อดีต-ปัจจุบัน อาสนวิหาร โบสถ์พระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทย

วัดนักบุญยอแซฟ อยุธยา ( St. Joseph Catholic Church, Ayutthaya ) ถ่ายเมื่อราวปี พ.ศ.๒๔๓๖ (ค.ศ.๑๘๙๓)

Image Source : gallica. bnf. fr, France

อดีต - ปัจจุบัน

อาสนวิหาร โบสถ์ ของพระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทย 1

… พระศาสนจักรไม่เคยถือว่า รูปแบบทางศิลปกรรมแบบใด เป็นของตนเองโดยเฉพาะ พระศาสนจักรรับเอาศิลปะต่างๆ ของทุกยุคมาใช้ตามลักษณะและสภาพของชนชาติต่างๆ ตามความต้องการของจารีตต่างๆด้วย ดังนั้นในระยะเวลา หลายศตวรรษที่ผ่านมาจึงมีศิลปกรรมเกิดขึ้นมากมาย ซึ่งต้องรักษา ไว้อย่างดีที่สุดเท่าที่จะท�ำได้ ศิลปะในสมัยของเราซึ่งมาจาก ชนทุกชาติทุกถิ่น ควรได้รับเสรีภาพในการแสดงออกในแวดวง พระศาสนจักรด้วยเช่นกัน ขอแต่ให้ศิลปะนั้นประดับประดาอาคารศาสนา และจารีตศักดิ์สิทธิ์ต่างๆด้วยความเคารพและให้เกียรติ เท่าที่ควร…(สังฆธรรมนูญว่าด้วยพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ ข้อ 123)

ผู้เขียน : ผศ.เปโตร ก�ำแหง ฟักน้อย ที่ปรึกษา : คณะกรรมการศิลปะในพิธีกรรม ในคณะกรรมการเพื่อพิธีกรรม

สภาพระสังฆราชคาทอลิกแห่งประเทศไทย จัดรูปเล่ม : วัชระ ฮีมินกูล

2

สารบัญ

ค�ำน�ำ.................................................................................................................................. บทน�ำ................................................................................................................................. ๓๕๐ ปี ความสัมพันธ์ไทย - วาติกัน…………...................................................................... ศิลปสถาปัตยกรรมแบบโกธิค จันทบุรี………………........................................................... การบูรณปฏิสังขรณ์อาสนวิหารอัสสัมชัญ กรุงเทพฯ…..................................................... ศิลปสถาปัตยกรรมแบบศรีวิชัยประยุกต์ สุราษฎร์ธานี.................................................... สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเพชรเม็ดงาม ยโสธร…………............................................................ ศิลปสถาปัตยกรรมร่วมสมัย เชียงใหม่……………............................................................. ศิลปสถาปัตยกรรมสมัยใหม่ริมฝั่งแม่น�้ำโขง มุกดาหาร.................................................... พบช้างเผือกเชือกใหม่ที่เขาฉกรรจ์ สระแก้ว …………...................................................... ศิลปสถาปัตยกรรมแบบโกธิครีไวล์วัล ราชบุรี …………..................................................... ศิลปสถาปัตยกรรมสมัยใหม่ ศรีราชา ชลบุรี …………....................................................... การรังสรรค์รูปแบบศิลปสถาปัตยกรรม กรุงเทพฯ ……................................................... การปรับปรุงอาสนวิหารนักบุญอันนา นครสวรรค์ ……..................................................... การปรับปรุงเชิงอนุรักษ์ ค�ำเกิ้ม นครพนม ……………........................................................ การน�ำศิลปะและวัฒนธรรมไทยเข้าสู่พิธีกรรม อุดรธานี ..................................................... ท้ายเล่ม ………………………………………………....................................................................... บรรณานุกรม …………………………………………...................................................................... ประวัติผู้เขียน …………………………………………...................................................................... ข้อคิด ...................................................................................................................................

3

4 5 14 21 25 36 41 44 48 52 55 57 60 63 68 71 74 75 76 78

ค�ำน�ำ หนังสือเล่มนี้ท�ำขึ้นด้วยการรวบรวมบทความ ข้อคิด ข้อเขียน ที่ได้เขียนไว้ ต่างวัน ต่างเวลา และที่เขียนขึ้นใหม่ เพื่อให้มีเนื้อหาครบถ้วนตามชื่อของหนังสือ ดังนั้นในแต่ละเรื่องบางครั้ง ท่านผู้อ่านจะพบว่า การเขียนน�ำเรื่องในเชิงประวัติศาสตร์ดูจะซ�้ำกัน นั้นก็เป็นเพราะต้องการเกริ่น เพื่อเป็นการปูพื้นทางประวัติศาสตร์เป็นเบื้องต้นนั้นเอง อาสนวิหาร โบสถ์ ของพระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทยทุกแห่ง เป็น “อาคารศักดิส์ ทิ ธิ”์ มี คุ ณ ค่ า ทางความเชื่ อ ของคริ ส ตชน หนั ง สื อ เล่ ม นี้ จั ด ท� ำ ขึ้ น โดยมี วั ต ถุ ป ระสงค์ เ พื่ อ น� ำ เสนอ ความเป็นมาของอาสนวิหาร โบสถ์ ของพระศาสนจักรฯลฯ นับแต่อดีตจนถึงปัจจุบนั ทีม่ คี วามงดงาม ทรงคุ ณ ค่ า ทางศิ ล ปสถาปั ต ยกรรม และได้ รั บ การบู ร ณปฏิ สั ง ขรณ์ ต ามแนวทางการอนุ รั ก ษ์ สถาปัตยกรรมอันทรงคุณค่าให้เป็นมรดกทางศิลปสถาปัตยกรรม ซึ่งย่อมมีความแตกต่างกันไปตาม ยุคสมัยและวัฒนธรรมของท้องถิน่ แต่ทงั้ สิน้ ก็คอื “บ้านของพระเจ้า” ทีซ่ งึ่ พระเจ้าประทับท่ามกลาง ประชากรของพระองค์ และยังหมายถึง“บ้านประชากรของพระเจ้า”ด้วยคือ บ้านที่มีไว้เพื่อให้ ประชากรของพระเจ้ามาชุมนุมกันประกอบพิธกี รรม มาชุมนุมกันเพือ่ นมัสการพระเจ้า เป็นเอกลักษณ์ ประการหนึ่ ง ของวิ ถี ชี วิ ต คริ ส ตชน นอกจากนั้ น เพื่ อ ให้ ผู ้ ส นใจได้ เข้ า ใจถึ ง แนวความคิ ด ของ พระศาสนจักรคาทอลิกทั้งในเชิงการอนุรักษ์ และการยอมรับการเปลี่ยนแปลงของศิลปวัฒนธรรม ตามยุคสมัย

ก�ำแหง ฟักน้อย ๑๒ พฤษภาคม พ.ศ.๒๕๖๑ (ค.ศ.๒๐๑๘) ๘๑ - ๐๐ - ๐๐

4

บทน�ำ บทน�ำนี้เขียนขึ้นเพื่อให้ท่านผู้อ่านได้ทราบถึงความเป็นมาของพระศาสนจักรคาทอลิก ในประเทศไทย ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน และรูปแบบศิลปสถาปัตยกรรมในยุคสมัยต่างๆ ตลอดจนแนวทางการบูรณะสถาปัตยกรรม คุณค่าพอสังเขป เพื่อเป็นพื้นฐานความเข้าใจใน เนื้อเรื่องของหนังสือเล่มนี้

ความเป็นมาของพระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทย คริสตศาสนานิกายโรมันคาทอลิก ได้เข้ามาสู่ประเทศไทย นับแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาเป็น ราชธานีจนถึงสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ ในปัจจุบนั เป็นระยะเวลายาวนานมากกว่า ๓๕๐ ปี ซึง่ พอล�ำดับ ได้ตามช่วงเวลา พอสังเขป ดังนี้ ปี พ.ศ.๒๐๕๔ (ค.ศ.๑๕๑๑) ในรัชสมัยของสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ (พระนามเดิมว่า พระเชษฐา) พระมหากษัตริยพ์ ระองค์ที่ ๑๐ แห่งกรุงศรีอยุธยา มีมชิ ชันนารีตดิ ตามคณะทูตโปรตุเกส ที่เข้ามาเจริญสัมพันธไมตรีกับกรุงศรีอยุธยา แต่ยังไม่สามารถเผยแผ่คริสตศาสนาได้ ปี พ.ศ.๒๐๗๖ (ค.ศ.๑๕๓๓) ในรัชสมัยของสมเด็จพระไชยราชาธิราช พระราชโอรสในสมเด็จ พระรามาธิบดีที่ ๒ พระมหากษัตริย์พระองค์ที่ ๑๓ แห่งกรุงศรีอยุธยา ทหารโปรตุเกสซึ่งมี ความช�ำนาญในการใช้ปืนไฟ อาสาไปช่วยรบกับพม่าที่เชียงกราน และได้รับชัยชนะ จึงทรงโปรด พระราชทานทีด่ นิ ซึง่ ตัง้ อยูบ่ ริเวณริมฝัง่ ตะวันตกของแม่นำ�้ เจ้าพระยา และทรงอนุญาตให้สร้างโบสถ์ ได้ เรี ย กชื่ อ ว่ า “ค่ า ยโปรตุ เ กส” ปั จ จุ บั น คื อ “หมู ่ บ ้ า นโปรตุ เ กส” ต� ำ บลบ้ า นดิ น จั ง หวั ด พระนครศรีอยุธยา แต่กย็ งั ไม่ประสบความส�ำเร็จในการเผยแผ่คริสตศาสนาได้ ณ วันนี้ โบสถ์ทส่ี ร้าง ในสมัยนั้นยังคงเหลืออยู่เพียงฐานของโบสถ์นักบุญเปโตร เป็นโบราณสถานอยู่ในการดูแลของกรม ศิลปากร

5

โบราณสถาน “หมู่บ้านโปรตุเกส” หลังการบริรักษ์ของกรมศิลปากร 6

ปี พ.ศ.๒๒๐๕ (ค.ศ.๑๖๖๒) มิชชันนารีกลุ่มแรก ๓ องค์ แห่งคณะมิสซังต่างประเทศแห่ง กรุงปารีส (M.E.P.) ได้เดินทางจากเมืองตะนาวศรี มาถึงกรุงศรีอยุธยา เมื่อวันที่ ๒๒ สิงหาคม โดย มีจุดมุ่งหมายปลายทางที่โคชินจีนและตังเกี๋ย แต่ในช่วงเวลานั้นทั้งโคชินจีนและตังเกี๋ย ก�ำลังถูก เบียดเบียนอย่างหนัก ไม่มีทางจะเดินทางเข้าไปได้อย่างเด็ดขาด ทั้ง ๓ องค์ จึงต้องพ�ำนักอยู่ที่ กรุงศรีอยุธยา ในค่ายของชาวญวน ในช่วงเวลานั้นกรุงศรีอยุธยาอยู่ในรัชสมัยของสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๓ แห่งพระราชวงศ์ ปราสาททอง หรือที่เรารู้จักกันในนาม สมเด็จพระนารายณ์มหาราช เป็นช่วงเวลาที่กรุงศรีอยุธยา เป็นประเทศที่มีพ่อค้าชาวต่างชาติ ทั้ง โปรตุเกส อังกฤษ ฮอลันดาและจีน เป็นต้น เข้ามาติดต่อ ค้าขาย นอกจากนัน้ แล้วยังเป็นทีพ่ กั พิงของชาวญวนและญีป่ นุ่ ทีถ่ กู ขับไล่ออกนอกประเทศ เนือ่ งจาก การเบียดเบียนทางศาสนา คนต่างชาติเหล่านี้จะรวมกลุ่มกันพักอาศัยอยู่รอบนอกกรุงศรีอยุธยา ที่เรียกว่า “ค่าย” ปี พ.ศ.๒๒๐๘ (ค.ศ.๑๖๖๕) สมเด็จพระนารายณ์มหาราช ได้ทรงพระราชทานที่ดินซึ่งเป็น ทุ่งนาที่ “บ้านปลาเห็ด” ภาษาฝรั่งเศสเขียน Banplahet (ปลาเห็ดเป็นภาษาท้องถิ่นภาคกลาง นั่นคือ ทอดมันปลา) หลังจากได้รับพระราชทานที่ดินและวัสดุก่อสร้างต่างๆ แล้ว พระสังฆราช ลังแบรต์ เดอ ลา ม็อต ได้ท�ำการสร้างโรงเรียน และสามเณราลัย เป็นอิฐ สร้างวัดหลังแรกและ บ้านพักพระสงฆ์เป็นไม้ ในปี พ.ศ.๒๒๐๙ (ค.ศ. ๑๖๖๖) สิง่ ก่อสร้างทัง้ หมดนีเ้ รียกว่า “ค่ายนักบุญ ยอแซฟ” ในแผนที่ต�ำแหน่งที่ ๓

แผนที่ ที่มา : ทัวร์ศิลปวัฒนธรรมกับมติชน อยุธยา - อ่างทอง 7

ปี พ.ศ.๒๒๑๒ (ค.ศ.๑๖๖๙) ได้สร้างโรงพยาบาลหลังเล็กๆ มีคณ ุ พ่อลาโน เป็นแพทย์ประจ�ำ โรงพยาบาล เมื่อวันที่ ๔ กรกฎาคม ปีเดียวกันนี้เอง สันตะส�ำนักได้ประกาศสถาปนามิสซังสยาม อย่างเป็นทางการ โดยมี พระสังฆราชหลุยส์ ลาโน เป็นพระสังฆราชองค์แรก ประมุขมิสซังสยาม ต่อมาท่านได้สร้างวัดหลังใหม่ เป็นอิฐอย่างถาวร ท�ำพิธเี สกเมือ่ วันที่ ๒๕ มีนาคม พ.ศ.๒๒๒๘ (ค.ศ.๑๖๘๕) และให้อยู่ในความอุปถัมภ์ของนักบุญยอแซฟ วัดนี้จึงมีชื่อว่า “วัดนักบุญยอแซฟ อยุธยา” ต�ำแหน่งในแผนที่ ต�ำแหน่งที่ ๓ ปี พ.ศ.๒๒๓๑ (ค.ศ.๑๖๘๘) หลังจากสมเด็จพระนารายณ์มหาราช เสด็จสวรรคต เกิดการ เบียดเบียนศาสนาอย่างรุนแรง แต่งานเผยแผ่คริสตศาสนาก็ยงั ด�ำเนินต่อไป แม้จะไม่คอ่ ยได้ผลดีนกั ปี พ.ศ.๒๓๑๐ (ค.ศ.๑๗๖๗) กองทัพพม่าบุกเข้าท�ำลายกรุงศรีอยุธยา เป็นการเสียกรุงครั้งที่ ๒ ทหารพม่าได้เผาท�ำลายวัดนักบุญยอแซฟ บ้านพักพระสงฆ์ สามเณราลัยทั้งที่บ้านปลาเห็ดและ บ้านมหาพราหมณ์ หมู่บ้านคริสตัง ฯลฯ คริสตชนถูกฆ่า หรือจับไปเป็นเชลย ส่วนผู้ที่หนีรอดมาได้ ต่างพากันหลบหนีกระกระจายไปอยู่ที่ต่างๆ ทั้งที่บางกอกและจันทบุรี หลังจากเสียกรุงศรีอยุธยาแล้ว ไม่ปรากฏหลักฐานว่ามีการสร้างวัดขึ้นใหม่อีก จนกระทั่งใน สมัยกรุงธนบุรีต่อจนถึงกรุงรัตนโกสินทร์ ดังพอมีหลักฐานดังนี้

โบสถ์เก่า”วัดซางตาครู้ส” (วัดกุฎีจีน) 8

โบสถ์เก่า : อาสนวิหารอัสสัมชัญ หลังแรก

ปัจจุบันพระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทยมีอาสนวิหารและโบสถ์ ไม่นับรวมวัดน้อย มากกว่า ๕๐๐ หลัง และก�ำลังก่อสร้างอยู่อีกจ�ำนวนหนึ่ง อาสนวิหารหรือโบสถ์เหล่านั้นมีรูปแบบ ศิลปสถาปัตยกรรมแตกต่างกันตามยุคสมัย

ศิลปสถาปัตยกรรมของอาสนวิหาร โบสถ์ ของพระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทย อาสนวิหาร โบสถ์ ของพระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทย ที่ยังคงสภาพการใช้ประกอบ พิธีกรรมทางศาสนาอยู่ในปัจจุบัน เป็นสถาปัตยกรรมที่สร้างขึ้นในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ทั้งสิ้น บางหลังมีอายุมากกว่า ๑๐๐ ปี จากการศึกษาพบว่า ศิลปสถาปัตยกรรมของอาสนวิหารหรือโบสถ์ มีหลากหลายทั้งนี้ขึ้นอยู่กับยุคสมัย การได้รับอิทธิพลจากต่างชาติ เช่น โปรตุเกส ฝรั่งเศส เป็นต้น ดังนี้ ศิลปสถาปัตยกรรมแบบโกธิค (Gothic Architecture) ศิลปสถาปัตยกรรมแบบโกธิค มีอทิ ธิพลในศตวรรษที่ ๑๒ มีลกั ษณะเฉพาะคือ การการใช้โค้ง ยอดแหลม (Pointed Arch) เป็นองค์ประกอบของรูปแบบสถาปัตยกรรม และในรายละเอียดอื่นๆ เช่น การจัดรูปแบบของกระจกสี (Stained Glasses) ในช่องหน้าต่าง ช่องแสงเหนือประตู เป็นต้น มีการตกแต่งอย่างวิจิตร 9

ศิลปสถาปัตยกรรมแบบเรอเนสซองส์ (Renaissance Architecture) ศิลปสถาปัตยกรรมแบบเรอเนสซองส์ มีอิทธิพลในช่วงศตวรรษที่ ๑๔-๑๗ มีลักษณะเฉพาะ คือ การใช้โค้งส่วนของวงกลม (Arch) ตามแบบ Classic Architecture และมีการตกแต่งอย่างวิจติ ร ศิลปสถาปัตยกรรมแบบนีโอคลาสสิค (Neoclassic Architecture) ศิลปสถาปัตยกรรมแบบนีโอคลาสสิค มีอิทธิพลในช่วงกลางศตวรรษที่ ๑๘ ถึงสมัยก่อน สังคายนาวาติกันที่ ๒ มีลักษณะเฉพาะคือ การใช้โค้งส่วนของวงกลม (Arch) ตามแบบ Classic Architecture และมีการตกแต่งพอประมาณ ศิลปสถาปัตยกรรมดังกล่าวข้างต้นจะพบในอาสนวิหารหรือโบสถ์ ที่มีอายุมากกว่า ๑๐๐ ปี ส่วนอาสนวิหารหรือโบสถ์ทสี่ ร้างหลังจากนัน้ จะเป็นศิลปสถาปัตยกรรมร่วมสมัย (Contemporary Architecture) หรือ ศิลปสถาปัตยกรรมสมัยใหม่ (Modern Architecture) และศิลปสถาปัตยกรรม พื้นถิ่น (Vernacular Architecture)

การอนุรักษ์สถาปัตยกรรมคุณค่า อาสนวิหาร โบสถ์ ของพระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทย เป็นสถาปัตยกรรมคุณค่า หลายๆ แห่งมีประวัติอันยาวนาน และมีคุณค่าทางประวัติศาสตร์ของพระศาสนจักร โบสถ์แต่ละ แห่งสร้างขึ้นด้วยความเชื่อ ความศรัทธาในพระเจ้า มีคุณค่าสูงส่งทางด้านจิตใจและความเชื่อ ด้วยระยะเวลาอันยาวนานดังได้กล่าวมาแล้ว อีกทั้ง อาสนวิหาร โบสถ์ บางแห่งได้สร้างก่อน สังคายนาวาติกนั ที่ ๒ จ�ำเป็นต้องปรับปรุงเพือ่ ให้ตอบสนองตามแนวทางพิธกี รรมหลังการฟืน้ ฟูของ สภาสังคายนาวาติกันที่ ๒ การปรับปรุงนี้มีวัตถุประสงค์ ๒ ประการคือ ๑. การปรับปรุงเชิงอนุรักษ์ ๒. การปรับปรุงเพื่อการบ�ำรุงรักษาและประโยชน์ใช้สอย ในที่นี้จะขอกล่าวเฉพาะการปรับปรุงเชิงอนุรักษ์ เพื่อเป็นการอนุรักษ์สถาปัตยกรรมคุณค่า ของอาสนวิหาร และโบสถ์ ซึ่งกระท�ำได้ ๓ ระดับ คือ ๑. การบริรักษ์ (Preservation) คือ การกระท�ำที่มุ่งรักษาโบสถ์ที่คงเหลืออยู่นั้นไว้ โดยแทบ จะไม่แตะต้องอะไรเลย ด้วยเหตุผลที่ว่าไม่อาจวินิจฉัยได้ว่าสภาพของโบสถ์ที่เหลืออยู่นั้น เคยมี รายละเอียดด้านศิลปสถาปัตยกรรมก่อนที่จะเสื่อมสภาพไปนั้นเป็นอย่างไร ดังนั้น การปรับปรุงก็ อาจกระท�ำได้ดว้ ยวิธกี ารทางเทคนิค เพือ่ เป็นการรักษาสภาพของโบสถ์นนั้ ไว้ไม่ให้เสือ่ มสภาพลงไป กว่าเดิม และรวมถึงการคุ้มครองด้วยการออกกฎหมาย ข้อก�ำหนด และข้อห้ามต่างๆ เพื่อมิให้เกิด การท�ำลายสภาพของโบสถ์นั้น เป็นการปรับปรุงเพื่อให้เป็นโบราณสถานส�ำหรับการศึกษาทาง 10

