά. Παρ’ όλα αυτά, πώς μπορεί να νιώθει ένας άνθρωπος όταν ξέρει ότι έχει καρκίνο και δεν μπορεί να χειρουργηθεί; Ποιος είναι αυτός που θα του πει το πότε θα μπορέσει να χειρουργηθεί με ασφάλεια; Ο στόχος του θεράποντα γιατρού είναι να θεραπεύσει τον ασθενή σαν οντότητα, σαν σύνολο και όχι να του λύσει ένα πρόβλημα, προσθέτοντας άλλης φύσεως προβλήματα. - Η ανάγκη για προσφορά δωρεάν υπηρεσιών υγείας σε ευπαθείς κοινωνικά και οικονομικά συνανθρώπους μας διαρκώς μεγαλώνει. Ως υποστηρικτής σε τέτοιες προσπάθειες ποιο είναι το μήνυμα που θέλετε να στείλετε και πόσο σημαντική είναι μια τέτοια πρωτοβουλία; Πόσο πιστεύετε ότι θα αυξηθεί αυτή η ανάγκη στην COVID εποχή που πλήττει πολύ κάθε κοινωνικό στρώμα, ειδικά δε τους ευπαθείς, οι οποίοι φτωχοποιούνται περισσότερο από κάθε είδους κρίση; Σε κάθε εποχή και κοινωνία, ακόμα και στις πλέον ευημερούσες, υπάρχουν άνθρωποι που έχουν την ανάγκη των συνανθρώπων τους. Σήμερα, το ζήτημα αυτό είναι ιδιαιτέρως επίκαιρο. Η ιδιότητα του γιατρού από μόνη της περιέχει την αγάπη προς τη ζωή και τον συνάνθρωπο. Η προσφορά εξάλλου είναι σύμφυτη με την ιδιότητα του ιατρού. Η προσφορά δεν έχει να κάνει τόσο με την οικονομική επιφάνεια όσο με την αγάπη προς τον πλησίον και τη διάθεση. Πολλοί είναι οι τρόποι με τους οποίους μπορεί κάποιος να βοηθήσει: Με την παροχή τροφής, στέγης, φαρμάκων, άλλων υλικών αγαθών, υπηρεσιών, αλλά και με την ανεξικακία, τη μακροθυμία και τη συμπάθεια προς τον συνάνθρωπο, ακόμα και με την κατάλληλη συμβουλή που προτρέπει προς το καλό ή αποτρέπει από το κακό. Ρωτήστε τον εαυτό σας, όταν προσφέρετε κάτι σε κάποιον, ποιος χαίρεται περισσότερο, αυτός που έλαβε το δώρο σας ή εσείς; u publi

τα τελευταία χρόνια. Υπολογίζεται ότι 1,2 % του συνόλου των ανδρών και γυναικών θα διαγνωστούν με καρκίνο θυρεοειδούς σε κάποια φάση της ζωής τους.

Σταύρος Τσιριγωτάκης είναι χειρουργός θυρεοειδούς και ταυτόχρονα υποστηρικτής στην κοινωνική προσφορά του ομίλου ΙΑΣΩ, καθώς εδώ και χρόνια προσφέρει δωρεάν χειρουργικές επεμβάσεις σε συνανθρώπους μας, που έχουν ανάγκη και βρίσκονται σε δεινή οικονομική κατάσταση. Το μήνυμα του είναι να μην παραμελούμε τις παθήσεις του θυρεοειδούς, για τις οποίες μας ενημερώνει αναλυτικά.

MASKES_L 10/12/2020 10:53 π.μ. Page 10

Ποιες είναι οι καλύτερες μάσκες; Η σωστή προσαρμογή της μάσκας στο πρόσωπο είναι πολύ σημαντική. Εάν τα κενά που αφήνει είναι μεγάλα, δεν θα έχετε την πρέπουσα προστασία.

ι μάσκες προκάλεσαν διαμάχες και σύγχυση στις αρχές της επιδημίας, αλλά πολλά χρόνια πριν είχαν χρησιμοποιηθεί για την καταπολέμηση αναπνευστικών ασθενειών, όπως φαίνεται σε φωτογραφίες δρόμων κατά τη διάρκεια της πανδημίας το 1918. Από τότε είχε γίνει απόλυτα κατανοητή η χρησιμότητα αυτού του απλού τρόπου παρέμβασης. Οι μάσκες προστατεύουν τον χρήστη με διάφορους τρόπους, όχι μόνο επειδή σταματούν τα σταγονίδια της αναπνοής μέσω των οποίων μεταδίδεται ο κορωνοϊός. Για παράδειγμα, μας κάνουν να αποφεύγουμε το άγγιγμα του προσώπου μας -το αγγίζουμε μία φορά κάθε τέσσερα λεπτά. Ενα άλλο ευεργετικό αποτέλεσμα είναι ψυχολογικό, η μάσκα μας κάνει να διατηρούμε τις αποστάσεις -αυτό φάνηκε από ένα πείραμα κρυφής παρακολούθησης των αποστάσεων σε σούπερ μάρκετ και ταχυδρομεία. Πρώτοι οι Αμερικανοί πρότειναν, και ακολούθησαν και άλλα κράτη, να φτιάξει το κοινό τις δικές του υφασμάτινες μάσκες, με τη λογική να μην καταναλώνονται οι N95 και οι χειρουργικές μάσκες. Από τότε έχουν γίνει διάφορες μελέτες που τέσταραν κάθε είδους μάσκα ως προς την προστασία που παρέχει. Ποια είναι η καλύτερη μάσκα προσώπου; Θεωρητικά η πιο καλή είναι η N95, η οποία είναι ουσιαστικά μια αναπνευστική συσκευή, μετά έρχεται η χειρουργική μάσκα και μετά είναι η υφασμάτινη. Το θέμα είναι όμως τι έχουν δείξει οι μελέτες...

Τα καλύτερα υλικά Η αποτελεσματικότητα ενός υλικού από το οποίο είναι «φτιαγμένη» μια μάσκα μπορεί να αξιολογηθεί, εξετάζοντας πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να το διαπεράσουν σωματίδια μεγέθους αντίστοιχου του κορωνοϊού (από 0,2 έως 1,0 μικρόμετρα). Μια ερευνητική ομάδα από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ επινόησε ένα πείραμα για να εξετάσει πόσο καλά 20 κοινά υλικά μπορούν να φιλτράρουν σωματίδια μεγέθους του κορωνοϊού SARS-COV-2 που τρέχουν με ταχύτητα βήχα. Σχεδίασε μια συσκευή που κράταγε ένα δείγμα υφάσματος διαμέτρου περίπου 2,5 εκατοστών. Ο αέρας στη συνέχεια περνούσε από αυτό το δείγμα με ταχύτητα 16,5 μέτρα ανά δευτερόλεπτο -ως προσημείωση του βήχα. Δύο μετρητές σωματιδίων μετρούσαν τη συγκέντρωση των μικρών σωματιδίων στον αέρα πριν και μετά τη διέλευση από το υλικό. Αυτό επαναλήφθηκε 10 φορές για κάθε τύπο υλικού. Εξετάστηκαν και οι υφασμάτινες μάσκες με διπλή στρώση, όπως επίσης, και η N95 και η χειρουργική μάσκα. Τέλος, έγινε μια επιπλέον δοκιμή για μουσκεμένες στο νερό μάσκες. Η μελέτη έδειξε ότι κάθε μάσκα, είτε πρόκειται για N95 είτε για μάσκα υφά-

10 | περί υγείας |

σματος, φιλτράρει λιγότερα μικρά σωματίδια, όταν εκτίθενται σε αέρα υψηλής ταχύτητας (βήχας/φτάρνισμα) σε σύγκριση με τον αέρα κανονικής ταχύτητας (τακτική αναπνοή). Κατά τη διάρκεια των υψηλών ταχυτήτων βήχα, ακόμη και οι μάσκες N95 φιλτράρουν μόνο το 53% των μικρών σωματιδίων. Οι χειρουργικές μάσκες φιλτράρουν το 48%. Τα βαριά υφάσματα με χαμηλή διαπερατότητα, όπως το τζιν, παρείχαν την καλύτερη προστασία, αλλά αυτά δυσκολεύουν την αναπνοή και ως εκ τούτου δεν είναι ιδανικά για μάσκες. Οι δοκιμές έδειξαν ότι τα πιο κατάλληλα υφάσματα περιλάμβαναν το μάλλινο, με απόδοση φιλτραρίσματος 36% και το βαμβακερό καπιτονέ, με απόδοση 35%. Τα άλλα υφάσματα είχαν απόδοση κάτω του 25%. Διαπιστώθηκε, επίσης, ότι οι επιστρώσεις των υφασμάτων ανεβάζουν την απόδοσή τους. Για παράδειγμα, μια μάσκα με επιπλέον στρώση βαμβακιού και άλλων υλικών είναι σε θέση να φιλτράρει τα σωματίδια κατά 60%, δηλαδή πάνω από την N95! Δοκιμάστηκαν και οι σακούλες τύπου ηλεκτρικής σκούπας που έχουν σχεδιαστεί να συλλαμβάνουν τα μικρά σωματίδια. Αυτές οι σακούλες ήταν αρκετά αποτελεσματικές. Η σακούλα φίλτρου μίας χρήσης HEPA ήταν 61% αποδοτική και η σακούλα που πλένεται ήταν 44% αποδοτική. Είναι άγνωστο, ωστόσο, αν είναι ασφαλές να καλύψετε το πρόσωπό σας με ένα τέτοιο υλικό. Οταν μουσκεύτηκαν, η μάσκα N95 και η χειρουργική μάσκα παρουσίασαν αξιοσημείωτη μείωση της απόδοσης διήθησης -κάτω από 7% και 5% αντίστοιχα. Αλλά τα υφάσματα και οι σακούλες τύπου ηλεκτρικής σκούπας δεν παρουσίασαν μεγάλη μείωση, μάλιστα ορισμένα υλικά βελτίωσαν την απόδοσή τους, πιθανώς λόγω

Τα tips της μάσκας Αν επιλέξετε πλενόμενη μάσκα, προτιμήστε μία με δυο ή περισσότερες στρώσεις που δεν εμποδίζουν τη διαδικασία της αναπνοής.

Φορέστε τη μάσκα σωστά! Η ρινική και η στοματική κοιλότητα πρέπει να είναι πάντα καλυμμένες.

Εφαρμόστε τη μάσκα στο πρόσωπό σας, έτσι ώστε να μην δημιουργούνται κενά.

συρρίκνωσης των ινών ή αλλαγής ηλεκτροστατικών ιδιοτήτων. Πρέπει να έχετε κατά νου ότι το πείραμα αυτό έγινε στο εργαστήριο και στην πραγματική ζωή μπορεί να συμβαίνουν άλλα πράγματα. Επειδή ένα ύφασμα ή συνδυασμός υφασμάτων μπορεί να φιλτράρει αρκετά σωματίδια δεν σημαίνει ότι θα λειτουργήσει καλά όταν χρησιμοποιείται ως μάσκα. Οι υφασμάτινες μάσκες τείνουν να δυσκολεύουν την αναπνοή και αυτό τις κάνει λιγότερο αποτελεσματικές στην πράξη. Ολα τα παραπάνω ποσοστά αντιπροσωπεύουν μόνο την ικανότητα του υφάσματος να φιλτράρει τα σωματίδια και δεν λαμβάνει υπόψη την ευχρηστία της μάσκας, η οποία είναι κεντρική για τη σωστή προστασία του εαυτού μας και των άλλων. Η προσαρμογή στο πρόσωπό μας είναι πολύ σημαντική. Εάν τα κενά που αφήνει η μάσκα είναι μεγάλα δεν θα έχετε καλή προστασία. Επίσης, πρέπει να αλλάζετε την υφασμάτινη μάσκα καθημερινά και να την πλένετε, γιατί συλλέγει διάφορα σωματίδια -αντιμετωπίστε την σαν το εσώρουχό σας.

Το πρόβλημα με τις κινεζικές μάσκες Αν φοράτε χειρουργική μάσκα μιας χρήσης, θα πρέπει να είναι καλής ποιότητας. Δυστυχώς, ορισμένοι κατασκευαστές που βρίσκονται στην Κίνα δεν ακολουθούν τα ευρωπαϊκά ή τα αμερικανικά στάνταρτς -και συνήθως οι μάσκες αυτές είναι πιο φτηνές. Για παράδειγμα, το 70% των μασκών N95 πιστοποιημένων στην Κίνα δεν πληρούν τα πρότυπα των ΗΠΑ. Σε μια περίπτωση, η αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων ανέφερε ότι κινεζικές μάσκες που ονομάζονται KN95 μπλοκάρουν μόλις 24% των σωματιδίων, ενώ μια παρτίδα που εξετάστηκε μπλόκαρε μόλις το 1%. Σύμφωνα με μια άλλη αναφορά, στο 60% των εργοστασίων παραγωγής χειρουργικών μασκών στην Κίνα υπάρχουν προβλήματα υγιεινής. Σχετικά με τις χειρουργικές μάσκες, πρέπει να ξέρετε ότι δεν αποτελούνται από ένα οποιοδήποτε απλό υλικό που καλύπτει τη μύτη και το στόμα. Είναι προϊόντα για τα οποία απαιτείται να πληρούνται ορισμένες προδιαγραφές ώστε να παρέχουν επαρκή προστασία. Οι χειρουργικές μάσκες ρυθμίζονται ως ιατροτεχνολογικά προϊόντα στην ηπειρωτική Κίνα, αλλά δεν υπάρχουν συγκεκριμένες νομοθετικές απαιτήσεις στο Χονγκ Κονγκ. Λόγω του δυνητικού κινδύνου που σχετίζεται με τις κινεζικές χειρουργικές μάσκες, υπάρχει ανησυχία από πολλές ευρωπαϊκές χώρες ότι ψεύτικα ή πλαστά προϊόντα ενδέχεται να διακινούνται στην αγορά.u

_ADDS 10/12/2020 10:53 π.μ. Page 1

YPERTASH COVID_L 10/12/2020 10:54 π.μ. Page 12

Οι υπερτασικοί ασθενείς στην εποχή της COVID-19 Υπάρχει κοινός μηχανισμός δράσης του κορωνοϊού με τα νευρο-ορμονικά συστήματα που εμπλέκονται στους μηχανισμούς της υπέρτασης;

ροκαταρκτικά επιστημονικά δεδομένα από τους επιδημιολόγους της Κίνας που βασίσθηκαν στη μόλυνση από τον κορωνοϊό στην επαρχία Wahan έδειξαν ότι οι ασθενείς με σοβαρή μόλυνση ή ασθενείς που απεβίωσαν ήταν κατά βάση μεγάλης ηλικίας, είχαν υπέρταση σε ποσοστό (30-50%) και σακχαρώδη διαβήτη (20-25%), στεφανιαία νόσο (10-20%) και διαταραχές πηκτικότητας του αίματος (αυξημένα D-dimer). Φαίνεται όμως ότι αυτή η συσχέτιση της υπέρτασης εξηγείται από τον υψηλό επιπολασμό της υπέρτασης στα άτομα μεγάλης ηλικίας. Σήμερα, έχουμε αρκετά στοιχεία που πιστοποιούν ότι δεν υπάρχει καθαρή απόδειξη ότι η υπέρταση αυτή καθεαυτή συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο μόλυνσης με COVID-19. Συνεπώς, οι υπερτασικοί ασθενείς θα πρέπει να ακολουθούν τις ίδιες προφυλάξεις με τους συνομήλικούς τους και τους έχοντες ίδιο προφίλ συνοσηροτήτων. Υπάρχει κοινός μηχανισμός δράσης του κορωνοϊού με τα νευρο-ορμονικά συστήματα που εμπλέκονται στους μηχανισμούς της υπέρτασης; Σήμερα, γνωρίζουμε πως ο SARSCoV2 που προκαλεί την πανδημία COVID-19 χρησιμοποιεί το με-

τατρεπτικό ένζυμο τύπου-2 (ACE-2) ως κυτταρικό υποδοχέα για την είσοδο του στα κύτταρα: στον πνεύμονα, προκαλώντας πνευμονία ή στην καρδιά, προκαλώντας μυοκαρδίτιδα. Το ίδιο όμως μετατρεπτικό ένζυμο -2 της αγγειοτενσίνης (ACE-2) (το ομόλογο δηλαδή του γνωστού ACE που μετατρέπει την Αng I σε Ang II) παίζει σπουδαίο ρόλο στο σύστημα ρενίνης αγγειοτασίνης, που είναι βασικός ρυθμιστής της καρδιακής λειτουργίας και της ομοιοστασίας της αρτηριακής πίεσης. Δημιουργήθηκαν συνεπώς εύλογα ερωτήματα σχετικά με τον ρόλο που μπορεί να παίζει αυτό το ένζυμο σε καρδιαγγειακές παθήσεις σε καταστάσεις νόσησης από την COVID-19. Τα πειραματικά αλλά και πολύ περισσότερο τα κλινικά δεδομένα είναι περιορισμένα και εν πολλοίς αντικρουόμενα μεταξύ τους. Ετσι, δημιουργήθηκε η υπόθεση ότι ενδεχομένως φαρμακευτικές αγωγές για την υπέρταση, την καρδιακή ανεπάρκεια κ.λπ που μπορεί να αυξάνουν την συγκέντρωση του ACE2, μπορεί να διευκολύνουν την ανάπτυξη σοβαρής ή/και θανατηφόρου λοίμωξης από COVID-19. Η θεραπεία με αναστολείς του συστήματος ρενίνης αγγειοτασίνης, όπως επί παραδείγματι

οι αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτασίνης (αΜΕΑ) ή οι αποκλειστές των υποδοχέων της αγγειοτασίνης (ARBs) αποτελούν σήμερα τον πυρήνα του αλγορίθμου της θεραπείας της αρτηριακής υπέρτασης και της καρδιακής ανεπάρκειας, όπως αυτό αποτυπώνεται στις κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας (ESC) και της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Υπέρτασης (ESH), που εκδόθηκαν το 2018. Μελέτες σε ζωικά μοντέλα έδειξαν πως η χρήση αναστολέων του συστήματος αυτού μπορούν δυνητικά να αυξήσουν την έκφραση του ACE-2, ενώ τέτοια δεδομένα είναι πολύ περιορισμένα για να επιβεβαιώνουν την υπερέκφραση των ACE-2 στους ανθρώπους μετά από χορήγηση αναστολέων του συστήματος ρενίνης αγγειοτασίνης. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και δεδομένα που υποστηρίζουν ότι φαρμακολογικές παρεμβάσεις σε ζωικά μοντέλα με τη χρήση αναστολέων του συστήματος ρενίνης αγγειοτασίνης έχουν δείξει προστατευτικά οφέλη σε βλάβες του πνεύμονα και σε μοντέλα ιογενών λοιμώξεων. Με βάση αυτές τις παρατηρήσεις η χρήση των αναστολέων του συστήματος αυτού θα μπορούσε να προασπίζει έναντι της παθογονικότητας του ιού σε ασθενείς που πάσχουν από την COVID-19. Σήμερα, η θέση όλων των επιστημονικών φορέων συμπίπτει με την άποψη ότι η θεραπεία των ασθενών που λαμβάνουν αΜΕΑ ή αναστολείς των υποδοχέων αγγειοτασίνης πρέπει να συνεχίζεται κανονικά σύμφωνα με τις οδηγίες των θεραπόντων ιατρών. Τα υπάρχοντα δεδομένα δεν υποστηρίζουν υπεροχή ή υστέρηση, όσον αφορά την δράση των αΜΕΑ ή των αναστολέων των υποδοχέων αγγειοτασίνης σε ασθενείς με μόλυνση από τον COVID-19. Συμπερασματικά, η θεραπεία των ασθενών με υπέρταση και άλλες καρδιαγγειακές παθήσεις πρέπει να μη διακόπτεται ή να παραμελείται με αφορμή την πανδημία του κορωνοϊού. Με τις κατάλληλες προφυλάξεις και την πιστή εφαρμογή από όλους μας των οδηγιών που δίνει ο Ε.Ο.Δ.Υ. και η επίσημη Πολιτεία, η πανδημία του κορωνοϊού θα περάσει και η ζωή μας θα επανέλθει στους φυσιολογικούς ρυθμούς. u

Του Κωνσταντίνου Τσιούφη Καθηγητή – διευθυντή Α’ Πανεπιστημιακής Καρδιοχειρουργικής Κλινικής, Ιπποκράτειο Γ.Ν.Α., προέδρου της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την Υπέρταση (2018-19)

12 | περί υγείας |

_ADDS 10/12/2020 10:55 π.μ. Page 1

SYN_FILIOTIS_ELI-LILLY_x2 10/12/2020 10:56 π.μ. Page 14

Σπύρος Φιλιώτης

Iσχυρό «οπλοστάσιο» κατά της COVID-19 και χρόνιων νοσημάτων από την Eli-Lilly Η πολυετής εμπειρία στα μονοκλωνικά αντισώματα καθιστά τη φαρμακευτική εταιρεία Lilly πρωταγωνίστρια στη μάχη για την αντιμετώπιση της πανδημίας.

χουν διερευνηθεί διάφορες θεραπευτικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση της COVID-19 και μια από αυτές είναι η κατασκευή στο εργαστήριο ειδικών αντισωμάτων που αναγνωρίζουν τον ιό και μπορούν να τον αδρανοποιήσουν. Αυτή η τεχνογνωσία υπάρχει εδώ και χρόνια. Τα μονοκλωνικά αντισώματα είναι τεχνητές πρωτεΐνες που δρουν σαν ανθρώπινα αντισώματα και χρησιμοποιούνται σήμερα σε ένα ευρύ φάσμα νοσημάτων. Πρόκειται για ειδικές θεραπείες που αναγνωρίζουν έναν συγκεκριμένο στόχο, συνήθως μία πρωτεΐνη. Οι επιστήμονες κατάφεραν να δημιουργήσουν μονοκλωνικά αντισώματα που αδρανοποιούν τον κορωνοϊό SARS-CoV-2, δεσμεύοντας την πρωτεΐνη-ακίδα με την οποία ο ιός συνδέεται στα κύτταρά μας. Η φαρμακευτική εταιρεία Eli-Lilly αναπτύσσει μονοκλωνικά αντισώματα σε πολλές θεραπευτικές περιοχές και πρόσφατα πήρε επείγουσα έγκριση από τον αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) για το φάρμακο bamlanivimab, ένα μονοκλωνικό αντίσωμα κατά του κορωνοϊού. Ο Σπύρος Φιλιώτης, αντιπροέδρος και γενικός διευθυντής της Φαρμασέρβ-Λίλλυ μιλάει για αυτήν τη θεραπεία, αλλά και για άλλες δραστηριότητες της εταιρείας κατά του κορωνοϊού και του διαβήτη. - Βρισκόμαστε στον κλοιό μιας πρωτόγνωρης πανδημίας. Μιλήστε μας για τη δέσμευση της Φαρμασέρβ-Λίλλυ στην ανάπτυξη θεραπειών για την COVID-19. Από την αρχή της πανδημίας, οι βιοφαρμακευτικές εταιρείες ανά τον κόσμο έχουν δεσμευτεί να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για την έρευνα και ανάπτυξη λύσεων που θα συμβάλλουν στη διάγνωση και τη θεραπεία ασθενών με τη νόσο COVID-19. Η Lilly ξεκίνησε με ταχύτητα αυτήν την προσπάθεια. Ηδη από τα μέσα Μαρτίου σύναψε συμφωνία με την AbCellera, με στόχο την ανάπτυξη αντισωμάτων για την πρόληψη και τη θεραπεία της νόσου COVID19. Στις 9 Νοεμβρίου 2020, ο Αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) χορήγησε άδεια χρήσης έκτακτης ανάγκης για το εξουδετερωτικό αντίσωμα bamlanivimab (LYCoV555), για τη θεραπευτική

14 | περί υγείας |

Της Αλεξίας Σβώλου

αντιμετώπιση των πρόσφατα διαγνωσθέντων ασθενών με ήπια έως μέτρια νόσο COVID-19 και υψηλό κίνδυνο για σοβαρή επιδείνωση της νόσου ή/και νοσηλεία. Η απόφαση του FDA στηρίχθηκε στα δεδομένα της BLAZE-1, μιας τυχαιοποιημένης, διπλά τυφλής, ελεγχόμενης με εικονικό φάρμακο, κλινικής δοκιμής φάσης 2. Στους ασθενείς που χορηγήθηκε το bamlanivimab, παρατηρήθηκε σημαντική μείωση του ιικού φορτίου, των συμπτωμάτων της νόσου και κυρίως της ανάγκης για νοσοκομειακή νοσηλεία. Πέραν αυτής της προσπάθειας, στις αρχές Απριλίου, η Lilly σύναψε άλλη συμφωνία με το Εθνικό Ινστιτούτο Αλλεργίας και Λοιμωδών Νοσημάτων των ΗΠΑ, με στόχο να μελετηθεί σε έναν από τους βραχίονες της μελέτης Adaptive COVID-19 Treatment trial (ACTT2) του NIAID ένα φαρμακευτικό μόριο της Lilly, ήδη εγκεκριμένο για τη ρευματοειδή αρθρίτιδα. Η μελέτη είχε σκοπό να διερευνήσει την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια του μορίου αυτού ως πιθανή συνδυαστική θεραπεία με ρεμντεσιβίρη για νοσηλευόμενους ασθενείς με COVID-19. Στις 14 Σεπτεμβρίου, η Lilly και η Incyte ανακοίνωσαν τα πρώτα δεδομένα που προέκυψαν από τη μελέτη ACTT-2 που περιέλαβε περισσότερους από 1.000 ασθενείς. Η μπαρισιτινίμπη σε συνδυασμό με τη ρεμντεσιβίρη πέτυχε το πρωτεύον καταληκτικό σημείο που ήταν η μείωση του χρόνου μέχρι την ανάρρωση σε σύγκριση με τη μονοθεραπεία με ρεμντεσιβίρη. Οι ερευνητές κατέγραψαν μείωση κατά περίπου μία ημέρα στο διάμεσο χρόνο ανάρρωσης για το συνολικό πληθυσμό των ασθενών που έλαβε τη συνδυασμένη θεραπεία, έναντι εκείνου που έλαβε τη μονοθεραπεία. Το εύρημα αυτό ήταν στατιστικά σημαντικό. Με βάση τα δεδομένα της ACTT-2, στις 19 Νοεμβρίου, οι

εταιρείες Lilly και Incyte ανακοίνωσαν ότι ο FDA έδωσε άδεια για χρήση έκτακτης ανάγκης στη μπαρισιτινίμπη σε συνδυασμό με ρεμντεσιβίρη σε νοσηλευόμενους ενήλικες και παιδιατρικούς ασθενείς ηλικίας 2 ετών και άνω με πιθανή ή εργαστηριακά αποδεδειγμένη νόσο COVID-19 που χρειάζονται συμπληρωματικό οξυγόνο, επεμβατικό μηχανικό αερισμό ή εξωσωματική οξυγόνωση μεμβράνης. Στη Φαρμασέρβ-Λίλλυ παρακολουθούμε πολύ στενά όλες τις εξελίξεις. Από την πρώτη κιόλας ημέρα της λήψης άδειας χρήσης έκτακτης ανάγκης τόσο του bamlanivimab όσο και του baricitinib είμαστε σε διαρκή επικοινωνία με τις ρυθμιστικές αρχές, ώστε να γίνει ό,τι είναι απαραίτητο για τη διάθεση των θεραπευτικών αυτών όπλων στην Ελλάδα εντός του 2020. - Πόση έρευνα κρύβει πίσω του, το μονοκλωνικό αντίσωμα της Lilly για την COVID19 και πόσο δύσκολη διαδικασία είναι η ανάπτυξη τέτοιων μονοκλωνικών αντισωμάτων; Αναπτύσσετε και για άλλες παθήσεις μονοκλωνικά αντισώματα; Βοηθάει η εμπειρία από άλλες παθήσεις; Η ανάπτυξη μονοκλωνικών αντισωμάτων σίγουρα δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ειδικά όταν πραγματοποιείται υπό ασφυκτική πίεση χρόνου, υπό καθεστώς καραντίνας και αφορά στην αντιμετώπιση νόσων που απειλούν άμεσα τον παγκόσμιο πληθυσμό. Σε αυτό το ιδιαίτερο περιβάλλον η Lilly κινήθηκε γρήγορα και αποφασιστικά. Η Lilly σε συνεργασία με την AbCellera αξιοποίησε την πλατφόρμα ταχείας πανδημικής απόκρισης της AbCellera και τις δυνατότητες που διαθέτει η Lilly σε παγκόσμιο επίπεδο για την ταχεία ανάπτυξη, παραγωγή και διακίνηση θεραπευτικών αντισωμάτων. Εντός μόλις μιας εβδομάδας από τη λήψη, στις αρχές Φεβρουαρίου, δείγματος αίματος από έναν εκ των πρώτων ασθενών που ανέκαμψαν από την COVID-19, η AbCellera εξέτασε πάνω από 5 εκατομμύρια κύτταρα του ανοσολογικού συστήματος, αναζητώντας αυτά που παρήγαγαν τα λειτουργικά αντισώματα και βοήθησαν τον ασθενή να εξουδετερώσει τον ιό και να ανακάμψει από τη νόσο. Από την προσπάθεια αυτή είχαν εντοπιστεί πάνω από 500 μοναδικές αλληλουχίες ανθρώπινων αντισωμάτων κατά του ιού SARS-CoV-2, οι οποίες ελέγχθηκαν, ώστε να βρεθούν οι πιο αποτελεσματικές για την εξου-

SYN_FILIOTIS_ELI-LILLY_x2 10/12/2020 10:56 π.μ. Page 15

δετέρωση του ιού. Οι επιστήμονες της Lilly ανέπτυξαν ταχύτατα τη νέα αυτή θεραπεία αντισωμάτων και μέσα σε 3 μόλις μήνες είχαν ήδη ξεκινήσει κλινικές δοκιμές σε ασθενείς στις ΗΠΑ. Η Lilly αναπτύσσει μονοκλωνικά αντισώματα και σε άλλες θεραπευτικές περιοχές, όπως είναι η ογκολογία και τα αυτοάνοσα νοσήματα. Σε κάποιο βαθμό η εμπειρία της ανάπτυξης μονοκλωνικών αντισωμάτων από άλλες παθήσεις βοηθά, όμως, κάθε νόσος αποτελεί μια ξεχωριστή και ιδιαίτερη περίπτωση με ειδικές δυσκολίες και θέματα και ως τέτοια αντιμετωπίζεται από τις ερευνητικές ομάδες διεθνώς. - Ποιες άλλες θεραπείες αναπτύσσει η Lilly για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού και των επιπλοκών του; Πριν αναφερθούμε σε άλλες θεραπείες, πρέπει να σημειώσουμε ότι το bamlanivimab ερευνάται σε κλινικές δοκιμές για προφύλαξη από μόλυνση της COVID-19. Πέραν των δύο φαρμάκων που ήδη έχουν λάβει άδεια χρήσης έκτακτης ανάγκης, η Lilly σε συνεργασία με τη βιοφαρμακευτική εταιρεία Junshi Biosciences, η οποία ειδικεύεται στην ανακάλυψη και ανάπτυξη νέων θεραπειών, ερευνά ένα παρόμοιο με το bamlanivimab εξουδετερωτικό IgG1 μονοκλωνικό αντίσωμα που συνδέεται στην περιοχή πρόσδεσης του υποδοχέα της πρωτεΐνης επιφανείας (spike protein) του ιού SARS-CoV-2 και αφορά σε μη νοσηλευόμενους ασθενείς με ήπια έως μέτρια νόσο COVID-19. Με δεδομένο ότι τα επίπεδα της αγγειοποιητίνης 2 έχει παρατηρηθεί ότι αυξάνονται σε ασθενείς με σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας (ARDS), η Lilly ερευνά άλλο ένα μονοκλωνικό αντίσωμα έναντι της αγγειοποιητίνης 2 (Ang2), το οποίο αφορά σε νοσηλευόμενους ασθενείς με πνευμονία λόγω COVID-19. - Πρόκειται για θεραπείες που στοχεύουν στους βαριά νοσούντες ή στα πρώτα στάδια, στην ήπια νόσο, όπως για παράδειγμα τα αντιϊικά; Το εξουδετερωτικό αντίσωμα bamlanivimab αφορά ενήλικες και παιδιά 12 ετών και άνω που πρόσφατα έχουν διαγνωστεί με νόσο COVID-19 (θετικό τεστ), έχουν ήπια έως μέτρια συμπτώματα, αλλά υψηλό κίνδυνο για επιδείνωση της κατάστασης τους ή για νοσηλεία. Στους ασθενείς με αυτό το προφίλ που χορηγήθηκε το bamlanivimab, παρατηρήθηκε σημαντική μείωση του ιικού φορτίου, μείωση των συμπτωμάτων της νόσου και κυρίως μείωση της ανάγκης για νοσοκομειακή νοσηλεία σε ποσοστό 70%. Αυτό σημαίνει ότι το αντίσωμα συμβάλλει στη μείωση των ασθενών που θα χρειαστεί να νοσηλευθούν και επομένως στην αποσυμφόρηση των νοσοκομείων και των μονάδων εντατικής θεραπείας. Από την άλλη πλευρά, η συνδυασμένη θεραπεία μπαρισιτινίμπης με το αντιικό ρεμντεσιβίρη αφορά νοσηλευόμενους ενήλικες και παιδιατρικούς ασθενείς ηλικίας 2 ετών και άνω με πιθανή ή εργαστηριακά αποδεδειγμένη νόσο COVID19 που χρειάζονται συμπληρωματικό οξυγόνο, επεμβατικό μηχανικό αερισμό, ή εξωσωματική οξυγόνωση μεμβράνης. - Ας πάμε στις άλλες μεγάλες θεραπευτικές κατηγορίες της Φαρμασερβ-Λίλλυ. Στα αυτοάνοσα, τι διαθέτει και αναπτύσσει η εταιρεία; Η Φαρμασέρβ-Λίλλυ προσφέρει φαρμακευτικές λύσεις σε πολλές θεραπευτικές κατηγορίες, όπως

Σπύρος Φιλιώτης, αντιπροέδρος και γενικός διευθυντής της Φαρμασέρβ-Λίλλυ: «Στους ασθενείς που χορηγήθηκε το bamlanivimab, παρατηρήθηκε σημαντική μείωση του ιικού φορτίου, των συμπτωμάτων της νόσου και κυρίως της ανάγκης για νοσοκομειακή νοσηλεία».

