Theinsider #9

financial times

Абэномикс байндаа туссангүй

зочин

С.Энх-Амгалан: Монголчууд аль хэдийнэ бүсээ чангалчихсан

financial times

Сингапур Хонгконгтой өрсөлдөж байна

6 000

bloomberg View

Азийн дараагийн хямрал өрийн давлагаа болно

november | 2014 бид вьд у х д аг йн рагд у тги а н а с Бү х ам х нь а зид лийн н ү ш ү в З өн л дэ г жи дийл ө т ч хө ид үй. грац д а аг а ч инте ж огдо холб

· Social Club · · Community Organization · 4-4 Dreamland, 11st Khoroo, Khan-Uul District Ulaanbaatar, Mongolia narankhuu@freemarket.mn

aгуулга

November | 2014 issue | 9

42

14 | Бангладеш – Хөдөөгийн бүс

нутгийн ядуурал

51 | Cингапур “OCBC” банкны

филантропи

52 | Аз жаргалтай Индонез мөн эсэх ?

54 | Мьянмар гадаадын банкуудад

38 | the wall street journal

Өмнөд Солонгосын экспортын бууралт 40 | технологи

06 | Эрхлэгчийн зурвас

Малайзад зохистой бодлого хэрэгтэй

10 | Инфографик |

Зүүн Ази Номхон далайн бүс нутаг дахь ажил эрхлэлт 12 | bloomberg V ie w

Азийн дараагийн хямрал өрийн давлагаа болно 16 | insider | зочин

С.Энх-Амгалан: Монголчууд аль хэдийнэ бүсээ чангалчихсан 22 | financial times

25 | bloomberg V ie w

4 | N OVE MB E R 2014

Өмнөд Солонгосын эдийн засгийн архаг хууч

44 | financial times

09 | Эдийн засаг | Mонголын тойм

ОЛон улсын логистик

36 | the wall street journal

зөвшөөрөл олголоо

08 | Эдийн засаг | Дэлхийн тойм

10-р дугаарт

32 | нэг сэдвээр | Байр суурь

Энэтхэгийн ерөнхий сайд нууц хөрөнгө рүү онилж байна 28 | INsider | сэдэв

Зүүн азийн хөгжлийн интеграцид бид бэлэн үү

Сингапур Хонгконгтой өрсөлдөж байна 46 | the wall street journal

48 | the wall street journal

“Samsung” транзитын аварга

55 | cэтгэгчид | Карл Мээнгэр 56 | эдийн засаг | боловсрол

Карл Мээнгэр ба өртгийн мөн чанар 58 | insider | сонголт

Амазоны аравдугаар сарын бестселлерүүд

11.

15

DoublePHOTO studio | Shutterstock

дэлхий дахинд

issue

Made in Japan төгсгөл болсон уу?

Эрх лэг чийн зу рв ас

Зүүн ази Зүүн ази бол хамгийн амжилттай

яваа эдийн засгийн бүс нутаг юм. Бид

Ерөнхий эрхлэгч М.Халиунбат

өмнө нь БНХАУ-ыг дангаар нь нэгэн

Редактор П.Түвшин

сэдэв болгосон учраас энэ удаа Зүүн

азийн бусад улсууд болох Япон, Өмнөд

Тоймч Г.Байгалмаа

Солонгос, Хонг Конг, Тайван, Сингапур зэрэг улсын эдийн засгийг онцоллоо.

Орчуулагч Н.Энхнаран

Дээрх орнуудын эдийн засгийн хөгжлийн

Сэтгүүлч Н.Хасар

нууцыг олон талаас тайлбарладаг. Аливаа улс орны хөгжил ганцхан хүчин зүйлээс

Сэтгүүлч С.Уянга

шалтгаалдаггүй учраас тайлбарууд бүгд л үнэний ортой. Боловсролтой, өндөр

Нийтлэлч T.Наранхүү

ур чадвартай ажиллах хүчин, газар зүйн

болон тээвэр логистикийн давуу тал, улс төрийн хувьд тогтвортой байдал,

Нийтлэлч Орги

чөлөөт зах зээлийн эдийн засаг ба түүнийг дагасан аж үйлдвэржилт, өндөр

Маркетинг, Борлуулалт М.Цэвэлмаа

технологийн хөгжил гээд дурьдаад байвал дуусахгүй олон хүчин зүйлүүд бий. Жишээ нь Хонг Конг бол Нобелийн шагналт эдийн засагч Милтон Фридманы

Дизайнер Ж.Оюунжаргалан

зөвлөгөөг жинхэнэ утгаар хэрэгжүүлж өнөөдрийн хөгжлөө бий болгосон орон.

Чөлөөт зах зээлийн эдийн засаг хэрхэн ажилладагийг үзмээр байвал энд ир гэж тэр бардам хэлдэг.

The Insider сэтгүүлийн хэвлэмэл хувилбаруудад нийтлэгдсэн нийтлэл, гэрэл зураг бусад материалуудыг

Өнөөдрийн нөхцөл байдал

ашиглахтай холбоотой бүх эрхийг Монгол Улсад зөвхөн The Insider

Дэлхийн банкны судалгаагаар Зүүн Азийн эдийн засаг энэ онд бага зэрэг өсөх

сэтгүүл эзэмших эрхтэй. Дээр

хандлагатай байна. Нэн ялангуяа энэ орнуудын экспортын өсөлт харьцангуй

дурдсан материалуудыг бүрэн, хэсэгчлэн, хэвлэмэл болон

өндөр байхаар харагдаж байна. Зүүн Азийн эдийн засаг 2013 онд 7.2 хувийн

цахим хэлбэрээр дахин нийтлэх, санааг хуулбарлах, утгыг мушгин

өсөлттэй байсан бол 2015 онд 6.9 хувь байхаар прогноз хийснийг дэлхийн

гуйвуулж ашиглахыг хуулийн дагуу хориглоно. Сэтгүүлд хэвлэгдсэн зар

банкны судалгаанаас харж болно. Саяхан Дэлхийн банкны дэд ерөнхийлөгч

сурталчилгааны агуулгын өмнөөс

Эйксон Ван Троценбург эдийн засгийн хямралаас хойш дэлхийн эдийн засгийг

редакци хариуцлага хүлээхгүй болно.

хөдөлгөгч мотор нь Зүүн ази болсон гэж хэлсэн. Энэ нь ч аргагүй. Өнөөдөр Зүүн

Сэтгүүлийн үүсгэн байгуулагч

Торгоны зам сан

азийн орнуудын эдийн засаг дэлхийн эдийн засгийн 30 орчим хувийг эзэлж байгаагаас гадна дэлхийн хүн амын гуравны нэг нь энэ бүс нутагт амьдарч

байна. Дэлхийн эдийн засгийг хөдөлгөгч “мотор” болох Зүүн азийн орнуудын

эдийн засгийн нөхцөл байдлыг манай сэтгүүл энэ удаагийн дугаартаа онцоллоо.

Connect Contact the editorial team: info@insider.mn Marketing, Sales 99090214

6 | N OVE MB E R 2014

Таалан болгооно уу. Хүндэтгэсэн,

Торгоны зам сангийн Гүйцэтгэх захирал, Ерөнхий эрхлэгч М.Халиунбат

Ногоон гэрэл, цагаан шугамаар гараарай.

эдийн з ас а г |

Дэлхийн тойм

Оросын төсөвт алдагдал гарав Украйны хямрал болон нефтийн үнэ унасантай

холбогдуулж ОХУ төсөвтөө тодотгол хийх шаардлага гарч ирсэн бололтой. Өнгөрсөн зургадугаар

сарын байдлаар нефтийн үнэ 115 ам долларт

хүрч байсан юм. Үүнээс улбаалаад өнгөрсөн сард Оросын парламент төсвөө батлахдаа 2014 оны

байдлаар нефтийн үнийг баррель тутамд 104 ам

доллар, 2015-2017 оны байдлаар баррель тутмыг 100 ам долларт хүрнэ хэмээн тооцсон байна.

Гэтэл өнөөгийн байдлаар баррель нефтийн үнэ

100 ам.доллараас доош орсон байна. Энэ бол маш

муу мэдээ. Үр дүнд нь Оросын төсөвт томоохон ан цав гарч ирэх бололтой. Goldman Sachs хөрөнгө

оруулалтын банк болон Оросын засгийн газрын

томоохон бонд эзэмшигч Jeffrey Gundlach хөрөнгө

оруулалтын фирмүүд ирэх сард нефтийн үнэ 70 ам

доллар хүрч унана хэмээн тооцоолж байна. Сангийн сайд Антон Силуановын хэлсэнээр энэхүү эдийн

засгийн хүндрэлтэй нөхцөл байдлаас шалтгаалж төсвийг 10%-иар танах шаардлага үүссэн байна.

ОХУ нь өнгөрсөн жил нийт орлогынхоо талаас илүү

хувь болох 191-195 тэрбум ам долларыг нефть, хийн экспортноос олсон юм.

Вон есөн сарын хугацаанд хамгийн бага түвшинд хүрэв Солонгосын мөнгөн тэмдэгт болох вон ам доллартай харьцах ханш нь 9 сарын хугацаанд хамгийн бага түвшинд очлоо. Учир нь Японы мөнгөн тэмдэгт

болох Иений ханш 7 жилийн хамгийн бага түвшинд хүрсэн нь Өмнөд Солонгосын экспортод хүндхэн цохилт болсон ажээ. БНСУ-ын Төв банкны арван

нэгдүгээр сарын гурванд хийсэн мэдээллээс үзвэл 8 | N OVE MB E R 2014

энэхүү суларч буй иений нөлөө Өмнөд Солонгосын гадаад худалдаа , санхүү, эдийн засагт хүндхэн

нөлөөлөл үзүүлээд байгаа ажээ. Өмнөд Солонгосын

эдийн засгийг чирч явдаг томоохон компаниуд гадаад зах зээл дээр Японы аж үйлдвэртэй өрсөлддөг аж.

Өнөөгийн байдлаар вон нь тав дах өдөртөө үнэгүйдэж нэг ам долларт харьцах воны ханш 1,083.45 буюу 0.6 хувийн уналттай байна хэмээн Блүүмбэрг агентлаг мэдээллэж байна. Хоёрдугаар сарын дөрөвний

байдлаар ам долларт харьцах вон нь 1,083.50 хүрч

хамгийн муу байдалтай байсан юм. Гэтэл үүнээс есөн сарын дараа дахин энэ түвшинд хүрсэн байна.

Австралийн гадаад худалдааны алдагдал хоёр дахин өслөө

Самсунгийн ашиг буурлаа Самсунгийн ашиг орлого жилийн эхний хагасыг бодвол буурч 3 жилийн хамгийн бага түвшинд хүрлээ. Хэдийгээр Galaxy S5 хэмээх ухаалаг утасны шинэ хувилбараа худалдаанд гаргасан боловч жилийн хоёр

Есдүгээр сарын байдлаар Австралийн гадаад

дахь хагаст цэвэр

экспортын хэмжээ дөнгөж 1% өссөн бол импортын

болсон байна.

дэлхийн зах зээл дахь үнэ унасан нь энэхүү гадаад

цэвэр ашиг нь 7.58

худалдааны алдагдал 2 дахин өсөж 2.26 тэрбум

ашгийн хэмжээ 6.1

хэмжээ гаднаас шатахуун авсаны улмаас 6% хүрсэн

Өнгөрсөн жилийн

худалдааны алдагдлыг огцом хэмжээнд хүрэхэд

тэрбум байсан.

австрали долларын хэмжээнд хүрэв. Сарын туршид

тэрбум ам доллар

байна. Төмрийн хүдэр гэх мэт бүтээгдэхүүний

хоёрдугаар хагаст

нөлөөлсөн ажээ. Австрали нь зарим нэг дэлхийн

томоохон уул уурхайн компаниуд болох BHP Billiton болон Rio Tinto зэргийн эх орон учраас эдгээр

аваргууд энэхүү үнийн шуурганд цохигдсон нь

мэдээж хэрэг. Төмрийн хүдрийн үнэ энэ жил 40

хувиар буурсан бөгөөд түүхий нүүрсний зах зээл

дээрх үнэ дэлхийн зах зээл дээрх нүүрсний илүүдэл болон Хятадын эрэлт багассанаас үүдэлтэй тонн

тутамдаа 60 австрали доллар болон буурсан байна.

Энэ хоёр бүтээгдэхүүн нь Австралийн экспортын гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүн билээ.

| эдийн з ас а г

Монголын тойм

Хятад нүүрсний импортын татвараа нэмлээ Өнгөрсөн сарын 15-нд БНХАУ импортын нүүрснээс 3-6 хувийн татвар авахаар болсон байна. Энэ нь

дэлхийн нүүрсний экспортлогчид төдийгүй манай улсад хүндээр тусаж нүүрсний компаниудын

ашигтай ажиллахад хүндрэл болох нь зайлшгүй.

Нүүрсний зах зээлийн үнэ тонн тутамдаа хэд байхаас шалтгаалж татварын хэмжээ тодорхойлогдоно. Гэхдээ импортын нүүрсэнд татвар тогтоосноос

шалтгаалж Хятадад коксжсон нүүрс болон угааж баяжуулж нэмүү өртөг шингээсэн нүүрсний үнэ

тодорхой хэмжээгээр 20-50 юаны хооронд нэмэгдээд байгаа аж. Хятадын нүүрсний эрэлт ерөнхийдөө багасаж байгаагаас үүдэлтэй мөн тус улс гадаад

ашиглах тусгай зөвшөөрлийг нь эзэмшүүлэхгүй гэх зэрэг асуудлуудын улмаас энэ сарын нэгний дотор зарласан тендерт саналаа ирүүлсэн

гадаад, дотоодын нэг ч компани байхгүй учраас

тендерийг ирэх сарын 15-н хүртэл сунгасан байна. Мөн Үндэсний Аюулгүйн Зөвлөлөөс өнгөрсөн

хугацаанд Таван толгойн баруун цанхийн хэсэгт үйл ажиллагаагаа явуулах тендерт шалгарсан

гадаад дотоодын хувь нийлүүлэгчдийг хүчингүйд

тооцож байсан. Гадаад зах зээл дээрх нүүрсний үнэ, цаашдын чиг хандлага зэргийг тооцож үзвэл энэ хувьчлалын хувь заяа одоохондоо бүрхэг байна.

Төсвийн хууль тодорхойгүй байдалд байна

улсаас орж ирж буй хямд нүүрснээс дотоод зах

Монгол улсын хуулиар төсвийн тухай хуулийг энэ

дунджаар БНХАУ руу жилдээ 20 сая тонн нүүрс

батлагдах нь тодорхойгүй байдалд орлоо.

зээлээ хамгаалах үүднээс энэхүү татварыг тогтоолоо хэмээн шинжээчид үзэж байгаа аж. Манай улс

гаргадаг байна. Мөн одоогийн байдлаар Хятадууд газар дээрээс нь манай нүүрсийг 35 ам доллараар

худалдаж авдаг. Ийм учраас энэхүү шийдвэр манай эдийн засагт хүндхэн нөлөөлөх нь ойлгомжтой.

сарын 15-нд багтааж батлах эцсийн хугацаатай. Гэтэл Засгийн газар огцорсноор төсөв хэзээ

Хэдийгээр УИХ дангаар төсвийг хэлэлцэж болох боловч Ерөнхий сайд, Сангийн сайдгүйгээр

хэлэлцэх нь урьд өмнө тохиолдож байгаагүй үйл явдал юм.

Эрдэнэс Таван толгойн хувьчлалын эргэн тойронд

Оюутолгойн нөөцөд тодотгол хийв

Өнгөрсөн наймдугаар сарын дундуур Монгол улс

дахин тодотгосон байна. Энэ сард “Эрдэс Баялагийн

Засгийн газрын хуралдаанаараа тогтоол гаргаж

Таван толгойд олборлолт хийх аж ахуйн нэгжийг

сонгон шалгаруулах болсон. Сонгон шалгаруулалт дууссаны дараагаас төрийн өмчит “Эрдэнэс Таван толгой “ компанийг менежментийн хувьчлалаар хувьчлах болсон. Гэвч нэгдүгээрт Засгийн газар

хувьчлалд оролцох компаниудад хэтэрхий өндөр босго тавьсан. Мөн энэ удаад нь ашигт малтмал

Оюутолгой ордын бэлэн буй нийт нөөцийн хэмжээг мэргэжлийн зөвлөл” хуралдаж Оюутолгой-н бүлэг ордны нөөцийн тайланг хэлэлцжээ.Оюутолгой

ордын батлагдсан нөөц нь зэс 44 сая 595 мянган тонн , алт 1.9 мянган тонн, мөнгө 11.9 мянган

тонн, молибден 295 мянган тонн тус тус нөөцтэй аж. Хамгийн сүүлд нөөцийн хэмжээг 2009 онд

тодорхойлсноос хойш 2014 оны 11 сард дахин тодорхойлж байгаа аж.

Нийтэлсэн | Н.Хасар

N OVE MB E R 2014 | 9

Инф ог рафик

Зүүн Ази Номхон далайн бүс нутаг дахь ажил эрхлэлт Зүүн Ази Номхон далайн бүс нутаг : Эдийн засгийн өсөлт нь ажил хөдөлмөр эрхлэгчдэд тун таатай байна

Өнгөрсөн 20 жилийн хугацаанд Зүүн азийн бүс нутаг ядуурлыг дэлхийн бусад аль ч хэсэгт байгаагаас илүүтэй бууруулсан нь дараах шалтгаантай:

ДНБ-ий өсөлт. 1990-2011 Зүүн Ази болон Номхон далайн бүс нутаг Номхон далайн төрт улсууд Европ ба Төв ази Хөдөө аж ахуй, аж үйлдвэр, үйлчилгээний өндөр бүтээмж

Латин Америк ба Карибын тэнгис Ойрхи Дорнод ба Хойд Африк Өмнөд Ази Сахарын Африк Бага орлоготой улсууд

Хот руу чиглэсэн хүн амын томоохон нүүдэл

Дунд хэмжээний орлоготой улсууд 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 Жил бүрийн дундаж өсөлт (%)

Зүүн Ази Номхон далайн бүс нутаг дахь ажил эрхэлж буй болон ажил хайж буй хүмүүсийн тоо орлогын түвшин төстэй дэлхийн улс орнуудынхаас их түвшинд байна.

10 | N OVE MB E R 2014

Инф ог рафик

| Ажлын байр, Аж ахуй, Ха нгалуун байдал Гэвч Хөдөлмөрийн болон нийгмийн хамгааллын бодлогууд үр дүн муутай байна

Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ, ажилгүйдлийн тэтгэмж, эрүүл мэндийн даатгал зэрэг нь цаасан дээр бол боломжийн байдалтай байгаа боловч:

Сайтар хэрэгждэггүй.

Яг одоогийн хөдөлмөрийн зах зээлд төдийлөн нөлөөлөхгүй байгаа.

Эдгээр бодлогууд нь яг ид ажил эрхлэхэд тохиромжтой насан дээрээ яваа бүтэн цагийн, мэргэшсэн ажил эрхэлдэг эрчүүдэд эерэг нөлөөлсөн.

Гэвч настай эрчүүд эмэгтэйчүүд, залуу болон мэргэжил шаарддаггүй ажил хөдөлмөр эрхэлж буй хүмүүст муугаар нөлөөлж байна. Тэдгээр хүмүүс нь хамгаалагдаагүй, зохицуулагдаагүй, татварт хамрагдаагүй ажил эрхлэх эсхүл огт ажил мэргэжил эрхлэхгүй байна.

Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг Индонези, Вьетнам, Тайланд гэх мэт улсуудад нэмсэнээр эмэгтэйчүүд ажилд орох бололцоог багасгажээ. Нийгмийн болон санхүүгийн үр дагавар

Албан бус ажил эрхлэлтийн салбар татварт юу ч төлөхгүй байна.

Улс бүхний онцлог шинжид тулгуурласан зөвлөмж

Газар тариалангийн эдийн засаг Өрнөөс болж фермд үнэгүй ажиллаж байгаа хүмүүсийн хөдөлмөрийн бүтээмжийг нэмэгдүүлэх.

Хөдөөг хотжуулах Үйлчилгээ, дэд бүтэц, зам харилцааг сайжруулсанаар хотыг сайжруулах

Тэнэмэл залуусын ( 18-24 насны залуусын 30%-иас илүү ) зүгээс нийгмийн аюулгүй байдлыг алдагдуулах, хүчирхийлэл гаргах эрсдэл нэмэгдэж байна. Эдийн засгийг албан ёсны шинж чанартай болгох. Ажиллах хүчнийг төрөлжүүлж, ялгахад чиглэгдсэн нөлөөлөл үзүүлдэг дүрэм, журам зохицуулалтыг халах.

Жижиг арлын улсууд Мэдээлэл харилцаа холбооны давуу тал,бололцоог залуу үед олгох.Мөн тэднийг гадаад улсууд руу цагаачилж ажил хөдөлмөр эрхлэх явдлыг дэмжих.

Ажил эрхэлж буй бүхий л хүмүүст үр өгөөжөө өгөх нийгмийн бодлогууд шаардлагатай байна

Хамгийн үр дүнтэй хүчирхэг арга хэмжээнүүд нь Макро эдийн засгийн суурь асуудлуудыг шийдвэрлэхэд төвлөрөх шаардлагатай. Бүхий л төрлийн аж ахуйн (корпариуцаадаас ферм хүртэл) үйл ажиллагааг бүртгэлд хамруулах.

Хөрөнгө оруулалт болон Инновацийг дэмжих.

Жижиг, дунд аж ахуйг (ажил хийж буй хүмүүсийн олонхи нь энэ салбарт хамрагддаг) дэмжсэн зохицуулалтууд

Үнийн тогтвортой байдлыг баталгуужуулах

Мөн ажил хөдөлмөрийг ч гэсэн. (Цалин хөлстэй бүтэн цагийн ажлаас эхлэн хагас цагийн ажлыг хүртэл бүхий л төрлийн) Фирмүүдийн ажил олголтын шийдвэрт нөлөөлдөг хууль болон зохицуулалтуудыг өөрчлөх.

N OVE MB E R 2014 | 11

bloomberg V ie w

Азийн дараагийн хямрал өрийн давлагаа болно

Зөвхөн энэ асуулт гэхэд санхүүгийн системийг

бэхжүүлж, ил тод байдлыг сайжруулах, валютын

нөөцөөр их наяд доллар цуглуулах гэх мэт Азийн хурдацтай өсөлтөнд хамаатай олон асуултыг

хөндөж байгаа аж. Гэвч Азид одоо эдгээр боломжийг үгүйсгэж болох Холбооны нөөцийн сангийн асуудал, 12 | N OVE MB E R 2014

Хятадын эдийн засгийн хямрал, айл өрхийн өрийн тэсрэлт гэсэн гурван эрсдэл тулгарч байна.

Холбооны нөөцийн сангийн бодлогын нөлөө

зах зээлийн хөрвөх чадварыг хэт их шахжээ. Тийм

учраас БНХАУ-ын өсөлт эмзэгт тооцогдож байна. Мөн өр нарийвчилсан шинжилгээнээс хол даван эдийн засагчдын гаргасан судалгааны үр дүнд Тайланд

сэтгэл түгшсэн жагсаалтыг ахин тэргүүлжээ. Үүний

зэрэгцээ тус улсад андеррайтерийн стандарт суларч, төлбөрийн чанаргүй зээл нэмэгдэн өр хурдтай өсч

байна. Тайланд улсын компаниуд Азийн зах зээл дээр хангалттай их бий гэж Оксфордын шинэ тайланд

анхааруулжээ. Өнгөрсөн зургаан жилийн хугацаанд

zhu difeng | Shutterstock

Тайландын батын ханш бууралт бүс нутгийн зах зээлийг нийтэд нь хамарсан уналтанд оруулснаас үүдэлтэй 1997 оны санхүүгийн их хямралын цочирдлоос Ази одоо хүртэл гараагүй хэвээр байна. Хэрэв энэ бүхэн дахин давтагдвал юу болох вэ?

санхүүгийн хувьд чанга Сингапурын зээлийн

өсөлт, АНУ-ын 2008 оны эдийн засгийн хямралын

үеийнхээс даван гарчээ. Одоогоор хэд хэдэн улсын ДНБ 150-200 хувийн хооронд өр зээлийн (privatedebt) харьцаатай байна. Үүнд өндөр орлоготой

Австрали, Хонгконг, Өмнөд Солонгос, Тайвань болон Хятад, Малайз, Тайланд, Вьетнам зэрэг улс оржээ.

Мөн өрийн доод түвшинд байгаа Индонез, Филиппин зэрэг улсын хувьд хүртэл хүндрэлтэй байгаа аж.

1990 оны сүүлээс эхэлсэн Азийн өсөлт-бууралтын мөчлөгийн хамгийн тод үлгэр жишээ нь Тайландын тэсрэлт юм.

хийхээс илүү эрх мэдлээ бэхжүүлэх гээд хэт завгүй байгаа Тайландад биш билээ. Өөрчлөлтийн тухай яриа Хонгконг, Солонгос, Малайзад дэгдсэн ч

мэдэгдэхүйц үйл хөдлөл харагдаагүй байна. Үүнд хамгийн их сэтгэл зовоож буй нь Хятад улс юм.

Наймдугаар сарын нэгэнд Төвбанк зээл, мөнгөний Хятадын зээлийн хөөсрөлт болсон тухай мэдэгдэл хийжээ.