ประวั ติ ศ าสตร์ ข องพระศาสนจั ก ร เช่ น โบสถ์ นั ก บุ ญ เปโตร ที่ ห มู ่ บ ้ า นโปรตุ เ กส จั ง หวั ด พระนครศรีอยุธยา เป็นต้น

การบริรักษ์ที่ดี สิ่งใดที่ท�ำขึ้นใหม่ถึงแม้ว่าจะเหมือนเพียงใดก็ตามควรที่จะแสดงให้เห็นไว้ ดังภาพ 11

๒. การปฏิสังขรณ์ (Restoration) คือ การกระท�ำที่มุ่งรักษาโบสถ์นั้นไว้ด้วยกรรมวิธีเดิม วิธีการ อนุรกั ษ์แบบนี ้ โดยมากแล้วจะใช้กบั โบสถ์ทเี่ ป็นสถาปัตยกรรมทีท่ รงคุณค่าสูง ทัง้ ด้านรูปธรรมและ นามธรรม ให้สมบูรณ์แบบ ไม่แตกต่างกับการก่อสร้างเมือ่ ครัง้ แรก โดยไม่ผดิ เพีย้ นไปจากสายตาของ คนทั่วไปเพื่อให้คงไว้ซึ่งความศักดิ์สิทธิ์ ความประทับใจเสมือนที่เป็นมาแต่โบราณ การปฏิ สั ง ขรณ์ เ ป็ น งานที่ ย ากและละเอี ย ดอ่ อ น จะต้ อ งมี ก ารวิ เ คราะห์ แ ละวางแผน อย่างรอบคอบ ด้วยการถ่ายภาพรายละเอียดของสถาปัตยกรรมของโบสถ์นั้นทุกแง่ทุกมุม เพื่อเป็น หลักฐานไว้ประกอบการพิจารณาหาวัสดุชนิดอย่างเดียวกัน หรือแบบเดียวกันกับของเดิม เพื่อ ซ่อมแซมส่วนทีผ่ พุ งั ชิน้ ส่วนทีเ่ ปลีย่ นใหม่นตี้ อ้ งท�ำให้เหมือนของเดิม ในกรณีทไี่ ม่สามารถหาวัสดุเดิม ได้ ก็อนุโลมให้ใช้วัสดุสมัยใหม่มาประยุกต์ใช้ทดแทนได้ แต่ต้องไม่ให้ปรากฏว่าเป็นสิ่งแปลกปลอม ของวัสดุปจั จุบนั เข้าไปปะปนกับวัสดุเดิม ผลงานการปฏิสงั ขรณ์ทดี่ ี จะต้องรักษาความเหมือนเดิมไว้ โดยไม่ผิดเพี้ยน การปฏิสงั ขรณ์เป็นการอนุรกั ษ์ทดี่ ที สี่ ดุ แต่มขี อ้ เสียทีก่ ระท�ำยาก และสิน้ เปลืองค่าใช้จา่ ยมาก ดังนัน้ จึงควรใช้วธิ กี ารนีก้ บั โบสถ์ทชี่ ำ� รุดซึง่ เป็นสถาปัตยกรรมคุณค่า มีความส�ำคัญยิง่ ทีค่ วรอนุรกั ษ์ ๓. การบูรณะ (Renovation) คือ การกระท�ำเพื่อเพื่อการซ่อมแซม ปรับปรุง ดัดแปลงอาคาร ให้เหมาะสมกับการใช้ประโยชน์ในปัจจุบนั เป็นการมุง่ หวังทีจ่ ะใช้ประโยชน์จากตัวอาคาร จึงจ�ำเป็น ต้องปรับปรุง ดัดแปลง ต่อเติม ด้วยการน�ำเอาวัสดุสมัยใหม่เข้ามาทดแทนวัสดุเดิมที่หายากและมี ราคาแพงหากจะท�ำขึน้ ใหม่ ตลอดจนการน�ำเอาเทคนิคและเทคโนโลยีปจั จุบนั มาใช้ในการปรับปรุง ซึ่งอาจจะท�ำให้รูปแบบสถาปัตยกรรมเปลี่ยนแปลงไปบ้าง เพื่อให้เหมาะสมสอดคล้องกับประโยชน์ ใช้สอยอาคาร การบูรณะที่ดี ต้องพิจารณาโดยยึดถือต้นแบบเดิมเป็นส�ำคัญ ให้มีการเปลี่ยนแปลงน้อยที่สุด ผลงานการบูรณะต้องบรรลุวัตถุประสงค์ของการใช้สอย ได้รูปแบบของสถาปัตยกรรมที่สมบูรณ์ สวยงาม สื่อถึงศิลปวัฒนธรรมที่ควรรักษาไว้ ดังนั้นการอนุรักษ์โบสถ์ที่เป็นสถาปัตยกรรมคุณค่า ด้วยวิธีการบูรณะ ควรกระท�ำด้วยความรอบคอบ เพื่อทรงคุณค่าของสถาปัตยกรรมนั้นไว้ ดังทีไ่ ด้กล่าวมาแล้วว่าพระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทย มีประวัตคิ วามเป็นมาอย่าง ยาวนานกว่า ๓๕๐ ปี ตลอดระยะเวลาที่ผ่านมามีการก่อสร้างอาสนวิหาร โบสถ์ มากกว่า ๕๐๐ หลัง มีรปู แบบศิลปสถาปัตยกรรมทีห่ ลากหลายสอดคล้องกับแนวคิดทัว่ ไปเรือ่ งศิลปะในพิธกี รรม ของสภาสังคายนาวาติกันที่ ๒ ปัจจุบนั พระศาสนจักรคาทอลิกแห่งประเทศไทยมี ๑๑ สังฆมณฑล แบ่งการปกครองออกเป็น ๒ เขตอัครสังฆมณฑล คือ อัครสังฆมณฑลกรุงเทพฯ ประกอบด้วยอัครสังฆมณฑลกรุงเทพฯ 12

สังฆมณฑลจันทบุรี สังฆมณฑลราชบุรี สังฆมณฑลนครสวรรค์ สังฆมณฑลเชียงใหม่ สังฆมณฑล สุราษฎร์ธานี และสังฆมณฑลเชียงรายเป็นสังฆมณฑลล่าสุด ส่วนอัครสังฆมณฑลท่าแร่-หนองแสง ประกอบด้วยอัครสังฆมณฑลท่าแร่ฯ สังฆมณฑลอุดรธานี สังฆมณฑลอุบลราชธานี และสังฆมณฑล นครราชสีมา มีพระคาร์ดินัลฟรังซิสเซเวียร์ เกรียงศักดิ์ โกวิทวาณิช เป็นประธานสภาพระสังฆราช คาทอลิกแห่งประเทศไทย บทความต่อจากนี้ไปจะบอกเล่าเรื่องราวของ อาสนวิหาร โบสถ์ อันเป็นสถาปัตยกรรม คุณค่า บางแห่งเพื่อเป็นกรณีศึกษา ตั้งแต่ อดีต ถึง ปัจจุบัน

13

๓๕๐ ปี ความสัมพันธ์ไทย - วาติกัน

โบสถ์ “วัดนักบุญยอแซฟ อยุธยา” St. Joseph Catholic Church, Ayutthaya

ศิลปสถาปัตยกรรมแบบนีโอคลาสสิคที่บ้านปลาเห็ดอยุธยา วันนี้ ๒๙ สิงหาคม พ.ศ.๒๕๕๗ (ค.ศ.๒๐๑๔) ได้อ่านบทความ ประวัติศาสตร์บน “แสตมป์” ๓๕๐ ปี ความสัมพันธ์ไทย - วาติกัน เขียนโดย “น�้ำหวาน ฉิมหลวง” ในหนังสือพิมพ์มติชนรายวัน ฉบับที่ ๑๓๓๑๙ วันทีด่ งั กล่าวข้างต้น จึงเกิดแรงบันดาลใจทีจ่ ะเขียนถึง “วัดนักบุญยอแซฟ อยุธยา” ในมุมมองเชิงประวัติศาสตร์ การอนุรักษ์ศิลปสถาปัตยกรรม และเพื่อให้เห็นถึงความเป็นมาของ พระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทย ตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา ถึงกรุงรัตนโกสินทร์ คริสตศาสนา นิกายโรมันคาทอลิก ได้เริ่มเข้าสู่ประเทศไทยในสมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี เมื่อปี พ.ศ.๒๐๕๔ (ค.ศ.๑๕๑๑) ในรัชสมัยสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ โดยมีคณะมิชชันนารีติดตามคณะทูตโปรตุเกส เข้ามา แต่ยังไม่สามารถเผยแผ่คริสตศาสนาได้ ต่อมา ปี พ.ศ.๒๐๗๖ (ค.ศ.๑๕๓๓) สมัยพระไชย ราชาธิราช พระราชโอรสในสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ ทหารอาสาโปรตุเกสซึ่งมีความช�ำนาญใน การใช้ปนื ไฟมาช่วยไทยรบกับพม่าและมีชยั ชนะ จึงทรงโปรดพระราชทานทีด่ นิ และทรงอนุญาตให้ สร้างโบสถ์ได้ ปัจจุบันคงเหลืออยู่แต่ฐานของโบสถ์ ณ หมู่บ้านโปรตุเกส ต�ำบลบ้านดิน จังหวัด พระนครศรีอยุธยา ดูในแผนที่ประกอบ ต�ำแหน่งที่ ๑ และในบริเวณใกล้ๆ กันนั้นก็จะปรากฏของ โบสถ์อีกหลังหนึ่ง ต�ำแหน่งในแผนที่ ต�ำแหน่งที่ ๒ 14

แผนที่ที่มา : ทัวร์ศิลปวัฒนธรรมกับมติชน (อยุธยา - อ่างทอง)

การเผยแผ่คริสตศาสนา เมื่อวันที่ ๒๒ สิงหาคม พ.ศ.๒๒๐๕ (ค.ศ.๑๖๖๒) มิชชันนารีกลุ่มแรก ๓ องค์ แห่งคณะมิสซัง ต่างประเทศแห่งกรุงปารีส (M.E.P.) ได้เดินทางจากเมืองตะนาวศรี มาถึงกรุงศรีอยุธยา โดยมี จุดมุ่งหมายปลายทางที่โคชินจีนและตังเกี๋ย แต่ในช่วงเวลานั้นทั้งโคชินจีนและตังเกี๋ยก�ำลัง ถูกเบียดเบียนอย่างหนัก ไม่มีทางจะเดินทางเข้าไปได้อย่างเด็ดขาด มิชชันนารีทั้ง ๓ องค์ จึงต้อง พ�ำนักอยู่ที่กรุงศรีอยุธยาในค่ายของชาวญวน ในช่วงเวลานั้นกรุงศรีอยุธยาอยู่ในรัชสมัยของสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๓ แห่งพระราชวงศ์ ปราสาททอง หรือที่เรารู้จักกันในพระนาม “สมเด็จพระนารายณ์มหาราช” เป็นช่วงเวลาที่กรุง ศรีอยุธยา ราชอาณาจักรสยาม เป็นประเทศที่มีบรรดาพ่อค้าชาวต่างชาติ ทั้ง โปรตุเกส อังกฤษ ฮอลันดาและจีน เป็นตัน นอกจากนัน้ แล้วยังเป็นทีพ่ กั พิงของคริสตชนชาวญวนและญีป่ นุ่ ทีถ่ กู ขับไล่ออกนอกประเทศ เนื่องจากการเบียดเบียนทางศาสนา คนต่างชาติเหล่านี้จะรวมกลุ่มกันพักอาศัยอยู่รอบนอก กรุงศรีอยุธยา เรียกว่า “ค่าย” (ดูแผนที่ประกอบ) 15

ในปี พ.ศ.๒๒๐๗ (ค.ศ.๑๖๖๕) สมเด็จพระนารายณ์มหาราช ทรงพระราชทานที่ดินซึ่งเป็น ทุ่งนาที่ “บ้านปลาเห็ด” ภาษาฝรั่งเศสเขียน “Banplahet” (ปลาเห็ดเป็นภาษาท้องถิ่นภาคกลาง คือ “ ทอดมันปลา “ อาจจะเนื่องมาจากชาวญวนที่พักอาศัยอยู่แถบนี้มีความถนัดในการจับปลา และท�ำอาหารจากปลาคือ ปลาเห็ด หรือ ทอดมันปลา ) หลังจากได้รบั พระราชทานทีด่ นิ และวัสดุกอ่ สร้างต่างๆ แล้ว พระสังฆราชลังแบรต์ ได้ทำ� การ ก่อสร้างโรงเรียนและสามเณราลัย เป็นอิฐ สร้างวัดหลังแรก และบ้านพักพระสงฆ์เป็นไม้ ในปี พ.ศ. ๒๒๐๙ (ค.ศ.๑๖๖๖) สิ่งก่อสร้างทั่งหมดนี้เรียกว่า “ค่ายนักบุญยอแซฟ” ในปี พ.ศ.๒๒๑๒ (ค.ศ.๑๖๖๙) ได้สร้างโรงพยาบาลหลังเล็กๆ มี คุณพ่อลาโน เป็นแพทย์ ประจ�ำโรงพยาบาล เมื่อวันที่ ๔ กรกฎาคม พ.ศ.๒๒๑๒ (ค.ศ.๑๖๖๙) สันตะส�ำนักได้ประกาศ แต่งตั้งมิสซังสยามอย่างเป็นทางการ โดยมีพระสังฆราชหลุยส์ ลาโน เป็นพระสังฆราชองค์แรก นับเป็นจุดเริ่มต้นอย่างเป็นทางการของการเผยแผ่คริสตศาสนาในประเทศไทย ต่อมาท่านได้สร้าง วัดหลังใหม่เป็นอิฐอย่างถาวร ท�ำพิธีเสกเมื่อวันที่ ๒๕ มีนาคม พ.ศ.๒๒๒๘ (ค.ศ.๑๖๘๕) และให้อยู่ ในความอุปถัมภ์ของนักบุญยอแซฟ วัดนี้จึงมีชื่อว่า “วัดนักบุญยอแซฟ อยุธยา” ดูแผนที่ประกอบ ต�ำแหน่งที่ ๓ หลังจากสมเด็จพระนารายณ์มหาราชเสด็จสวรรคต ในปี พ.ศ.๒๒๓๑ (ค.ศ.๑๖๘๘) เกิดการ เบียดเบียนศาสนาอย่างรุนแรงและต่อเนื่อง พระศาสนจักรในประเทศสยามก็ต้องประสบกับมรสุม หลายประการ แต่งานเผยแผ่คริสตศาสนาก็ยังด�ำเนินต่อไป แม้จะไม่ค่อยได้ผลดีนัก ในปี พ.ศ.๒๓๑๐ (ค.ศ.๑๗๖๗) กองทัพพม่าบุกเข้าท�ำลายกรุงศรีอยุธยา เป็นการเสียกรุง ครัง้ ที่ ๒ ทหารพม่าได้เผาท�ำลาย วัดนักบุญยอแซฟ บ้านพักพระสงฆ์ สามเณราลัยทัง้ ทีบ่ า้ นปลาเห็ด และบ้านมหาพราหมณ์ (สามเณราลัยบ้านมหาพราหมณ์อยู่เหนือวัดนักบุญยอแซฟไปประมาณ ๑๐ กิโลเมตร เป็นที่ดินพระราชทานเช่นกัน ปัจจุบันอยู่ในต�ำบลบ้านมหาพราหมณ์ อ�ำเภอบางบาล จังหวัดพระนครศรีอยุธยา) โรงเรียน โรงพยาบาล หมู่บ้านคริสตังถูกเผา คริสตชนถูกฆ่าหรือจับไป เป็นเชลย ส่วนผู้ที่หนีรอดต่างพากันหลบหนี กระจัดกระจาย ไปอาศัยอยู่ตามที่ต่างๆ ทั้งที่บางกอก และจันทบุรี ในปี พ.ศ.๒๓๗๘ (ค.ศ.๑๘๓๕) คุณพ่ออัลแบร์ต ได้สร้างวัดใหม่เป็นอิฐ บนที่ตั้งของวัดนักบุญ ยอแซฟเดิม เป็นวัดหลังเล็กๆ ปี พ.ศ.๒๔๑๕ (ค.ศ.๑๘๗๒) คุณพ่อแปร์โรซ์ ได้รับแต่งตั้งให้เป็น เจ้าอาวาส ท่านตัดสินใจรื้อวัดหลังกล่าวเพื่อสร้างวัดหลังใหม่ โดยท่านได้สร้างวัดชั่วคราวเป็นไม้ขึ้น ก่อนรื้อวัดหลังเดิม พระสังฆราชหลุยส์ เวย์ ท�ำพิธเี สกศิลาฤกษ์วดั หลังใหม่ เมือ่ วันที่ ๒๑ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๔๒๖ (ค.ศ.๑๘๘๓) พร้อมด้วย พระสงฆ์ และมิชชันนารี ๑๖ องค์ ในขณะที่วัดหลังใหม่ ยังสร้างไม่เสร็จ วัดไม้ชั่วคราวได้ถูกเพลิงไหม้ เมื่อปี พ.ศ.๒๔๓๑ (ค.ศ.๑๘๘๘) 16

ปี พ.ศ.๒๔๓๔ (ค.ศ.๑๘๙๑) วัดนักบุญยอแซฟ อยุธยา หลังใหม่ก็สร้างเสร็จ พระสังฆราช หลุยส์ เวย์ ได้ท�ำพิธีเสกวัดและพระแท่น เมื่อวันที่ ๑๙ มีนาคม พ.ศ.๒๔๓๔ (ค.ศ.๑๘๙๑) ในรัชสมัย ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ โบสถ์ วัดนักบุญยอแซฟ อยุธยา มีรูปแบบศิลปสถาปัตยกรรมแบบ “นีโอคลาสสิค” (Neo - Classic) ซึ่งมีอิทธิพลในยุโรป โดยเฉพาะฝรั่งเศส ตั้งแต่ช่วงกลางศตวรรษที่ ๑๘ จนถึงช่วงกลาง ศตวรรษที่ ๑๙ ซึ่งเป็นช่วงที่เกิดเศรษฐกิจตกต�่ำทั่วไปในยุโรป ลักษณะของศิลปสถาปัตยกรรมจะมี รูปแบบที่เรียบง่าย ตกแต่งพอประมาณ แต่ก็มีความงดงามตามยุคสมัย วัดนักบุญยอแซฟ อยุธยา เป็นวัดที่สร้างเพื่อตอบสนองพิธีกรรมสังคายนาเมืองเตร็นท์ การประกอบพิธีพระสงฆ์องค์ประธาน จะหันหน้าเข้าหาพระแท่น ซึ่งอยู่ชิดผนังด้านหลังของสักการสถาน (หันหลังให้สัตบุรุษ) ต่อมาในปี พ.ศ.๒๕๐๖ (ค.ศ.๑๙๖๓) ได้มกี ารปรับปรุงบริเวณสักการสถาน เพือ่ ตอบสนองพิธกี รรมของสังคายนา วาติกันที่ 2 เนื่องจากวัดนักบุญยอแซฟ อยุธยา ได้สร้างและใช้งานมาเป็นเวลานานมากกว่า ๗๐ ปี ย่อม มีการช�ำรุดทรุดโทรมตามกาลเวลา แต่ก็ได้รับการซ่อมบ�ำรุงเพื่อมิให้เกิดการพังทลาย วิธีการซ่อม บ�ำรุงอาจจะไม่ถูกต้องตามหลักเกณฑ์ของการอนุรักษ์สถาปัตยกรรม แต่ก็ช่วยให้สถาปัตยกรรม คุณค่านี้ยังคงอยู่ได้ ในปี พ.ศ.๒๕๔๖ (ค.ศ.๒๐๐๓) พระคาร์ดินัล ไมเกิ้ล มีชัย กิจบุญชู ได้อนุมัติให้ท�ำการบูรณะ (Renovation) ครั้งใหญ่ โดยมอบหมายให้ บริษัท มรดกโลก ซึ่งมีความเชี่ยวชาญในการบูรณ ปฏิสังขรณ์โบราณสถาน ท�ำการส�ำรวจ และบูรณะทั้งภายนอกและภายใน ตลอดจนสภาพแวดล้อม จนแล้วเสร็จ พระคาร์ดินัล ไมเกิ้ล มีชัย กิจบุญชู ได้ท�ำพิธีเสกวัด เมื่อวันที่ ๒๐ มีนาคม พ.ศ.๒๕๔๗ (ค.ศ. ๒๐๐๔) ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดชมหาราช รัชกาลที่ ๙ แห่ง ราชวงศ์จกั รี กรุงรัตนโกสินทร์ เป็นสถาปัตยกรรมคุณค่าของพระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทย รูปแบบศิลปสถาปัตยกรรมแบบนีโอคลาสสิคที่งดงาม ที่ บ้านปลาเห็ด อยุธยา (ปัจจุบัน คือ ต�ำบล ส�ำเภาล่ม อ�ำเภอเมือง จังหวัดพระนครศรีอยุธยา) ในปี พ.ศ.๒๕๔๘ (ค.ศ.๒๐๐๕ ) โบสถ์ วัดนักบุญยอแซฟ อยุธยา ได้รับพระราชทานรางวัล “อนุรักษ์ สถาปัตยกรรมดีเด่น” สมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์ โดย สมเด็จพระเทพ รัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารี ทรงเป็นองค์ประธาน

