Αρχιτεκτονική και θεραπευτικές ιδιότητες του χώρου

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

&

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ

Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ξάνθη Οκτώβριος 2020

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΔΙΑΛΕΞΗ

«Αρχιτεκτονική και θεραπευτικές ιδιότητες του χώρου»

Μέγγιος Μιχάλης Τσερπάνης Θεόδωρος Τριανταφύλλου Δημήτριος

Υπεύθυνοι Καθηγητές Δενδρινός Σταύρος Κεβεντσίδης Κωστής Θωμάς Νίκος

Η συμβολή της φύσης στη θεραπεία

Περιεχόμενα

Πρόλογος Εισαγωγή σελ. 12 1. Η επιρροή του χώρου στην ψυχική και σωματική υγεία 1.1 Ατμόσφαιρα, Αισθητική εμπειρία 1.2 Αλληλεπίδραση νου-σώματος και περιβάλλοντος 1.3 Η εμπειρία της νοσηλείας 1.4 Η προσέγγιση του στοιχειοθετημένου σχεδιασμού

4

2. Η συμβολή της φύσης στη θεραπεία 2.1 Θεραπευτικοί κήποι του παρελθόντος 2.2 Ο Θεραπευτικός κήπος σήμερα 2.3 Αρχές σχεδιασμού 2.4 Τυπολογίες Θεραπευτηκών κήπων

σελ. 30

3. Ο χώρος ως θεραπευτικό εργαλείο 3.1 Γενική οργάνωση των εγκαταστάσεων 3.2 Φως, Φωτισμός, Χρώμα 3.3 Αερισμός, Οσμές 3.4 Ήχος, Θόρυβος, Μουσική 3.5 Υλικά και Απτικότητα

σελ. 60

4. Παραδείγματα θεραπευτικού περιβάλλοντος 4.1 Ασκληπιεία 4.2 Paimio Sanatorium 4.3 Rehab Basel 4.4 Khoo Teck Puat

σελ. 126

5. Επίλογος

σελ. 178

5.1 Συμπεράσματα 5.2 Βιβλιογραφία

Πρόλογος

Αντικείμενο Η παρούσα ερευνητική εργασία έχει ως αντικείμενο τη διερεύνηση της επίδρασης των αρχιτεκτονικών διαστάσεων του περιβάλλοντος στη θεραπευτική διαδικασία, μέσα από τη μελέτη της θεωρίας του θεραπευτικού περιβάλλοντος. Τις τελευταίες δεκαετίες, σε διεθνές επίπεδο παρατηρείτε μια αλματώδης πρόοδος και οργανωμένη, διεπιστημονική έρευνα γύρω από την αρχιτεκτονική των χώρων υγείας, την βέλτιστη αξιοποίηση των φυσικών πόρων καθώς και τη διαμόρφωση διαφορετικών τακτικών εξοικονόμησης ενέργειας. Μέσω των παραπάνω ερευνών κατανοούμε όλο και περισσότερο ότι η ποιότητα του δομημένου περιβάλλοντος και η επαφή με το φυσικό περιβάλλον, έχουν ισχυρές, βαθιές και διαρκείς επιπτώσεις στην υγεία. Ειδικότερα κατά τη διάρκεια της νοσηλείας, όπου ο άνθρωπος βρίσκεται σε ευάλωτη κατάσταση, το περιβάλλον έχει ιδιαίτερη επιρροή στην ψυχολογία του, συνεπώς οφείλει να έχει χαρακτήρα θεραπευτικό και υποστηρικτικό. Η θεωρία περί θεραπευτικού περιβάλλοντος έχει οδηγήσει στην αναγνώριση της χωρικής εμπειρίας ως έναν αξιοσημείωτο παράγοντα της θεραπευτικής διαδικασίας και υπογραμμίζει την ανάγκη για τον σχεδιασμό χώρων με γνώμονα τις σωματικές, ψυχολογικές και κοινωνικές ανάγκες του ασθενή. Αρχικός στόχος της μελέτης είναι να προβεί σε μία περιεκτική εισαγωγή του θεραπευτικού περιβάλλοντος, όπως και στις έννοιες που το αφορούν. Στην συνέχεια αναλοίονται τα στοιχεία, τα οποία σύμφωνα με την περιβαλλοντική ψυχολογία και αντίληψη καθιστούν ένα περιβάλλον θεραπευτικό. Δεν αποτελεί σκοπός της εξής μελέτης η απόδοση απολύτων απαντήσεων ή λύσεων, καθώς αναγνωρίζεται ότι η φύση των προβλημάτων που προκύπτουν είναι πολυπαραγοντικά και ετερογενή, αλλά επιδιώκεται η σκιαγράφησή τους με αφορμή να διαμορφωθεί μια ενιαία βάση η οποία θα συμβάλει στην εκκίνηση μιας συζήτησης περί του περιβάλλοντος θεραπείας. Για το λόγο αυτό, έχουν επιλεχθεί για ανάλυση τέσσερα διαφορετικά παραδείγματα κτιρίων υγείας από διαφορετικές χρονικές περιόδους αλλά και διαφορετικής τυπολογίας, στα οποία εντοπίζονται διαφορετικές προσεγγίσεις, με βασικό ωστόσο γνώμονα τον ασθενή.