Үүнд өрийн дээд түвшин нэмэгдэж буй явдал

Wall Street-ийн Азийн өсөлтийг дэмжсэн 2008

илүү их санаа зовоож байна гэж Хонгконг дахь HSBC

оны тооцооны дараа Хятадын дэмжлэг урьд хожид

Holdings Plc-ийн Азийн эдийн засгийн судалгааны

байгаагүй гарчээ. Хэрвээ өсөлт огцом удаашрах юм

тэргүүлэгч Фредерик Нойманн хэлжээ. Энэ бүх өсөж

уу төлбөрийн чадваргүй асар том өр дэлхийн зах

буй зах зээл (buoyant market), хурдтай өсөлтөнд Ази

зээлийг алгадвал Бээжин асар том өгөөмөр зангаа

нь өсөлтийг нэмэгдүүлэх үүднээс хэрэгцээнээс улам

ахин үзүүлж чадах болов уу. Түүнчлэн мөнгөний

давсан зээл авч байгаа тул гадна өнгөндөө харагдаж

зөөлөн бодлогын (quantitative easing program) хувьд

буй шигээ эрүүл биш байна. Хөшүүрэг 1997 оны

ч гэсэн ижил юм. АНУ хувийн хэвшлийн өр зээлийн

зах зээлийн хямралыг давахаас өмнө үүнийг огцом

харьцааг хөнгөвчлөхөд тусалж, Ази руу хөрөнгийн

залруулах арга байна уу?

давалгаа үүсгэж чадах эсэх нь эргэлзээтэй. Гэвч

“Өөдрөг үзэлтнүүд Азийн хүмүүс илүү ухаалаг

одоо Холбооны нөөцийн сангийн бодлого, Хятадын

байж сарын орлогоо хадгалах хандлагатай байгаа

эдийн засгийн өсөлтийн хөдөлгүүр нь урвуу шилжих

нь энэ явдал тохиолдох магадлал бага хэмээн үзэж

эрсдэлтэй байна.

байгаа ч заавал тийм байх албагүй” хэмээн Нойманн

1990 оны сүүлээс эхэлсэн Азийн өсөлт-бууралтын

хэлсэн байна.

мөчлөгийн хамгийн тод үлгэр жишээ нь Тайландын

Энэ бүх өр зээл Азид санхүүгийн асар их хямрал,

тэсрэлт юм. Мөн үүнд 2000 оны эхээр болсон

эдийн засгийн шилжилт авчирчээ. Холбооны

Хонгконгийн үл хөдлөх хөрөнгийн огцом уналт,

Нөөцийн сангийн дарга Жанет Йеллений явуулж буй

2000 оны дунд үеийн Солонгос, Тайваны найдваргүй

бодлогын үр дүнд Европын үймээн, Хятадын зээлийн

өрийн хямрал, 2010 онд эхэлсэн Вьетнамын үл

хямрал, газрын тосны үнийн савлагаа, Японд бондын

хөдлөх хөрөнгийн тэсрэлтийг оруулж болно. Грек,

зах зээлийн асуудал гэх мэт асуудал Азийг ирмэг

Португал улс болон Аргентин ахин өрөө төлөөгүй

рүү түлхэж болно. Энэ нь экспортын зах зээл хөгжих

мэдээнээс үзэхэд Ази нь дэлхийн эдийн засгийн

нөхцлийг хангаж байгаа хэрэг биш юм.

хамгийн муу бүсэд биш хэвээр байна. Үүний зэрэгцээ

Засгийн газрууд гамшгаас зайлсхийхийн тулд

мөнгөний урсгалыг хязгаарлах хатуу зээл-орлогын

юу хийж болох вэ? “Энэ нь бүхэлдээ бүтээмжийн

харьцаа (loan-to-income) болон татвар, дүрэм гэх мэт

өсөлтийн тухай юм. Учир нь бүтээмж саарвал

хүчирхэг “макро зохистой” бодлого нь Азийг 1997

хөрөнгийн өгөөжийг хангахын тулд зах зээл рүү

оны хямралын гүнд ахин орохоос аварч чадна. Гэвч

мөнгө цутгах тул бүтээмжийн өсөлт болно. Жишээ мэт” хэмээн Нойманн хэлжээ.

генералууд эдийн засгийн бүтцийн өөрчлөлт

анхааруулснаас сарын дараа Ерөнхий сайд Ли Кэцян

Слейтер ярьжээ.

бүтцийг нь сайжруулах, худалдааны либералчлал гэх

тавдугаар сарын 22-нд эрх мэдлийг гартаа авсан

нийлүүлэлт хэт хурдацтай нэмэгдэж байгаа тухай

“Иймэрхүү төрлийн өрийн давалгаа ихэвчлэн

муугаар төгсдөг” гэж Оксфордын эдийн засагч Адам

нь төрийн өмчит аж ахуйн нэгжийг шинэчлэх, дэд

Эдгээр шинэчлэлтээс цөөн хэд нь хэрэгждэг. Гэвч

Нийтэлсэн | Уильям Песек Орчуулсан | Н.Энхнаран

Оксфордын Слейтер “Азид хэрэглэгчдийн өсөлтийг дэмжихээс илүү хангалттай их өр зээл бий болсон” гэжээ. Энэ нь бүгдийн хувьд муу мэдээ юм.

N OVE MB E R 2014 | 13

14 | N OVE MB E R 2014

Eduardo Lopez | Shutterstock

Бангладеш – Хөдөөгийн бүс нутгийн ядуурал

д э л х ий д а х инд

Бангладеш улс 1971 онд тусгаар тогтносноос хойш 2014 оны байдлаар ядуурлынхаа хэмжээг 50 орчим хувиар бууруулж, нэг хүнд ногдох бодит орлогынхоо хэмжээг 130 гаруй хувиар нэмэгдүүлж чадсан юм. Мянганы хөгжлийн зорилтын дийлэнх хэсэгт

амжилттай яваа ч их хэмжээний ядуурал, гачлан,

тэгш бус байдал өнөөдөр ч ноёрхсон хэвээр байна . Одоогийн байдлаар хүн амын гуравны нэгээс

илүү хэсэг болох 45 сая гаруй хүн ядуу ангилалд

хамаарч тэдний үлэмж хувь нь нэн ядуу амьдарлаар амьдарч байна. Ядуурлын түвшин хөдөө нутгуудаар харьцангуй их буюу 36 хувьтай, харин хотын

бүс нутгуудаар 28 хувьтай байна. Хоол хүнсний

дутагдлаас шалтгаалж маш олон хүн турж үхэхийн даваан дээр байгаа аж. Хөдөө нутгууд дахь бага

насны хүүхдүүдийн талаас илүү хувь нь өлсгөлөн

байдалтайгаас 14 орчим хувь нь тэжээлийн архаг дутагдалд оржээ. Бангладеш улсын дийлэнхи

ажилчид албан бус, хөдөлмөрийн бүтээмж бага,

цалин багатай салбарт хамаарагддаг. ДНБ-ний 20 хүрэхгүй хувийг ХАА-н салбар бүрдүүлж байгаа ч ажиллах хүчний 44 хувийг эзэлдэг байна.

Хотжилт идэвхитэй явагдсанаас шалтгаалж

ихэнхи фермерийн аж ахуй хаагдаж, цөөн тооны

боловсруулах газар эзэмшсэн өрхийн аж ахуйд л

газар тариалангийн салбарт идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж буй. Голчлон тариалдаг хүнсний ургамал

нь цагаан будаа боловч фермерүүд цагаан будааны ургацыг өндөр байлгах технологи, хөдөлмөрийн багаж зэрэг асуудлыг шийдвэрлэхэд хүндрэлтэй байдгаас ургацын хэмжээг дорвитой ахиулж

чадахгүй байна. Мөн үүн дээр нэмэгдэж далайн эрэг хавийн тариалангийн бүсэд давс, хужрын

хэмжээ асуудал болдог байна. Загасчлалын салбар Нийтэлсэн | Н.Хасар

нь эдийн засагт өндөр ач холбогдолтой салбар

төдийгүй хүн амыг өндөр илчлэгтэй уургаар хангах

арга зам нь болдог. Мөн энэ салбар нь технологийн хоцрогдлоос шалтгаалаад өндөр бүтээмжтэй байж чадахгүй байна. Загасчлалын салбарын далайд илүү өргөн хэмжээгээр гарах технологи, багаж

зэргийг шийдвэрлэх юм бол хүмүүсийн орлого, шим тэжээллэг бодисыг ихээхэн хэмжээгээр нэмэгдүүлэх ач холбогдолтой.

Ядуурлыг нэмэгдүүлж буй бас нэг шалтгаан нь

хүн амын идэвхтэй өсөлт юм. Газар тариалангийн бүс нутгууд дахь хүн амын нягтаршил хэт өндөр

байдгаас тухайн бүс нутгийн байгалийн баялаг, нөөц хомсдолд орохоор ихээхэн дарамт болсон. Үүнтэй

зэрэгцэн хотын болон хөдөөгийн үйлдвэр аж ахуйн

ажил хөдөлмөрийн эрэлт нэг шугам дээр давхцахгүй

байгаа нь Бангладешийн иргэдийг олноор нь хилийн

чанадад хөдөлмөр эрхлэхээр явахаас аргагүйд хүргэж байна.

Цаг агаарын хувьд Бангладеш нь туйлын эмзэг.

Газар нутгийн гуравны хоёроос багагүй хувь нь

далайн түвшингөөс таван метрээс доош оршдог тул

үерийн аюулд хамгийн ихээр өртдөг улсуудын нэгэнд ордог. Борооны улиралд хүчтэй үер болдогоос нийт ургац болон хувь хүмүүсийн өмчийг ихээр устгаж

хөдөө нутгийн ард иргэдийн амьдралд туйлын сөрөг нөлөөлөл үзүүлдэг. Дэлхийн цаг уурын өөрчлөлт

нь Бангладеш дахь борооны улирлаас үүдэлтэй үер

болон циклон шуурганы давтамжийг нэмэгдүүлсэн.

Ядуу хүмүүс ихэвчлэн чанарын шаардлага хангахгүй орон сууцанд олноороо төвлөрсөн учраас байгалийн гамшигт хамгийн ихээр нэрвэгдэж хохирдог байна.

Ядуурал дараах бүс нутгуудаар хамгийн их байна.

Баруун хойд нутаг- энэхүү бүс нь хуурайшилтад

идэгдэж, гол мөрөн нь үндсэндээ ширгэн дуусаж

байгаа. Төвийн хойд нутаг улирлын шинж чанартай үер нь газар тариалангийн ургацын өсөлтийг

хязгаарладаг байна. Мөн далайн эрэг хавийн өмнөд

нутгаар циклон шуурганы аюул ихээр тохиолддог ба хөрсний хужир давсны хэмжээ хэт ихэсжээ.

N OVE MB E R 2014 | 15

insider | зочин

16 | N OVE MB E R 2014

зочин | insider

Монголчууд аль

хэдийнэ бүсээ чангалчихсан Монгол Улсын эдийн

Өнгөрсөн зуны нөхцөл байдлыг бодвол одоо

засгийн өнөөгийн

валютын ханш тогтворжиж, бусад үзүүлэлтүүд

байдал, хувийн

саармагжсан. Гэхдээ энэ өвөл эдийн засаг ямар

хэвшлийн хөгжил,

байх бол. Зарим эдийн засагч “Монголчууд бүсээ

бизнесийн орчны

чангалах хэрэгтэй” гэж байна?

талаар “Саусгоби сэндс” компанийн Ерөнхийлөгч бөгөөд гүйцэтгэх захирал С.Энх-Амгалантай ярилцлаа. Тэрбээр Монголын залуу бизнесмэн, СЕО-ийн төлөөлөл болохын зэрэгцээ анхны салхин цахилгаан станц барих ажлыг амжилттай удирдсан юм.

Энэ жил гадаад валютын нийт урсгал

тэнцлийн алдагдал эрс буурсан нь валютын

ханш тогтворжиход нөлөөлсөн гэж бодож байна. Энэ оны эхний есөн сарын байдлаар экспортын

хэмжээ өнгөрсөн жилийн мөн үеэс бараг тэрбум ам.доллараар нэмэгдэж, импорт 800-аад сая

ам.доллараар буурснаар олон жил их хэмжээний

алдагдалтай байсан гадаад худалдааны тэнцэл бараг тэнцэж байна. Импортын бууралтын дийлэнхийг хөрөнгө оруулалтын шинжтэй машин, тоног

төхөөрөмжийн импортын бууралт эзэлж байгаа

боловч хэрэглээний бүтээгдэхүүний импорт есөн

хувиар буурсныг харахад монголчууд аль хэдийнэ бүсээ чангалчихсан болов уу гэж бодогдож байна.

нэмэгдсэн болов уу. Өнгөрсөн 18 сарын хугацаанд

ажлын орон тоо олноор бий болгосон аж ахуйн нэгж цөөхөн, харин бид байсхийгээд л энэ аж ахуйн нэгж цомхотгол хийлээ, тэр аж ахуйн нэгж ажилчдаа халжээ гэх мэдээг сонсож байна шүү дээ.

Манай экспортлогч уул уурхайн компаниуд

олон ААН-ийн хамгийн том хэрэглэгч болоод

хувирчихсан байсан төдийгүй олон ААН шинээр үйл

ажиллагаа эрхэлж, шинээр ажлын байр бий болгоход нөлөөлсөн. Эрдэс баялагийн үнэ унаж эхэлснээс

хойш уул уурхайн компаниуд шаардлагын эрхээр

хэрэглээгээ багасгаж, ажлын байраа цомхотгож энэ нь улмаар бусад салбарын ААН-ийн борлуулалт, ашгийн хэмжээнд сөргөөр нөлөөлж байна.

Харамсалтай нь энэ нөхцөл байдал энэ өвөлдөө

төдийгүй ирэх оны эхний хагаст үргэлжлэх байх.

Олон улсын зах зээлд нүүрс, зэсийн ханш өөдтэй сэргэхгүй байна. Энэ байдал хэр удаан үргэлжлэх

Валютын ханшийн тогтворжилттой холбоотойгоор

бол?

2014 онд хоёр оронтой тоогоор төсөөлж байсан

Дэлхийн нүүрсний эрэлт, тэр дундаа коксжих

үнийн өсөлт аяндаа саармагжих байх.

Жилийн өмнө эдийн засгийн бодит өсөлтийг

бол өнөөдөр 6-7 хувиар л өснө гэж үзэж байна. Бүртгэгдсэн ажилгүй иргэдийн тоо хэдийгээр

жилийн өмнөөс 10 хувиар буурсан үзүүлэлттэй

байгаа боловч бүртгэлгүй ажилгүй иргэдийн тоо

Нүүрсний үнийг бусад бараа, материалын

адилаар эрэлт, нийлүүлэлт нь тодорхойлж байдаг.

нүүрсний эрэлт манай урд хөршийн эдийн засгийн хурдацтай өсөлтийн ачаар эрс нэмэгдсэн. 2003 онд

БНХАУ-ын коксжих нүүрсний импортын хэмжээ 2.6

сая тонн байсан бол 10 жилийн дараа буюу өнгөрсөн N OVE MB E R 2014 | 17

insider | зочин

жил энэ нь 75 гаруй сая тоннд хүрсэн. Энэ их шинээр бий болсон эрэлтийг хангахын тулд уурхайнууд

хүчин чадлаа нэмж, шинэ уурхайнууд ашиглалтад орох шаардлагатай байсан. Энэ хугацаанд

олборлолтоо эхлүүлсэн олон уурхайн тоонд манай компани орно. Шинээр уурхай нээхэд цаг хугацаа, ихээхэн хэмжээний хөрөнгө, мөнгө шаарддаг тул

нүүрсний үнэ унаж эхэлсний дараа ч гэсэн нэгэнт хөрөнгө оруулалт нь хийгдчихсэн уурхайнууд

шинээр нээгдэж, нийлүүлэлтийг нэмснээр үнийн уналтыг түргэтгэсэн. Харин эрэлтийн хувьд

нүүрсний үндсэн хоёр хэрэглээ бий. Нэг нь эрчим хүч, хоёр дахь нь гангийн үйлдвэр. Манай улсын экспортын нүүрсний дийлэнх хувийг эзэлж буй

коксжих нүүрсний хэрэглээ нь гангийн эрэлтээс шууд хамааралтай. Энэ нь цаашлаад барилга, үл

хөдлөх хөрөнгийн салбараас хамаарна. БНХАУ-ын үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийг хумих, хөөсрөлтийг

багасгах хүрээнд хэрэгжүүлсэн арга хэмжээнүүдийн

үр дүнд коксжих нүүрсний эрэлтийн өсөлт өнгөрсөн жил багассан. Эрэлтийн өсөлт буурч, нийлүүлэлт нэмэгдсэнээс улбаалан энэ оны наймдугаар сард

коксжих нүүрсний үнэ сүүлийн долоон жилийн доод түвшиндээ хүрлээ. БНХАУ-ын нүүрс олборлогчдын 70 гаруй хувь нь алдагдалтай ажиллаж байгаа нь

нийлүүлэлтийн хэмжээ дорвитой буухгүй байгаан

шинж. Иймээс нүүрсний салбарт шинээр бий болсон илүүдэл хүчин чадлыг нүүрсний эрэлт нөхтөл буюу

2-3 жилийн хугацаанд нүүрсний үнэ ханшийг өөдтэй сэргэнэ гэж үзэхгүй байна. Нүүрсний үнэ сэргэлээ ч гэсэн байгалийн гамшгаас улбаалан түр зуур

нийлүүлэлт буурсантай холбоотой нүүрсний үнэ эрс

өссөн 2011 оны түвшиндээ эргэн хүрэхгүй л болов уу. Өнөөдөр нүүрс экспортлогч компаниуд маань

үндсэндээ Хятадын дотоодын уурхай болон

Австрали, Канад, ОХУ, АНУ-ын зэрэг Хятадад коксжих нүүрс нийлүүлэгч уурхайнуудтай өрсөлдөж байна.

Манайх далайд гарцтай орнуудыг бодвол сул талтай. Хэдийгээр Хятадтай хөрш, ойрхон боловч манай

тээврийн зардал өндөр, дээрээс нь нүүрсний эцсийн хэрэглэгчид Хятадын далайн эргээр төвлөрсөн

тул манай нүүрс хил давсан ч далайн боомтоор

ирсэн нүүрстэй өрсөлдөхөд бэрх. Жишээ хэлэхэд 18 | N OVE MB E R 2014

Өнөөдөр нүүрс экспортлогч компаниуд маань үндсэндээ Хятадын дотоодын уурхай болон Австрали, Канад, ОХУ, АНУ зэрэг Хятадад коксжих нүүрс нийлүүлэгч уурхайнуудтай өрсөлдөж байна. Манайх далайд гарцтай орнуудыг бодвол сул талтай.

Австралиас Хятадын боомт руу нэг тонн нүүрсийг 10-13 ам.доллараар зөөж байхад Тавантолгойгоос Хятадын хил хүртэл Энержи Ресурс компани 15

ам.доллараар зөөж байна. Саусгоби сэндс компанийн үйл ажиллагаа явуулдаг Нарийнсухайт уурхай нь Тавантолгой ордоос баруун тийш байрладаг тул

эцсийн хэрэглэгчдээс илүү хол буюу нийт тээврийн зардал илүү өндөр тусдаг. Нэгэнт л газарзүйн байрлал маань ийм учраас манай уурхайнууд

Хятад, Австралийн уурхайнуудаас илүү өрсөлдөх чадвартай байж урт хугацаанд үйл ажиллагаа

явуулах боломжтой. Тиймээс ч 2013 оноос хойш манай компанид зах зээлийн нөхцөл байдлаас

болоод, цаашлаад урт хугацааны тогтвортой үйл

ажиллагаа явуулах үүднээс олон өөрчлөлтийг хийж байна. Бүтээмжийг дээшлүүлэх, шаардлагагүй

зардлыг танах зэргээр олборлолтын нэгж өртгийг 2011 онтой харьцуулахад даруй 50 орчим хувиар буулгалаа. Хэдийгээр үнийн уналт зогссон дүр зурагтай байгаа ч энэ нь байдал эргээд сайхан болно гэсэн үг биш, хэцүү байсан байдал улам

хүндэрч байсан нь зогслоо л гэсэн үг. Тийм ч учраас бүтээмжийг нэмэгдүүлэх, олборлолтын нэгж өртөг болон захиргааны зардлыг бууруулах зэрэг ажлаа үргэлжлүүлж байна.

Саяхан БНХАУ-ын засгаас нүүрсний импортын

3-6 хувийн татварыг тогтоолоо. Гэтэл Австралийн

Засгийн газраас даруй арга хэмжээ авч Хятадуудтай ярилцсаны үр дүнд энэ татварыг Австралиас орж ирж байгаа нүүрснээс авахгүй болж байна. Эдийн засгийнхаа чухал салбарыг Австралиуд ингэж

хамгаалж дэмжиж байхад манайханд ийм дэмжлэг дутагдаж байна шүү дээ. Татварын орчныг ч гэсэн

зах зээлийн нөхцөл байдлын хүндрэлтэй уялдуулж тодорхой хугацаанд хөнгөлж болно шүү дээ.

Иймэрхүү татварын хувь хэмжээг бууруулах арга хэмжээг нөгөө л Австралиуд, түүнчлэн Хятадууд энэ оны эхээр авсан. Харин манайх рояалтийг

гэрээний үнээр тооцох шийдвэр гаргасан боловч энэ

шийдвэрээсээ эргэж буцсан байдалтай байж л байна. Ингээд л бид Хятадын зах зээлд ноёрхох өрсөлдөөнд ялагдаад байна л даа.

Зэсийн хувьд нүүрсний үнийн уналттай ойролцоо

зочин | insider

дүр зураг байгаа болов уу гэж бодож байна. Зэсийн

тал дээр ямар хариулт өгөх вэ?

нь харьцангуй бага байгаа байх. Барилгын салбар

тулд гарааны хөрөнгийг бий болгох хэрэгтэй.

хэрэглээ нүүрсний хэрэглээг бодвол өргөн учраас

Хуримтлагдсан хөрөнгө гэхээр зүйл бараг байхгүй,

л гэхэд дэлхийн нийт зэсийн 30 орчим хувийг

Ингэхийн тулд гадаадын хөрөнгө оруулалт, тэр

дэд бүтэц муу хөгжсөн манайх шиг улс хөгжихийн

нэг салбарын хамаарал багатай тул үнийн уналт

дундаа шууд хөрөнгө оруулалтыг татаж байж

хэрэглэж байна.

хөгжлийг хурдасгах боломж бүрдэнэ. Тэрнээс биш

Уг нь төр өөрийн ачааллыг хувийн хэвшил рүү

байгаа жаахан хөрөнгөөрөө л хөгжье гэх юм бол

аажмаар шилжүүлэх тухай нэлээд яригдсан.

бид сүүлийн 20 гаруй жилийн хөгжлийг нэг зуунд

Харин сүүлийн үед буцаад төр бүхнийг хийх ёстой

бүтээхээр байна шүү дээ. Манайх шиг эрдэс баялаг

гэдэг болчихлоо. Ялангуяа стратегийн гэгдэх

ихтэй оронд гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татахад

ордууд, шинэ бүтээн байгуулалтууд дээр бүр

харьцангуй амархан салбар нь уул уурхай, үүнийгээ

хүчтэй илэрч байна. Энэ талаарх таны бодол?

дагаад уул уурхайн үйлчилгээ үзүүлдэг салбарууд.

Энэ боломжийг бид ашиглаж хөрөнгийг бий болгон,

Төрөөс дэд бүтцэд хөрөнгө оруулалт хийж, шинэ

боловсон хүчнээ сайжруулж, бусад салбараа өөд нь

бүтээн байгуулалтад оролцох нь бол зөв. Харин

татаж хөгжүүлэх хэрэгтэй.

хувийн хэвшлийн үйл ажиллагаа явуулж байгаа

Саусгоби сэндс л гэхэд байгуулагдсан цагаасаа

салбарт өрсөлдөж, чөлөөт өрсөлдөөнийг үгүй хийх

хойш 800 гаруй тэрбум төгрөгийн хөрөнгө

нь хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг бууруулах,

оруулалтыг Монгол Улсад хийж, дотоодын олон ААН-

эрүүл өрсөлдөөний тэнцвэрийг алдагдуулах

ийг ханган нийлүүлэгчээр ажиллуулж шууд болон

зэрэг сөрөг нөлөөтэй. Төрөөс аль болох бодлогыг

шууд бус байдлаар олон зуун ажлын шинэ байрыг

зөв зүйтэй тодорхойлж, тогтвортой хууль зүйн болон татварын орчныг бүрдүүлж өгөх нь нэн

чухал. Шинээр батлагдсан хөрөнгө оруулалтын

хуулиар эдгээр асуудлыг нэлээн сайн тусгаж өгсөн. Хэрэгжилтийг нь харах л үлдлээ дээ.

Төр бизнес хийхэд эзэнгүйдэх тохиолдол

байдгийг бид бүгдээрээ мэднэ. Алдагдалтай

ажилладаг төрийн өмчит олон компани байна. Төр татвар төлөгчдийн мөнгөөр алдагдалтай ААН-ийг

ажиллуулж байсан нь дээр үү, эсвэл зөвхөн татвараа аваад, түүгээрээ ард иргэдийхээ боловсролд, эрүүл мэндэд, нийтийн дэд бүтцэд хөрөнгө оруулалт

хийсэн нь дээр үү. Эргээд энэ боловсрол, эрүүл

мэнд, дэд бүтцэд хийсэн мөнгө нь манай эдийн

засгийн өсөлтийг шууд дэмжинэ. Эрүүл чадварлаг

ажилтан байгууллагын бүтээмжийг өсгөх замаар үр ашгийг нэмэгдүүлж, сайн дэд бүтэц бүтээгдэхүүний өртөгийг бууруулж нийтдээ Монгол Улсыг илүү өрсөлдөх чадвартай болгоно биз дээ.