17

โล่ห์และประกาศนียบัตรพระราชทาน

จากอดีตจนถึงวันนี้ ปี พ.ศ.๒๕๕๗ (ค.ศ.๒๐๑๔) นับเป็นเวลาถึง ๓๕๐ ปี ของพระศาสนจักร คาทอลิกในประเทศไทย เป็นทางการ พ.ศ.๒๒๑๒ - ๒๕๖๒ (ค.ศ.๑๖๖๙ - ๒๐๑๙) นับเป็น ประวัติศาสตร์อันยาวนานของความสัมพันธ์ระหว่าง “ประเทศไทย - นครวาติกัน” ไปรษณีย์ไทย เป็นองค์กรหนึ่งที่เห็นถึงความส�ำคัญ จึงได้จัดท�ำแสตมป์ ราคา 5 บาท เพื่อเป็นที่ระลึก “๓๕๐ ปี ความสัมพันธ์ไทย - วาติกัน” (350th Anniversary of Thailand - Vatican Relations)

18

โบสถ์ วัดนักบุญยอแซฟ อยุธยา เป็นสถาปัตยกรรมที่ยังคงมีองค์ประกอบ ครบถ้วนตามหลักของสถาปัตยกรรม ที่ถูกต้อง กล่าวคือ มีฐาน ตัว และยอด

ภาพจากที่นั่งสัตบุรุษ สู่ สักการสถาน 19

จากเรือ่ งราวความเป็นมาอย่างยาวนาน เห็นได้วา่ โบสถ์ วัดนักบุญยอแซฟ อยุธยา เป็น โบสถ์ ทีม่ คี ณ ุ ค่าทางประวัตศิ าสตร์ของพระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทย เป็น “อาคารศักดิส์ ทิ ธิ”์ ที่ คริสตชนคาทอลิก ควรได้ช่วยกันดูแล บ�ำรุง รักษา ให้คงอยู่อย่างสมบูรณ์ สวยงามตลอดไป (รวมถึง อาคารประกอบ เช่น บ้านพักพระสงฆ์ด้วย)

20

ศิลปสถาปัตยกรรมแบบโกธิค (Gothic) อันงดงามที่จันทบุรี

อาสนวิหารพระนางมารีอาปฏิสนธินิรมล สังฆมณฑลจันทบุรี

ศิลปสถาปัตยกรรมแบบโกธิค (Gothic) เริม่ ขึน้ ในช่วงศตวรรษที่ ๑๒ หลังศิลปสถาปัตยกรรม แบบโรมาแนส (Romanesque) ซึ่งมีอิทธิพลอยู่ในช่วงศตวรรษที่ ๑๐ ในช่วงศตวรรษที่ ๑๔-๑๗ รูปแบบของศิลปสถาปัตยกรรมจะเป็นแบบเรเนอซองส์ (Renaissance) ซึ่งมีอิทธิพลไปทั่วยุโรป และในช่วงกลางศตวรรษที่ ๑๘ ถึง กลางศตวรรษที่ ๑๙ ศิลปสถาปัตยกรรมจะเป็นแบบนีโอคลาสสิค (Neo - Classic) แม้ ว ่ า รู ป แบบของศิ ล ปสถาปั ต ยกรรมจะเปลี่ ย นแปลงไปตามศิ ล ปกรรมของแต่ ล ะยุ ค แต่ละสมัย แต่แนวทางในการออกแบบโบสถ์ของพระศาสนจักร ก็ยงั คงยึดถือแนวทางด้านพิธกี รรม เป็นส�ำคัญ โอกาสนี้ ขอให้ข้อสังเกตของลักษณะเฉพาะของศิลปสถาปัตยกรรมแบบโกธิค (Gothic Architecture) คือ การใช้โค้งยอดแหลม (Pointed Arch) เป็นองค์ประกอบของรูปแบบ สถาปัตยกรรม และในรายละเอียดอื่นๆ เช่น การจัดรูปแบบของกระจกสี (Stained Glasses) ใน ช่องแสงและหรือช่องหน้าต่าง เป็นต้น ศิลปสถาปัตยกรรมแบบโกธิคมีศนู ย์กลางอยูท่ ปี่ ระเทศฝรัง่ เศส เช่น มหาวิหาร Notre Dame Paris 21

ศาสนาคริสต์นิกายโรมันคาทอลิกได้เข้ามาสู่ประเทศไทยสมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี โดยมิชชันนารีชาวโปรตุเกส เมื่อประมาณปี พ.ศ.๒๐๕๔ (ค.ศ.๑๕๑๑) แต่การเผยแผ่คริสตศาสนา ไม่เจริญก้าวหน้า จนกระทั่งคณะมิชชันนารีแห่งคณะมิสซังต่างประเทศแห่งกรุงปารีส (M.E.P.) ๓ องค์ได้เดินทางมาถึงกรุงศรีอยุธยา เมือ่ วันที่ ๒๒ สิงหาคม พ.ศ.๒๒๐๕ (ค.ศ. ๑๖๖๒) และทีพ่ งึ สังเกต คือเป็นมิชชันนารีคณะนี้คณะเดียวที่ยืนหยัดเผยแผ่คริสตศาสนาในประเทศไทยติดต่อกันตลอดมา จนกระทั่งปัจจุบัน การเผยแผ่คริสตศาสนาได้เจริญงอกงามในช่วงแผ่นดินสมเด็จพระนารายณ์มหาราช หลังจาก สมเด็จพระนารายณ์มหาราชเสด็จสวรรคต ปี พ.ศ.๒๒๓๑ (ค.ศ. ๑๖๘๘) เกิดการเบียดเบียนศาสนา อย่างรุนแรงและยาวนาน ในปี พ.ศ.๒๓๑๐ (ค.ศ.๑๗๖๗) กรุงศรีอยุธยาเสียกรุงเป็นครั้งที่ ๒ แก่ กองทัพพม่า ทุกอย่างถูกเผาเผาท�ำลาย คริสตชนถูกฆ่าและถูกจับไปเป็นเชลย ส่วนผู้ที่รอดต่างพา กับหลบหนีไปอยูต่ ามทีต่ า่ งๆ บ้างไปบางกอก บ้างไปจันทบุรี การเบียดเบียนต่อเนือ่ งยาวนาน ตัง้ แต่ กรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ต่อสมัยกรุงธนบุรี และการผันผวนทางการเมืองในสมัยรัตนโกสินทร์ตอน ต้น ตลอดจนการเบียดเบียนทางศาสนาจากจักรพรรดิมิงมังห์แห่งโคชินจีน และเกิดกบฏไตเซินใน เวียดนาม เป็นเหตุให้ พระสังฆราช พระสงฆ์ ตลอดจนกลุ่มคริสตชนคาทอลิกทั่งชาวไทยและ เวียดนาม มาตั้งถิ่นฐานและสร้างวัดหลังแรกที่ จันทบุรี วัดหลังนี้ได้ใช้งานช่วง พ.ศ.๒๒๕๔ - ๒๒๘๕ (ค.ศ.๑๗๑๑ - ๑๗๔๒) วัดหลังปัจจุบนั เป็นวัดหลังที่ ๕ ได้ทำ� พิธเี สกศิลาฤกษ์ เมือ่ วันที่ ๖ มกราคม พ.ศ.๒๔๔๙ (ค.ศ. ๑๙๐๖) วัดหลังนี้มีความกว้าง ๒๐ เมตร ยาว ๖๐ เมตร เริ่มใช้ประกอบพิธีมิสซาได้ในปี พ.ศ.๒๔๕๐ (ค.ศ.๑๙๐๗) และมีพิธีเสกวัด เมื่อวันที่ ๑๐ มกราคม พ.ศ.๒๔๕๒ (ค.ศ.๑๙๐๙) โดยคุณพ่อ กอลอมเบต์ อุปสังฆราช วัดจันทบุรีเมื่อสร้างเสร็จก็ได้ชื่อว่าเป็นวัดที่ใหญ่ที่สุดในประเทศไทย มีรูปแบบศิลปสถาปัตยกรรมแบบโกธิค (Gothic Architecture) ด้านหน้า มีหอสูงยอดแหลม ทั้ง ๒ ข้าง เมื่อปี พ.ศ.๒๔๘๓ (ค.ศ.๑๙๔๐) เกิดกรณีพิพาท ไทย - อินโดจีน จ�ำเป็นต้องเอา ยอดแหลมทั้ง ๒ ข้างออก ด้วยเหตุผลทางยุทธศาสตร์ วัดหลังนี้ได้มีการบูรณะปรับปรุงหลายครั้ง ต่อมาในช่วงเวลาที่ คุณพ่อยอด เสนารักษ์ เป็น เจ้าอาวาส มีโครงการฉลอง ๓๐๐ ปี ชุมชนความเชื่อ และฉลอง ๑๐๐ ปี อาสนวิหาร วัดจันทบุรี มีชื่ออย่างเป็นทางการว่า “อาสนวิหารพระนางมารีอาปฏิสนธินิรมล สังฆมณฑลจันทบุรี” และ ในแผนหนึง่ ของโครงการนีค้ อื การบูรณะและปรับปรุงอาสนวิหาร ช่วงเวลานีเ้ องทีค่ ณะอนุกรรมการ ศิลปะในพิธกี รรม ในคณะกรรมการคาทอลิกเพือ่ พิธกี รรม สภาพระสังฆราชคาทอลิกแห่งประเทศไทย ซึ่งมีคุณพ่อยอแซฟ ไพศาล อานามวัฒน์ เป็นเลขาธิการ (ปัจจุบันท่านมรณภาพแล้ว) และท่านเป็น ลูกวัดจันทบุรีด้วย ได้ขอให้คณะอนุกรรมการท�ำการส�ำรวจและให้ข้อแนะน�ำในการบูรณะและ 22

ปรับปรุงอาสนวิหาร ในการท�ำงานร่วมกันกับคณะท�ำงานของอาสนวิหารทีม่ คี ณ ุ พ่อยอด เสนารักษ์ เป็นประธาน ได้รับการตอบรับและสนองตอบการให้ค�ำแนะน�ำต่างๆ จากทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง เป็นอย่างดียิ่ง การบูรณะและปรับปรุงได้เริ่มด�ำเนินการเมื่อวันที่ ๖ พฤษภาคม พ.ศ.๒๕๕๑ (ค.ศ.๒๐๐๘) ทุกอย่างด�ำเนินไปตามแผนงาน และแล้วเสร็จสมโภช เมือ่ วันเสาร์ที่ ๑๒ ธันวาคม พ.ศ.๒๕๕๒ (ค.ศ. ๒๐๐๙) ณ วันนี้เราได้เห็น อาสนวิหารพระนางมารีอาปฏิสนธินิรมล สังฆมณฑลจันทบุรี ที่งดงาม ทัง้ ภายนอกและภายใน อีกทัง้ เป็นไปตามแนวทางและข้อก�ำหนดทางพิธกี รรมของสังคายนาวาติกนั ที่ 2 ในรูปแบบ ศิลปสถาปัตยกรรมแบบโกธิคที่สมบูรณ์ เช่นเมื่อ ๑๐๐ ปีที่ผ่านมา เป็น สถาปัตยกรรมคุณค่าของสังฆมณฑลจันทบุรี และของพระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทย ย้อนไปเมื่อ พ.ศ.๒๕๔๒ (ค.ศ.๑๙๙๙) อาสนวิหารฯ ได้รับพระราชทานรางวัล “อนุรักษ์ สถาปัตยกรรมดีเด่น” สมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์ โดยสมเด็จพระเทพรัตน ราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงเป็นองค์ประธาน ปัจจุบันอาสนวิหารพระนางมารีอาปฏิสนธินิรมล สังฆมณฑลจันทบุรี เป็นสถานที่ท่องเที่ยว ทางศิ ล ปวั ฒ นธรรมของนั ก ท่ อ งเที่ ย วทั่ ว ไป และการท่ อ งเที่ ย วจาริ ก แสวงบุ ญ ของคริ ส ตชน ทั่วทุกภูมิภาค

ทัศนียภาพภายใน บริเวณสักการสถาน 23

ทัศนียภาพภายนอก ด้านหลังอาสนวิหาร

24

การบูรณปฏิสังขรณ์อาสนวิหารอัสสัมชัญ บางรัก กรุงเทพมหานคร จากหัวข้อเรื่องมีค�ำที่น่าสนใจอยู่ ๒ ค�ำ คือ การบูรณะ และการปฏิสังขรณ์ ที่มักจะใช้น�ำเอา ค�ำสองค�ำนี้มาสมาสรวมเป็นค�ำเดียวกัน และทั้งสองค�ำนี้ก็มีความหมายคล้ายกัน แต่แตกต่างกัน เพือ่ ให้ทา่ นผูอ้ า่ นเข้าใจความหมายของค�ำสองค�ำนีใ้ นเชิงการอนุรกั ษ์สถาปัตยกรรมทีถ่ กู ต้องตรงกัน กล่าวคือ การบูรณะ (Renovation) คือ การกระท�ำเพือ่ ซ่อมแซม ปรับปรุง ดัดแปรงงานสถาปัตยกรรม ให้เหมาะสมกับการใช้ประโยชน์ในปัจจุบัน เป็นการมุ่งหวังที่จะใช้ประโยชน์จากงานสถาปัตยกรรม จึงจ�ำเป็นต้องดัดแปลง ต่อเติม ด้วยการน�ำเอาวัสดุกอ่ สร้างสมัยใหม่มาทดแทนวัสดุเดิมทีห่ ายากและ มีราคาแพงหากจะท�ำขึน้ ใหม่ ตลอดจนการน�ำเอาเทคนิคและเทคโนโลยีปจั จุบนั มาใช้ในการปรับปรุง ซึ่งอาจจะท�ำให้รูปแบบสถาปัตยกรรมเปลี่ยนแปลงไปบ้าง เพื่อให้สอดคล้องกับประโยชน์ใช้สอย การบูรณะที่ดี ต้องพิจารณาโดยยึดถือต้นฉบับเดิมเป็นส�ำคัญ ให้มีการเปลี่ยนแปลงน้อยที่สุด ผลงานของการบูรณะต้องบรรลุวตั ถุประสงค์ของการใช้สอย ได้รปู แบบของสถาปัตยกรรมทีส่ มบูรณ์ สวยงาม สื่อถึงศิลปวัฒนธรรมอันควรรักษาไว้ ดังนั้น การอนุรักษ์งานสถาปัตยกรรมอันทรงคุณค่า ด้วยวิธีการบูรณะควรกระท�ำอย่างรอบคอบ เพื่อรักษาคุณค่าของสถาปัตยกรรมนั้นๆ ไว้ การปฏิสังขรณ์ (Restoration) คือการกระท�ำที่มุ่งรักษาสภาพของงานสถาปัตยกรรมนั้นไว้ ด้วยกรรมวิธีเดิม วิธีการอนุรักษ์แบบนี้โดยมากแล้วจะใช้กับงานสถาปัตยกรรมอันทรงคุณค่าสูง ทั้งด้านรูปธรรมและนามธรรมให้สมบูรณ์แบบไม่แตกต่างกับรูปแบบสถาปัตยกรรมครั้งแรกโดยไม่ ผิดเพี้ยนไปจากสายตาของบุคคลทั่วไป เสมือนที่เคยเป็นมาแต่โบราณ การปฏิสังขรณ์เป็นงานที่ยากและละเอียดอ่อน จะต้องมีการวิเคราะห์และวางแผนอย่าง รอบคอบ ด้วยการส�ำรวจและถ่ายภาพของสถาปัตยกรรมนั้นทุกแง่ทุกมุม เพื่อเป็นหลักฐานเก็บไว้ ประกอบการพิจารณาหาวัสดุชนิดเดียวกัน แบบเดียวกันกับของเดิม เพื่อซ่อมแซมส่วนที่ผุพัง ชิ้นส่วนที่เปลี่ยนใหม่นี้ต้องท�ำให้เหมือนของเดิม ในกรณีที่ไม่สามารถหาวัสดุเดิมได้ ก็อนุโลมให้ใช้ วัสดุสมัยใหม่มาประยุกต์ใช้ทดแทนได้ แต่ตอ้ งไม่ให้รสู้ กึ ว่าเป็นสิง่ แปลกปลอมของวัสดุปจั จุบนั เข้าไป ปะปนกับวัสดุเดิม ผลงานการปฏิสังขรณ์ที่ดีจะต้องรักษาสภาพความเหมือนเดิมไว้โดยไม่ผิดเพี้ยน สังเกตไม่เห็นความแตกต่างของการทดแทนนั้นๆ การปฏิสังขรณ์เป็นการอนุรักษ์ที่ดีที่สุด แต่มีข้อเสียที่กระท�ำยาก สิ้นเปลืองค่าใช้จ่ายมาก ฉะนั้น จึงควรใช้วิธีการนี้กับงานสถาปัตยกรรมอันทรงคุณค่า มีความส�ำคัญยิ่งที่ควรอนุรักษ์

25

รูปวัดอัสสัมชัญ หลังแรก ที่สร้างตามแบบวัดไทย ราวปี ค.ศ.๑๘๒๐

รูปอาสนวิหารอัสสัมชัญ หลังปัจจุบัน 26

อาสนวิหารอัสสัมชัญ บางรัก นับเป็นงานสถาปัตยกรรมอันทรงคุณค่ายิ่งของพระศาสนจักร คาทอลิกในประเทศไทย เพราะเป็นอาสนวิหารประจ�ำพระอัครสังฆราชแห่งอัครสังฆมณฑลกรุงเทพฯ อาสนวิหารหลังปัจจุบันนับเป็นหลังที่ ๒ มีพิธีเสกศิลาฤกษ์เมื่อวันที่ ๓๑ มกราคม ค.ศ. ๑๙๑๐ โดย พระสังฆราช บูชือต์ ประมุขมิสซังเขมร เป็นผู้เสกศิลาฤกษ์อย่างสง่า อาสนวิหารหลังนี้สร้างเสร็จ เรียบร้อยในปี ค.ศ.๑๙๑๘ (หลักฐาน : C.R.: หมายเหตุประจ�ำวันของคุณพ่อกอลอมเบต์) อยู่ในช่วง ปลายรัชกาลที่ ๕ ต่อกับรัชกาลที่ ๖ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ รูปแบบทางสถาปัตยกรรมของอาสนวิหารอัสสัมชัญได้รับอิทธิพลจากสถาปัตยกรรมสมัย เรเนอซองส์ (Renaissance) ซึง่ เป็นรูปแบบสถาปัตยกรรมในยุคต้นศตวรรษที่ ๑๕ ในประเทศอิตาลี และได้ มี อิ ท ธิ พ ลแพร่ ห ลายไปอย่ า งกว้ า งขวางในทวี ป ยุ โรปโดยเป็ น การน� ำ เอาลั ก ษณะและ องค์ประกอบแบบคลาสสิค (Roman Classic) มาใช้ และตกแต่งด้วย Ornament ที่หรูหรางดงาม แบบโกธิค (Gothic) อาสนวิหารอัสสัมชัญ นับเป็นสถาปัตยกรรมแบบเรเนอซองส์ทงี่ ดงามยิง่ ภายในและภายนอก เป็นสถาปัตยกรรมอันทรงคุณค่า มีความส�ำคัญยิ่งที่ควรได้รับการอนุรักษ์ ตลอดระยะเวลาที่ผ่านมา อาสนวิหารหลังนี้ได้รับผลกระทบมากมาย จากสงครามโลกครั้งที่ ๒ (ค.ศ.๑๙๓๙ - ค.ศ.๑๙๔๕) น�้ำท่วมใหญ่กรุงเทพฯ เมื่อปี ค.ศ.๑๙๔๒ การทรุดตัวของ ชั้นดิน (เพราะกรุงเทพฯ ตั้งอยู่บนชั้นดินอ่อน) การขยายตัวของชุมชน การก่อสร้างของอาคาร ข้างเคียง ดังปรากฏรอยแตกร้าวบริเวณหอระฆังด้านหน้าของอาสนวิหาร เป็นต้น อย่างไรก็ดี ก็ได้มีการบูรณะซ่อมแซมมาโดยตลอด เพื่อความคงอยู่ของสถาปัตยกรรม อันทรงคุณค่านี้ โอกาสนีผ้ เู้ ขียนขอยกข้อความจากบทความ "ความในใจ" ของคุณสุพจน์ โกวิทวานิชย์ สถาปนิก อดีตประธานบริษัทดีไซน์ ๑๐๓ จ�ำกัด ที่เขียนไว้ใน "วัชรสมโภชอาสนวิหารอัสสัมชัญ ๑๙๑๙-๑๙๙๔" ความตอนหนึ่งว่า "ดีใจมากเมื่อได้เห็นการบูรณะครั้งล่าสุด เพราะท�ำได้ดีเหลือเกิน วัดสวยขึ้นมาก และยิ่งได้ ทราบว่า ได้รับการยกย่องให้เป็นอาคารอนุรักษ์ดีเด่น จากสมาคมสถาปนิกสยามฯ ก็ยิ่งดีใจมากขึ้น และภูมิใจด้วย ทั้งๆ ที่ไม่ได้มีส่วนช่วยอะไรเลย แต่ภูมิใจในฐานะที่เป็นสัตบุรุษคนหนึ่งวัดนี้" ดังที่ได้กล่าวไว้ในตอนต้นว่าอาสนวิหารอัสสัมชัญได้รับผลกระทบนานาประการ ท�ำให้ ตัวอาคารช�ำรุด อีกทั้งการออกแบบและการก่อสร้างก็เป็นก่อนสังคายนาวาติกันที่ ๒ (สังคายนา วาติกันที่ ๒ มีขึ้นในช่วง ค.ศ.๑๙๖๒-๑๙๖๕) ซึ่งในช่วงก่อนนั้น พระสงฆ์ประธานในพิธีบูชา ขอบพระคุณจะหันหลังให้สัตบุรุษ (ดูรูป) และพระแท่นบูชาจะอยู่ชิดผนังด้านหลังสักการสถาน

