Ο∆ΟΙΠΟΡΙΚΟ
ΣΕΡΒΙΑ 48
Ο Ζήκος πάει ταξίδι... Μια εικόνα, χίλιες λέξεις, λίγα λόγια για να έχετε μια ιδέα τι θα πει πολιτισμός της καθημερινότητας. Μην περιμένετε να διαβάσετε ένα «ταξιδιωτικό» με την γνωστή και κοινώς αποδεκτή έννοια του όρου, σ' αυτά ειδικότητα έχει ο φίλος Παντελής. Αυτά που θα διαβάσετε αφορούν εμπειρίες του «πολιτισμού της καθημερινότητας» που έζησε ο Ζήκος, όταν βρέθηκε σε επαγγελματικό ταξίδι στην Σερβία. Σαν «πολιτισμό της καθημερινότητας», εννοούμε όχι βέβαια τα περί πολιτισμού, τέχνες κ.λ.π., αλλά την καθημερινή ποιότητα ζωής, πως ζει, κινείται και συμπεριφέρεται στην καθημερινότητα του ο πολίτης. 49 Κείμενο / φωτογραφίες: Φωκίωνας Πετρίτης
H
Ο∆ΟΙΠΟΡΙΚΟ
ΣΕΡΒΙΑ 50
Σερβία προήλθε από έντονα αιματηρή και ταραχώδη διάσπαση της πάλαι ποτέ Γιουγκοσλαβίας, διάμεσου εμφυλίου και άλλων τινών (που δεν είναι αντικείμενο του παρόντος άρθρου αλλά και περιοδικού), διαρκείας 10 ετών. Μεταξύ 1990 και 2000. Μιλάμε δηλαδή για ένα νέο κράτος, με ζωή στην τρέχουσα μορφή του, πάνω κάτω 10-12 ετών. Η εμπειρία ξεκινάει πρώτα πρώτα από το αεροδρόμιο. Το μέγεθος του; Επιπέδου δικού μας επαρχιακού αεροδρομίου και ούτε... Όμως να που... δεν γίνεται το σώσε στο δρόμο απέξω – σε αντίθεση με τις δικές μας αφίξεις στο Ελευθέριος Βενιζέλος. Η λωρίδα αποβίβασης και επιβίβασης έχει γραμμένη την χαρακτηριστική φράση «one minute only». Σε κανένα και για κανένα λόγο δεν επιτρέπεται, από τα παρόντα αστυνομικά όργανα, να παρκάρει παραπάνω από το εύλογο χρονικό διάστημα. Ξεφορτώνω – χαιρετάω – φεύγω ή χαιρετάω – φορτώνω –
φεύγω. Είδα ταξιτζή να παίρνει κλίση στο πεντάλεπτο που το άφησε, και ακόμα και αυτοκίνητο Διπλωματικού Σώματος να διώχνεται και να υποχρεώνεται να κάνει, είτε γύρο γύρο όλοι σε ένα κόμβο τύπου δαχτυλίδι, είτε το προφανές, να πάει στο – πολύ φτηνό – πάρκινγκ. Έτσι καμία «βαβούρα» που θα αφήσεις – πάρεις, να διπλοπαρκάρεις και να κλείσεις κάποιον ή να σε κλείσει κάποιος, ούτε νεύρα ούτε τίποτα. Πολιτισμός σημειώσατε «1». Φτάνεις στην πρωτεύουσα, Βελιγράδι, μέσω μιας εθνικής οδού με δύο συν μία λωρίδες. Κανείς δεν πάει από την βοηθητική και για κανένα λόγο, ακόμα και σε φρακάρισμα, Πολιτισμός σημειώσατε «2». Μια πόλη που δεν σου δίνει καθόλου την αίσθηση της πλούσιας πόλης, το αντίθετο θα έλεγα. Συντελούν βέβαια σε αυτό και κτίρια τα οποία φέρουν ακόμα εμφανή τα σημάδια των αναταραχών, είτε με τρύπες από βόμβες είτε.... επειδή λείπει ολόκληρο κομμάτι τους, τα οποία όμως έχουν φροντίσει και αν μη τι άλλο έχουν «ντυθεί» με πανί έτσι ώστε να μην φαίνονται εύκολα οι «πληγές». Κυκλοφορείς λοιπόν μέσα στην πόλη ως πεζός - δεν είχα μεταφορικό μέσο στις αρκετές μέρες που έμεινα- η αίσθηση πολιτισμού συνεχίζεται.