Ер нь уул уурхайтай холбоотойгоор стратегийн ордуудыг нөөцөлж болдоггүй юм уу гэх байр суурьтай хүмүүс олон бий. Харин таны хувьд энэ

хуримтлагдсан хөрөнгө гэхээр зүйл бараг байхгүй, дэд бүтэц муу хөгжсөн манайх шиг улс хөгжихийн тулд гарааны хөрөнгийг бий болгох хэрэгтэй. Ингэхийн тулд гадаадын хөрөнгө оруулалт, тэр дундаа шууд хөрөнгө оруулалтыг татаж байж хөгжлийг хурдасгах боломж бүрдэнэ.

бий болголоо. Гэтэл гадаад хөрөнгө оруулагчид нь

өнөөг хүртэл нэг ч төгрөгийг хөрөнгө оруулалтаасаа буцаан аваагүй л байна шүү дээ. Энэ нь гадаадын

хөрөнгө оруулагчид хичнээн их эрсдэл хүлээдгийг,

мөн гадныхан манай баялгийг ховх сорж байна гэдэг нь бодит байдал дээр тэс өөр байгаагийн жишээ болов уу.

Эдийн засаг хүндэрсэн нь одоогийн Засгийн газрын үйл ажиллагаатай шууд холбоотой юу. Эсвэл өмнө нь хэрэгжиж байсан алдаатай бодлогын уршиг байв уу. Үүнээс гадна хөрөнгө оруулалт саарсан нь асуудлыг ингэж хүндрүүлсэн үү? Манайх гадаадаас орж ирсэн хөрөнгөөр гадаад

худалдааны алдагдлаа нөхөж, импортын хэрэгцээгээ хангадаг болоод удсан. Гадаадын хөрөнгө оруулалт буурснаар импортлох чадвар нь буурч, төгрөгийн

ханш суларсан. Гадаадын хөрөнгө оруулалт буурах үндэслэл нь Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай

хуульд оруулсан 2012 оны өөрчлөлт болсон. Үүний дараагаар Оюу Толгой дээр үүссэн маргаантай

N OVE MB E R 2014 | 19

insider | зочин

асуудлууд гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг үргээхэд бүр нөлөөлсөн. Энэ хоёр асуудал хоёулаа одоогийн Засгийн газар байгуулагдахаас өмнө эхэлсэн.

Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг

шинээр батлагдсан Хөрөнгө оруулалтын

тухай хуулиар хүчингүй болгосон боловч Оюу

Толгойг тойрсон маргаантай асуудлууд эцэслэн

шийдэгдээгүй байна. Үүнээс гадна энэ хугацаанд гадаад зах зээл маань 2011, 2012 оноос эрс

өөрчлөгдлөө. Дэлхийн эдийн засгийн өсөлт

удааширлаа, манай улсыг чиглэн ирдэг гадаадын

хөрөнгө оруулалтын дийлэнхийг хүлээн авдаг уул уурхайн салбарын бүтээгдэхүүн болох зэс, нүүрс, төмрийн хүдэр, алтны үнэ бүгдээрээ буурлаа.

Тэгэхээр хоёр жил гаруйн өмнө эхэлсэн уналт маань улам хүндэрсээр байна гэж харж байна.

Уул уурхай байнга өсөлттэй байх боломжгүй. Бид шинэ эх үүсвэрээс түргэн хугацаанд хөгжлийн санхүүжилтийг босгож, дэд бүтцээ барьж, шинэ ажлын байртай болох шаардлага тулгарч байна. Энэ шинэ эх үүсвэрийг чухам хаанаас босговол зохих вэ? Уул уурхайн салбар, эрдэс баялгийн үнэ маань

зургаа дахин томорсон ч гэлээ томоохон хэмжээний бүтээн байгуулалт, дэд бүтцийн санхүүжилтийг

дангаараа хийх чадалгүй. Дэд бүтцэд урт хугацааны санхүүжилт шаардлагатай тул гадаадын шууд

хөрөнгө оруулалт болон урт хугацааны зээл авах

нөхцлийг бүрдүүлж өгөх хэрэгтэй. Урт хугацаандаа солонгорсон эдийн засагтай болох нь зүйтэй.

Гэхдээ бусад салбарыг хөгжүүлэхэд уул уурхайн салбараа түшиглэж, байгаа нөөц бололцоогоо

ашиглах хэрэгтэй. Дээр дурдсан баялагийн сангаар дамжуулан ашигт малтмалын салбараас олсон

ашгаар бусад салбарт хөрөнгө оруулалт хийснээр

урт хугацаандаа манай эдийн засаг ганц салбараас

хэт хамаарах нь багасна. Манайх шиг хүн ам цөөхөн

улсад хэт солонгорсон эдийн засаг бас хэрэггүй. Бид цөөн салбарыг улсынхаа онцлог, нөөц бололцоо,

зах зээл, ирээдүй зэргээ сайн бодож байж сонгоод төрийн дэмжлэгтэйгээр, гэхдээ шууд оролцоо

багатайгаар дэлхийн хэмжээнд өрсөлдөхүйц болтол нь хөгжүүлэх хэрэгтэй.

Хөрөнгө оруулалт татах нэлээд хэдэн хууль баталсан ч өнөөдөр хөрөнгө оруулалт сэргэж байгаа хандлага алга. Таны харж буйгаар ойрын

мөнхийн хэлбэлзэл, мөчлөгтэй байдаг. Манайхан

хугацаанд сэргэх хандлага байна уу?

ч тэр, түр зуурын орлогын өсөлтийн хэмжээгээр

хугацаанд гадаад зах зээл маань өөр болчихсон.

үнэ мөчлөгийн дээд цэгтээ байх үед байнга тийм

Хөрөнгө оруулалтын хэмжээ буурч эхэлсэн

байх юм шиг төсөөлдөг. ААН-үүд ч тэр, Засгийн газар

үеэс хөрөнгө оруулалтын тухай хууль батлагдах

нөгөө орлого нь буураад эхлэхэд зардлаа танаж

өмнөх шиг хэмжээндээ буцаад хурдан хүрчихгүй

хөрөнгө оруулалт, зардлаа хэт нэмчихдэг, дараа нь

чаддаггүй. Үүнээс гарах нэг арга зам нь УИХ-д өргөн баригдаад байгаа баялагийн санг байгуулах. Үүнд эрдэс баялагийн үнэ урт хугацааны дундаж үнээс

өндөр байх үед буюу ашигт малтмалын салбараас

төсөвлөснөөс илүү орж ирсэн орлогыг байрлуулах

хэрэгтэй. Ингэснээр төсвийн орлого хэт нэмэгдэж,

үүнийгээ дагаад зардал ч хэт нэмэгдэхээс сэргийлнэ. Мөн мөчлөгийн доод үед буюу өнөөгийх шиг нөхцөл байдалд төсвийн орлогын дутагдлыг нөхөх эх үүсвэртэй болно.

Хурдан хугацаанд хөгжье гэвэл гадаадын хөрөнгө

оруулалт зайлшгүй шаардлагатай. Манай дотоодын банкууд маань хэдийгээр 2008 онтой харьцуулахад 20 | N OVE MB E R 2014

Манайх шиг хүн ам цөөхөн улсад хэт солонгорсон эдийн засаг бас хэрэггүй. Бид цөөн салбарыг улсынхаа онцлог, нөөц бололцоо, зах зээл, ирээдүй зэргээ сайн бодож байж сонгоод төрийн дэмжлэгтэйгээр, гэхдээ шууд оролцоо багатайгаар дэлхийн хэмжээнд өрсөлдөхүйц болтол нь хөгжүүлэх хэрэгтэй.

Ийм учраас гадаадын хөрөнгө оруулалт урьд

л байх. Оюу Толгойн далд уурхайн төсөл эхэлбэл гадаадын хөрөнгө оруулалт мэдээж нэмэгдэнэ.

Нөгөө талаар дотоодын хөрөнгө оруулалтын хувьд эдийн засаг хүнд байгаа үед ААН-үүд хамгийн

эхлээд хөрөнгө оруулалтаа танадаг. Одоо төр засгаас хөрөнгө оруулалтын бодлогын хүрээнд эрх зүйн

орчноо сайжруулах, тогтворжуулах тухай ярихаас гадна тэрийгээ бодит байдал дээр харуулахаас

ихээхэн хамаарах байх. Тэгэхээр манайхан гэрийн даалгавараа сайн хийсэн тохиолдолд хөрөнгө

оруулагчдын итгэл ба манай экспортын гол зах зээл болох БНХАУ ба бусад голлох түншүүдийн эдийн засгийн орчноос хамаарна даа.

Ярилцсан | П.Түвшин

BE BOLD.

WE ASK THE TOUGH QUESTIONS and go deeper into stories to present all angles.

Li Yuan, Editor in Chief, WSJ China Edition

BE A READER. BE IN THE LEAD. WSJ.COM/BE

Абэномикс байндаа туссангүй Нийтэлсэн | Жонатан Собл Орчуулсан | Н.Хасар

22 | N OVE MB E R 2014

360b | Shutterstock

fin a nci al times

Туршилтын үеүүд 2014 оны сүүл үеийн Абэномикст тохиолдсон чухал үйл явдлууд.

Есдүгээр сар: Нэн чухал зөвлөхүүд кабинет дахь суудлаа хадгалж үлдсэн боловч огцорсон хүмүүс асуудал гаргаж эхэлсэн. Ноён Абэ намыг сахилга бат сайтай байлгаж байгаа боловч албан тушаал горьлогчдын тоо хэтэрхий их байгаагаас санаандаа тохирсон албан тушаалд томилогдож чадаагүй эрхмүүд засаг захиргааг шүүмжлэх хандлагатай байгаа юм байна. Арав болон Арван нэгдүгээр сар: Фукушима болон Окинава гэсэн мужуудад сонгууль болох болно. Фукушима нь 2011 оны цөмийн ослоос шалтгаалан Абэгийн Цөмийн станц сэргээх бодлогыг , Окинава нь АНУ-ын цэргийн баазуудыг Японд байрлуулах тал дээр ихээхэн эсэргүүцэл үзүүлдэг аж. Хэрэв Либерал Ардчилсан намын нэр дэвшигчид ялагдах юм бол энэ нь Ерөнхий сайдад хаяглагдсан сануулга байх болно. Арван нэгдүгээр сар: Хятадын ерөнхийлөгч АПЕК-ийн Бээжин дэх уулзалтаар Абэтай уулзана. Хятад-Японы харилцаа газар нутгийн маргаанаас шалтгаалж түүхэн дэх хамгийн доод түвшинд очсон. Энэ нь тэдний анхны уулзалт байх бөгөөд энэ уулзалтаар бизнес болон дипломат харилцаан дах ан цавыг арилгахаар тооцоолж байгаа аж. Арван хоёрдугаар сар: 2015 оны Аравдугаар сард хэрэгжих Худалдааны татварын дараагийн шат арга хэмжээг хэрэгжүүлэх эсэхийг ноён Абэ шийднэ. Дөрөвдүгээр сарын татварын өсөлтийн эсэргүүцлийг үл тооцон ноён Абэ энэхүү татварыг хэрэгжүүлэх эсэхэд хүмүүс мөрийцөж байна.

Америкийн сэтгүүлч Сирид хөнөөгдсөн явдал, Фергусон Миссури дахь арьс өнгөөр ялгаварлан гадуурхахын эсрэг эсэргүүцэл бухимдал зэрэгт Барак Обама орооцолдож байх зуур Шинзо Абэ хямралын үеэр гольф тоглосон хэмээн хэвлэлээр шүршүүлж байна. Ноён Абэгийн буруутгагдаж буй нөхцөл байдал нь юунаас болсон гэвэл тэрбээр Хирошима муж дахь үерийн улмаас 50 хүн нас барсан тухай мэдээлэл

ирсэний дараа тоглоом тоглохоор явсан аж. Обама руу довтолж буйтай адил түүнийг шүүмжлэгчид , сөрөг хүчний намууд парламентын мөрдөн шалгах үйл ажиллагаа явуулахыг шаардаж

Абэномиксийн алдарт санаачлагч хэцүүхэн зуныг тууллаа.

Ноён Абэгийн Япон улсад сайнаар нөлөөлнө

хэмээн тооцоолж улс төрийнхөө капиталыг

чөлөөтэйгөөр зарцуулж үндсэн хуулин дахь

цэргийн хязгаарлалтыг цуцлах болон 2011 оны

Фукушимагийн гамшгийн дараах үйл ажиллагааг

нь зогсоосон цөмийн цахилгаан станцуудыг эргэн сэргээх гэж байгааг олон нийт таашаахгүй байна.

Өмнө нь Ноён Абэгийн улс төрийн гол хэрэгсэл

байсан зүйл нь одоо хамгийн ихээр дургүйцэл

төрүүлсэн зүйл болон хувирчээ. Жилийн хоёр дах

хагасын ДНБ-ий хэмжээ 6.8 хувиар агшсан хэмээн Засгийн газрын статистик мэдээлэл гарсанаас хойш түүний эдийн засгийн бодлого өсөлтийг

дэмжиж чадна гэдэгт хүмүүс эргэлзэж эхэллээ. Абэг байнга дэмждэг байсан Санкэй сонин

6-р сард Абномикст “сүүдэр” нүүрлэлээ хэмээн мэдээллэсэн. Олон нийтийн санал асуулга

явагдаж түүний бодлогыг дийлэнхи хүмүүс

дэмжээгүй байна. Олон төрлийн судалгаа ноён

Абэг дэмжигчид түүний албаа авсан эхний жилд

байсан 70 гаруй хувиас 50 хувь руу эрс буурсаныг харуулсан.

Абеномикс хүнд байдалд орлоо хэмээн

Мorgan Stanley MUFG компанийн Японы асуудлыг

хариуцсан ахлах эдийн засагч Роберт Фелдман хэлсэн байна. Мөн тэрбээр хөрөнгө оруулагчид болон олон нийтийн итгэл буурсаныг цохон тэмдэглэжээ.

Хэдийгээр эдийн засгийн индикаторууд нь

хүндхэн байдалтай байсан өмнөх хоёр дахь хагасаас өсөлттэй байгаа боловч өсөлтийн хурдац нь эдийн засаг бүрэн сэргэхэд хангалттай хэмжээнд байж

чадахгүй байна хэмээн тэрбээр санаа зовниж буйгаа илэрхийллээ.

Хамгийн анхаарал татаж буй асуудал нь ноён

Абэ эдийн засгийн өсөлтийг дэмжсэн бүтцийн

өөрчлөлт хийж чадах уу үгүй юу гэдэг нь бөгөөд энэ бол Абэгийн “Эдийн засгийг сэргээх 3 стратеги”ийн нэг нь юм. Энэхүү асуултын хариулт алга

байна. Баримтууд Абэномикст зөвшилцөл,харилцан буулт зэрэг зүйлсүүд шаардлагатай байгааг мөн одоогийн байдлаар маш их бололцоог алдсан,

зорилгодоо хүрэхэд хол байдалтай байгааг харуулж байна. Төрийн зохицуулалтыг бууруулах Абэгийн

санаачлагууд нь эдийн засгийн өсөлтөд нөлөөлтөл хэтэрхий их цаг хугацаа зарцуулах магадлалтайг

өөдрөг үзэлтнүүд хүртэл хүлээн зөвшөөрч байна.

Абэномиксын үндсэн шинж чанар бол санхүүгийн

болон мөнгөний зөөлөн бодлого юм хэмээх нь итгэл төрүүлэхээ больсон.

Хамгийн том асуудал нь ДНБ-ий хэмжээндээ ч

байгаа юм биш.Харин бүх нийтээр өсөлтийг бий болгоно хэмээн төсөөлж байсан дөрвөн сарын

нэгнээс хэрэгжсэн худалдааны татвар нь үр дүн

үзүүлж чадаагүй бөгөөд эдийн засгийн томоохон үйл ажиллагаанууд татвар нэмэгдэхээс өмнө явагдаад

хүмүүс мөнгөө хэрэгтэй зүйлсдээ зарцуулчихсан аж. Үүнээс илүү хүндрэлтэй нөхцөл байдал нь

томоохон дүр зургийн хувьд эдийн засаг стагфляцид

өртөхөөс үүдэлтэй айдас юм. Татвараар эдийн засгийг хөшүүрэгдэж ДНБ-ийг нэмэгдүүлэх гэсэн ч 2013 оны

сүүлийн хагасаас 2014 оны эхний хагас хүртэл эдийн засгийн өсөлт гараагүй байдалтай байна. Энэ зуур Японы үндэсний банкны инфляцийг хөөрөгдсөн

үйлдэл гарлаа. Зургадугаар сард цалингийн хэмжээ үл ялиг нэмэгдсэн ч гэлээ бүтээгдэхүүний үнийн

N OVE MB E R 2014 | 2 3

fin a nci al times

өсөлтөөс шалтгаалж хүмүүсийн бодит орлого жилийн өмнөхөөс 3.2 хувь багассан байна.

Абэномиксийн бодлого тодорхойлогчид юмс

төлөвлөсний дагуу явагдсангүй хэмээн хүлээн

зөвшөөрлөө. Дефляцитай тэмцэх нь тэдний гол

стратеги учир дотоодын инфляци тэдний санаа зовох гол зүйл биш аж.

Тэдний амласан энэхүү сайн инфляцийн

орчил үнийн өсөлтийг бий болгосноор орлогыг нэмэгдүүлнэ хэмээсэн таамаглал нь хүмүүсийг ядууруулснаар бүхэлдээ буруутжээ.

Японы үндэсний банкны ерөнхийлөгч Харухико

Курода амралтын өдрүүдээр Вайоминг муж дахь

Жексон Холлд болсон Төв банкныхны уулзалтанд оролцохдоо энэ асуудлын талаар байр сууриа

илэрхийлсэн байна. Түүний мөнгөний бодлого нь

бодит орлогыг бууруулсан нь маш ноцтой асуудал ч гэсэн Япон нь дефляцийг үгүй хийх замын хагастаа яваа хэмээжээ. Үнийн өсөлтийг Японы бизнес

эрхлэгчид болон ажилчид шинэ дундаж хэмээн

хүлээн зөвшөөрөх цагт орлого түүнийг гүйцнэ хэмээн хэлсэн байна.

Төвбанкны энэхүү бодлогоос үүдэж инфляцийн

хэмжээ тогтмол 2 хувьд байвал удирдлага болон ажилчид зөвшилцөж цалин нэмэгдэх нөхцөлийг хангаж чадна хэмээн тэрбээр мөн хэлсэн.

Энэ үгнээс нь харвал Абэномикс ердөө л нь бол

эв дүйгүй залуу насныхаа үе шатыг туулж яваа аж. Гэхдээ тэдний хүсэл биелтэл тодорхой цаг хугацаа

шаардагдах магадлалтай хэмээн ноён Курода хүлээн зөвшөөрчээ.

Цалингийн энэхүү өсөлт нь үл бүтэх мөрөөдөл

болох магадлалтай. Корпорацийн ашиг өндөр байж Япон дахь ажил эрхлэлтийн түвшин хангалттай, ажилгүйдлийн хувь дөрвөн хувиас бага байгаа

туйлын сайхан нөхцөл байдалд л өндөр цалин өгч

чадна. Эдийн засагчид орлогын өсөлтийг тооцоолж буй үед, бүтцийн асуудлууд нь түүний өсөлтийг тодорхой хэмжээнд хязгаарлана.

Barclay –гийн эдийн засагч Кёхэй Морита 2012

оны арван нэгдүгээр сар орчмоос эхэлсэн дахин

сэргэлтээс хойш хөдөлмөрийн зах зээлийн динамик өөрчлөгдсөн байдалтай харагдаж байна хэмээн 24 | N OVE MB E R 2014

Бүтцийн өөрчлөлтүүд нь Абэномикст хаа сайгүй хүндрэл учруулж байна. Иений ханш суларснаар Тоёота, Сони зэрэг томоохон экспортлогч корпорацуудад өрсөлдөөний түлхэц өгч Японы эдийн засагт эерэг нөлөө үзүүлэх хэдий ч ноён Абэгийн үед мөнгөн тэмдэгтийн ханш 20 хувиас дор орсон нь энэ цаг үед дээрх давуу талыг үгүй хийж байна.

хэлсэн байна. Энэ нь хүн ам зүйн асуудлаас хамаарч байгаа аж.

Товчоор хэлбэл 1946-1964 оны төрөлтийн их

давалгаагаар төрсөн хүмүүс тэтгэвэртээ гарч эсхүл өндөр цалин бүхий албан тушаалд очсон байна.

Орлож буй хүмүүс нь ихэвчлэн цагийн ажилчид,

гэрээт ажилчид, бага цалинтай хүмүүс зэрэг тэдний үр хүүхдүүд байдаг аж.

Энэ нь дундаж цалингийн хэмжээ тогтвортой

байж эдийн засаг дахь ажил хөдөлмөр эрхэлж буй

хүмүүсийн тоо ихсэх тусам өндөр цалинтай ажлын байр алга болж буй парадоксыг үүсгэж байгаа юм. Бүтцийн өөрчлөлтүүд нь Абэномикст хаа

сайгүй хүндрэл учруулж байна. Иений ханш

суларснаар Тоёота, Сони зэрэг томоохон экспортлогч

корпорацуудад өрсөлдөөний түлхэц өгч Японы эдийн засагт эерэг нөлөө үзүүлэх хэдий ч ноён Абэгийн үед мөнгөн тэмдэгтийн ханш 20 хувиас дор орсон нь энэ цаг үед дээрх давуу талыг үгүй хийж байна.

Учир нь Япон Фукушимагийн ослын дараахнаас

эхлэн газрын тос болон хийн томоохон импортлогч болсоноор гадаадад их хэмжээний мөнгө төлдөг

болсон юм. Гэтэл экспортын хэмжээ санасан түвшинд хүрэхгүй байна. Маш олон хүмүүс үүнийг компаниуд бүтээгдэхүүнээ хилийн чинадад илүү ихээр

үйлдвэрлэх болсонтой холбож байна. Автомашин үйлдвэрлэгчдийн хувьд л гэхэд жишээ болгоход

гадаад дахь үйлдвэрлэлийн хэмжээ 10-аад жилийн өмнөх иений ханш хамгийн багад хүрсэн үетэй харьцуулахад 80 хувиар өссөн байна.

2015 оны аравдугаар сард хэрэгжих Худалдааны

татварыг хэрэгжүүлэх эсэхээ ноён Абэ энэ жил

шийдэх ёстой юм. Эдгээр худалдааны татваруудыг өмнөх засгийн газрын үед хуульчилжээ.

Даваа гаригт хэвлэгдсэн Nikkei Business Daily-д

хэвлэгдсэн нэгэн судалгаанд дараа сарын таамаглаж байсан өсөлтийн 30 хувь нь л ердөө биелэлээ

олсон бөгөөд энэ өнгөрсөн сарынхаас 6 оноогоор

доошилсон аж. Дараа сарын өсөлт нь дөрөвдүгээр сартай харьцуулахад 3 хувийн эсрэг 2 хувьтай

болж багассан байна. Гэвч улс төрийн дэнчин маш өндөр байгаа бгөөд ноён Абэ 2016 оны дундуур сонгогчидтойгоо нүүр тулах билээ.

нууц хөрөнгө рүү онилж байна Энэтхэгийн шинэ Ерөнхий сайд Нарендра Моди төдийлөн цаг алдсангүй албан тушаалд томилогдсон эхний өдрөө татвараас зайлсхийхийн тулд гадаадад нуун далдалсан тэрбум долларыг эргүүлэн авчрахаар ажиллаж эхэллээ. Тэрбээр тавдугаар сарын хорин зургаанд албанд тушаалд томилогдсоноос хорин дөрвөн цагийн

дотор “хар мөнгө” гэж нэрлэгддэг нуун дарагдуулсан эд хөрөнгийг олж, тэднийг буцаан авчрахын

тулд хуучин шүүгч, одоогийн зохицуулагч нараас

бүрдсэн эрэн сурвалжлах багийг бий болгосон ажээ.

Мөнгөний хувьд Энэтхэгийн жилийн дотоодын нийт

бүтээгдэхүүнээс илүү их буюу 2 их наяд ам.доллар

байх тооцоо гарчээ. “Энэ нь татвараас зайлсхийгчдийн хувьд чанга хатуу дохио болно. Өмнө нь үүнийг

хийхэд улс төрийн эр зориг дутаж байсан бол энэ

удаа өөр байх болно гэдэгт найдаж байна” хэмээн 2 их наяд ам.долларыг тооцсон Арун Кумар хэлжээ.

Тэрбээр “Энэтхэгийн далд эдийн засаг”-ийн номын

зохиогч бөгөөд Жавхарлал Неругийн их сургуулийн эдийн засгийн профессор хүн юм. Энэтхэг улс

гадаадад байршуулсан хөрөнгөө тайландаа тусгаагүй баян хүмүүсийг илрүүлэхэд АНУ, Их Британи зэрэг

улсуудтай хамтран ажиллахаар болжээ. Тус улс 2011

N OVE MB E R 2014 | 25

bloomberg V ie w

Энэтхэгийн (INGDPY) төсвийн алдагдал Бразил, Орос, Хятад зэрэг БРИКС-ийн орнуудын дунд хамгийн өндөр байгаа бөгөөд ДНБ-ний хувьд татварт эзлэх хувь багассан гэсэн тооцоог ОУВС тавдугаар сарын 29-нд хийжээ.