ο διαβήτης, η ογκολογία, οι ψυχικές παθήσεις, η οστεοπόρωση, η σεξουαλική υγεία, οι λοιμώξεις, ενώ διαθέτει στην αγορά μια σειρά μη φαρμακευτικών προϊόντων, όπως για παράδειγμα ιατροτεχνολογικά προϊόντα δερματολογίας, αναλώσιμα διαβήτη, συμπληρώματα διατροφής, προϊόντα στοματικής υγιεινής, δερμοκαλλυντικά κ.ά. Τα αυτοάνοσα νοσήματα, όπως η ψωρίαση, η ψωριασική αρθρίτιδα, η ρευματοειδής αρθρίτιδα αποτελούν τα τελευταία χρόνια μεγάλο πεδίο έρευνας και ανάπτυξης της Lilly. Από αυτή την προσπάθεια έχουν προκύψει σημαντικά προϊόντα και σύντομα θα είναι διαθέσιμα στη χώρα μας, ώστε να μπορέσουν να ενταχθούν στη θεραπευτική φαρέτρα των γιατρών και να συμβάλλουν στην κάλυψη σημαντικών ανικανοποίητων αναγκών σε αυτές τις παθήσεις. - Στα ογκολογικά νοσήματα, ποιες θεραπείες υπάρχουν κι αναπτύσσονται από την εταιρεία; Για περισσότερες από πέντε δεκαετίες, η Lilly είναι προσηλωμένη στην παροχή καινοτόμων λύσεων που βελτιώνουν τη φροντίδα των ανθρώπων, οι οποίοι αγωνίζονται ενάντια στον καρκίνο. Η ιατρική ακριβείας (Precision Medicine) και οι εξατομικευμένες θεραπείες (Tailor Made Therapies) βρίσκονται στο επίκεντρο της ερευνητικής προσπάθειας της Lilly. Ενας αριθμός από καινοτόμα προϊόντα ερευνώνται σε πλήθος κλινικών δοκιμών για διάφορους τύπους καρκίνου. Συνεργαζόμαστε με επιστήμονες υγείας, ερευνητές και ρυθμιστικούς φορείς, ώστε να διασφαλίζουμε ότι τα φάρμακά μας προσφέρουν ουσιαστική αξία στις ζωές των ανθρώπων. Είναι σημαντικό που μπορούμε να συμβάλλουμε στη διαχείριση διαφόρων τύπων καρκίνου, όπως ο μη-μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα, ο καρκίνος του μαστού, ο γαστρικός καρκίνος, ο καρκίνος του παχέος εντέρου και το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα και οι εξελίξεις δεν σταματούν μόνο εκεί. - Ας ολοκληρώσουμε με τον διαβήτη. Εχει χώρο το ιατρικό οπλοστάσιο και για άλλα φάρμακα για τον διαβήτη; Είναι στο στόχαστρό σας

και οι καρδιαγγειακές παθήσεις, οι οποίες συνδέονται στενά με τον διαβήτη; Στη Φαρμασέρβ-Λίλλυ, αντιπρόσωπο στην Ελλάδα της διεθνούς Eli-Lilly, της εταιρείας που έκανε εμπορικά διαθέσιμη παγκοσμίως για πρώτη φορά την ινσουλίνη το 1923, αισθανόμαστε περήφανοι για την ιστορία μας στην αντιμετώπιση του σακχαρώδη διαβήτη. Συνεχίζουμε να καινοτομούμε, διαθέτοντας συνεχώς στη χώρα μας αποτελεσματικές θεραπευτικές επιλογές, που συμβάλλουν αποφασιστικά στη γλυκαιμική ρύθμιση των ασθενών με διαβήτη τύπου 1 και 2, αλλά και στη διαχείριση ανεπιθύμητων ενεργειών, όπως η υπογλυκαιμία. Η κλινική έρευνα για το διαβήτη είναι σε εξέλιξη και ένας αριθμός από νέα μόρια μελετάται σε ένα μεγάλο αριθμό κλινικών δοκιμών και στη χώρα μας. Οι καρδιαγγειακές παθήσεις βρίσκονται έμμεσα στο στόχαστρό μας, μέσα από διαθέσιμα ή υπό ανάπτυξη φάρμακα για το σακχαρώδη διαβήτη, τα οποία προστατεύουν τους διαβητικούς ασθενείς από την ανάπτυξη αυτών των παθήσεων. Δίνουμε, επίσης, ιδιαίτερη έμφαση στην ανάπτυξη εύχρηστων συστημάτων χορήγησης, ώστε να διευκολύνουμε την καθημερινότητα των ατόμων με διαβήτη. - Εκτιμάτε πως αρκούν οι διαθέσιμες θεραπείες για να ρυθμιστούν οι διαβητικοί; Το ότι δεν ρυθμίζονται είναι άραγε θέμα νοοτροπίας ή θεραπευτικού κενού; Ο διαβήτης είναι μία πολυπαραγοντική και πολυσύνθετη νόσος. Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι με διαφορετική αιτιολογία, ηλικία εμφάνισης και κλινική πορεία. Επίσης, πρόκειται για χρόνια νόσο, γεγονός που σημαίνει ότι ο κάθε ασθενής ζει πολλά χρόνια με την πάθησή του. Επομένως, η θεραπεία πρέπει να είναι εξατομικευμένη και να λαμβάνει υπόψη όλες τις παραπάνω παραμέτρους, αλλά και τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε ασθενή. Για να πραγματοποιηθεί αυτό απαιτείται να είναι διαθέσιμες πολλές διαφορετικές θεραπευτικές επιλογές. Πριν την ανακάλυψη της ινσουλίνης οι ασθενείς με διαβήτη σύντομα κατέληγαν. Στις μέρες μας, η καλύτερη κατανόηση της ασθένειας και το μεγάλο εύρος θεραπειών που έχουν αναπτυχθεί δίνουν τη δυνατότητα στους ασθενείς με διαβήτη να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή. Παρ’ όλα αυτά, ένας αριθμός ασθενών εξακολουθεί να μην πετυχαίνει τους στόχους ρύθμισης. Χρειάζεται περισσότερη εκπαίδευση των ασθενών από γιατρούς και νοσηλευτές σε θέματα άσκησης, διατροφής και κυρίως στη σωστή λήψη της αγωγής τους. Η εταιρεία μας προσπαθεί να συμβάλλει και σε αυτό τον τομέα, προσφέροντας υπηρεσίες υποστήριξης και εκπαίδευσης ασθενών (π.χ. χάρτες συζήτησης «Μαθαίνοντας το διαβήτη» συνεργασία με Lilly Diabetes, Disney κ.ά.). - Στο διαβήτη και γενικά στα χρόνια νοσήματα για τα οποία υπάρχει δια βίου αντιμετώπιση, το μέλλον βρίσκεται πού; Στα ενέσιμα μακράς διάρκειας, σε νέες τεχνολογίες τύπου patch; Οπως ήδη ανέφερα, η πρόοδος που έχει συμβεί ως τώρα στο τομέα του διαβήτη είναι παραδειγματική. Ωστόσο, η έρευνα συνεχίζει να εξελίσσεται με ταχύτατους ρυθμούς. Θεραπείες μακράς διάρκειας, αντλίες έγχυσης ινσουλίνης συνδεδεμένες με συστήματα καταγραφής και βιοτεχνητό πάγκρεας είναι κάποιες μόνο από τις εξελίξεις που διαφαίνονται τα επόμενα χρόνια.u

| περί υγείας | 15

MONOKLONIKA ANTISWMATA_x2 10/12/2020 10:57 π.μ. Page 16

Πώς λειτουργούν τα μονοκλωνικά αντισώματα κατά του κορωνοϊού

ταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ διαγνώστηκε με COVID-19, μία από τις θεραπείες που έλαβε ήταν ένα μείγμα μονοκλωνικών αντισωμάτων. Τα μονοκλωνικά αντισώματα είναι μια κατηγορία φαρμάκων που έχουν μεταμορφώσει τον τρόπο πρόληψης και θεραπείας των ασθενειών, από καρκίνο, αυτοάνοσες ασθένειες και ιογενείς λοιμώξεις των παιδιών. Δεν είναι «χημικές» ενώσεις, όπως τα περισσότερα φάρμακα, αλλά αντισώματα, δηλαδή πρωτεΐνες που παράγει ο οργανισμός για να αμυνθεί από ασθένειες. Δημιουργούνται στο εργαστήριο και παράγονται μαζικά στα εργοστάσια. Τους τελευταίους μήνες έχουμε μάθει για πολλές θεραπείες που χρησιμοποιούνται κατά της COVID19. Ενα αντιϊικό φάρμακο, η ρεμντεσιβίρη (remdesivir) αναστέλλει την αναπαραγωγή του ιού στα ανθρώπινα κύτταρα. Το πλάσμα αίματος δοτών που έχουν αναρρώσει από COVID-19 μπορεί να περιέχει αντισώματα που καταστέλλουν τον ιό και τη φλεγμονή. Τα στεροειδή, όπως η δεξαμεθαζόνη μειώνουν την επικίνδυνη φλεγμονώδη βλάβη στους πνεύμονες, επιβραδύνοντας την αναπνευστική ανεπάρκεια. Πρόσφατα, ο FDA εξέδωσε άδεια έκτακτης ανάγκης για το μονοκλωνικό αντίσωμα της φαρμακευτικής εταιρείας EliLilly, που ονομάζεται bamlanivimab ενώ μια άλλη εταιρεία, η Regeneron, περιμένει το πράσινο φως για το δικό της μονοκλωνικό αντίσωμα. Τα μονοκλωνικά αντισώματα προσφέρουν τη δυνατότητα ανοσοθεραπείας παρόμοια με τη χρήση πλάσματος από αναρρώσαντες ασθενείς αλλά με πιο στοχευμένη και ακριβή δράση. Μπορούν να στοχεύσουν τον ιό SARS-CoV-2, επειδή προέρχονται από το αίμα των ανθρώπων που έχουν αναρρώσει. Αυτό τα κάνει δυνητικά πιο αποτελεσματικά από άλλα φάρμακα. Μπορούν να παρέχουν ταχεία προστασία έναντι της λοίμωξης. Μόλις χορηγηθούν εισέρχονται αμέσως στην κυκλοφορία του αίματος και προσφέρουν άμεση προστασία για μερικές εβδομάδες ή μήνες. Κάτι τέτοιο είναι σωτήριο για άτομα που δεν μπορούν να έχουν μια ισχυρή φυσική ανοσοαπόκριση απέναντι στον ιό, όπως είναι τα άτομα άνω των 65 ετών ή αυτά που είναι ευάλωτα λόγω υποκείμενων καταστάσεων.

Του Ζήση Ψάλλα

Αυτά τα φάρμακα έχουν τη δυνατότητα να θεραπεύσουν μολυσμένους ασθενείς ή να αποτρέψουν τη μόλυνση όσων βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της πανδημίας. Από την έναρξη της πανδημίας, πάνω από 70 προϊόντα μονοκλωνικών αντισωμάτων για τη νόσο COVID-19 βρίσκονται σε εξέλιξη. Θεωρείται ότι μπορούν να είναι συμπληρωματικά των εμβολίων. Ενώ ένα εμβόλιο θα βοηθήσει στην προστασία του κοινού, ο εμβολιασμός δεν θα είναι ένα στιγμιαίο συμβάν που θα δοθεί στο 100% του πληθυσμού. Ούτε γνωρίζουμε πόσο αποτελεσματικός θα είναι στην πραγματικότητα. Ο αντίκτυπος ενός εμβολίου δεν είναι στιγμιαίος, αλλά χρειάζονται εβδομάδες για να δημιουργηθεί μια ισχυρή απόκριση αντισωμάτων.

Πώς λειτουργούν

“

Τα μονοκλωνικά αντισώματα λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο που λειτουργούν τα αντισώματα. Ενα αντίσωμα είναι μια πρωτεΐνη σχήματος Υ που παράγεται εκ φύσεως από το ανοσοποιητικό σύστημα για να στοχεύσει κάτι που είναι ξένο και όχι μέρος του εαυτού μας -αν και σ' αυτό μπορούν να γίνουν λάθη. Τα ξένα σώματα ονομάζονται αντιγόνα και μπορούν να βρεθούν σε αλλεργιογόνα, βακτήρια και ιούς, καθώς και σε τοξίνες ή ένα μεταμοσχευμένο όργανο. Η θεραπεία με μονοκλωνικά αντισώματα μιμείται τη φυσική ανοσοαπόκριση του σώματος και στοχεύει τους ξένους παράγοντες, όπως έναν ιό που μας μολύνει. Λειτουργεί δεσμεύοντας συγκεκριμένους στόχους π.χ. σε ιούς, βακτήρια ή καρκινικά κύτταρα, και τους αδρανοποιεί. Αποκλείει τη δράση του στόχου ή τον «χαρακτηρίζει» ως ξένο, έτσι ώστε άλλα μέρη του ανοσοποιητικού συστήματος να μπορούν να εκκαθαρίσουν το στόχο. Τα μονοκλωνικά αντισώματα δεσμεύονται στο συγκεκριμένο στόχο χωρίς να βλάπτουν σε κάτι άλλο. Τα α-ντισώματα μπορούν να σχεδιαστούν, επίσης, για να προσκολλώνται σε διαφορετικά μόρια στο σώμα, για παράδειγμα, για να μειώσουν την ανοσοαπόκριση όταν είναι υπερβολική, όπως η «καταιγίδα κυτοκίνης» που συμβαίνει σε ορισμένους ασθενείς με COVID-19 -στον Ντόναλντ Τραμπ, η θεραπεία περιλάμβανε δύο μονοκλωνικά αντισώματα της Regeneron. Οι προεξοχές στην επιφάνεια του κορωνοϊού είναι κρίσιμες για τη μόλυνση των ανθρώπινων κυττάρων. Συνήθως, η ακίδα πρωτεΐνης του κορωνοϊού ται-

Το 2019, επτά από τα 10 κορυφαία φάρμακα από πλευράς εσόδων για τις φαρμακευτικές εταιρείες ήταν μονοκλωνικά αντισώματα

16 | περί υγείας |

“

Από την έναρξη της πανδημίας, πάνω από 70 προϊόντα μονοκλωνικών αντισωμάτων για τη νόσο COVID-19 βρίσκονται σε εξέλιξη.

MONOKLONIKA ANTISWMATA_x2 10/12/2020 10:57 π.μ. Page 17

Πόσο κοστίζει η θεραπεία;

ριάζει απόλυτα στον υποδοχέα ACE2 των ανθρώπινων κυττάρων, μια πρωτεΐνη που υπάρχει στα κύτταρα των πνευμόνων και σε άλλα όργανα. Οταν συμβαίνει αυτή η σύνδεση, ο ιός είναι σε θέση να εισέλθει στα κύτταρα και να πολλαπλασιαστεί μέσα τους. Τα μονοκλωνικά αντισώματα μπορούν να επιβραδύνουν ή να σταματήσουν τη μόλυνση, προσκολλώντας στην πρωτεΐνη του ιού, πριν φτάσει στον υποδοχέα ACE2. Εάν συμβεί αυτό, ο ιός παραμένει αβλαβής επειδή δεν μπορεί πλέον να εισέλθει στα κύτταρά μας και να αναπαραχθεί.

Πώς δημιουργούνται Η παραγωγή μονοκλωνικών αντισωμάτων είναι πολύπλοκη και δαπανηρή. Πρώτον, οι επιστήμονες εξάγουν τα σχετικά αντισώματα από το ανθρώπινο αίμα. Στη συνέχεια, τα αντιγράφουν και τα κατασκευάζουν σε μεγάλες ποσότητες. Τα περισσότερα μονοκλωνικά αντισώματα παράγονται σε κύτταρα ωοθηκών κινέζικου χάμστερ, τα οποία συνήθως αναπτύσσονται σε μεγάλους βιοαντιδραστήρες για περίπου 10 έως 15 ημέρες. Τα προκύπτοντα αντισώματα κατόπιν εκκαθαρίζονται και συσκευάζονται έτσι ώστε να μπορούν να χορηγηθούν εύκολα. Η όλη διαδικασία απαιτεί πολύ χρόνο και χρησιμοποιεί δαπανηρά υλικά. Ορισμένοι εκτιμούν ότι το κόστος παραγωγής ενός γραμμαρίου μονοκλωνικών αντισωμάτων που διατίθενται στο εμπόριο κυμαίνεται από 95 έως 200 δολάρια. Αυτό δεν περιλαμβάνει το κόστος έρευνας και ανάπτυξης ή συσκευασίας, παράδοσης και χορήγησης του φαρμάκου. Οι κατασκευαστές αναζητούν τρόπους μείωσης του κόστους παραγωγής, για παράδειγμα μέσω νέων τεχνολογιών και χρησιμοποιώντας εναλλακτικές λύσεις για τα κύτταρα των χάμστερ (όπως φύκια, μαγιά και φυτά) που θα άλλαζαν τον τρόπο παρασκευής αυτών των φαρμάκων. Η πλειονότητα των μονοκλωνικών αντισωμάτων στην αγορά είναι για μη μεταδοτικές ασθένειες, π.χ. για αυτοάνοσες ασθένειες, όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα και ο καρκίνος. Τα μονοκλωνικά αντισώματα έχουν μεταμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται πολλοί καρκίνοι, συμπεριλαμβανομένων των καρκίνων του μαστού, για τους οποίους το φάρμακο Herceptin έχει αλλάξει το «παιχνίδι». Μεταξύ των 100 και πλέον μονοκλωνικών αντισωμάτων που έχουν πάρει άδεια, μόνο επτά προορίζονται για θεραπεία και πρόληψη μολυσματικών ασθενειών. Το πρώτο μονοκλωνικό αντίσωμα έλαβε άδεια πριν από περίπου 30 χρόνια. Πρόκειται για έναν από τους τα-

χύτερα αναπτυσσόμενους τομείς της βιοϊατρικής έρευνας και ένα όλο και πιο σημαντικό τμήμα της φαρμακευτικής αγοράς. Μάλιστα, το 2019, 7 από τα 10 κορυφαία φάρμακα από πλευράς εσόδων για τις φαρμακευτικές εταιρείες ήταν μονοκλωνικά αντισώματα.

Κατά της COVID-19 Τα δύο αντισώματα της Regeneron στοχεύουν στην ακίδα πρωτεΐνης του SARS-CoV-2. Το ένα είναι αντίγραφο ή ένας κλώνος, ενός αντισώματος που συλλέχθηκε από άτομο, το οποίο ανέκαμψε από τη νόσο COVID-19. Το δεύτερο ταυτοποιήθηκε σε ποντίκι που βιολογικά κατασκευάστηκε για να έχει ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα. Οταν αυτό το ποντίκι εγχύθηκε με την ακίδα πρωτεΐνη, το ανθρώπινο ανοσοποιητικό του σύστημα παρήγαγε αντισώματα εναντίον του. Στη συνέχεια συλλέχθηκε ένα από τα πιο αποτελεσματικά αντισώματα του ποντικιού και χρησιμοποιήθηκε για να αποτελέσει μέρος της θεραπείας. Η θεραπεία με μονοκλωνικά αντισώματα της Eli-Lilly, το bamlanivimab, εντοπίστηκε από δείγμα αίματος που ελήφθη από έναν από τους πρώτους ασθενείς των ΗΠΑ που ανέκαμψαν από την COVID-19. Και οι δύο εταιρείες έχουν δημιουργήσει παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού για να παράγουν τα μονοκλωνικά αντισώματα, με πολλές τοποθεσίες παραγωγής, προκειμένου να αυξήσουν την προσφορά. Τα μονοκλωνικά αντισώματα θα είναι σε θέση να συμπληρώνουν τα εμβόλια, προσφέροντας ταχεία προστασία έναντι της μόλυνσης. Οταν χορηγούνται σε ένα άτομο, παρέχουν άμεση προστασία για εβδομάδες έως μήνες. Τα εμβόλια χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να παρέχουν προστασία, καθώς πρέπει να προκαλέσουν την αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος. Αλλά, το πλεονέκτημα ενός εμβολίου είναι ότι συνήθως παρέχει μακροχρόνια προστασία. Τα προϊόντα της Eli-Lilly και της Regeneron χορηγούνται και τα δύο ενδοφλεβίως, και μετά τη χορήγηση ο ασθενής πρέπει να παρακολουθείται από επαγγελματίες υγείας. Δεδομένου ότι προσφέρουν άμεση προστασία, τα αποτελέσματα στη θεραπεία ή την προστασία πληθυσμών υψηλού κινδύνου είναι τεράστια. Αυτά τα φάρμακα έχουν τη δυνατότητα να θεραπεύσουν μολυσμένους ασθενείς ή να αποτρέψουν τη μόλυνση γιατρών και άλλων επαγγελματιών υγείας που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της πανδημίας. Μπορούν, επίσης, να είναι χρήσιμα σε ηλικιωμένους, μικρά παιδιά και ανοσοκατεσταλμένα άτομα, για τα οποία τα εμβόλια είτε δεν λειτουργούν

να από τα πλεονεκτήματα των μονοκλωνικών αντισωμάτων είναι ότι οι κλινικές δοκιμές μπορούν να γίνονται πιο γρήγορα. Επειδή βασίζονται σε φυσικά αντισώματα, όχι σε χημικές ενώσεις, οι δοκιμές ασφαλείας χρειάζονται λιγότερο χρόνο. Σε λιγότερο από τέσσερις μήνες από την έναρξη των κλινικών δοκιμών για προϊόντα αντισωμάτων κατά του κορωνοϊού SARS-CoV-2, οι εταιρείες Lilly και Regeneron δημοσίευσαν αποτελέσματα που έδειξαν ενθαρρυντικά σημάδια. Η διάθεση των μονοκλωνικών αντισωμάτων σε ασθενείς θα εξαρτηθεί από πολλά πράγματα και βέβαια από την ικανότητα παραγωγής. Εξαρτάται, επίσης, από την τιμή και ποιος θα είναι σε θέση να τα αγοράσει. Το ACT-Accelerator είναι μια πρωτοποριακή συνεργασία που δημιουργήθηκε για ακριβώς αυτόν τον σκοπό, για να διασφαλίσει ότι οποιεσδήποτε θεραπείες θα είναι προσβάσιμες σε όσους έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη, όχι μόνο για τις χώρες που μπορούν να πληρώσουν το υψηλότερο κόστος. Η μέση τιμή για θεραπείες μονοκλωνικών αντισωμάτων στις ΗΠΑ κυμαίνεται από 15.000 έως 200.000 δολάρια ετησίως. Οι θεραπείες για τη νόσο COVID-19 έχουν αρκετά χαμηλότερο κόστος. Πρόσφατα, η Lilly συμφώνησε με τον Καναδά την προμήθεια 26.000 δόσεων bamlanivimab έναντι 32,5 εκατομμυρίων δολαρίων. Οι εταιρείες, ανάλογα με την ποσότητα της παραγγελίας μπορούν να κάνουν εκπτώσεις, αλλά κάθε δόση της Lilly και της Regeneron κοστίζει περίπου 1.250-1.500 δολάρια. Γενικότερα, οι εταιρείες που εμπορεύονται τις θεραπείες των μονοκλωνικών αντισωμάτων εστιάζουν κυρίως σε χώρες με υψηλό εισόδημα. Ως αποτέλεσμα, σχεδόν το 80% των μονοκλωνικών αντισωμάτων να πωλούνται στις ΗΠΑ, τον Καναδά και την Ευρώπη, αλλά αυτό θα μπορούσε να αλλάξει.

Κάθε δόση της Lilly και της Regeneron κοστίζει περίπου 1.250-1.500 δολάρια.

| περί υγείας | 17

HIV_L 10/12/2020 10:58 π.μ. Page 18

Και στην Ελλάδα σύντομα η προληπτική θεραπεία για το AIDS

«Σ

το όραμα του τέλους του AIDS, είμαστε μακριά από το στόχο μας. Παρά την αποτελεσματική αντιρετροϊκή θεραπεία, η HIV πανδημία συνεχίζει να αποτελεί παγκόσμια απειλή. Στη χώρα μας η επιδημία συνεχίζει με περίπου σταθερό ρυθμό, αφού ετησίως φέρνει στη φροντίδα μας περίπου 600 νέους ασθενείς», δηλώνει στο «Περί Υγείας» η αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παθολογίας Λοιμώξεων, ΕΚΠΑ, Μήνα Ψυχογυιού. Είναι όμως άραγε η επιστημονική κοινότητα ικανοποιημένη με αυτό; Τι περισσότερο χρειάζεται αλήθεια να γίνει; Η κ. Ψυχογιού, είναι κατηγορηματική: «Εγκαιρη διάγνωση, άμεση έναρξη αντιρετροϊκής αγωγής, μείωση του στίγματος και περισσότερες στρατηγικές πρόληψης». Οπως λέει η έγκριτη λοιμωξιολόγος, η πρόληψη της μετάδοσης σε άτομα υψηλού κινδύνου, συμπεριλαμβανομένης της λεγόμενης χορήγησης Προφύλαξης Πριν την Εκθεση (Pre-Exposure Prophylaxis - PreEP), αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες της στρατηγικής για την εξάλειψη της HIV λοίμωξης. Η PreEP, σύμφωνα με την καθηγήτρια είναι ένας νέος τρόπος πρόληψης της HIV λοίμωξης, για τους ανθρώπους που αποδεδειγμένα δεν έχουν τον ιό (λαμβάνοντας προληπτικά ένα χάπι κάθε μέρα). «Το χάπι περιέχει δύο φάρμακα που χρησιμοποιούνται και στη θεραπεία των ατόμων που ήδη έχουν μολυνθεί. Εάν εκτεθεί κάποιος στον ιό HIV και παίρνει PreEP, με αυτά τα φάρμακα έχει τη δυνατότητα να σταματήσει τον ιό από το να μολύνει τον οργανισμό του. Η αποτελεσματικότητα της PreEP έχει αποδειχθεί ότι είναι άνω του 90%, και μάλιστα σε πολλές μελέτες. Ηδη από το 2012 έχει εγκριθεί για τους άνδρες που έχουν σεξουαλική επαφή με άντρες, καθώς οι συγκεκριμένοι διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο μόλυνσης. Μία ερώτηση που γίνεται συχνά είναι για το αν υπάρχουν παρενέργειες. Οι περισσότεροι άνθρωποι που λαμβάνουν PreEP δεν βιώνουν παρενέργειες. Οταν εμφανίζονται παρενέργειες, συνήθως τείνουν να εξαφανιστούν μέσα σε λίγες εβδομάδες. Μπορεί να περιλαμβάνουν ενοχλήσεις στο στομάχι, πονοκεφάλους ή κόπωση».

Ετοιμο το σχέδιο υλοποίησης για την PreEP στη χώρα μας Οπου εφαρμόστηκε η χορήγηση Προφύλαξης Πριν την Εκθεση, ως μέτρο δημόσιας υγείας, παρατηρήθηκε, όπως επισημαίνει η κ. Ψυχογυιού, μείωση των νέων μεταδόσεων, για αυτό και υιοθετείται

18 | περί υγείας |

Της Τάνιας Η. Μαντουβάλου

Μία σειρά από έρευνες αποδεικνύουν ότι η αποτελεσματικότητα της PreEP είναι άνω του 90%. πλέον από πολλές χώρες παγκοσμίως (Γαλλία, Νορκολπικά δακτυλίδια, υποδόρια εμφυτεύματα και βηγία, ΗΠΑ κ.λπ.). Ωστόσο η PreEP, δεν εφαρμόζεται διαδερμικά επικολλούμενα). «Τον Ιούλιο του 2020 ακόμη στην Ελλάδα, παρά μόνο πιλοτικά μέχρι ο ΕΜΑ (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων) σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ώρας. «Πιστεύω ότι είμαστε προ των πυλών να έδωσε έγκριση χρήσης του dapivirine δακτυλιδιού εφαρμοσθεί και εδώ. Η επιστημονική κοινότητα για τη χρήση του από γυναίκες σε τρίτες χώρες, έχει ήδη αποφανθεί και έχει προετοιμάσει το σχέδιο εκτός Ευρωπαϊκής Ενωσης». Σύμφωνα υλοποίησής της», τονίζει η λοιμωξιολόγος. Τι απαιτείται όμως για κάτι με τις εκτιμήσεις του Παγκόσμιου τέτοιο; «Η τελική απόφαΟργανισμού Υγείας, το 2019 ζούΜήνα Ψυχογυιού, ση και εφαρμογή του σαν με HIV περίπου 38 εκααναπληρώτρια σχεδίου. Στην παρούσα τομμύρια άτομα σε όλο τον συγκυρία της πανδηκόσμο. Την ίδια χρονιά διαΚαθηγήτρια μίας της νόσου COVIDγνώσθηκαν 1,7 εκατομμύΠαθολογίας Λοιμώξεων, 19, η υποστήριξη των μορια νέες μολύνσεις, αριθμός νάδων λοιμώξεων είναι απαΕΚΠΑ: «Στον σχεδιασμό του που απέχει σημαντικά από ραίτητη και εξαιρετικά αναγκαία, τους στόχους που έχουν τεθεί για τον έλεγχο της παντόσο για την παρακολούθηση των μέλλοντος δεν μπορούμε να δημίας του AIDS έως το 2030. ατόμων με HIV λοίμωξη, όσο και μείνουμε στις αγκυλώσεις Εντούτοις, η μεγάλη αύξηση για την υποστήριξη ενός προγράμτου παρελθόντος». της πρόσβασης των ατόμων στην ματος πρόληψης της περαιτέρω μεαντιρετροϊκή θεραπεία, κατά τα τετάδοσης του HIV. Είμαστε σε ένα κομβικό λευταία έτη, είχε ως αποτέλεσμα τη σησημείο. Μπορούμε να σταματήσουμε την επιδημία του ΗΙV. Στο σχεδιασμό του μέλλοντος μαντική μείωση των θανάτων παγκοσμίως και δεν μπορούμε να μείνουμε στις αγκυλώσεις του τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Στην Ελλάδα, παρελθόντος», τονίζει χαρακτηριστικά η κ. Μήνα σύμφωνα με το σύστημα υποχρεωτικής δήλωσης, Ψυχογυιού. μέχρι και την 31η Οκτωβρίου του 2020, έχουν καταγραφεί από τον ΕΟΔΥ 471 νέα περιστατικά HIV Μελετώνται νέα φάρμακα για προφύλαξη λοίμωξης, εκ των οποίων τα 367 (77,92%) αφοΗδη μελετώνται νέες μορφές φαρμάκων για τη ρούσαν σε άνδρες (περιλαμβάνονται και δύο διεμχρήση τους ως προφύλαξη (μακράς δράσης ενέσιμα, φυλικά άτομα) και τα 104 (22,08%) σε γυναίκες.u

Ν. Δέδες: Είναι αδιανόητο το 2020 να διαπραγματευόμαστε την αναγκαιότητα της PreEP Ο πρόεδρος της «Θετικής Φωνής», της Ενωσης ατόμων που ζουν με τον ιό HIV στην Ελλάδα και πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ομάδας Θεραπείας του AIDS, Νίκος Δέδες από την πλευρά του αναφέρει: «Τα πράγματα είναι ξεκάθαρα. Δεν θα τελειώσουμε ποτέ με τον HIV, εάν δεν αξιοποιήσουμε όλα τα εργαλεία που έχουμε αυτή τη στιγμή διαθέσιμα. Είναι αδιανόητο το 2020 να διαπραγματευόμαστε ακόμα την αναγκαιότητα της PreEP. Υπάρχουν μία σειρά από έρευνες που αποδεικνύουν την αποτελεσματικότητά της και το πόσο πιο cost-effective είναι. Ας τις αξιοποιήσουμε, λοιπόν, παρέα με την αξιοποίηση του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου για το AIDS, που εκεί παρουσιάζονται αναλυτικά οι τρόποι διάθεσης της και ας μην διαιωνίζουμε αυτή την κουλτούρα μη-πρόληψης στην Ελλάδα. Ισως ήρθε η ώρα να το δούμε πιο σοβαρά, ώστε να μας δοθεί η δυνατότητα να συνεχίσουμε τον αγώνα για τον τερματισμό του HIV/AIDS μαζί με ένα -αδιαμφισβήτητα αποτελεσματικό- εργαλείο».