Κατ' αρχήν, η ηρεμία. Δεν ακούς συνεχώς κορναρίσματα, δεν περνάει ο κάγκουρας με το μπουρί, δεν υπάρχει το παπί ή το XT και παρεμφερή, με την κομμένη πειραγμένη αλλαγμένη εξάτμιση που σου κάνουν τα νεύρα κρόσσια. Πολιτισμός δεν είναι τελικά κι αυτό; Περπατάς λοιπόν πεζός και.... ως δια μαγείας, συμβαίνουν τα αυτονόητα! Ο πεζός έχει προτεραιότητα στην διάσχιση ενός δρόμου και δε χρειάζεται καν να το σκεφτεί ότι έχει προτεραιότητα, ειδικά σε διάβαση. Όπου υπάρχει φανάρι, σε πολυσύχναστη περιοχή του «κέντρου» τότε, πάνω από τον «Σταμάτη», υπάρχει... χρονόμετρο που δείχνει πόσα δευτερόλεπτα έχει είτε να περιμένει είτε να περάσει το δρόμο. Μάλιστα είναι υπολογισμένο το χρονικό διάστημα που χρειάζεται για να περάσει απέναντι αν τον πιάσει το κόκκινο στην μέση. Κανείς δεν κορνάρει στον μπροστινό γιατί σταμάτησε να περάσει ο πεζός κι αυτός θα χάσει το φανάρι. Περπατάς λοιπόν στην πόλη και... κουράζεσαι από το πράσινο που υπάρχει. Όταν λέμε πάρκα εννοούμε πάρκα, όχι πλατείες μόνο, κάτι που ήταν εμφανές κι από το αεροπλάνο ακόμα . Πάρκα τα οποία κατ' αρχήν είναι περιποιημένα και φροντισμένα κι αυτό επί καθημερινής βάσης. Πάρκα με «φουσκωτά» παιχνίδια για τα πιτσιρίκια αλλά και παιδικές χαρές που – κοίτα να δεις - όλα τα ξύλα ήταν στις θέσεις τους και όλες οι βίδες σφιγμένες κι ας μην φτιάχτηκαν χτες. Αλλά και πάρκα τα οποία είχαν ξεχωριστούς περιφραγμένους χώρους πού μπορούσε κανείς να πάει με το αγαπημένο του τετράποδο και να το αφήσεις χωρίς λουρί κι ενώ εσύ κάθεσαι στο παγκάκι με το καφεδάκι σου αυτό παίζει με τα παιχνίδια τύπου agility. Εννοείται βεβαίως ότι υπήρχαν τα σχετικά σταντ για τα «υπόλοιπα» του ζώου, σταντ τα οποία «περιέργως» είχαν και σακούλες... Και μη νομίσει κανείς ότι μιλάμε για μια «αστυνομοκρατούμενη» πόλη. Το αντίθετο μάλιστα. Φανταστείτε ότι περπατώντας πέρασα απέξω από ένα πολύ όμορφο κλασικό παλιό κτίριο. Ρώτησα τι ήταν και φανταστείτε την έκπληξη μου όταν μου είπαν ότι... ήταν η Βουλή της Σερβίας. Όχι μάντρα δεν υπήρχε αλλά ούτε ένα τόσο δα... τοιχάκι. Ούτε φυλάκια γύρο ούτε πληθώρα αστυνομικών. Τώρα που το σκέφτομαι αμφιβάλλω αν είδα απ' έξω έστω κι έναν... Αντίθετα, υπήρχαν κανονικά παρκαρισμένα αυτοκίνητα σαν σε οποιοδήποτε άλλο σημείο. Όπως είπα, το ταξίδι ήταν για επαγγελματικούς λόγους, οπότε φτάνοντας στο εργοτάξιο, οι διαφορές συνεχίζονταν. Διαφορές όχι στη τέχνη και την τεχνική (που σε κάποια θέματα κυρίως αιχμής τεχνολογίας, είναι πίσω – η Ελληνική εμπειρία μετράει όπως και να το κάνουμε) , αλλά σε άλλου
51
Ο∆ΟΙΠΟΡΙΚΟ