онд гадаадад байршуулсан хууль бус мөнгөөр дэлхийд

тодорхойлдог. Энэтхэгийн оршин суугчдын хувьд

хөрөнгө бүхий хувь хүн, компаниуд “уг хууль бус

тусгайлан мөрдөн шалгах баг Дээд шүүхийн

Хятад, Орос хоёрын дараа гуравт орсон гэж Global

Financial Integrity 2013 онд мэдээлжээ. Их хэмжээний

урсгалын гол жолооч нар юм” гэж группын 2010 оны

тайланд дурдсан байна. Мөн эдийн засгийн өсөлтийг ахиулж, инфляцийг хязгаарлан, хөрөнгө оруулалтын дүрэм журмыг хялбарчлан, хоцрогдсон хуулийг хүчингүй болгохыг ердөө хоёр долоо хоногийн

настай засгийн газар зорилгоо болгож байна гэж ерөнхийлөгч Пранаб Мукержи өнөөдөр хууль сахиулагчдад мэдэгдлээ.

АЛДАГДСАН ТАТВАР

“Улсын гадаадад нуусан хар мөнгөнөөс илүү

дотоодод байгаа мөнгийг олж авах нь илүү хялбар. Гадаад руу шилжүүлсэн мөнгийг судалж улс орны хэмжээнд тооцогдоогүй мөнгөний том асуудлыг шийдвэрлэх нь олон нийтийн анхаарлыг татах тохиромжтой арга юм” гэж Кумар хэлжээ.

ХҮНДРЭЛ

гүйцэтгэх захирал Ашутош Кумар Мишра үзэж байна.

гаргасан байна. Ер нь нийтдээ 2 их наяд ам долларыг татвар төлөлгүйгээр буюу эрх мэдэлтнүүдэд

мэдэгдэлгүйгээр гадаадад хууль бусаар байршуулсан. Энэ нь хөрөнгийн татварын орлогын 30 хувь дээр

торгуулийн хэмжээ нэмэгдэн 600 тэрбум ам.доллар хол давна гэж Кумар үзжээ. Энэ жил Энэтхэгийн

(INGDPY) төсвийн алдагдал Бразил, Орос, Хятад зэрэг БРИКС-ийн орнуудын дунд хамгийн өндөр байгаа бөгөөд ДНБ-д татварын эзлэх хувь багассан гэсэн тооцоог ОУВС тавдугаар сарын 29-нд хийжээ.

ХАР МӨНГӨ

Хар мөнгөний хэмжээний талаар олон янзын тооцоо байдаг. Global Financial Integrity-ийн мэдээллэсний дагуу Энэтхэгчүүд 2011 оны байдлаар 644 тэрбум ам.доллар татвараас нуун дарагдуулж зөөсөн.

төрийн бохир мөнгийг хянадаг групп болох Шинэ Делигийн “Transparency International India”-гийн

Энэтхэг улс нь олон улсын чуулган дээр энэ асуудлыг тавьж гадаадын банкны салбараар дамжуулан

татвараас зайлсхийх гэж байгаа хүмүүсийн тухай

мэдээллийг ил болгоход дарамт учруулах хэрэгтэй гэж тэр хэллээ. “Хар мөнгөний асуудал нэг өдрийн

дотор шийдэгдэхгүй. Зохих ёсны хэрэгжүүлэх арга зам байхгүй тохиолдолд иймэрхүү сайхан санаа бүтэхгүй” хэмээн Мишра үзжээ.

Конгресс нам Холбооны сонгуульд ялалт

байгуулсны дараа 2009 оны тавдугаар сард офшор

дансанд хууль бусаар эзэмшиж буй хөрөнгийг буцааж авах тухай амлалт хийсэн. Хууль зүйн яамны хуучин сайд Рам Жетмалани Дээд шүүхэд тухайн сард

гаргасан хүсэлтийг харгалзан засгийн газар банкны

мэдээллийн солилцоог сайжруулахын тулд Швейцарь улстай татварын шинэ гэрээ санал болгожээ.

ХУЛГАЙЛАГДСАН НЭРС

Модигийн “Bharatiya Janata” намын 2011 оны тайланд

2011 оны зургадугаар сард засгийн газар Францын

20 хувь буюу 250 тэрбум ам.доллар орчим гэж

мэдээлэл авсан байна. Энэхүү мэдээлэл нь HSBC-гийн

Энэтхэгчүүдийн зөвхөн Швейцарьт нуусан хөрөнгө

гэхэд жилийн өмнөх дотоодын нийт бүтээгдэхүүний

26 | N OVE MB E R 2014

хар мөнгөнд анхаарлаа хандуулж байна.

рупи улс орноос гарч байна гэж Кумар хэлжээ. Уг

ёсны салбараас жил бүр 60 их наяд рупи (1 их наяд

сангийн мэдээлэл дээр үндэслэн дүн шинжилгээ

Орчуулсан | Н.Энхнаран

удирдамжийн дагуу гадаадад дансанд байрлуулсан

Мөнгийг буцааж авах нь тийм ч хялбар биш гэж улс

тооцоог тэрбээр Дэлхийн банк, Олон улсын валютын

Бума Шривастава

болгож татвар авах нь хууль ёсны хэрэг юм. Модигийн

Азийн гурав дахь том эдийн засаг нь банк зэрэг албан ам.доллар) алдаж байгаагийн дотор бараг 6 их наяд

Нийтэлсэн | Энто Энтони,

гадаадын дансанд байршуулсан мөнгийг ил тод

дурджээ. Засгийн газар эрх мэдэлтнүүдэд мэдэгдээгүй буюу удам дамжин өвлөсөн, эзэмшиж байснаа

нуун дарагдуулсан хөрөнгийг “хар мөнгө” хэмээн

эрх мэдэлтнүүдээс “HSBC Holdings Plc”-ын

Швейцарийн салбар дахь 700 энэтхэг хүний дансны

23 мянган үйлчлүүлэгчийн дэлгэрэнгүй мэдээллийн хамт банкны хуучин ажилтангаас хулгайлагдсан гэж

Лондонгийн зээлдүүлэгч хэлжээ. Уг жагсаалтад байгаа

100-700 хүн мөнгөө эх оронд нь буцааж татвараа

төлвөл эрүүгийн мөрдөн байцаалтаас зайлсхийсэн гэмт хэрэгт нь Энэтхэг улс өршөөл үзүүлнэ гэж

2012 оны долдугаар сард засгийн газрын албаны

хүн мэдэгджээ. Гэвч тэрбээр хичнээн нэр ус байгаа

шүүхийн шийдвэрийг хэрэгжүүлэх “замын зураг”

зохиохоор зургаадугаар сарын 2-нд анхны уулзалт зохион байгуулахаар шийдсэн байна.

НҮД ХУУРАЛТ

болон хэр зэрэг мөнгө нөхөн олгогдсоныг хэлэхээс

“Өмнөх засгийн газрын санаачилсан алхмууд бүхэлдээ

харилцааны асуудалд хариуцлага хүлээх ёстой”

болно” гэж BJP-ийн хэвлэлийн төлөөлөгч Бизэй

татгалзжээ. “HSBC татвараас зайлсхийсэн явдлыг өөгшүүлээгүй. Хувь хүмүүс өөрсдийн татварын

гэж тус банк өнгөрсөн долоо хоногт Нью-Делигээс

ирсэн цахим шууданд хариу мэдэгдсэн. Швейцарийн Төрийн Нарийн бичгийн дарга нарын хэвлэлийн төлөөлөгч Марио Tуор Берн хотод болсон Олон

улсын санхүүгийн асуудал дээр засгийн газар “зөвхөн Швейцарийн хуулийн хүрээнд хамтран ажиллаж

болно. Гэвч энэ нь хулгайлсан мэдээлэл дээр үндэслэн хамтран ажиллахыг зөвшөөрнө гэсэн үг биш” гэжээ. Швейцарь, Лихтенштейн, Их Британийн Виржиний арлууд дээр хууль бус санхүүжилт нуугдаж байгаа хэмээн Энэтхэгийн Мөрдөн байцаах хорооны

захирал А.Р. Сингх 2012 онд мэдэгдэл хийжээ. Гэвч

Энэтхэгт Швейцарийн банк хамгийн том хадгаламж эзэмшигчдийн талаарх нарийвчилсан мэдээлэл өгөөгүй байна.

ТУЛААНААС ЗАЙЛСХИЙХ

Сонгуулиас долоо хоногийн өмнө энэ оны гуравдугаар сард 68 настай Сангийн сайд Паланиаппан

Чидамбарам Энэтхэг улс иргэдийнхээ банкны дансыг авах тухай хүсэлтийг Швейцарийн Засгийн газарт

удаа дараа тавьсан ч хүлээн авахаас татгалзсан гэжээ. “Швейцарь Энэтхэгийн татвараас зайлсхийх

явдалтай тэмцэх хүслийг ойлгож байгаа ч холбоотой

нүд хуурсан зүйл байсан. Харин энэ нь бидний хувьд тэргүүлэх чиглэл учир чин сэтгэлээсээ ажиллах

Сонкар Шастри мэдэгджээ. Тооцоонд ороогүй мөнгө

“татварын бааз, төсвийн алдагдалтай тэмцэх засгийн газрын чадавхийг бууруулсан” гэж Энэтхэгийн

Нөөцийн банкинд мөнгөний бодлогын зөвлөгөө өгдөг хэсгийн гишүүн Ашима Гоял үзэж байна.

“Энэ шалгалтын баг маш цагаа олсон зүйл юм. Мөн

үүнийг олон улсын боловсруулсан гэрээний дагуу авч үзэж болно”. Цаасан дээрх баримт мэдээнээс үзвэл

зарим нууц мөнгө “hawala” гэж нэрлэгддэг дэлхийн шилжүүлгийн системээр дамжуулан улс орноос

нүүн гарчээ. Энэхүү систем нь итгэлцэл болон гэр

бүлийн холбоон дээр суурилдаг бөгөөд санхүүгийн цоорхой, далд нягтлан бодох бүртгэлийн журам

ашиглан нэг улсаас нөгөө улс руу мөнгө шилжүүлэх

буюу үнэлгээгүй бараа оролцуулдаг байна. “Хавала”

ашиглах нь Энэтхэгт хууль бус үйлдэл юм. Түүнчлэн баримтаас үзвэл татвараас зайлсхийх үйлдлийг

зохион байгуулдаг компаниуд бэлэн мөнгөний зарим хэсгийг Энэтхэг рүү буцаах замаар үнэт цаасны зах

зээлд хөрөнгө оруулсан оролцооны тэмдэглэл хөтөлж,

гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт болон бусад арга зам ашиглаж байгаа аж.

ТАТВАРЫН ӨРШӨӨЛ

олон улсын стандартыг мөрдөж ажиллах болно” гэж

1997 оны татварын өршөөлийн төлөвлөгөөний

имэйлд хариу өгсөн. Энэтхэгийн дээд шүүхийн

төлсөн компаниуд болон иргэдийг урьжээ. Тэдгээр

Шинэ Делид суугаа Швейцарийн элчин сайдын яамны албаны хүн Сиамак Рухани өнгөрсөн долоо хоногийн

хуучин шүүгч M.B. Шахаар удирдуулсан шинэ мөрдөн

байцаалтын хэсэг хар мөнгөний хамрах хүрээг олохын тулд арга зам хайж байна гэж Шах баруун Энэтхэгийн Ахмедабад хот дахь гэрээсээ тавдугаар сарын 29-нд утсаар өгсөн ярилцлагадаа хэлжээ. Засгийн газрын өгсөн мэдээллийн дагуу уг бүрэлдэхүүн хэсэг нь

Цаасан дээрх баримт мэдээнээс үзвэл зарим нууц мөнгө “hawala” гэж нэрлэгддэг дэлхийн дамжуулах системээр дамжуулан улс орноос нүүн гарч байна. Энэхүү систем нь итгэлцэл болон гэр бүлийн холбоон дээр суурилсан бөгөөд санхүүгийн цоорхой, далд нягтлан бодох бүртгэлийн журам ашиглан нэг улсаас нөгөө улс руу мөнгө шилжүүлэхийн дээр үнэлгээгүй бараа оролцуулж болно. “Хавала” ашиглах нь Энэтхэгт хууль бус үйлдэл юм.

дагуу эвслийн удирдлагын явцад засгийн газар өмнө нь нуун дарагдуулсан орлогод 30 хувийн татвар

ирсэн хүмүүст татвараас зайлсхийгчидтэй тэмцэн шийтгэх хуулиас чөлөөлөгдөх дархан эрх олгожээ.

Төлөвлөгөөний дагуу тайлангийн орлого тэр үеийн Сангийн яамны мэдээлсний дагуу 1951 оноос хойш зургаа дахин буюу ойролцоогоор 330 тэрбум рупи хүрсэн байна.

N OVE MB E R 2014 | 2 7

insider | с эд эв

үн д Зү и б д ил х увь өг ж н х й ч и г у тг гд да ид а р Бүс н а грац ма е а т х н и а зид х нь н й и гдож л о ш б в л о дэ өн х л й и төд аг ү й ча д а

сэн

эл Нийт

28 | N OVE MB E R 2014

асар

| Н.Х

с эд эв | insider

Бүс нутгийн хувьд бид Зүүн азид хамаарагддаг ч хөгжил дэвшлийнх нь интеграцид төдийлөн холбогдож чадаагүй. Бид Зах зээлд шилжсэн сүүлийн 20-иод жилийн турш зүүн азийн улс орнуудтай нийгэм, эдийн засаг, соёлын харилцаагаа хөгжүүлэхээр төр, хувь гэлтгүй хичээсээр ирсэн.

Хятадыг эс тооцвол бид Зүүн Азийн бусад улс

холбогдчихдог нь манай улсын хувьд бараа

наймаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг төдий л

хавчуулагдсан халиуны зулзага юм. Хоёр талд минь

орнуудтай улс төр, нийгэм, соёл,гадаад бодлогын

хувьд сайтар холбогдож хамтарч ирсэн ч худалдаа хөгжүүлж чадаагүй.

Манай гадаад худалдааны эргэлтийн дийлэнх

хувийг зөвхөн БНХАУ эзэлж байна. 2014 оны эхний гурван сарын байдлаар Монгол улсын гадаад

худалдааныхаа нийт эргэлтийн 1.1 тэрбум ам

доллар буюу 56 хувийг Хятадтай хийсэн байна.

Үлдсэн 16 хувийг нь Оростой хийжээ. Өөрөөр хэлбэл манай улсын нийт гадаад худалдааны дийлэнхийг

хөршүүд маань эзэлсэн байна. Харин Зүүн Азийн гол тоглогчид болох Япон, Солонгостой эдийн засгийн харилцааг үл ялиг хөгжүүлсэн дүр зурагтайгаас хэтрэхгүй. Иймд Зүүн Азитай хамтарч энэ бүс

нутгийн хөгжил дэвшлийн охь шимээс хүртэхийн тулд бид юун түрүүн эдийн засгийн хамтын

ажиллагаагаа ахиулж, худалдаа арилжааныхаа

цар хүрээг өргөтгөх шаардлагатай. Ийм бололцоо боломж бидэнд хэр зэрэг нээлттэй байна вэ?

Монголын Эдийн засгийн бүтэц Газар зүйн байршил, цаг агаар, хүн амын тоо зэргээсээ шалтгаалаад Монголд үйлдвэрлэл төдийлөн

хөгжиж чадаагүй. Эдийн засгийн хувьд мал аж ахуйд

суурилсаар ирсэн Монгол улс 20-р зуунд уул уурхайн

эдийн засагт суурилах болсон. Уул уурхайн томоохон ордууд, шавхагдашгүй их байгалийн баялаг маань

гадаад дотоодын олон хөрөнгө оруулагчдыг уриалан

дууддаг боловч олборлолтоо явуулаад бүтээгдэхүүнээ зарах дээрээ тулахаар ганцхан худалдан авагчтай

бүтээгдэхүүнээ дэлхийн зах зээлд өрсөлдүүлэх

бололцоог хумидаг. Өөрөөр хэлбэл бид хадан завсар

хоёр хэт гүрэн биднийг дэлхийгээс тусгаарлаж байна. Бас бидэнд далай руу холбогдсон өчүүхэн төдий

суваг, булан, тохой байхгүй. Дэд бүтцийн хувьд

бас хөгжөөгүй, гадаад зах зээлд нийлүүлдэг бараа

бүтээгдэхүүн ч уул уурхай, хөдөө аж ахуйн гаралтай түүхий эдээр хязгаарлагдана. Эдийн засаг өсөлттэй байсан 2012 онд бид нийт 11,1 тэрбум төгрөгийн

гадаад худалдаа хийснээс экспортод гаргасан бараа бүтээгдэхүүний бүтцэд нүүрс, зэсийн баяжмал,

төмрийн хүдэр, газрын тос гэсэн дөрөвхөн төрлийн бүтээгдэхүүн нийт экспортын 82 хувийг эзэлсэн. Эдгээр түүхий эдийн үнэ, худалдан авалтаас

шалтгаалж манай улсын эдийн засгийн өсөлт тодорхойлогддог.

Үйлдвэрлэл, дэд бүтцээ хөгжүүлж чадаагүй

учраас өргөн хэрэглээний 329 нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүн хэрэглэдэгээс 62 хувийг нь гаднаас

авдаг. Уул уурхайн эдийн засагт суурилсан улс ямар

байдаг тэр ёсоор гадны хөрөнгө оруулалт, уул уурхайн бүтээгдэхүүнийхээ худалдаанаас төсвөө бүрдүүлдэг. Иймээс Монголын эдийн засаг уул уурхайн цөөн

төрлийн бүтээгдэхүүнд суурилсан, цөөн тооны

худалдан авагчтай маш эмзэг бүтэцтэй гэдэг нь хэнд

ч ойлгомжтой. Эдийн засгаа төрөлжүүлж, экспортлох бүтээгдэхүүнийхээ хэмжээг ихэсгэж, худалдан

авагчдынхаа тоог нэмсэнээр бид өөрсдийгөө дээрх

хүндрэлтэй нөхцөл байдлаас гаргана хэмээн итгэж шинэ боломжит зах зээлийг мөрөөддөг. Хамгийн

N OVE MB E R 2014 | 29

insider | с эд эв

Хэдий нааштай үйл явдлууд өрнөсөөр байгаа ч энэ бүх тааламжит нөхцөл байдалд харшлах хоёр хөршийн маань ашиг сонирхол гэж бий. Бид харин энэ ашиг сонирхлын хаагуур нь явах ёстой вэ?

ойрын зах зээл хэмээн бид Зүүн Азийг хардаг билээ.

эдийн засаг, бизнесийн хамтын ажиллагаагаа тэгтлээ

Зүүн ази бол дэлхийн эдийн засгийн хүчирхэг

далайд гарцгүй улс. Далайд гарах болвол аль нэг

Зүүн Азийн зах зээл ба бид

нэгэн тэнхлэг. Үүнд БНХАУ гэсэн аугаа гигантыг

багтаавал хүн төрөлхтний нийт үйлдвэрлэж буй

бараа бүтээгдэхүүний гуравны нэг орчмыг дангаар үйлдвэрлэдэг. Мөн нийт хүн амын гуравны нэгээс

илүү хувийг эзэлдэг. Манай урд хөрш БНХАУ болон

Япон, БНСУ, Азийн барууд болох Тайвань, Сингапур,

Хонг Конг гэх мэт орнуудыг НҮБ албан ёсоор энэ бүс нутгийн орнуудад хамруулдаг.

Дэлхийн эрчим хүчний агентлагийн 2011 оны

судалгаанд өнгөрсөн 30 жилийн турш Зүүн азийн

ДНБ-ий хэмжээ 30 дахин өссөнтэй холбогдож дэлхийн нийт эрчим хүчний хэрэглээнд бүхэлдээ өөрчлөлт орж эрчим хүчний хэрэглээг гурав дахин нэмсэн

гэжээ. 2025 он гэхэд хот суурин газрын хүн амын тоо

50 гаруй хувиар нэмэгдэж, үйлдвэрлэл үйлчилгээний хэмжээ өссөнөөс эрчим хүчний хэрэглээ хоёр дахин нэмэгдэх тооцоололтой байгаа аж. Сүүлийн хэдэн

жилд дахин сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрийн

технологид зарцуулах судалгаанд маш их хөрөнгийг энэ бүс нутаг хаяж байгаа боловч цаашдаа коксжсон

болон түүхий нүүрснээс энэхүү зах зээл хамааралтай байсаар байх болно хэмээн судлаачид үздэг. Мөн

бусад нэр төрлийн бүтээгдэхүүн болох зэс, төмрийн хүдрийг ч хэрэглэнэ гэдэг нь ойлгомжтой. Учир нь

Зүүн ази бол дэлхийн ган, электроник, компьютер, машины үйлдвэрлэл зэрэгт шаардлагатай түүхий

эдийн эрэлт хэрэгцээг тодорхойлогч бүс нутаг юм. Бид Зүүн Азийн бүс нутгуудаас хамгийн ойрхон гэдгээр

нь Япон болон Өмнөд Солонгосын зах зээлд нэвтрэх

тухай олон жил ярилаа. Гэвч өдийг хүртэл эдгээр улс

орнуудтай хамтын ажиллагааны олон төрлийн гэрээ санамж бичигт гарын үсэг зурж, хамтдаа хөгжих хэд хэдэн тунхагуудыг төр засгийн хэмжээнд гаргасан

ч бодит байдал дээр хамтын ажиллагаа жижиг дунд

бизнес, зарим төрлийн бараа бүтээгдэхүүний импорт, үйлчилгээний салбар зэргээс хэтэрсэнгүй.

Хөршүүдийн хамаарал

Бид яагаад хоёрхон хөршөөсөө бусад улс орнуудтай 30 | N OVE MB E R 2014

хөгжүүлж чадаагүй юм бол гэсэн асуулт гарч ирэх

нь зүй ёсны хэрэг. Нөгөөх л газар зүйн байрлал. Бид

хөршөөсөө гуйхаас өөр аргагүй. Өөрөөр хэлбэл бидний гадаад худалдааг хэнтэй хаана хийж болохыг хоёр

хөрш минь мэдэхээс өөр нөхцөл бололцоог бидэнд газар зүйн байрлал маань заяасангүй.

Гэтэл бид далайд гарах нь битгий хэл хоёр хөрш

рүүгээ экспортлох төрөл зүйлийнхээ тээвэрлэлт, төмөр замын даацын асуудлыг өдий хүртэл

шийдвэрлэж чадаагүй байна. Саяхан хөрш орнуудын төрийн тэргүүнүүд манай улсад албан ёсны төрийн айлчлал хийхдээ энэ талын хэд хэдэн асуудлыг

шийдвэрлэх нааштай хариуг бидэнд өгсөн. БНХАУ-ын

зүгээс манай хоёр улсын хооронд 1991 онд байгуулсан “БНХАУ-ын нутаг дэвсгэрээр далайд гарах, буцах,

дамжин өнгөрөх хэлэлцээр”-ийг шинэчилж хуучин зөвшөөрөгддөг байсан Тяньжин боомтоос гадна Хятадын зүүн хойд болон хойд нутгийн далайн

боомтуудаа ашиглуулах бололцоо боломжийг нээж

өгсөнөөр манай улс эдгээр боомтууд руу экспортын бараа бүтээгдэхүүнээ хүргэхдээ гааль, нэмэгдсэн

өртгийн ямар ч татвар төлөхгүй байхаар тохиролцсон байна. Мөн Хятадын нутгаар төмөр замын транзит тээвэр хийх асуудал дээр ч тохиролцож үнийн

хөнгөлөлтийг манай талд эдлүүлэхээр болжээ. Энэ бол гарцаагүй сайн мэдээ.

Харин Оросын хувьд Улаанбаатар Төмөр зам

Орос Монголын хувь нийлүүлсэн нийгэмлэгийн үйл ажиллагаанд шинээр хөрөнгө оруулалт хийж, төмөр

замыг өргөсгөж , ачаалал даах чадварыг нэмэгдүүлэх тал дээр харилцан хэлэлцээг эхлүүлэхээр амласан.

Мөн цаашид Орос-Монгол-Хятадыг холбосон транзит тээврийн асуудлыг шийдвэрлэх хэлэлцээр гурван улсын түвшинд яригдаж байгаа.

Хэрэв энэ бүхэн ажил хэрэг болвол бид дэд

бүтцийн суурь асуудлуудаа бүхэлд нь шийдвэрлэх бололцоотой болно. Хэдий нааштай үйл явдлууд

өрнөсөөр байгаа ч энэ бүх тааламжит нөхцөл байдалд харшлах хоёр хөршийн маань ашиг сонирхол гэж бий. Бид харин энэ ашиг сонирхлын хаагуур нь явах ёстой вэ? Мөн олон улсын харилцааны байдал тогтвортой

с эд эв | insider

байж гэмээнэ Монгол улс гадаад зах зээлтэй холбогдох

Азийн бүс нутгийг хангаж 2012 онд 383 сая тонн

Өрсөлдөөн ба бусад хүчин зүйлс

нийлүүлсэн аж. Үүний дараа Австрали 2010 оны

боломж тасалдахгүй байх нь мэдээж.

Саяхан Монголчууд бид өөрсдийгөө нүүрсний

экспортоор Австралийн өрсөлдөгч болчихлоо хэмээн хөөрч байсан. Улс төрчдөөсөө эхлээд энгийн ард

иргэд нүүрсэнд суурилсан Монголын эдийн засгийн хөгжлийн хурдаар бахархаж, омогшиж цаашдаа бид нар нүүрсээрээ дэлхийн дээвэр дээр гарах үсрэнгүй хөгжлийнхөө хөшүүрэг хийнэ хэмээн төсөөлж

байсан билээ. Зүүн Ази болон Хятадын эдийн засаг, үйлдвэрлэл их хэмжээний эрэлттэй байх яг тэр цаг

үед Австралид их хэмжээний бороо орж , олон тооны нүүрсний уурхай үерт цохигдож үйл ажиллагаа нь гацсанаас Дэлхийн нүүрсний үнэ хөөсрөв. Монгол

улс ч тухайн цаг үед Хятадад нийлүүлсэн нүүрсээрээ Австралийг ардаа орхисон юм. Бид хэсэг цаг

хугацаанд өөрсдийгөө өрсөлдөх хэмжээнд байгаа юм байна гэж мэдэрсэн. Харин өнөөдөр байдал

эсрэгээрээ эргэж бид Зүүн Азийн хэмжээнд Австрали,

Индонезтэй нүүрс болон бусад түүхий эдээр өрсөлдөх байтугай Хятадын зах зээлд ч Чалко-гийн өрнөөс шалтгаалж нүүрсээ дэлхийн зах зээлийн үнээс хамаагүй бага үнээр нийлүүлж байна.