66

Αφορμή Η επιλογή του συγκεκριμένου θέματος έγινε με αφορμή το αντικείμενο της διπλωματικής μας εργασίας. Δεδομένου ότι επιλέξαμε να σχεδιάσουμε ένα κέντρο αποκατάστασης, εκμεταλευτήκαμε την ευκαιρία να μελετήσουμε τον τρόπο που το δομημένο περιβάλλον επηρεάζει την θεραπεία. Μέσω αυτής της προσέγγισης, η ερευνητική εργασία, αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο προετοιμασίας, πάνω στο οποίο θα μπορούμε να βασιστούμε κατά την σχεδιαστική διαδικασία. Κατά τη διάρκεια των σπουδών μας, έχουμε μελετήσει ποικίλα θέματα, που αφορούν τον δημόσιο χώρο αλλά και τη κατοικία, κυρίως στη συλλογική της μορφή. Τα θέματα αυτά, δύσκολα έρχονται σε σύγκριση με τις εγκαταστάσεις υγείας, ως αναφορά το ιδιαίτερο φάσμα των χρηστών που εξυπηρετείτε, τη πολυπλοκότητα και την αλληλεξάρτηση των λειτουργιών που στεγάζονται, των αυστηρών απαιτήσεων υγιεινής και του οργανωτικού σχήματος που είναι αναγκαίο για τη ομαλή λειτουργία τους. Παράλληλα η άμεση σχέση των χώρων θεραπείας με την έννοια της υγείας περιπλέκει ακόμη περισσότερο τη φύση του έργου. Η καταπολέμηση της ασθένειας και κατα προέκταση του θανάτου υπήρξε αδιάλειπτα στο επίκεντρο της

εικ. 1

ανθρώπινης δραστηριότητας και στη βάση της πυραμίδας των ανθρώπινων αναγκών. Απο τις αρχές του 20ού αιώνα και την επικράτηση του μοντέρνου κινήματος οι αρχιτέκτονες επικαλούνται τη προστασία και τη βελτίωση της υγείας του χρήστη ως θεμελιακούς στόχους του σχεδιασμού. Έντούτης η σχέση αρχιτεκτονικής και υγείας τείνει να αγνοείτε, να υποβαθμίζεται, ή να διατυπώνεται αφηρημένα, γεγονός που αποδεικνύεται απο τη ελάχιστη βιβλιογραφία που τις συνδέει, εκτός του εξειδικευμένου

77

Πρόλογος τομέα σχεδιασμού νοσοκομειακών εγκαταστάσεων. Σε αυτό το πεδίο συνήθως παραθέτονται οι τυπικές προϋποθέσεις και οι πολλαπλές απαιτήσεις υγιεινής, που είναι αναγκαίες για να έρθουν εις πέρας οι θεραπευτικές και νοσηλευτικές διαδικασίες. Σε μια εποχή που η εξειδίκευση του ιατρικού επαγγέλματος, οι έρευνες και η τεχνολογία κατευθύνουν την υγειονομική περίθαλψη, η επιρροή που έχει το περιβάλλον στην θεραπεία υπονομεύεται και ο ρόλος του αρχιτέκτονα ως προστάτη και εγγυητή της υγείας φαίνεται να υποβαθμίζεται.

88

Στόχος

Μεθοδολογία

Αφενός στόχος του πονήματος είναι αρχικά ο εντοπισμός και στην συνέχεια η ανάδειξη χαρακτηριστικών μιας σχεδιαστικής μεθοδολογίας, που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες των ασθενών, ούτως ώστε ο χώρος να αποτελεί ουσιαστικός αρωγός της θεραπείας. Αφετέρου βασική μας επιδίωξη, αποτελεί η κατάδειξη της αναγκαιότητας ύπαρξης θεραπευτικών κήπων εντός του κτιριολογικού προγράμματος των σύγχρονων κέντρων υγείας.