27

หลังจากสังคายนาวาติกันที่ ๒ เสร็จสิ้นลงก็ได้มีการปรับเปลี่ยนรูปแบบพิธีกรรมในพิธีบูชา ขอบพระคุณ โดยให้พระสงฆ์ประธานในพิธีหันหน้าเข้าหาสัตบุรุษ เพื่อให้มีความรู้สึกการมีส่วนร่วม เป็นหนึ่งเดียวกัน และการจัดบริเวณสักการสถานก็ให้ความส�ำคัญต่อองค์ประกอบ ๓ ประการ คือ ๑. พระแท่นบูชา (Altar) ๒. อาสนะประธานในพิธี (Presidential Chair) ๓. บรรณฐาน (Lectern) โดยให้ข้อเสนอแนะไว้ว่า วัสดุที่ใช้ควรให้ความรู้สึกที่มีค่า มั่นคง และมีรูปแบบศิลปกรรมที่ สอดคล้องกัน ส�ำหรับตู้ศีลนั้นไม่ถือเป็นองค์ประกอบส่วนหนึ่งของพิธีบูชาขอบพระคุณ แต่ให้อยู่ใน ทีท่ ศี่ าสนบริกรสามารถไปยังตูศ้ ลี ได้โดยง่าย เมือ่ ถึงเวลาทีจ่ ะต้องไปเชิญศีล และควรจัดให้เหมาะสม ที่สุดส�ำหรับการนมัสการและการสวดภาวนาส่วนตัว เพื่อให้บรรดาสัตบุรุษจะสามารถแสดง ความเคารพสักการะได้โดยง่าย ดังทีไ่ ด้กล่าวไว้ในตอนต้นแล้วว่า อาสนวิหารอัสสัมชัญได้เคยปรับปรุงเพือ่ ตอบสนองพิธกี รรม ตามข้อเสนอแนะของสังคายนาวาติกันที่ ๒ มาแล้ว แต่คงเนื่องมาจากข้อจ�ำกัดบางประการ จึงยัง ไม่สมบูรณ์ตามแนวทางของสังคายนาวาติกันที่ ๒ ในช่วงปี ค.ศ.๒๐๐๓-๒๐๐๗ คุณพ่อฟรังซิสเซเวียร์ เกรียงศักดิ์ โกวิทวาณิช เป็นอธิการอาสน วิหารอัสสัมชัญ ได้นำ� เรือ่ งการบูรณะปรับปรุงอาสนวิหารฯ เข้าปรึกษาในคณะกรรมการแผนกศิลปะ ในพิธีกรรม ที่มีคุณพ่อยอแซฟ ไพศาล อานามวัฒน์ (คุณพ่อเขียว) เป็นผู้อ�ำนวยการ คณะกรรมการ แผนกฯ ก็ได้ร่วมกันส�ำรวจ เพื่อหาแนวทางในการบูรณะปรับปรุง แต่ก็ยังไม่ได้ด�ำเนินการใดๆ 28

ให้เป็นรูปธรรม คุณพ่อฟรังซิสเซเวียร์ เกรียงศักดิ์ โกวิทวาณิช ก็ได้รับการประกาศแต่งตั้งจาก พระสันตะปาปาเบเนดิกต์ที่ ๑๖ ให้เป็นพระสังฆราช มุขนายกมิสซังโรมันคาทอลิกสังฆมณฑล นครสวรรค์ เมื่อวันที่ ๗ มีนาคม ค.ศ.๒๐๐๗ ประกอบกับคุณพ่อยอแซฟ ไพศาล อานามวัฒน์ ได้จากไปกลับคืนสู่อ้อมพระหัตถ์ของพระเจ้า เมื่อวันที่ ๑๒ กันยายน ค.ศ.๒๐๐๗ ดังนั้น ในช่วงปี ค.ศ.๒๐๐๗-๒๐๐๙ ที่พระคุณเจ้าฟรังซิสเซเวียร์ เกรียงศักดิ์ โกวิทวาณิช ท�ำหน้าที่พระสังฆราช มุขนายกสังฆมณฑลนครสวรรค์ การด�ำเนินการใดๆ ทีจ่ ะท�ำการบูรณะปรับปรุงอาสนวิหารอัสสัมชัญ จึงหยุดชะงักไป ต่อมาเมื่อวันที่ ๑๔ พฤษภาคม ค.ศ.๒๐๐๙ พระสันตะปาปาเบเนดิกต์ที่ ๑๖ ทรงประกาศ แต่งตั้งให้พระสังฆราชฟรังซิสเซเวียร์ เกรียงศักดิ์ โกวิทวาณิช เป็นพระอัครสังฆราช ประมุข อัครสังฆมณฑลกรุงเทพฯ หลังจากท่านได้เข้ารับต�ำแหน่ง ณ อาสนวิหารอัสสัมชัญ จึงได้รอื้ ฟืน้ แนวคิด ที่จะบูรณะปรับปรุงอาสนวิหารอัสสัมชัญให้เป็นรูปธรรมอีกครั้งหนึ่ง มีการแต่งตั้งคณะกรรมการ ศิลปะในพิธีกรรม มีพระคุณเจ้าเป็นประธาน คุณพ่ออันโตนีโอ วาลแซ็กกี เป็นเลขาธิการ และ คณะท�ำงานชุดเดิมเป็นกรรมการ เพื่อให้ค�ำปรึกษาและข้อเสนอแนะต่อพระอัครสังฆราช ทั้งใน รูปแบบทางศิลปกรรมทีส่ อดคล้องกับแนวทางในพิธกี รรม เป็นไปตามข้อชีแ้ นะของสังคายนาวาติกนั ที่ ๒ และสอดคล้องกับศิลปสถาปัตยกรรมของอาสนวิหาร การด�ำเนินการออกแบบ พระคุณเจ้าได้มอบหมายให้บริษัท Triple one Architects co., Ltd เป็นผู้รับผิดชอบ มีคุณมาโนช สุขชัย เป็นสถาปนิกโครงการ และว่าจ้างให้บริษัทมรดกโลก เป็น ผู ้ ท� ำ การก่ อ สร้ า ง งานบู ร ณะและปรั บ ปรุ ง งานทางสถาปั ต ยกรรม อี ก ทั้ ง ให้ มี ค ณะท� ำ งาน อีกหลายคณะ เช่น งานระบบปรับอากาศ งานระบบไฟฟ้า งานระบบเสียง เป็นต้น ในระหว่างการด�ำเนินงานทุกขั้นทุกตอน พระคุณเจ้าได้ให้ความส�ำคัญในทุกรายละเอียด เพื่อความสมบูรณ์ของการบูรณะปรับปรุงในครั้งนี้ หลังการออกแบบเสร็จ จึงเริ่มท�ำการบูรณะปรับปรุงบริเวณชั้นใต้ดินซึ่งอยู่ใต้สักการสถาน ที่เราเรียกว่า CRYPTA ซึ่งเป็นคูหาส�ำหรับฝังศพพระสังฆราชและพระสงฆ์หลายองค์ บุญราศี นิโคลาส บุญเกิด กฤษบ�ำรุง ก็เคยฝังอยู่ ณ ที่นี้ การปรับปรุงบริเวณได้ทำ� การปรับปรุงให้เป็นวัดน้อย ทีพ่ ระแท่นบูชาก็ได้บรรจุรปู ปัน้ บุญราศี บุญเกิด กฤษบ�ำรุง ไว้ในโลงแก้วใต้พระแท่นบูชาด้วย

29

รูป CRYPTA ก่อนบูรณะปรับปรุง

รูป CRYPTA หลังการบูรณะปรับปรุง

ดังเป็นที่ทราบกันดีส�ำหรับคริสตชนแล้วว่า อาสนวิหารอัสสัมชัญ บางรัก นั้นเป็นอาสนวิหาร ประจ�ำพระอัครสังฆราชแห่งอัครสังฆมณฑลกรุงเทพฯ ดังนั้นจึงมีข้อแตกต่างจากโบสถ์ทั่วไป คือ ต้องมีอาสนะของพระอัครสังฆราชตั้งอยู่เป็นประจ�ำ เป็นการแสดงถึงเป็นอาสนวิหารประจ�ำของ พระอัครสังฆราช ในกรณีทพี่ ระอัครสังฆราชไม่ได้ทำ� หน้าทีป่ ระธานในพิธบี ชู าขอบพระคุณ ก็จะต้อง จัดให้มที นี่ งั่ ส�ำหรับพระสงฆ์ชนิดเคลือ่ นย้ายได้ให้กบั พระสงฆ์ทที่ ำ� หน้าทีป่ ระธานต่างหากอีกชุดหนึง่ 30

การบูรณะอาสนวิหารในครัง้ นีจ้ งึ ได้มกี ารออกแบบควบคูก่ นั ไป เพือ่ ให้องค์ประกอบส�ำคัญใน บริเวณสักการสถานมีรปู แบบศิลปกรรมทีส่ อดคล้องกัน อีกทัง้ สอดคล้องกับศิลปะสถาปัตยกรรมของ อาสนวิหาร ในทางสถาปัตยกรรมเราเรียกว่า Harmony หลังการออกแบบเพื่อท�ำการบูรณะในเบื้องต้นเสร็จ ท่านผู้อ่านคงจะสงสัยว่าท�ำไมผู้เขียนใช้ ค�ำว่า "เบื้องต้น" จึงขออธิบายว่า ในงานบูรณะซ่อมแซมงานสถาปัตยกรรมนั้น ในการด�ำเนินการจะ ต้องมีการรื้อถอนในส่วนที่ช�ำรุดหรือส่วนที่จะท�ำการปรับปรุงออก และในระหว่างการส�ำรวจเรา ไม่อาจทราบได้ว่าส่วนที่อยู่ภายในนั้นเป็นเช่นไร สถาปนิก วิศวกร จึงเพียงออกแบบ แก้ไข ปรับปรุง ในส่วนทีม่ องเห็นเป็นเบือ้ งต้นเท่านัน้ หลังการรือ้ ถอนแล้วหากพบสิง่ ทีต่ อ้ งแก้ไข ปรับปรุง ซ่อมแซม เพิ่มเติมอีกก็ได้ ดังนั้นการบูรณปฏิสังขรณ์งานสถาปัตยกรรมจึงต้องใช้งบประมาณค่อนข้างสูง เมื่อแบบก่อสร้างเสร็จ คัดเลือกผู้รับจ้างได้แล้วทุกระบบ ทุกฝ่ายก็จะต้องมาร่วมกันวางแผน งานร่วมกัน จัดล�ำดับงานก่อนหลังให้สอดคล้องกัน เพื่อให้งานแล้วเสร็จในระยะเวลาที่เหมาะสม เนื่องจากการบูรณปฏิสังขรณ์ครั้งนี้ถือเป็นงานใหญ่ ต้องท�ำการปิดอาสนวิหารเป็นเวลานาน ดังนัน้ จึงต้องมีการประชาสัมพันธ์ให้สตั บุรษุ ทราบล่วงหน้า เพราะดังเป็นทีท่ ราบแล้วว่า อาสนวิหาร อัสสัมชัญนั้นงดงาม จึงเป็นที่นิยมของคริสตชน มาขอใช้ประกอบพิธีศีลสมรส มีการจองกันข้ามปี ทีเดียว ในระหว่างการรอการปิดอาสนวิหาร ผู้ที่เกี่ยวข้องก็ได้ท�ำงานในส่วนที่ท�ำได้ก่อนไป เช่น การคัดเลือกหินอ่อน เพื่อใช้ท�ำพระแท่นบูชา บรรณฐาน และอาสนะพระอัครสังฆราช เป็นต้น อาสนวิ ห ารอั ส สั ม ชั ญ ได้ ป ิ ด เพื่ อ ท� ำ การบู ร ณปฏิ สั ง ขรณ์ ทั้ ง ภายนอกและภายใน เมื่ อ เดือนสิงหาคม ค.ศ.๒๐๑๔ มีการบูรณะที่ส�ำคัญ คือ บริเวณสักการสถาน ระบบปรับอากาศ ระบบ แสงสว่าง บริเวณที่นั่งของสัตบุรุษ เป็นต้น ในระหว่างด�ำเนินการ พระคุณเจ้าเกรียงศักดิ์ ในฐานะ ประธาน ได้ให้ความส�ำคัญในทุกเรื่อง บางงานต้องมีการท�ำ Mock up (หุ่นจ�ำลองเท่าของจริง) เพื่อ ประกอบการพิจารณาและทดลองใช้งาน เช่น โคมไฟแขวน ม้านัง่ สัตบุรษุ เป็นต้น การบูรณปฏิสงั ขรณ์ ทั้งภายนอกและภายในแล้วเสร็จพร้อมเปิดใช้งาน มีพิธีเปิดประตูศักดิ์สิทธิ์แห่งเมตตาธรรม และ พิธีถวายอาสนวิหารอัสสัมชัญ เมื่อวันอาทิตย์ที่ ๑๓ ธันวาคม ค.ศ.๒๐๑๕ ซึ่งอยู่ในช่วงเวลาของ ปีศักดิ์สิทธิ์แห่งเมตตาธรรม

31

ภาพภายในอาสนวิหารอัสสัมชัญก่อนบูรณปฏิสังขรณ์

ภาพภายในอาสนวิหารอัสสัมชัญเมื่อบูรณปฏิสังขรณ์แล้ว

32

ภาพสักการสถานโดยรวม

ภาพพระแท่นบูชา 33

ภาพบรรณฐาน

ภาพอาสนะพระอัครสังฆราช

จากรูปทีน่ ำ� เสนอ ท่านผูอ้ า่ นจะเห็นว่า ด้วยสีและเนือ้ ของหินอ่อนทีใ่ ช้ทำ� พระแท่นบูชา อาสนะ พระอัครสังฆราช และบรรณฐาน ซึ่งมีสีขาว ท�ำให้เกิดความโดดเด่น เป็นสง่า มีความรู้สึกที่มั่นคง และมีความเป็นหนึ่ง (Unity) มีศิลปกรรมที่งดงามสมฐานะของอาสนวิหารประจ�ำพระอัครสังฆราช นอกจากนี้แล้ว การบูรณะครั้งนี้ได้ค�ำนึงถึงการมีส่วนร่วมของสัตบุรุษในพิธีบูชาขอบพระคุณ ก็ได้มกี ารปรับปรุงระบบส่องสว่าง ระบบปรับอากาศ ทีน่ งั่ สัตบุรษุ โดยพิจารณาออกแบบให้กลมกลืน กับองค์ประกอบทางศิลปกรรมเดิม ในรูปจะเห็นว่าสถาปนิกได้ใช้องค์ประกอบของศิลปกรรมจากบรรณฐาน (โบราณ) มาใช้เป็น องค์ประกอบในศิลปกรรมของโคมไฟแขวน

34

ภาพภายในที่เห็นโคมแขวนและบรรณฐานเดิม (โบราณ)

ตลอดระยะเวลาหลายปีทผี่ า่ นมาในการประชุมคณะกรรมการฯ ทุกครัง้ พระคุณเจ้าเกรียงศักดิ์ ในฐานะประธานจะน�ำสวดภาวนาขอพรจากพระเจ้าโปรดน�ำทาง ชีแ้ นะและประทานความสว่างแก่ พวกเรา ได้ช่วยกันแก้ปัญหา เพื่อให้เกิดประโยชน์ต่อพระศาสนจักร ณ บัดนี้สิ่งนั้นได้บรรลุผลและ เกิดขึ้นแล้ว ปรากฏต่อสายตาของคริสตชนและบุคคลทั่วไป สรุป จากสัมฤทธิผลของการบูรณะปรับปรุง ทั้งส่วนที่เป็น Crypta ที่ชั้นใต้ดินและส่วน ประกอบต่างๆ ของอาสนวิหาร ที่สอดคล้องกับประโยชน์ใช้สอยทางพิธีกรรมเป็นส�ำคัญ โดยค�ำนึง ถึงการมีสว่ นร่วมของสัตบุรษุ ตลอดจนการปฏิสงั ขรณ์องค์ประกอบทางสถาปัตยกรรมทัง้ ภายในและ ภายนอก เพื่อรักษาศิลปสถาปัตยกรรมแบบเรอเนซองส์ให้คงอยู่อย่างงดงามเช่นเดิม นั่นคือเหตุผล ทีผ่ เู้ ขียนใช้คำ� ว่า "การบูรณปฏิสงั ขรณ์" ในครัง้ นี้ ในอนาคตหากไม่มกี ารเปลีย่ นแปลงในเรือ่ งพิธกี รรม การอนุรักษ์ ซ่อมแซม อาสนวิหารอัสสัมชัญหลังนี้ก็คงจะเป็น "การปฏิสังขรณ์" เพื่อให้อาสนวิหาร เป็นสถาปัตยกรรมอันทรงคุณค่ายิ่งของพระศาสนจักรโรมันคาทอลิกในประเทศไทย และของ ประเทศไทยสืบไป

35

ศิลปสถาปัตยกรรมแบบศรีวิชัยประยุกต์ที่สุราษฎร์ธานี

อาสนวิหารอัครเทวดาราฟาแอล สังฆมณฑลสุราษฎร์ธานี

ประมุขอัครสังฆมณฑล : พระสังฆราชโยเซฟ ประธาน ศรีดารุณศีล เจ้าของโครงการ : สังฆมณฑลสุราษฎร์ธานี ที่ปรึกษาโครงการ : คณะกรรมการแผนกศิลปะในพิธีกรรม ในคณะกรรมการเพื่อพิธีกรรม สภาพระสังฆราชคาทอลิกแห่งประเทศไทย สถาปนิก : มาโนช สุขชัย และ วันดี พืชผา มัณฑนากร : ธรรมรัตน์ ถนอมในเมือง