Зүүн Ази руу манай улсаас боломжит хэмжээгээр

экспорт хийх юм бол бид эдийн засгийн хувьд

хүчирхэгжих боломжтой. Ялангуяа газрын ойроор Япон болон Өмнөд Солонгос руу хэд хэдэн нэр

төрлийн түүхий эд гаргах амбиц бидэнд байх нь

байгаа. Бид эдийн засгаа төрөлжүүлж хөгжүүлэх

шаардлагатай. Манай улсад сэргээгдэх эрчим хүчний салбарыг хөгжүүлэх хангалттай нар, салхины эрчим хүчний нөөц бий. Ази тивийн хүнсний хомсдлоос

үүдэлтэй эрэлтийн тодорхой хэсгийг эрүүл саруул органик хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнээр хангах

бололцоог ч бүрдүүлж болох юм. Үүний тулд бидэнд мөнгө хэрэгтэй. Мөнгө олохын тулд манай улс олон

зах зээлд экспортлох шаардлагатай. Гэвч өрсөлдөгчид бидэнд хангалттай байна. Тухайлбал Индонез улс

2012 оны байдлаар дэлхийн нүүрсний экспортын

хамгийн томоохон нийлүүлэгч болсон. Газрын тос,

нүүрс, цахилгаан эрчим хүчний үйлдвэрлэлээр Зүүн

нүүрс экспортолж Хятад, Япон, Энэтхэг, Өмнөд

Солонгос, Тайвань болон Азийн бусад зах зээлд байдлаар 471 тонн нүүрс экспортолж байснаас

Квийнсландын үерийн улмаас 405 сая тонн болтлоо буурсан. Харин одоо Австралийн нүүрсний экспорт дахин сэргэсэн. Эдгээр улсуудад байгаа хамгийн

том давуу тал бол тээвэр, логистикийн асуудлыг бүрэн шийдвэрлэсэн явдал. Өөрөөр хэлбэл аль

аль нь далайн боомтуудтай. Австрали, Индонез хоёр улс хоёулаа Ази номхон далайн бүс нутагт

багтдаг. Далайн тээврээр маш хурдан хугацаанд хямд зардлаар Зүүн Азийн орнуудыг нүүрсээр

хангадаг. Дэлхийн нийт ачаа бараа тээвэрлэлтийн 95 хувийг далайн тээврээр хангадаг нь хуурай

замын тээврээс хамаагүй бага зардалтай. Далайн тээврийн үнийн талаар жишээ дурдахад БНСУ-

аас далайгаар тээвэрлэсэн 64 инчийн дэлгэцтэй

“Cамсунг” үйлдвэрийн зурагтыг далайгаар гурван сар тээвэрлээд Данийн Копенгаген далайн боомт

Австрали, Индонез хоёр улс хоёулаа Ази номхон далайн бүс нутагт багтдаг. Далайн тээврээр маш хурдан хугацаанд хямд зардлаар Зүүн Азийн орнуудыг нүүрсээр хангадаг. Дэлхийн нийт ачаа бараа тээвэрлэлтийн 95 хувийг далайн тээврээр хангадаг нь хуурай замын тээврээс хамаагүй бага зардалтай.

хүртэлх гарсан нийт зардлыг тооцоолон үзэхэд 15 ам. доллар болдог бол тус боомтоос хотын төв хүртэлх дэлгүүрт хүргэхэд мөн л 15 ам.доллар байдаг.

Мөн эдгээр улсуудын нүүрсний нөөц, илч чанар

бидэнтэй харьцуулахын аргагүй сайнд тооцогддог. Манай улсын хувьд нэгдүгээрт бусдын нутгаар

ачаа бараагаа тээвэрлэж үнэ хөлс төлөөд, дараа нь

боомтыг нь ашиглаж хэдэн давхар транзит хийсээр

Зүүн Азийн зах зээл дээр очлоо гэж бодоход тээврийн хөлсөө үнэндээ багтаавал эдгээр улсын бараа

бүтээгдэхүүнтэй өрсөлдөх боломж хэцүү. Энэ талаар тооцоолсон албан ёсны судалгаа манайд байхгүй байна. Бид Зүүн Азитай худалдаа наймаа, эдийн

засгаа хөгжүүлэхийн тулд юуны өмнө өөрсдөөсөө шалтгаалах бүхий л зүйлсээ хийчихсэн баймаар

байна. Улс төрийн орчин дахь авилга, засаглалын тогтвортой байдал, эдийн засаг дахь төрийн

хэт оролцоо, эрх зүйн шинэтгэл, гадаад хөрөнгө

оруулагчдыг татах таатай орчин зэргээ шийдмээр байна. Үүний дараа гадаад зах зээл дээр бусад

аваргуудтай өрсөлдөх тухай нухацтай бодож үзвэл дээр юмсан.

N OVE MB E R 2014 | 31

нэг с эдвээр

Байр суурь ЯПОНЫ ЕРӨНХИЙ САЙД ШИНЗО АБЭГИЙН ШИНЭ ЭДИЙН ЗАСГИЙН БОДЛОГО, МОНГОЛ ЯПОНЫ БИЗНЕСИЙН ХАМТЫН АЖИЛЛАГАА БОЛОН мОНГОЛ УЛС ДАХЬ БИЗНЕСИЙН ОРЧИН, ЭДИЙН ЗАСГИЙН НӨХЦӨЛ БАЙДЛЫН ТАЛААР ЯРИЛЦЛАА.

Абеномикс аль хэдийнэ хөдлөөд эхэлсэн

Ерөнхий сайд Шинзо Абэгийн Абэномикс хэмээх эдийн засгийн шинэ бодлого Японы өмнөх засгийн газруудын эдийн засгийн бодлогоос юугаар ялгаатай вэ ?

Осака их сургууль Эдийн засгийн факультет докторант, судлаач Б.Оргил

Зөвхөн өмнөх удирдагчдын хэрэгжүүлж байсан бодлогуудаас ялгаатай төдийгүй, олон улсын

хэмжээнд ч өмнө хийгдэж байгаагүй бодлого гэдэг утгаар сонирхолтой санагддаг. Японы эдийн засаг 80-иад оны их хөөсрөлтийн үеэс хойш тогтмол

буурах чиг хандлагатай явж ирснийг сүүлийн 20

жилийн эдийн засгийн өсөлтийн графикаас харж болно. Өмнөх удирдагчдын хэрэгжүүлж байсан

бодлого нь аль болох эрсдлээс зайлсхийж, уналтын

хурдыг бууруулж, тогтвортой байлгах тал дээр илүү анхаарал хандуулсан бодлого барьж байсныг харж

болно. Түүнээс гадна Японы нийгэм эдийн засгийн

томоохон асуудлуудыг дурьдвал: олон жил дараалсан дефляци, Засгийн газрын өр (ДНБ-тэй харьцуулсан Засгийн газрын өрийн хэмжээгээр 240% хувиар

дэлхийд Грекийн өмнө нэгт ордог), иргэдийн дунд өндөр настны эзлэх хувь харьцангуй өндөр зэрэг

бусад оронд төдийлөн байдаггүй өвөрмөц асуудлууд

байдаг. Эдгээр асуудлууд олон засгийн газар дамжин шийдэгдэхгүй байсаар иргэдийн засгийн газарт

болон ирээдүйдээ итгэх итгэл сүүлийн хэдэн жил эрс 32 | N OVE MB E R 2014

буурч байгаа судалгаа ч байдаг. Эдгээр асуудлуудыг цогцоор нь шийдэх бодлого зайлшгүй хэрэгтэй

болсон цаг үед гарч ирснээрээ тун онцлогтой болов уу. Дэлхийн эдийн засгийн хоёр дахь том гүрний

байр сууриа Хятадад алдсан, 2011 оны байгалийн

гамшиг, цөмийн үйлдвэрийн асуудлууд зэрэг нөхцөл байдлуудын дараа Абеномикс гарч ирээгүй бол

өнөөгийн Японы эдийн засаг ямархуу байдалтай байх байсныг таахад бэрх. Абеномиксийн гурван

сумны эхний сум болох мөнгөний тэлэх бодлогоор олон жил үргэлжилсэн дефляцийг хоёр хувийн

инфляци болгох зорилго тавиад байгаа нь урьд өмнө нь ямар ч засгийн газар хийж байгаагүй

бодлого бөгөөд олон улсын эдийн засагчид хоёрдмол байр суурьтайгаар анхааралтай ажиж байна. Мөн

түүнчлэн засгийн газрын зардлаа нэмж, иргэдийн

худалдан авалтыг сайжруулах замаар эдийн засгийн эргэлтийг сайжруулах бодлогын үр дүн нь эхнээсээ гарч байна. Хориод жил унтаа байдалтай байсан

үл хөдлөх хөрөнгийн салбар одоо л сэрж байна уу

гэлтэй идэвхтэй болоод эхэллээ. Үүнд мэдээж 2020 оны олимпийн эрхийг авсан нь чухал нөлөөтэй.

Миний зүгээс харж байгаа бас нэг сонирхолтой зүйл нь төрийн байгууллага болон хувийн хэвшлийн ажилчдын дундах эмэгтэйчүүдийн оролцоог

нэг с эдвээр

нэмэгдүүлж эхэлсэн нь олон зууны турш мөрдөгдсөн зан заншлаа хүртэл зөв байдлаар шинэчлэхийг

оролдож буй санагдсан. Үүгээрээ Японы засгийн

газар нь бас уян хатан чанартай болж байгааг дэлхий дахинд харуулах гэсэн болов уу гэж боддог. Эцэст нь ямартай ч Абеномикс аль хэдийнэ хөдлөөд эхэлсэн.

Сайн үр дүнгүүд эхнээсээ гарч байна. Европын эдийн засгийн тогтворгүй байдал нөлөөлсөн гэж зарим

судлаачид үздэг ч Абеномиксийн дараа Японы эдийн засаг эрс сайжирч байна. Сүүлийн жилүүдэд алдаад байсан дотоодын иргэдийн итгэлийг сайжруулж,

олон улсын анхаарлын төвийг эргэж Япон руу татаж чадсан нь Абеномиксийн онцлог болов уу. Япон Монголын эдийн засгийн хамтын

ажиллагааг цаашид хөгжүүлэхийн тулд хувийн хэвшлийн зүгээс хэрхэн хамтарч ажиллавал үр дүнтэй байж чадах вэ ? Японы хөрөнгө оруулагчдын дийлэнх нь эрсдлээс

зайлах бодлогыг илүүд үздэг нь харагдсан. Тиймээс бизнесийнхээ ашгийн талаарх судалгаанаас гадна эрсдлийн талаарх судалгааг сайн хийсэн байх

хэрэгтэй санагдсан. Харамсалтай нь энэ тал дээр

манай улс хараахан хөгжөөгүй байгаа. Эрсдэл багатай гэдгийг харуулж чадах юм бол ашиг бага байсан ч

хамаагүй хөрөнгө оруулах сонирхол маш өндөртэй.

Угаасаа ч Япон нь гадаад хөрөнгө оруулалтын тоогоор сүүлийн жилүүдэд тасралтгүй дэлхийд тэргүүлж

байгаа. Энэ нь Японы дотоодын хадгаламжийн хүү маш бага байдагтай холбоотой болов уу. Хөрөнгө

оруулагчид тухайн компанийн сүүлийн хэдэн жилийн

санхүүгийн байдал, ирээдүйд гарч болох өсөл бууралт, бүс нутгийн эдийн засгийн хүчин зүйлийг маш сайн

судалж байж хөрөнгө оруулалтаа хийдэг. Энэ тал дээр санхүүгийн зах зээлийн туршлага багатай манай

улсын хувьд сайн төсөл гаргаж хөрөнгө оруулалт татахад асуудал гараад байх шиг санагддаг.

Абеномиксийн дараа Японы эдийн засаг эрс сайжирч байна. Сүүлийн жилүүдэд алдаад байсан дотоодын иргэдийн итгэлийг сайжруулж, олон улсын анхаарлын төвийг эргэж Японруу татаж чадсан нь Абеномиксийн онцлог болов уу.

Мөн түүнчлэн Япон хүний сэтгэлгээг маш сайн ойлгож, уншдаг байх хэрэгтэй болов уу. Тэд

харьцангуй дотогшоо хүмүүс. Төрсөн сэтгэгдэл, бодлоо шууд хэлэлгүйгээр байнга харилцагчаа дүгнэж байдаг. Тиймээс жижиг зүйлийг ч

орхигдуулалгүйгээр, эхлээд хамтрагчийнхаа

сэтгэлийг татах хэрэгтэй гэж бодогдсон. Энэ тал дээр монголчууд Япон хүнтэй сайн ойлголцож чадах юм шиг санагддаг. Сүүлийн жилүүдэд Япон монголын

бизнес харилцаа идэвхтэй нэмэгдэж байгаа. Эхнээсээ

хэд хэдэн сайн жишээнүүд гараад ирэх юм бол Японы хөрөнгө оруулагчид ар араасаа цувраад ороод ирнэ гэж боддог. Тиймээс сайн эхлэлийг тавих чухал. Зүүн Азийн эдийн засаг дахь Япон улсын оролцооны цаашдын чиг хандлага ? Хурдацтай даяарчлагдаж байгаа одоо үед бүс нутгийн эдийн засаг ч бие биенээсээ нягт хамаатай болсон.

Түүний тод жишээ нь Япон болон Зүүн азийн эдийн

засгийн харилцаа гэж боддог. Энгийн жишээ дурдахад л Японы байгалийн хий импортын 50-иас дээш

хувийг Зүүн азийн орнууд нийлүүлдэг. Мөн түүнчлэн Япон иргэдийн өргөн хэрэглээний бараа болсон хэд хэдэн хүнсний бүтээгдхүүний 90 гаруй хувийг Зүүн азийн орнууд дангаараа нийлүүлдэг. Эсрэгээрээ

Японы компаниуд нь Зүүн азийн орнуудын ажлын байрны хангамжийн нилээд хувийг хариуцдаг. Тайландад үер гарахад Японы Тоёота компани

үйлдвэрлэлээ зогсоохоос аргагүй байдалд хүрэх

жишээтэй. Иймээс Японы шууд хөрөнгө оруулалтанд

Зүүн азийн орнуудын эзлэх хэмжээ сүүлийн жилүүдэд эрс нэмэгдсэн нь тийм ч сонин зүйл биш юм. Үүн дээр нэмэгдээд ирэх оноос TPP (Номхон далайн орнуудын чөлөөт худалдааны гэрээ)-нд нэгдэх

тухай Абеномиксийн бодлогод тусгадсан байгаа.

Энэ мэдээж бүс нутгийн эдийн засгийн харилцаанд томоохон нөлөөлөх нь дамжиггүй.

N OVE MB E R 2014 | 33

нэг с эдвээр

Улс төрийн тогтворгүй байдал ард иргэд, бизнес эрхлэгчдэд маш том саад болдОГ Бизнес эрхлэхэд эрсдэл өндөртэй улсуудад манай улс ордог. Монголд томоохон бизнесийг авч явахад хүндрэлтэй зүйл юу вэ?

Моннис Интернэшнл ХХК-ийн Дэд Захирал, Моннис Урбан Девелопмент ХХК-ийн Гүйцэтгэх захирал Д.САЙНБАЯР

Хүндрэл гэвэл дотоод ба гадаад хүчин зүйлүүд

бий. Томоохон бизнесүүдэд тулгардаг хамгийн том

асуудал бол манай төрийн засаглалын ба бодлогын тогтворгүй байдал юм. Төрийн бодлого шийдвэр

байнга өөрчлөгдөх нь томоохон төслүүдэд хөрөнгө

оруулалт хийж буй хувийн хэвшлийг асар том эрсдэлд оруулдаг. Энэ эрсдэл нь эргээд улсад төлөх татвар, банкны хүү, ажилчин албан хаагчдын цалин, бүр

цаашилбал тэд ажилтай байх ажилгүй байх асуудалд нөлөөлдөг. Эцэстээ ажлын байрыг төр биш, хувийн хэвшил дангаараа бий болгодог гэвэл буруудахгүй.

Төрийн албан хаагчдын цалингийн дийлэнхи хувийг хувийн хэвшлийнхний татвар л бүрдүүлдэг шүү дээ.

Төрийн зүгээс бизнесийн салбарыг дэмжих дорвитой

бодлого гаргаж чадахгүй байна. Нэг зүйлийг би зориуд хэлмээр байна. Улс орны хөгжлийн цөм бол чадварлаг

мэргэжилтнүүд болон үндэсний томоохон компаниуд. Би хувьдаа үндэстний том компаниудаар бахархдаг. Тэд олон мянган залуусыг ажлаар хангаж, олон

мянган гэр бүлийн амьдралыг авч явдаг. Монголын

хамгийн том татвар төлөгчид шүү дээ. Энэ компаниуд тун удахгүй хажуудаа судалгаа шинжилгээний

төрийн ямар ч хүчин засагт гарсан бай төрийн бодлого, урт хугацааны стратегийн бодлого өөрчлөгдөх ёсгүй. Нэг ёсондоо манай оронд ард түмэнд, төрд нэгдсэн үнэт зүйл, үндэстний амбиц, үндэстний мөрөөдөл, түүнд хүрэх үндэсний хөгжлийн стратеги байхгүй

байна. Бид хаашаа явж байгаагаа ч мэдэхгүй байна шүү дээ. Бид АНУ шиг болох гээд байгаа юм уу

Солонгос шиг болох гээд байгаа юм уу? Эсвэл бид

Норвегийн хөгжлийн моделийг дуурайх уу? Хаашаа очихоо мэдэхгүй бол хаагуур очихоо бүр мэдэхгүй.

Үндэстний амбиц, үндэсний хөгжлийн стратеги бол нэг намын дөрвөн жилийн хугацаанд төр барихдаа

хийдэг, хөгжүүлдэг, хэрэгжүүлдэг зүйл биш. Иймд бид ард нийтээрээ, сэхээтний хүрээлэлд ч тэр маш том

зөвшилцөлд хүрэх ёстой. Энэ бол тулгуур фундамент. Үүнийг одоо л хийх цаг нь болсон. Хоёрдугаарт улс

орны алсын хараа, хүрэх зорилтууд, очих ерөнхий арга

зам нь тодорхой болсон үед төрийн бодлого, хэрэгжилт маш цэгцтэй, ойлгомжтой, савалгаагүй болж ирэх юм. Гадаадын хөрөнгө оруулагчдын хамгийн их

болгоомжилдог зүйл бол төрийн бодлогын тогтворгүй байдал шүү дээ.

Монгол улсын нийгэм эдийн засгийн байдлыг та яг

институт, лабораториуд байгуулаад эхэлнэ. Тэнд

одоогийн байдлаар хэрхэн дүгнэж байгаа вэ?

компаниудаа сайн дэмжих хэрэгтэй. Тэгж байж л бид

ганцхан шинэ засгийн газрын буруу ч биш. Энэ бол

инноваци бий болно. Эдийн засгийн мэдлэгийн

Энэ орны иргэн хүний хувьд, бизнесмэн хүний хувьд

дэлхийн зах зээлд гарна.

маш олон жилийн өмнөөс хамтдаа ухсан нүх. Бид зэс,

суурь нь тавигдана шүү дээ. Тэгэхээр үндэсний том

Өнөөдөр улс төрийн орчин их тогтворгүй байна. Ийм учраас гадаадын хөрөнгө оруулалт улам бүр дайжих юм шиг санагдаж байна. Энэ талаар таны байр суурь? Дээрээ суудлаа олохгүй бол доороо гүйдлээ олохгүй

гэж үг бий. Улс төрийн тогтворгүй байдал нь хувийн хэвшилд болоод ард иргэдийн амьдралд маш том 3 4 | N OVE MB E R 2014

саад бэрхшээл болдгийг бид олон жил харлаа. Нам, улс

яг одоо бол маш муу байна гэж дүгнэнэ. Энэ нь дан нүүрс л экпортлохгүй бол нэг жил ч тэсэхгүй орон гэдгээ дахин ухаарч авлаа. Цаашид бид яаж нэмүү

өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн олон улсын зах зээлд

нийлүүлэх вэ гэдгээ сайн тодорхойлж, хөгжүүлэхгүй

бол өнөөдрийн эдийн засгийн нөхцөл байдал биднийг

байнга л отож байх болно. Гэхдээ дахин хэлэхэд бидний гарааны хөрөнгө бол уул уурхайн салбарын орлого

мөн. Энэ орлогыг зөв зохистой зарцуулах нь чухал.

ХӨГЖИЛ ДЭМЖИХ ХУУЛИУД Улаанбаатарын эдийн засгийн клубын энэ удаагийн зочноор УИХ-ын гишүүн Х. Тэмүүжин оролцон “Хөгжил дэмжих хуулиуд” сэдвээр илтгэл тавих юм. Х. Тэмүүжин илтгэлдээ хуулийн шинэчлэлийн хүрээнд хийгдэж байгаа өөрчлөлтүүд улс орны хөгжлийг хэрхэн урагшлуулах талаар жишээ судалгаан дээр үндэслэн сонирхолтойгоор өгүүлэх болно.

Хэзээ: 2014 оны 11 дүгээр сарын 27-ны өдөр 12.00-14.00 цагийн хооронд болно Хаана: Бэст Уэстерн Премиер Туушин Зочид Буудал, 4 дүгээр давхарт e-mail: narankhuu@freemarket.mn хаягаар бүртгүүлнэ үү! Холбогдох утас: 89048684, 99886912

the wall s tree t journ al

Өмнөд Солонгосын эдийн засгийн архаг хууч

Нийтэлсэн | Кванвүү Жун

Орчуулсан | Н.Энхнаран

36 | N OVE MB E R 2014

Нэг шөнийн дотор “Hyundai Motor Co”-ийн үйлдвэрчний эвлэлийн ажилчдын цалин нэмэх хэлэлцээрийг дэмжсэн санал хураалт Өмнөд Солонгосын хамгийн том автомашин үйлдвэрлэгч болон тэдэнд ажиллагсадын хоёулангийн санааг амраажээ. Бараг жил болгон Өмнөд Солонгосын автомашин үйлдвэрлэгчид зуны улирлын ажил хаялтаас шалтгаалж нийт үйлдвэрийн салбарын

бүтээгдэхүүний гарцад хүндээр хохирол учирдаг байна.

Автомашины тээврийн хэрэгсэл нь Өмнөд

Солонгост электроникийн дараа ордог экспортын хоёр дахь том хүчин зүйл юм. Өмнөд Солонгосын

автомашин үйлдвэрлэгчид үндэсний үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүн, улсын нийт экспортын ижил хувьтай тэнцэх хэмжээний улсын нийт үйлдвэрийн ажилчдын 11 хувийг ажиллуулдаг ажээ.

Хамгийн дайчин хөдөлмөрийн компаниудын

нэг болох “Hyundai Motor” гучин жилийнхээ

түүхийн дөрвөн жилд ажил хаялтанд нэрвэгджээ.

Hyundai-гийн бүх ажиллах хүчний 80 хувь болох

47000 үйлдвэрчний эвлэлийн гишүүн энэ жилийн наймдугаар сард цуврал ажил хаялтыг зохион байгуулжээ. meunierd | Shutterstock

Түүнчлэн охин компани “Kia Motors Corp”-д мөн

ажил хаялт болж хэдэн зуун сая ам.долларын үнэтэй 20000 гаруй автомашин бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлд хүнд хохирол учирчээ. БНСУ-ын автомашин

үйлдвэрлэгчдийн холбооноос мэдээлсний дагуу наймдугаар сард жилийн өмнөх мөн сартай

харьцуулахад нийт Өмнөд Солонгосын тээврийн

хэрэгслийн бүтээгдэхүүн 21 хувь хүртэл буурчээ.

Энэ оны наймдугаар сард зуны амралтын улирал эхэлсэнтэй холбогдуулан хохирол улам хурцдаж байна гэж албаны хүн хэлжээ.

Автомашины үйлдвэрлэл буурсан нь жилийн

өмнөх сартай харьцуулахад наймдугаар сард Өмнөд Солонгосын аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн 2.8

хувиар буурсан томоохон хүчин зүйл байсан юм. Үүний зэрэгцээ ажил хаялтын мэдээлэл

автомашин үйлдвэрлэгчдэд хэрхэн том

цохилт өгснийг харуулжээ. Өмнөд Солонгосын

автомашины үйлдвэрлэгчид ажил хаялтын улмаас санхүүгийн жилийн алдагдал нь10 жилийн өмнөх

4.4 их наяд ам.доллараас бараг тав дахин илүү буюу 2013 онд 19.7 их наяд вон (18,6 тэрбум ам.доллар) болж өссөн хэмээн КАМА мэдээлжээ.

Цалин хөлсний асуудлыг тохиролцсоны

дараа автомашин үйлдвэрлэгчид алдагдсан

үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүнийг нөхөх хүртэл өөдөө мацах хэрэг гарна. Гэвч дотоодын ажил

хаялтын арга хэмжээний мөчлөг хэзээ ч зогсохгүй

тул компаниудад хилийн чанад дахь үйлдвэрлэлээ илүү ажилуулах дарамт ирж байгаа юм. “Өмнөд Солонгосын авто машины

үйлдвэрлэлийн ажил хаялт архаг ужиг өвчинтэй

төстэй. Тиймээс улс энэ асуудлыг шийдвэрлэх сайн эмчилгээ хараахан олоогүй байна” гэж КАМА-гийн гүйцэтгэх захирал Kим Та Ниен мэдэгджээ.