Η μεθοδολογία που ακολουθείται, βασίζεται στη παρουσίαση βιβλιογραφικών πηγών και ερευνών που προέρχονται απο το διαδίκτυο. Η μελέτη διαρθρώνεται σε πέντε διαφορετικά κεφάλαια, καθένα από τα οποία αποτελεί ειδικότερη ενότητα όσον αφορά τη μελέτη του θεραπευτικού περιβάλλοντος. Στην εισαγωγική πρώτη ενότητα προσδιορίζονται βιβλιογραφικά βασικές έννοιες και στοιχεία που θα μας χρησιμεύσουν στην συνέχεια. Συγκεκριμένα, στην αρχή της πρώτης ενότητας, για να αποσαφηνίσουμε τον τρόπο που ο χώρος μπορεί να επηρεάσει τον ψυχισμό του ανθρώπου, διατυπώνεται η έννοια της ατμόσφαιρας και της αισθητηριακής εμπειρίας. Στην συνέχεια για να καταδείξουμε πως η ψυχολογική υγεία και η σωματική είναι στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους αλλά και με την εμπειρία του χώρου, σκιαγραφούμε την έννοια της ολιστικής υγείας, και αναφαιρόμαστε στο άγχος. Ένα φαινόμενο το οποίο αποδεικνύει ότι το περιβάλλον μπορεί να επηρεάσει τον άνθρωπο τόσο αρνητικά όσο και θετικά. Κατόπιν αναλύεται ο ορισμός του Θεραπευτικού Περιβάλλοντος, που επισημαίνει τις παραμέτρους για την δημιουργία συνθηκών που ευνοούν το ευ ζην. Έπειτα, εξετάζεται η προσέγγιση του Στοιχειοθετημένου σχεδιασμού (EBD), καθώς αποτελεί το βασικό εργαλείο για την δημιουργία των παραπάνω συνθηκών και για την αξιολόγηση της ποιότητας του νοσηλευτικού χώρου. Στο τέλος της πρώτης ενότητας για να κατανοήσουμε τις ανάγκες των ασθενών, αναφερόμαστε στην εμπειρία της νοσηλείας σε ένα νοσοκομείο και στις αρνητικές επιπτώσεις που πηγάζουν από την κακή ποιότητα σχεδιασμού.

Η παραπάνω διαπίστωση, σε συνδυασμό με προσωπικές εμπειρίες σε χώρους θεραπείας, μας γέννησε διάφορα ερωτήματα που αποτελούν περαιτέρω αφορμές. Μπορεί ο χώρος να «θεραπεύσει»; Αν η αρχιτεκτονική επηρεάζει την ανθρώπινη υγεία, τότε ποιά χαρακτηριστικά την καθιστούν αναζωογονητική ή θεραπευτική; Τι ανάγκες προκύπτουν κατά τη διάρκεια της νοσηλείας και ποιές από αυτές μπορεί να επηρεάσει ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός; Πως μπορούμε να μετατρέψουμε ένα περιβάλλον, το οποίο υπο άλλες συνθήκες προκαλεί άγχος και φόβο σε ένα φιλόξενο, υποστηρικτικό και εν τέλη θεραπευτικό περιβάλλον; Επιπλέον αφορμή και σημαντικός παράγοντας για την εξέλιξη της διάλεξης αυτής, αποτέλεσε η αυξανόμενη αναγνώριση τους ρόλου της φύσης στη ψυχολογική υγεία και ευεξία, εντός και εκτός του κλινικού περιβάλλοντος. Η αρχέγονη αντίληψη του κόσμου και της υγείας ενέχει τη αρμονική σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον, γεγονός εμφανές στην επιλογή της τοποθεσίας και του σχεδιασμού των θεραπευτικών κέντρων του παρελθόντος. Σήμερα, η στροφή προς μια ολιστική μέθοδο αντιμετώπισης της ασθένειας, έχει διαμορφώσει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για την δημιουργία και την εφαρμογή νέων, εναλλακτικών τρόπων θεραπείας, μια πτυχή των οποίων αποτελούν και οι θεραπευτικοί κήποι.

Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται λόγος για τη συμβολή της φύσης στη θεραπεία. Πιο ειδικά μέσα από την παρουσίαση κάποιων χαρακτηριστικών ιστορικών παραδειγμάτων και βιβλιογραφίας, αποσκοπούμε να εντοπίσουμε και αναδείξουμε τις διάφορες χρήσεις, την επίδραση και τις

εικ. 2

βασικές σχεδιαστικές αρχές των θεραπευτικών κήπων. Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζεται το δομημένο περιβάλλον των χώρων υγείας. Στην γενική οργάνωση των εγκαταστάσεων, τονίζεται η σπουδαιότητα του εύκολου προσανατολισμού και της παροχής χώρων κοινωνικής αλληλεπίδρασης και χώρων ιδιωτικότητας. Τα υποκεφάλαια που ακολουθούν αναφέρονται σε έννοιες που αφορούν την οπτική, ακουστική, και θερμική άνεση. Συγκεκριμένα ερευνώνται το φώς και ο φωτισμός, η χρήση χρωμάτων, ο ήχος και η ακουστική, ο αερισμός και οι οσμές, οι υφές και τα υλικά, ως οι θεμελιώδεις παράμετροι του νοσηλευτικού περιβάλλοντος, που δύναται να συμβάλλουν στην ταχύτερη ανάρρωση και στη βελτίωση της εμπειρίας του ασθενή. Στο τέταρτο κεφάλαιο, παρατίθενται 4 παραδείγματα υπάρχοντων θεραπευτικών κέντρων, σε διαφορετικές περιοχές του κόσμου αλλά και από διαφορετικές χρονικές περιόδους, τα οποία πληρούν τα κριτήρια για τη δημιουργία ενός θεραπευτικού περιβάλλοντος. Αρχικά αναφερόμαστε στα Ασκληπιεία, τους πρώτους γνωστούς χώρους θεραπείας, όπου μια απο τις βασικές αρχές λειτουργίας ήταν η διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος το οποίο εμπνέει και δημιουργεί σταθερά θετικά συναισθήματα, όπως ασφάλεια, αισιοδοξία και ευεξία. Στην συνέχεια αναλύεται το Paimio Sanatorium του Alvar Aalto, ένα σπουδαίο παράδειγμα μοντέρνας αρχιτεκτονικής, το οποίο ο αρχιτέκτονας οραματίστηκε ως «εργαλείο» θεραπείας και αναδυκνήει πως το κτίριο μέσα από τις παροχές και τα χαρακτηριστικά του μπορεί να συμβάλλει στη θεραπεία.

Eπόμενο παράδειγμα αποτελεί το κέντρο αποκατάστασης Rehab Basel, των Herzog & De meuron, ένα πρότυπο κέντρο αποκατάστασης. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με την ανάλυση του νοσοκομείου Khoo Teck Puat, στο οποίο μπορούμε να διακρίνουμε τον τρόπο όπου το θεραπευτικό περιβάλλον και οι κήποι μπορούν να βοηθήσουν στην δημιουργία μιας κοινότητας και να επανεξετάσουμε το ρόλο ενός ιδρύματος εντός αυτής.

99

Πρόλογος

Εισαγωγή Η έννοια του Θεραπευτικού περιβάλλοντος προέρχεται από την Περιβαλλοντική Ψυχολογία, έναν διεπιστημονικό κλάδο που αναπτύχθηκε το 1950 στις ΗΠΑ. Η πεποίθηση ότι το περιβάλλον μπορεί να επηρεάσει την θεραπευτική διαδικασία εντοπίζεται ακόμα και στα πρώτα ερευνητικά πειράματα του τομέα. Οι ερευνητές ξεκίνησαν διερευνώντας το αρχιτεκτονικό περιβάλλον μέσα σε ψυχιατρικές κλινικές ώστε να αποσαφηνίσουν τους τρόπους που ο χώρος επηρεάζει την ψυχολογία του ασθενή. Στη συνέχεια, διεύρυναν τη περιοχή μελέτης τους στο περιβάλλον εκτός των κλινικών, εξερευνώντας τα προβλήματα μεταξύ της σχέσης περιβάλλοντος και ανθρώπινης συμπεριφοράς. Σύμφωνα με τον David Canter, ενός σημαντικού ερευνητή και ψυχολόγου, που μελέτησε τις σχέσεις μεταξύ του κτιριακού όγκου, των πόλεων και του ανθρώπου, ενώ προσέφερε βοήθεια για το σχεδιασμό γραφείων, φυλακών, σχολείων αλλά και χώρων κατοίκησης.