HIV_GILEAD_R 10/12/2020 10:59 π.μ. Page 19

Η διασφάλιση της βιωσιμότητας της θεραπευτικής διαχείρισης της HIV στην Ελλάδα

ε επιστημονική εκδήλωση που διεξήχθη πρόσφατα με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για το HIV/AIDS, που οργάνωσε το Ινστιτούτο Οικονομικών της Υγείας και ο Σύλλογος Οροθετικών Ελλάδας «Θετική Φωνή» με την υποστήριξη της Gilead Sciences, παρουσιάστηκαν δεδομένα από ειδική μελέτη αποτίμησης της οικονομικής αποδοτικότητας της θεραπευτικής διαχείρισης του HIV στην Ελλάδα την περίοδο 2010-2019. Σύμφωνα με τα δεδομένα, το μέσο κόστος αντιρετροϊκής θεραπείας σε ονομαστικές τιμές μειώνεται την περίοδο της μελέτης κατά – 6,7%, παρά την κυκλοφορία 10 νέων θεραπειών το ίδιο διάστημα. Επιπλέον, λόγω της αποτελεσματικότητας της φαρμακευτικής διαχείρισης των ατόμων με HIV, εξοικονομούνται πόροι από άλλες μορφές φροντίδας, με το μέσο συνολικό κόστος διαχείρισης του HIV ανά άτομο να βαίνει μειούμενο κατά 25%, από 10.622€ το 2010 σε 8.003€ το 2019. Επιπλέον, το κόστος ανά κερδισμένο έτος ζωής για το 2019 εκτιμάται αρνητικό, ήτοι η θεραπεία είναι και πιο αποτελεσματική και πιο φθηνή σε σχέση με εκείνη του 2010. Το πιο χαρακτηριστικό, ίσως εύρημα, της μελέτης είναι ότι, ενώ η ζήτηση για φαρμακευτική θεραπεία για το HIV αυξάνεται αναλόγως του αριθμού των ατόμων που διαγιγνώσκονται με τη λοίμωξη, το συνολικό φαρμακευτικό κόστος του HIV ως ποσοστό (%) της συνολικής νοσοκομειακής φαρμακευτικής δαπάνης μειώνεται. Δηλαδή, η δαπάνη για τη φαρμακευτική διαχείριση της HIV λοίμωξης δεν συμβάλλει στην αύξηση της νοσοκομειακής δαπάνης, όπως αυτή καταγράφεται την τελευταία δεκαετία. Μάλιστα, αν η δαπάνη για τη φαρμακευτική διαχείριση του HIV ιδωθεί σε σχέση με εκείνη ενός άλλου χρόνιου νοσήματος, για το οποίο υπάρχουν δημοσιευμένα δεδομένα για την αντίστοιχη περίοδο, όπως π.χ. ο σακχαρώδης διαβήτης, διαπιστώνεται ότι ο ρυθμός αύξησης της φαρμακευτικής δαπάνης υπολείπεται του ρυθμού αύξησης του αριθμού των ατόμων σε θεραπεία. Με απλά λόγια, ο ρυθμός αύξησης των ατόμων με HIV σε θεραπεία είναι υψηλότερος από τον ρυθμό αύξη-

σης της δαπάνης για τη θεραπεία τους, εύρημα που δεν επιβεβαιώνεται στις άλλες θεραπευτικές κατηγορίες. Η μελέτη αυτή, όπως σημείωσε ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Οικονομικών της Υγείας, καθηγητής, Γιάννης Κυριόπουλος «Ποσοτικοποιεί όσα συζητάμε και επικαλούμαστε πολιτικά εδώ και αρκετά χρόνια. Και δεν αφήνει περιθώριο αμφισβήτησης». Επιπλέον, υπογράμμισε: «Χρέος μας, επιστημονικό, είναι να θέσουμε τα δεδομένα στον δημόσιο διάλογο. Και αυτό κάνουμε σήμερα. Χρέος όλων μας πολιτικό, με την αριστοτελική έννοια του όρου, είναι να σκεφτούμε πώς θα δράσουμε επ’ αυτών, με ταχύτητα και στόχευση, ώστε να συμφωνήσουμε σε συγκεκριμένο οδικό χάρτη για τα επόμενα βήματα, με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα». Ο υφυπουργός Υγείας, Βασίλης Κοντοζαμάνης, τόνισε πως: «Το σύστημα υγείας πρέπει να λαμβάνει μέριμνα για όλους τους συμπολίτες μας», προσθέτοντας πως: «H χώρα μας διαχειρίζεται πρωτοποριακά τη διαχείριση της HIV λοίμωξης, μια χρόνιας πλέον νόσου και κυρίως διαθέτουμε τα εργαλεία – δεν πρέπει να εστιάσουμε μόνο στην οικονομική πλευρά του ζητήματος – για να επιλύσουμε επιμέρους ζητήματα και να πετύχουμε το στόχο του ΠΟΥ περί εξάλειψης της νόσου». Ο πρόεδρος της Επιτροπής Κοινωνικών Υποθέσεων Βουλής, Βασίλης Οικονόμου υπογράμμισε το χρέος διαφύλαξης της αποδοτικότητας αυτής και για το μέλλον: «Φροντίζοντας για τη συνεχιζόμενη υγεία των ατόμων που ζουν με την HIV λοίμωξη αλλά και προασπίζοντας τη δημόσια υγεία». Τόνισε δε ότι: «H στιγμή είναι κατάλληλη για μια νέα συζήτηση επί του πρακτέου, με παρουσίαση συγκεκριμένων θεσμικών και επιχειρησιακών λύσεων, που θα μπορούν να τεθούν υπόψη των αρμοδίων, να συζητηθούν σε όλες τους τις διαστάσεις, ώστε άμεσα να προχωρήσουμε με μια οριστική λύση». Τέλος, από την πλευρά του ο τέως υπουργός Υγείας, Ανδρέας Ξανθός, τόνισε την κρισιμότητα να «ληφθεί πρόνοια έτσι ώστε ακόμη και τη δύσκολη περίοδο που διανύουμε να μην υπάρξει υποχώρηση στα standards ποιότητας και ασφάλειας στη φροντίδα των ασθενών».u

Η θεραπευτική διαχείριση της HIV λοίμωξης στην Ελλάδα την τελευταία δεκαετία καταδεικνύεται οικονομικά αποδοτική για το σύστημα υγείας.

Συμπερασματικά Η οικονομική διαχείριση της HIV λοίμωξης συνιστά διαχρονικά ένα υπόδειγμα ορθής πρακτικής, το οποίο προσέφερε και συνεχίζει να προσφέρει μετρήσιμο κλινικό και θεραπευτικό αποτέλεσμα με καλά ελεγχόμενη δαπάνη. u Το πρότυπο της διαχείρισης της λοίμωξης στην Ελλάδα σήμερα (εξατομικευμένη θεραπεία, ελευθερία επιλογής, ταχεία ενσωμάτωση καινοτομίας, ταχεία έναρξη θεραπείας) είναι οικονομικά αποδοτικό και πρέπει να διατηρηθεί, αλλά και να ενισχυθεί. u Ο αριθμός των ατόμων με HIV είναι ορισμένος, τυχόν αυξήσεις στον πληθυσμό αυτόν παρακολουθούνται και καταγράφονται σε πραγματικό χρόνο, οπότε η δαπάνη για τη θεραπευτική διαχείριση είναι εξαιρετικά προβλέψιμη. u Η φαρμακευτική θεραπεία για την HIV λοίμωξη επιβαρύνεται δυσανάλογα από τις υποχρεωτικές επιστροφές λόγω της αύξησης της συνολικής νοσοκομειακής φαρμακευτικής δαπάνης, αν και δεν συνιστά οδηγό της αύξησης αυτής. u Ο ορισμός ενός κλειστού, δυναμικού προϋπολογισμού για τη θεραπευτική διαχείριση της HIV λοίμωξης είναι όχι απλώς εφικτός, αλλά και δίκαιος, και θα επιτρέψει τη διασφάλιση της διατήρησης του προτύπου διαχείρισης της λοίμωξης στην Ελλάδα, χωρίς κλυδωνισμούς και εξάρσεις. u

| περί υγείας | 19

KRYOLOGHMA ELPEN_L 10/12/2020 11:00 π.μ. Page 20

Το ισχυρό ανοσοποιητικό μάς προστατεύει από το κρυολόγημα Με το κοινό κρυολόγημα να αποτελεί μια από τις πιο συχνές νόσους της περιόδου που διανύουμε, το δυνατό ανοσοποιητικό σύστημα διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στην αποτελεσματική θωράκιση του οργανισμού μας. Κρυολόγημα Iδιαίτερα συχνό και εξαιρετικά ενοχλητικό

ο κρυολόγημα κάνει την εμφάνισή του σε συγκεκριμένες περιόδους του έτους με συμπτώματα ρινικής συμφόρησης, βήχα και πονόλαιμο. Η συγκεκριμένη νόσος συγκαταλέγεται στις οξείες ιογενείς λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος. Ο ρινοϊός είναι η πιο κοινή αιτία, καθώς προκαλεί το 30% με 50% των κρυολογημάτων. Τα κρυολογήματα εμφανίζουν ιδιαίτερα υψηλή μεταδοτικότητα. Η εξάπλωσή του γίνεται τις περισσότερες φορές μέσω του αέρα ή μέσω της αφής και η εκδήλωση των συμπτωμάτων τους γίνεται σε 1 έως 3 ημέρες από τη στιγμή που ένας ιός εισέρχεται στο σώμα. Τα συχνότερα από αυτά είναι η ρινική καταρροή, το μπούκωμα, το φτέρνισμα, η αποδυναμωμένη αίσθηση γεύσης και όσφρησης, ο πονόλαιμος και ο βήχας. Σε γενικές γραμμές, οι ενήλικες νοσούν 2 – 5 φορές το χρόνο από κρυολόγημα, ενώ τα παιδιά βιώνουν 7 – 10 κρυολογήματα ετησίως. Κατά μέσο όρο, το κοινό κρυολόγημα διαρκεί 7-10 ημέρες. Μερικά συμπτώματα μπορεί, ωστόσο, να παραμείνουν για περισσότερο από 3 εβδομάδες. Η ένταση των συμπτωμάτων του κρυολογήματος εντείνεται με γρήγορο ρυθμό και κορυφώνεται 2-3 ημέρες μετά τη μόλυνση.

Ανοσοποιητικό σύστημα Πώς μας θωρακίζει από τις εποχικές νόσους;

ενίσχυση της φυσιολογικής λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος αποτελεί το «κλειδί» για την προστασία από εποχικές ενοχλήσεις, όπως είναι το κρυολόγημα και η αλλεργική ρινίτιδα. Με κύριο ρόλο του την αποτελεσματική θωράκιση από τους επιβλαβείς παράγοντες, είναι η πολύτιμη ασπίδα του οργανισμού από τις συγκεκριμένες νόσους. Η διατήρηση ενός ισχυρού ανοσοποιητικού συστήματος δρα αμυντικά απέναντι σε καθετί ξένο προς τον οργανισμό, σε αντίθεση με το εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, που είναι πιο ευάλωτο στους «εξωτερικούς εισβολείς». Αυτό που στην ουσία κάνει το ανοσοποιητικό σύστημα είναι να αντιστέκεται στους παθογόνους μικροοργανισμούς που προκαλούν το κρυολόγημα. Οι μηχανισμοί που διαθέτει έχουν τη δυνατότητα να αναγνωρίσουν και να καταστρέψουν ένα παθογόνο ιό άμεσα, στην περίπτωση που επιχειρήσει να εισέλθει ξανά στο σώμα, προλαβαίνοντας με τον τρόπο αυτό τον περαιτέρω πολλαπλασιασμό του. Σύγχρονες μελέτες έχουν δείξει, πως η λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος βασίζεται σε σημαντικό βαθμό στην αλληλεπίδρασή του με το εντερικό μας μικροβίωμα. Η αλληλένδετη σχέση του μικροβιώματος με την ανάπτυξη του ανοσοποιητικού συστήματος έχει συγκεντρώσει το ενδιαφέρον της ερευνητικής κοινότητας σε παγκόσμιο επίπεδο. Το μεταβιοτικό προϊόν ΕpiCor παρουσιάζει σημαντικά οφέλη στο εντερικό μικροβίωμα, καθώς στηρίζεται στο συγκεκριμένο μηχανισμό του ανοσοποιητικού μας συστήματος.

Alcoﬂu: Η «φυσική» λύση για το κρυολόγημα και την αλλεργική ρινίτιδα

α τελευταία χρόνια αυξάνεται το ενδιαφέρον γύρω από τους «φυσικούς» τρόπους αντιμετώπισης των εποχικών ενοχλήσεων, όπως είναι το κοινό κρυολόγημα και η αλλεργική ρινίτιδα. Σε αυτό το πλαίσιο, η ελληνική φαρμακοβιομηχανία ELPEN κυκλοφόρησε πρόσφατα ένα νέο, καινοτόμο σκεύασμα για την ενίσχυση της φυσιολογικής λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος και την ανακούφιση των συμπτωμάτων του κρυολογήματος και της αλλεργικής ρινίτιδας. Πρόκειται για το alcoﬂu CAPSULES, ένα φυσικής προέλευσης συμπλήρωμα διατροφής με ειδικά μελετημένη σύνθεση τριών φυσικών συστατικών, του ΕpiCor, του φυτικού εκχυλίσματος Andrographis paniculata (ΚalmColdTM) και της Βιταμίνης C (Nutra-CTM), που συμβάλλει στη φυσιολογική λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και την προστασία των κυττάρων από το

20 | περί υγείας |

οξειδωτικό στρες. Η δράση των συστατικών που περιέχει το alcoﬂu CAPSULES είναι κλινικά τεκμηριωμένη. Το ΕpiCor αποτελεί μεταβιοτικό προϊόν των Saccharomyces cerevisiae με ευεργετικούς μεταβολίτες, όπως βιταμίνες, αμινοξέα και πολυφαινόλες. Αντίστοιχα, το ΚalmCold είναι τιτλοποιημένο εκχύλισμα Andrographis paniculata με υψηλή περιεκτικότητα σε διτερπένια και φλαβονοειδή. Η Nutra-C αποτελεί ταχέως απορροφήσιμη μορφή Βιταμίνης C με ουδέτερο PH. Με την κυκλοφορία του alcoﬂu CAPSULES, η ELPEN διευρύνει ακόμα περισσότερο το χαρτοφυλάκιο των σκευασμάτων της για την ενίσχυση της φυσιολογικής λειτουργίας του ανοσοποιητικού μας συστήματος. Συγχρόνως, ανταποκρίνεται στο αυξανόμενο ενδιαφέρον που υπάρχει παγκοσμίως για «φυσικές» θεραπείες στο κοινό κρυολόγημα και στην αλλεργική ρινίτιδα.

_ADDS 10/12/2020 11:01 π.μ. Page 1

PROIONTIKO_x3 10/12/2020 11:54 π.μ. Page 22

Δώρα υγείας Φέτος που όλοι αντιληφθήκαμε πόσο σημαντικό είναι το να είμαστε καλά, μην ξεχάσετε να δώσετε στα χριστουγεννιάτικά σας δώρα και μία μικρή δόση… υγείας. Ερευνα αγοράς: Μάρθα Φραγκάκη

SiderAL Folico Ακόμα και οι γυναίκες με ατσαλένιες αντοχές, χρειάζονται σίδηρο Σχεδόν μία στις δύο γυναίκες ηλικίας 18-50 ετών παρουσιάζει έλλειψη σιδήρου. Αυτό οφείλεται, συνήθως, στην απώλεια αίματος με την έμμηνο ρύση, στην μη ισορροπημένη διατροφή αλλά και στις αυξημένες ανάγκες κατά την κύηση και την γαλουχία. Το SiderAL Folico της WinMedica καλύπτει τις ανάγκες του οργανισμού σε σίδηρο και περιέχει φυλλικό οξύ, βιταμίνες Β6, Β12, C και D που αποτελούν πολύτιμα θρεπτικά συστατικά για τον οργανισμό, συνεισφέροντας στην ομαλή λειτουργία του ανοσοποιητικού και του νευρικού συστήματος, στη διατήρηση της ορμονικής ισορροπίας και στην καλή υγεία των οστών.Το SiderAL Folico χρησιμοποιεί τη βραβευμένη σουκροσωμική τεχνολογία, η οποία εξασφαλίζει υψηλή απορρόφηση όλων των συστατικών, βελτίωση των αιματολογικών παραμέτρων με μικρή δόση σιδήρου, αποφυγή ανεπιθύμητων ενεργειών από το γαστρεντερικό σύστημα και εύκολη χορήγηση.

22 | περί υγείας |

Για τις γυναίκες Eva Intima Travel kit Το απαραίτητο «βαλιτσάκι» για την ευαίσθητη περιοχή Το Eva Intima Travel Kit της Intermed αποτελεί την πρακτική επιλογή για εύκολη μεταφορά των προϊόντων Eva Intima με συσκευασίες μεγέθους ταξιδίου. Κάθε kit περιλαμβάνει: u Μία πολυσυσκευασία με μαλακά πανάκια κανονικού μεγέθους Eva Intima Fresh & Clean Maxi Size Towelettes 10 τεμαχίων για τον άμεσο καθαρισμό και απόσμηση της ευαίσθητης περιοχής. u Μία συσκευασία καθαριστικού αφρού χωρίς ξέβγαλμα Eva Intima Foaming Wash 50 ml για την άμεση απομάκρυνση οσμών και τη προστασία από ερεθισμούς. u Μία συσκευασία απαλού καθαριστικού υγρού Eva Intima Wash Original 60 ml για τον καθημερινό καθαρισμό της ευαίσθητης περιοχής με την χρήση νερού, κατάλληλο για όλες τις ηλικίες και τύπους δέρματος.

Perfectil Plus Hair Γιατί τα λαμπερά μαλλιά ανανεώνουν και τη διάθεση Εξειδικευμένη σύνθεση που μέσω της κυκλοφορίας του αίματος εφοδιάζει τους θύλακες των τριχών με θρεπτικά συστατικά που βοηθούν στη δόμηση της τρίχας, αποτρέπουν τη λέπτυνση και ενισχύουν την αντοχή της. Το Perfectil Plus Hair συμβάλλει στη διατήρηση του φυσικού χρώματος των μαλλιών και αποτρέπει τυχόν ελλείψεις στον οργανισμό που μπορεί να προκαλέσουν τριχόπτωση, φροντίζοντας παράλληλα δέρμα και νύχια.

Dermiox Cream 50ml Φρέσκια και νεανική επιδερμίδα εν όψει γιορτών Ενισχυμένη κρέμα που μειώνει τις ρυτίδες, στατικές ή έκφρασης, που έχουν εμφανιστεί στο πρόσωπο (μέτωπο, μεσόφρυο, «πόδι της χήνας», γύρω από το στόμα και τη μύτη, περίγραμμα χειλιών) και το λαιμό. Χάρη στα φυτικά εκχυλίσματα που περιέχει, έχει μυοχαλαρωτική δράση ανάλογης αποτελεσματικότητας ενέσιμων επεμβατικών διεργασιών (botulinum toxin) και απαλύνει τις ρυτίδες έκφρασης σε βάθος και σε έκταση. Παράλληλα, η κρέμα της Frezyderm θρέφει, επουλώνει και ενυδατώνει σε βάθος. Ετσι, οι ρυτίδες μειώνονται και η επιδερμίδα γίνεται και πάλι φρέσκια, νεανική και λαμπερή, χωρίς σημάδια γήρανσης. Διαθέσιμη σε πακέτο προσφοράς με δώρο νεσεσέρ και ολοκληρωμένη φροντίδα σε ειδικό μέγεθος.

PROIONTIKO_x3 10/12/2020 11:07 π.μ. Page 23

Για τους άντρες CalmBiotix Χαλαρώστε ακόμα και εν μέσω πανδημίας Το CalmBiotix της Quest είναι ένα εξειδικευμένο συμπλήρωμα διατροφής που έχει σχεδιαστεί ειδικά για όσους είναι πιεσμένοι, ανήσυχοι, νιώθουν ένταση ή ταραχή λόγω αυξημένου άγχους ή στρες και αναζητούν μια φυσική υποστήριξη για τη διαχείρισή του. Προτείνεται για κάθε στρεσογόνο κατάσταση, όπως υψηλές απαιτήσεις στην εργασία, εξετάσεις, συναισθηματική ανισορροπία, προσωπικά ή κοινωνικά προβλήματα, καθώς και όταν υπάρχει εκνευρισμός λόγω διαφόρων καταστάσεων, όπως λόγω διακοπής του καπνίσματος ή επιβολής ενός αυστηρού διαιτολογίου. Περιέχει Lactium, L-theanine, προβιοτικά, βιταμίνες Β1, Β2 και μαγνήσιο.

Luxurious Men’s care Conditioning Beard Oil Τα περιποιημένα γένια δεν είναι απλά θέμα μόδας Το μαλακτικό λάδι για τα γένια Luxurious Men’s care Conditioning Beard Oil της Intermed, με ένα μοναδικό συνδυασμό ελαίων και βιταμίνης Ε, είναι σχεδιασμένο για να προσφέρει σωστή περιποίηση στα γένια και αποτελεί την κατάλληλη επιλογή για την καλή διατήρηση και υγιή ανάπτυξη τους. Περιέχει Jojoba oil, Argan oil, Apricot oil , Chamomile oil, Coconut oil, Tea tree oil & Vitamin E.

Wellman Sport Γιατί και ο αθλητής θέλει την πολυβιταμίνη του Μοναδικός συνδυασμός πολυβιταμινών, μετάλλων και θρεπτικών συστατικών με σιβηριανό τζίνσενγκ, L-καρνιτίνη, συνένζυμο Q10, οκτακοζανόλη και αμινοξέα. Συμβάλλει στην παραγωγή μέγιστης ενέργειας, στην καλή λειτουργία των μυών, στη διατήρηση της φυσιολογικής λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος ακόμα και μετά από έντονη σωματική άσκηση και στην προστασία των κυττάρων από το οξειδωτικό στρες.

Χειρουργικές μάσκες ΜΕΓΑ - Μέγεθος Large Για άντρες με έντονα χαρακτηριστικά Η ελληνική βιομηχανία ΜΕΓΑ δημιούργησε χειρουργικές μάσκες μίας χρήσεως, μεγέθους Large, με τριπλή επίστρωση που εξασφαλίζει πιστοποιημένη προστασία σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα (Φιλτράρισμα BFE≥95% ΕΝ14683), ενώ επιτρέπει την άνετη αναπνοή. Τεχνικά χαρακτηριστικά: u Σχεδιασμός με 3 στρώματα προστασίας. Το ενδιάμεσο στρώμα είναι κατασκευασμένο από ειδικό meltblown με ηλεκτροστατική επεξεργασία, το οποίο επιτυγχάνει φιλτράρισμα ακόμα και πολύ μικρών σωματιδίων. u Βάσει προτύπου ΕΝ14683. u Με μοναδικά απαλά υφασμάτινα πλαϊνά, τα οποία κρατούν τη μάσκα σταθερή, χωρίς να κουράζουν. u Δερματολογικά ελεγμένες. u Δεν περιέχουν latex. u Με πιστοποίηση Oeko-Tex Standard 100, για απουσία βλαβερών ουσιών. u Παράγονται ανέπαφα στην Ελλάδα, με ευρωπαϊκή τεχνολογία και πρώτες ύλες ευρωπαϊκής προέλευσης. u Διαθέσιμες σε συσκευασία των 5 τεμαχίων. u Μέγεθος Large.

| περί υγείας | 23

PROIONTIKO_x3 10/12/2020 11:08 π.μ. Page 24

Για το παιδί School Hankies To must αξεσουάρ για τους μικρούς μας φίλους Υγρά μαντήλια με σύνθεση φιλική στο δέρμα και με γλυκερίνη. Τα School Hankies της βιομηχανίας ΜΕΓΑ είναι ειδικά μελετημένα για τις ευαίσθητες επιδερμίδες των παιδιών. Καθαρίζουν και προστατεύουν, ενώ είναι δερματολογικά ελεγμένα. Με υπέροχο άρωμα φρούτων και χαρούμενη συσκευασία γίνονται απαραίτητα παντού, στο σχολείο, στη βόλτα, στην παιδική χαρά, στην εκδρομή.

24 | περί υγείας |

almora Plus Baby Drops Πείτε αντίο στους βρεφικούς κολικούς Το almora Plus Baby Drops από την ELPEN είναι συμπλήρωμα διατροφής για την ανακούφιση των βρεφικών κολικών και την υγεία του γαστρεντερικού. Περιέχει στη σύνθεσή του τα δύο πιο μελετημένα προβιοτικά στελέχη παγκοσμίως, το Lactobacillus rhamnosus (LGG) και το Biﬁdobacterium animalis subsp. lactis (BB-12). Το almora Plus Baby Drops είναι ιδανικό για την πρόληψη των γαστρεντερικών διαταραχών και την ομαλή λειτουργία του πεπτικού συστήματος των βρεφών και παιδιών, σε καταστάσεις όπως: βρεφικοί κολικοί, μετεωρισμός, δυσπεψία, διάρροια και δυσκοιλιότητα.

Altion Kids Vitamin C Για δυνατό ανοσοποιητικό... με γεύση κεράσι To Altion Kids Vitamin C της ΒΙΑΝΕΞ περιέχει Βιταμίνη C 100% φυσικής προέλευσης, με υπέροχη γεύση κεράσι. Προέρχεται αποκλειστικά από τους καρπούς του φυτού ασερόλα και είναι ιδανικό για τη συμπλήρωση της καθημερινής διατροφής με έναν τρόπο πρακτικό και έξυπνο που αρέσει στα παιδιά. Η συνιστώμενη ημερήσια δόση του Altion Kids Vitamin C καλύπτει στο 100% την ημερήσια ανάγκη του οργανισμού του παιδιού σας σε βιταμίνη C. H βιταμίνη C συμβάλλει, μεταξύ άλλων και στην αύξηση απορρόφησης του σιδήρου αλλά και στη φυσιολογική λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος.

Babyderm Toothpaste 1000 ppm Γερά, παιδικά δόντια H Babyderm Toothpaste της Intermed είναι ειδικά σχεδιασμένη φθοριούχος οδοντόπαστα για την καθημερινή προστασία και την ενδυνάμωση των ευαίσθητων παιδικών δοντιών. Με φθόριο από οργανικά μόρια, για καλύτερη απορρόφηση σε σχέση με αντίστοιχες ανόργανες ενώσεις, προσφέρει αποτελεσματική και μεγάλης διάρκειας προστασία από την τερηδόνα. Η ξυλιτόλη, ένα φυσικό γλυκαντικό, προστατεύει καθημερινά τα δόντια από τα οξέα που προκαλούν τερηδόνα και προλαμβάνει τον σχηματισμό της μικροβιακής πλάκας.