N OVE MB E R 2014 | 37

the wall s tree t journ al

Өмнөд Солонгосын экспортын Бууралт Нийтэлсэн | Том Райт Орчуулсан | Н.Энхнаран

38 | N OVE MB E R 2014

Өмнөд Солонгосын Хятад руу гаргадаг экспорт энэ жил Тайванийхаас бага байгаа нь эдийн засагчдыг толгойгоо маажихад хүргэжээ.

барааны бүтээгдэхүүний салбарт амжилт олоход

Хоёр орон хоёул Хятад руу электроник, ган, химийн

гаргаж байгаа экспортын эцсийн эрэлт тавны нэг

гаралтай ижилхэн бүтээгдэхүүн экспортолдог ажээ.

Мөн хоёул нийт гадаад бараа тээвэрлэлтийн гуравны нэг орчим хувийг Хятад руу илгээдэг.

Хятад улс нь тус хоёр орны борлуулалтын

томоохон хэсгийг эзэлдэг завсрын барааг АНУ руу дахин экспортлохоос өмнө угсран боловсруулдаг

байна. АНУ-ын эдийн засгийн сэргэлт гүнзгийрэх тусам эдгээр орнуудын Хятад руу хийдэг экспорт ашиг тусаа өгөх ёстой ажээ.

Гэвч Тайваний экспорт 2014 оны эхний есөн

сарын байдлаар Өмнөд Солонгосын 2.9 хувьтай

харьцуулахад жилийн 3.6 хувиар илүү өссөн тооцоо гарчээ.

Эдгээр их хэмжээний ялгаа эдийн засагчдын

дунд маргаан дэгдээж, Өмнөд Солонгосын албаны хүмүүсийг сандруулсан.

Үүний нэг тайлбар нь Өмнөд Солонгос Хятадын

зах зээл дэх бараа бүтээгдэхүүний борлуулалтаас илүү хамааралтай байхад, Тайвань нь Хятадыг АНУ руу

экспорт хийх үйлдвэрлэлийнхээ бааз суурь болгон ашиглаж байгаа явдал юм.

Энэ нь Өмнөд Солонгосын компаниудыг дотоодын

зах зээл дэх орон нутгийн хятад брэндтэй хийх

өрсөлдөөнд улам эмзэг болгож байна гэж Barclays дүгнэжээ. Ялангуяа Samsung Electronics Co. энэхүү хандлагад Хятадын банкнуудын зүгээс үзүүлэх

дарамт зэргээс гар утасны борлуулалтандаа цохилт sattahipbeach | Shutterstock

амсчээ. Тайваний экспорт харин эсрэгээрээ БНХАУ-д

угсарч, АНУ тэргүүтэй өөр улс руу ачуулдаг Apple Inc-

ийн iPhone-ны эд ангийн борлуулалт улам сайжирчээ. Энэ явдал БНСУ-ын албаны хүмүүсийн санаа нь зовниж байна.

Үүнд өөр тайлбар олоогүй. Гэсэн хэдий ч Өмнөд

Солонгос БНХАУ-аас илүү дэвшилтэт хэвээр үлдэнэ

гэж Хонгконгийн HSBC-ийн эдийн засагч Рональд Ман ярьжээ. Тэрбээр Хятад улс өндөр түвшний электрон

таван жилийн хугацаа бий гэж үзэж байгаа юм.

Goldman Sachs-ийн эдийн засагч Гүүхүүн Квон,

Тайвань улс АНУ-ын эрэлт хэрэгцээнд илүү их нийцэж байгаа гэсэн онолыг үл харгалзан хоёр орны АНУ руу хувь болох тухай тооцоо гаргажээ.

Ноён Квон воны хүч экспортын чиг хандлагатай

зөрөлдөж байгаа тухайд өөр тайлбартай байна.

БНСУ-ын валют өнгөрсөн жил Тайваний ам.долларын эсрэг 5 хувь чангарчээ. Үүнд Өмнөд Солонгосын эрх баригчид Олон улсын валютын сан воныг

сулруулахын тулд хөндлөнгөөс оролцсон гэсэн шүүмжлэлээ татсан байна.

Ноён Квоны дүн шинжилгээнд яагаад тус улсын

валютын ханш маш мэдрэмтгий байгааг үзүүлжээ.

Саяхан болсон явдлын эерэг тал гэвэл вонтой тэнцсэн АНУ-ын долларын ханш “БНСУ-ын экспортын бат бөх найдвартай талыг” бага зэрэг дээшлүүлсэн.

Мөн өнөөгийн нөхцөл байдалд өөр бололцоотой

хувилбарууд байна. Citibank-ны Жонна Чуа Хятад

улсын үнэ цэнийг дээшлүүлж болно үзэж байна. Гэвч тэр үүний зэрэгцээ Өмнөд Солонгосын эзэмшлийн

үйлдвэрүүд зардал нэмэгдэж байгаатай холбогдуулан Хятадаас шилжин гарч оронд нь Зүүн Өмнөд Ази

дахь хямд суурь баазыг сонгож байгааг мөн цохон тэмдэглэжээ.

Иймэрхүү төрлийн шилжилтийн хөрөнгө оруулалт

Өмнөд Солонгосын Хятад руу хийх экспортыг бууруулна.

Ямар ч шалтгаантай байсан гэсэн “Чейболь”

гэсэн нэрээр алдартай Өмнөд Солонгосын томоохон компаниудын нэгдэл буюу конгломерат Хятадад түргэн бууж өгөх бодолгүй байна. БНСУ-ын

компаниуд Хятад улсад ихэвчлэн дотоодын зах зээлээ өргөтгөх талаар бодолтой байгаа аж. Тус хоёр улсын

хооронд улс төр, соёлын халуун дулаан хэлхээ холбоо бүхий БНСУ-ын 50 сая хүн, БНХАУ-ын 1,3 тэрбум хүн байхад үүнд өчүүхэн төдий гайхах явдалгүй бизээ. БНХАУ, Өмнөд Солонгос хоёр 2014 оны эцэс гэхэд

чөлөөт худалдааны гэрээ байгуулах гэж төлөвлөж байна.

N OVE MB E R 2014 | 39

т е х но лог и

технологиИЙН ХӨГЖЛӨӨС Хүн төрөлхтний үүсэл технологийн үүсэл хоёр чацуу. Чулуун зэвсгээс цөмийн эрчим хүчийг хүртэлх хөгжсөн технологи нь биднийг бусад амьд биетээс ялгах гол шинж тэмдэг болсоор ирсэн билээ. Технологийн чиг хандлагыг цаашид тааварлах бололцоо байхгүй биз

4 0 | N OVE MB E R 2014

Жолоочгүй хурдлах боломжтой Audi Германы хойд нутгийн хурдны замаар Audi Rs7 загварын суудлын хоёр

тэрэг уралдлаа. Уралдаанд жолоочгүй суудлын тэрэг нь таван секундын хугацаагаар түрүүлсэн байна. Өөрөөр хэлбэл, Volkswagen компани

жолоочгүйгээр хурдлах чадвартай суудлын тэрэг бүтээсэн. Гэхдээ

жолоочгүй бие даасан удирдлагын системийг нэвтрүүлэхээр оролдож Нийтэлсэн | Н.Хасар

байгаа AG Audi машин одоогийн байдлаар цагт 190 миль \1 миль=1.83 км\-ээс илүү хурдалж байгаа аж.

технологи

Цацрагийн хордлого тайлах эм бүтээв

Apple шинэ таблетуудаа танилцууллаа Apple компани Таблетийн шинэ хувилбар болох iPad Air 2-ыг танилцууллаа. Энэхүү шинэ бүтээл зах зээл дэх ижил төрлүүд

дундаа хамгийн нимгэн нь \6.1 мм\ болжээ. Мөн хурууны хээгээр таних чадвар зэрэг

нэмэлт үйлдлүүдийг суулгаж өгсөн ба ямар

ч гэрэлд дэлгэцийн өнгө ялгарал буурахгүй, шинэ технологиор бүтээсэн аж.

Мөн А8Х хэмээх iРhone гар утасны

сүүлийн загвар дахь процессорыг

багтаасан бөгөөд энэ нь хамгийн хурдан

нь юм байна. Apple компани мөн хамгийн бага оврын таблет болох iРad mini 3-ыг

танилцууллаа. Энэ нь бас хурууны хээгээр эзнээ таних чадвартай боловч A7 хэмээх

хуучны процессортой, зургийн аппаратны нарийвчлал арай бага ажээ.

Цацрагийн хордлого тайлах чадвартай эм зохион бүтээснээ эрдэмтдийн баг мэдээллээ. Стэнфордын Их сургуулийн эрдэмтэд цөмийн осол, цацраг туяаны нөлөө зэргээс үүдэлтэй Гастроинтестинал хам шинж хэмээх 14 хоногийн дотор үхэлд хүргэдэг өвчний эсрэг сөрөг нөлөөлөл үзүүлэх чадвартай молекулыг гаргаж авчээ. Үүнийг хулгана дээр туршсан ба энэ нь амжилтад хүрснийг зарлав. Эрдэмтэд энэ молекулыг PHD урвалыг удаашруулагч DMOG хэмээн нэрлэсэн байна. Энэ эмийг цацрагийн хордлогод өртсөнөөс хойш 24 цагийн дотор хэрэглэх ёстой. Ингэснээр цацрагийн нөлөөлөл хөнөөлийг зөөлрүүлж, сөрөг үйлчилгээ үзүүлдэг хэмээн Хойд Каролинагийн Дюк Их сургуулийн Анагаах ухааны судалгааны төвийн цацраг туяанаас үүдэлтэй хорт хавдар судлаач Дэвид Кирш хэлсэн байна.

Нано хиймэл дагуулууд ухаалаг утсаар үргэлжилнэ

Таны халаасанд буй ухаалаг утасны үзүүлэлт Аполлон хөлгийг саран дээр газардах цаг

үеийн сансар судалгааны төхөөрөмжүүдийн компьютерийн хүчин чадлаас давж гарсан.

Энэ бол сүүлийн хэдэн арван жилд хөгжиж буй компьютерийн хөгжлийн тод жишээ.

Тэгвэл танд дуулгах содон мэдээлэл байна.

NASA агентлаг орчин үеийн арилжааны ухаалаг утсуудаар зэвсэглэсэн сансрын хөлгүүд нисгэх гэж байгаа ажээ. Phonesat буюу утсан хиймэл

дагуулын төслийн дагуу (хэдийгээр албан ёсны

нэр нь энэ биш ч гэсэн) HTC группын ухаалаг гар утсуудыг сансрын судалгаанд ашиглаж хиймэл дагуул болгох гэж байгаа юм байна. Энэхүү

төсөл сансрын судалгааг илүү хямд өртгөөр хийх

бололцоог бий болгож байгаа. Ердөө нэг Phonesat буюу ухаалаг утсан хиймэл дагуулын өртөг нь 3500-хан ам доллар болох аж.

N OVE MB E R 2014 | 41

bloomberg V ie w

“Made in Japan” төгсгөл болсон уу

Хамгийн сэтгэл түгшмээр нь гэвэл М2 мөнгөний

нөхцөлд хасах руугаа орсон.

орлого нийлүүлснээс 14 сарын дараа ийм арга нь

оны үйл явдалтай ойролцоо байна” гэж Нью-

нийлүүлэлтийн өсөлт одоо сөрөг тал руугаа

оржээ. Японы банк түүхэнд хамгийн том мөнгөн

өссөн байх ёстой. Гэвч Японы Төвбанкны захирал Нийтэлсэн | Уильям Песек Орчуулсан | Н.Энхнаран

42 | N OVE MB E R 2014

Харухико Курода бондын худалдаанд боломж

алдсаны улмаас өнгөрсөн сард M2 гурван хувь

өсөхийн оронд Японы мөнгөний нийлүүлэлт бодит

“Бодит байдалд одоогоор дөрвөөс тавдугаар

сарын хооронд болсон зардал танасан явдал 1997 Йоркийн Дорно дахины эдийн засгийн сэтгүүлд Ричард Кац хэлжээ.

Дөрөвдүгээр сард Ерөнхий сайд Шинзо Абэгийн

худалдааны татвар өсгөсөн бодлогогүй алхмын дараа

Deva Studio | Shutterstock

Түүхэнд хамгийн том тооцогдох авто машины томоохон захиалга унасан явдал Японы гүйцэтгэх захирлуудыг одоогийн нөхцөлд урьдын адил их хэмжээний бэлэн мөнгөний нөөц хөрөнгө оруулалт хийх юм уу цалин хөлс өсгөх сонирхолгүй болохын ахин нэг шалтгаан болжээ.

хэт шийдэмгий мөнгөний бодлого явуулсанд Эдийн

хүндрэл учруулж байгаа аж.

хийсэнтэй холбогдуулан элсэн чихрийн үнэ өссөн.

эрмэлзэлд хүрэх шаардлагын өөр нэг шалтгаан

засагчид шуугиж байна. Японы Төвбанк 2013 оны

дөрөвдүгээр сард бондын хоёр тааруухан худалдаа Гэсэн хэдий ч Японы Төвбанк долдугаар сарын 14-

15-нд болсон хурлаар бодлогыг хэвээр үргэлжлүүлэх төлөвтэй байна.

“Японы Төвбанкны идэвхгүй байдал нь мөнгөний

зөөлөн бодлогын (quantitaive-easing) амжилтыг алдаа руу эргүүлэх эрсдэлтэй. Одоогоор эдийн

засгийн нөхцөл байдал мэдэгдэхүйц муудсан нь үүнд хойрго хариу болохын оронд аюул улам өсч байна” гэж Лондоны Oxford Economics-ийн ахлах эдийн засагч Адам Слейтэр ярьжээ.

Үүний зэрэгцээ Куродагийн иен хэвлэх үйл ажиллагаа Японы корпорацийн өсөлтийг

энэ удаагийн бүх зүйл үнэхээр өөр гэдэгт итгээгүй нөхцөлд ертөнцийн бүх иен нийлээд ч Японы эрч хүчийг сэргээж чадахгүй. Тиймээс Абэгийн эдийн засагт хийж буй үнийг төрийн мэдлээс чөлөөлөх ажиллагааг зогсоох шаардлагатай. хурдасган, инфляцид түлхэц болох замаар 2.3 их наяд ам.долларын бэлэн мөнгөний нөөц босгон

авах найдлага байсан юм. Гэвч дөрвөөс тавдугаар

сарын хооронд авто машины захиалга 19.5 хувиар буурсантай холбогдуулан энэ найдлага бүтэхгүйд хүрснийг онцолжээ.

Түүнчлэн инфляцид тохируулсан хүүгийн

бууралтын улмаас Японы зээлийн динамикийн сул тал мөн ижил амаргүй байдалд оржээ. Асуудал нь

Слейтэрийн цохон тэмдэглэснээр “аж ахуйн нэгж, айл өрхийн дунд өрөнд дургүйцэх явдал үргэлжилснээр энэхүү суваг мохоо үр дүнтэй тулгарч болох юм”

гэжээ. Өөрөөр хэлбэл хорин жилийн дараа болсон

Японы аварга том хөрөнгийн хөөс хагаралт хувийн хэвшлүүдийг Японы Төв банкны үйлдэлд хариу

өгөхөд хэт цочролд оруулсан байна. Энэ нь ердийн үед мөнгөний бодлого гэх мэт бодлогын хүчирхэг хөшүүрэг боловсруулдаг Куродад олон талын

Эдийн засагт болж буй инфляцийн шинж

чанар нь Куродагийн (QE) туршилт бүр илүү том болж байна. Аюулгүй байдлын улмаас эрчим

хүчний 48 цөмийн цахилгаан станц сул зогссон нь иенийг 20 хувиар бууруулж, жижиглэнгийн үнэ

компаниудын дунд үл итгэл бий болгожээ. Япон

улс нь эрчим хүчний импорт дамжуулах дефляцийг төгсгөл болгосон. Гэвч Шинзо Абэ зургадугаар

сарын 24-нд Bloomberg News-т өгсөн ярилцлагандаа дефляцийн төгсгөлийг зарласан явдлыг бодит

байдлаас илүү нүд хуурсан зүйл гэж үзэж байна. Энэ нь 1990-ээд оноос хойш төдийлөн

сайжраагүй эрчим хүчний холбоотой үнийн

өсөлт, 1997 оны үеийн эдийн засгийн өсөлт огцом удааширсан Японы стагфляцийн үзэгдлээс илүү

эрсдэлтэй гэсэн үг. Гэвч тухайн сард Абэ цалин, илүү цагийн хөлс 23 сарын турш буурсныг үл харгалзан татвар нэмжээ.

Мэдээж Курода илүү бүтээлч байхыг хичээж

байна. Түүний нэг санааг авч үзвэл тэгш байдалд илүү өндөр өгөөж өгөх Японы компаниудын

хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх зорилгоор бий болгосон шинэ JPX-Nikkei индекс 400 хувьцааны арга дээр үндэслэн хөрөнгө арилжааны сан

худалдан авах юм. Энэхүү найдвар нь Японы

Төвбанкийг дэмжих илүү их капитал зардлын нэмэлт өгөгдлийг бэхжүүлэх явдал ажээ.

Гэвч удирдлага, ажилчид энэ удаад бүх зүйл

үнэхээр өөр гэдэгт итгээгүй нөхцөлд ертөнцийн бүх иен нийлээд ч Японы идэвхийг сэргээж

чадахгүй. Тиймээс Абэгийн эдийн засагт хийж буй үнийг төрийн мэдлээс чөлөөлөх асуудлыг

зогсоох шаардлагатай. Зөвхөн худалдааны тарифыг шийдвэртэй бууруулж, инновацийг дэмжин,

хөдөлмөрийн зах зээлийг суллаж, эмэгтэйчүүдэд эрх мэдэл олгох аж ахуйн нэгжийн хурлын

танхимыг олшруулснаар Абэ жинхэнэ итгэлийг бий болгож чадна. Өөрөөр Абэномик нь тэдгээрийг нь цаашид бий болгохоос илүү үгүй хийх ажээ.

N OVE MB E R 2014 | 43

fin a nci al times

Сингапур Хонг конгтой өрсөлдөж байна

Үүндээ Азийн хот улсыг сонгосон нь гайхалтай.

Хонг Kонг нь хөрөнгийн зах зээлд түргэн хөгжих Нийтэлсэн | Жереми Грант Орчуулсан | Н.Энхнаран

4 4 | N OVE MB E R 2014

гарц болсон санхүүгийн төвийн хувьд дэлхийн хоёр дахь том эдийн засаг Хятадтай илүү ойр байршилд байснаараа сонгогдож болох байсан.

Гэвч банк, даатгалын компани, хувийн хөрөнгө

оруулалтын бүлэглэлүүд, хөрөнгийн удирдлага,

институционал хөрөнгө оруулагчид зэрэг маш олон байгууллагууд Сингапурт салбараа байгуулсан

гэж ноён Милкен хэлжээ. “Бидний Сингапурыг

сонгосон нэг шалтгаан нь хууль эрх зүй, нягтлан

бодох бүртгэл, санхүүгийн болон зохицуулалтын стандартын хувьд Азийн бусад хэсэгт үлгэр

жишээ болно гэж үзсэн” хэмээн ноён Милкен бас өгүүлсэн. Сингапурт саяхан таван жилийн өмнө

Deva Studio | Shutterstock

1980-аад оны өндөр эрсдэлтэй бондын зах зээлийн анхдагч Майкл Милкен өнгөрсөн жил Сингапурт үүсгэн байгуулсан тинк танкийн салбар болох Милкений хүрээлэнд Азийн анхны бага хурлаа зохион байгуулахаар шийджээ.

энэхүү магадлал бага байжээ. Гэсэн хэдий ч бараа

хөрөнгийн бирж (SGX) дээр бизнесийн хамгийн

шинэ динамикийг авчирчээ. “Сингапур үнэхээр

оролцоогоо босгож, “Intercontinental Exchange” нь

бүтээгдэхүүн, гадаад валютын арилжаа зэрэг нь Азид баялгийн менежментийн төв, өсөлт өрсөлдөөний

Хонг Конгтой өрсөлдөх хэмжээнд байна. Хэрвээ та

нар ил тод байдал, бизнесийн шударга ёсны талаар бодож байгаа бол Сингапурт энэ бүхэн бий” хэмээн Колумбийн Бизнесийн сургуулийн декан Глен Хаббард хэлжээ..

Өнөөдөр Хонг Kонг нь үнэт цаас болон олон

нийтэд зарласан хувьцааны хувьд (initial public

offering) Азид тэргүүлж байна. Энэ жил 17.6 тэрбум

ам.долларын үнэтэй 67 үнэт цаасны шинэ жагсаалт (listing) гаргасан үйл ажиллагааны хүрээгээрээ

Нью-Йорк, Лондоны дараа гуравдугаарт орсон бол, Сингапур 1.9 тэрбум ам.долларын үнэ бүхий ердөө 8 ширхэг жагсаалтаар 19-д орсон гэж “Dealogic” мэдээлжээ. Энэхүү байр суурь нь Хонг Конгийг

гадаадын хөрөнгө оруулагчдад ирэх сард нээлтээ хийх Шанхай, Хонг Конгийг холбосон хөрөнгийн

биржийн дэмжлэгтэйгээр Шанхайн зах зээлд нэвтрэх юаны офшор данс нээх боломжийг анх удаа амлаж буй ажээ.

“Хонг Конгийг зөвхөн үнэт цаасны төв гэж хүлээн

авах ёсгүй. Үүнийг Хятадын нийт санхүүгийн зах зээлд гарах маш том боломж гэж үзэх хэрэгтэй”

хэмээн Хонг Kонг дахь АНУ-ын хөрөнгө оруулалтын банк болох “Jefferies”-ийн хөрөнгийн стратегийн

тэргүүн Шон Дарби ярьжээ. Гэвч Сингапур дэлхийн хамгийн том агуулахын боомт гэдэг байр сууриа

ашиглан бараа материалаар ангаж буй Хятад руу

хийх далайн тээврээр дэлхийн түүхий эдийн хэдэн

арван худалдааны компанийг татаж байна. Дэлхийн дөрөв дэх том газрын тосны худалдааны “Gunvor”

компани өнгөрсөн есөн сарын хугацаанд Сингапур

дахь ажилтнуудынхаа тоог 20 орчим хувиар нэмжээ. Мөн өөртөө татаж буй зүйлийн нэг нь барааны

худалдаачид маш бага багц бүхий үндсэн металлд

ихэвчлэн анхаарлаа хандуулдаг учир Хонг Конгийн

17 хувийн үндсэн түвшинтэй харьцуулахад Сингапур 16.5 доогуур хувийг аж ахуйн нэгжийн албан

татварын хувь хэмжээнд санал болгож байна. Бараа,

түүхий эдийн деривативууд (derivative) Сингапурын

хурдацтай өсч буй хэсэг юм. Олон улсын хөрөнгийн биржүүд Сингапурт худалдаа хийх замаар Ази дахь “Singapore Mercantile Exchange”-ийг худалдан авсан бол “Deutsche Boerse plans” хот улсад клирингийн

төв барихаар төлөвлөжээ. Форекст Сингапур Лондон, Нью-Йоркийн дараа гуравт орох Азийн хамгийн том

төв болох Токиог өнгөрсөн жил гүйцжээ. Сингапурын санхүүгийн үйлчилгээ нь одоо дотоодын нийт

бүтээгдэхүүний 12 хувийг эзэлж байгаа бөгөөд 16

хувьтай Хонг Конгоос хол зөрөөгүй байна гэж албаны ёсны мэдээнд дурджээ. “Boston Consulting Group”-ын мэдээлсний дагуу энэхүү хосолсон хоёр төв нь 2015 он гэхэд дэлхийд тэргүүлэгч Швейцарийг гүйцэх төлөвтэй байна. 2013 оны эцсийн байдлаар Хонг

Конгд хөрөнгийн нийт удирдлага Швейцарийн 3.7 их наяд ам.долларын араас 2.2 их наяд ам.доллар байна гэж тооцжээ. Харин Сингапур 1.4 их наяд ам.доллараар гуравдугаарт оржээ.

Сингапурын урт хугацааны аюул бол Хятадын

хөрөнгийн зах зээлийн гарцад Хонг Конгийн үүрэг

өсөн нэмэгдэж буй явдал хэмээн банкирууд дүгнэж байна. Орон сууц нь ч гэсэн хямд үнэтэй байдаг.

Үл хөдлөх хөрөнгийн агентлаг Savills-ийн гаргасан мэдээний дагуу Сингапурын ердийн орон сууцны түрээс дэлхийн хамгийн үнэтэй хот болох

Хонг Конгийн 2.446 ам.доллартай харьцуулахад

долоо хоногт дунджаар 1.711 ам.доллар гэсэн тооцоо гарчээ. Хуучин Британийн колони байсан Сингапур, Хонг Kонг хоёр улс нь Английн нийтийн эрх зүйд

тулгуурласан арилжааны хэргийг шийдвэрлэх ижил төстэй хууль эрх зүйн тогтолцоотой байдаг. Эдгээр

асуудлаас үзвэл энэ хоёр Азийн санхүүгийн төвийн аль нь ч богино хугацаанд зонхилон давамгайлах хариу гарч болзошгүй юм. Сингапур хотын хүсэл

эрмэлзлийн гол тэмдэг болсон чөлөөт худалдааны бүс нь яваандаа Лондон болон Нью-Йорктой

өрсөлдөх бүс нутгийн санхүүгийн төв болох явдал ажээ. Сингапурт 2007 оноос эхлэн амьдарч буй

түүхий эдийн мэргэжилтэн Жим Рожерс хэлэхдээ: “Хятад улс бүрэн нээгдэхээс өмнө Хонг Конг, Сингапурт боломж бий гэжээ.