«Η περιβαλλοντική ψυχολογία είναι ο τομέας της ψυχολογίας που συνδέει και αναλύει τις αλληλεπιδράσεις και αλληλεξαρτήσεις των ανθρώπινων εμπειριών και πράξεων, με τις σχετιζόμενες όψεις του κοινωνικού και δομημένου περιβάλλοντος»1

10 10

Ο Canter, υπογράμμισε πως παρόλο ότι αποτελεί ένας κλάδος της ψυχολογίας, λόγω της ανάγκης για σφαιρική και ολιστική γνώση, αλλά και της σωστής αντιμετώπισης των προβλημάτων του αντικειμένου, έννοιες και θεωρίες από κλάδους όπως της ιατρικής, της αρχιτεκτονικής και της βιολογίας έχουν ενταχθεί στην μελέτη. Ένας αρχιτέκτονας μπορεί να συνεισφέρει στον εξής τομέα ελέγχοντας την ανθρώπινη συμπεριφορά μεσα απο το σχεδιασμό του. Για την επίτευξη του παραπάνω στόχου θα πρέπει πρώτα να κατανοήσει τον τρόπο και τον βαθμό με τον οποίο ο χώρος μπορεί να επηρεάσει τη διάθεση και την αντίληψη του ατόμου, ώστε στην συνέχεια να τροποποιήσει τη συμπεριφορά του, είτε το περιβάλλον είναι φυσικό ή ανθρωπογενές. Ακολουθώντας την συλλογιστική της Περιβαλλοντικής Ψυχολογίας συμπεραίνουμε πως για να σχεδιάσουμε ένα περιβάλλον με θετικό αντίκτυπο στη ανθρώπινη ψυχολογία, πρέπει αρχικά να διερευνήσουμε πως ο χώρος επηρεάζει τα ανθρώπινα συναισθήματα.

εικ. 3

11 11

1

Η συμβολή της φύσης στη θεραπεία

12

Η ΕΠΙΡΡΟΉ ΤΟΥ ΧΏΡΟΥ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΉ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΉ ΥΓΕΊΑ

13

Η επιρροή του χώρου στη ψυχική και σωματική υγεία

1.1 Ατμόσφαιρα, Αισθητική εμπειρία «Όταν αναφερόμαστε στον άνθρωπο και τον χώρο ακούγεται σαν ο άνθρωπος να στέκεται στην μια πλευρά και ο χώρος στην άλλη. Όμως ο χώρος δεν είναι κάτι που έρχεται απέναντι από τον άνθρωπο. Δεν είναι ούτε ένα εξωτερικό αντικείμενο ούτε μια εσωτερική εμπειρία. Δεν είναι ότι υπάρχουν οι άνθρωποι και πάνω και κάτω από αυτούς ο χώρος.»2

O Heidegger συνδέει αδιάσπαστα το χώρο με την ανθρώπινη κατάσταση. Ο χώρος μπορεί να επηρεάσει και να καθορίσει την ανθρώπινη εμπειρία σε κάθε υπόσταση της ύπαρξής του, του πνεύματος, του σώματος και της ψυχής. Για τον γερμανό φιλόσοφο, το κτίριο, με την πάροδο του χρόνου, διαμορφωνει το τρόπο που οι άνθρωποι ερμηνεύουν τον κόσμο. Κατά αυτόν τον τρόπο, η μελέτη ενός κτιρίου αποτελεί και το υπόβαθρο για την κατανόηση της ανθρώπινης εμπειρίας. Επιπλέον ο Heidegger διαχωρίζει την «γνήσια» κατοίκηση από την απλή εύρεση ενός καταφυγίου ή μια βραχυπρόθεσμη διαμονή. Για να νιώσει ο άνθρωπος πραγματική οικειότητα πρέπει να νιώσει ασφαλής, ότι βρίσκεται «σπίτι» του, ένα περιβάλλον το οποίο δεν του προσφέρει απλός σωματική προστασία, άλλα και συναισθηματική. Το σπίτι δεν είναι μονάχα ένας χώρος όπου μας διαφυλάσσει από τα φαινόμενα του καιρού, άλλα αποτελεί ένα «δοχείο» των εμπειριών μας και των προσδοκιών μας. Οικείο νιώθουμε τον προσωπικό μας χώρο, ο οποίος έχει εμπλουτιστεί και ποτήσει με τις αξίες και τα νοήματα που κουβαλάμε. Έτσι αποτελεί έναν χώρο, ο οποίος δεν παρέχει απλώς ένα