Γιώργος Ανυφαντής

Η προσωποποίηση της ψυχικής δύναμης

άθε Χριστούγεννα ψάχνω να βρω ένα ξεχωριστό μήνυμα για να έχω να πορεύομαι για την νέα χρονιά που θα έρθει. Συνήθως, το μήνυμα αυτό περίκλειε τις λέξεις αγάπη, ενσυναίσθηση, νοιάξιμο, φροντίδα. Αποφάσισα τη συγκεκριμένη συνήθεια να την κρατήσω και φέτος, που όλα είναι αρκετά διαφορετικά σε σχέση με προηγούμενες χρονιές. Το φετινό μήνυμα, όμως, θα αφορά τη δύναμη. Και όταν λέω δύναμη δεν εννοώ τη μυϊκή, αλλά τη δύναμη ψυχής και το μήνυμα αυτό μου το πέρασε απλόχερα ο αθλητής 100 μέτρων, Γιώργος Ανυφαντής. Τον Γιώργο τον συνάντησα στο φυσικό του περιβάλλον, στο γήπεδο, και το γεγονός πως ήταν ένα με τον χώρο με έκανε να μην δω καν το πρόσθετο μέλος που φορούσε στο πόδι του. Αποφάσισα να βρεθώ μαζί του όταν παρατήρησα τους ανθρώπους να παραπονιούνται με την υπάρχουσα κατάσταση και να μην μπορούν να τη διαχειριστούν. Ο Γιώργος Ανυφαντής μέχρι τα 35 του χρόνια τα είχε καταφέρει εξαιρετικά. Είχε δημιουργήσει την οικογένεια που πάντα ήθελε, με μία γυναίκα που υπεραγαπά και εκείνη τον λατρεύει και δύο παιδιά, είχε καταφέρει να γίνει καταξιωμένος αθλητής με πολλές περγαμηνές στην πλάτη του ή μάλλον στα πόδια του, στο άθλημα των 400 μέτρων μετ’ εμποδίων και να δουλεύει ταυτόχρονα, γιατί είναι γνωστό πως οι αθλητές στη χώρα μας, δύσκολα επιβιώνουν μόνο μέσα από τον πρωταθλητισμό, όσες διακρίσεις και αν φέρουν. Γενικά, όλα έβαιναν βάσει προγράμματος, μέχρι που μία μέρα του Φεβρουαρίου του 2018 ένα τροχαίο έμελλε να του αλλάξει άρδην τη ζωή. Τη μέρα εκείνη, λοιπόν, ο Γιώργος είχε πάει το πεντάχρονο τότε παιδί του στο νηπιαγωγείο και το μεσημέρι θα πήγαινε να το πάρει, αλλά παραλίγο να μην επιστρέψει καν σπίτι όπως μου είπε ο ίδιος, αφού στην επιστροφή του με τη μηχανή ένα αυτοκίνητο έπεσε πάνω του σε μία στροφή και από εκείνη τη στιγμή, ξεκινά ένας πρωτόγνωρος αγώνας για τον γνωστό αθλητή, ένας αγώνας για τη ζωή, για τον οποίο μπορεί να μην είχε προπονηθεί ποτέ κυριολεκτικά, αλλά εκ του αποτελέσματος φαίνεται πως είχε όλο το ψυχικό σθένος να τον κερδίσει και αυτόν. Κατευθείαν μετά τη σφοδρή σύγκρουση, ο Γιώργος δεν χάνει τις αισθήσεις του και αντιλαμβάνεται πως κόβεται το αριστερό του πόδι. Καθώς περίμενε για το ασθενοφόρο περίπου 45 λεπτά (!), γινόταν απόλυτα αντιληπτό από την πλευρά του πως δεν υπήρχε χρόνος για ζωή και αποφασίζει να καλέσει τη γυναίκα του και τον αδερφό του και να τους ενημερώσει για το συμβάν. Τον ρώτησα γιατί δεν κάλεσε τους γονείς του και μου είπε πως η στιγμή ήταν τόσο περίεργη που δεν θα μπορούσε να τη διαχειριστεί σωστά και μπορεί να τους πλήγωνε ανεπανόρθωτα. Αρχίζω ήδη να αντιλαμβάνομαι την ποιότητα του ανθρώπου με τον οποίο συζητώ και συνεχίζω να τον ακούω ακούραστα. «Έφτασα στο νοσοκομείο με 0 αιματοκρίτη και εκεί κάπου παραδόθηκα, έχασα τις αισθήσεις μου. Αφού μου περιόρισαν την αιμορραγία, ακολούθησε ο χειρουργικός ακρωτηριασμός

Γράφει η Μάρθα Φραγκάκη

ANYFANTHS_R 10/12/2020 4:48 μ.μ. Page 25

στο αριστερό μου άκρο από τη μέση του μηρού, ενώ διαπιστώθηκε πως έχω και κάταγμα λεκάνης, για το οποίο επίσης χειρουργήθηκα, και σπασμένο χέρι», μου τα περιέγραφε σαν να τα έζησε χθες, αλλά με απόλυτη ηρεμία και ψυχραιμία. Ο Γιώργος νοσηλεύτηκε 4 μέρες στην εντατική και έμεινε συνολικά 2 εβδομάδες στο νοσοκομείο. Κάπου εδώ αρχίζει να μου εξάρει τις συνέπειες που είχε φέρει ο αθλητισμός στη ζωή του όλα αυτά τα χρόνια: «Το σώμα μου ήταν δυνατό και «άκουγε» στη θεραπεία των γιατρών και όλο αυτό οφείλεται στον αθλητισμό. Αφού συνειδητοποίησα τι είχε συμβεί, προσπάθησα από το νοσοκομείο ακόμα να σηκωθώ, να δω πώς θα περπατήσω». Απόρησα. Τον ρώτησα «Δεν παραιτήθηκες ποτέ;», με κοίταξε το ίδιο απορημένα και σαν να μου έλεγε το πιο φυσιολογικό πράγμα, απάντησε: «Οχι, ξεκίνησα άμεσα την ενδυνάμωση και ήθελα να φύγω γρήγορα από το νοσοκομείο. Δεν μου πέρασε καν από το μυαλό να παραιτηθώ. Είχα πίσω τα παιδιά μου, την οικογένειά μου. Σαν αθλητής ήξερα να μην παραιτούμαι. Να πέφτω και να σηκώνομαι. Αν το έβλεπα και το παρουσίαζα εγώ σαν πρόβλημα, θα το έβλεπαν και οι άλλοι έτσι και θα χανόταν η ουσία. Βέβαια, αυτό είναι θέμα συλλογικής δουλειάς». Ο Γιώργος ό,τι κι αν πέρασε, όσα κι αν κατάφερε, πάντα έδινε εύσημα και στους άλλους και στον εαυτό του. Συνέχισε λέγοντας: «Αφού επέζησα, έπρεπε να ζήσω ουσιαστικά. Το θεώρησα υποχρέωση σε εμένα, στους δικούς μου, στον προπονητή μου. Η καθημερινότητά μου είναι πολύ δύσκολη, ακόμα και μετά το πρόσθετο μέλος, αλλά προσπαθώ να την κάνω όπως πριν μα με διαφορετικό τρόπο. Οταν γύρισα σπίτι, δεν γύρισα όπως έφυγα, και όλο αυτό έπρεπε να το μεταφέρω στα παιδιά μου. Ημουν σε καροτσάκι, με ένα πόδι και εξωτερική οστεοσύνθεση στη λεκάνη. Παρ’ όλα αυτά το παιδί μου το αντιμετώπισε όπως και εγώ. Μου είπε μπαμπά δεν πειράζει θα διαλέξουμε μαζί πρόσθετο μέλος». Οταν ξεκίνησε να μου λέει για το πρόσθετο μέλος, κατάλαβα πόσα εμπόδια αντιμετωπίζει ένας άνθρωπος που είναι ήδη σε μία τέτοια δυσχερή κατάσταση. Η κρατική στήριξη είναι σχεδόν ανύπαρκτη και ευτυχώς ο Γιώργος Ανυφαντής ήταν γνωστός στο χώρο του αθλητισμού και σχετικά γρήγορα χάρη στον προπονητή του, Σπύρο Τσούτσουρα και σε χορηγίες κατάφερε να έχει το νέο του… πόδι. Παρ’ όλα αυτά, ούτε για αυτό παραπονέθηκε, ούτε γι’ αυτό αναθεμάτισε, ούτε γι’ αυτό το έβαλε κάτω. Από την πρώτη στιγμή που ξύπνησε στη νέα του πραγματικότητα, ήθελε να γυρίσει στο γήπεδο. Και μαντέψτε! Το κατάφερε και αυτό: «Εγώ είχα μάθει να είμαι στα στάδια από τα 15 μου. Ημουν στο στάδιο επί καθημερινή βάση και αυτό ήθελα και για τη νέα μου ζωή. Γενικά δεν έλειψα. Ερχόμουν στο στάδιο ακόμα και όταν δεν μπορούσα να τρέξω, για ενδυνάμωση και περπάτημα. Ετρεξα δέκα μήνες μετά τον τραυματισμό, 6 Δεκεμβρίου του 2018, και αυτό θεωρείται ρεκόρ για τον συγκεκριμένο ακρωτηριασμό. Τώρα περιμένω το Πανευρωπαϊκό και την Ολυμπιάδα». Με τον Γιώργο συζητούσαμε δύο ώρες. Μακάρι να μπορούσα να σας μεταφέρω όλα τα λόγια του στο χαρτί, γιατί όλα ήταν ένα μικρό μάθημα. Από την αξία που σου προσφέρει ο αθλητισμός, μέχρι τη δύναμη που αποκτάς στα δύσκολα όταν το θελήσεις. Μιλώντας με πολλούς ανθρώπους και από τον χώρο της υγείας και μη, για την τρέχουσα κοβιντιανή περίοδο, αρκετοί ήταν αυτοί που προσπάθησαν να μου δώσουν θετικά και αισιόδοξα μηνύματα, αλλά πάντα μια μικρή αμφιβολία υπήρχε στο πίσω μέρος του μυαλό μου. Ο Γιώργος μπορεί να μην είναι ούτε γιατρός ούτε επιστήμονας, αλλά όταν μου είπε: «Προφανώς θα περάσει και αυτό, όλα περνάνε. Πιο δυνατοί θα γίνουμε και θα τα καταφέρουμε», πραγματικά με έκανε να το πιστέψω. Γιατί όταν είσαι έτοιμος να αντιμετωπίσεις τα πάντα με τη δύναμη της ψυχής σου, τότε κάθε νίκη είναι δυνατή. u

| περί υγείας | 25

DIET CHRISTMAS_L 10/12/2020 11:09 π.μ. Page 26

Μην φοβάστε τις θερμίδες των Χριστουγέννων Με ποιους τρόπους μπορείτε να διατηρήσετε το βάρος σας κατά τη διάρκεια των εορτών, χωρίς να στερηθείτε τίποτα από αυτά που σας αρέσουν;

ι χριστουγεννιάτικες λιχουδιές θα βρίσκονται και φέτος μπροστά σας, καθώς τα οικογενειακά τραπέζια και οι εορτάζοντες θα είναι στην καθημερινότητα μας (αν και λίγο περιορισμένα). Διαβάστε παρακάτω πώς μπορείτε να διατηρήσετε το βάρος σας κατά τη διάρκεια των εορτών, χωρίς να στερηθείτε τίποτα από αυτά που σας αρέσουν.

Φτιάξτε το πλάνο σας Για να ισορροπήσετε τις θερμίδες που θα καταναλώσετε την περίοδο των Χριστουγέννων, μπορείτε να διαλέξετε κάποιες μέρες του δεκαπενθήμερου που θα ξεφύγετε από τις καθημερινές σας συνήθειες και θα απολαύσετε το φαγητό που σας αρέσει χωρίς τύψεις. Επιλέξτε δύο ημέρες την εβδομάδα που θα καταναλώνετε κάποιο φαγητό ή γλυκό που θα είναι της αρεσκείας σας και που δεν μπορείτε να το καταναλώσετε καθημερινά λόγω πολλών και «κακών» θερμίδων.

Επιτρέπεται να φάτε περισσότερο απ’ όσο πιστεύετε Η παράλειψη του πρωινού ή του μεσημεριανού με σκοπό τη μείωση των θερμίδων σε ένα βραδινό κάλεσμα δεν έχει κανένα θετικό αποτέλεσμα. Για την ακρίβεια, μπορεί να έχει το ακριβώς αντίθετο από το επιθυμητό. Η νωθρότητα και η κούραση όλης της ημέρας, εξαιτίας του χαμηλού σακχάρου στο αίμα, θα εκτονωθεί στο γιορτινό τραπέζι, όπου θα νιώθετε πλέον πως «έχετε το πράσινο φως» για να φάτε ό,τι και όσο θέλετε. Επιπλέον, ένα καλό πρωινό πριν το

γεύμα ή ένα σνακ πριν το δείπνο θα σας βοηθήσει να φάτε πιο συνειδητά. Τέλος, μην ξεχνάτε πως η κατανάλωση σνακ ενδιάμεσα από τα κυρίως γεύματα συμβάλλει στην ενίσχυση του μεταβολισμού.

Κάντε τις σωστές επιλογές Η σωστή επιλογή γευμάτων θα σας βοηθήσει όχι μόνο να μην στερηθείτε το φαγητό στις γιορτές, αλλά να φύγετε και χορτασμένοι από το τραπέζι. Αυτό που χρειάζεται μόνο είναι να περιορίσετε τα φαγητά πολλών λιπαρών, όπως είναι τα τηγανιτά που μπορούν εύκολα να αντικατασταθούν με μια μεγάλη μερίδα σαλάτας, μια επιλογή κρέατος που σας αρέσει και μια μικρότερη μερίδα συνοδευτικού, όπως για παράδειγμα ρύζι ή πατάτες.

Μην υποτιμάτε την πρωτεΐνη Η προσθήκη άπαχης πρωτεΐνης σε όλα τα γεύματα σχετίζεται με αυξημένη αίσθηση κορεσμού, ενώ είναι απαραίτητη για τη σύνθεση των βασικών αμινοξέων στο σώμα, ώστε να λειτουργούν στο 100% όλα τα συστήματα του οργανισμού – ανάμεσά τους και ο μεταβολισμός. Στο γιορτινό τραπέζι σερβίρετε στο πιάτο σας γαλοπούλα, ψητό χοιρινό ή άλλο είδος κρέατος, αφαιρώντας απλά το ορατό λίπος. Στα υπόλοιπα γεύματα συμπεριλάβετε μια μορφή πρωτεΐνης στο πιάτο σας, ζωικής προέλευσης ή φυτικής, όπως κινόα ή όσπρια.

Τα λιπαρά επιτρέπονται Τα λιπαρά είναι απαραίτητα στην καθημερινή διατροφή, καθώς προσφέ-

Γράφει η Δήμητρα Γλυνού Κλινική διαιτολόγος- διατροφολόγος, MSc διατροφή, δημόσια υγεία και πολιτικές.

26 | περί υγείας |

ρουν ενέργεια, συμβάλλουν στην απορρόφηση των λιποδιαλυτών βιταμινών Α, D, Ε και Κ, ενώ αυξάνουν το βαθμό κορεσμού. Αβοκάντο, ξηροί καρποί και ελαιόλαδο είναι από τα λιπαρά που σε μικρή καθημερινή κατανάλωση μάς κάνουν καλό. Bonus: Ο συνδυασμός καλών λιπαρών με φυτικές ίνες (ντιπ γουακαμόλε με κομμένα λαχανικά) έχει βρεθεί πως αυξάνει το βαθμό κορεσμού από τα λιπαρά.

Το μέγεθος μετράει Στο τραπέζι των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς ή σε ένα γιορτινό κάλεσμα, ας μην έχετε στο μυαλό σας «απαγορεύσεις», εκτός από τις κλασικές λόγω COVID. Διαλέξτε μικρότερο πιάτο και γεμίστε το με μια μικρή ποσότητα απ’ ό,τι στο τραπέζι θεωρείτε πως αξίζει δοκιμής! Ο εγκέφαλος συσχετίζει ένα μεγάλο λευκό κενό με λιγότερη τροφή που σημαίνει ότι δύσκολα θα σερβίρετε μικρές ποσότητες φαγητού σε ένα μεγάλο πιάτο χωρίς να νιώθετε πείνα.

Διαλέξτε το κατάλληλο ποτό Το αλκοόλ είναι πλούσιο σε φτωχές θερμίδες! Ερευνα έχει δείξει πως όταν σερβίρετε αλκοόλ σε ψηλό και λεπτό ποτήρι βάζετε ασυναίσθητα μικρότερη μερίδα απ’ ότι όταν σερβίρετε σε κοντό και φαρδύ. Προτιμήστε ποτήρι σωλήνα για το ποτό σας ή διαλέξτε ένα κοκτέιλ και είναι πιθανό να περιορίσετε την κατανάλωση αλκοόλ, χωρίς καν να το επιδιώξετε. Οι καλύτερες επιλογές σας; Το κόκκινο κρασί, το οποίο περιέχει ευεργετικά συστατικά, η μπύρα που έχει μικρή ποσότητα αλκοόλ και η σαμπάνια, αφού οι «φυσαλίδες» προκαλούν γρήγορα αίσθημα κορεσμού και δεν είναι εύκολο να πιούμε μεγάλη ποσότητα. u

SYNTAGH TSOYLHS_R 10/12/2020 11:10 π.μ. Page 27

H πιο χριστουγεννιάτικη σούπα από τον chef Γιώργο Τσούλη Ο γνωστός μάγειρας μοιράζεται μαζί μας την απόλυτη συνταγή για σούπα σελινόριζας.

να βήμα μακριά από το χριστουγεννιάτικό τραπέζι και εμείς δεν θα μπορούσαμε να μην δώσουμε στους αναγνώστες μας την πιο νόστιμη και συνάμα υγιεινή συνταγή, που θα εντυπωσιάσει το δικό σας στομάχι και όσων τη δοκιμάσουν. Επικοινωνήσαμε με τον πιο θετικό και δημιουργικό chef, Γιώργο Τσούλη, για να μας δώσει με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο τα μυστικά της σούπας σελινόριζας.

Εκτέλεση Για τα γιορτινά σας τραπέζια, σας έχω την ιδανική συνταγή… Την πιο βελούδινη και απόλυτα γευστική χριστουγεννιάτικη σούπα σελινόριζας! Μυρωδάτη, θρεπτική, χειμωνιάτικη σούπα που, σας υπόσχομαι, θα πάθετε «ζαβλαμά», εσείς και οι αγαπημένοι σας που θα τη μοιραστούν μαζί σας! Είναι μία εύκολη συνταγή και τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσετε είναι απλά. «Μη Mασάτε» και απλά ακολουθήστε τις οδηγίες μου. Τοποθετούμε μία κατσαρόλα σε μέτρια φωτιά και την αφήνουμε να κάψει. Επειτα, ρίχνουμε το ελαιόλαδο, το κρεμμύδι, το θυμάρι και τα σοτάρουμε για περίπου δύο λεπτά. Στη συνέχεια, προσθέτουμε τη σελινόριζα, τις πατάτες, ανακατεύουμε με μία ξύλινη κουτάλα και σοτάρουμε για ένα λεπτό ακόμα. Κατόπιν, αδειάζουμε μέσα το ζωμό λαχανικών, τα φύλλα δάφνης, αλατοπιπερώνουμε και σιγοβράζουμε για μία περίπου ώρα με κλειστό καπάκι, ανακατεύοντας ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Σε περίπτωση που δούμε ότι η σούπα είναι πολύ σφιχτή, δεν αγχωνόμαστε! Το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να προσθέσουμε λίγο ζεστό νερό. Μόλις είναι έτοιμη η σούπα μας, αποσύρουμε από τη φωτιά, ρίχνουμε μέσα την κρέμα γάλακτος και την πολτοποιούμε με ένα ραβδομπλέντερ ή στο multi σε δόσεις. Τέλος, ρίχνουμε όσο λάδι τρούφας επιθυμούμε, ανακατεύουμε και σερβίρουμε με φουντούκια. Η σούπα μας είναι πανέτοιμη και ήρθε η ώρα να την απολαύσουμε! Καλή σας όρεξη και χρόνια πολλά! Για περισσότερες συνταγές και #tsoulomageiremata οι πιο «ζαβλαμαδίστικες» συνταγές σάς περιμένουν στο giorgostsoulis.com!

Λίγα λόγια για τον Γιώργο Τσούλη Ο Γιώργος Τσούλης έχει αναλάβει πολλές βραβευμένες κουζίνες ελληνικών εστιατορίων και έχει μοιραστεί τις μαγειρικές του ικανότητες μέσα από δημοφιλείς τηλεοπτικές εκπομπές σε Ελλάδα και Κύπρο. Με το μοναδικό του ταπεραμέντο και την αμεσότητα στην επικοινωνία, ο chef Γιώργος Τσούλης έχει κερδίσει την αγάπη του κοινού που τον ακολουθεί πιστά, (IG: @giorgos_tsoulis) και εμπιστεύεται τις συνταγές του που ανανεώνονται καθημερινά στο giorgostsoulis.com. Τηλεοπτικά φέτος τον απολαμβάνουμε κάθε Τρίτη και Παρασκευή στον Alpha TV μέσα από την κουζίνα της εκπομπής Pop Up, ενώ κάθε Παρασκευή στις 16.00 μοιράζεται μαζί μας νέο video μαγειρικής #ΜηΜασάς μέσα από το YouTube κανάλι του @GiorgosTsoulis. u

είναι: Τα υλικά που θα χρειαστείτε 1 κιλό σελινόριζα, καθαρισμένη και κομμένη σε κύβους καθαρισμένες u 200 γρ. πατάτες, και κομμένες σε κύβους ο σε κάθετες φέτες u 1 κρεμμύδι, κομμέν u 2 φύλλα δάφνης οκομμένο u 1 κ.σ. θυμάρι ψιλ ανικών u 1.500 ml ζωμό λαχ λακτος πλήρης u 100 ml κρέμα γά ο επιθυμείτε εσείς) u λάδι τρούφας (όσ u αλάτι u πιπέρι α θρυμματισμένα, u 50 γρ. φουντούκι για το σερβίρισμα

Φωτογραφίες: Σωτήρης Μπούγας @sotirisbougas

| περί υγείας | 27

KATATHLIPSI EORTWN_R 10/12/2020 11:13 π.μ. Page 28

Σημείο των...γιορτών η κατάθλιψη

Σε περιόδους διακοπών και γιορτών, τα καταθλιπτικά επεισόδια αυξάνονται!

κατάθλιψη έχει γίνει μία κοινωνικά κοινότυπη λέξη, είναι όμως μία τρομερή ψυχική ασθένεια που μπορεί να καταστρέψει τη ζωή ενός ανθρώπου. Πέρα από τον ακαδημαϊκό της ορισμό, μπορούμε να συνοψίσουμε πως κατάθλιψη είναι η απώλεια της χαράς της ζωής. Με άλλα λόγια, ο άνθρωπος που εισέρχεται σε κατάθλιψη παύει να χαίρεται σχεδόν όλες τις παραμέτρους της ζωής του. Γνωρίζουμε ότι η κατάθλιψη, από άποψη εμφάνισης, έχει μία εποχικότητα, δηλαδή παρουσιάζει μία εναλλαγή στις εποχές του έτους. Μάλιστα, σε εποχές γιορτών αλλά και διακοπών, τα καταθλιπτικά επεισόδια αυξάνονται (!) πράγμα που σημαίνει ότι η κατάθλιψη γίνεται πιο επικίνδυνη να εμφανιστεί σε όσους ψυχικά έχουν πλησιάσει κοντά σε αυτήν. Αρχικά, ίσως ακούγεται παράδοξο, όμως γενικά μιλώντας, η χρονική περίοδος των γιορτών είναι μία πιεστική συνθήκη για τον ψυχισμό. Οχι βέβαια γιατί οι γιορτές είναι δυσάρεστη περίοδος από μόνες τους, αλλά διότι συνοδεύονται (και μάλιστα από την παιδική μας ηλικία) με μία ενδόμυχη προσδοκία, σχεδόν απαίτηση, να μας είναι οπωσδήποτε μία εξαιρετικά ευχάριστη περίοδος. Αυτό το «οπωσδήποτε» της προσδοκίας, παρ’ ότι επιθυμητή για όλους, όταν δεν επιβεβαιωθεί δημιουργεί μεγάλη απογοήτευση. Κι η απογοήτευση αυτή είναι πυροδοτικός παράγοντας για την κατάθλιψη. Αρα σε περιόδους γιορτών χρειάζεται να προσέχουμε και τον εαυτό μας, αλλά και όσους δικούς μας ανθρώπους νοιαζόμαστε και ανησυχούμε πως έχουν ήδη αυξημένα καταθλιπτικά συναισθήματα. Ο κίνδυνος να εμφανίσουν κατάθλιψη αμέσως μετά τις γιορτές μεγαλώνει. Θα δοκιμάσουμε να το εξηγήσουμε αυτό με απλά λόγια. Γενικά, η κοινωνική ζωή μάς δημιουργεί μία εσωτερική ανάγκη να προσαρμοστούμε και να ενταχθούμε σε κοινωνικές ομάδες, για παράδειγμα στην οικογένειά μας, στο εργασιακό ή στο φοιτητικό μας περιβάλλον. Αυτή είναι μία πιεστική ανάγκη από την εκάστοτε ομάδα που ανήκουμε και η οποία ομάδα μάς «φαντάζεται» σε ρόλους, δηλαδή μας περιμένει να είμαστε «κάπως», ως στελέχη, ως σύζυγοι, ως παιδιά, ως επαγγελματίες. Η περίοδος των γιορτών μάς δίνει την ευκαιρία, έστω και για κάποιες ημέρες, να βγούμε από τους ρόλους μας και να είμαστε αυτό που εμείς πραγματικά θέλουμε. Ακριβώς επειδή βγαίνουμε έξω από το πώς η ομάδα-που αναφερόμαστε (π.χ. στην εργασία μας ή στην οικογένεια)-επιθυμεί να είμαστε, η περίοδος των γιορτών μας φέρνει μία πιεστική ΑΠΑΙΤΗΣΗ να απελευθερωθούμε, να ησυχάσουμε, να χαλαρώσουμε, να αποτραβηχτούμε λίγο από τους ρόλους μας. Οταν όμως αυτή η απαίτηση δεν ικανοποιηθεί (και φέτος είναι έντονα αυξημένος ο κίνδυνος λόγω των ιδιαίτερων κοινωνικών συνθηκών με τον κορωνοϊό) τότε οι περισσότεροι είναι πιθανό να υποστούμε μία ματαίωση αυτής της απαίτησης. ΜΑΤΑΙΩΣΗ, με περιφραστικά λόγια, σημαίνει: δεν μπορείς να έχεις αυτό

που επιθυμείς. Για τον ανθρώπινο ψυχισμό, όμως, οι ματαιώσεις είναι έντονα πιεστικός παράγοντας και οι περισσότεροι άνθρωποι (εκτός από τους πολύ ώριμους ψυχικά, καθώς κι από όσους έχουν μία εμπειρία έντονη σε ψυχοθεραπεία) απαντούν στις ματαιώσεις με μία ψυχικά αλυσιδωτή αντίδραση που γεννιέται μέσα μας και τη λέμε με την ιδιαίτερη λέξη: παλινδρόμηση. ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΗ σημαίνει κινούμαι ψυχικά προς «τα πίσω», προς μία πιο ανώριμη κατάσταση ψυχικής λειτουργίας, προς μία συρρίκνωση του ψυχισμού μας. Να το πούμε απλά: Παλινδρομούμε όταν διαλέγουμε, ασυνείδητα, μία παιδική στάση συμπεριφοράς. Και συχνά, αυτή η ΠΑΙΔΙΚΗ ΣΤΑΣΗ συμπεριφοράς εκδηλώνεται με κατάθλιψη, που στην ουσία είναι η θλίψη μας για τον κόσμο που μας περιβάλλει, θλίψη που απορροφούμε και «καταπίνουμε» για τον εαυτό μας. Με άλλα λόγια, ο καταθλιπτικός είναι αυτός που τη στεναχώρια που έχει από τους γύρω του την κάνει δική του, κάπως σαν να την «καταπίνει». Τότε, καταφέρνει δυσάρεστα να αποκλείσει τα αισθήματα χαράς από τη ζωή του. Oλα όσα μας προσφέρουν ικανοποίηση, ευχαρίστηση, αγάπη, έρωτα, δημιουργία, απόδοση, μας τα «τρώει» η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ. Πρέπει να πούμε ξανά, πως πρόκειται για μία ψυχική ασθένεια, η κατάθλιψη είναι σοβαρή πάθηση, ο άνθρωπος που πέφτει σε αυτήν χρειάζεται βοήθεια. Δεν θα μπω σε λεπτομέρειες, θα τονίσω όμως γενικά πως, ανάλογα με το πώς μετράμε την κατάθλιψη, υπολογίζεται οτι μόνο ο ένας στους έξι ανθρώπους που θα γίνουν καταθλιπτικοί θα καταφέρουν να βγουν από αυτή μόνοι τους. Για τους υπόλοιπους, πέντε στους έξι, η κατάθλιψη θα χρονίσει, δηλαδή θα περάσει κατά πολύ το εξάμηνο σε διάρκεια, ενδεχομένως να διαρκέσει και για πολλά-πολλά χρόνια ή και για πάντα. Οι περισσότεροι άνθρωποι χρειάζονται βοήθεια για να βγουν από αυτό, γιατί ο μηχανισμός που δημιουργεί την κατάθλιψη είναι ένας θυμός εσωτερικός που αρχικά στρέφεται προς τα μέσα, προς τον ίδιο τον άνθρωπο. Κατά κάποιον τρόπο, ο καταθλιπτικός γίνεται μαζοχιστής προς τον εαυτό του, αλλά ΚΑΙ παράλληλα γίνεται σαδιστής προς όσους τον φροντίζουν. Ο καταθλιπτικός ακριβώς επειδή δεν έχει διάθεση να αγαπήσει και να βρει χαρά, τιμωρεί έμμεσα από την κατάστασή του όσους δικούς του ανθρώπους (οικογένεια, σχέση, γονείς, φίλους) τον περιτριγυρίζουν και αναγκάζονται να τον φροντίζουν. Ετσι, ο καταθλιπτικός εφαρμόζει την τελική επιθετική του κίνηση προς αυτούς που τον τριγυρίζουν: τους εκδικείται με το να τους υποχρεώνει να τον φροντίζουν. Πιστεύω ότι όσοι έχετε στενές επαφές με καταθλιπτικούς ανθρώπους, καταλαβαίνετε πολύ καλά τι θέλω να πω. Προσοχή στις γιορτές λοιπόν! Και να γνωρίζετε πως από όσους βυθίζονται στην κατάθλιψη, πολύ λίγοι καταφέρνουν να βγουν από αυτήν μόνοι τους. Οι περισσότεροι θα χρειαστούν βοήθεια από ειδικό για αυτό. Ειδάλλως, η κατάσταση της ζωής τους με κατάθλιψη θα χρονίσει.u

Γράφει ο Γεώργιος Παπαγεωργίου Ψυχοδυναμικός ψυχολόγος, διευθυντής της Ψυχικής Φροντίδας.

28 | περί υγείας |

RAPTH_PSYXIKH YGEIA_L 10/12/2020 11:14 π.μ. Page 29

Νέα προγράμματα για την ψυχική υγεία λόγω του κορωνοϊού

τομέας της ψυχικής υγείας αποτελεί μία από τις πλέον σημαντικές προτεραιότητες για το Υπουργείο Υγείας αυτή την περίοδο, όπως άλλωστε καταδεικνύει και η δημιουργία σχετικής θέσης υφυπουργού. Σε αυτή την κατεύθυνση καταβάλλεται κάθε δυνατή προσπάθεια να επαναπροσδιοριστεί σε στέρεες βάσεις το μέλλον της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης εν μέσω της δύσκολης περιόδου της υγειονομικής κρίσης, την οποία διερχόμαστε, προκειμένου να ανταποκριθούμε τόσο στις υφιστάμενες, όσο και στις νέες αναδυόμενες ανάγκες του πληθυσμού για παροχή κατάλληλων, ποιοτικών και αποτελεσματικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Κύριος στόχος της πολιτικής μας είναι η διασφάλιση της πρόσβασης όλου του πληθυσμού σε ποιοτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας, για μια ζωή με υγεία και αξιοπρέπεια. Ηδη βρισκόμαστε σε μια προχωρημένη διαδικασία υλοποίησης ορισμένων πρώτων, σημαντικών επεμβάσεων στο νομικό πλαίσιο που διέπει την ψυχική υγεία. Συγκεκριμένα, προωθούμε νομοθετική ρύθμιση για τη σύσταση και λειτουργία νέων μορφών μονάδων ψυχικής υγείας, οι οποίες θα επικεντρώνονται σε είδη ψυχικών διαταραχών και σε μερίδες του πληθυσμού που δεν καλύπτονται από το υφιστάμενο σύστημα υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Σχεδιάζουμε, επίσης, σημειακές παρεμβάσεις στο διοικητικό μηχανισμό στον τομέα της ψυχικής υγείας, ώστε να καταστεί αποτελεσματικότερη η λειτουργία του, ενώ έχει δρομολογηθεί και η διαδικασία για τη συντέλεση μιας εκτεταμένης κωδικοποίησης του νομικού πλαισίου της ψυχικής υγείας, με στόχο να καταστούν οι ρυθμίσεις του σαφείς και προσβάσιμες για κάθε ενδιαφερόμενο και να βελτιωθεί η συνολική λειτουργία του συστήματος. Την ίδια στιγμή προχωράμε συντονισμένα σε μια σειρά από δράσεις και προγράμματα ψυχικής υγείας και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης: 1. Προγράμματα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και ψυχικής υγείας και αντιμετώπισης των ψυχολογικών συνεπειών του COVID–19 Εχει ήδη ξεκινήσει η επαναλειτουργία της τηλεφωνικής γραμμής υποστήριξης 10306, ενώ αναπτύσσονται προγράμματα ψυχολογικής και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης με χρήση πλατφόρμας τηλεϊατρικής και τηλεσυμβουλευτικής, μέσω του ΗΔΙΚΑ. Το πρόγραμμα θα εφαρμοστεί και σε ασθενείς με COVID–19, οι οποίοι βρίσκονται σε καραντίνα. Παράλληλα, δημιουργείται σύστημα προστασίας και ενδυνάμωσης εξαρτώμενων που τελούν σε κίνδυνο λόγω πανδημίας. Στη δράση αυτή θα συμβάλλει το ΚΕΘΕΑ και ο ΟΚΑΝΑ με στόχο: u Την ευαισθητοποίηση, ενημέρωση αλλά και την ψυχολογική υποστήριξη του πληθυσμού στην πρόληψη των εξαρτήσεων από αλκοόλ, τυχερά παιχνίδια, καθώς και από το διαδίκτυο ως συνέπεια της πανδημίας της COVID–19 μέσω

Η πανδημία εμπόδισε τα συστήματα υγείας να αντιμετωπίσουν τα μεγάλα κενά στις θεραπείες της ψυχικής υγείας. u

των κέντρων συμβουλευτικής που διαθέτει. Την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των ουσιοεξαρτημένων χρηστών για την προφύλαξη τους από την COVID–19 μέσω των δικτύων των street workers που διαθέτει.