N OVE MB E R 2014 | 4 5

the wall s tree t journ al

Малайзад зохистой бодлого хэрэгтэй Малайз улсын эдийн засаг нь дэлхийн эдийн засгийн өсөлт суларч байгааг үл харгалзан ирэх жил тэлэх хандлагатай байгаа боловч цаашид харьцангуй бага хүү шаардлагатай хэвээр байна гэж бямба гаригт улсын Төв банкны дарга Зети Ахтар Азиз хэлжээ.

Хатагтай Зети “Wall Street Journal”-д өгсөн

зовоосон асуудал биш” гэж ярьжээ. Тэрбээр

ялангуяа тус улсын хамгийн том худалдааны түнш

хэмжээг тогтвортой байлгах нөөц бий гэж үзжээ.

ярилцлагадаа ирэх жил эдийн засгийн өсөлт 5-6 хувийн хооронд байхыг таамаглан, Европ болон

Хятад улсад эдийн засаг буурах шинж тэмдэг үүсч буй явдалд сэтгэл түгшихгүй байна гэжээ.

Хатагтай Зети “Бид өөрсдийгөө тогтвортой

өсөлтийн замд харж байна” гээд үүний зэрэгцээ төлөв байдлын сул тал нь ихэвчлэн төсвийн

шинэчлэл, татварын шинэчлэл зэрэг түр зуурын

хүчин зүйлсээс үүсдэг тул санаа зовох шалтгаан биш гэж өгүүлжээ.

Долдугаар сард Малайзын Төвбанк 2011 оноос

хойш анх удаагаа албан ёсны зээл авах зардлыг 3-3.25 хувь хүртэл өсгөсөн. Гэвч хатагтай Зети

Малайзын Негара банкинд хүүгийн хувь нэмэгдэх

өөр аюул байж болох тухай ямар ч үг цухуйлгасангүй. Саяхан болсон бүтцийн өөрчлөлт нь инфляцид түлхэц өгөхгүй гэж тэр хэлжээ.

“Бидэнд энэхүү цаг мөчид мөнгөний зохистой

бодлого хэрэгтэй хэвээр байна. Дэлхийн эдийн

засгийн орчин туйлын тодорхой бус байгаа учир бид ойгоос хараахан гараагүй байна” гэж хатагтай Зети хэлжээ.

Бид инфляцийн гадаад эх үүсвэр буурч,

цалин хөлсний дарамт байхгүй, эрэлт бага зэрэг

удаашралтай байгаа учир эдгээр үнийн өсөлтийн

хоёр дахь удаагийн нөлөө чухал биш гэж үзэж байгаа юм.

Олон улсын валютын сангийн бага хурлын үеэр

Нийтэлсэн | Роберт Райт Орчуулсан | Н.Энхнаран

4 6 | N OVE MB E R 2014

тэр “Үл хөдлөх хөрөнгө, барилгын салбарт илүүдлийг танах оролдлого нь ухамсартай чармайлтын үр

дүн учир БНХАУ-ын сүүлийн үеийн бууралт сэтгэл

дэлхийн хоёр дахь том эдийн засагт ойрын

ирээдүйд 7 хувь буюу түүнээс дээш өсөх хувь

“Илүүдлийг хязгаарлах, бүтцийн шинэчлэлийг

хэрэгжүүлэх эдгээр арга хэмжээг өсөлтөд нөлөөлөх талаас нь авч үзвэл эдийн засгийг дэмжих

бодлогын орон зайд төсвийн ашиг болно. Би бүс нутаг дахь тогтвортой өсөлт 7-7.5 хувь хүртэл

үргэлжилнэ гэдэгт итгэж байгаа бөгөөд энэ нь

бидний хувьд маш эерэг дэвшил юм” гэж хатагтай Зети ярьжээ. Тус улсын Сангийн яам нь түүний

хэлснээр 2015 онд эдийн засаг 5.5-6 хувь хүртэл

өсөх өсөлтийн урьдчилсан таамаг дэвшүүлэн шинэ

төсөв баталсан нь, 2014 оны 5-6 хувийн тооцооноос төдийлөн ялгаагүй байна. Яамнаас эдийн засгийн гол үндсэн түлхүүр болсон дотоодын эрэлт, экспортыг авч үзжээ.

Дэлхийн эдийн засгийн өсөлт буурч, газрын

тосны үнэ багасах гэх мэт бүс нутгийн сэтгэл

зовоосон асуудлын эх үүсвэртэй холбогдуулан

Малайзын худалдаан дахь “FTSE Bursa Mala ysia KLCI” индекс баасан гаригт гуравдугаар сарын дундуур оноос хойшхи хамгийн доод түвшинд

буюу 1.1 хувь хүртэл буурчээ. Түүнчлэн Олон улсын валютын сан шинээр гарч ирж буй эдийн засгийн

хэтийн төлөв муудсанаас энэ долоо хоногт дэлхийн өсөлтийн таамаглалаа бууруулжээ. ОУВС-ийн

долдугаар сарын өмнөх үнэлгээтэй харьцуулахад зургаа дахь дараалсан доош унасан шинэчлэлт

энэ жил 0.3 нэгжээр 2.9 хувь руу буюу ирэх жил

0.2 нэгжээр 3.6 хувь руу өсөх таамгийг бууруулсан байна. Хатагтай Зети Малайзад Олон улсын

валютын сан гэх мэт байгууллагуудын голлох үүргээс

“Бид (макро зохицуулалт) гэсэн үг бий болохоос

хязгаарлаж болох зорилтот бодлого боловсруулахын

байдалд анхаарал хандуулах боловч заавал

өмнө хөрөнгийн хяналтыг хэрэгжүүлэх нь зарим

салбарт эдийн засгийг унагахгүйгээр үйл ажиллагааг хувьд өмнө нь хугацаа байгааг баталсан гэж наргин хэлжээ.

Migel | Shutterstock

Тэрбээр одоо макро зохицуулалт (macroprudential)

гэдэг болсон ийм арга хэрэгсэл нь санхүүгийн зах зээл дэх таагүй асуудалд хүүгийн бодлогоос илүү

бодит эдийн засгийн өргөн хүрээний нөлөө бага байх магадлалыг дэмжсэн байна. Энэхүү арга хэрэгсэлд

зээлийн өртгийн хязгаар, хамгийн бага урьдчилгаа төлбөр зэрэг арга хэмжээ багтжээ.

өмнө 1990 оноос эхлэн нэвтрүүлсэн шүү дээ хэмээн тэр цохон хэлжээ. “Бид санхүүгийн тогтвортой мөнгөний бодлогыг ашиглахгүй”. Малайзын

Төвбанк нь 2009 оноос эхлэн санхүүгийн тогтвортой байдлыг тодорхойлох шалгуурыг тавьсан ажээ. Хатагтай Зети 2000 оноос эхлэн Малайзын

Негара банкийг удирдаж байгаа бөгөөд удирдах

албан тушаал хашиж буй анхны эмэгтэй болжээ.

Үүнээс өмнө тэрбээр 1998 онд Азийн санхүүгийн хямралын үед амбан захирагчийн орлогч, амбан захирагчаар ажиллаж байжээ.

N OVE MB E R 2014 | 47

the wall s tree t journ al

“Samsung” Транзитын аварга Өмнөд Солонгост хүмүүс том бизнесийн тухай ярих үед том гэдэг ойлголт нь Өмнөд Солонгосын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний гуравны хоёртой бараг тэнцүү таван том компанийн борлуулалтын тухай байдаг. Гэвч тэдний хэн нь ч Өмнөд Солонгост “Samsung-ийн Бүгд Найрамдах улс” гэх нэрээр алдаршсан ДНБ-ий дөрөвний нэг хувьтай тэнцэх орлого бүхий дал гаруй компанийг өөртөө багтаасан “Samsung”-тай дүйцэхүйц том бус ажээ.

Нийтэлсэн | Жанга Ли Орчуулсан | Н.Энхнаран

4 8 | N OVE MB E R 2014

Тус улсын бусад томоохон гэр бүлүүдийн “чейболь” гэдэг засгийн газрын дэмжлэгтэй гэр бүлийн үндэстэн дамжсан корпораци болох конгломератуудын адил “Samsung” нь цаашид түргэн өсч, орлогоороо дэлхийн хамгийн том электроникийн компани болсноор Өмнөд Солонгос нь дэлхийн найм дахь том экспортлогч болгох зорилго өмнөө тавьжээ.

2011 онд “Samsung” Apple-ийн асар том цуврал

патентийн эрхтэй үүсгэсэн маргаанаа зохицуулсанаар ухаалаг гар утасны борлуулалтын тэргүүлэгч

болсон юм. “Samsung” бусад чейболууд шилжилтийн үетэй тулгараад байгаа мөчид энэхүү хуулбарлан

дууриах аргыг сэгсрэн хаяхыг оролдож байна. Залуу удирдагчдад тулгарч буй асуудал бол чейболийг давамгайлахад туслах юм уу эсвэл инновацийн

саад тотгор болох засгийн газрын сүлжээ, аж ахуйн

нэгж болон соёлын хэлхээ холбоотой нүүр тулгарах асуудал юм.

Нөхцөл байдал

“Samsung”-ийн дарга Өмнөд Солонгосын хамгийн

баян хүн болох Ли Кун Хи зүрхний шигдээст өртсөний дараа тавдугаар сард яаралтай хагалгаанд оржээ. Нэгдүгээр сард 72 насыг хүрсэн Ли компанийн

инженерчлэлийн чиглэлийг гар утасны салбарт шилжүүлж 76 хувийн үйл ажиллагааны орлого

олсон юм. Гэвч одоо Apple компани China Mobile-тай

хамтран iPhone-ны борлуулалтыг нэмэгдүүлж байхад, “Samsung” зах зээлд шинээр гарч ирж буй “Xiaomi” гэх зэрэг олон функцтэй төхөөрөмж болох Хятадын илүү хямд үйлдвэрлэгчтэй ширүүн өрсөлдөөнд тулгарчээ.

“Samsung”-ийн гар утасны борлуулалт буурсантай

холбогдуулан 2013 онд компанийн хувьцаа 9.9 хувиар буурчээ. Лигийн хагалгаанд орсноос хэдэн долоо

хоногийн дараа хувьцааны байдал сэргэсэн ч хөрөнгө оруулагчид түүнийг 2012 онд орлогч дарга болсон

цорын ганц хүү Ли Жэе Ёндоо хяналтыг шилжүүлж болох юм хэмээн таамаглаж байна. Чейболийн

N OVE MB E R 2014 | 49

the wall s tree t journ al

ихэнхи дарга нар хөгширч үе залгамжлагчид нь их

чанаргүй гар утаснуудыг түүдэг галд шатаасан өдөр

дарамтанд хувьцааны цөөнхийг эзэмшигчдийн

санах ойн чипний дэлхийн хамгийн том үйлдвэрлэгч

хэмжээний өв залгамжлалын татварын төлбөртэй тулгарч буй үед конгломератууд засгийн газрын

эрх ашгийг хамгаалах зорилгоор харилцан хувьцаа эзэмших (cross-shareholding) ээдрээтэй системийг

хялбарчлахын тулд хөрөнгө чөлөөлөхийг нэг алхам гэж үзжээ.

Нөхцөл байдал

Ли Кун Хи 1987 онд өөрийн эцэг, үүсгэн байгуулагч Ли Бюн Чолыг нас барсны дараа “Samsung”-ийн

улсын хамгийн баян хүн болжээ. Чейболийн

ээдрээтэй ертөнцөд Лигийн гэр бүл “Samsung”-ийн

хяналтыг гартаа атгаж хувьцааны хоёроос доошгүй хувийн үнэлгээний нийлмэл багц (combined stake) эзэмшиж байна.

Маргаан

элсэн чихэр, цаас, нэхмэл эдлэл, үл хөдлөх хөрөнгийн

эдийн засгийн соёлын улбаатай муу зохицож байна

наймаа, электроник, гэр ахуйн цахилгаан хэрэгслийн үйлдвэрлэл рүү оржээ. 1960 онд дарангуйлагч

Пак Жөн Хи экспортын өсөлтөнд түлхэц өгөхийн

тулд чейболь руу хандаж Samsung, Hyundai гэх мэт

компаниудыг гаалийн өндөр татвараас чөлөөлсөн. Тэрбээр хүнд аж үйлдвэр, химийн бодис, хөлөг

онгоцны үйлдвэрлэл, барилгын салбарыг хөгжүүлэх зорилгоор засгийн газраас санхүүжүүлэх замаар дэмжиж байв. Экспортын хурдацтай өсөлтийн

стратеги нь асар их өрийн дарамт үүрсэн чейболуудад банкны дампуурлын давалгааг үүсгэхэд тусалсан нь 1997-1998 оны Азийн санхүүгийн хямралд

хүргэжээ. Лигийн “Чанар анхдагч” хэмээх уриан дор

амжилтын түүхэнд тусалж байхад олон улс төрчид, хөрөнгө оруулагчид энэхүү систем 21-р зууны

хэмээн эсэргүүцэж байна. Чейболтой холбоотой

компаниудын хувьцаа нь танил талаа дэвшүүлэх,

хөндлөн эзэмшлийн асуудлын улмаас АНУ, Европ,

Япон дахь ижил хувьцаатай харьцуулахад орлогын доод үржвэрт (multiples of earning буюу БНСУ-д

хөнгөлөлт гэж нэрлэдэг үзэгдэл) арилжигддаг. Пак Жөн Хигийн охин одоогийн ерөнхийлөгч Пак Гын Хэ нь чейболийн жолоодсон бизнесийн компанид

найз нөхөд, хамаатан садан удирдсан хэлэлцээрийг

дарж, цаашид солилцсон хувьцааны схемийг (cross-

holding) хоригложээ. “Samsung”-ийн асар том хэмжээ бусад аваргуудад улс орны инновацийн хөдөлгүүр

гэж үздэг жижиг үйлдвэрүүдэд зай үлдээгээгүйд тэд туйлын санаа зовж байна. Барууны боловсролтой залуу чейболийн захирлууд өөрсдийн компанийг

түргэн дэвшилтэт болгоно хэмээн амлажээ. Гэсэн

350

хэдий ч чейболуудын улс төрийн нөлөө бүхий

байдал тэднийг өөрчлөлтөнд тэсвэртэй болгожээ.

300

2008 онд Ли 5 тэрбум ам.долларын татвар төлөхөөс

250

зайлсхийсэн хэрэгт буруутгагдсан ч үүнээс ердөө

200

жилийн дараа ерөнхийлөгчийн өршөөл хүлээн авчээ. Пак нь компанийн засаглалын үзүүлж буй нөлөөг үл

150

харгалзан эцэг шигээ өсөлтийг жолоодоно гэж үзэж

100

байна. Наймдугаар сард тэрбээр Ли тэргүүтэй есөн

50

чейболийн удирдагчтай уулзан хөрөнгө оруулалт

0 SAMSUNG HYUNDAI

50 | N OVE MB E R 2014

болж, Ли ойролцоогоор 11 тэрбумын хөрөнгөөр

Чейболууд Өмнөд Солонгосын эдийн засгийн

ажиллагаагаа 40 хүнтэй эхэлж цааш нь даатгал,

“Samsung”-ийн 2013 оны орлого Өмнөд Солонгосын ДНБ-ий 26 хувьтай тэнцүү байсан бөгөөд, удаах дөрвөн том конгломератын хувьд 39 хувь хүртэл нэмэгджээ. 2013 оны олсон ашиг нь воноор(сая):

ул мөр үлдээжээ. Компани ухаалаг гар утас, зурагт,

дарга болсон юм. “Samsung” 1938 онд цагаан

будаа, хатаасан загас, гоймонгийн экспортоор үйл

Чейболийн талбар

“Samsung”-ийн электроникийн хөгжилтөнд гүнзгий

SK

LG

LOTTE

нэмэгдүүлэхийг урамшуулж, тэдний замд саад болохгүйн тулд зохицуулалт хийхээ амлажээ.

д э л х ий д а х инд

Cингапур “OCBC” банкны филантропи Нийтэлсэн | Н.Хасар

Сингапурын эдийн засгийг нуруун дээрээ үүрч явдаг хувийн хэвшлийн компаниудын ач холбогдол улам

бүр өссөөр байна. Сингапурын бизнесийн ертөнцөд томоохон соёлын онцлог тогтсон байдаг. Энэ нь

Сингапурт үйл ажиллагаа явуулж буй компаниудын

оршин тогтнох гол үндэслэлд нийгмийн хариуцлага, үүрэг, оролцоог чухалчилдаг ба үүний үр дүнд

компаниуд нь дэлхийн хэмжээний нэр хүнд, байр сууриа бататгаж чаддаг аж. Үүний нэг жишээ нь

Сингапурын үндэсний парк, Спортын цэнгэлдэх

хүрээлэн барих төслийн гол санхүүжүүлэгч , ерөнхий спонсороор нь OCBC (Oversea-Chinese Banking

Corporation) банк сайн дураар оролцож 50 сая ам

долларын буцалтгүй тусламж олгосон байна. Энэ банк 1912 онд байгуулагдсан цагаасаа хойш улс орныхоо хөгжил дэвшил, нийгмийн хариуцлагын чиглэлээр

Сингапурын үндэсний парк, Спортын цэнгэлдэх хүрээлэн барих төслийн гол санхүүжүүлэгч, ерөнхий спонсороор нь OCBC банк сайн дураар оролцож 50 сая ам долларын буцалтгүй тусламж олгосон байна

маш олон арга хэмжээ, филантропийн үйл ажиллагаа явуулжээ. OCBC банк нь үнэт зүйл, үйл ажиллагаа

хөгжлийнхөө үзэл санаанд филантропи, нийгмийн сайн сайхны тусын тулд үйл ажиллагаа явуулах

зарчмыг хадгалдаг байна. 1930-аад оноос голчлон

жижиг дунд бизнесийг дэмжиж ажилласаар ирсэн бөгөөд шинээр бизнес эрхлэх гэж байгаа аж ахуйн нэгжүүдийг дэмжихэд их анхаардаг. Сингапурын

зарим нэг бизнес эрхлэх гэж байгаа хүмүүст хүүгүй

зээл болон мэргэжлийн үйлчилгээг санал болгодог ба хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд буцалтгүй тусламж, зээл, болон эмзэг бүлгийн хүүхэд залуучуудад

туслахын тулд олон сая долларын хандив өргөдөг

байна. Жил бүр Сингапурт өрнөдөг янз бүрийн буяны болон олон нийтийн арга хэмжээнд OCBC банкны сайн дурын 1,600 гаруй ажилчид оролцдог ажээ.

N OVE MB E R 2014 | 51

д э л х ий д а х инд

Аз жаргалтай Индонез мөн эсэх ?

Түүхэндээ анх удаа Индонезийн Статистикийн

дүүрэн сэтгэл ханамжтай байгаа гэнэ.

хугацааны хувьд энэхүү судалгаа нь өнгөрсөн жилийг

индекс” нь өмнөх цаг үеийн эдийн засгийн өсөлтийн

түвшинг тодорхойлох судалгаа гаргажээ. Цаг хамарч байна.

Өнөөгийн төрийн татаастай түлш шатахууны

үнэ тэнгэрт хадсанаас шалтгаалж ажилгүйдэл ихсэж ядуурал нэмэгдсэн үеийг хараахан хамруулаагүй

байгаа аж. Судалгааны үр дүнгээс Индонез хүмүүс

үнэн хэрэгтээ “аз жаргалтай “ байгаа гэдгийг харж

болно. Индонезийн СТХ-ны дарга Суриманы хэлснээр

энэхүү “Аз жаргалын индекс”-ийг хэмжихдээ улс оронд өдрөөс өдөрт нэмэгдэж буй тэгш байдлыг уялдуулан холбожээ. Нийт хэмжигдэхүүн болох 100 онооноос Индонезчууд 65.11 оноог авсан байна. Суриманы хэлснээр энэхүү индексийн оноо нь 4 үе шаттай

аж. Аз жаргалгүй (0-25 оноо ), тийм ч аз жаргалтай

биш (25-50 оноо), аз жаргалтай (50-75 оноо) болон бүрэн дүүрэн аз жаргалтай (75-100 оноо) хэмээх

ангилалуудаас Индонез гурав дахид нь хамаарагдсан байна. Орлого, ажил төрлийн байдал, эд хөрөнгө, аюлгүй байдал болон хүрээлэн буй орчин зэрэг

таван бүрдэл хэсэгт үндэслэж судалгааг явуулжээ.

Боловсрол болон орлогын асуудлууд Индонезчуудын санааг хамгийн ихээр зовоодог зүйлс юм. Харин аз

жаргалтай гэр бүлүүдийн хувьд эдгээр асуудалд бүрэн 52 | N OVE MB E R 2014

Мөн СТХ-ны дэд дарга энэхүү судалгааны шинжээч

Кэжүк Сухарияантон хэлснээр энэхүү “Аз жаргалын хэр хэмжээг харуулж буй юм байна. “Аз жаргалын индекс нь маш чухал юм. Учир нь эдийн засгийн үйл явцад яг таг тулгуурлаж энэхүү индекс нь

хэмжигдээгүй” хэмээн тэрбээр нэмж хэлсэн байна.

Өнгөрсөн жилийн байдлаар Индонезид эдийн засгийн өсөлт 5.78 хувьтай байсан нь 2012 оны 6.23 хувь,

2011 оны 6.5 хувиас бага үзүүлэлт юм. Статистикийн төв хорооны мэдээллээр өнгөрсөн жилийн Есдүгээр сарын байдлаар ядуу хүмүүсийн тоо 11.47 хувиар нэмэгджээ.

Кэжүк “Хэдийгээр баян хүмүүс улам бүр баяжих

ядуучууд нь улам ядуурах үйл явцаас хурдтай байгаа ч энэхүү “Аз жаргалын индекс”-ийг тодорхойлох

баталгаа болохгүй” гэж нэмж хэлжээ. Түүнийхээр энэ

судалгаа нь үндсэн гурван хэмжигдэхүүн болох хувийн болон гэр бүлийн харилцаа, амьдарч буй орчин зэргийг хамарсан байна.

Судалгаанд Индонезийн 9500 гаруй иргэд оролцжээ. Нэгдсэн Үндэсний байгууллагаас аз жаргалыг

эрэлхийлэх явдал нь хүн төрөлхтний үндсэн зорилго, үнэт зүйл хэмээн тунхаглаж дээрх судалгаатай ижил төрлийн судалгааг өнгөрсөн сард гаргасан аж.

Нийтэлсэн | Н.Хасар

Mila Supinskaya | Shutterstock

Төв Хороо Индонези хүмүүсийн дунд аз жаргалын

Судалгааны хүрээнд Скандинавын хойгийн улс орнууд хамгийн аз жаргалтайд тооцогдсоноос Данийн вант улс тэргүүлж, Финлянд, Норвеги болон Нидерланд улсууд тус бүр удаалжээ. Өмнөд Азийн хувьд Камбожи улс сүүл мушгиж дэлхийн хэмжээнд 130-р байрт жагссан байна. Уг судалгаанд Сингапурчууд 30-р байранд орж үүний араас Тайланд, Малайз (56), Вьетнам (63), Индонез (76), Филиппин (92), Лаос (109), болон Мъянмар улсууд жагссан байна.

ADVertisement

Автогаз гэж юу вэ?

• Автогазын октаны тоо 103-105 байдаг ба шаталтын явцад хөдөлгүүрт детонац үүсгэдэггүй бүрэн шатаж дуусна.

• Автогазын 1 км-т ялгаруулах NO2–ийн хэмжээ нь бензин хэрэглэдэг автомашинаас 30% бага байдаг.

• Автогаз нь хөдөлгүүрийн тахир гол түлшний механизмд бага ачаалал өгсөнөөр тахир голын хүзүүний элэгдэлт 57% буурдаг.

• Автогаз нь цилиндрийн ханан дахь маслыг уусгадаггүй, цилиндрийн гийлзний элэгдэлт 14%, поршингийн элэгдэлт 17%, поршний кольцийн элэгдэлт 63%-аар тус тус бууруулна. Засвар үйлчилгээний төв ЮниГаз ХХК нь Монголдоо анх удаа хийн түлшит Автогаз гэдэг нь автомашины хөдөлгүүр, эд ангийн

Өвлийн газ

автомашины засвар үйлчилгээний төвийг байгуулж,

эдэлгээнд сөрөг нөлөөгүй экологид ээлтэй өндөр

Хүйтний улиралд

бензин хөдөлгүүрт автомашинд шингэрүүлсэн

октан бүхий хийн түлш юм. Зөвхөн ЮниГаз компани

газ нь шингэн

нефтийн хийн нэмэлт төхөөрөмжийг суурилуулж

өөрийн орны цаг агаарын эрс тэс уур амьсгалд

төлөвт шилжиж

эхэлсэн. Засвар үйлчилгээний төв нь хийн түлшит

тохирсон найрлага бүхий өвлийн болон зуны автогазыг

шатамхай чанар

автомашинд оношлогоо болон бүх төрлийн засвар

Улаанбаатар хотын 7, Багануур дүүрэгт 1, Эрдэнэт

багасдаг учир

үйлчилгээг түргэн шуурхай хийж байна.

хотод 1, Дархан-Уул аймагт 2 автомашин хийгээр

шатамхай чанарыг

цэнэглэх станцаараа хэрэглэгчдэд цаг алдалгүй байнга

ихэсгэсэн найрлага

нь БНСУ, Япон, ОХУ, Польш улсад хийн түлшит

нийлүүлж байна.

бүхий газыг өвлийн

автомашинд нэмэлт төхөөрөмж суурилуулах

автогаз гэдэг.