14 14

κατάλυμα κατά της φθοράς, άλλα έρχεται να απαντήσει σε όλο το είναι της ανθρώπινης ύπαρξης. Συνεπώς ο όρος αυτός δεν μπορεί να προσδιοριστεί εύκολα, ή να υπακούσει σε γενικότερους κανόνες καθώς το τι αποτελεί οικείο για το κάθε άτομο είναι μια άκρως υποκειμενική υπόθεση. Η προσπάθεια του Heidegger να προσεγγίσει την αυθεντική έννοια του κατοικώ εγείρει ερωτήματα για την ταυτότητα του ατόμου, τον χρόνο, την οικειότητα, την εσωτερικότητα και τις συναισθηματικές αντιδράσεις στο βίωμα του χώρου. Η έννοια της οικειότητας αποτελεί σημαντική παράμετρο για τον χωρικό σχεδιασμό των θεραπευτηρίων, καθώς η ασθένεια διαταρράσει σε μεγάλο βαθμο τη καθημερινή ζωή του ατόμου και το αφήνει ψυχικά ευάλωτο. Στην χαώδη αυτή κατάσταση, ο άνθρωπος εναποθέτει τις ελπίδες του για ένα περιβάλλον το οποίο νιώθει οικειό και ασφαλές.

Καθώς η διάλεξη αυτή πραγματεύεται ότι η εμπειρία του χώρου έχει την ικανότητα να είναι θεραπευτική, είναι σημαντικό να εξετάσουμε, καλύτερα τον τρόπο που ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται και δημιουργεί συναισθήματα για τον περιβάλλον χώρο.

εικ. 4

εικ. 5

15 15

εικ. 7

Η επιρροή του χώρου στη ψυχική και σωματική υγεία Ο Peter Zumthor στο βιβλίο του Ατμόσφαιρες αναφέρει μια αντίληψη που έχουμε ως άνθρωποι, την αντίληψη που μας παρακινεί συναισθηματικά την στιγμή που μπαίνουμε σε έναν χώρο. Σε δευτερόλεπτα έχουμε ήδη διαμορφώσει μια εντύπωση και συναισθήματα για το περιβάλλον μας. Τι μας δημιουργεί αυτές τις εντυπώσεις? «Τα αντικείμενα , οι άνθρωποι, ο αέρας, οι νότες, ο ήχος, τα χρώματα, η υλική παρουσία, υφές, και οι μορφές επίσης» απαντά ο Zumthor, αλλά και «...η διάθεση, τα συναισθήματα και η προσδοκίες που έχουμε από πριν».3

Κατανοούμε ότι o Zumthor εστιάζει αρχικά στην ύλη των πραγμάτων, στα μοναδικά χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος που γίνονται αντιληπτά μέσα από τις αισθήσεις. Αντιλαμβάνεται την ατμόσφαιρα σαν μια σύνθεση αυτών των χαρακτηριστικών, μια μεμβράνη ή ένα ύφασμα που τυλίγει, διαπερνάει και αγγίζει όχι μόνο το σώμα, αλλά και τη ψυχη των ανθρώπων. Όπως αναφαίρει, ερμηνεύουμε την ατμόσφαιρα ενός χώρου ενστικτωδός, πολύ πριν καταφέρουμε να την διαχωρίσουμε σε μικρότερες σκόρπιες εικόνες και λεπτομέρειες ή να την κατανοήσουμε διανοητικά.

Αποτελεί παράδοξο, το πως ενώ έχουμε μια σταθερή εικόνα ενός χώρου μέσα απο την εμπειρία μας, μια ανάμνηση που μας γεννά τα συναισθήματα τα οποία στην συνέχεια καθορίζουν την στάση μας απέναντί του, σπανίως μπορούμε να περιγράψουμε ουσιαστικά την ατμόσφαιρά. του. H ατμόσφαιρα, ως ένα ποιοτικό σύνολο ιδιαίτερων χαρακτηριστικών, δύσκολα αναλύεται και περιγράφεται από επιστημονικούς όρους ή καταγράφεται απο τα ιατριικά όργρανα. Αποτελεί το φόντο του υποσεινήδητου, το νόημα της προσδιορίζεται από την ανθρώπινη εμπειρία και τα συναισθήματα, στοιχεία που δεν μετριούνται ή ορίζονται από την σύγχρονη τεχνολογία. Σύμφωνα με τον Zumthor, που ασπάζεται την έννοια του κατοικείν όπως την περιγράφει ο Heidegger, η ατμόσφαιρα του χώρου προσεγγίζεται από την πλευρά του χρήστη που βιώνει τον χώρο ουσιαστικά, μέσα από το πέρασμα του χρόνου και όχι με έναν θεωρητικό τρόπο αποσυνδεμένο από την ύλη, ή από την σκοπιά ενός παρατηρητή που μένει αμέτοχος.4