2. Προγράμματα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και ψυχιατρικής υγείας για τον γενικό πληθυσμό: Για τους ενήλικες προβλέπεται: u Η ανάπτυξη μονάδων έγκαιρης παρέμβασης στην ψύχωση. Θα λειτουργούν σε εξωνοσοκομειακή δομή και θα στελεχωθούν με ψυχίατρο, ψυχολόγο κοινωνικό λειτουργό ή νοσηλευτή. u Προγράμματα τηλεψυχιατρικής για το κομμάτι του πληθυσμού που δεν έχει πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας. u Πρόγραμμα συμβουλευτικής υποστήριξης φοιτητών στο Πανεπιστήμιο. Για παιδιά και εφήβους προβλέπεται: u Η υλοποίηση προγραμμάτων ψυχο-εκπαίδευσης παιδιών σε θέματα ψυχικής υγείας, επικοινωνίας, ψυχικής ανθεκτικότητας και ενδοσχολικής βίας u Η ενίσχυση των υφιστάμενων κέντρων ψυχικής υγείας με διεπιστημονική παιδοψυχιατρική ομάδα (παιδοψυχίατροι, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές)

κε σε ένα ταραγμένο τοπίο ψυχικής υγείας και φυσικά αυξήθηκαν οι επιπτώσεις σε ολόκληρο τον κόσμο. Τα εύθραυστα συστήματα υγείας δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν τα μεγάλα κενά θεραπείας και τις ανάγκες της ψυχικής υγείας. Τα σκληρά και δραστικά μέτρα που εμφανίστηκαν για την αντιμετώπιση της πανδημίας οδήγησαν σε μια νέα πραγματικότητα που επιβάρυνε επιπλέον την ψυχική υγεία. Περισσότερο από ποτέ είναι επιτακτική η ανάγκη για κατάλληλες και καλύτερες υπηρεσίες ψυχικής υγείας, στις οποίες θα έχουν πρόσβαση όλοι οι πολίτες. Υπό αυτές τις συνθήκες προχωράμε να αναπτύξουμε συνέργειες και με άλλα υπουργεία και φορείς σε όλο το εύρος του τομέα της ψυχικής υγείας, προκειμένου να καταστήσουμε αποδοτική και αποτελεσματική τη λειτουργία του τομέα ψυχικής υγείας, αξιοποιώντας στο μέγιστο τους διαθέσιμους ανθρώπινους και χρηματοδοτικούς πόρους, με τελικό αποτέλεσμα τη βελτίωση της ψυχικής υγείας όλων των συμπολιτών μας. u

3. Προγράμματα για τον αυτισμό Βρίσκονται σε φάση υλοποίησης η δημιουργία μητρώου αυτισμού, ξενώνες βραχείας παραμονής για τη στήριξη και αποφόρτιση της οικογένειας, η εκπαίδευση φροντιστών-παιδαγωγών παιδικών σταθμών για την ανίχνευση και αντιμετώπιση νηπίων που βρίσκονται στο αυτιστικό φάσμα, καθώς και προγράμματα ψυχοεκπαίδευσης και στήριξης της οικογένειας. 4. Προγράμματα για την Ανοια–Alzheimer Προχωράει η δημιουργία μητρώου ασθενών με Ανοια–Alzheimer καθώς και ιατρείων μνήμης. Τα ιατρεία μπορούν να λειτουργήσουν σε συνεργασία με τους Δήμους στα ΚΑΠΗ ή στα Κέντρα Υγείας (κοινοτικές υπηρεσίες) με τη συμβολή των ΑΜΚΕ. 5. Προγράμματα για την καταπολέμηση των εξαρτήσεων Υλοποιείται άμεσα το μητρώο τοξικο-εξαρτώμενων, ενισχύονται οι δράσεις street-work για την υποστήριξη τοξικο-εξαρτώμενων, ενώ θα τρέξουν και προγράμματα ψυχο-εκπαίδευσης παιδιών, γονέων και εκπαιδευτικών για τη χρήση και την εξάρτηση από το διαδίκτυο. Τη χρονιά που διανύουμε, η παγκόσμια πανδημία εμφανίστη-

Της Ζωής Ράπτη*, υφυπουργού Υγείας: «Τα δραστικά μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας οδήγησαν σε μια νέα πραγματικότητα που επιβάρυνε την ψυχική υγεία».

*Η Ζωή Ράπτη είναι υφυπουργός Υγείας, βουλευτής Β1 Βορείου Τομέα Αθηνών

| περί υγείας | 29

VITAMIN D_x4 10/12/2020 11:15 π.μ. Page 30

Πόση βιταμίνη D πρέπει να έχουμε στο αίμα μας; Η επιστημονική βιβλιογραφία είναι ασυνεπής και μπερδεμένη, κάτι που έχει οδηγήσει σε έντονες συζητήσεις. Γράφει ο Ζήσης Ψάλλας

βιταμίνη D υπάρχει σε λίγες τροφές, όπως τα λιπαρά ψάρια (π.χ. σολομός, σαρδέλες, μουρουνέλαιο) και τα αυγά. Μεταξύ των φυτών ουσιαστικά είναι ανύπαρκτη και μόνο ορισμένα μανιτάρια έχουν σημαντική ποσότητα. Επειδή μια λογική διατροφή δεν είναι ικανή να παρέχει τις ποσότητες που χρειάζεται ο άνθρωπος, ορισμένα τρόφιμα, όπως το γάλα και τα δημητριακά πρωινού, την προσφέρουν λίγο πιο εύκολα. Μην περιμένετε ότι θα προσλάβετε από τη διατροφή τη βιταμίνη D που χρειάζεστε, εκτός κι αν τρώτε πολλά ψάρια. Τη μεγαλύτερη ποσότητα την παίρνουμε από την έκθεση του δέρματος στον ήλιο. Αυτό κάνει τη βιταμίνη αυτή να διαφέρει από τις άλλες. Στην πραγματικότητα είναι μια στεροειδής ορμόνη που παράγεται από τη χοληστερόλη, όταν το δέρμα εκτίθεται στον ήλιο και για τον λόγο αυτό αναφέρεται ως «βιταμίνη του ήλιου». Δυστυχώς όμως, το μήκος κύματος της υπεριώδους ακτινοβολίας (UVB) που προκαλεί την παραγωγή της βιταμίνης D μπορεί να προκαλέσει καρκίνο του δέρματος. Η ολόσωμη έκθεση στον ήλιο το μεσημέρι του καλοκαιριού, χωρίς αντηλιακό, για 15-30 λεπτά παράγει την ποσότητα της βιταμίνης D που χρειαζόμαστε, αλλά αυτή η έκθεση πρέπει να είναι καθημερινή. Τα ηλικιωμένα άτομα, όμως, παράγουν λιγότερη ποσότητα. Επίσης, ορισμένα άτομα με σκούρο δέρμα μπορεί να χρειάζονται 5-10 φορές περισσότερη έκθεση στον ήλιο για να παράγουν την ίδια ποσότητα με αυτή των ατόμων που έχουν ανοιχτόχρωμο δέρμα. Επειδή πολλοί άνθρωποι δεν εκτίθενται στον ήλιο, ειδικά το χειμώνα, οι διάφοροι οργανισμοί υγείας -συμπεριλαμβανομένου του Υπουργείου Υγείας της Βρετανίας- προτείνουν τη λήψη διατροφικών συμπληρωμάτων, συνήθως από τον

Οκτώβριο έως τον Μάρτιο. Αυτή η συμβουλή επεκτάθηκε πρόσφατα, κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, στα άτομα που απομονώθηκαν λόγω της καραντίνας. Οι ειδικοί συνέστησαν τη λήψη συμπληρωμάτων βιταμίνης D καθημερινά. Ειδικά κατά την εγκυμοσύνη, η λήψη επαρκούς ποσότητας είναι πολύ σημαντική. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει εντοπίσει ότι οι πρώτες 1.000 ημέρες ενός παιδιού είναι οι πιο σημαντικές όσον αφορά στη μακροχρόνια υγεία, καθιστώντας τη σωστή διατροφή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ζωτικής σημασίας. Τα διατροφικά συμπληρώματα είναι απαραίτητα για τις εγκύους, επειδή η βιταμίνη D βοηθά στον μεταβολισμό του ασβεστίου και του φωσφόρου -αυτά τα θρεπτικά συστατικά είναι απαραίτητα για τη σκελετική ανάπτυξη του εμβρύου.

Η ενεργή μορφή της βιταμίνης D Οταν μιλάμε για τη βιταμίνη D στη διατροφή εννοούμε δύο μορφές της, την D2 (εργοκαλσιφερόλη) και την D3 (χοληκαλσιφερόλη) -η D3 δημιουργείται επίσης από την έκθεση στον ήλιο. Ωστόσο, αυτές οι δύο μορφές είναι ανενεργές και πρέπει να συμβούν δύο μετατροπές μέσα στο σώμα για να σχηματιστεί η ενεργή μορφή της βιταμίνης. Τα περισσότερα βήματα στον μεταβολισμό των D2 και D3 είναι πανομοιότυπα. Αυτές οι δύο μορφές απορροφώνται καλά από το έντερο, ενώ η γήρανση και η παχυσαρκία δεν φαίνεται να επηρεάζουν δραματικά την απορρόφηση. Ωστόσο, δεν είναι ισοδύναμες. Η D3 προκαλεί μια μεγαλύτερη παραγωγή της τελικής ενεργού μορφής. Τα λιπαρά ψάρια και οι κρόκοι των αυγών έχουν D2 και μικρές ποσότητες D3, ενώ τα μανιτάρια έχουν μόνο D2. Τα διατροφικά

nmol/L

ng/mL

Συνέπειες για την υγεία

<30

<12

Μπορεί να προκαλέσει ραχίτιδα στα μικρά παιδιά και οστεομαλακία στους ενήλικες

30-50

12-20

≥50

≥20

Θεωρείται επαρκής για τα οστά και τη γενική υγεία

>125

>50

Θεωρείται πως έχει δυσμενή αποτελέσματα, ιδιαίτερα πάνω από 150 nmol/L (60 ng/ml)

Θεωρείται ανεπαρκής για τα οστά και γενικά για την υγεία

Συγκέντρωση της 25(OH)D στο αίμα και υγεία (1 nmol/l είναι ίσο με 0,4 ng/ml). Πηγή: Vitamin D Fact Sheet for Health Professionals.

30 | περί υγείας |

συμπληρώματα μπορεί να περιέχουν είτε D2 είτε D3. Η μορφή που προστίθεται συχνότερα στις τροφές, όπως είναι τα δημητριακά και ο έτοιμος χυμός πορτοκαλιού, είναι η D2. Σε ένα πρώτο βήμα, οι D2 και D3 μετατρέπονται στους νεφρούς σε 25-υδροξυβιταμίνη D ή 25(OH)D, η οποία αναφέρεται ως καλσιδιόλη. Αυτή είναι η μορφή αποθήκευσης της βιταμίνης D. Οι κυριότερες αποθήκες είναι ο λιπώδης ιστός και οι σκελετικοί µυς, ενώ κάποιες ποσότητες βρίσκονται στο συκώτι, στον εγκέφαλο, στους πνεύµονες, στον σπλήνα, στα οστά και στο δέρµα. Μια μελέτη έδειξε ότι η D3 διπλασιάζει τα επίπεδα της 25(OH)D στο αίμα σε σχέση με τη D2, ενώ άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι μπορεί να είναι τρεις ή ακόμα και πέντε φορές πιο δραστική. Σε ένα δεύτερο βήμα, καθώς η 25(OH)D κυκλοφορεί στο αίμα, μετατρέπεται στο συκώτι στην τελική μορφή, την 1,25-διϋδροξυβιταμίνη D ή 1,25(OH)2D, η οποία αναφέρεται ως καλσιτριόλη και ενεργεί ως στεροειδής ορμόνη. Η 1,25(OH)2D διασχίζει τη μεμβράνη των κυττάρων και εισέρχεται στο εσωτερικό τους, όπου δεσμεύεται από ενδοκυττάριους υποδοχείς, αλλάζοντας τη λειτουργία ορισμένων γονιδίων. Εκτός από το συκώτι, η 1,25(OH)2D παράγεται και μέσα στα κύτταρα διαφόρων ιστών, έχοντας αυτοκρινική δράση, δηλαδή ενεργεί στα ίδια τα κύτταρα που την παράγουν. Η ποσότητα της βιταμίνης D που έχουμε στο σώμα μας υπολογίζεται μετρώντας την 25(OH)D και όχι την ενεργό μορφή. Η μέτρηση της 1,25(OH)2D δεν είναι καλός δείκτης, επειδή έχει μικρό χρόνο ημιζωής, περίπου 24 ώρες και τα επίπεδά της ρυθμίζονται αυστηρά από την παραθυρεοειδή ορμόνη, το ασβέστιο και τον φώσφορο, χωρίς να μειώνεται σημαντικά παρά μόνο όταν η ανεπάρκεια έχει γίνει σοβαρή. Η 25(OH)D έχει αρκετά μεγάλο χρόνο ημιζωής, περίπου 15-20 ημέρες. Οι συγκεντρώσεις της αναφέρονται σε νανογραμμομόρια ανά λίτρο (nmol/l) ή νανογραμμάρια ανά χιλιοστόλιτρο (ng/ml) -1 nmol/l είναι ίσο με 0,4 ng/ml. Τα ερωτήματα είναι δύο: α) ποια είναι η βέλτιστη συγκέντρωση της βιταμίνης D στο αίμα και β) ποια ποσότητα βιταμίνης D πρέπει να κατανα-

VITAMIN D_x4 10/12/2020 11:16 π.μ. Page 31

λώνουμε μέσω της διατροφής ή των συμπληρωμάτων για να επιτύχουμε τη βέλτιστη ποσότητα.

Ανεπάρκεια και έλλειψη Θεωρείται ότι πρέπει να έχουμε συγκεντρώσεις της 25(OH)D στο αίμα μας μεγαλύτερη από τα 30 ng/mL για τη βέλτιστη απόδοση του σώματος. Οι φυσιολογικές τιμές κυμαίνονται από 30 έως 50 ng/ml. Πλειάδα μελετών υποδεικνύει ότι μια συγκέντρωση γύρω στα 40 ng/mL είναι ιδανική για τη διατήρηση των βέλτιστων επιπέδων υγείας σε ποικίλα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού. Τιμές πάνω από τα 50 ng/ml, αλλά κυρίως πάνω τα από 60 ng/ml μπορεί να συνδέονται με παρενέργειες. Πότε υπάρχει ανεπάρκεια; Αρκετοί ειδικοί λένε ότι τα επίπεδα κάτω από 30 ng/ml είναι ανεπαρκή. H Endocrine Society στις ΗΠΑ έχει αναφέρει ότι απαιτείται συγκέντρωση της 25(OH)D στο αίμα άνω των 75 nmol/L (30 ng/mL) για τη βέλτιστη επίδραση της βιταμίνης D στα οστά και τους μυς, αλλά υπάρχουν και αυτοί που λένε ότι στην πραγματικότητα η ανεπάρκεια εκδηλώνεται κάτω από τα 20 ng/ml και ότι το υψηλότερο όριο έχει τεθεί από φαρμακευτικές και άλλες εταιρείες που πουλάνε διατροφικά συμπληρώματα. Ενδέχεται πάντως, τα επαρκή ή ανεπαρκή επίπεδα να διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Η ανεπάρκεια βιταμίνης D είναι εκτεταμένη. Περίπου 1 δισεκατομμύριο άτομα σε όλο τον κόσμο πιστεύεται ότι έχουν ανεπάρκεια. Τα άτομα με Δείκτη Μάζας Σώματος πάνω του 30 διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο ανεπάρκειας. Πότε υπάρχει έλλειψη; Σ' αυτό δεν φαίνεται να προκύπτουν διαφωνίες. Ελλειψη υπάρχει όταν η 25(OH)D είναι κάτω από τα 10-12 ng/ml. Μια επιτροπή εμπειρογνωμόνων του αμερικανικού NASEM (National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι συγκεντρώσεις της 25(OH)D κάτω από τα 30 nmol/l (12 ng/ml) στο αίμα συνδέονται με ραχίτιδα στα μικρά παιδιά και οστεομαλακία στους ενήλικες. Τα συμπτώματα της έλλειψης μπορεί να περιλαμβάνουν μυϊκή αδυναμία και κόπωση μαζί με πόνο και αδυναμία των οστών.

Πόση βιταμίνη D πρέπει να λαμβάνουμε; Δεν υπάρχει ομοφωνία για το ποια είναι η βέλτιστη πρόσληψη της βιταμίνης από τη διατροφή και τα διατροφικά συμπληρώματα. Η επιστημονική βιβλιογραφία είναι ασυνεπής και μπερδεμένη, κάτι που έχει οδηγήσει σε έντονες συζητήσεις. Γενικά, θεωρείται ότι άνδρες και γυναίκες ηλικίας 19-70 ετών πρέπει να λαμβάνουν 15 mcg (600 International Units) την ημέρα -το ίδιο και οι

έγκυες- ενώ για ηλικίες άνω των 70 η ποσότητα ανεβαίνει στα 20 mcg (800 IU). Ορισμένοι εμπειρογνώμονες και οργανώσεις υγείας συνιστούν υψηλότερη ημερήσια πρόσληψη, 25 mcg (1.000 IU). Δεν λείπουν και αυτοί που προτείνουν 4.000 IU ή ακόμα και 10.000 IU για την επίτευξη της βέλτιστης υγείας σε ορισμένα άτομα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, το Institute of Medicine καθόρισε τις 4.000 IU την ημέρα ως το ανεκτό ανώτερο επίπεδο πρόσληψης (το επίπεδο που είναι απίθανο να προκαλέσει βλάβη στη μεγάλη πλειονότητα των ενηλίκων). Αλλά σύμφωνα τις οδηγίες της Endocrine Society, μέχρι και 10.000 IU την ημέρα είναι ασφαλής ποσότητα για τους ενήλικες. Εχει ειπωθεί ότι τα φυσικά επίπεδα της 25(OH)D που επιτυγχάνονται με την ηλιακή έκθεση στους βοσκούς της φυλής Μασάι, τα οποία είναι στο εύρος 100–150 nmol/l (40-60 ng/ml), μπορούν να επιτευχθούν μόνο με 5.000–10.000 IU την ημέρα. Ο στόχος είναι η συγκέντρωση των 40 ng/ml στο αίμα για την 25(OH)D. Το χρονικό διάστημα λήψης ενός συμπληρώματος που απαιτείται για να επιτευχθεί αυτή η συγκέντρωση εξαρτάται από τα αρχικά επίπεδα και το βάρος ενός ατόμου. Σε γενικές γραμμές, η καθημερινή λήψη 1.000 IU βιταμίνης D3 μέσω συμπληρώματος μπορεί να αυξήσει τη συγκέντρωση στο αίμα κατά 10 ng/ml μετά από δύο-τρεις μήνες. Να σημειωθεί ότι μέχρι σήμερα, οι μελέτες -εκτός από μία- δεν έχουν βρει να υπάρχει διαφορά

μεταξύ χαπιού και σπρέι στόματος στην άνοδο της βιταμίνης D στο αίμα.

Καθημερινά ή μια φορά το μήνα; Υπάρχουν καθημερινές, εβδομαδιαίες ή ακόμα και μηνιαίες δοσολογίες. Αλλά μπορεί μια άπαξ μηνιαία χορήγηση 30.000 IU να παρέχει το ίδιο όφελος με τη χορήγηση 1.000 IU καθημερινά για ένα μήνα; H ποσότητα είναι συνολικά ίδια, αλλά υπάρχει το ίδιο αποτέλεσμα για τον ανθρώπινο οργανισμό; Το γεγονός ότι η ενεργός μορφή της βιταμίνης D σχηματίζεται όχι μόνο στο συκώτι αλλά και μέσα στα κύτταρα δεν είχε εκτιμηθεί επαρκώς μέχρι πρόσφατα. Καθώς η 25(OH)D μεταφέρεται σε όλους τους ιστούς του σώματος, πολλοί από αυτούς, όπως οι μαστοί, το παχύ έντερο, ο προστάτης και το κεντρικό νευρικό σύστημα, μπορούν αυτόνομα να σχηματίσουν την ενεργή μορφή. Ενδεχομένως, αυτό να σημαίνει ότι είναι καλύτερα να λαμβάνεται η βιταμίνη D καθημερινά, παρά μια φορά την εβδομάδα. Μερικές φορές όμως, είναι επείγον να δημιουργηθούν αποθέματα βιταμίνης D στο σώμα. Εχουν δημοσιευτεί διάφορα πρωτόκολλα δοσολογίας φόρτωσης. Ενα πρωτόκολλο μελέτησε τη χορήγηση 100.000 IU δόσεων βιταμίνης D3 σε συνολικά τέσσερις δόσεις, ανά δύο εβδομάδες. Οι μετρήσεις έδειξαν ότι όλα τα άτομα που αρχικά είχαν ανεπάρκεια απέκτησαν τις φυσιολογικές τιμές συγκέντρωσης της 25(OH)D.u

| περί υγείας | 31

Ολα τα ένζυμα που χρειάζονται για το μεταβολισμό της βιταμίνης D απαιτούν μαγνήσιο.

Μικρά τα οφέλη της βιταμίνης D χωρίς μαγνήσιο

VITAMIN D_x4 10/12/2020 4:55 μ.μ. Page 32

ε ορισμένα άτομα, η βιταμίνη D δεν αυξάνεται σημαντικά ακόμα και όταν τους χορηγηθούν συμπληρώματα υψηλής δοσολογίας. Τα τελευταία χρόνια, οι ερευνητές έχουν εστιάσει σ' αυτό το φαινόμενο και ενδιαφέρθηκαν να μάθουν τον ενδεχόμενο ρόλο που μπορεί να παίζει η πρόσληψη μαγνησίου. Αυτό που βρήκαν είναι ότι το μαγνήσιο είναι απαραίτητο για να δημιουργηθεί η ενεργός μορφή της βιταμίνης D στο σώμα. Είναι γνωστό ότι πολλές φορές τα θρεπτικά συστατικά ενεργούν συνδυαστικά μέσα στο σώμα. Αυτό σημαίνει ότι η αποτελεσματικότητά τους εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα άλλων θρεπτικών στοιχείων. Για παράδειγμα, το μαγνήσιο, το οποίο συμμετέχει σε πάνω από 600 ένζυμα μέσα στο σώμα, παίζει ρυθμιστικό ρόλο σε σχέση με τη βιταμίνη D.

νώ η έρευνα γύρω από την οστεοπόρωση έχει επικεντρωθεί στην αυξημένη πρόσληψη του ασβεστίου και της βιταμίνης D, η αμερικανική Women’s Health Initiative Observational Study που περιέλαβε πάνω από 70.000 γυναίκες έδειξε ότι αυτές που κατανάλωναν 422 mg την ημέρα είχαν αυξημένη οστική πυκνότητα κατά 2-3% σε σχέση με αυτές που κατανάλωναν 206 mg την ημέρα η συνιστώμενη ποσότητα μαγνησίου είναι 420 mg για τους άνδρες και 320 mg για τις γυναίκες. Τροφές που περιέχουν μαγνήσιο είναι: αμύγδαλα, μπανάνες, φασόλια, μπρόκολο, καστανό ρύζι, κάσιους, κρόκος αυγού, ιχθυέλαια, λιναρόσπορος, πράσινα λαχανικά, γάλα, μανιτάρια, κολοκυθόσποροι, σουσάμι, σόγια και δημητριακά ολικής αλέσεως. Περίπου το 30%

32 | περί υγείας |

Μια μελέτη που περιέλαβε 180 συμμετέχοντες ηλικίας 40-85 ετών βρήκε πως όταν τα αρχικά επίπεδα της 25(OH)D ήταν κοντά στα 30 ng/ml, το μαγνήσιο αύξησε τα επίπεδα, ενώ όταν τα αρχικά επίπεδα ήταν από 30 έως 50 ng/ml, το μαγνήσιο μείωσε τα επίπεδα της βιταμίνης D. Αυτό το εύρημα καταγράφηκε για πρώτη φορά στη βιβλιογραφία το 2018. Να σημειωθεί ότι οι συμμετέχοντες σε αυτή τη μελέτη είχαν ήδη επαρκή πρόσληψη μαγνησίου. Μια άλλη μελέτη, επίσης το 2018, βρήκε ότι η βιταμίνη D δεν μπορεί να μεταβολιστεί στην ενεργή μορφή της, χωρίς επαρκή επίπεδα μαγνησίου. Κι αυτό διότι τα ένζυμα που μεταβολίζουν τη βιταμίνη D απαιτούν μαγνήσιο -όλα τα ένζυμα που μεσολαβούν στις μετατροπές της βιταμίνης D χρειάζονται μαγνήσιο. «Χωρίς μαγνήσιο, η βιταμίνη D δεν είναι πραγ-

έως 70% του μαγνησίου στις τροφές απορροφάται από το υγιές έντερο -η απορρόφηση αυξάνεται ανάλογα με την έλλειψη μαγνησίου και το υψηλό όξινο μικροπεριβάλλον. Η μέση δυτική διατροφή προσφέρει αρκετά χαμηλότερες ποσότητες από αυτές που συστήνουν οι ειδικοί. Στις ΗΠΑ, σχεδόν το 80% των ενηλίκων λαμβάνει λιγότερη ποσότητα από τη συνιστώμενη. Η περιεκτικότητα του μαγνησίου στα διάφορα τρόφιμα και λαχανικά είναι σήμερα μειωμένη κατά 25-80% σε σύγκριση με τα επίπεδα πριν από το 1950. Αιτία γι' αυτό θεωρείται η βιομηχανοποιημένη γεωργία, αλλά δεν αποκλείεται η

ματικά χρήσιμη ή ασφαλής», ανέφεραν οι ερευνητές. Το συμπέρασμα είναι ότι η βιταμίνη D πρέπει να μετατραπεί από την αποθηκευμένη ή αδρανή μορφή 25(OH)D στην ενεργή μορφή 1,25(OH)2D, για να ασκήσει τις βιολογικές λειτουργίες της και να παρέχει οφέλη. Τα διάφορα στάδια μετατροπής σε ενεργή μορφή εξαρτώνται από τη βιοδιαθεσιμότητα του μαγνησίου. Αν υπάρχει έλλειψη μαγνησίου, η βιταμίνη D παραμένει αποθηκευμένη και ανενεργή κατά ένα μέρος της. Αυτό ίσως να εξηγεί γιατί το μαγνήσιο έχει βρεθεί να παίζει σημαντικό ρόλο στην οστική πυκνότητα. Ισως επειδή βοηθάει να σχηματιστεί η ενεργός μορφή της βιταμίνης D, η οποία με τη σειρά της βοηθάει στην απορρόφηση όχι μόνο του ασβεστίου αλλά και του μαγνησίου.

διαφορά, εν μέρει, να οφείλεται και σε διαφορετικό τρόπο μέτρησης. Η αύξηση της χρήσης φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων τα τελευταία 70 χρόνια έχει αλλάξει τις ιδιότητες του εδάφους, με αποτέλεσμα να έχει μειωθεί η περιεκτικότητα των καλλιεργούμενων λαχανικών σε μαγνήσιο και άλλα μέταλλα. Αλλοι λόγοι για τη μειωμένη περιεκτικότητα του μαγνησίου στη διατροφή είναι η απομάκρυνσή του κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας τροφίμων. Για παράδειγμα, τα έλαια και οι σπόροι χάνουν αρκετό μαγνήσιο κατά τη διαδικασία του εξευγενισμού. Επιπλέον, οι διατροφικές προτιμήσεις προς τα επεξεργασμέ-

Το μαγνήσιο στη διατροφή

να τρόφιμα μειώνουν την πρόσληψη μαγνησίου. Η ανεπάρκεια βιταμίνης D είναι κάτι που έχει αναγνωριστεί ως πιθανό πρόβλημα υγείας μεγάλης κλίμακας σε πολλές χώρες. Αρκετοί άνθρωποι λαμβάνουν συστάσεις από τους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης να λαμβάνουν συμπληρώματα βιταμίνης D, με βάση τις εξετάσεις αίματος. Η ανεπάρκεια μαγνησίου είναι ένα ζήτημα στο οποίο δεν έχει δοθεί μεγάλη σημασία, αλλά συχνά οι άνθρωποι δεν καταναλώνουν αρκετό μαγνήσιο, κάτι που μειώνει τη δράση της βιταμίνης D. Μπορεί εκεί να νομίζετε ότι χρειάζεστε παραπάνω βιταμίνη D, όμως στην πραγματικότητα μπορεί να χρειάζεστε παραπάνω μαγνήσιο. u

VITAMIN D_x4 10/12/2020 11:16 π.μ. Page 33

Ο «τροχονόμος» του ασβεστίου Η επαρκής πρόσληψη βιταμίνης Κ2 έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τον κίνδυνο αγγειακής βλάβης.

Σε ποιες τροφές υπάρχει

ο ασβέστιο έχει πολλούς σημαντικούς ρόλους μέσα στο σώμα, αλλά ο πιο γνωστός είναι ότι χρειάζεται για γερά οστά. Πολλοί γιατροί συστήνουν συμπληρώματα ασβεστίου στις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, για να βοηθήσουν στην πρόληψη ή τη θεραπεία της οστεοπόρωσης. Ωστόσο, ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι τα συμπληρώματα ασβεστίου αυξάνουν τον κίνδυνο για καρδιακές παθήσεις. Γνωρίζουμε επίσης ότι η βιταμίνη D αυξάνει την απορρόφηση του ασβεστίου. Τα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D στο αίμα έχουν συνδεθεί με υψηλότερο κίνδυνο καρδιακών παθήσεων. Αλλά η λήψη συμπληρωμάτων βιταμίνης D δεν φαίνεται να μειώνει αυτόν τον κίνδυνο. Ακόμη, ορισμένα στοιχεία υποδηλώνουν ότι η λήψη ασβεστίου και βιταμίνης D μαζί μπορεί να αυξήσει ελαφρώς τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου. Προσπαθώντας οι επιστήμονες να κατανοήσουν πώς συμβαίνουν όλα αυτά, βρήκαν ότι το ασβέστιο έχει τη δυνατότητα να εναποτεθεί, αντί για τα οστά, σε λάθος μέρη του σώματος, όπως είναι οι μαλακοί ιστοί και ιδιαίτερα τα τοιχώματα των αρτηριών. Αυτή η διαδικασία που αποκαλείται ασβέστωση προκαλεί αρτηριοσκλήρυνση -σκλήρυνση των αρτηριών- και μπορεί να έχει θανατηφόρες συνέπειες. Το αποτέλεσμα αναφέρεται ως «παράδοξο του ασβεστίου» και άθελά της μπορεί να συνεισφέρει η βιταμίνη D. Παρ’ όλο που αναμφίβολα υπάρχουν οφέλη από τα συμπληρώματα της βιταμίνης D, υπάρχει ο κρυφός κίνδυνος της μεγαλύτερης από το κανονικό απορρόφησης του ασβεστίου και της ασβέστωσης των αρτηριών. H βιταμίνη D αυξάνει την απορρόφηση του ασβεστίου, αλλά δεν ελέγχει τη μεταφορά του. Ο κίνδυνος, όμως, της ασβέστωσης εμφανίζεται μόνο όταν υπάρχει έλλειψη της βιταμίνης Κ2. Το σώμα δημιουργεί πρωτεΐνες που εξαρτώνται από τη βιταμίνη Κ2 και οι οποίες οδηγούν το ασβέστιο στα σωστά μέρη, στα οστά. Χωρίς τη

βιταμίνη K2 αυτό δεν πραγματοποιείται. Η επαρκής πρόσληψη βιταμίνης Κ2 έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τον κίνδυνο αγγειακής βλάβης, επειδή ενεργοποιεί μια πρωτεΐνη που λέγεται MGP (matrix gla), η οποία αναστέλλει τις εναποθέσεις του ασβεστίου στα τοιχώματα των αρτηριών.