36

ความเป็นมา สังฆมณฑลสุราษฎร์ธานี เป็น สังฆมณฑลที่ได้แยกตัวออกมาจากสังฆมณฑลราชบุรี เมื่อวันที่ ๒๖ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๑๒ (ค.ศ.๑๙๖๙) วัดหลังเดิมนั้นสร้างในสมัยพระสังฆราชเปโตร คาเรตโต ในปี พ.ศ.๒๕๐๕ (ค.ศ.๑๙๖๒) และยกฐานะขึ้นเป็นอาสนวิหาร เมื่อ พ.ศ.๒๕๑๒ (ค.ศ.๑๙๖๙) อาสนวิหารหลังเดิมหลังจากใช้งานมาเป็นเวลานานถึง ๔๐ ปี นับถึงปี พ.ศ.๒๕๕๒ (ค.ศ.๒๐๐๙) อาคารได้ช�ำรุดทรุดโทรมตามกาลเวลา สังฆมณฑลจึงได้มีการจัดตั้งโครงการก่อสร้างอาสนวิหารฯ ขึ้นใหม่ โดยมีผู้ด�ำเนินการโครงการดังได้กล่าวแล้วข้างต้น แนวความคิดในการออกแบบ สถาปนิกผู้ออกแบบ ได้น�ำแนวคิดการออกแบบสถาปัตยกรรม อันเนื่องมาจากพิธีกรรมเป็น ส�ำคัญและประโยชน์ใช้สอยมาผสมผสานกัน เพือ่ ให้เกิดรูปแบบสถาปัตยกรรมทีต่ อบสนองต่อแนวคิด ทัง้ สองและมีลกั ษณะเฉพาะของอาคารทีเ่ ป็นศาสนสถาน โดยแนวคิดพิธกี รรมซึง่ พัฒนามาตัง้ แต่การ มีส่วนร่วมในพิธีบิขนมปังตั้งแต่ในสมัยแรกเริ่มของพระศาสนจักร เมื่อ โบสถ์เป็น “บ้าน” ต่อมา พัฒนาจากบ้านมาเป็น “มหาวิหาร” และมหาวิหารไปสู่ “โบสถ์” ตามแบบสังคายนาเตร็นท์ จนถึง “โบสถ์” ในพิธีกรรมหลังสังคายนาวาติกันที่ ๒ ซึ่งเน้น พระแท่นเป็นศูนย์กลาง และมีพื้นที่ส�ำหรับ สัตบุรษุ มาร่วมฉลองในพิธี และสามารถมองเห็นประธาน มีบรรณฐานส�ำหรับเพือ่ ประกาศพระวาจา ของพระเจ้า และต�ำแหน่งการวางตู้ศีลไว้ในสถานที่ที่น่าเคารพและปลอดภัย ส่วนการน�ำแนวคิด อันเนื่องมาจากประโยชน์ใช้สอยให้ได้มากที่สุด ได้ออกแบบโดยให้ตัวอาคารของอาสนวิหารมีพื้นที่ ใช้สอยส�ำหรับงานอภิบาลของพระศาสนจักรท้องถิ่น ซึ่งจัดไว้ให้อยู่บริเวณชั้นล่างของอาคาร อาทิ ห้ อ งประชุ ม เอนกประสงค์ ส� ำ นั ก งานคุ ณ พ่ อ เจ้ า อาวาส ฯลฯ อั น ท� ำ ให้ ตั ว อาคารของ อาสนวิหารมีความสูง และสง่างามมากขึน้ นอกจากนีย้ งั น�ำศิลปวัฒนธรรมท้องถิน่ มาประยุกต์ใช้กบั วัสดุสมัยใหม่ เป็น สถาปัตยกรรมร่วมสมัย ศิลปสถาปัตยกรรมศรีวชิ ยั ประยุกต์ ทีต่ อบสนองพิธกี รรม เป็นส�ำคัญ ประกอบกับประโยชน์ใช้สอยอื่นๆ ได้อย่างลงตัว ในระหว่างด�ำเนินการ คุณมาโนช สุขชัย สถาปนิกโครงการฯ ได้น�ำเรื่องและแบบเข้าขอ ค�ำแนะน�ำจากคณะกรรมการแผนกศิลปในพิธีกรรม อย่างต่อเนื่องตลอดมาตั้งแต่การออกแบบ การก่อสร้าง การตกแต่งภายในอาสนวิหาร โดยเฉพาะอย่างยิง่ คุณพ่ออันโตนิโอ วาลแซ็กกี เลขาธิการ คณะกรรมการเพือ่ พิธกี รรม และประธานคณะกรรมการศิลปะในพิธกี รรม ท่านได้ให้คำ� แนะน�ำอย่าง ดียิ่ง

37

อาสนวิหารอัครเทวดาราฟาแอล สุราษฎร์ธานี สร้างขึน้ เพือ่ เป็นเกียรติแด่พระเจ้า และใช้เป็น สถานที่ประกอบพิธีกรรมของคริตชน เริ่มท�ำการก่อสร้างเมื่อ พ.ศ.๒๕๕๒ (ค.ศ.๒๐๐๙) แล้วเสร็จ เมื่อ พ.ศ.๒๕๕๔ (ค.ศ.๒๐๑๑) ท�ำพิธีเสกอย่างสง่าเมื่อวันเสาร์ที่ ๒๙ กันยายน พ.ศ.๒๕๕๕ (ค.ศ. ๒๐๑๒) โดย พระสังฆราชโยเซฟ ประธาน ศรีดารุณศีล ประมุขสังฆมณฑลสุราษฎร์ธานี พร้อมด้วย พระอัครสังฆราช และพระสังฆราชจากสังฆมณฑลต่างๆ ในประเทศไทย พระสังฆราชจากประเทศ พม่า ๑ องค์ พระสังฆราชจากประเทศมาเลเซีย ๑ องค์ คุณพ่ออิกญาซีโอ เซฟฟาเลีย เลขานุการ สถานอัครสมณทูตวาติกัน ประเทศไทย บรรดาพระสงฆ์ นักบวช ชาย - หญิง และสัตบุรุษจากวัด ต่างๆ เข้าร่วมพิธีจ�ำนวนมาก

ข้อมูลเกี่ยวกับอาคาร แผนผังของอาคารเป็นรูป ๘ เหลี่ยม ๒ ชั้น ฐานรากอาคารอยู่บนเสาเข็ม โครงสร้างทั่วไป เป็นคอนกรีตเสริมเหล็ก โครงหลังคาเป็นเหล็กรูปพรรณ หลังทรงสูงมียอดเป็นช่องแสง และโดมบุ ด้วยทองแดง ส่วนที่เป็นอาสนวิหาร สามารถรองรับสัตบุรุษได้ ๕๐๐ คน

ทัศนียภาพจากถนนด้านหน้าอาสนวิหารฯ

38

ทัศนียภาพบริเวณสักการสถาน

ทัศนียภาพจากที่นั่งสัตบุรุษสู่สักการสถาน อันมีพระแท่นเป็นศูนย์กลางของพิธีกรรม 39

บทสรุป สถาปนิก สามารถสร้างสรรค์สถาปัตยกรรมได้ตามแนวความคิดทั้งในเรื่องรูปแบบศิลป สถาปัตยกรรม ประโยชน์ใช้สอย และการน�ำเอาศิลปวัฒนธรรมท้องถิน่ มาประยุกต์ใช้ได้อย่างเหมาะสม ตอบสนองแนวคิดทั่วไปในเรื่องศิลปะในพิธีกรรมของสังคายนาวาติกันที่ ๒ ได้อย่างสมบูรณ์ เป็นทีน่ า่ เสียดายถ้าอาสนวิหารฯ มีพนื้ ทีด่ นิ กว้างขวางกว่านี้ เพือ่ สร้างงานภูมสิ ถาปัตย์เพือ่ เสริมด้าน สิ่งแวดล้อม ก็จะท�ำให้อาสนวิหารฯ มีความโดดเด่นสง่างามมากยิ่งขึ้น...เสียดาย ณ วันนี้เราได้เห็นศิลปสถาปัตยกรรมศรีวิชัยประยุกต์อันงดงามที่สุราษฎร์ธานีนั่นคือ

อาสนวิหารอัครเทวดาราฟาแอล สุราษฎร์ธานี

40

สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น เพชรน�้ำงาม ที่ยโสธร ก่อนอืน่ ต้องน้อมคารวะผูเ้ ป็น “ปูชนียาจารย์” ผูท้ รงคุณวุฒทิ างสถาปัตยกรรม ซึง่ ในวงวิชาการ และวิชาชีพสถาปัตยกรรมรู้จักท่านในมิติของผู้ทรงคุณวุฒิและเป็นปราชญ์ทางด้านสถาปัตยกรรม พืน้ ถิน่ ท่านเป็นท่านแรกทีใ่ ช้คำ� ว่า “สถาปัตยกรรมพืน้ ถิน่ ” จากค�ำในภาษาอังกฤษว่า “Vernacular Architecture” ปัจจุบันได้ถูกใช้อย่างกว้างขวางในวงวิชาการและวิชาชีพสถาปัตยกรรมของ ประเทศไทย ท่านผู้นั้น คือ “รองศาสตราจารย์ วิวัฒน์ เตมีย์พันธ์” หรือ “อาจารย์ จิ๋ว” ของนักศึกษาสาขาสถาปัตยกรรมเกือบทุกสถาบัน ผูเ้ ขียนได้คารวะครูแล้ว จึงขออนุญาตท่านน�ำค�ำว่า “สถาปัตยกรรมพืน้ ถิน่ ” มาใช้ในบทความ นี้เนื่องจากงานสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นที่ผู้เขียนจะกล่าวถึงนี้ มีความสัมพันธ์กับศาสนาคริสต์นิกาย โรมันคาทอลิก ผู้เขียนจึงขอน�ำ ข้อก�ำหนดของสภาสังคายนาวาติกันที่ 2 ในกฎทั่วไปส�ำหรับมิสซา ตามจารีตโรมัน (Institutio Generalis Missalis Romani) บทที่ ๕ ข้อ ๒๘๙ เพราะฉะนั้น พระศาสนจักรจึงประสงค์ให้โบสถ์มีศิลปะตกแต่งอย่างมีคุณค่า แต่ไม่หรูหราจนเกินไป และยัง อนุญาตให้น�ำศิลปะของทุกชนชาติหรือท้องถิ่นมาใช้ได้ด้วย ยิ่งกว่านั้นยังควรรักษางานศิลปะมีค่า ที่ได้รับตกทอดมาจากศตวรรษ์ก่อนๆ ไว้ และถ้าจ�ำเป็นยังส่งเสริมให้ปรับปรุงแก้ไขสิ่งต่างๆ ตาม ความต้องการใหม่ๆ ให้สอดคล้องกับลักษณะของสมัยปัจจุบันได้ด้วย จากข้อก�ำหนดดังกล่าว เห็นได้ว่า พระศาสนจักรคาทอลิกให้ความส�ำคัญกับศิลปะท้องถิ่น และสนับสนุนให้น�ำมาประยุกต์ใช้ในการออกแบบและก่อสร้างโบสถ์ของพระศาสนจักร เพื่อให้ได้ โบสถ์ซึ่งเป็น “อาคารศักดิ์สิทธิ์” ให้เป็นสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นอันงดงามและทรงคุณค่า โอกาสนี้ ผู ้ เขี ย นขอแนะน� ำ ให้ ท ่ า นรู ้ จั ก โบสถ์ แ ห่ ง หนึ่ ง ของพระศาสนจั ก รคาทอลิ ก ใน ประเทศไทยคือ “วัดอัครเทวดามีคาแอล” บ้านซ่งแย้ หมู่ ๓ ต�ำบลค�ำเตย อ�ำเภอไทยเจริญ จังหวัด ยโสธร สังฆมณฑลอุบลราชธานี ชาวบ้านจะเรียกว่า “วัดซ่งแย้” โบสถ์กค็ อื วัด ตามประมวลกฏหมาย พระศาสนจักร หมวด ๑ วัด มาตรา ๑๒๑๔ โบสถ์แห่งนี้เป็นหนึ่งใน UNSEEN THAILAND ของ การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทยและมีอีกชื่อหนึ่งว่า “โบสถ์ไม้มหัศจรรย์” โบสถ์ไม้ที่ใหญ่ที่สุด ในประเทศไทย โบสถ์หลังนีม้ ขี นาดกว้าง ๑๖ เมตร ยาว ๕๗ เมตร โครงสร้างและส่วนประกอบเป็นไม้เนือ้ แข็ง ทั้งหมด เช่น ไม้แดง ไม้ประดู่ ไม้มะค่า ไม้เต็ง เป็นต้น ใช้เสาทั้งใหญ่และเล็ก จ�ำนวน ๓๖๐ ต้น แป้น เกล็ดไม้ที่ใช้มุงหลังคา ๘๐,๐๐๐ แผ่น สามารถรองรับสัตบุรุษได้ ๕๐๐คน โบสถ์หลังนี้สร้างเสร็จ และได้มีพิธีเสกวัด โดยพระคุณเจ้า บาเยต์ เมื่อวันที่ ๒๕ เมษายน พ.ศ.๒๔๙๗ (ค.ศ.๑๙๕๔) 41

จากประวัตขิ องวัด โบสถ์หลังนีส้ ร้างด้วยแรงศรัทธาและความเชือ่ ในองค์พระเจ้าของคริสตชน ในชุมชน ไม่มีสถาปนิก วิศวกร ใช้ความรู้ความช�ำนาญของช่างพื้นถิ่น ใช้ศิลปะพื้นบ้านเป็น องค์ประกอบ

ทัศนียภาพด้านหน้าโบสถ์

ทัศนียภาพภายในโบสถ์ บริเวณที่นั่งสัตบุรุษ (Congregation Area or Nave)

42

ทัศนียภาพบริเวณสักการสถาน (Sanctuary) ในพิธีบูชาขอบพระคุณ

เมือ่ ประมาณ ๑๐ ปีทผี่ า่ นมา คุณพ่อบุญเลิศ พรหมเสนา คุณพ่อเจ้าวัด (เจ้าอาวาส) ได้ตดิ ต่อ ขอให้คณะอนุกรรมการศิลปะในพิธกี รรม ไปส�ำรวจและให้คำ� ปรึกษาในการบูรณะและปรับปรุงโบสถ์ เนื่องจากเริ่มช�ำรุดทรุดโทรมตามกาลเวลา และเพื่อให้ถูกต้องตามข้อก�ำหนดในพิธีกรรม เมือ่ คณะอนุกรรมการ อันประกอบด้วยคุณพ่อยอแซฟ ไพศาล อานามวัฒน์ ประธาน (ปัจจุบนั ท่านมรณภาพแล้ว) คุณพ่อฟรังซิสเซเวียร์ เกรียงศักดิ์ โกวิทวาณิช (ปัจจุบันท่านเป็นพระคาร์ดินัล) คุณสุพจน์ โกวิทวานิชย์ (สถาปนิก) คุณมาโนช สุขชัย (สถาปนิก) และผู้เขียน เดินทางไปถึง “วัดซ่งแย้” ภาพที่เราเห็น คือ คุณพ่อเจ้าวัด คุณพ่อท่านอื่นๆ สภาภิบาลและสัตบุรุษจ�ำนวนมาก ก�ำลังขะมักเขม้นปรุงแต่งไม้ขนาดต่างๆ บ้างก็ก�ำลังเปลี่ยนแป้นเกล็ดไม้อยู่บนหลังคา ในชั้นแรก ผู้เขียนเพียงนึกอยู่ในใจว่า “นี่แหละ มหัศจรรย์แห่งความเชื่อ” หลังจากนั้นคุณพ่อบุญเลิศ ได้พา คณะของเราเดินส�ำรวจโดยทั่วไป หลังการส�ำรวจ ผู้เขียนได้กล่าวกับคณะของเราว่า “นี่แหละ สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น” ทุกท่านเห็นด้วย และเสริมว่า “มหัศจรรย์แห่งความเชื่อ” หลังจากเดินทางกลับกรุงเทพฯแล้ว คุณสุพจน์ ได้รับภาระท�ำค�ำแนะน�ำและให้ค�ำปรึกษา พร้อมแบบ เพือ่ การปรับปรุงโบสถ์ไม้มหัศจรรย์หลังนี ้ ผูเ้ ขียนเชือ่ ว่า ณ วันนี้ วัดอัครเทวดามีคาแอล (วัดซ่งแย้) เป็นโบสถ์ที่เป็น ...สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น เพชรน�้ำงาม ที่ยโสธร 43

ศิลปสถาปัตยกรรมร่วมสมัยที่เชียงใหม่

อาคารหลังปัจจุบัน

บทความนี้เขียนขึ้นเพื่อสะท้อนให้เห็นถึงการยอมรับ การปรับปรุงเปลี่ยนแปลงงานศิลป สถาปัตยกรรมคุณค่า ที่สอดคล้องกับ แนวคิดทั่วไปในเรื่องศิลปะในพิธีกรรมของสภาสังคายนา วาติกันที่ ๒ ข้อ ๒๘๙……….และถ้าจ�ำเป็นยังส่งเสริมให้ปรับปรุงแก้ไขสิ่งต่างๆ ตามความต้องการ ใหม่ๆ ให้สอดคล้องกับสมัยปัจจุบัน อาสนวิหารพระหฤทัย เชียงใหม่ มีประวัติความเป็นมาอย่างยาวนาน ในที่นี้จะขอกล่าวไว้ เพียงสังเขป กล่าวคือ ณ วันนี้ พ.ศ.๒๕๖๑ (ค.ศ.๒๐๑๘) นับเป็นเวลานานถึง ๑๗๔ ปี ที่งานเผยแผ่ คริสตศาสนาทางภาคเหนือเป็นความพยายามของมิสซังกรุงเทพฯ คือ ตั้งแต่สมัยพระสังฆราช ปัลเลอกัวส์ (M.E.P.) ค.ศ.๑๘๔๑ - ๑๘๖๒ (พ.ศ.๒๓๘๔ - ๒๔๐๕) มีมิชชันนารี ๒ องค์ คือ คุณพ่อ กรังยัง และคุณพ่อว่าซับ คณะมิสซังแห่งกรุงปารีส ได้เดินทางจากกรุงเทพฯ ไปถึงเชียงใหม่ เมื่อวัน ที่ ๑๘ มกราคม พ.ศ.๒๓๘๗ (ค.ศ.๑๘๔๔) แต่การเดินทางในครั้งแรกนี้ยังไม่ประสบผลส�ำเร็จ ใน สมัยพระสังฆราชเรอเนส์ แปร์รอส ค.ศ.๑๙๐๙ - ๑๙๔๘ (พ.ศ.๒๔๕๒ - ๒๔๙๑) ได้มอบหมายให้ คุณพ่อฟูยังและคุณพ่อบัวชาต เดินทางไปเชียงใหม่อีกครั้งหนึ่ง เพื่อดูสถานการณ์เพื่อสร้างวัดใหม่ คุณพ่อทั้งสองได้ซื้อที่ดินแปลงหนึ่ง อยู่ริมแม่น�้ำปิง ทางทิศใต้ของตัวเมือง และเห็นว่าสถานการณ์ ดีพอทีจ่ ะเผยแผ่คริสตศาสนาได้แล้ว แต่เนือ่ งจากเกิดสงครามโลกครัง้ ที่ ๑ ขึน้ คุณพ่อทัง้ สองจึงต้อง เดินทางกลับกรุงเทพฯ 44

จนกระทั่งปี พ.ศ.๒๔๗๔ (ค.ศ.๑๙๓๑) คุณพ่อยอร์ช มิราแบล ได้รับมอบหมายให้ไปเริ่มงาน อีกครั้งหนึ่ง โดยมีคุณพ่อนิโกเลา ร่วมเดินทางไปด้วย พระสงฆ์ทั้งสององค์ได้พักอาศัยอยู่ในที่ดินซึ่ง ซื้อไว้ครั้งก่อนและได้ท�ำงานร่วมกับพระสงฆ์ไทยองค์หนึ่ง คือ คุณพ่อนิโคลาส บุญเกิด กฤษบ�ำรุง (บุญราศีนิโคลาส บุญเกิด กฤษบ�ำรุง) ซึ่งท่านมีแนวคิดเห็นร่วมกันว่า การเผยแผ่คริสตศาสนาให้ได้ ผลต้องท�ำการสร้างโรงเรียน จึงได้สร้างโบสถ์หลังเล็กๆ ขึ้นหลังหนึ่ง ต่อมาคุณพ่อยอร์ช มิราแบล ได้สร้างโรงเรียนวัดในปี พ.ศ.๒๔๗๕ (ค.ศ.๑๙๓๒) ให้ชอื่ ว่า “โรงเรียนพระหฤทัย” โดยเชิญคณะภคินี พระหฤทัยแห่งกรุงเทพฯ ไปช่วยดูแล วัดพระหฤทัยและโรงเรียนวัดพระหฤทัย ได้ท�ำพิธีเปิดและเสกพร้อมกัน เมื่อวันที่ ๑๖ พฤษภาคม พ.ศ.๒๔๗๕ (ค.ศ.๑๙๓๒) มีคุณพ่อเรอเน เมอนีเอร์ เป็นเจ้าอาวาสเป็นเจ้าอาวาส ในปี พ.ศ.๒๕๐๒ (ค.ศ.๑๙๕๙) ได้มีการประกาศตั้งมิสซังเชียงใหม่ มีพระสังฆราช ลูเซียน ลากอสต์ เป็นประมุขมิสซังองค์แรก ต่อมา พระสังฆราชลากอสต์ ได้ด�ำริเห็นว่าวัดเก่าที่ได้สร้างมานานกว่า ๓๐ ปีแล้ว ควรได้มี การรื้อและสร้างวัดใหม่ เพื่อให้เพียงพอกับสัตบุรุษที่เพิ่มมากขึ้น ดังนั้น จึงได้ท�ำพิธีเสกศิลาฤกษ์ วัดใหม่เมื่อวันที่ ๙ มกราคม พ.ศ.๒๕๐๗ (ค.ศ.๑๙๖๔) วัดหลังนี้ออกแบบโดยสถาปนิกชาวฝรั่งเศส มีรูปแบบศิลปสถาปัตยกรรมแบบยุโรป และท�ำการก่อสร้างแล้วเสร็จในปีเดียวกันนั้นเอง นับเป็น วัดหลังที่ ๒ วัดหลังใหม่นี่คือ อาสนวิหารพระหฤทัย เชียงใหม่ ได้ท�ำพิธีเสกอาสนวิหารเมื่อวันที่ ๒๘ กุมภาพันธ์ พ.ศ.๒๕๐๘ (ค.ศ.๑๙๖๕) โดย ฯพณฯ สมณทูต จอห์น กอร์ดอน เป็นประธาน