ΣΕΡΒΙΑ επιπέδου θέματα, όπως αυτά των μέτρων ασφαλείας. Φόρμες εργασίας φορούσαν σχεδόν όλοι (με τις φίρμες από τις εταιρείες τους οι περισσότεροι) όπως επίσης – αν δεν υπήρχε συγκεκριμένος λόγος – και γάντια/παπούτσια εργασίας, από τον αρχιτεχνίτη μέχρι τον άνθρωπο με το καρότσι που μετέφερε τα μπάζα. Και αυτό όχι γιατί τους το επέβαλε η διεύθυνση του έργου, αλλά από μόνοι τους, «αυτόματα». Όσοι ξέρουν από εργοτάξια καταλαβαίνουν τι εννοώ... Δε κρύβω ότι από την στιγμή που πάτησα το πόδι μου στην χώρα αυτή είχα εντυπωσιαστεί από τις συμπεριφορές της «καθημερινότητας». Στη συνέχεια ήρθε η ώρα να εντυπωσιαστώ από κάτι ακόμα. Από τις τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών. Και η έκπληξη ήταν πραγματικά – δυσάρεστη για εμάς… Ας πιάσουμε τα εύκολα. Το γνωστό εσπρεσάκι, στα ενενήντα λεπτά κι όχι στο χέρι αλλά καθιστός σε καφετέρια. Καφετέρια η οποία παρεμπιπτόντως δεν καταλάμβανε χώρο ούτε από την πλατεία απέναντι ούτε έκλεινε το πεζοδρόμιο. Καταλάμβανε χώρο από τις θέσεις στάθμευσης επί του δρόμου και για όσο πλάτος ήταν η πρόσοψη της επί του δρόμου και μόνο! Όχι, δύο μέτρα πρόσοψη το κατάστημα,
52
εκατό μέτρα χώρος... Α! και για τους καπνίζοντες, τα μαγαζιά εστίασης κ.λ.π. είτε ήταν χαρακτηρισμένα με ειδικό αυτοκόλλητο στην πόρτα ως «καπνιζόντων» είτε είχαν ειδικούς χώρους. Στα άλλα μαγαζιά και κτίρια υπηρεσιών, απαγορευόταν τελείως. Σε μια υπηρεσία είχε και αυτοκόλλητο ότι απαγορεύεται η είσοδος σε όσους..... φέρουν περίστροφο... Το θέμα του πάρκινγκ τώρα. Το χειρίζονται με «ζώνες στάθμευσης» που σε άλλες μπορούσες να παρκάρεις για μία ώρα, σε άλλες για δύο και σε άλλες για τρεις. Το χρόνο μπορούσες να τον αγοράσεις και μέσω κινητού στέλνοντας μήνυμα, προς..... 0,30 μόλις ευρώ την ώρα!!!! Καθόλου περίεργο που και όλοι πλήρωναν το ποσό αυτό, αλλά και πάρκαραν νόμιμα. Διότι. Κατ' αρχήν περιπολούσε ένας... πάρκο-ελεγκτής, ο οποίος με ένα PDA ανά χείρας έλεγχε τους αριθμούς κυκλοφορίας και πόσο χρόνο στάθμευσης είχαν ακόμα. Αν είχε λήξει έκοβε ένα τσουχτερό πρόστιμο. Επίσης όταν έληγε ο χρόνος σου θεωρητικά δεν μπορούσες να τον ανανεώσεις αλλά έπρεπε να φύγεις και να πας αλλού που λένε, σε άλλη ζώνη. Πολλοί πάντως απλά περίμεναν εντός του αυτοκίνητου για μισή ώρα αφού έληγε ο χρόνος. Μετά την πάροδο του χρονικού αυτού διαστήματος και αν στο μεταξύ δεν είχε περάσει στην περιπολία του ο υπάλληλος να τους διώξει, το σύστημα τους επέτρεπε να τον ανανεωνόσουν και πάλι. Εκτός από το πάρκινγκ και τον καφέ, το φαγητό ήταν επίσης οικονομικό. Τέσσερα με πέντε άτομα ποτέ δεν ξεπεράσαμε τα.... δέκα ευρώ ανά άτομο. Αυτό με ένα πλήρες πιάτο με σαλάτα και δύο μισόλιτρα ποτήρια μπύρα ο καθένας, σε