Ο ρόλος στα οστά Τα οστά αποτελούνται από ένα σκληρό εξωτερικό κέλυφος και μια σπογγώδη μήτρα εσωτερικών ιστών. Συνεχώς αποδομούνται και οικοδομούνται, με αποτέλεσμα ολόκληρος ο σκελετός να αντικαθίσταται κάθε 7 έως 10 χρόνια. Αυτή η αναδιαμόρφωση ρυθμίζεται από δύο τύπους κυττάρων, τους οστεοβλάστες που χτίζουν τον σκελετό και τους οστεοκλάστες που τον γκρεμίζουν. Οι οστεοβλάστες παράγουν οστεοκαλσίνη, μια πρωτεΐνη που βοηθά στη λήψη του ασβεστίου από την κυκλοφορία του αίματος και το συνδέει στη μήτρα των οστών. Αρχικά, η οστεοκαλσίνη είναι ανενεργή και απαιτεί τη βιταμίνη Κ2 για να μπορεί να δεσμεύσει το ασβέστιο και να το τοποθετήσει στα οστά και τα δόντια. Αυτός είναι ο λόγος που από το 1995, τα συμπληρώματα βιταμίνης Κ2 εγκρίθηκαν ως θεραπεία για την οστεοπόρωση στην Ιαπωνία. Να σημειωθεί ότι η οστεοκαλσίνη δρα επίσης ως ορμόνη σε πολλούς ιστούς, βελτιώνοντας έτσι την ευαισθησία της ινσουλίνης. Η ενεργοποίηση της οστεοκαλσίνης από τη βιταμίνη Κ2 φτάνει για να γίνει αντιληπτό πόσο σημαντική είναι, αλλά η σημασία της δεν σταματά εκεί. Η βιταμίνη Κ2 εμποδίζει το ασβέστιο να συσσωρεύεται στα τοιχώματα των αιμοφόρων αγγείων. Η πρωτεΐνη MGP, που επίσης εξαρτάται από τη βιταμίνη Κ2, είναι ένας κεντρικός αναστολέας της ασβέστωσης. Παράγεται από τα κύτταρα των λείων μυικών ινών των αρτηριών και εμποδίζει τη συσσώρευση ασβεστίου στις αρτηρίες. u

Η βιταμίνη Κ2 είναι διαφορετική από τη βιταμίνη Κ1 και βρίσκεται σε πολύ μικρές ποσότητες στη διατροφή, ακόμα και σε αυτή που θεωρείται υγιεινή. Για παράδειγμα, οι vegan λαμβάνουν ελάχιστες ποσότητες, γιατί η βιταμίνη Κ2 βρίσκεται σε ζωικές τροφές, όπως είναι το χοιρινό, το κοτόπουλο, τα πλήρη γαλακτοκομικά, τα κίτρινα τυριά, ο κρόκος του αυγού και το βούτυρο. Η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη της βιταμίνης Κ έχει οριστεί στα 90 mcg για τις γυναίκες και στα 120 mcg για τους άνδρες, αλλά δεν υπάρχει ξεχωριστά για την Κ2. Το πιο πλούσιο τρόφιμο σε βιταμίνη Κ2 είναι το νατό που φτιάχνεται από σόγια, η οποία έχει υποστεί ζύμωση. Παρακάτω είναι οι πιο σημαντικές τροφές σε βιταμίνη Κ2 (εκατομμυριοστά του γραμμαρίου ανά 100 γραμμάρια τροφής): 1. Νατό (natto): 1.062 mcg 2. Χοιρινό λουκάνικο: 383 mcg 3. Σκληρά τυριά: 76 mcg 4. Χοιρινή μπριζόλα: 75 mcg 5. Κοτόπουλο (πόδι / μηρός): 60 mcg 6. Μαλακά τυριά: 57 mcg 7. Κρόκος αυγού: 32 mcg Δεν έχει προσδιοριστεί η βιοδιαθεσιμότητα της βιταμίνης Κ2 από τις διάφορες τροφές. Πάντως, είναι παρανόηση ότι το ανθρώπινο σώμα δεν χρειάζεται να λαμβάνει βιταμίνη Κ2 από τη διατροφή, επειδή έχει την ικανότητα να μετατρέπει την Κ1 σε Κ2. Στην πραγματικότητα, η Κ2 είναι βακτηριακής προέλευσης και βρίσκεται σε ζωικές τροφές που ζυμώνονται. Πρόκειται για ομάδα βιταμινών που ονομάζονται μενακινόνες και κάποιες από αυτές παράγονται από βακτήρια στο ανθρώπινο έντερο -άρα τα αντιβιοτικά ευρέος φάσματος συμβάλλουν στην ανεπάρκειά τους. Μόνο μία από αυτές, η μενακινόνη-4, μπορεί να παραχθεί από την Κ1, αλλά το ποσοστό μετατροπής είναι άγνωστο.

Νατό με ρύζι

| περί υγείας | 33

HAP_L 10/12/2020 11:17 π.μ. Page 34

Tριπλάσιο κίνδυνο διασωλήνωσης έχουν οι ασθενείς με ΧΑΠ και κορωνοϊό Οι ασθενείς που πάσχουν από ΧΑΠ, επιβάλλεται να προηγηθούν στον επικείμενο εμβολιασμό κατά της COVID-19.

ΧΑΠ (Xρόνια Aποφρακτική Πνευμονοπάθεια) είναι μια νόσος για την οποία τα τελευταία 20 χρόνια άλλαξε η φιλοσοφία αντιμετώπισής της και από την αρνητική θεώρηση, η πνευμονολογική κοινότητα οδηγήθηκε στη θετική πλευρά. Ο συνδυασμός της αλλαγής φιλοσοφίας και η προσθήκη φαρμακευτικών και μη φαρμακευτικών παρεμβάσεων έδωσε στη ΧΑΠ ένα άλλο πρόσωπο λιγότερο αναποτελεσματικό και περισσότερο δημιουργικό, αναφέρει στο «Περί Υγείας» ο καθηγητής Πνευμονολογίας και Πρόεδρος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας, Στέλιος Λουκίδης. Ωστόσο, επισημαίνει ότι παραμένει μια νόσος με υψηλή επίπτωση σε συγκεκριμένο τμήμα του πληθυσμού (>40 ετών με καπνισματική συνήθεια). Η επίπτωση αυτή για τον ελληνικό χώρο ανέρχεται στο 8-10%. Η παρουσία συμπτωμάτων της νόσου είναι σημαντικό στοιχείο για τη διάγνωση, μιας και ουσιαστικά θα οδηγήσει τον ασθενή στο γιατρό του και θα τεθεί η κλινική υποψία.

Βήχας και δύσπνοια «Τα συμπτώματα της ΧΑΠ βασίζονται κυρίως στη τριάδα βήχας, απόχρεμψη, δύσπνοια. Ανάλογα με τη βαρύτητα της νόσου και το χρόνο εμφάνισης έχουν μια ποικιλία βαθμονόμησης. Ετσι στην αρχική φάση της νόσου, ή/και στην ήπια νόσο, η δύσπνοια μεταφράζεται σε κόπωση κατά το γρήγορο περπάτημα ή στο ανέβασμα μιας μικρής ανηφόρας. Σε εξελισσόμενες μορφές μπορεί να αφορά το σταμάτημα του αργού περπατήματος ακόμα και σε απόσταση λιγότερη των 100 μέτρων. Ισως το πιο πρώιμο σύμπτωμα να αφορά το βήχα με την απόχρεμψη, που πολλές φορές όμως εκλαμβάνεται ως μια απλή επίπτωση του καπνίσματος (τσιγαρόβηχας). Αυτό αποτελεί λανθασμένη εκτίμηση και πρέπει πάντοτε να οδηγεί σε περαιτέρω διερεύνηση. Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι μπορεί να παρουσιάζονται και άλλα συμπτώματα, τα οποία να έχουν έμμεση σχέση με τη ΧΑΠ, όπως τα οιδήματα κάτω άκρων (συνυπάρχουσα καρδιακή ανεπάρκεια), απώλεια βάρους από απώλεια μυϊκής μάζας».

Αγχος και κατάθλιψη σε πιο βαριές μορφές Τα συμπτώματα της ΧΑΠ έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην καθημερινότητα των ασθενών, αφού τους επηρεάζουν στις ημερήσιες δραστηριότητες, λέει ο κ. Λουκίδης. «Η παρουσία δύσπνοιας μπορεί να αποτελεί αρνητικό παράγοντα για την εκτέλεση των οποιοδήποτε δραστηριοτήτων είτε αυτές σχετίζονται με τον επαγγελματικό είτε με τον κοινωνικό τομέα. Σαφώς επηρεάζει την ποιότητα ζωής, οδηγώντας

34 | περί υγείας |

Της Τάνιας Η. Μαντουβάλου

Πώς μπορεί να βελτιωθεί η καθημερινότητα των ασθενών Πώς μπορεί, όμως, να αλλάξει η καθημερινότητα των ασθενών με ΧΑΠ προς το καλύτερο; «Αν ξεκινήσει κανείς από τη μη φαρμακευτική παρέμβαση θα δει ότι η ενεργοποίηση της φυσικής δραστηριότητας, είτε μέσω άσκησης είτε μέσω συμμετοχής σε προγράμματα πνευμονικής αποκατάστασης, οδηγεί σε βελτίωση των συμπτωμάτων, σε αλλαγή προς το καλύτερο της ποιότητας ζωής και σε σημαντική βελτίωση της ανοχής στην άσκηση. Οι προσπάθειες των τελευταίων ετών στο τομέα διακοπής του καπνίσματος είχαν θετικά αποτελέσματα μέσω της εισαγωγής των ειδικών ιατρείων. Πρωταρχική θέση στην πρόληψη των επιπλοκών της νόσου κατέχει ο εμβολιασμός, που αφορά τη γρίπη κάθε χρόνο, καθώς και τους δύο τύπους του αντι-πνευμονιοκοκκικού εμβολίου».

μάλιστα στις πιο βαριές μορφές, σε σημαντική επίπτωση στον ψυχολογικό τομέα με παρουσία άγχους και κατάθλιψης. Θα πρέπει φυσικά να αναλογιστούμε ότι τα συμπτώματα αυτά επιδεινώνονται στις εξάρσεις της νόσου, οι οποίες θεωρούνται σημαντικό αρνητικό σημείο στη φυσική πορεία της νόσου». Για τις γυναίκες με ΧΑΠ, η παρουσία βήχα με απόχρεμψη αποτελεί τροχοπέδη για τη κοινωνική τους συναναστροφή, μια και το θεωρούν σύμπτωμα με αρνητική επίπτωση στη καθημερινότητά τους, υπογραμμίζει ο γνωστός πνευμονολόγος. Και εξηγεί: «Η επίπτωση των συμπτωμάτων στην ποιότητα ζωής των ασθενών, αφορά με διαφοΝα προηγηθούν οι ασθενείς με ΧΑΠ ρετικό τρόπο, είτε τα δύο φύλα είτε και τις διάστον εμβολιασμό έναντι του κορωνοϊού φορες ηλικιακές ομάδες. Μπορεί π.χ. σε μικρότερες Σχετικά με τη φαρμακευτική αντιμετώπιση της ηλικίες τα συμπτώματα να επηρεάσουν την επαγνόσου, ο κ. Λουκίδης αναφέρει ότι τα τελευταία γελματική πορεία, οδηγώντας πολλές φορές ακόδύο έτη παρουσιάζει αλματώδη μα και σε πρόωρη συνταξιοδότηση. Σε μεγαλύανάπτυξη, καθώς σε συντερες ηλικίες έχουν επίδραση δυασμό με την κορτιζόσε διαφορετικούς τομείς, Στέλιος Λουκίδης, νη τα φάρμακα έχουν όπως μια μικρή καθημεδείξει θετικά στοικαθηγητής ρινή βόλτα, ή ακόμα και χεία στη βελτίωτην έξοδο για διασκέΠνευμονολογίας και ση των συμπτωδαση λόγω φόβου για μάτων, της ποιΠρόεδρος της Ελληνικής πιθανότητα λοίμωξης, ότητας ζωής, εξαιτίας πιθανού συγχρωτιΠνευμονολογικής Εταιρείας: της αναπνευσμού». Η διάγνωση, όπως λέει ο στικής λει«Πρωταρχική θέση στην πρόληψη των καθηγητής Πνευμονολογίας, απαιτουργίας, κατεί τη διενέργεια σπιρομέτρησης, επιπλοκών της νόσου κατέχει ο θώς και στη όπου πρέπει να υπάρχει συγκεμείωση των παεμβολιασμός, που αφορά τη γρίπη κριμένο αποφρακτικό πρότυπο, με ροξύνσεων. σκοπό τη τεκμηρίωση της νόσου. και τους δύο τύπους του αντιΣχετικά με τον ιό «Αλλωστε η ονομασία «αποφρακτική» SARS-COV-2, που μοπνευμονιοκοκικού είναι απόλυτα ταυτισμένη με τη παρουσία νοπωλεί τη ζωή μας το του προτύπου στη σπιρομέτρηση. Αρα εμβολίου». τελευταίο έτος και συνεχώς χωρίς σπιρομέτρηση η διάγνωση παραμένει προκύπτουν νέα δεδομένα για ως πιθανή». την δράση του, ο κ. Λουκίδης υπογραμμίζει ότι οι πάσχοντες από ΧΑΠ, ιδιαίτερα σε μέτρια και πιο βαριά μορφή, αν μολυνθούν από τον κορωνοϊό, διατρέχουν διπλάσιο έως τριπλάσιο κίνδυνο να καταλήξουν σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας και να διασωληνωθούν. «Για αυτό το λόγο οι ασθενείς με ΧΑΠ, επιβάλλεται να προηγηθούν στον επικείμενο εμβολιασμό κατά της νόσου COVID-19. Επίσης πρέπει να τονίσουμε τον κρίσιμο ρόλο του Ειδικού Πνευμονολόγου, τόσο στη διάγνωση της ΧΑΠ, όσο και στη διαχείριση και θεραπεία της». u

BMS_R 10/12/2020 11:18 π.μ. Page 35

Eνα βήμα πιο κοντά στην αντιμετώπιση του μεταστατικού μη μικροκυτταρικού καρκίνου του πνεύμονα Οι συνδυασμοί nivolumab με ipilimumab της Bristol Myers Squibb είναι πλέον εγκεκριμένοι στην ΕΕ για τρεις διαφορετικούς τύπους προχωρημένου καρκίνου, τον μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα, το μελάνωμα και το νεφροκυτταρικό καρκίνωμα.

Bristol Myers Squibb πρόσφατα ανακοίνωσε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε τη θεραπεία nivolumab με ipilimumab σε συνδυασμό με δύο κύκλους πλατινούχου χημειοθεραπευτικού σχήματος για την πρώτης γραμμής θεραπεία ενήλικων ασθενών με μεταστατικό μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (NSCLC), των οποίων οι όγκοι δεν φέρουν μετάλλαξη ευαισθητοποίησης EGFR ή μετατόπιση ALK. Η θεραπεία nivolumab με ipilimumab σε συνδυασμό με δύο κύκλους χημειοθεραπείας με βάση την πλατίνα αποτελεί την πρώτη εγκεκριμένη θεραπευτική επιλογή που βασίζεται σε διπλή ανοσοθεραπεία στην Ευρωπαϊκή Ενωση για ασθενείς που πάσχουν από τη συγκεκριμένη νόσο. Η απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής βασίζεται σε αποτελέσματα από τη μελέτη Φάσης 3 CheckMate -9LA, η οποία πέτυχε το πρωτεύον καταληκτικό σημείο της υπεροχής της συνολικής επιβίωσης (OS), καθώς και τα δευτερεύοντα καταληκτικά σημεία της επιβίωσης χωρίς εξέλιξη της νόσου (PFS) και του ποσοστού συνολικής ανταπόκρισης (ORR), για τον συνδυασμό nivolumab με ipilimumab, χορηγούμενου ταυτοχρόνως με δύο κύκλους χημειοθεραπείας, έναντι χημειοθεραπείας μόνο. Παρατηρήθηκε επίσης, βελτίωση στη διάρκεια ανταπόκρισης (DoR). Το προφίλ ασφάλειας της θεραπείας nivolumab με ipilimumab σε συνδυασμό με δύο κύκλους χημειοθεραπείας ήταν αντίστοιχο με το γνωστό προφίλ ασφάλειας της ανοσοθεραπείας και της χημειοθεραπείας στη θεραπεία πρώτης γραμμής του μη μικροκυτταρικού καρκίνου του πνεύμονα (NSCLC). «Σε μια πολύπλοκη νόσο, όπως ο μεταστατικός μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα, η διαθεσιμότητα διαφορετικών θεραπευτικών επιλογών είναι κρίσιμης σημασίας για τους ασθενείς, οι οποίοι διαθέτουν διαφορετικές ανάγκες και αντιμετωπίζουν διαφορετικές προκλήσεις», δήλωσε ο Martin Reck, M.D., Ph.D., ερευνητής της μελέτης CheckMate 9LA στην Πνευμονολογική Κλινική Grosshansdorf του Γερμανικού Κέντρου Ερευνών για τον Πνεύμονα.

«Στη μελέτη CheckMate -9LA, ο συνδυασμός της θεραπείας nivolumab με ipilimumab με δύο κύκλους χημειοθεραπείας οδήγησε σε κλινικώς σημαντικά οφέλη όσον αφορά τη συνολική επιβίωση, τα οποία ήταν αντίστοιχα σε όλους τους ασθενείς με μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα, ανεξαρτήτως έκφρασης του PD-L1 ή ιστολογικής κατάστασης. Κατόπιν της σημερινής έγκρισης, οι κλινικοί ιατροί στην Ε.Ε. θα είναι σε θέση να προσφέρουν στους ασθενείς μια νέα επιλογή, η οποία μπορεί να τους βοηθήσει να πετύχουν έγκαιρο έλεγχο της νόσου και να βελτιώσουν τις πιθανότητες επιβίωσης». Από την πλευρά του ο Abderrahim Oukessou, M.D., αντιπρόεδρος ανάπτυξης του τμήματος καρ-

Λίγα λόγια για τον καρκίνο του πνεύμονα Ο καρκίνος του πνεύμονα είναι η κύρια αιτία θανάτου από καρκίνο παγκοσμίως. Οι δύο κύριοι τύποι καρκίνου του πνεύμονα είναι ο μη μικροκυτταρικός και ο μικροκυτταρικός. Ο μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα (NSCLC) είναι ένας από τους πιο συχνούς τύπους καρκίνου του πνεύμονα και αντιπροσωπεύει έως και το 84% των διαγνώσεων. Τα ποσοστά επιβίωσης ποικίλλουν ανάλογα με το στάδιο και τον τύπο του καρκίνου, τη χρονική στιγμή της διάγνωσης. Στους ασθενείς με διάγνωση μεταστατικού καρκίνου του πνεύμονα, το ποσοστό πενταετούς επιβίωσης είναι περίπου 6%.

κίνου του θώρακα της Bristol Myers Squibb, είπε: «Η έγκριση της θεραπείας nivolumab με ipilimumab σε συνδυασμό με δύο κύκλους χημειοθεραπείας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποτελεί σημαντικό ορόσημο για τους ασθενείς με μεταστατικό μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα, οι οποίοι είναι αντιμέτωποι με μια δύσκολη πρόγνωση παρά τα πρόσφατα επιστημονικά επιτεύγματα. Αυτό το καινοτόμο σχήμα θεμελιώνεται στη μοναδική εγκεκριμένη διπλή ανοσοθεραπεία. Ο συνδυασμός nivolumab με ipilimumab έχει δείξει στο παρελθόν εκβάσεις μακροχρόνιας επιβίωσης σε διαφορετικούς τύπους καρκίνου, συμπεριλαμβανομένων του μελανώματος και του νεφροκυτταρικού καρκινώματος. Προσβλέπουμε με ανυπομονησία στη συνεργασία με ένα ευρύ φάσμα εταίρων στην Ευρώπη, προκειμένου να προσφέρουμε αυτή τη μοναδική συνδυαστική θεραπεία δύο δυνητικά συνεργιστικών ανοσοθεραπειών σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία στους ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα που κρίνονται κατάλληλοι για λήψη της θεραπείας». Η απόφαση σηματοδοτεί την τρίτη ένδειξη για συνδυασμούς που βασίζονται στη συνδυαστική θεραπεία nivolumab με ipilimumab στην Ευρωπαϊκή Ενωση, μετά τις προηγούμενες εγκρίσεις για το μεταστατικό μελάνωμα και το προχωρημένο νεφροκυτταρικό καρκίνωμα. Πέρα από την Ευρωπαϊκή Ενωση, η συνδυαστική θεραπεία nivolumab και ipilimumab με δύο κύκλους χημειοθεραπείας έχει εγκριθεί σε έντεκα χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, για την πρώτης γραμμής θεραπεία με μεταστατικό μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (NSCLC). «Η πρόσβαση σε καινοτόμα φάρμακα είναι σημαντική για τη βελτίωση των εκβάσεων για τα άτομα που πάσχουν από καρκίνο του πνεύμονα», δήλωσε η Anne-Marie Baird, πρόεδρος του οργανισμού Lung Cancer Europe (LuCE). «Είμαστε ικανοποιημένοι που βλέπουμε να εγκρίνονται νέες θεραπευτικές επιλογές, οι οποίες ενδέχεται να βοηθήσουν περισσότερους ανθρώπους που πάσχουν από μεταστατικό μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα».u

| περί υγείας | 35

DIABHTHS_DIALOGOS_L 10/12/2020 11:19 π.μ. Page 36

Γιατί έχει σημασία ο διάλογος ασθενών και γιατρών για τις επιπλοκές

ριν από την επιδημία της νόσου COVID19, μιλάγαμε για μια άλλη επιδημία αυτή του διαβήτη τύπου 2. Ο διαβήτης τύπου 2 αποτελεί νόσημα ολοένα και πιο συχνό. Το 1990 υπήρχαν στις ΗΠΑ 6,5 εκατομμύρια διαβητικοί, ενώ μετά από δύο δεκαετίες, το 2010, υπήρχαν 20,7 εκατομμύρια διαβητικοί. Ενώ σ' αυτή την περίοδο ο πληθυσμός της χώρας αυξήθηκε κατά 27%, η αύξηση των διαβητικών ήταν 218%. Περίπου 463 εκατομμύρια ενήλικοι ζουν με διαβήτη σε όλο τον κόσμο σήμερα, εκ των οποίων το 90% έχει διαβήτη τύπου 2. Ο αριθμός αυτός διαβητικών. Η ενημέρωση πραγματοποιήθηκε αναμένεται να αυξηθεί στα 700 εκατομμύρια έως σε συνεργασία με τον Οργανισμό για την πρόληψη το 2045. των σχετιζόμενων με το διαβήτη επιπλοκών Care Οταν κάποιος σκέφτεται τον διαβήτη, το πρώτο 4 Your Heart. Ο σκοπός ήταν να ενισχυθεί η ευαιπράγμα που συνήθως έρχεται στο μυαλό είναι η σθητοποίηση σχετικά με τους αυξημένους καρπαρακολούθηση των επιπέδων σακχάρου στο διαγγειακούς κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι αίμα. Ωστόσο, υπάρχουν πολλοί περισσότεροι άνθρωποι που ζουν με διαβήτη τύπου 2, αλλάπαράγοντες τους οποίους πρέπει να αναλοζοντας την αντίληψη ότι η αντιμετώπιση του γιστεί κανείς, όταν πρόκειται διαβήτη τύπου 2 αφορά απλώς στην να αντιμετωπίσει τη παρακολούθηση των επιπέδων γλυΣάρα Τζάρβις, νόσο αυτή. Ο διαβήκόζης του αίματος. Η φροντίδα της μπορεί να προτης καρδιάς αποτελεί υπέρτατη γενική γιατρός, καλέσει επιπλοκές προτεραιότητα για τους ασθεΗνωμένο Βασίλειο: «Το σε διάφορα όργανα νείς με διαβήτη τύπου 2, κακαι μέρη του οργακλειδί της επιτυχίας στη θώς η καρδιαγγειακή νόσος νισμού, όπως τα μάτια, είναι η κύρια αιτία θανάτου θεραπεία του διαβήτη τύπου των ασθενών. Οι διαβητικοί το στόμα, τα νεύρα, τα νεφρά και η καρδιά. είναι σημαντικό να μιλήσουν 2 είναι η καλή επικοινωνία Περίπου ένας στους τρεις διασε κάποιο ιατρό σχετικά με τον των ασθενών με τον βητικούς τύπου 2 έχει καρτρόπο με τον οποίο μπορούν διαγγειακή νόσο. Οι ασθενείς είγιατρό τους». να προστατευθούν. ναι 2-4 φορές πιο πιθανό να αναΜεταξύ των ομιλητών της εκδήλωσης πτύξουν καρδιαγγειακή νόσο όπως ήταν ο Ζαν-Λουκ Εϊζελέ, διευθύνων καρδιακή προσβολή, καρδιακή ανεπάρκεια σύμβουλος της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Καρκαι εγκεφαλικό. Τελικά, πάνω από τα μισά διαβηδιάς, ο οποίος επισήμανε τη μειωμένη ευαισθητικά άτομα πεθαίνουν από καρδιαγγειακή τοποίηση των ασθενών σχετικά με τον νόσο. Εχοντας διαβήτη τύκαρδιαγγειακό κίνδυνο στο διαβήτη, που 2 και συγχρόνως τονίζοντας: «Πολλοί άνθρωποι, οι Ρικάρντο καρδιαγγειακή οποίοι ζουν με διαβήτη, ενδέχεται νόσο, μειώνεται το να μην γνωρίζουν ότι έχουν Φόντες-Καρβάλιο, πρ ο σ δ ο κ ώ μ ε ν ο καρδιαγγειακή νόσο, καθώς καρδιολόγος, ζωής κατά 12 χρόη βλάβη στην καρδιά μπορεί νια. Πορτογαλία: «Σημαντική να μην προκαλέσει άμεσα Με τη σωστή διαχείριση η ολοκληρωμένη διαχείριση συμπτώματα. Η καρδιαγγειτης νόσου, οι διαβητικοί μποακή νόσος αποτελεί την κυρούν να μειώσουν τον κίνδυ- όλων των παραγόντων ριότερη αιτία θανάτου παγκονο. Εχει μεγάλη σημασία να σμίως, ωστόσο τουλάχιστον το καρδιαγγειακού λαμβάνουν τα φάρμακά τους, 80% των πρόωρων θανάτων κινδύνου». αλλά το 50% σταματά. Παρόμοιο από καρδιακή νόσο και εγκεφαποσοστό σταματά να λαμβάνει επίσης λικό επεισόδιο θα μπορούσαν να τα φάρμακα που ρίχνουν τη χοληστερόλη αποφευχθούν. Για τον λόγο αυτό είναι (στατίνες) και την πίεση του αίματος. Σε αναγνώτόσο σημαντικό για τους ανθρώπους που έχουν ριση της 14ης Νοεμβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα διαβήτη να μιλήσουν με τον γιατρό τους σχετικά του Διαβήτη, η Boehringer Ingelheim, μία κομε το πώς είναι δυνατόν να προστατευθούν». ρυφαία παγκοσμίως, φαρμακευτική εταιρεία με Μιλώντας από την σκοπιά της καρδιολογίας, ο γνώμονα την έρευνα, οργάνωσε πρόσφατα μια καθηγητής Ρικάρντο Φόντες-Καρβάλιο, διακεδιαδικτυακή ενημέρωση δημοσιογράφων, όπου κριμένος καρδιολόγος από την Πορτογαλία, ανέτονίσθηκε ότι η καρδιαγγειακή νόσος αποτελεί φερε: «Τα υψηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα την κυριότερη αιτία θανάτου στους ασθενείς προδιαθέτουν τους ασθενείς για περισσότερες με διαβήτη τύπου 2 και δόθηκε έμφαση στη σηαποφράξεις των αρτηριών σε όλο το σώμα, ιδιμασία του αμφίδρομου διαλόγου μεταξύ ασθενούς αίτερα στην καρδιά και στον εγκέφαλο. Οι άνκαι γιατρού για την καρδιακή υγεία μεταξύ των θρωποι με διαβήτη τείνουν επίσης να έχουν

36 | περί υγείας |

Το 50% των διαβητικών σταματά να παίρνει τα φάρμακα μέσα στον πρώτο χρόνο.

υψηλά επίπεδα κακής χοληστερόλης και προδιάθεση για υπέρταση, παχυσαρκία, ή μειωμένη σωματική δραστηριότητα, γεγονός που αυξάνει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο. Ακόμα και αν τα επίπεδα γλυκόζης είναι υπό έλεγχο, ο διαβήτης τύπου 2 αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο καρδιακής νόσου και εγκεφαλικού επεισοδίου, αναδεικνύοντας τη σημασία της ολοκληρωμένης διαχείρισης όλων των παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου προκειμένου να μειωθεί ο κίνδυνος». Η Δρ. Σάρα Τζάρβις, γενική γιατρός και υπότροφος του Royal College of General Practitioners, στο Ην. Βασίλειο, εξήγησε για ποιο λόγο ένας ανοικτός διάλογος μεταξύ ασθενών και γιατρών είναι σημαντικός, όσον αφορά σε χρόνιες παθήσεις, όπως ο διαβήτης: «Το κλειδί της μακροχρόνιας επιτυχίας στη θεραπεία του διαβήτη τύπου 2 είναι η καλή επικοινωνία και συνεργασία των ασθενών με τον γιατρό τους, για την επιτυχή διαχείριση της πάθησής τους. Γνωρίζουμε ότι οι ασθενείς είναι περισσότερο πιθανό να ακολουθήσουν τη θεραπεία τους, εάν συμφωνούν με αυτή και πιστεύουν ότι θα βελτιώσει την κατάστασή τους».u

Εσείς το ξέρετε; Ενήλικες με διαβήτη τύπου 2 είναι 2-4 φορές πιθανότερο να αναπτύξουν καρδιαγγειακές παθήσεις, όπως έμφραγμα και εγκεφαλικό. Περισσότεροι από τους μισούς ανθρώπους με διαβήτη πεθαίνουν λόγω καρδιαγγειακών παθήσεων.

Εχοντας διαβήτη τύπου 2 και συγχρόνως καρδιαγγειακή νόσο, μειώνεται το προσδοκώμενο ζωής κατά 12 χρόνια.

Οι ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 έχουν 2-4 περισσότερες πιθανότητες να πάθουν συγκοπή.

DIABHTHS_DIATROFH_R 10/12/2020 11:19 π.μ. Page 37

ια τον έλεγχο του διαβήτη, ορισμένες βιταμίνες και μέταλλα μπορεί να παίζουν ευεργετικό ρόλο. Επιπλέον, τα αντιοξειδωτικά είναι πιο αναγκαία, προφυλάσσοντας από νευρικές και άλλες βλάβες που προκαλεί η ασθένεια. Ενα από τα συμπτώματα των διαβητικών είναι η συχνή ούρηση μέσω της οποίας χάνονται θρεπτικές ουσίες, όπως είναι π.χ. ο ψευδάργυρος. Η αυξημένη απέκκριση θρεπτικών συστατικών μπορεί να σχετίζεται με αλλαγές στη νεφρική λειτουργία στα διαβητικά άτομα και δημιουργεί την ανάγκη μεγαλύτερης πρόσληψής τους. Πριν προσθέσετε συμπληρώματα διατροφής στην καθημερινή σας δίαιτα, συζητήστε με τον γιατρό σας, για να βεβαιωθείτε ότι είναι ασφαλή μαζί με οποιοδήποτε συνταγογραφούμενο φάρμακο λαμβάνετε.

Βιταμίνη C

ταφορά της ινσουλίνης. Αλλά τα επίπεδα ψευδαργύρου στο αίμα μειώνονται τόσο στον διαβήτη τύπου 1 όσο και στον τύπο 2 λόγω απώλειας του μετάλλου μέσω της υπερβολικής ούρησης. Η περιεκτικότητα σε ψευδάργυρο μειώνεται σημαντικά στο πάγκρεας και επηρεάζει τα βήτα κύτταρα, τα οποία παράγουν ινσουλίνη. Η ανεπάρκεια ψευδαργύρου έχει θεωρηθεί ότι συμβάλλει στην ανάπτυξη του διαβήτη σε ορισμένους ανθρώπους. Επίσης, ο ψευδάργυρος είναι γνωστός ισχυρός «φύλακας» από ιογενείς λοιμώξεις και μπορεί να προστατεύει τα βήτα κύτταρα του παγκρέατος από την καταστροφή.

Μαγνήσιο Το μαγνήσιο τείνει να μειώνεται σε άτομα με διαβήτη. Η ανεπάρκεια μαγνησίου έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζει άμεσα τον έλεγχο του σακχάρου στο αίμα των διαβητικών τύπου 2. Το ενδοκυτταρικό μαγνήσιο παίζει βασικό ρόλο στη ρύθμιση της δράσης της ινσουλίνης και του αγγειακού τόνου. Η ανεπάρκεια μαγνησίου μπορεί να διακόψει τη διαδικασία έκκρισης ινσουλίνης και να αυξήσει την αντίσταση στην ινσουλίνη. Κάνοντας χρήση συμπληρωμάτων μαγνησίου, οι διαβητικοί μπορούν να μειώσουν τη δόση της ινσουλίνης που χρησιμοποιούν.