болон оношлон засварлах чиглэлээр мэргэжил

Цаг агаартаа тохирсон газыг хэрэглэснээр • Таны автомашины хөдөлгүүр бүрэн чадлаараа ажиллаж, түлш зарцуулалт хэвийн болно.

• Өвөл автомашин тань асахдаа ямар нэг асуудал гарахгүй.

• Хөдөлгүүрийн маслын ашиглах хугацаа нэг дахин,

ЮниГаз ХХК-ийн засварын төвийн механикчид

дээшлүүлсэн, мэргэшсэн хамт олон юм. Зуны газ Халууны улиралд

Үйлчилгээ

газын ууршимтгай

• Хийн түлшит автомашины оношлогоо, засвар

чанар ихэсдэг

үйлчилгээ

учир ууршимтгай

• Оношлогоо /компьютер, механик/ • Хийн түлш, тоног төхөөрөмжийн ашиглалт,

очлуурын ашиглах хугацаа 40% уртсана. Мөн

чанарыг багасгасан

автомашины ашиглалтын зардал багасаж гүйлтийн

найрлага бүхий

зай уртасна.

газыг зуны автогаз

Бензин хөдөлгүүрт автомашиныг газан

гэдэг.

хөдөлгүүртэй хосолмол болгох хийн түлшний

• Автогазын үнэ бензин болон дизель түлшнээс ямагт

аюулгүй ажиллагааны зөвлөгөө өгөх үйлчилгээ

20-30% хямд, засвар үйлчилгээний үнэ ч хямд

нэмэлт тоног төхөөрөмжийн суурилуулалт, засвар

байдаг.

үйлчилгээ

N OVE MB E R 2014 | 53

д э л х ий д а х инд

Мьянмар гадаадын банкуудад зөвшөөрөл олголоо

Мьянмар 24 банктай. Үүний дөрвөн банк төрийн

өмчит, 11 банк нь ямар нэгэн байдлаар төрийн өмчийн оролцоотой банкууд. Эдгээр 24 банк нь нийтдээ 863 салбартай. Жишээлбэл Тайланд 14 сая хүн амтай бөгөөд ойролцоогоор 7000 банкны салбартай.

Олон улсын санхүүгийн корпорацийн судалгаагаар Мьянмарын иргэдийн таван хувь нь л уламжлалт санхүүгийн үйлчилгээг хэрэглэдэг.

Мьянмарын банкны салбар одоо хуучин

тогтолцооноос болж олон асуудалтай тулгарч байна. Жишээ нь зээл бүхэн тухайн зээлээс хоёр дахин

үнийн дүнтэй барьцаатай байх ёстой. Гэтэл Мьянмарт зээлийн барьцаанд цөөн хэдэн зүйлийг л тооцдог Нийтэлсэн | Орги

5 4 | N OVE MB E R 2014

байна. (Үүнд газар, алт, зарим экспортын бараа таваар.) Мөн зээлийн хугацаа нэг жилээс илүү хэтэрдэггүй.

Хуулиараа бол зээлийн хүү жилийн 13 хувьтай байх ёстой. Хадгаламжийн хүү жилийн найман хувиас

багагүй байх ёстой. ДНБ -д эзлэх банкны зээлийн

хувь ойролцоо хөгжилтэй бусад орнуудаас хавьгүй

бага. Төрийн банкнууд том, үр ашиг муутай, өрсөлдөх чадваргүй байдаг. Ихэнх хувийн банкнууд нь том

групп компаниудад харьяалагддаг бөгөөд тэд зөвхөн группынхаа бусад компанид зээл өгөх хандлагатай

байдаг байна. Тийм ч учраас аравдугаар сарын нэгний өдөр Мьянмар гадаадын есөн банкинд зөвшөөрөл

өгсөн байна. Гэхдээ энэ банкнууд нь үйл ажиллагаа

явуулж хөл дээрээ босоход нь ганц жилийн хугацаа л өгчээ. Тэдний үүргийг гадны томоохон компаниудад санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэх гэж тодорхойлсон

боловч үйлчилгээ үзүүлчих компаниуд цөөн байна. Мөн тэд ганцхан салбар байгуулах эрхтэй бөгөөд зөвхөн

гадаадын компанид гадаад валютаар зээл өгөх эрхтэй. Хэдийгээр Банкны салбараа либералчилж байгаа нь

сайн хэрэг ч хэтэрхий олон хязгаарлалтууд уг бодлогыг тушиж байна.

2nix Studio | Shutterstock

Та Янгон хотод хэд хоновол санхүүгийн зах зээл нь төлөвшиж буй газар байгаагаа ойлгоно. Уг нь хэдхэн жилийн өмнө л бэлэн мөнгөний машин харагддагүй байсан газар. Одоо бол кредит картууд хаа саагүй ашиглагдаж байна

С ЭТГ ЭГЧИД

Карл Мээнгэр

Аугаа эдийн засагч Карл Мээнгэр Австрийн Нови Саац

бүтээлээ бичиж ид залуу 31 насандаа хэвлүүлжээ.

нь хуульч, түүний ээж нь худалдаачны охин. Карл

болсон авч Венийн их сургуульд өөрийнхөө номыг

гэдэг газар буюу одоогийн Польшийн нутагт төржээ. Тэрбээр чинээлэг гэр бүлд өссөн бөгөөд аав Антон

Гимназид суралцсаны дараа Прагийн болон Венийн их сургуульд хуулийн чиглэлээр суралцсан.

Тэрбээр хэдэн жилийн туршид орон нутгийн

сонин хэвлэлд богино хэмжээний тууж, шог

өгүүлэл бичиж цуврал болгон хэвлүүлдэг байжээ.

Карл Мээнгэрийн Эдийн засгийн ухааны зарчмууд ном намайг эдийн засагч болгосон.

—Людвиг Фон Мизес

Карл Мээнгэр 1867 онд Краковын Их

сургуульд докторын

зэрэг хамгаалсны дараа Венад Ерөнхий сайдын албаны хэвлэлийн

хэлтэст сурвалжлагчаар ажиллаж эхэлсэн бөгөөд

эдийн засгийн байдал, хөрөнгийн зах зээлийн тухай

мэдээллийг хариуцахын зэрэгцээ албаны сонин болох Вейнэр Зийтангд байнга мэдээ сурвалжлага бичдэг

байв. Фридрих Вийсэрийн сурвалжлагчаар ажиллаж байх үедээ Мээнгэр үнэ тогтооход субъектив эрэлт

чухал үүрэг гүйцэтгэдэг тухай ойлгож, эдийн засгийн онолыг өөрчлөх талаар бодож төлөвлөж эхэлжээ.

Түүний гадаад төрхийн талаар бичсэн зүйл цөөн

байдаг. Өндөр нуруу, өтгөн үс, сахалтай хүн байжээ. Залуудаа их царайлаг, бие сайтай, сэтгэл татам хүн

байсан гэх яриа бий. Эдийн засгийн сурвалжлагчаар

ажиллаж байх үеээсээ Мээнгэр өөрийн бүтээл дээрээ ажиллаж эхэлжээ. Эдийн засгийн ухаанд ахиуц

таашаалын онолыг үндэслэсэнээр нь түүнийг аугаа

эдийн засагч гэж хүлээн зөвшөөрдөг. Тэрээр өөрийн Нийтэлсэн | Орги

нээлтэндээ сэтгэл тун хөдөлсөн төдийгүй шулам

шүглэсэн мэт сэтгэлийн хөдөлгөөн, уур хилэнтэйгээр

1871 он Мээнгэрийн хувьд тун чухал жил

байлаа. Тэрээр Австрийн төрийн албанд ажиллах танилцуулсны дараа энэ ажлаа орхин цалингүй лекц унших ажилд шилжин оржээ. Түүнтэй

хамтран ажиллагч судлаачдад Мээнгэр маш их таалагдаж 1873 он гэхэд тэрээр хууль, улс төр

судлалын ухааны хүндэт профессор болсон байлаа. Мээнгэр шиг ийм богино хугацаанд амжилтанд

хүрсэн эдийн засагч бараг байхгүй. Өөрсдийнх нь онолыг нийтээр хүлээн зөвшөөрөх хүртэл ихэнх

шинийг сэдэгсэд бүтэн үе солигдтол эсвэл өндөр нас хүртлээ хүлээдэг билээ. Жэвонс өөрийнх нь

онолыг хүлээн зөвшөөрөхөөс бүтэн үеийн өмнө

нас барсан. Харин Мээнгэрийн үнэлэмжийн шинэ

онолыг түүний нутагт нь шууд дэмжин хүлээн авч, тэрээр гучин настайдаа профессорын цол хүртсэн юм.

Карл Мээнгэр удалгүй ханхүүд багшилж эхэлсэн

бөгөөд ханхүү Рудольфийн тэмдэглэлээс түүнийг

сонгодог чөлөөт зах зээлийг баримтлагч болохыг

тодорхой харж болдог. Үүний дараа Карл Мээнгэр Венийн их сургуульд профессор болжээ. Энэ

ажил нь хангалттай их орлоготой байсан учраас тэр 20 мянга гаруй номтой номын сантай болж

чадсан. Профессорын ажлаа өгсөний дараа өөрийн алдарт бүтээл болох Эдийн засгийн зарчмууд дээр

ажиллажээ. Гэвч уг номынхоо хоёр дахь хэвлэлийг гаргаж чадалгүй байсаар таалал төгсчээ. Тэрбээр

төгс төгөлдөрт тэмүүлэгч нэгэн байсан тул алдарт бүтээлийнхээ анхны хэвлэлийг дахин хэвлүүлж, орчуулгын эрхийг ч өгөхөөс татгалзсан гэдэг.

N OVE MB E R 2014 | 55

бо ловср о л | эдийн з ас а г

Женни Каллахан

Карл Мээнгэр ба Өртгийн мөн чанар

илэрхийлэл) нь тодорхойлогддог хэмээжээ. Карл Маркс болон бусад социалистууд энэхүү өртгийн онолд тулгуурлан хөдөлмөрийн үр дүнд бараа

бүтээгдэхүүн бий болдог. Хэрэв ажилчин хүн өөрийн хөдөлмөрлөн бүтээсэн бараа бүтээгдэхүүнийхээ үр шимийг зуун хувь хүртэхгүй бол мөлжлөгт өртсөн хэрэг хэмээн үзсэн байна. Хэрэв лимбэ хөгжмийн

үнэ цэнэ өртгийг тодорхойлох болвол бид түүнийг

Бага зэрэг егөөтэйгөөр хэлэхэд түүхэн дэхь хамгийн аугаа философичдийн нэг Аристотель эдийн засгийн ухааныг буруу замаар будаа тээлгэж худал хуурмаг руу түлхсэн хариуцлагыг хүлээх ёстой байх. Тэр цагаас эхлэн эдийн засгийн ухаан Аристотелийн энэхүү анхны хуурмаг алхамаас холдох гэж хичээсээр ирсэн юм.

Философич хэмээгдэх тэрхүү хүний хэлсэн дараах үгийг толилуулъя.

Мөнгө нь хэмжигдэхүүн болохынхоо хувьд бараа

бүтээгдэхүүнийг өөртөө нийцүүлэн тохируулж

адилтгадаг, хэрэв бараа бүтээгдэхүүний солилцоо байхгүй байсан бол дээрх зүйлсүүдийн хувьд

харилцан хамаарал байхгүй байх байсан. Хэрэв

бараа бүтээгдэхүүний солилцоо байхгүй байсан бол

тэгшитгэл мөн байхгүй байх байсан. Хэрэв тэгшитгэл байхгүй байсан бол аливаа зүйлсийн харьцуулалт байхгүй байх байсан хэмээжээ.

Арилжааны хэрэгсэл (мөнгө) байхгүй байсан бол

бараа бүтээгдэхүүн болон түүний өртөг (мөнгөн

илэрхийлэл) хоёрын тэгшитгэлийг тодорхойлох аргагүй бөгөөд иймд зах зээл дээрх арилжаа,

солилцоо байхгүй учраас хүмүүсийн өөр хоорондын

харилцаа холбоо өрхийн аж ахуйгаас хэтрэхгүй байх байсан хэмээн Аристотель батлах гэж оролдсон

байна. Энэ тохиолдолд эдийн засагчид тодорхой

бараа бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ өөр бусад бараа

бүтээгдэхүүнтэй хэрхэн тэнцэх хүчин зүйлсийг эрж хайх хэрэгтэй болох байх.

Хүний үйл ажиллагаа болон байгалийн өглөг

хэмээх хоёр зүйл нь дээрх хүчин зүйлс болох нь гарцаагүй юм.

Эдийн засгийн хувьд харьцангуй эртнийд

тооцогдох Сьер Виллиам Петти ( 1623-1687) дээрх

хоёр хүчин зүйлд үндэслэн “Өртгийн онол” хэмээхийг Орчуулсан | Н.Хасар

56 | N OVE MB E R 2014

дэвшүүлсэн. Бүхий л зүйлс газар болон Хөдөлмөр

хэмээх хоёр хүчин зүйлд тулгуурлан өртөг (мөнгөн

бүтээсэн хөдөлмөрийн өртгийг хэрхэн хэмжих

юм бэ? Бас сонгины өртгийг тодорхойлох болвол түүнийг ургуулсан газрын өртгийг тооцоолох

шаардлагатай болно. Тэгвэл газар болон сонгино хоорондын харилцан хамаарлын өртгийг хэрхэн

тодорхойлох вэ? Марксын хувьд энэхүү хүндрэлтэй

асуудлыг анзаарсан ч гэлээ шийдвэрлэх арга замыг

нь тодорхойлоогүй юм. Австрийн эдийн засагч Карл Мээнгэр Эдийн засгийн ухааныг энэхүү буруу зам

мөрөөс нь өөр зүгт чиглүүлсэн билээ. Түүнтэй хамт

Вильяам Стенли Жевонс болон Леон Валрас нар бараг л нэг цаг үед Мээнгэрийн адил дүгнэлтэнд хүрсэнээр энэхүү нээлтийн гавьяаг хамт хүртэцгээсэн юм. Хэдийгээр Мээнгэрийн оюун санааны иш

үндэс нь Аристотелоос угшилтай ч гэсэн тэрбээр

Аристотелийн арилжаа, солилцооны талаарх үзэл

санааны алдаатай талыг олж харахаар хангалттай ухаалаг байсан юм. Алив зүйлийн өртөг нь тухайн бараа бүтээгдэхүүний шинж чанар нь юм бол

өртөг болон зах зээлийн өөр хоорондын харилцан

хамаарлын дунд ямар ч утга учир байхгүй. Тэдгээр шинж чанар нь бараа бүтээгдэхүүндээ өвлөгдөж (тухайлбал хөдөлмөр болон газар нь) зах зээл дээр арилжаалагддаг юм бол зах зээл дээрх

мөнгөөр илэрхийлэгдэж буй үнэ цэнэ өртөг хэрхэн

тодорхойлогдоод байгааг харуулж чадахгүйд хүрнэ. Мээнгэрийн эргэлт хийсэн тэрхүү хурц оюун ухаан нь “Өртөг бол бараа бүтээгдэхүүнд өвлөгдөх мөн

чанартай зүйл бус тэдний шинж чанар ч биш харин бидний хэрэгцээ таашаалтай холбогдох зүйл юм.

Үүний үр дүнд бараа бүтээгдэхүүн бий болдог. Өртөг

бол бидний хэрэгцээ шаардлагаас шалтгаалдаг зүйл”

эдийн з ас а г | бо ловср о л

гэдгийг ойлгосон юм. Өөрөөр хэлбэл өртөг гэдэг нь

би комьютерийн программ зарахаар болоод өөрийн

онд Мээнгэр эдийн засгийн ухааныг зөв гольдролд

хэмээнэ. Хэрэв арилжаа худалдаа явагдаад тэгш

алив хүний тодорхой нэг бараа бүтээгдэхүүнд хандах

хандлага, дур сонирхлын нэг нэршил. Хэдийгээр 1871 нь оруулж энэхүү эртнээс угшилтай буруу үзэл

баримтлалыг үгүй хийсэн ч гэлээ өнөө цагийн эдийн засгийн асуудлуудыг хэлэлцэхэд өртгийн тухай

алдаатай үй олон үзэл баримтлал одоо хүртэл байдаг. Тухайлбал дараах алдаатай ойлголт хүмүүст их

түгээмэл байдаг. Мөнгө (алт болон бусад санхүүгийн хэрэгслүүд) бол өөрөө өртөгийг хадгалах хэрэгсэл

юм хэмээх. Гэтэл чиний хандлагыг хадгалах ямар ч бололцоо байхгүй. Чи алтан гулдмайг эрдэнэсийн санд хадгалаад өөрийн алив бараа бүтээгдэхүүнд хандах хандлагаа түүнтэй хамт хадгална хэмээн найдаж болохгүй. Мэдээж чи алтыг хадгалж

болно. Гэхдээ дуртай цагтаа түүнийгээ авч бусдад

түүнийгээ борлуулна гэсэн л найдлага тавьж болно. Харин түүнийг худалдан авах хүн л алтны өртгийг тодорхойлно. Алт бол зөвхөн хадгалагдана.

Бас нэг нийтлэг төвөгтэй ойлголт чөлөөт зах

зээлийн хүрээнд байдаг. Хүмүүс өртгийг өртгөөр

тодорхойлж арилжаа хийдэг хэмээх. Гэвч бид өртөг

хэмээх зүйл нь өөрөө хандлага болон дур сонирхлын нэршил гэдгийг ойлговоос энэхүү ойлголт

төөрөгдөлд хүргэдэгийг анзаарна. Би алтаар чиний хонийг худалдаж авах шаардлага гарч ирлээ гэж

бодъё. Мэдээж би өөрийн алтаа өөрийн үнэлэмжээр үнэлж чиний хонины өртөгийг тодорхойлно, чи

өөрийн хонийг өөрийн үнэлэмжээр үнэлж миний

алтны өртгийг тодорхойлох шаардлагатай болно. Хэрэв энэ арилжаа явагдах аваас чи миний алтыг үнэлж, би чиний хонийг үнэлэх хэрэгтэй болно.

Яг үнэндээ чи өөрийн хонийг миний алтнаас илүү үнэлж, би чиний хонийг өөрийн алтнаас дутуу үнэлнэ. Энэ тохиолдолд арилжаа явагдах уу?

Энэхүү өртгийг өртгөөр тодорхойлох үзэл

санааны алдаатай тал нь гэвэл хүмүүс аливаа бараа

бүтээгдэхүүнийг зарахдаа өөрийн бүтсэн зардалтай

нь ойролцоо үнээр зарах ёстой хэмээх санаа юм. Хэрэв

энэхүү зүйлсийг бүтээсэн зардлаас хол өндөр үнээр

зарчихлаа гэж бодоход хүмүүс намайг дээрэм хийсэн байдлаар бараа бүтээгдэхүүнээ үнэлээд солилцлоо

гэж бодоход энэхүү арилжаанаас аль нэг талын олсон ашиг нь зүй бус байх болно. Үнэхээр өндөр зардлаар бүтсэн бараа бүтээгдэхүүн нь өөрөө өндөр үнэтэй

зах зээлд нийлүүлэгддэг нь зарим тохиолдолд үнэн.

Гэвч аливаа бараа бүтээгдэхүүн нь өндөр үнэ цэнийг л авчирдаггүй л юм бол үйлдвэрлэгчид түүнийг бүтээхэд их зардал гаргахаас татгалздаг. Хэрэв

хүмүүс очир эрдэнийг үнэт эдлэл хийхээр өндөр

өртөгтэй хэмээн үзэж байвал ямар ч үйлдвэрлэгч

түүгээр энгийн нэг цонх хийхгүй. Гэвч энэ нь очир эрдэнэ нь үнэтэй бөгж хийхэд хэтэрхий өртөгтэй

хэмээсэн үг биш. Дарс үйлдвэрлэгчид Напа Валли

дахь өндөр үнэтэй өндөрлөг газар дахь усан үзмийн

тариаланг сонгодог. Учир нь хэрэглэгчид Напа Валли

“Өртөг бол бараа бүтээгдэхүүнд өвлөгдөх мөн чанартай зүйл бус тэдний шинж чанар ч биш харин бидний хэрэгцээ таашаалтай холбогдох зүйл юм. Үүний үр дүнд бараа бүтээгдэхүүн бий болдог. Өртөг бол бидний хэрэгцээ шаардлагаас шалтгаалдаг зүйл”

дахь дарсанд өндөр үнэ төлдөг. Яахав тэгдэггүй

байлаа ч тухайн газар дахь үл хөдлөх хөрөнгө өндөр үнэтэй байж болох. Гэхдээ энэ нь тэнд орон сууцны

хороолол ч юм уу эсхүл өөр зүйл барихаас бус зөвхөн усан үзмийн тариалан эрхлэх ёстой гэсэн үг биш. Хэрэв дарс нь үнэхээр олиггүй байх аваас ямар ч

үйлдвэрлэгч газрынхаа үнэд тийм өндөр үнэ төлж тэнд байрлахыг хүсэхгүй.

Хэрэглэгчид алив бүтээгдэхүүнийг бүтээхэд хэр

зэрэг хэцүү зэргийг хайхардаггүй. Тэд зөвхөн тухайн бүтээгдэхүүнээс авах сэтгэл ханамж, таашаалыг л чухалчилдаг. Би өөрийн нийтлэлүүдээ бичихдээ

усан дотор амьсгаагаа түгжиж, үйл лайгаа эдэллээ

гээд сонин, сэтгүүл, хэвлэлийн газраас надад төлөх

мөнгөний хэмжээг тодорхойлохгүй. Мэдээж би энэхүү үйл явцыг үзүүлбэр ч юм уу шоу болгож харин болно. Гэвч би энэхүү үйл явцаа үзүүлбэр болгосныхоо

нэмэгдэл төлбөрийг авч л таараа. Эцэст нь би нэг л зүйлийг асуумаар байна. Усан дотор амьсгал

давчдан байж бичсэн эдийн засгийн ач холбогдолтой нийтлэлд минь илүү төлөх хэн нэгэн хүн байна уу ?

N OVE MB E R 2014 | 57

insider | сонго лт

Амазоны аравдугаар сарын бестселлерүүд Нийтэлсэн | Орги

Адам Смит чиний амьдралыг хэрхэн өөрчилж чадах вэ Расс Робертс Аугаа сэтгэгчийн мартагдсан ном хэрхэн аз жаргал, хувь тавилан, алдар хүндтэй холбогдож болохыг харуулсан сонирхолтой бүтээл Амазонд борлуулалтаараа тэргүүлж байна. Адам Смит өөрийн бүтээл болох “Үндэстнүүдийн баялаг”-аараа алдартай гэдгийг хүн болгон

мэддэг. Гэхдээ уг бүтээл хүний зан төлвийн асуудлыг хөндсөн мөн хүн бусдыг юу гэж ойлгох, бусдад хэрхэн хандах, жаргалтай амьдрахын тулд ямар шийдвэр гаргах хэрэгтэй талаар бас

бичсэн гэдгийг маш цөөхөн хүн мэддэг. Эцсийн дүндээ энэ номыг барьж аваад уншиж эхэлсэн хэн боловч Расс Роберт шиг Үндэстнүүдийн баялаг бол хувь хүний хөгжлийн хамгийн аугаа бүтээл болохыг нь ойлгодог.

Тэгээс нэг хүртэл Петер Тейл “Тэгээс нэг хүртэл” бол хэрхэн шинийг бүтээж чадахуйц компанийг бий болгох тухай ном. Петер өөрөө Пэйпал, Палантер зэрэг компанийг хамтран үүсгэн байгуулсан туршлага

дээрээ үндэслэж номоо бичжээ. Мөн Петер Фэйсбүүк, Спэйс Икс зэрэг компаниудын хөрөнгө оруулагч. Петерийн хамгийн гол анзаарсан зүйл бол хамгийн хэцүү цагт ч үнэт зүйлээ

алдахгүй байх нь амжилттай компанийг бий болгох үндэс. Амжилттай бизнес эрхлэгчид

бизнесийг ямар нэг томъёогоор биш зарчим дээр суурилж хийдэг. Марк Цукерберг юу хийсэн бэ гэж асуухын оронд ямар үнэт зүйлийг бий болгож чадсан бэ гэж асуух хэрэгтэй. Хэрэв чи өмнө нь хэний ч хийж байгаагүй зүйлийг хийж байгаа бол чамд хамгийн шилдэг нь байх боломж хамгийн их байна гэсэн үг.

Хүйтэн дайн: Эрчим хүчний зах зээл хэрхэн Америкийн савраас мултарч байгаа вэ Марин Катуса Шинэ хүйтэн дайн эхэлчихээд байна. Үүнийг геополитикийн хүчтэй тоглогч Оросын

холбооны улс удирдаж байгааг дэлхий нийт анзаарахгүй байна гэдгийг Марин Катуса номоороо сануулсан байна. Эрчим хүчний салбарын мэргэжилтэн Марин Катуса уг

салбарт барууны орнууд юун дээр алдаж байгааг мөн, цаашид хийх ёстойг уран гоё

харуулжээ. Владимир Путины удирдлаган дор ОХУ-ын эдийн засаг хурдтай өсч байгаа нь эрчим хүчний худалдааг Саудын Арабиас ОХУ руу чиглэхэд хүргэж байна. Энэ нь өөрөө

олон улсын давцанд АНУ-ын ноёрхлыг түлхэн унагах нэг хүч болж байгааг Марин Катуса харуулсан. Хэрэв Путины төлөвлөгөө цаашид амжилттай болвол ганцхан Америкийг биш, их долоогийн орнуудыг ОХУ болон Брикс эрчим хүчээр цангааж чадах аж.

58 | N OVE MB E R 2014

N OVE MB E R 2014 | 59