อาสนวิหารพระหฤทัย เชียงใหม่ (หลังที่ 2) 45

ต่อมาเมือ่ วันที่ ๑๐ กรกฎาคม พ.ศ.๒๕๐๙ (ค.ศ.๑๙๖๖) ได้มกี ารสถาปนาเขตมิสซังเชียงใหม่ อย่างเป็นทางการ โดย ฯพณฯ สมณทูต เปโดรนี เป็นประธาน มีพระสังฆราช ลูเซียส ลากอสต์ เป็นประมุขอีกสมัยหนึ่ง ในปี พ.ศ.๒๕๓๙ (ค.ศ.๑๙๙๖) ในช่วงทีค่ ณ ุ พ่อทัศน์ศลิ ป์ นวลค�ำมา เป็นเจ้าอาวาส ได้ดำ� เนิน การบูรณะปรับปรุงอาสนวิหารฯ เนือ่ งจากช�ำรุดทรุดโทรมหลังการใช้งานมานานถึง ๓๐ ปี ในระหว่าง ด�ำเนินการบูรณะฯ มีคุณพ่ออเลสซานโดร บอร์ติญอง เป็นผู้ควบคุมการก่อสร้าง เริ่มท�ำการบูรณะเมื่อ เดือนพฤษภาคม พ.ศ.๒๕๔๐ (ค.ศ.๑๙๙๗) การบูรณะแล้วเสร็จ เดือน ตุลาคม พ.ศ.๒๕๔๒ (ค.ศ.๑๙๙๙) ท�ำพิธีเสกโดย พระสังฆราช ยอแซฟ สังวาล ศุระศรางค์ ประมุข มิสซังเชียงใหม่เมื่อวันที่ ๓๐ ตุลาคม พ.ศ.๒๕๔๒ (ค.ศ.๑๙๙๙) การบูรณะครั้งนี้ได้เปลี่ยนรูปแบบ เดิมของอาสนวิหารฯ หมดทั้งสิ้น คือ จากศิลปสถาปัตยกรรมแบบยุโรป เป็นศิลปสถาปัตยกรรม ร่วมสมัย การเปลีย่ นแปลงครัง้ นีน้ นั้ ก็เป็นแต่การเปลีย่ นแปลงรูปโฉมของอาคารเท่านัน้ แต่ประโยชน์ ใช้สอยยังคงเป็นตามข้อก�ำหนดของพิธีกรรมตามจารีตโรมันของสภาสังคายนาวาติกันที่ ๒

อาคารหลังที่ ๓ (หลังปัจจุบัน) ศิลปสถาปัตยกรรมร่วมสมัย

46

ทัศนียภาพภายในของอาสนวิหารพระหฤทัย (หลังที่ ๓) มีความเรียบง่ายสอดคล้องกับศิลปสถาปัตยกรรมภายนอกของอาคาร

47

ศิลปสถาปัตยกรรมสมัยใหม่ ริมฝั่งแม่น�้ำโขง บ้านสองคอน มุกดาหาร

สักการสถานพระมารดาแห่งมรณสักขี สองคอน

เมื่อวันที่ ๒๙ มีนาคม พ.ศ.๒๕๖๐ (ค.ศ.๒๐๑๗) ได้มีโอกาสไปเยือน สักการสถานพระมารดา แห่งมรณสักขี สองคอน ซึ่งตั้งอยู่ริมฝั่งแม่น�้ำโขง ต�ำบลป่งขาม อ�ำเภอหว้านใหญ่ จังหวัดมุกดาหาร โดยการน�ำของคุณพ่อ ประยูร พงษ์พิศ เลขาธิการอัครสังฆมณฑลท่าแร่ - หนองแสง ท่านได้กรุณา เล่าประวัติความเป็นมาให้ทราบ ดังนี้ เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๘๓ (ค.ศ.๑๙๔๐) ได้เกิดกรณีพิพาทเรื่องพรมแดนระหว่างประเทศไทยกับ อินโดจีนของฝรัง่ เศส ในช่วงเวลานัน้ คุณพ่อฟีเก มาท�ำหน้าทีอ่ ภิบาลสัตบุรษุ ท่านเป็นชนชาติฝรัง่ เศส ต้องเดินทางออกนอกประเทศไทย พระศาสนจักรคาทอลิก โดยเฉพาะที่บ้านสองคอน ถูกต่อต้าน เบียดเบียนเพื่อล้มล้างอย่างรุนแรง ถึงกับคริสตชนบ้านสองคอน ๗ ท่าน ยอมพลีชีพเพื่อยืนยัน ความเชื่อในองค์พระเจ้า เมื่อวันที่ ๑๖ และ วันที่ ๒๖ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๘๓ (ค.ศ.๑๙๔๐) และ วัดก็ต้องถูกบังคับรื้อท�ำลายลงด้วย 48

คริสตชนทั้ง ๗ ท่าน ได้รับการยกย่องจากคริสตจักรโรมันคาทอลิกว่าเป็น “มรณสักขี” และ ได้รับการประกาศเป็น “บุญราศี” โดยสมเด็จพระสันตะปาปายอห์น ปอล ที่ ๒ ณ มหาวิหารนักบุญ เปโตร นครรัฐวาติกัน เมื่อวันที่ ๒๒ ตุลาคม พ.ศ.๒๕๓๒ (ค.ศ.๑๙๘๙)

บริเวณป่าศักดิ์สิทธิ์ สถานที่ บุญราศีมรณสักขี ทั้ง ๗ องค์ พลีชีพและได้รับการน�ำมาฝังไว้

เพื่อเป็นเกียรติและเป็นที่ระลึกถึงบุญราศีมรณสักขีท้ัง ๗ องค์ อัครสังฆมณฑล ท่าแร่ หนองแสง จึงมีโครงการจัดสร้างอนุสรณ์สถาน โดยมี พระอัครสังฆราชลอเรนซ์ คายน์ แสนพลอ่อน เป็นประธานคณะกรรมการ โดยได้ก�ำหนดวัตถุประสงค์ไว้ดังนี้ ๑. เป็นสถานที่รับรองการแสวงบุญของมหาชน จ�ำนวน ๒๐,๐๐๐ คน ในโอกาสสมโภชใหญ่ ๒. รองรับการฟื้นฟูจิตใจ ส่งเสริมความศรัทธาส�ำหรับคริสตชน ทั้งเป็นหมู่คณะและส่วนตัว ๓. เป็นศูนย์กลางบริการกิจกรรมคาทอลิก ในพื้นที่ อาทิ ศูนย์กลางครูค�ำสอน พลมารีย์ ฯลฯ ส�ำหรับภูมิภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย โครงการอนุสรณ์สถานได้จัดท�ำผังแม่บท และให้อาจารย์อัชชพล ดุสิตนานนท์ แห่งบริษัท โดม คอนซัลแตนท์ เป็นสถาปนิกออกแบบวัดใหม่ ซึ่งได้เปลี่ยนศาสนามเป็น “สักการสถาน พระมารดาแห่งมรณสักขี” สักการสถานพระมารดาแห่งมรณสักขี มีศลิ ปสถาปัตยกรรมสมัยใหม่ (Modern Architecture) เป็นอาคารชั้นเดียว โครงสร้างคอนกรีตเสริมเหล็ก มีขนาดกว้าง ๒๑ เมตร ยาว ๓๓.๖๐ เมตร พื้นที่ ส่วนไว้พระธาตุ กว้าง ๒๑ เมตร ยาว ๘.๔๐ เมตร หลังคาโครงเหล็ก มุงหลังคาด้วยโลหะ หลังคามี 49

รูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส กว้าง ยาวด้านละ ๕๐.๔๐ เมตร ลักษณะโดยทั่วไปบุด้วยหินทรายสีแดง และ กระจกใส ด้านทิศเหนือมีหอระฆัง มีระฆัง ๔ ใบ รอบๆ สักการสถานมีลักษณะเป็นวงกลม รัศมี ๗๐ เมตร ด้านหน้าสักการสถานมีก�ำแพงหินทรายสีแดงก่อโค้ง รัศมี ๗๐ เมตร สูง ๔.๘๐ เมตร ด้านหลัง เปิดโล่งมองเห็นแม่น�้ำโขง เริ่มท�ำการก่อสร้างเมื่อวันที่ ๘ ตุลาคม พ.ศ.๒๕๓๕ (ค.ศ.๑๙๙๒) ส่วนหอระฆังได้สร้างเสร็จ ก่อนและได้เชิญระฆังขึน้ ประดิษฐาน ท�ำพิธเี สกโดย พระอัครสังฆราชลุยจิ แบรสซาน เอกอัครสมณทูต วาติกันประจ�ำประเทศไทย และพระอัครสังฆราชคายน์ แสนพลอ่อน เมื่อวันเสาร์ที่ ๑๑ ธันวาคม พ.ศ.๒๕๓๖ (ค.ศ.๑๙๙๓) ในโอกาสฉลองบุญราศีมรณสักขีของประเทศไทย เมือ่ อาคารสักการสถาน เสร็จสมบูรณ์ ได้มีพิธีเสกและเปิดใช้เมื่อวันที่ ๑๖ ธันวาคม พ.ศ.๒๕๓๘ (ค.ศ.๑๙๙๕) โดย เอกอัครสมณทูต ลุยจิ แบรสซาน พระคาร์ดินัลไมเกิ้ล มีชัย กิจบุญชู พระอัครสังฆราชคายน์ แสงพลอ่อน และคณะพระสังฆราชในประเทศไทย พระสงฆ์ นักบวช และสัตบุรุษจ�ำนวนมาก

ก�ำแพงโค้งด้านหน้าสักการสถานฯ

50

ทัศนียภาพภายในสักการสถานฯ

เมื่อปี พ.ศ.๒๕๓๙ (ค.ศ.๑๙๙๖) สักการสถานพระมารดาแห่งมรณสักขี สองคอน ได้รับ พระราชทานรางวัล “สถาปัตยกรรมดีเด่น” สมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์ โดย สมเด็จ พระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงเป็นองค์ประธาน ณ วันนี้สักการสถานพระมารดาแห่งมรณสักขี สองคอน เป็น UNSEEN THAILAND อีกแห่งหนึ่ง

51

พบช้างเผือกเชือกใหม่ที่เขาฉกรรจ์ วัดนักบุญเบเนดิกต์ เขาฉกรรจ์ สระแก้ว สังฆมณฑลจันทบุรี

“อะไรๆก็ดูจะใหม่ไปเสียทั้งหมด” ค�ำดังกล่าวนี้คงจะไม่ผิด ด้วยเหตุผลดังนี้ . จังหวัดสระแก้วเป็นจังหวัดใหม่ทแี่ ยกตัวออกมาจากจังหวัดปราจีนบุรี เมือ่ พ.ศ.๒๕๓๖ (ค.ศ. ๑๙๙๓ ) อ�ำเภอเขาฉกรรจ์ เดิมเป็นต�ำบลหนึ่งในอ�ำเภอเมืองสระแก้ว ต่อมาได้รับการประกาศ จัดตั้งเป็นกิ่งอ�ำเภอเขาฉกรรจ์ เมื่อวันที่ ๑ พฤษภาคม พ.ศ.๒๕๓๗ (ค.ศ.๑๙๙๔) และได้รับ การยกฐานะขึ้นเป็นอ�ำเภอเขาฉกรรจ์ เมื่อ วันที่ ๑๑ ตุลาคม พ.ศ.๒๕๔๐ (ค.ศ.๑๙๙๗) วัดนักบุญ เบเนดิกต์ เขาฉกรรจ์ ก็เป็นวัดใหม่ที่ท�ำพิธีเสกวัดเมื่อวันที่ ๘ กรกฎาคม พ.ศ.๒๕๖๐ (ค.ศ.๒๐๑๗) โดย พระสังฆราช ซิลวิโอ สิริพงษ์ จรัสศรี ประมุขสังฆมณทลจันทบุรี เป็นประธาน มีคุณพ่อยอแซฟ ยอด เสนารักษ์ อุปสังฆราช ร่วมในพิธีด้วย มีคุณพ่อยอแซฟ เอกภพ ผลมูล เป็นเจ้าอาวาส สภาพทางภูมิศาสตร์และการปกครอง อ�ำเภอเขาฉกรรจ์ เป็นอ�ำเภอหนึง่ ของจังหวัดสระแก้ว อยูท่ างภาคตะวันออกของประเทศไทย พื้นที่เป็นที่ราบเชิงเขา ส่วนใหญ่อยู่ในป่าสงวนแห่งชาติ นิคมสหกรณ์ และเขตปฏิรูปที่ดินเพื่อ การเกษตร มีพื้นที่ประมาณ ๗๗๔.๓๑ ตารางกิโลเมตร มีแหล่งน�้ำส�ำคัญ คือ คลองพระสะทึง และ คลองสามสิบไหลผ่าน ในฤดูฝนอาจมีภัยธรรมชาติจากน�้ำป่าไหลหลากเข้าท่วมพื้นที่และบ้านเรือน ของราษฎร การปกครอง แบ่งเขตปกครองออกเป็น ๔ ต�ำบล ๗๑ หมู่บ้าน มีประชากรประมาณ ๕๖,๘๐๐ คน ประชาชนส่วนใหญ่มอี าชีพ ท�ำไร่ ท�ำนา ปศุสตั ว์ และมีอาชีพเสริมคือการท�ำหัตถกรรม 52

ความเป็นมาของวัดนักบุญเบเนดิกต์ คริสตชนในชุมชนของวัดนักบุญเบเนดิกต์ อพยพมาจากชุมชนบ้านโคกวัด เมื่อประมาณ ๒๐ ปีมาแล้ว หลังจากคริสตชนมาตั้งถิ่นฐานอยู่ยังไม่มีวัด คุณพ่ออรุณ ธรรมธาดา เจ้าวัดโคกวัด ได้มา เยี่ยมเยียนและถวายมิสซา โดยอาศัยบ้านของสัตบุรุษเป็นสถานที่ประกอบพิธี ในปี พ.ศ.๒๕๐๙ (ค.ศ.๑๙๖๖) สังฆมณฑลจันทบุรี ได้สนับสนุนให้สร้างวัดน้อย โดยมีสตั บุรษุ ร่วมให้การสนับสนุนไม้ส�ำหรับใช้ในการก่อสร้าง มีคุณพ่อแสวง (ขณะนั้นท่านยังเป็นเณร) ได้เขียน แบบและควบคุมการก่อสร้างวัดน้อยหลังนี้ได้ใช้งานมานานเกือบ ๔๐ ปี สังฆมณฑลจันทบุรีจึงมี โครงการสร้างวัดหลังใหม่ และมีพธิ เี สกศิลาฤกษ์ เมือ่ พ.ศ.๒๕๔๘ (ค.ศ.๒๐๐๕) และท�ำการก่อสร้าง ต่อมาจนแล้วเสร็จ ปัจจุบนั วัดนักบุญเบเนดิกต์ เขาฉกรรจ์ มีพนื้ ที่ ๒๕ ไร่เศษ มีสตั บุรษุ ๖๔ ครอบครัว จ�ำนวน ๔๗๐ คน วัดนักบุญเบเนดิกต์ เขาฉกรรจ์ หลังปัจจุบัน มีลักษณะทางศิลปสถาปัตยกรรมแบบใหม่ (Modern Architecture) มี นายมาโนช สุขชัย เป็นสถาปนิก และ นายธรรมรัตน์ ถนอมในเมือง เป็นมัณฑนากร โครงสร้างของอาคารเป็นคอนกรีตเสริมเหล็ก โครงหลังคาเป็นเหล็กรูปพรรณ มุงหลังคาด้วยโลหะรีดลอน (Metal Sheets) โดมยอดหลังคาเป็นทองแดง ลักษณะของอาคารเป็น ทรงสี่เหลี่ยม สามารถรองรับสัตบุรุษได้ประมาณ ๒๒๐ คน ลักษณะของสถาปัตยกรรม มีลักษณะที่สมบูรณ์ คือ มีฐาน มีตัว และมียอด มีหลังคาลาดชัน มีระเบียง เหมาะส�ำหรับสถาปัตยกรรมในเขตร้อนชื้น (Tropical Architecture) นอกจากนั้นแล้ว ลักษณะของอาคารดูมั่นคง แข็งแรง (สอดคล้องกับ “ความเชื่อที่มั่นคงของคริสตชน”) การตกแต่ง เรียบง่าย ดูไม่ขัดแย้งกับความเรียบง่ายของตัวอาคาร สอดคล้องกับแนวคิดของสภาสังคายนา วาติกันที่ ๒ ข้อ ๒๘๙ พระศาสนจักรจึงประสงค์ให้โบสถ์มีศิลปะตกแต่งอย่างมีคุณค่าแต่ไม่หรูหรา จนเกินไป … จากสภาพแวดล้อมของที่ตั้ง ที่ยังคงมีสภาพมีป่าไม้อยู่บ้าง มีภูเขาเป็นฉากหลัง อาคาร งดงามส่งเสริมความเชื่อของคริสตชนคงจะไม่ผิดจนเกินไปที่จะใช้ค�ำว่า "พบช้างเผือกเชือกใหม่ที่เขาฉกรรจ์"

53

การตกแต่งภายในที่เรียบง่าย สงบ แต่มีคุณค่า

ทัศนียภาพด้านหน้าโบสถ์

ณ วันนี้พระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทยก็มีสถาปัตยกรรมคุณค่า อีกหลังหนึ่ง 54

ศิลปสถาปัตยกรรมแบบโกธิครีไวล์วัล ที่บ้านเพลง ราชบุรี

วัดพระคริสตหฤทัย (วัดเพลง) สังฆมณฑลราชบุรี ความเป็นมา วัดพระคริสตหฤทัย หรือที่ประชาชนเรียกว่า “วัดเพลง” ตั้งอยู่ริมคลองอ้อม ต�ำบลวัดเพลง อ�ำเภอวัดเพลง จังหวัดราชบุรี เดิมชุมชนละแวกนี้ ชื่อ “บ้านเพลง” วัดเพลงมีประวัติที่น่าสนใจกล่าวคือ มีพระภิกษุในพระพุทธศาสนารูปหนึ่ง ท่านมีนามว่า สมภารปาน อดีตเจ้าอาวาสวัดบางกล้วย อ�ำเภอบางคนที จังหวัดสมุทรสงคราม ท่านได้พบกับ คุณพ่ออันตนนิโอ ลาบาร์แอล เจ้าอาวาสวัดบางนกแขวก หลังจากได้สนทนาธรรมกัน เกิดความ เลื่อมใสศรัทธาในพระธรรมค�ำสอนของคริสตศาสนานิกายโรมันคาทอลิก ท่านจึงขอเรียนค�ำสอน และได้รับศีลล้างบาปในเวลาต่อมา มีนามนักบุญว่า “เปาโล” หลังจากนั้น เปาโลปาน ได้ชักชวน ญาติพี่น้อง มาตั้งชุมชนที่บ้านเพลง ต่อมาได้สร้างวัดขึ้นหลังหนึ่งเป็นไม้ เรียกว่า “วัดเพลง” ต่อมา ชื่อนี้ได้เป็นชื่อของ ต�ำบล และอ�ำเภอ มาจนทุกวันนี้ ชุมชนวัดเพลงนีเ้ ริม่ จากญาติพนี่ อ้ งของเปาโลปาน และได้ขยายตัวจนเป็นชุมชนคริสตชนใหญ่ ขึ้นส่วนใหญ่มีเชื้อสายจีน มีอาชีพท�ำสวน ปี พ.ศ.๒๔๒๒ (ค.ศ.๑๘๗๙) คุณพ่อการ์โล เปติ ได้เข้ามาดูแลคริสตชนทีว่ ดั เพลง ท่านได้สร้าง โบสถ์หลังปัจจุบันในปี พ.ศ.๒๔๒๓ (ค.ศ.๑๘๘๐) และได้ตั้งชื่อวัดว่า “วัดพระคริสตหฤทัย” โดยที่ ชุมชนนี้ส่วนใหญ่มีเชื้อสายจีน ดังที่ได้กล่าวมาแล้ว จึงมีป้ายภาษาจีนเขียนไว้ที่หน้าโบสถ์ อ่านว่า 55

“เทียนจู่เซิ่นถัง” มีความหมายว่า “โบสถ์พระคริสต์คาทอลิก” โบสถ์วัดพระคริสตหฤทัยนี้ มีศลิ ปสถาปัตยกรรมแบบโกธิครีไวล์วลั มีโครงสร้างของอาคารเป็นแบบผนังรับน�ำ้ หนัก และถ่ายทอด น�้ำหนักลงสู่เสาเข็มไม้ ปี พ.ศ.๒๕๕๖ (ค.ศ.๒๐๑๓) คณะอนุกรรมการฝ่ายศิลปะในพิธีกรรม ในคณะกรรมการเพื่อ พิธีกรรม ซึ่งมีคุณพ่อยอแซฟไพศาล อานามวัฒน์ เป็นเลขาธิการ (ปัจจุบันท่านมรณภาพแล้ว) ได้ เข้าไปส�ำรวจตามการร้องขอของคุณพ่อเจ้าอาวาสในขณะนั้น พบว่าอาคารมีการทรุดตัวบางแห่ง ช�ำรุดทรุดโทรมตามกาลเวลา คณะกรรมการของวัดโดยความเห็นชอบของสังฆมณฑล ได้ท�ำการ บูรณะครั้งใหญ่ จนท�ำให้ โบสถ์วัดพระคริสตหฤทัย (วัดเพลง) สวย สง่างาม เป็นสถาปัตยกรรม คุณค่า ของสังฆมณฑลราชบุรี และของพระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทย มาจนทุกวันนี้