Διαβήτης Ποια μικροθρεπτικά συστατικά χρειάζεστε

Η βιταμίνη C είναι από τα πιο ισχυρά διατροφικά αντιοξειδωτικά. Συνιστάται η κατανάλωση 90-150 mg βιταμίνης C την ημέρα στα υγιή άτομα, ωστόσο κλινικές δοκιμές έχουν δείξει ότι πολύ μεγαλύτερες δόσεις μειώνουν τις μικροαγγειακές επιπλοκές του διαβήτη, όπως είναι η αμφιβληστροειδοπάθεια, η νεφροπάθεια και το διαβητικό πόδι. Εκτός από αυτό, η βιταμίνη C σε υψηλές δόσεις μειώνει τα επίπεδα της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης και τις λιποπρωτεΐνες χαμηλής πυκνότητας. Επίσης, αυξάνοντας την ποσότητα της βιταμίνης C στην κυκλοφορία του αίματος, μειώνεται η ποσότητα της σορβιτόλης μέσα στα κύτταρα. Η σορβιτόλη είναι ένα επιβλαβές σάκχαρο που όταν συσσωρεύεται στα κύτταρα μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο κίνδυνο διαβητικών επιπλοκών, όπως η αμφιβληστροειδοπάθεια, η νευροπάθεια και η νεφρική βλάβη. Στην περίπτωση των διαβητικών τύπου 2, η βιταμίνη C μπορεί να βελτιώσει την ανοχή στη γλυκόζη. Η βιταμίνη C είναι δομικά παρόμοια με τη γλυκόζη και επομένως ανταγωνίζεται τη γλυκόζη για τη μεταφορά της μέσα στα κύτταρα. Παρουσία υπεργλυκαιμίας, η πρόσληψη βιταμίνης C από τα κύτταρα είναι μειωμένη που σημαίνει ότι οι διαβητικοί πρέπει να προσλαμβάνουν μεγαλύτερη ποσότητα. Ακόμη, η βιταμίνη C βρίσκεται σε υψηλή συγκέντρωση στα λεμφοκύτταρα, έτσι μειώνονται τα επίπεδά της στο σώμα όταν υπάρχει μόλυνση. Σ' αυτή την περίπτωση πρέπει να καταναλώνετε μεγαλύτερη ποσότητα. Η μεγάλη δοσολογία βιταμίνης C πρέπει να αποφεύγεται από ασθενείς με χρόνια νεφρική νόσο, καθώς αυξάνει την πιθανότητα για πέτρα στα νεφρά.

ALA και GLA Το ALA (άλφα-λιποϊκό οξύ) είναι ένα ισχυρό αντιοξειδωτικό που υπάρχει σε μικρές ποσότητες σε πολλές τροφές (συκώτι, κόκκινο κρέας, σπανάκι, μπρόκολο, ντομάτες, καρότα, παντζάρια κ.ά.) και επίσης δημιουργείται από το σώμα μας. Το ALA

Απαιτείται μεγαλύτερη πρόσληψη ορισμένων θρεπτικών συστατικών Βιοτίνη Η βιοτίνη συνεργάζεται με την ινσουλίνη για την αντιμετώπιση των στο σώμα και αυξάνει τη δραστηριότητα του επιπλοκών του διαβήτη. ενζύμου γλυκοκινάση. Η γλυκοκινάση είναι υπεύΤου Θάνου Ξυδόπουλου είναι μια ένωση που περιέχει θείο και υπάρχει στα κύτταρά μας, όπου απαιτείται για την παραγωγή ενέργειας στα μιτοχόνδρια. Εκτός από τον κρίσιμο ρόλο του στην παραγωγή ενέργειας, είναι γνωστό ότι το ALA έχει αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες -και οι δύο είναι χρήσιμες για τη διαχείριση του διαβήτη και των επιπλοκών του, άρα μπορεί να βοηθήσει τους διαβητικούς. Η έρευνα για το ALA περιλαμβάνει κλινικές δοκιμές που υποστηρίζουν το ρόλο του στη θεραπεία της νευροπάθειας. Επίσης, η έρευνα προτείνει ότι μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη, στη μείωση του σακχάρου και της χοληστερόλης, στη βελτίωση του τόνου των αιμοφόρων αγγείων και στη μείωση της φλεγμονής και του οξειδωτικού στρες. Το GLA (γάμμα-λιποϊκό οξύ) μπορεί επίσης να βελτιώσει τη λειτουργία των νεύρων που έχουν υποστεί βλάβη από διαβητική νευροπάθεια. Είναι ένα άλλο αντιοξειδωτικό το οποίο υπάρχει στο έλαιο του νυχτολούλουδου, του μποράγκο και του σπόρου φραγκοστάφυλου.

Ψευδάργυρος Ο ψευδάργυρος είναι απαραίτητος για την ανάπτυξη και το ανοσοποιητικό σύστημα. Βοηθά επίσης στην αποθήκευση, απελευθέρωση και με-

θυνη για το πρώτο βήμα της χρήσης γλυκόζης και ως εκ τούτου αποτελεί ένα βασικό συστατικό της φυσιολογικής σωματικής λειτουργίας. Βρίσκεται μόνο στο ήπαρ και τα επίπεδά της είναι χαμηλά στους διαβητικούς. Τα συμπληρώματα βιοτίνης μπορεί να έχουν σημαντική επίδραση στα επίπεδα της γλυκόζης τόσο για τους διαβητικούς τύπου 1 όσο και για τους διαβητικούς τύπου 2.

Βιταμίνη Β6 Η βιταμίνη Β6 παίζει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη των επιπλοκών που σχετίζονται με τον διαβήτη. Η βλάβη που προκαλείται στο νευρικό σύστημα από τα υψηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα, μπορεί να σχετίζεται με ανεπάρκεια της βιταμίνης Β6, γνωστή ως πυριδοξίνη. Τα συμπληρώματα πυριδοξίνης μπορεί να είναι σε θέση να βελτιώσουν την ανοχή στη γλυκόζη, ιδιαίτερα στο διαβήτη κύησης -η μειωμένη ανοχή γλυκόζης μπορεί να προκαλείται και από τα αντισυλληπτικά χάπια.

Βιταμίνη Β12 Η βιταμίνη Β12 μπορεί να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο κατά τη θεραπεία της διαβητικής νευροπάθειας. Η παρουσία της βιταμίνης Β12 είναι απαραίτητη για τη σωστή λειτουργία των νευρικών κυττάρων και συνεπώς η λήψη της ως συμπλήρωμα μπορεί να μειώνει τη βλάβη. Μάλιστα, σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να είναι απαραίτητη η ενδομυϊκή Β12. u

| περί υγείας | 37

IATRIKA LATHI_x3 10/12/2020 11:20 π.μ. Page 38

Ιατρικά λάθη: Η εγχείρηση πέτυχε o ασθενής απέθανε… ή έμεινε ανάπηρος Η σημαντικότερη αιτία των ιατρικών σφαλμάτων είναι η δυσκολία επικοινωνίας μεταξύ ασθενών και γιατρού. Γράφει η Aννα Σταυράκη

Γιώργος έφυγε πολύ μικρός μετανάστης στην Αμερική, δούλεψε πολύ σκληρά, δημιούργησε οικογένεια και έφτιαξε με μόχθο και κόπο, ένα ομογενειακό ραδιόφωνο, τη φωνή του ελληνισμού στην Αμερική. Το άγχος και η κούραση, τον έκαναν να καπνίζει ασταμάτητα τέσσερα με πέντε πακέτα την ημέρα και εκεί, λίγο μετά τα 50, αισθάνθηκε δυσφορία στο στήθος. Οι πρώτες εξετάσεις έδειξαν όγκο στον πνεύμονα. Πήγε στο Μεμόριαλ, που εκείνη την εποχή θεωρούταν η κορυφή στους δύσκολους καρκίνους. Χωρίς βιοψία, με μόνη τη γνωμάτευση ενός γιατρού, ξεκίνησε τις πιο βαριές χημειοθεραπείες με την ελπίδα να μειωθεί ο όγκος, για να μπορέσει κάποια στιγμή αργότερα, να τον αφαιρέσει. Ο όγκος δεν μειωνόταν. Αλλαξε γιατρό και νοσοκομείο. Η χημειοθεραπεία ό,τι σκληρότερο μπορούσε να ανεχθεί το σώμα του, του άφησε εφιάλτες και ευαισθησία στο κρύο και τη ζέστη. Με δυσκολία εκτίθεται στον ήλιο πια. Η νέα γνωμάτευση έλεγε πως καλό ήταν να κάνει στο πρώτο νοσοκομείο, το χειρουργείο για να αφαιρεθεί ο όγκος, ό,τι κι αν ήταν αυτός.Το αποτέλεσμα; Ηταν ένα λίπωμα μεγάλο όσο το αυγό μιας χήνας στο στέρνο που, όμως ήταν η αιτία για να μην αναπνέει καλά. Eξωτερικοί γιατροί του είπαν να κάνει μήνυση στο νοσοκομείο, άλλωστε είναι συνήθης τα-

κτική ο ασθενής στην Αμερική, να πηγαίνει στον γιατρό με τον δικηγόρο του, ειδικά σε σοβαρές περιπτώσεις. Επίσης, η εξωδικαστική συμβιβαστική λύση είναι θεμιτή και επιβεβλημένη στις μέρες μας, ειδικά στο εξωτερικό. Κι ο Γιώργος ακολούθησε τις συμβουλές. Και οι δικηγόροι τα κατάφεραν. Ο δικός του υπέκυψε στις πιέσεις του δικηγόρου του Μεμόριαλ, του είπε ότι δεν μπορεί να περιμένει περισσότερα χρήματα μέχρι που ανακάλυψε ότι τα αποδεικτικά πλακίδια της βιοψίας του, είχαν ως διά μαγείας χαθεί, άρα δεν μπορούσε να διεκδικήσει την πραγματικά υψηλή αποζημίωση. Πήρε κάτι λίγα χρήματα ίσα που έφτασαν να στερεώσει την οικογένειά του τόσους μήνες που βγήκε εκτός εργασίας. Μόνη του παρηγοριά το ραδιόφωνο, όπου ακόμα «συνεχίζει μαχητής». Δεν ξεχνάει όμως την περιπέτειά του και δεν θέλει να μιλάει γι’ αυτήν, γιατί πληγώνεται από την αναλγησία του συστήματος και τη συμπαιγνία των δικηγόρων και των γιατρών. Είναι μία από τις εκατοντάδες χιλιάδες περιπτώσεις ιατρικού λάθους που μπορεί να δουν το φως της δημοσιότητας ή να μείνουν στο σκοτάδι της πίκρας του θύματος ή της οικογένειάς του. Η ουσία είναι ότι τα λάθη των γιατρών και των νοσοκομείων, τα λάθη των γνωματεύσεων έχουν πάρει πολλές ζωές άδικα ή τις έχουν καταδικάσει. Στην καλύτερη των περιπτώσεων έχουν χαθεί αρκετά χρήματα σε λάθος εξετάσεις, λάθος επεμβάσεις και λάθος ιατρικές αγωγές. Μόνο θύμα, όπως πάντα, ο ασθενής. Πρόσφατη έρευνα με τίτλο «Organisational Culture and Patient Safety» που έγινε στο πλαίσιο ευρωπαϊκού προγράμματος, έδειξε ότι περίπου οι μισοί γιατροί στα ελληνικά νοσοκομεία έχουν κάνει τουλάχιστον ένα λάθος τον τελευταίο μήνα, ενώ το 4% ανέφερε ότι έκανε περισσότερα από 4 λάθη. Κάθε χρόνο πάνω από 6.000 περιπτώσεις ιατρικών λαθών καταγράφονται στα ιατρικά χρονικά στη χώρα μας. Σύμφωνα με τους ερευνητές, η σημαντικότερη αιτία των ιατρικών σφαλμάτων είναι η έλλειψη ομαδικότητας μεταξύ των γιατρών. Παράλληλα, διαπιστώθηκε ότι οι γυναίκες γιατροί κάνουν λιγότερα λάθη από τους άνδρες. Αυτό που προκάλεσε εντύπωση είναι ότι οι έμπειροι γιατροί κάνουν τα περισσότερα λάθη.

Κριτής ο ιατροδικαστής Ακόμα και σήμερα, ο περισσότερος κόσμος δεν γνωρίζει ότι ο ιατροδικαστής είναι ο ειδικός επιστήμονας για την αξιολόγηση των ιατρικών λαθών, όπως τονίζει ο πρόεδρος των ιατροδικαστών Γρηγόρης Λέων. Δυστυχώς η συγκεκριμένη γνώση λείπει ακόμα και από ανθρώπους

38 | περί υγείας |

IATRIKA LATHI_x3 10/12/2020 11:20 π.μ. Page 39

που διαχειρίζονται υποθέσεις ιατρικών λαθών, όπως οι δικηγόροι. Η αρμοδιότητα αυτή του ιατροδικαστή έχει κατοχυρωθεί από τον καθορισμό του γνωστικού αντικειμένου της ειδικότητας σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Τις σχετικές διαδικασίες αξιολόγησης των ιατρικών λαθών από την ιατροδικαστική επιστήμη καθορίζουν ευρωπαϊκές κατευθυντήριες οδηγίες. Πρόσφατα, και η χώρα μας υιοθέτησε πλήρως το ευρωπαϊκό μοντέλο ειδικότητας, αυξάνοντας την εκπαίδευση των ιατροδικαστών στα πέντε χρόνια. Συνεπώς, ο ιατροδικαστής είναι ο επιστήμονας που καλείται βάση των ειδικών γνώσεων που διαθέτει, να διαχειριστεί τις υποθέσεις ιατρικών σφαλμάτων. Είναι σημαντικό όποιος θεωρεί ότι εμπλέκεται σε πιθανή υπόθεση ιατρικού σφάλματος να επισκέπτεται άμεσα έναν ιατροδικαστή. Στην πρώτη επίσκεψη θα πρέπει να προσκομίζει όλα τα ιατρικά πιστοποιητικά (κλινικές και εργαστηριακές εξετάσεις, πιθανά πρακτικά χειρουργείου κ.ά.) καθώς και ένα σύντομο ιστορικό της υπόθεσης.

Οι ευθύνες του νοσοκομείου Πολλά δικηγορικά γραφεία αναλαμβάνουν την υπεράσπιση των θυμάτων απέναντι στους γιατρούς και καταφέρνουν να κερδίσουν υψηλές αποζημιώσεις για ιατρικά λάθη είτε στο εν ζωή θύμα είτε στην οικογένειά του, αν αυτό έχει φύγει από τη ζωή.

θος αναισθησίας, λάθος μετεγχειρητικής αγωΑθανασία Παππά είναι πρόεδρος του γής. Το λάθος είναι είτε από άγνοια είτε από σωματείου ΕΛΕΑΝΑ, των πασχόντων κακή εκτίμηση, από δόλο ή από αμέλεια. από ρευματικά νοσήματα και καταθέτει Αλλο πρόβλημα δημιουργείται από την υπερτη δική της άποψη με βάση την εμπειρία της. προσφορά ιατρικής υπηρεσίας και την ανταγω«Το ιατρικό σφάλμα, είναι ένα γεγονός φυσικό νιστικότητα μεταξύ επαγγελματιών υγείας, νοκαι ανθρώπινο. Από τη στιγμή που δεχόμαστε σηλευτκών ιδρυμάτων, αλλά και διαφορετικών την αξιωματική αλήθεια ότι δεν υπάρχει ανθρώπροσεγγίσεων για το ίδιο θέμα. Ο ασθενής και πινη δραστηριότητα απαλλαγμένη λάθους, δεοι οικείοι του έχουν την τάση να υπερεκτιμούν χόμαστε και την πιθανότητα ο γιατρός να σφάτις νέες τεχνολογίες, τις πρωτοποριακές μεθόλει. Αυτό όμως είναι από μόνο του μια αντίφαδους, τις εναλλακτικές προσεγγίσεις και να ση, από τη στιγμή που εμπιστευόμαστε τόσο απορρίπτουν παλαιότερες, δοκιμασμένες την ιατρική ιδιότητα που στην ουσία περιμεθόδους και διαδικασίες, που είναι μένουμε ο άνθρωπος-γιατρός να είναι πολύ οικονομικότερες. Μεγάλο πρόαλάνθαστος. Ως ιατρικό σφάλμα θεωβλημα είναι ο φόβος του γιατρού για ρούμε οποιοδήποτε αρνητικό γεγοτην πιθανή δίωξή του από ασθενή νός συμβεί κατά την άσκηση της ή το περιβάλλον του. Ο φόβος ιατρικής πράξης, από το πλέον αυτός δημιουργεί μια απίστευανώδυνο, ως το κορυφαίο που τα άσχημη κατάσταση, η θα οδηγήσει σε μόνιμη αναΑθανασία Παππά: οποία ορίζεται ως «αμυντική πηρία ή θάνατο και το οποίο Σωστή διάγνωση ιατρική». Ο ιατρός δεν ενερδεν μπορεί να αποδοθεί γεί με μοναδικό γνώμονα στην φυσική εξέλιξη της πάνω απ' όλα τους νόμους της τέχνης και ίδιας της νόσου. Μπορεί να πρόεδρος του σωματείου τους κανόνες της επιστήμης, συμβεί στη διαδικασία της ως οφείλει, αλλά σκεπτόμενος διάγνωσης, να είναι λάθος εκτίΕΛΕΑΝΑ, των πασχόντων πιθανή κατηγορία και δίωξη, μηση, λάθος διαδικασία, μη έγαπό ρευματικά λόγω κακής έκβασης. Αυτό τον ωθεί καιρη διάγνωση (απώλεια σημαντινοσήματα είτε να μην είναι πολύ «επιθετικός», κού χρόνου), αδυναμία διάγνωσης όπου χρειάζεται, είτε να αποφεύγει την εμπλοκή (άγνοια παθολογικών οντοτήτων ή ανικανότητα του σε καταστάσεις που θεωρεί υψηλού κινδύεκτίμησης ιατρικών δεδομένων) ή τέλος υπερνου. Με τον τρόπο αυτό, ενδέχεται κανείς να διάγνωση (υποβολή του ασθενούς σε υπερβομην χειρουργεί κάποιον καρκινοπαθή που έχει λές διαγνωστικών εξετάσεων, με αποτέλεσμα πρόβλημα με την καρδιά του ή έναν στεφανιαίο να διαγνωσθεί ψευδώς θετικός). Λάθος μπορεί που εμφανίζει προβλήματα από τα νεφρά ή το να συμβεί στην επιλογή χειρουργείου, στην ήπαρ του, λόγω αυξημένου κινδύνου επιπλοαποφυγή χειρουργείου, ενώ υπάρχει ένδειξη κών. Ο ασθενής αυτός, λοιπόν, μπορεί να καταστην επιλογή λάθος χειρουργικής μεθόδου, λά-

λήξει, λόγω «αδιαφορίας» στο να τον αναλάβει κάποιος γιατρός, προκειμένου να αποφύγει δικαστικές διαμάχες, σε περίπτωση εμφάνισης ανεπιθύμητου συμβάντος. Θεωρώ ότι πολύ σημαντική παράμετρος είναι η εμπιστοσύνη στο γιατρό και η θεραπευτική ισχύς της ίδιας αυτής σχέσης. Ο ασθενής χρειάζεται χρόνο για να εμπιστευτεί τον γιατρό του, αλλά στη συνέχεια πρέπει να δείχνει σεβασμό στη γνώμη και την ικανότητά του, αναγνωρίζοντας φυσικά την πιθανότητα της εμφάνισης τυπικής επιπλοκής ή και λάθους, το οποίο όμως δεν θα προκύπτει από αδιαφορία ή αμέλεια του ιατρού. Οσον αφορά στους ρευματοπαθείς ειδικότερα, είναι πολύ σημαντική η έγκαιρη διάγνωση. Σε περίπτωση καθυστέρησης της διάγνωσης, καθυστερεί και η θεραπεία, με αποτέλεσμα την εμφάνιση παραμορφώσεων και αναπηρίας ή σε άλλες περιπτώσεις βλάβες σημαντικών οργάνων. Καθυστέρηση της διάγνωσης όμως ενδέχεται να μην οφείλεται στο γιατρό αλλά στον ίδιο τον ασθενή. Αυτό προκύπτει από λάθος επιλογή ειδικότητας. Επίσης, η θεραπεία που ακολουθεί μια ορθή διάγνωση, πρέπει να είναι λογική και τεκμηριωμένη και πλήρως κατανοητή προς τον ασθενή, με συνεχή επίβλεψη και οδηγίες του θεράποντος. Αν αυτό υπάρχει τότε πιθανές αστοχίες θα διορθώνονται άμεσα και δεν θα φθάνει ένα μικρό λάθος του ιατρού να προκαλέσει μεγάλη βλάβη στον θεραπευόμενο. Λάθη, λοιπόν, μπορεί να συμβούν και από τις δύο πλευρές σε μια θεραπευτική σχέση και φυσικά μπορεί να στοιχίσουν πολύ στον θεραπευόμενο, αλλά το ίδιο μπορεί να στοιχίσουν και στον θεραπευτή, που σε κάθε «εργασία» του μπορεί να κινδυνεύει η επαγγελματική υπόληψή και επάρκειά του». u

| περί υγείας | 39

IATRIKA LATHI_x3 10/12/2020 2:53 μ.μ. Page 40

μείο -η πλημμελής απολύμανση του νοσοκομείου είναι μια άλλη Δημήτρης Σπυρόπουλος με την πενταμελή του ομάδα, δικηπτυχή του ιατρικού σφάλματος. Οι ενδονοσοκομειακές λοιμώγόρος παρ' Αρείω Πάγω και Συμβουλίου της Επικρατείας, ξεις από τις οποίες μπορεί να χάσει τη ζωή του ο ασθενής είναι έχει διαχειριστεί μέχρι σήμερα πολλές τέτοιες περιπτώσεις, ένα μεγάλο θέμα. φέρνοντας στο φως την πραγματική επιστημονική αλήθεια, που στο τέλος αναγκάζεται να παραδεχτεί και ο γιατρός που έχει διαπράξει Για το πόσο γρήγορα αποδίδεται δικαιοσύνη, ο κ. Σπυρόπουλος το ιατρικό λάθος. Οπως λέει ο κ. Σπυρόπουλος, διευθυντής της είναι καταλυτικός. Μέσα σε 100 ημέρες πρέπει να κλείσει ο BCLA δικηγορικής εταιρείας, ο παθών που έχει υποστεί σοβαφάκελος και να έχουν προσκομιστεί όλα τα δικαιολογητιρή σωματική βλάβη και η ψυχική οδύνη του ίδιου και των ο ασθενής δεν εμφανίζεται στο δικαστήριο και δεν Δημήτρης Σπυρόπουλος: κά,παίρνει συγγενών του, μπορεί να του δώσει ακόμα και 1 εκατομάλλη ψυχική οδύνη. Η υπόθεση οριοθετείται μύριο ευρώ, ειδικά αν έχει χαθεί ανθρώπινη ζωή. Το πόσο Μέσα σε 100 ημέρες πρέπει με τα δικαιολογητικά και μόνον. Η δικάσιμος ορίζεται θα αποζημιωθεί η ανθρώπινη ζωή εξ αιτίας του ιατρικού το αργότερο σε 1 χρόνο και μέσα σε 1,5 με 2 χρόνια λάθους, έγκειται και στην ευαισθησία του δικαστή, αλλά να κλείσει ο φάκελος και να έχει βγει και η απόφαση. Στο 60% των περιπτώσεων συνήθως μέχρι το δεύτερο βαθμό εκδίκασης η αποζηο δικαστής ορίζει πραγματογνωμοσύνη, καθώς ο έχουν προσκομιστεί όλα τα ίδιος μίωση αγγίζει, από 500.000 έως 700.000 ευρώ. δεν διαθέτει ειδικές ιατρικές γνώσεις. Ενα ποΟ κ. Σπυρόπουλος θυμάται την περίπτωση ενός μικρού σοστό όμως 20% δεν φτάνει ποτέ στα δικαστήρια δικαιολογητικά παιδιού που δεν είχε διαγνωστεί από την αρχή από την ούτε βλέπει το φως της δημοσιότητας. Είναι φορές Διευθυντής της BCLA παιδίατρο ότι είχε πρόβλημα κώφωσης, με αποτέλεσμα το που ο ασθενής βγαίνει από το νοσοκομείο και μετά αρδικηγορικής εταιρείας παιδί να μεγαλώσει, να χάσει πολύτιμο χρόνο από τη ζωή του χίζουν τα προβλήματά του, καθώς η επιμόλυνση του τραύκαι τη θεραπεία, καθώς δεν μπορούσε να μιλήσει και να ακολουματος της πληγής από πλημμελή καθαρισμό έχει οδηγήσει σε θήσει μια ομαλή ανάπτυξη. Συνήθως, σε τρανταχτές περιπτώσεις ο γιασηψαιμία ή κάτι ανάλογο. τρός παραδέχεται το λάθος του. Από την άλλη και ο γιατρός είναι άνθρωπος και μπορεί να κάνει λάθη φτάνει το υπερεγώ του να μην τα σκεπάσει. Στις μέρες μας, ιδιώτες γιατροί και Πάμπολλες είναι οι περιπτώσεις κακοτεχνίας στον χειρισμό για πλαστικές ιδιωτικά νοσοκομεία έχουν ασφαλιστική κάλυψη και κάποια στιγμή πρέπει επεμβάσεις και δεν είναι μόνο αυτές που γίνονται για καλλωπισμό αλλά να το δει το ζήτημα και το ελληνικό δημόσιο, για να μην φτάνουν στα δικαι αυτές για αποκατάσταση κάποιου σοβαρού προβλήματος π.χ. από καστήρια, τρανταχτές περιπτώσεις ανθρώπινου λάθους. ατύχημα. Συχνά σε αυτό, ένοχος είναι τόσο ο γιατρός όσο και το νοσοκο-

Εγώ δεν δέχτηκα ευτυχώς. Μετά άρχισε να μουδιάζει το μισό μου Βάσω Μαράκα, σήμερα πρόεδρος του σωματείου των πασώμα και μου είπαν ότι έχω ψυχολογικά προβλήματα. Ρώτησα σχόντων από σκλήρυνση κατά πλάκας, είναι μια γυναίκα τον άντρα μου, έχω εγώ ψυχολογικό πρόβλημα;» εύχαρις, δραστήρια, αυτό που λέμε έξω καρδιά, με μια Η κα Μαράκα εργαζόταν όλο αυτό το χρονικό διάστημα στο επιτυχημένη οικογένεια, σύζυγος και μητέρα που γύρω στα 42 της υπουργείο εμπορικής ναυτιλίας. Πήγε στον αρχίατρο, την είδε χρόνια αντίκρυσε το φάσμα της ιατρικής αναλγησίας και της λάθος που έσερνε το πόδι της και της έδωσε αντιφλεγμονώδη αγωδιάγνωσης. Για τέσσερα χρόνια με φοβερούς πόνους στη μέση γή και βιταμίνες. Ομως κανένα αποτέλεσμα. Αυτός ο γιαάλλαξε πάμπολλους ορθοπεδικούς με την ελπίδα να βρει ανατρός κάτι υποψιάστηκε, την έστειλε στο Ασκληπιείο κούφιση και μια σωστή διάγνωση. Ο επιστήμονας που πήγε Βάσω Μαράκα: Βούλας, ζήτησαν τη γνώμη νευρολόγου. Η κα Μαράπρώτη φορά ήταν μεγάλος και τρανός, αυτό που λέμε κοαπόρησε γιατί ζήταγαν μια τέτοια γνώμη; Ο γιαρυφή και αποφάνθηκε ότι είχε μια τυπική οσφυαλγία. Λέω στους νέους ασθενείς κατρός που την έστειλαν την έβαλε να περπατήσει ξυΣαν θεραπεία πρότεινε διαθερμίες και κυρίως ζεστά για πόλητη και ζήτησε μαγνητική εγκεφάλου. Ετσι έγιτη μέση, μια εντελώς λάθος αγωγή για την κατάσταση να πάρουν σωστή διάγνωση νε η γνωμάτευση της σκλήρυνσης κατά πλάκας. από την οποία υπέφερε πραγματικά. Παράλληλα έκανε και να πετάξουν το φόβο Μετά από 4 χρόνια είχε επιτέλους τη διάγνωση της μαγνητικές στη μέση στους οσφυϊκούς. πάθησής της. Τώρα, όμως, οι γιατροί το υποψιά«Ολοι μου έλεγαν: γιατί ο γιατρός δεν σας γράφει και από πάνω τους ζονται το πρόβλημα. Πρώτο σύμπτωμα είναι η διλίγο πιο πάνω αξονικές; Οχι, έλεγε εκείνος, δεν χρειάζεΠρόεδρος του σωματείου πλωπία, αλλά η κα Μαράκα δεν είχε κάτι τέτοιο, ούτε ται. Επί τέσσερα χρόνια, ένας ορθοπεδικός με παίδεψε. και έχει κι έτσι δυσκόλεψε ακόμα περισσότερο το θέμα Εμένα δεν πήγαινε το μυαλό μου στο κακό. Ομως των πασχόντων από της. Η περίπτωσή της αφορά σπαστικότητα στο ένα της όταν το πόδι μου άρχισε να σέρνεται ή να κάνει σπασκλήρυνση κατά πλάκας πόδι. Το πιο τραγικό είναι ότι μετά από καιρό πήγε στον σμούς, μην ξέροντας τι είναι αυτό, είπα στον άντρα πρώτο εκείνο γιατρό και παρ’ όλο που του είπε ότι πάσχει από μου να πάμε και στο ΙΚΑ να ξεκινήσω από εκεί. Αλλωσκλήρυνση κατά πλάκας δεν παραδέχτηκε ότι είχε κάνει λάθος διάγνωστε ήταν διοικητής του ΙΚΑ. Πήγα στον ορθοπεδικό ση και της είπε μπορεί να έχεις, αλλά έχεις και οσφυαλγία. του ΙΚΑ, εκείνος μου είπε ότι έχω πρόβλημα και μακάρι να μην είναι στο κεντρικό νευρικό σύΗ κα Μαράκα έμεινε 4 χρόνια χωρίς θεραπεία, δεν ήξερε τι είναι η στημα, αλλά να είναι στο περιφερικό. Με σκλήρυνση κατά πλάκας. Δούλεψε όλα της τα χρόνια συνταξιοδοτήεξέτασε και έκανε την πρώτη καλή θηκε, όχι με αναπηρία αλλά κανονικά και νόμιμα. Δεν παίρνει αναπηδιάγνωση, με υποψίασε. Με έστειρική σύνταξη. λε σε ιδιωτικό νοσοκομείο, είδαν «Γι' αυτό στους νέους ασθενείς λέω να πάρουν σωστή διάγνωση και να τις εξετάσεις οσφυϊκής μοίρας, πετάξουν το φόβο από πάνω τους. Είναι αρραβωνιασμένοι, έχουν πάρει πάλι δεν είδαν τίποτα και μόλις απολυτήριο στρατού, θέλουν να σπουδάσουν, είναι φρεσκοπαμου πρότειναν ως λύση μια ντρεμένοι. Κάνουμε ομάδες ψυχολογικής υποστήριξης λοιπόν. Η νόσος επέμβαση, να αφαιρέσουν COVID-19 μας φέρνει πιο κοντά στον κίνδυνο, είμαστε ευάλωτοι. Για τη τον σπόνδυλο και να νόσο είμαι αισιόδοξη όταν ο ασθενής συνεργάζεται με τον γιατρό του βάλουν κάτι άλλο και δεν διακόπτει τη θεραπεία γιατί έχει κουραστεί. Δεν είναι θέμα κότεχνητό. στους, τα φάρμακα είναι δωρεάν. Μόνο στα συνοδά φάρμακα πληρώνουμε 25%. Δεν είναι όμως μόνο το φάρμακο. Η ψυχική υγεία είναι πολύ σημαντική, να κάνει κολύμπι, εργασιοθεραπεία, όταν το έχει ανάγκη να πηγαίνει στους γιατρούς όταν το έχει ανάγκη, να μην καπνίζει. Δικαιολογεί το κράτος ηλεκτρικό αμαξίδιο έως την ηλικία των 65 ετών και ρωτάω γιατί μέχρι τότε; Mετά δεν θέλει ο άνθρωπος να βγει μια βόλτα; Δεν το έχω κατορθώσει ακόμα. Επίσης, η οικογένεια να μην πιέζει τον ασθενή. Δεν είναι μίασμα η ασθένεια».