16 16

Στην ίδια λογική ο Juhani Pallasmaa στο βιβλίο του The Eyes Of The Skin θεωρεί πως η αρχιτεκτονική δεν είναι απλά μια οπτική εμπειρία, αλλα συμπεριλαμβάνει διάφορα πεδία αισθητικής εμπειρίας, τα οποία αλληλεπιδρούν και συγχωνεύονται το ένα με το άλλο.5 Το πως οι αισθήσεις μας αντιλαμβάνονται τα διάφορα ερεθίσματα του περιβάλλοντος δεν είναι κάτι ξέχωρο από τις αντιλήψεις, τις γνώσεις και τις ανθρώπινες εμπειρίες που σχετίζονται με αυτά αλλά κατασκευάζονται από προηγούμενες εμπειρίες που στην συνέχεια δημιουργούν την αντίληψη μας. Έτσι, για την άμεση κρίση ενός χώρου απαιτείται όλο μας το σώμα και η υπαρξιακή του αίσθηση, μετατρέποντας την εμπειρία του χώρου σε αισθητική εμπειρία.6 Η αρχιτεκτονική είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτήν τη αισθητική εμπειρία, προσδιορίζοντας την σχέση μεταξύ του δομημένου και του φυσικού περιβάλλοντος και της ανθρώπινης φύσης. Έννοιες που σχετίζονται με το περιβάλλον, όπως φως, κλίμακα, υλικότητα και θερμοκρασία

εικ. 6

προσφέρουν ερεθίσματα στον ανθρώπινο οργανισμό μέσω διαφορετικών αισθήσεων, δημιουργώντας μία μοναδική εμπειρία. Η εμπειρία αυτή αποτελεί βασικό στοιχείο για τον τρόπο αντίληψης του χώρου, συνδέοντας τις τρεις χωρικές διαστάσεις με αυτή του χρόνου. Ένα χαρακτηριστικό του χώρου μπορεί να ξυπνήσει αναμνήσεις, ανακαλώντας υποσυνήδειτα περασμένα ερεθίσματα, που επηρεάζουν τον άνθρωπο ψυχολογικά και σωματικά. Η αλληλεπίδραση μεταξύ χώρου, χρόνου και ανθρώπου, προσφέρει νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση της προσωπικής ταυτότητας του ατόμου, και στην επινόηση μιας καθιερωμένης πραγματικότητας. Επομένως, η ταυτότητα του χώρου και του ατόμου προσδιορίζονται από μεταβαλλόμενους παράγοντες, που εξαρτώνται από τις εκάστοτε συνθήκες. Η αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το περιβάλλον είναι μια ατέρμονη διαδικασία που διαφέρει από στιγμή σε στιγμή, καθώς ο ίδιος χώρος δεν βιώνεται με τον ίδιο τρόπο κάθε φορά. Η αυθεντικότητα της αρχιτεκτονικής εμπειρίας είναι βασισμένη στο να καταστεί το έργο της κατασκευής κατανοητό από τις αισθήσεις. Βλέπουμε, αγγίζουμε, ακούμε και ζυγίζουμε τον κόσμο με ολόκληρη την σωματική μας υπόσταση και ο αισθητός κόσμος οργανώνεται και αρθρώνεται γύρω από τον πυρήνα του σώματος.7