ปี พ.ศ. 2549 (ค.ศ. 2006) วัดพระคริสตหฤทัย ( วัดเพลง ) ได้รับพระราชทานรางวัล “อนุรักษ์สถาปัตยกรรมดีเด่น” สมาคมสถาปนิกสยาม ในพระบรมราชูปถัมภ์ โดยสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงเป็นองค์ประธาน

56

ศิลปสถาปัตยกรรมสมัยใหม่อันเนื่องมาจากความใน พระคัมภีร์ภาคพันธสัญญาเดิม

วัดพระหฤทัยแห่งพระเยซูเจ้า ศรีราชา ชลบุรี

เจ้าของโครงการ : สังฆมณฑลจันทบุรี ประมุขสังฆมณฑล : พระสังฆราช ซิลวีโอ สิริพงษ์ จรัสศรี อุปสังฆราชฝ่ายก่อสร้าง : อุปสังฆราชยอแซฟ ยอด เสนารักษ์ คุณพ่อเจ้าอาวาส : คุณพ่อฟรังซิสเซเวียร์ มานพ ปรีชาวุฒิ สถาปนิกโครงการฯ : คุณมาโนช สุขชัย มัณฑนากร : คุณธรรมรัตน์ ถนอมในเมือง

ความเป็นมา ชุมชนวัดพระหฤทัยแห่งพระเยซูเจ้า อ�ำเภอศรีราชา จังหวัดชลบุรี นั้น นับได้ว่าเป็นชุมชน คริสตชนที่เก่าแก่ที่สุดชุมชนหนึ่งทีเดียว นับถึง ปัจจุบัน พ.ศ.๒๕๖๑ รวมเป็นระยะเวลา ๙๐ ปี ซึ่ง เดิมเป็นชุมชนคริสตชนชาวจีน ไม่กี่ครอบครัว วัดหรือโบสถ์ หลังแรกสร้างด้วยไม้เป็นอาคาร ๒ ชั้น ชั้นบนเป็นวัด ชั้นล่างเป็นโรงเรียน และห้องกิจกรรมต่างๆ ต่อมาเมื่อชุมชนมีการขยายตัว มีจ�ำนวน สัตบุรุษมากขึ้น จึงมีการสร้างวัดหลังที่ ๒ และใช้เป็นสถานที่ประกอบพิธีกรรมมานานมากกว่า ๔๙ ปี ปัจจุบนั พืน้ ทีช่ ายทะเลฝัง่ ตะวันออก เป็นพืน้ ทีเ่ ขตอุตสาหกรรม มีการเจริญเติบโตของชุมชน อย่างมาก ท�ำให้มีประชากรที่เป็นคริสตชนทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติเพิ่มมากขึ้น วัดหลังเดิมจึง คับแคบ และช�ำรุดทรุดโทรม สังฆมณฑลจันทบุรจี งึ มีมติให้รอื้ วัดเก่า และสร้างวัดใหม่ในสถานทีเ่ ดิม 57

แนวความคิดในการออกแบบ สถาปนิก ได้แนวความคิดในการออกแบบ จากความในพระคัมภีร์ภาคพันธสัญญาเดิม ที่ว่า เต็นท์หรือพลับพลาเป็นที่ประทับของพระเจ้า จากความในพระคั ม ภี ร ์ นี้ เ องเป็ น แรงบั น ดาลใจให้ ส ถาปนิ ก ได้ รั ง สรรค์ รู ป แบบศิ ล ป สถาปัตยกรรม ในแบบสถาปัตยกรรมสมัยใหม่ (Modern Architecture) ได้อย่างลงตัว และสื่อถึง ความหมายตามความในพระคัมภีร์ อย่างสมบูรณ์ครบถ้วน ทั้งรูปลักษณ์ภายนอกและภายใน ตอบสนองประโยชน์ใช้สอยด้านพิธีกรรม และศิลปะในพิธีกรรมของสภาสังคายนาวาติกันที่ ๒ เป็น อาคารศักดิ์สิทธิ์ เป็น สถาปัตยกรรมคุณค่าของพระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทย อีกหลังหนึ่ง

ภาพภายนอก

ภาพบริเวณสักการสถาน 58

โบสถ์หลังนี้เป็นโบสถ์หลังที่ ๓ ที่ใช้เวลาในการก่อสร้างนานถึง ๔ ปี ด้วยงบประมาณ การก่อสร้างทั้งสิ้นมากกว่า ๑๖๖ ล้านบาท ได้มีพิธีเสกวัดและเปิดวัด โดย พระสังฆราชซิลวีโอ สิริพงษ์ จรัสศรี ประมุขสังฆมณฑลจันทบุรีเป็นประธาน ร่วมด้วยหัวหน้าส่วนราชการและคริสตชน จ�ำนวนมาก เมื่อวันที่ ๑๗ มิถุนายน พ.ศ.๒๕๖๐ (ค.ศ.๒๐๑๗) ความคิดเห็นเชิงศิลปสถาปัตยกรรม ศาสนสถานของแต่ละศาสนาย่อมมีข้อก�ำหนดที่แตกต่างกันไป ทั้งวัฒนธรรม ประเพณี พิธกี รรม ความเชือ่ และเรือ่ งราวต่างๆ ในพระคัมภีร์ หลักธรรมค�ำสอนของศาสนานัน้ ๆ หากสถาปนิก และผู้ที่เกี่ยวข้องทุกส่วนมีความเข้าใจอย่างลึกซึ้ง ก็จะสามารถน�ำมาประยุกต์ใช้เป็นแนวความคิด และถ่ายทอดออกมาทางกายภาพ เป็นศิลปสถาปัตยกรรมที่งดงาม น่ายกย่อง

59

การรังสรรค์รูปแบบศิลปสถาปัตยกรรมอันเนื่องมาจาก หลักทางศาสนาและความเชื่อ

โบสถ์ “วัดศีลมหาสนิท” ตลิ่งชัน กรุงเทพมหานคร อัครสังฆมณฑลกรุงเทพฯ (ก�ำลังท�ำการก่อสร้าง) เจ้าของโครงการ ประมุขอัครสังฆมณฑล คุณพ่อเจ้าอาวาส สถาปนิกโครงการฯ

: อัครสังฆมณฑลกรุงเทพฯ : พระคาร์ดินัล ฟรังซิสเซเวียร์ เกรียงศักดิ์ โกวิทวาณิช : คุณพ่อยอห์น บัปติสตา วิวัฒน์ แพร่ศิริ : คุณมาโนช สุขชัย 60

วันนี้ หากท่านนั่งรถไปบนถนนราชพฤกษ์ บริเวณสะพานข้ามคลองมหาสวัสดิ์ ฝั่งตะวันออก ของถนน ท่านจะเห็นอาคารหลังหนึ่งก�ำลังก่อสร้างใกล้จะแล้วเสร็จ เด่น มองดูเหมือนเป็น Land Mark ที่งดงามโดยเฉพาะอย่างยิ่งเวลาที่พระอาทิตย์ใกล้ตกดิน (ดังในรูป) นั้นคือ โบสถ์ของวัดศีล มหาสนิท (Church of the Blessed Sacrament)

วัดศีลมหาสนิท นั้น เดิมชื่อ วัดพระสัตถา ซึ่งมีความหมายว่า พระเยซูเจ้าทรงประทับอยู่ใน ศีลมหาสนิทแต่สตั บุรษุ หรือบุคคลทัว่ ไปไม่นยิ มเรียกชือ่ นี้ จะเรียกว่า วัดสวนผัก ทีเ่ ป็นเช่นนัน้ เพราะ ในอดีตบริเวณนี้ประชาชนส่วนใหญ่มีอาชีพท�ำสวนผัก เดิมสัตบุรุษในบริเวณนี้จะเป็นชาวญวนและ ชาวจีน ปัจจุบันการขยายตัวของชุมชนออกไปสู่ชานเมือง สัตบุรุษจึงมีมากขึ้น ทุกเชื้อชาติ ชือ่ “วัดศีลมหาสนิท” ได้มกี ารตัง้ ชือ่ ขึน้ ใหม่ เมือ่ ปี พ.ศ.๒๕๓๓ (ค.ศ.๑๙๙๐) โดย พระคาร์ดนิ ลั ไมเกิ้ล มีชัย กิจบุญชู จากการขยายตัวของเมืองประกอบกับจ�ำนวนสัตบุรุษที่เพิ่มมากขึ้น วัดหลังเดิมคับแคบ อัครสังฆมณฑลกรุงเทพฯ จึงเห็นสมควรให้สร้างวัดขึน้ ใหม่ โดยมอบหมายให้ คุณมาโนช สุขชัย เป็น สถาปนิกโครงการฯ พระคาร์ดินัล ฟรังซิสเซเวียร์ เกรียงศักดิ์ โกวิทวาณิช กรุณาให้ค�ำปรึกษาและ แนะน�ำอย่างใกล้ชิด สิ่งที่ท้าทายมากก็คือ รูปแปลงที่ดิน ที่มีลักษณะเป็นสามเหลี่ยมมุมฉาก คล้าย Set Square ที่สถาปนิกรู้จักกันดี 61

แนวความคิดในการออกแบบ

จากชื่อของวัด ค�ำว่า ศีลมหาสนิท คือ แผ่นปัง ที่ลักษณะเป็นแผ่นกลม ที่สถาปนิกน�ำมาใช้ เป็นรูปร่างภายนอกของแปลนอาคาร ท�ำให้อยู่ได้กับรูปแปลงที่ดินที่เป็นสามเหลี่ยมได้อย่าง เหมาะเจาะ จากหลักของศาสนาและความเชื่อ ความเข้าใจในปรัชญาของศาสนา ท�ำให้สถาปนิกสามารถ รังสรรค์ศิลปสถาปัตยกรรมของโบสถ์หลังนี้ได้อย่างงดงาม เป็นสถาปัตยกรรมสมัยใหม่ (Modern Architecture)ประกอบกับการใช้วัสดุจากธรรมชาติ แสดงให้เห็นความงดงามของสี Color และ พื้นผิว Texture ก็เป็นการเสริมให้งานสถาปัตยกรรมมีคุณค่ามากยิ่งขึ้น ด้วยประสบการณ์ของสถาปนิก และการให้ค�ำปรึกษา ค�ำแนะน�ำ ของพระคาร์ดินัล ฟรังซิส เซเวียร์เกรียงศักดิ์ โกวิทวาณิช มั่นใจได้ว่า โบสถ์หลังนี้จะตอบสนองทั้งในด้านพิธีกรรมและศิลปะ ในพิธีกรรมตลอดจนประโยชน์ใช้สอยอื่นๆ อย่างสมบูรณ์ ตามแนวทางของสภาสังคายนาวาติกัน ที่ ๒ โบสถ์ วัดศีลมหาสนิท ได้ทำ� พิธเี สกศิลาฤกษ์ เมือ่ ปี พ.ศ.๒๕๕๔ (ค.ศ.๒๐๑๑) โดย พระคาร์ดนิ ลั ฟรังซิสเซเวียร์ เกรียงศักดิ์ โกวิทวาณิช ประมุขอัครสังฆมณฑลกรุงเทพฯ เป็นประธาน เริ่มก่อสร้าง เมือ่ วันที่ ๖ กรกฎาคม พ.ศ.๒๕๕๖ (ค.ศ.๒๐๑๓) จากความก้าวหน้าของงาน อีกไม่นานเราคงได้เห็น โบสถ์ของวัดศีลมหาสนิท ตลิ่งชัน กรุงเทพมหานคร ที่งดงาม ตั้งเด่นเป็นสง่า เป็นสถาปัตยกรรม คุณค่าของพระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทย อีกหลังหนึ่ง 62

อาสนวิหารนักบุญอันนา นครสวรรค์ St. Ann Cathedral Nakhonsawan

ภาพด้านหน้า : อาสนวิหารนักบุญอันนา สังฆมณฑลนครสวรรค์

อาสนวิหารนักบุญอันนา นครสวรรค์ เป็นวัดที่มีประวัติความเป็นมาอย่างยาวนานซึ่ง ท่านผู้อ่านจะสามารถศึกษาข้อมูลอย่างละเอียดได้จาก หอจดหมายเหตุ อัครสังฆมณฑล กรุงเทพฯ ในที่นี้ จะขอกล่าว โดยสรุปว่า วั ด นั ก บุ ญ อั น นา นครสวรรค์ เป็ น หลั ก ฐานที่ แ สดงถึ ง การรวบรวมจิ ต ใจ การเสี ย สละ ความส�ำเร็จและล้มเหลว ความเชื่อ ความศรัทธา ที่มีต่อพระศาสนจักรของชีวิตพระสงฆ์ นักบวช และบรรดาคริสตชนซึ่งเปรียบเสมือนหน้าต่างกระจกสีที่รวมกระจกขนาดต่างๆ สีต่างๆ แล้วบรรจง เรียงต่อกัน เป็นพระพักตร์ของพระเยซูเจ้า ดูสดสวย งดงาม เมื่อยามแสงอาทิตย์สาดส่องผ่าน กระจกนี้ (ที่มา : หอจดหมายเหตุ อัครสังฆมณฑลกรุงเทพฯ)

สังฆมณฑลนครสวรรค์ ได้รับการแต่งตั้ง เมื่อวันที่ ๒๕ กุมภาพันธ์ พ.ศ.๒๕๑๐ (ค.ศ.๑๙๖๗) มีพระสังฆราชมิแชล ลังเยร์ เป็นพระสังฆราชองค์แรกของสังฆมณฑล มีอาสนวิหารนักบุญอันนา เป็นอาสนวิหารของสังฆมณฑล 63

พระอัครสังฆราชยวง นิตโย เป็นประธานในพิธีเสกศิลาแรก ของอาสนวิหารนักบุญอันนา นครสวรรค์ หลังปัจจุบัน เมื่อวันที่ ๒๘ กรกฎาคม พ.ศ.๒๕๑๒ (ค.ศ.๑๙๖๙) การปรับปรุงและบูรณะเพื่อตอบสนองพิธีกรรมตามแนวทางของสภาสังคายนาวาติกันที่ ๒ นับเป็นเวลามากกว่า ๔๕ ปี ที่อาสนวิหารนักบุญอันนาหลังนี้ ได้ถูกใช้งานด้านพิธีกรรมของ สังฆมณฑลนครสวรรค์ ย่อมจะต้องช�ำรุดทรุดโทรมไปตามกาลเวลา ตามการเปลีย่ นแปลงของสภาพ ดินฟ้าอากาศ และสิ่งแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลงไปอันเนื่องมาจากการขยายตัวของชุมชน ปลายปี พ.ศ.๒๕๕๙ สังฆมณฑลนครสวรรค์ ซึ่งมีพระสังฆราชยอแซฟ พิบูลย์ วิสิฐนนทชัย เป็นมุขนายก ได้มีโครงการปรับปรุงและบูรณะอาสนวิหารครั้งใหญ่ โดยมอบหมายให้ คุณมาโนช สุขชัย เป็น สถาปนิกโครงการ

การปรับปรุงและบูรณะมีอะไรเปลี่ยนแปลงไปบ้าง

ด้านหน้า : อาสนวิหารก่อนการปรับปรุงและบูรณะ

64

ภาพภายใน : อาสนวิหารก่อนการปรับปรุงและบูรณะ

ภาพภายใน : อาสนวิหารหลังการปรับปรุงและบูรณะ

65

บริเวณสักการสถานหลังการปรับปรุง

อาสนะพระสังฆราช ออกแบบและท�ำขึ้นใหม่ เพื่อให้สอดคล้องกับศิลปกรรมในภาพรวมของศิลปกรรมบริเวณสักการสถาน

66

ตู้ศีลก็เช่นกัน ออกแบบและท�ำขึ้นใหม่ ด้วยเหตุผลดังกล่าวแล้วข้างต้น

กล่าวโดยสรุป จะเห็นว่า การปรับปรุงและบูรณะครั้งนี้ ท�ำให้อาสนวิหารนักบุญอันนา นครสวรรค์ มีรูปแบบศิลปสถาปัตยกรรมร่วมสมัย มีลักษณะรูปแบบของศิลปกรรมที่สอดคล้องกัน และเป็นไปตามข้อแนะน�ำของสภาสังคายนาวาติกนั ที่ ๒ เป็นสถาปัตยกรรมคุณค่า อีกแห่งหนึง่ ของ พระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทย

67

การปรับปรุงเชิงอนุรักษ์โบสถ์หลังเก่า วัดนักบุญยอแซฟ ค�ำเกิ้ม อัครสังฆมณฑล ท่าแร่ - หนองแสง

โบสถ์หลังเก่า (หลังที่ ๒) วัดนักบุญยอแซฟ ค�ำเกิ้ม อัครสังฆมณฑล ท่าแร่ - หนองแสง : จังหวัดนครพนม

ความเป็นมา กลุ่มคริสตชนค�ำเกิ้ม คือกลุ่มคริสตชนเวียดนามจากนครพนม ที่รวมตัวกันอาศัยอยู่ทาง ทิศเหนือของเมืองนครพนมใกล้กับที่เรียกกันว่า “วัดป่า” ปี พ.ศ.๒๔๒๘ (ค.ศ.๑๘๘๕) ได้มีการสร้างบ้านพักพระสงฆ์และวัดขึ้นหลังหนึ่ง (เป็นวัดที่ น่าสงสาร) พระแท่นท�ำด้วยไม้ หลังคามุงด้วยหญ้า (น่าจะเป็นหญ้าแฝก) ฝาขัดแตะ นับเป็นวัดหลัง แรก ซึ่งได้ใช้งานเป็นเวลาหลายปี คุณพ่อเกโก ซึ่งท�ำหน้าที่อภิบาลกลุ่มคริสตชนค�ำเกิ้ม ได้มอบให้กลุ่มคริสตชนกลุ่มนี้อยู่ใน ความอุปถัมภ์ของ “นักบุญยอแซฟ” ต่อมาท่านได้รบั แต่งตัง้ ให้เป็นเจ้าอาวาสองค์แรกของ วัดนักบุญ ยอแซฟ ค�ำเกิ้มต่อมาได้มีชาวบ้านจากที่ต่างๆ และ หมู่บ้านใกล้เคียง มาสมัครเรียนค�ำสอนกับ คุณพ่อเกโก มากขึ้น 68

ปี พ.ศ.๒๔๔๗ (ค.ศ.๑๙๐๔) คุณพ่อเฟรสแนล ได้สร้างบ้านพักพระสงฆ์ พร้อมกับได้สร้าง วัดหลังใหม่ ถาวร ผนังก่ออิฐถือปูน หลังมุงด้วยไม้ เรียกว่า “แป้นเกล็ด” เป็นวัดหลังที่ ๒ มีพิธีเสก และเปิดวัดอย่างยิ่งใหญ่ ในโอกาสสมโภชนักบุญยอแซฟ เมื่อวันที่ ๑๙ มีนาคม พ.ศ.๒๔๕๐ (ค.ศ. ๑๙๐๗) โดยพระสังฆราชยัง มารีย์ กืออ๊าส คุณพ่อโปรดม และบรรดาธรรมทูต ปี พ.ศ.๒๔๘๓ (ค.ศ.๑๙๔๐) เกิดกรณีพิพาทอินโดจีนและการเบียดเบียนศาสนา วัดนักบุญ ยอแซฟ ค�ำเกิ้ม ได้ถูกลอบวางเพลิง เสียหายจนใช้การไม่ได้ ต่อมาคุณพ่อเอดัวร์ ถัง มีความคิดที่จะ รื้อวัดหลังที่ ๒ ที่ถูกลอบวางเพลิงนี้ แต่ชาวบ้านผู้อาวุโสไม่ยินยอม เพราะถือว่าเป็นวัดเก่าแก่ของ หมู่บ้าน ควรเก็บไว้เป็นอนุสรณ์ส�ำหรับชนรุ่นต่อไป คุณพ่อเอดัวร์ ถัง จึงได้ท�ำการซ่อมแซม บูรณะ ไว้ดังที่ปรากฏอยู่ในปัจจุบัน โครงการอนุสรณ์สถาน บุญราศี ยอแซฟ อุทัย พองพูม เมื่อปี พ.ศ.๒๕๖๐ (ค.ศ.๒๐๑๗) คุณพ่อประยูร พงษ์พิศ เลขาธิการอัครสังฆมณฑล ท่าแร่ - หนองแสง ได้เดินทางมาร่วมประชุมกับคณะกรรมการแผนกศิลปะในพิธีกรรม ในคณะกรรมการ พิธกี รรม ณ ตึกสภาพระสังฆราชคาทอลิกแห่งประเทศไทย กรุงเทพฯ เพือ่ ขอค�ำปรึกษาเสนอแนะแนว ทางในการปรับปรุงเชิงอนุรักษ์ วัดนักบุญยอแซฟ ค�ำเกิ้ม หลังที่ ๒ ให้เป็น อนุสรณ์สถาน บุญราศี ยอแซฟ อุทัย พองพูม อดีตครูค�ำสอนของวัดค�ำเกิ้ม ที่ได้รับการแต่งตั้งจากสมเด็จพระสันตะปาปา ฟรังซิส และได้มกี ารประกาศและเฉลิมฉลองอย่างยิง่ ใหญ่ ณ อาสนวิหารพระหฤทัยของพระเยซูเจ้า ที่นครเวียงจันทน์ วันที่ ๑๑ ธันวาคม พ.ศ.๒๕๕๙ (ค.ศ.๒๐๑๖) เพื่อให้มีข้อมูลที่ชัดเจนส�ำหรับ การให้ค�ำปรึกษา คณะกรรมการฯ อันประกอบด้วย คุณพ่ออันโตนีโอ วาลแซ็กกี เป็นเลขาธิการ คุณสุพจน์ โกวิทวานิชย์ คุณมาโนช สุขชัย และผู้เขียน (ผศ.ก�ำแหง ฟักน้อย) จึงนัดหมายเพื่อ เดินทางไปส�ำรวจข้อมูล ณ วัดนักบุญยอแซฟ ค�ำเกิ้ม ก่อนก�ำหนดการเดินทาง ผู้เขียนได้ขอให้ คุณสมชาย อันธพันธ์ และทีมงาน ไปช่วยส�ำรวจท�ำแผนที่ แผนผัง เพือ่ เป็นข้อมูลประกอบการท�ำงาน ของคณะกรรมการฯ ในวันที่คณะกรรมการฯ ลงพื้นที่เพื่อส�ำรวจข้อมูล ได้รับการต้อนรับและสนับสนุนอย่างดียิ่ง จากพระอัครสังฆราชหลุยส์ จ�ำเนียร สันติสุขนิรันดร์ อัครมุขนายก คุณพ่อประยูร พงษ์พิศ คุณพ่อเปาโล เด่น ช่วยสุข เจ้าอาวาสวัดนักบุญยอแซฟ ค�ำเกิม้ ผูอ้ าวุโสนางทองจันทร์ เทพกรณ์ ตลอดจนสภาภิบาล และสัตบุรุษวัดค�ำเกิ้ม ผลจากการลงพืน้ ทีร่ บั ทราบข้อมูล และการส�ำรวจจากสถานทีจ่ ริง คณะกรรมการฯจึงได้เสนอ ต่ออัครสังฆมณฑลว่าเบือ้ งต้น ควรให้ผเู้ ชีย่ วชาญในการปรับปรุงเชิงอนุรกั ษ์เข้ามาท�ำการส�ำรวจและ เขียนรายละเอียดเพือ่ ประกอบการวางแผน ตลอดจนการเลือกวิธกี ารปรับปรุงเชิงอนุรกั ษ์ทเี่ หมาะสม ต่อไป 69