40 | περί υγείας |

MINIGITIDA_R 10/12/2020 11:21 π.μ. Page 41

Μηνιγγίτιδα Β Ενημερωθείτε και προστατευτείτε Για την πρόληψη από τη μηνιγγίτιδα Β προτείνεται η έγκαιρη έναρξη και ολοκλήρωση του εμβολιασμού των παιδιών.

μηνιγγιτιδοκοκκική νόσος είναι μια οξεία, σοβαρή και δυνητικά θανατηφόρα ασθένεια ακόμα και στις αναπτυγμένες χώρες και οφείλεται στο βακτήριο Neisseria meningitidis (μηνιγγιτιδόκοκκος). Συνήθως εμφανίζεται ως μηνιγγίτιδα, φλεγμονή δηλαδή των μηνίγγων του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού ή /και σηψαιμία μετά την κυκλοφορία του μικροβίου στο αίμα που αποτελεί μία ιδιαίτερα σοβαρή κατάσταση επικίνδυνη για τη ζωή. Η μετάδοση και η διασπορά του μηνιγγιτιδόκοκκου γίνεται από άτομο σε άτομο έπειτα από στενή επαφή με σταγονίδια ή σάλιο και ευνοείται σε συνθήκες συγχρωτισμού, ενώ το βακτήριο δεν επιβιώνει στο περιβάλλον εκτός του οργανισμού. Ο βήχας, το φτέρνισμα, ένα φιλί ή ακόμα και η συνήθεια να μοιραζόμαστε φαγητό ή ποτό είναι ικανά να μας εκθέσουν σε κίνδυνο. O χρόνος πιθανής εκδήλωσης της νόσου έπειτα από την επαφή με κάποιον ασθενή (χρόνος επώασης) κυμαίνεται από 2 έως 10 ημέρες. Ο μηνιγγιτιδόκοκκος παραμένει πολύ συχνά στις εκκρίσεις του αναπνευστικού, χωρίς να προκαλεί ασθένεια, με αποτέλεσμα παιδιά και ενήλικες να γίνονται φορείς χωρίς να το γνωρίζουν και να είναι πηγή εξάπλωσης του βακτηρίου. Η φορεία του μικροβίου διαφοροποιείται ανάλογα με την ηλικία, ενώ οι έφηβοι είναι αυτοί που συχνότερα γίνονται φορείς ως αποτέλεσμα της κοινωνικής συμπεριφοράς τους και των στενών επαφών τους. Ο παιδίατρος ως αρωγός της πρόληψης καλείται να έχει συμβουλευτικό ρόλο σε παιδιά, εφήβους και τις οικογένειες τους, με σκοπό την εκπαίδευσή τους σε βασικούς κανόνες υγιεινής και την προαγωγή της υγείας. Ο μηνιγγιτιδόκκος περιλαμβάνει 13 οροομάδες που διακρίνονται από τη διαφορά της δομής της πολυσακχαριδικής κάψας του βακτηρίου από τις οποίες οι οροομάδες Α, B, C, W-135 και Y ευθύνονται για το μεγαλύτερο ποσοστό κρουσμάτων μηνιγγίτιδας. Η μηνιγγίτιδα είναι σπάνια νόσος με μέση ετήσια επίπτωση στη χώρα μας ~0,61 κρούσματα ανά 100.000 πληθυσμού που σημαίνει ότι νοσούν περίπου 50-60 άτομα το χρόνο, όπως προκύπτει από την επιδημιολογική επιτήρηση των προηγούμενων ετών. Συχνότερο αίτιο, όπως και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, αποτελεί η οροομάδα Β σε ποσοστό έως και 78% με 35-40 περιπτώσεις νόσου ανά έτος στον γενικό πληθυσμό της Ελλάδας, ενώ οι ηλικιακές ομάδες που προσβάλλονται περισσότερο είναι βρέφη και παι-

Συμπτώματα της μηνιγγίτιδας

Πυρετός

Κεφαλαλγία

Ευαισθησία στο φως

Ναυτία, έμετος

Μυαλγίες

Ρίγος

διά ηλικίας μικρότερης των 4 ετών, έφηβοι και νεαροί ενήλικες 15-24 ετών. Τα αρχικά συμπτώματα της μηνιγγίτιδας Β συχνά είναι μη ειδικά, όπως μίας κοινής ίωσης (πυρετός, κεφαλαλγία, μυαλγίες, ναυτία, έμετος) με αποτέλεσμα η πρώιμη διάγνωση να παραμένει δύσκολη. Κατά την πορεία της νόσου προστίθενται και άλλα κλινικά σημεία, όπως ωχρό δέρμα και ψυχρά άκρα και ακολουθούν πιο τυπικά συμπτώματα, όπως αυχενική δυσκαμψία, φωτοφοβία, υπνηλία, σύγχυση και αιμορραγικό εξάνθημα. Η μηνιγγιτιδοκοκκική νόσος μπορεί να εξελιχθεί ραγδαία σε λίγες ώρες και αποτελεί το συχνότερο λοιμώδες αίτιο που οδηγεί σε θάνατο σε υγιή προηγουμένως άτομα. Η θνητότητα της μηνιγγίτιδας Β παραμένει υψηλή και 1 στους 10 οδηγούνται στο θάνατο παρά την κατάλληλη θεραπεία, ενώ 1 στους 5 από τους ασθενείς που επιβιώνουν εμφανίζουν σοβαρές μακροχρόνιες επιπλοκές κυρίως νευρολογικές, όπως εγκεφαλική βλάβη, κώφωση, επιληψία ή μαθησιακές δυσκολίες. Το σημαντικότερο όπλο στη φαρέτρα μας για την πρόληψη της μηνιγγίτιδας είναι ο εμβολιασμός. Από την επιδημιολογική παρακολούθηση προέκυψε ότι σημαντικό ρόλο στον περιορισμό των κρουσμάτων από οροομάδες Α, C, W135 και Y κατέχει η ο μαζικός εμβολιασμός με την ένταξη στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Παιδιών και Εφήβων.

Για την πρόληψη της μηνιγγίτιδας Β υπάρχουν πλέον διαθέσιμα εμβόλια που μετά τη χορήγησή τους προκαλούν την παραγωγή αντισωμάτων από τον οργανισμό έναντι των αντιγόνων/πρωτεϊνών του μηνιγγιτιδόκοκκου Β και τον προστατεύουν από μια πιθανή έκθεση στο μέλλον. Στη χώρα μας διατίθενται δύο εμβόλια ασφαλή με συγκρίσιμη αποτελεσματικότητα και παραγωγή προστατευτικών αντισωμάτων. Τα εμβόλια για την προστασία από το μηνιγγιτιδόκοκκο Β έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα εμβολιασμού και παρέχονται δωρεάν μόνο σε άτομα που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου, όπως άτομα με ανοσολογικό έλλειμμα (πάσχοντες από ανατομική ή λειτουργική ασπληνία, διαταραχών συμπληρώματος) καθώς και στα πλαίσια ελέγχου επιδημιολογικής έξαρσης, ενώ δεν έχουν ενταχθεί ακόμα στον υποχρεωτικό εμβολιασμό όλων των παιδιών. Το πρώτο εμβόλιο 4CMenB που κυκλοφορεί από το 2014 περιέχει 4 πρωτεΐνες που συμμετέχουν στην προσκόλληση ή διείσδυση του βακτηρίου και έχει λάβει άδεια χορήγησης από ηλικία 2 μηνών και χορηγείται σε 2 έως 4 δόσεις ανάλογα με την ηλικία έναρξης του εμβολιασμού. Το δεύτερο εμβόλιο MenB-FHbp που έχει άδεια κυκλοφορίας από το 2018 περιέχει δύο τύπους μιας πρωτεΐνης που εντοπίζεται στο εξωτερικό περίβλημα του βακτηρίου και χορηγείται σε άτομα >10 ετών σε 2 ή 3 δόσεις. Τα εμβόλια κατά του μηνιγγιτιδόκοκκου Β είναι ασφαλή και οι πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες είναι συνήθως ήπιες και αφορούν κυρίως τοπικές αντιδράσεις στο σημείο της ένεσης, όπως πόνος, ερυθρότητα ή τοπικό οίδημα. Ο εμβολιασμός κατά του μηνιγγιτιδόκοκκου Β έχει ήδη ενταχθεί στο εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών κάποιων ευρωπαϊκών χωρών και τα στοιχεία που προκύπτουν από τις αντίστοιχες μελέτες επιβεβαιώνουν την αποτελεσματικότητα του εμβολίου. Ειδικότερα, στη Μεγάλη Βρετανία από το Σεπτέμβριο του 2015 που εφαρμόστηκε καθολικός εμβολιασμός των βρεφών αναφέρθηκε μείωση των κρουσμάτων μηνιγγίτιδας Β έως και 50% σε σχέση με προηγούμενα έτη. Η φράση «τα εμβόλια σώζουν ζωές» είναι πιο επίκαιρη από ποτέ όταν αναφερόμαστε στην μηνιγγιτιδοκοκκική νόσο με την εφαρμογή των εμβολίων να έχει αλλάξει τον επιδημιολογικό χάρτη της νόσου. Για την πρόληψη από τη μηνιγγίτιδα Β προτείνεται η έγκαιρη έναρξη και ολοκλήρωση του εμβολιασμού των παιδιών και εφήβων έπειτα από τη σωστή ενημέρωση και καθοδήγηση από τον παιδίατρο. u

Γράφει η Βασιλική Χρ. Λαπέα MD, Παιδίατρος, Στρατιωτικός Ιατρός, Επιμελήτρια Παιδιατρικού Τμήματος Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών

| περί υγείας | 41

KLINIKES MELETES_x2 10/12/2020 11:23 π.μ. Page 42

Μπορεί η Ελλάδα να γίνει κόμβος κλινικών μελετών; Γράφει η Χριστίνα Χατζηπαλαμουτζή

Σχεδόν με κομμένη ανάσα παρακολουθούμε τα αποτελέσματα των κλινικών μελετών που ανακοινώνονται για την ανάπτυξη των εμβολίων κατά του κορωνοϊού, τη μοναδική ελπίδα επιστροφής στη κανονικότητα. Η υγειονομική κρίση ανέδειξε με τον πλέον «σκληρό» τρόπο τη σημασία των κλινικών μελετών και την αξία τους για τη διασφάλιση της δημόσιας υγείας. Την ίδια στιγμή, η χώρα μας επιθυμεί να αποκτήσει το μερίδιο που της αναλογεί, συστήνοντας την Ακαδημία Κλινικών Μελετών, με την αρωγή της Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών.

42 | περί υγείας |

γάλη Βρετανία με 37.300 και η Γαλλία με 32.250. κλινική μελέτη είναι το δεύτερο βήμα Η γραφειοκρατία και η απουσία φορολογικών των δοκιμών για την αποτελεσματικότητα κινήτρων, κράτησαν την και την ασφάλεια Ελλάδα επί χρόνια στις μιας θεραπείας. Προηγουτελευταίες θέσεις διεμένως έχει γίνει έρευνα ξαγωγής κλινικών μελεστο εργαστήριο σε Βασίλης τών στην Ευρώπη. Σε κυτταρικές σειρές έκθεση του ΙΟΒΕ που και πειραματόζωα Κοντοζαμάνης, ο τιτλοφορείται, «Η Φαργια να εκτιμηθεί η υφυπουργός Υγείας: μακευτική Αγορά στην επίδραση, η αποΕλλάδα: Γεγονότα και τελεσματική δόση, «Εχουμε, τεράστια Στοιχεία 2019», αναφέη ασφάλεια και η εμπειρία, ξέρουμε τι ρεται ότι μέχρι το 2019 ανεκτικότητα της θεπρέπει να κάνουμε και πώς διεξήχθησαν μόλις ραπείας. Οι πειραματικές 2.811 κλινικές μελέτες θεραπείες με τα πιο εννα το κάνουμε». ανεξαρτήτου τύπου και θαρρυντικά εργαστηριακά φάσης (1.604 ολοκληαποτελέσματα προχωρούν ρωμένες). Ωστόσο, σήστο δεύτερο βήμα, στις μερα πολλά από τα γρακλινικές μελέτες, με τη συμφειοκρατικά προβλήματα έχουν επιλυθεί και σύμετοχή εθελοντών. ντομα θα ολοκληρωθεί το θεσμικό πλαίσιο που Ο χρόνος που χρειάζεται για να ολοκληρωθούν θα υποστηρίξει τις προσπάθειες που γίνονται. όλα τα στάδια των δοκιμών ώστε ένα νέο φάρμακο ή θεραπεία να πάρει έγκριση, μπορεί να ξεπερνά Οι κλινικές μελέτες έχουν κόστος για τις φαρματα 10 χρόνια. Το οικονομικό κόστος είναι υψηλό, κευτικές εταιρείες, αλλά από την άλλη πλευρά γιατί για κάθε 10.000 δραστικές ουσίες, μόλις μία δημιουργούν έσοδα καθώς πρόκειται για επενή δύο καταφέρνουν να περάσουν όλα τα στάδια δύσεις. Στη χώρα μας, το 15% του προϋπολογισμού των ερευνών. Πολλές δοκιτους αποδίδεται σε νομές δεν φτάνουν καν στη σοκομεία και το 5% Φάση ΙΙ. Ο Αμερικανικός αποδίδεται στους ειδιΟργανισμός Φαρμάκούς λογαριασμούς για Θεόδωρος Τρύφων, κων (FDA) εκτιμά ταμεία Ε&Α των Περιότι μόλις το ένα φερειακών Αρχών Υγείαντιπρόεδρος ELPEN τρίτο των υπό δοας. Τα έσοδα αυτά μποκαι πρόεδρος της κιμή ουσιών προρούν να αξιοποιηθούν χωρούν από τη στο ΕΣΥ για νέο εξοΠΕΦ: «Στις κλινικές Φάση ΙΙ στη Φάση ΙΙΙ. πλισμό και πρόσληψη μελέτες, η Ελλάδα είναι Σύμφωνα με μια φετινή προσωπικού. Το Ιδρυμα έκθεση της Ευρωπαϊκής Οικονομικών & Βιομηστη 16η θέση στην Ευρώπη, Ενωσης Φαρμακευτικών χανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) ενώ κάλλιστα μπορεί να βρεθεί Επιχειρήσεων Ερευνας (EFεκτιμά ότι για κάθε στις πρώτες θέσεις». PIA), το μέσο κόστος έρευεπένδυση ύψους 10 νας και ανάπτυξης μιας εκατ. ευρώ για κλινικές νέας χημικής ή βιολογικής μελέτες, το ελληνικό δραστικής ουσίας, υπολοΑΕΠ μπορεί να αυξηθεί γίζεται στα 1,926 δισ. ευρώ, κατά 22 εκατ. ευρώ και να σε τιμές 2016. δημιουργηθούν 436 νέες θέσεις εργασίας. Ολα αυτά δείχνουν πόσο σημαντική είναι η διενέργεια Ουραγός η Ελλάδα κλινικών μελετών από οικονομικής πλευράς. Τα στοιχεία από τη διεθνή πλατφόρμα μητρώων Σύμφωνα με τον Σύνδεσμο Φαρμακευτικών Επικλινικών μελετών του Παγκόσμιου Οργανισμού χειρήσεων Ελλάδας (ΣΦΕΕ), στην Ευρώπη επενΥγείας για την εικοσαετία 1999-2019 δείχνουν δύονται κάθε χρόνο πάνω από 35 δισ. ευρώ σε ότι στις ΗΠΑ έγιναν οι περισσότερες κλινικές μεκλινικές μελέτες, ενώ η Ελλάδα απορροφά μόνο λέτες παγκοσμίως, ξεπερνώντας τις 134.000. Ακο40 εκατ. ευρώ που αντιστοιχούν στο 0,1% επί λουθεί η Κίνα με περίπου 46.000 κλινικές μελέτες, της συνολικής Ευρωπαϊκής επένδυσης. Διεξάγονται η Ιαπωνία με 45.800, η Γερμανία με 39.600, η Μεπερίπου 150 νέες κλινικές μελέτες στην Ελλάδα

KLINIKES MELETES_x2 10/12/2020 11:23 π.μ. Page 43

ετησίως, κυρίως από μεγάλες διεθνείς φαρμακοβιομηχανίες, οι οποίες τεστάρουν καινοτόμα φάρμακα. Ωστόσο, η χώρα μας πληροί όλες τις προϋποθέσεις για να προσελκύσει έναν πολύ μεγαλύτερο αριθμό ερευνητικών προγραμμάτων και να απορροφά 250 εκ. ευρώ το χρόνο. Σε άλλες χώρες με παρόμοιο πληθυσμό, όπως για παράδειγμα το Βέλγιο, η δαπάνη ξεπερνά τα 2,5 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο 8,5% της συνολικής Ευρωπαϊκής επένδυσης. Ο ΣΦΕΕ έχει επισημανει ότι οι κλινικές μελέτες αποτελούν για την Ελλάδα μία μεγάλη ευκαιρία που παραμένει ανεκμετάλλευτη. Ο συμψηφισμός του clawback με δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης και με δαπάνες που αφορούν παραγωγικές επενδύσεις είναι ένα πολύ μικρό βήμα που δεν αρκεί για την προσέλκυση κλινικών μελετών στη χώρα μας, αναφέρουν στελέχη του φαρμακευτικού κλάδου. Φέτος, ο συμψηφισμός clawbcak-επενδύσεων αναμένεται να κλείσει στα 100 εκατ. ευρώ, ενώ πέρυσι ήταν στα 50 εκατ. ευρώ. Το clawback όμως μόνο για τα εξωνοσοκομειακά φάρμακα θα ξεπεράσει τα 900 εκατ. ευρώ το 2020, όταν το 2019 διαμορφώθηκε στα 786,5 εκατ. ευρώ. Οι έμμεσοι φόροι αυτόματων επιστροφών (clawback και rebate) αποτελούν τροχοπέδη για τις επενδύσεις των φαρμακευτικών εταιρειών σε κλινικές μελέτες στην Ελλάδα.

Ακαδημία Κλινικών Μελετών στην Ελλάδα Με την αυξημένη ανάγκη διεξαγωγής κλινικών μελετών παγκοσμίως, η Ιατρική Εταιρεία Αθηνών, προχώρησε στην ίδρυση της Ακαδημίας Κλινικών Μελετών, με στόχο την ενημέρωση και την εκπαίδευση των επιστημόνων υγείας σχετικά με τις αρχές της ορθής κλινικής πρακτικής και τη διεξαγωγή κλινικών μελετών, αλλά και τη δημιουργία αντίστοιχης κουλτούρας σε κυβερνητικούς φορείς, αρχές υγείας και ασθενείς. Θεωρείται ότι υπάρχει

και τη χώρα. «Πιστεύουμε στην έρευνα και ανάένα κενό ενημέρωσης σχετικά με την αξία των πτυξη και είναι πάγια πολιτική μας να επενδύουμε κλινικών μελετών, όπως και μία δυσπιστία ως περισσότερο από το 10% του ετήσιου τζίρου προς τη συμμετοχή τους σ’ αυτές. Η ίδρυση Ακαμας», είπε ο κ. Τρύφων. Και πρόσθεσε: «Στις δημίας Κλινικών Μελετών υποστηρίζεται από τις κλινικές μελέτες η Ελλάδα είναι στη 16η θέση μεφαρμακευτικές εταιρίες Bayer Ελλάς και ELPEN. Σε σχετική διαδικτυακή συνέντευξη τύπου που ταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, ενώ κάλλιστα πραγματοποιήθηκε με αφορμή την ίδρυση της μπορεί να βρεθεί στις πρώτες θέσεις». Ακαδημίας Κλινικών Μελετών, ο υφυπουργός Ο διευθύνων σύμβουλος της Bayer Ελλάς, Ανδρέας Υγείας, Βασίλης Κοντοζαμάνης, ανέφερε ότι η Πόλνερ, τόνισε ότι η επιτυχία της προσπάθειας του τομέα της Υγείας να τοποθετήσει την Ελλάδα χώρα διαθέτει τεράστιες δυνατότητες και ότι στον παγκόσμιο χάρτη ανάπτυξης, εξαρτάται μπορεί να πρωταγωνιστήσει στην περιοχή και αποφασιστικά από την ικανότητα να καθιερωθεί σε όλη την Ευρώπη, γιατί διαθέτει αξιόλογο η χώρα ως σημαντικό κέντρο κλινικών μελετών. ιατρικό προσωπικό. «Εχουμε, τεράστια εμπειρία, «Το να μετατρέψουμε τη χώρα σε έναν κόμβο ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε και πώς να το κάκλινικών μελετών σε πανουμε», τόνισε χαρακτηγκόσμιο πεδίο, θα βοηριστικά ο κ. Κοντοζαμάθήσει στην αναζωογόνηνης. Ο Πρόεδρος του ΕΟΦ (Εθνικός Ορση και ενίσχυση τόσο της Ανδρέας Πόλνερ, γανισμός Φαρμάδημόσιας υγείας όσο και κων), Δημήτρης της εθνικής οικονομίας, διευθύνων σύμβουλος Φιλίππου δήλωαν αναλογιστεί κανείς της Bayer Ελλάς: σε ότι οι κλινικές πως οι επενδύσεις σε μελέτες είναι ο έρευνα και ανάπτυξη «Oι επενδύσεις σε μπορεί να ανέλθουν από μόνος δρόμος για έρευνα και ανάπτυξη τα 40 εκ. το 2020, στα τη διεύρυνση, ανά150 εκ. ευρώ, το 2023», πτυξη και κυκλοφορία μπορεί να ανέλθουν από τα 40 ανέφερε ο κ. Πόλνερ. καινοτόμων φαρμάκων εκατ. το 2020, στα 150 εκατ. Κάθε χρόνο, περίπου 20 με στόχο τη βελτίωση επιλεγμένοι ερευνητές της ποιότητας ζωής των ευρώ, το 2023». στην Ιατρική θα έχουν ασθενών και την πρόλητην ευκαιρία να βελτιώψη των ασθενειών. «Στον σουν τις ικανότητές τους ΕΟΦ, αναγνωρίζουμε τα και να γίνουν ακόμη πιο αποτελεσματικοί ως οφέλη που προκύπτουν και φροντίσαμε να επιερευνητές και συντονιστές σε κλινικές δοκιμές. ταχυνθούν οι διαδικασίες και να μειωθεί ο απαιτούμενος χρόνος για τον έλεγχο και έγκριση των Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα υψηλότερη απόδοση κλινικών μελετών», ανέφερε ο κ. Φιλίππου. στις τρέχουσες δοκιμές (υψηλότερος αριθμός και Ο αντιπρόεδρος της ELPEN και πρόεδρος της ρυθμός ένταξης ασθενών στη μελέτη, καλύτερη ποιότητα δεδομένων, κλπ) και επίσης θα καταΠανελλήνιας Ενωσης Φαρμακοβιομηχανίας (ΠΕΦ) στήσει τα ερευνητικά κέντρα πιο ελκυστικά για Θεόδωρος Τρύφων επισήμανε τα πολλαπλά οφέλη για την ερευνητική κοινότητα, τους ασθενείς πολυεθνικά κλινικά προγράμματα. u

Οι τέσσερις φάσεις των κλινικών μελετών Μελέτη Φάσης Ι: Στη Φάση I, οι ερευνητές μελετούν μία πειραματική θεραπεία για πρώτη φορά σε μία μικρή ομάδα υγιών ανθρώπων (20-80 άτομα). Στόχος είναι να εκτιμηθεί η ανεκτικότητα και η ασφάλεια της πειραματικής θεραπείας στους ανθρώπους. Επίσης, θα πρέπει να εντοπιστεί η βέλτιστη δοσολογία χορήγησης της θεραπείας. Μελέτη Φάσης ΙΙ: Στη Φάση II, η πειραματική θεραπεία χορηγείται σε μία μεγαλύτερη ομάδα ασθενών (100-300 άτομα) που πάσχουν από τη νόσο. Στόχος είναι να διαπιστωθεί η αποτελεσματικότητα της θεραπείας και να αξιολογηθεί περαιτέρω η ασφάλεια της χρήσης της. Η διάρκεια της δοκιμής σε αυτό το στάδιο μπορεί να κρατήσει μήνες ή χρόνια. Μελέτη Φάσης ΙΙΙ: Στη Φάση III

πρέπει να επιβεβαιωθεί η αποτελεσματικότητα της νέας θεραπείας σε σύγκριση με τις υπάρχουσες θεραπείες για τη νόσο, ή με μια εικονική θεραπεία και να καταγραφούν οι παρενέργειες. Σε αυτό το στάδιο η πειραματική

θεραπεία χορηγείται σε 1.000-3.000 άτομα και μπορεί να διαρκέσει 2-4 χρόνια. Για την αντικειμενικότητα των αποτελεσμάτων της δοκιμής οι ερευνητές εφαρμόζουν τη μέθοδο της τυχαιοποίησης. Αυτό σημαίνει ότι επιλέγονται τυχαία κάποιοι ασθενείς που συμμετέχουν στη μελέτη

να λάβουν το νέο φάρμακο και κάποιοι άλλοι να λάβουν ένα άλλο υπάρχον ή εικονικό φάρμακο (τυφλή δοκιμή). Οι δοκιμές Φάσης III είναι συνήθως διπλά τυφλές, που σημαίνει πως ούτε ο ασθενής ούτε οι ερευνητές ξέρουν ποια θεραπεία λαμβάνουν οι συμμετέχοντες -αυτό θα αποκαλυφθεί κατά την ανάλυση των αποτελεσμάτων. Οταν ολοκληρωθούν επιτυχώς αυτές οι τρεις φάσεις, υποβάλλεται ο φάκελος των αποτελεσμάτων στην αρμόδια εγκριτική αρχή κάθε χώρας, για να λάβει έγκριση η νέα θεραπεία. Φάση ΙV: Μετά την έγκριση, οι μελέτες συνεχίζονται (φαρμακοεπαγρύπνυση) και αποτελούν τη Φάση ΙV, ώστε να εντοπιστούν οι παρενέργειες του φαρμάκου που διέφυγαν της προσοχής.

| περί υγείας | 43

ASKHSH_L 10/12/2020 11:24 π.μ. Page 44

H άσκηση με αντιστάσεις είναι εξίσου καλή με την αερόβια άσκηση Κάποτε οι ερευνητές υποτιμούσαν την προπόνηση με βάρη, αλλά οι πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι έχει σημαντικά οφέλη.

αεροβική άσκηση είναι γνωστό ότι έχει πολλά οφέλη για τον οργανισμό. Για παράδειγμα, οι ασκήσεις αντοχής και η έντονη προπόνηση με σύντομα διαλείμματα επιβραδύνουν τη διαδικασία της κυτταρικής γήρανσης. Νέα στοιχεία όμως δείχνουν ότι τα βαράκια και οι άλλες ασκήσεις αντίστασης σε μηχανήματα γυμναστηρίου έχουν επίσης πολλά οφέλη που δεν καλύπτονται από την αερόβια άσκηση. Η άσκηση με βαράκια διάρκειας μόλις 60 λεπτών την εβδομάδα μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο για καρδιακή προσβολή ή εγκεφαλικό επεισόδιο κατά 40-70% σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Medicine and Science in Sports and Exercise από ερευνητές του Iowa State University. Χρόνος πάνω από 1 ώρα την εβδομάδα στην αίθουσα βαρών δεν παρείχε πρόσθετο όφελος, σύμφωνα με τους ερευνητές. «Οι άνθρωποι μπορεί να πιστεύουν ότι πρέπει να ξοδέψουν πολύ χρόνο για άρση βαρών, αλλά μόνο δύο σετ πάγκων τα οποία χρειάζονται λιγότερο από 5 λεπτά θα μπορούσαν να είναι αποτελεσματικά», δήλωσε ο Duck-chul Lee, αναπληρωτής καθηγητής κινησιολογίας. Η άσκηση που περιλαμβάνει βάρη έχει οφέλη που δεν είχαν εκτιμηθεί παλιότερα, όπως για παράδειγμα, το γεγονός ότι μπορεί να προστατέψει από την οστεοπόρωση. Πρόσφατα, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Mayo Clinic Proceedings δείχνει ότι η οικοδόμηση μυών

μπορεί να είναι ένας τρόπος μείωσης του κινδύνου για διαβήτη τύπου 2. Η μελέτη περιέλαβε πάνω από 4.500 ενήλικες, διαπιστώνοντας ότι η μέτρια αύξηση της μυϊκής μάζας μείωσε τον κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2 κατά 32%. Τα οφέλη ήταν ανεξάρτητα από την καρδιοαναπνευστική ικανότητα. Μπορείτε να μειώσετε τον κίνδυνο για διαβήτη, παρόλο που μπορεί να μη χάνετε κιλά καθώς είναι γνωστό ότι διατηρείται η μυϊκή μάζα (η περιφέρεια μέσης ωστόσο είναι δυνατόν να μειωθεί). Οι επιστήμονες θεωρούν ότι σε αντίθεση με την αερόβια δραστηριότητα, η άσκηση αντίστασης δεν είναι τόσο εύκολο να ενσωματωθεί στην καθημερινή ρουτίνα. Αν κάνετε τα πρώτα σας βήματα στις ασκήσεις με βάρη, αρχίστε βάζοντας το 50% του μέγιστου βάρους που μπορείτε να ανυψώσετε για 5-6 επαναλήψεις, στη συνέχεια πάτε στο 75% και τέλος στο 100%. Κάντε 5-6 επαναλήψεις ανά σετ δύο-τρεις φορές την εβδομάδα. Θα πρέπει να προσέχετε πάντα τη μέση σας. Η προπόνηση με βάρη είναι πιο αποτελεσματική για τη διατήρηση ενός επίπεδου στομαχιού σε σχέση με την αερόβια άσκηση, η οποία περιλαμβάνει τρέξιμο και ποδηλασία, διαπίστωσε μια μελέτη που έγινε από ερευνητές του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ. Οι άνδρες που έκαναν 20 λεπτά καθημερινά προπόνηση με βάρη είχαν μικρότερη αύξηση κοιλιακού λίπους. u

“

Τα βαράκια μπορούν να σας βοηθήσουν να μειώσετε τον κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2

“

44 | περί υγείας |

Η άρση βαρών κάνει καλό στην καρδιά Μελέτες έχουν βρει ότι η άρση βαρών ίσως είναι καλύτερη από την «κάρδιο» για την προστασία από τις καρδιαγγειακές παθήσεις και τη μείωση του καρδιακού λίπους. Και οι δύο μορφές άσκησης ήταν αποτελεσματικές στη μείωση του καρδιακού λίπους σε μια μικρή ομάδα παχύσαρκων. Ωστόσο, οι ασκήσεις με βάρη και τα πους απς είχαν μεγαλύτερο αντίκτυπο. Επιστήμονες από το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Κοπεγχάγης προσέλαβαν 32 παχύσαρκα άτομα που δεν ασκούνταν, χωρίς να έχουν καρδιακά προβλήματα ή διαβήτη. Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν τυχαία σε πρόγραμμα διάρκειας 12 εβδομάδων, είτε άσκησης βαρών, είτε αερόβιας άσκησης -σε ποδήλατο γυμναστικής- είτε δεν έκαναν καμία δραστηριότητα. Κάθε άτομο είχε μια σάρωση μαγνητικής τομογραφίας καρδιάς, πριν και μετά τη μελέτη, για δύο τύπους καρδιακού ιστού, τον επικαρδιακό λιπώδη ιστό και τον περικαρδιακό. Μόνο η προπόνηση με βάρη είχε αντίκτυπο στον περικαρδιακό λιπώδη ιστό, ο οποίος μειώθηκε κατά 31%. Η ερευνητική ομάδα δεν προσπάθησε να συνδυάσει την άσκηση αντοχής με τα βάρη, αλλά επιβεβαίωσε ότι κάθε είδους άσκηση ήταν επωφελής. Ο επικαρδιακός λιπώδης ιστός θεωρείται ότι προστατεύει την καρδιά, αλλά η αυξανόμενη μάζα μπορεί να απελευθερώσει φλεγμονώδη μόρια που προκαλούν αθηροσκλήρωση. Δεν είναι πολλά γνωστά για την επίδραση του περικαρδιακού λίπους στην καρδιακή λειτουργία, ωστόσο, οι ερευνητές του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου της Κοπεγχάγης δήλωσαν ότι «συνδέεται με καρδιαγγειακούς παράγοντες κινδύνου, όπως η ασβέστωση των στεφανιαίων αρτηριών».

_ADDS 10/12/2020 11:26 π.μ. Page 1