Ο∆ΟΙΠΟΡΙΚΟ
ΣΕΡΒΙΑ 54
κανονικό εστιατόριο όχι σουβλατζίδικο ή ταχυφαγίο. Με το υφασμάτινο τραπεζομάντιλό του και τον απίκο σερβιτόρο. Και αν τυχόν βρεθείτε κατά κει, δοκιμάστε τις τοπικές σπεσιαλιτέ. Είναι αν μη τι άλλο ενδιαφέρουσες γευστικά. Παρένθεση. Ως χώρα γενικώς έχουν ένα θέμα με τις ξένες γλώσσες και δη τα αγγλικά. Βρίσκεις κάποιον να συνεννοηθείς αλλά δεν είναι με την Ελληνική άνεση. Στα... δικά μας τώρα, στο κέντρο του Βελιγραδίου που βρισκόμουν είδα μόνο... τέσσερα 4Χ4 οχήματα. Ένα.... Hummer H3(!!!!) ένα Toyota LC 120 ένα Jimny ( diesel μάλιστα ) κι ένα – ναι δεν σας κάνω πλάκα – KIA SPORTAGE πρώτης γενιάς !!! (Άμα δε πετύχαινα εγώ Sportage...). Όλα απολύτως νορμάλ. Κανένα Cayen κανένα G-WAGEN εκτός από τα στρατιωτικά, κανένα Jeep οποιουδήποτε μοντέλου και γενικώς ελαχιστότατα από αυτά που εμείς εδώ κατατάσσουμε ως trendy, όπως Smart, νέους σκαραβαίους κ.λ.π. Έτυχε; Μπορεί. Αν και η γενική ηλικιακή κατάσταση των αυτοκινήτων σαφώς δεν είναι στα δικά μας επίπεδα. Βλέπεις πολλά ξεχασμένα σε εμάς μοντέλα, πως ήμασταν προ – πρώτης απόσυρσης, όπου τα καινούργια μοντέλα ήταν λίγα. Μάλλον είδα μαζεμένα περισσότερα Yugo από όσα έχω δει τα τελευταία 15 χρόνια. Μια που το έφερε η κουβέντα, το Yugo συνεχίζει να παράγεται από ότι μου είπαν, σαφώς καγκουρεμένο. Αλλά
με αυτό τον τρόπο ανακάμπτει η όποια βιομηχανία τους απέμεινε μετά τις ταραχές, με ότι αυτό σημαίνει για την οικονομία της χώρας. Yugo; Yugo! Αλλά τοπικό προϊόν που δίνει δουλειά... Βέβαια από την άλλη, είδα και.... την 4πορτη 911 ( Panamera Κύριε Αρχισυντάκτη; - Διορθώστε τον αγράμματο!) την οποία βεβαίως και δεν τόλμησα να φωτογραφίσω για ευνόητους λόγους... Σίγουρα σε ένα τέτοιας φύσης ταξίδι, δεν μπορείς να κάνεις οικονομική και πολιτική αξιολόγηση μιας χώρας, όπως είπα. Δεν ήταν και σκοπός αυτού του άρθρου. Σίγουρα δεν ξέρω ποιος είναι ο μέσος μισθός ή – ευτυχώς – πως λειτουργεί το σύστημα υγείας τους ή οι πολιτικές τάσεις της κυβέρνησης. Αυτά όμως που είδα κι ήθελα να σας τα μεταφέρω, ήταν γιατί έζησα όχι στο «γυαλισμένο περιβάλλον» που ζει κάποιος όταν πάει για τουρισμό, αλλά είχα την ευκαιρία να δω τους καθημερινούς ανθρώπους στο πως «λειτουργούν». Να πω την αμαρτία μου η σύγκριση με εμάς σε θέματα τέτοιου επίπεδου, δείχνει ότι ναι μεν γεννήσαμε τον Πολιτισμό, αλλά κάπου στην πορεία σε θέματα καθημερινότητας τον «χάσαμε». Βέβαια, ευτυχώς, η σημερινή νέα γενιά της χώρας μας δείχνει ότι υπάρχει διάθεση για βελτίωση αλλά έχουμε δρόμο ακόμα...
55