สภาพของอาคารวัดนักบุญยอแซฟ ค�ำเกิ้ม (วัดหลังที่ ๒) ที่จะวางแผนเพื่อปรับปรุงเชิงอนุรักษ์ เป็นอนุสรณ์สถาน

70

การน�ำศิลปะและวัฒนธรรมไทยเข้าสู่พิธีกรรมที่อุดรธานี

อาสนวิหารพระมารดานิจจานุเคราะห์ อุดรธานี หลังการบูรณะ

ความเป็นมา เมื่อวันที่ ๗ พฤษภาคม พ.ศ.๒๔๙๖ (ค.ศ.๑๙๕๓) ได้มีการสถาปนาสังฆมณฑลใหม่ ซึ่งแยก ตัวออกจากอัครสังฆมณฑลท่าแร่-หนองแสง นัน้ ก็คอื สังฆมณฑลอุดรธานี มีเขตปกครอง ประกอบ ด้วย อุดรธานี ขอนแก่น หนองคาย บึงกาฬ และเลย วันที่ ๔ ธันวาคม พ.ศ.๒๔๙๖ (ค.ศ.๑๙๕๓) คุณพ่อคลาเรนซ์ ดูฮาร์ต พระสงฆ์คณะพระมหาไถ่ ได้รบั แต่งตัง้ เป็นพระสังฆราชประมุขสังฆมณฑลอุดรธานีองค์แรก พระสงฆ์ทที่ ำ� งานอยูใ่ นสังฆมณฑล นีเ้ ป็นพระสงฆ์คณะพระมหาไถ่ ในช่วงแรกมีสตั บุรษุ ประมาณ ๓,๐๐๐ คน ส่วนใหญ่เป็นชาวเวียดนาม มีสัตบุรุษชาวไทยแต่ที่บ้านโนนสูงเท่านั้น ปี พ.ศ.๒๔๙๗ (ค.ศ.๑๙๕๔ ) พระสังฆราชคลาเรนซ์ ดูฮาร์ต ได้สร้างวัดน้อยขึ้นที่บ้านจิกและ ได้ท�ำพิธีเสก เมื่อวันที่ ๑๙ ธันวาคม พ.ศ.๒๔๙๗ (ค.ศ.๑๙๕๔) โดยให้ชื่อวัดนี้ว่า วัดแม่พระ นิจจานุเคราะห์ จึงนับได้ว่า เป็นอาสนวิหารหลังแรกของสังฆมณฑลอุดรธานี วันอาทิตย์แรกของ อาสนวิหารมีสัตบุรุษเข้าร่วมพิธีบูชาขอบพระคุณ ๑๓ คน ทั้งหมดเป็นชาวเวียดนามอพยพ ปี พ.ศ.๒๕๐๙ (ค.ศ.๑๙๖๖) ได้ท�ำการก่อสร้างอาสนวิหารหลังใหม่ และแล้วเสร็จในปี พ.ศ. ๒๕๑๑ (ค.ศ.๑๙๖๘ ) นัน้ ก็คอื อาสนวิหารหลังปัจจุบนั ทีท่ ำ� การบูรณะปรับปรุงศิลปะสถาปัตยกรรม ของอาสนวิหาร จากรูปแบบสถาปัตยกรรมทีป่ รากฏนัน้ คงพอเข้าใจได้วา่ ผูอ้ อกแบบ ได้พยายามน�ำศิลปะและ วัฒนธรรมไทยเข้าสู่พิธีกรรม โดยพยายามใช้องค์ประกอบที่เข้าใจว่า นั่นคือ ศิลปวัฒนธรรมไทย ทั้งในงานสถาปัตยกรรม และงานสถาปัตยกรรมภายใน แต่น่าจะยังไม่สัมฤทธิ์ผล 71

โอกาสนี้ ผู้เขียนขอยกข้อความในหนังสือ แนวทางการออกแบบโบสถ์ พระศาสนจักร คาทอลิกในประเทศไทย ซึง่ จัดท�ำโดยคณะอนุกรรมการฝ่ายศิลปะในพิธกี รรม ประกอบการพิจารณา การน�ำศิลปะและวัฒนธรรมไทยเข้าสู่พิธีกรรม เป็นกระบวนการใช้จินตนาการ เริ่มจาก การพิจารณาว่า มีอะไรดีในศิลปะและวัฒนธรรมไทยบ้าง การใช้จินตนาการเชิงสร้างสรรค์ซึ่ง เป็นการน�ำเอาองค์ประกอบใหม่ๆ เข้ามาผสมผสานกับองค์ประกอบแบบเดิม โดยผู้ที่มีหน้าที่ ค้นหาคุณค่าทีเ่ ท่าเทียมกัน ซึง่ เป็นการเปลีย่ นแปลงอย่างหนึง่ ซึง่ มิได้แต่มงุ่ แต่เพียงเปลีย่ นเนือ้ หา แห่งศิลปะพิธกี รรมแบบเดิมให้เป็นรูปแบบของศิลปะวัฒนธรรมแบบท้องถิน่ สองกระบวนการนี้ สามารถที่จะทับซ้อนกันได้ และต้องพี่งพาอาศัยกันและกัน เพื่อให้เกิดความสมบูรณ์ แบบ บูรณาการ พระศาสนจักรไทย พยายามตอบสนองแนวคิดของสังคายนาวาติกนั ที่ ๒ เกีย่ วกับการน�ำ วัฒนธรรมไทยเข้าสูพ่ ธิ กี รรม เมือ่ ราว ๔๐ ปีทผี่ า่ นมา แต่แนวทางทีใ่ ช้นนั้ เกิดจากความพยายาม ของมิชชันนารีและพระสงฆ์เจ้าอาวาสทีส่ นใจในประเด็นดังกล่าว ได้ศกึ ษาและหาวิธกี ารของตน ตามสภาพความเป็นจริงของสมัยนั้นๆ ดังนั้น คณะกรรมการศิลปะในพิธีกรรมจึงพยายามที่จะ หาแนวทางทีเ่ ป็นทีย่ อมรับได้รว่ มกันให้เกิดเป็นบรรทัดฐานและเป็นทีย่ อมรับได้ เพือ่ การอภิบาล คริสตชนในอนาคต แน่นอนทีเดียวแนวคิดเรื่องดังกล่าวนี้ยังต้องใช้เวลาอีกพอสมควรเพื่อให้ ทุกคนยอมรับได้ทั้งหมด ถึงกระนั้นคาดว่าแนวทางนี้คงได้รับการปรับปรุงให้ดีขึ้นเรื่อยๆ อย่างถูกทิศทาง การบูรณะปรับปรุงอาสนวิหาร สังฆมณฑลอุดรธานี ได้มอบหมายให้ คุณมาโนช สุขชัย เป็นสถาปนิก ด�ำเนินการออกแบบ การบูรณะและปรับปรุง อาสนวิหารพระมารดานิจจารุเคราะห์ อุดรธานี สถาปนิกได้พยายามปรับปรุงบูรณะภายในอาสนวิหารให้สอดคล้องกับพิธีกรรม โดยขยาย บริเวณสักการะสถานให้มพี นื้ ทีม่ ากขึน้ จัดวางต�ำแหน่ง พระแท่น บรรณฐาน ทีน่ งั่ พระสงฆ์ ประธาน ตลอดจนอาสนะพระสังฆราช ให้สอดคล้องกับพิธีกรรม โดยยึดแนวทางจากหนังสือแนวทางการ ออกแบบโบสถ์ พระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทยเป็นหลัก และพยายามปรับเปลีย่ นการตกแต่ง ภายในให้ดเู รียบง่ายและทันสมัยขึน้ ปรับเปลีย่ นวัสดุปพู นื้ จากเดิมเป็นพืน้ หินขัดให้เป็นแกรนิต โดย ออกแบบลวดลายพื้นให้เป็นลักษณะลายไทยประยุกต์ เพื่อเพิ่มคุณค่าของอาคารอาสนวิหาร แม้ จ ะไม่ ส ามารถท� ำ ให้ บ รรลุ ถึ ง การน� ำ ศิ ล ปะและสถาปั ต ยกรรมเข้ า สู ่ พิ ธี ก รรม (IN CULTULATION) ได้เต็มร้อย แต่ก็น่าจะเป็นการปรับปรุงบูรณะที่ถูกทิศทางอย่างน้อยก็ท�ำให้ เกิดบรรยากาศที่มีความสงบเรียบง่ายเหมาะสมกับพิธีกรรม 72

ก่อนการปรับปรุง

หลังการปรับปรุง 73

ท้ายเล่ม ในที่สุดจากความร่วมมือ ช่วยเหลือ จากหลายๆ ท่าน ก็ท�ำให้หนังสือเล่มนี้ส�ำเร็จเรียบร้อย ลงได้ ต้องท�ำความเข้าใจอีกครั้งหนึ่งว่า หนังสือเล่มนี้ไม่ใช่ท�ำเนียบวัดหรือโบสถ์ แต่ท�ำขึ้นเพื่อให้ ท่านผูอ้ า่ นทราบถึงพัฒนาการทางศิลปสถาปัตยกรรมของวัดหรือโบสถ์ ตัง้ แต่พระศาสนจักรคาทอลิก เข้าสูป่ ระเทศไทย จนถึงปัจจุบนั ตลอดจนผลของการอนุรกั ษ์และหรือปรับปรุงสถาปัตยกรรมคุณค่า ให้สอดคล้องกับแนวคิดของสภาสังคายนาวาติกันที่ ๒ ในเรื่องศิลปะในพิธีกรรม ประจวบกับใน ปี พ.ศ.๒๕๖๒ (ค.ศ.๒๐๑๙) เป็นปีเฉลิมฉลอง ๓๕๐ ปี แห่งการประกาศแต่งตั้งมิสซังสยาม อย่างเป็นทางการจากสันตะส�ำนัก (พ.ศ.๒๒๑๒ - ๒๕๖๒) (ค.ศ. ๑๖๖๙ - ๒๐๑๙) หวังว่าหนังสือ เล่มนี้คงจะได้มีส่วนร่วมในการเฉลิมฉลองด้วย ท้ายสุดขอขอบคุณแหล่งข้อมูลทุกช่องทาง และเป็นพิเศษส�ำหรับ เปโตร กฤษณ์ ฟักน้อย (ลูกชาย) ที่ได้สนับสนุน ช่วยเหลือ จนท�ำให้หนังสือนี้ส�ำเร็จลงได้

ขอพระเจ้าโปรดอวยพร

ผศ.เปโตร ก�ำแหง ฟักน้อย

74

บรรณานุกรม สื่อมวลชนคาทอลิกประเทศไทย, ท�ำเนียบวัดคาทอลิกในประเทศไทย, พ.ศ.๒๕๔๑, โรงพิมพ์ อัสสัมชัญ, กรุงเทพฯ. ชัยนิมิตร นวรัตน์, ม.ล. การอนุรักษ์ศิลปะ, เอกสารวิชาการ คณะอนุกรรมการอนุรักษ์ ศิลปสถาปัตยกรรม, สมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์ : กรุงเทพฯ. รศ.วิวัฒน์ เตมีย์พันธ์, คติความเชื่อบางประการในงานสถาปัตยกรรมไทย, พิมพ์ครั้งที่ ๑, เมษายน พ.ศ.๒๕๕๗, บริษัท ทริปเพิ่ลกรุ๊ป จ�ำกัด : กรุงเทพฯ. สมณกระทรวงพิธีกรรมและศีลศักดิ์สิทธิ์ กรุงโรม, กฎทั่วไปส�ำหรับมิสซาตามจารีตโรมัน, พิมพ์ครั้งที่ ๑, กุมภาพันธ์ พ.ศ.๒๕๔๘, คณะกรรมการคาทอลิกเพื่อพิธีกรรม : กรุงเทพฯ. บาทหลวง อาเดรียง โลเน, ประวัติมิสซังกรุงสยาม ค.ศ.๑๖๖๒ - ๑๘๑๑, พิมพ์ครั้งที่แรก, เมษายน ค.ศ.๒๐๐๓, อัครสังฆมณฑลกรุงเทพฯ. คณะอนุกรรมการแผนกศิลปะในพิธีกรรม, แนวทางการออกแบบโบสถ์พระศาสนจักรคาทอลิกใน ประเทศไทย, พิมพ์ครั้งที่ ๒, พ.ศ.๒๕๔๘, บริษั ท เจสไมล์ ดีไซน์ จ�ำกัด , กรุงเทพฯ. คณะกรรมการไบเบิลไดอารี่, ไบเบิลไดอารี่ ๒๐๑๘, ส�ำนักงานไบเบิลไดอารี่ อารามพระหฤทัยฯ : กรุงเทพฯ. คณะกรรมการเตรียมงานฉลอง ๑๐๐ ปี อาสนวิหารพระนางมารีอาปฏิสนธินิรมล จันทบุรี, ๑๐๐ ปี อาสนวิหารพระนางมารีอาปฏิสนธินิรมล จันทบุรี, Speedy Print Ltd.,Part. วัชรสมโภชอาสนวิหารอัสสัมชัญ ๑๙๑๙ - ๑๙๙๔ Google Search, อาสนวิหาร โบสถ์ พระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทย

75

ประวัติ

ก�ำแหง ฟักน้อย เกิด ๒๔๘๐ สถานที่เกิด สถานศึกษา ๒๔๙๐ - ๒๔๙๖

๒๔๙๖ - ๒๔๙๘ ๒๔๙๘ - ๒๕๐๓ การท�ำงาน ๒๕๐๔ - ๒๕๑๙

๒๕๒๐ - ๒๕๒๒

๒๕๒๓ - ๒๕๔๕

๑๒ พฤษภาคม บ้านสวนตลาดพลู ธนบุรี กรุงเทพมหานคร โรงเรียนวัดนวลนรดิศ โรงเรียนเตรียมอุดมศึกษา พญาไท (รุ่นที่ ๑๖) คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย (รุ่นที่ ๒๓) โรงเรียนส่งเสริมอาชีพก่อสร้าง กรมอาชีวศึกษา วิทยาลัยวิชาการก่อสร้าง กรมอาชีวศึกษา คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้า เจ้าคุณทหาร ลาดกระบัง (สจล.) ประกอบวิชาชีพอิสระ บริษัท ช.การช่าง จ�ำกัด บริษัท ที่ดินบางปะอิน จ�ำกัด (บริษัทในเครือ บริษัท ช.การช่าง จ�ำกัด (มหาชน)

ประสบการณ์

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ สจล. หัวหน้าภาควิชาศิลปอุตสาหกรรม กรรมการบริหารคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ สจล. กรรมการบริหารสถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้า เจ้าคุณทหาร ลาดกระบัง สถาปนิกโครงการ (ฝ่ายบริหารงานก่อสร้าง) โรงพยาบาลภูมิพล (อาคารคุ้มเกล้า). โรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้า (แห่งใหม่) เขาชะโงก จังหวัดนครนายก โครงการขยายท่าอากาศยานนานาชาติ (ดอนเมือง) สัญญา BIA 2-2 กรรมการและผู้จัดการทั่วไป บริษัท ที่ดินบางปะอิน จ�ำกัด ผู้พัฒนา จัดตั้ง และบริหาร นิคมอุตสาหกรรมบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ตามสัญญาร่วมด�ำเนินการ ฯ กับการนิคมอุตสาหกรรมแห่งประเทศไทย 76

กิจกรรมสังคม

นายกสมาคมนักออกแบบอุตสาหกรรม แห่งประเทศไทย กรรมการบริหารสมาคมผู้พัฒนานิคมอุตสาหกรรม กรรมการบริหารสมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์ พ.ศ.๒๕๓๗ - ๒๕๔๑, ๒๕๔๓ - ๒๕๔๕ กรรมการแผนกศิลปะในพิธีกรรม ในคณะกรรมการคาทอลิกเพื่อพิธีกรรม สภาพระสังฆราชคาทอลิกแห่งประเทศไทย พ.ศ.๒๕๕๓ - ปัจจุบัน

ประกาศเกียรติคุณ ๒๕๑๙ ๒๕๔๔ ๒๕๔๙ ๒๕๕๖

โล่ห์เกียรติคุณ คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ สจล. พ่อตัวอย่างแห่งชาติ เข็มและประกาศเกียรติคุณ สมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์ รางวัล “สถาปัตย์ขจร” คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาฯ

งานอดิเรก

ใช้ชีวิตอยู่กับต้นไม้และสัตว์เลี้ยง ท่องเที่ยว พบปะสังคมกับเพื่อนๆ ญาติพี่น้องทุกกลุ่ม เขียนบันทึกเรื่องราวอันอาจก่อให้เกิดประโยชน์ต่อผู้อื่น และหรือ อนุชนรุ่นหลัง

77

ข้อคิด สถาปนิก และ มัณฑนากร นั้นมีพื้นฐานความรู้ที่สามารถออกแบบ และตกแต่งอาคารได้ทุกชนิดทุกประเภท แต่ส�ำหรับอาคารที่มีลักษณะการใช้งานพิเศษ ที่เกี่ยวกับพิธีกรรมของพระศาสนาคาทอลิก ก็ควรที่จะศึกษา ค้นคว้า เพิ่มเติมความรู้ เพื่อให้ผลงานสถาปัตยกรรมสามารถตอบสนองพิธีกรรมได้อย่างถูกต้องสมบูรณ์ เจ้าของโครงการ ก็เช่นกัน ควรจะมีพื้นฐาน ความรู้ ความเข้าใจ ที่ถูกต้อง เพื่อจะได้สื่อสารกับ สถาปนิก และหรือ มัณฑนากร ที่ท่านมอบหมายงานให้ได้อย่างถูกต้อง เช่นกัน หากเป็นเช่นนี้แล้ว ผลงานที่ส�ำเร็จออกมาก็จะเป็น อาคารศักดิ์สิทธิ์ เป็นสถาปัตยกรรมคุณค่าของพระศาสนจักรคาทอลิกในประเทศไทยสืบไป โอกาสนี้ ขอแนะน�ำหนังสือที่จัดท�ำโดย คณะกรรมการแผนกศิลปะในพิธีกรรม ในคณะกรรมการคาทอลิกเพื่อพิธีกรรม สภาพระสังฆราชคาทอลิกแห่งประเทศไทย คือ แนวทางการด�ำเนินงาน ออกแบบ ก่อสร้างและบูรณะ โบสถ์คาทอลิกในประเทศไทย

78

โบสถ์หรือวัด ไม่ว่าจะเล็กหรือใหญ่ ก็เป็น “อาคารศักดิ์สิทธิ์” ด้วยกันทั้งสิ้น สมควรได้รับการดูแลรักษาให้สมกับเป็น “บ้านพระเจ้า”

79

80