17 17

Η επιρροή του χώρου στη ψυχική και σωματική υγεία

1.2 Αλληλεπίδραση νου-σώματος και περιβάλλοντος Για να κατανοήσουμε τον τρόπο και τον βαθμό που ο χώρος δύναται να επηρεάσει την ψυχική και σωματική υγεία του ατόμου, πρέπει πρώτα να αποσαφηνίσουμε τις έννοιες της υγείας και της έλλειψης της. Η πρώτη εμπεριστατωμένη αντίληψη γύρω από τη φύση της υγείας, της αρρώστιας και του θανάτου διατυπώθηκε από τους αρχαίους έλληνες γιατρούς και φιλόσοφους. Ο Ιπποκράτης, ο οποίος θεωρείται από πολλούς ο πατέρας της σύγχρονης ιατρικής, αιτιολόγησε την προέλευση των ασθενειών σε 3 κατηγορίες παραγόντων και όχι στη μαγεία ή τη θρησκεία. Οι 3 κατηγορίες ήταν: οι κλιματολογικές και γεωγραφικές συνθήκες, οι διαιτητικές συνήθειες, και τα έθιμα ή τρόπος ζωής.8 Ο Ιπποκράτης στο έργο του ‘Περί αέρων υδάτων και τόπων καθορίζει ότι «η υγεία εξαρτάται από μια κατάσταση ισορροπίας ανάμεσα στους διάφορους παράγοντες που κυβερνουν την λειτουργία του σώματος και του πνεύματος. Αυτή η ισορροπία επιτυγχάνεται μόνο όταν ο ανθρωπος ζει σε αρμονία με το εξωτερικό περιβάλλον.»

18 18

Ο ορισμός του Ιπποκράτη προσεγγίζει την υγεία ολιστικά, συνδέοντας το νού με το σώμα, και τη συσχετίζει με την εμπειρία του χώρου. Αναμφισβήτητα, χωρικά στοιχεία που ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται ως επικίνδυνα ή δυσάρεστα μπορούν να προκαλέσουν μια σειρά αρνητικών συναισθημάτων όπως φόβο, απέχθεια ή σύγχυση. Αυτό σημαίνει ότι ανα πάσα στιγμή το σώμα μας λαμβάνει μια συνεχής ροη αρνητικών ή θετικών ερεθισμάτων τα οποία αφού αντιληφθούν και επεξεργαστούν, συμβάλλουν στην βελτίωση ή επιδείνωση της ανθρώπινης ψυχολογίας.

εικ. 8

Στις κουλτούρες της ανατολής, οι θεραπευτικές ιδιότητες του μυαλού και του σώματος των ίδιων των ανθρώπων παίζει κυρίαρχο ρόλο. Η ισορροπία μεταξύ μυαλού και σώματος, άλλα και η εναρμόνιση του ανθρώπου με το περιβάλλον θεωρείται η ακρογωνιαία λίθος της υγείας και ευεξίας. Αντιθέτως η παράδοση της δυτικής ιατρικής βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην ανάλυση και την ίαση της οργανικής ασθένειας 9 Παρά την ραγδαία εξέλιξη των ιατρικών επιστημών, οι προτεινόμενες θεραπείες είναι συνήθως συνδεδεμένες με την συνεχή κατανάλωση φαρμάκων. Σε αυτό το σημείο οφείλουμε να πούμε πως ενώ η συνταγογράφηση και κατανάλωση φαρμάκων αποτελεί κοινή πρακτική στον δυτικό και αναπτυγμένο κόσμο, ένα μεγάλο κομμάτι του παγκόσμιου πληθυσμού δεν έχει πρόσβαση σε αυτά και να επισημάνουμε πως οι παρενέργειες σημαντικού αριθμού αυτών των φαρμάκων καθώς και οι αλληλεπιδράσεις τους εμφανίζονται σε πολλές περιπτώσεις να είναι πιο επιβλαβείς για τον οργανισμό από την αρχική ασθένεια.

19 19

Η επιρροή του χώρου στη ψυχική και σωματική υγεία Ένας σημαντικός παράγοντας που καθορίζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το περιβάλλον και αναδεικνύει την στενή σχέση μεταξύ της ψυχολογικής και της σωματικής υγείας είναι το άγχος. Οι στρεσογόνοι παράγοντες που το προκαλούν, προέρχονται πολλές φορές απο τη ποιότητα του δομημένου περιβάλλοντος. Η εξακρίβωση και εξάλειψή των παραπάνω παραγόντων θα μπορούσε να συμβάλλει ραγδαία στον σχεδιασμό χώρων διαβίωσης, εργασίας και θεραπείας που προάγουν την ανθρώπινη υγεία.

Το άγχος είναι μια οικεία έννοια στη σημερινή ζωή, καθώς είναι αναπόφευκτο μέρος της καθημερινότητας μας. Το αναγνωρίζουμε σε διάφορες καταστάσεις, όταν έχουμε αργήσει για ένα ραντεβού, ή έχουμε κολλήσει στην κίνηση. Το άγχος έχει πολλαπλές μορφές, και σχεδόν όλοι οι άνθρωποι το αντιμετωπίζουν ανα πάσα στιγμή. Τα συμπτώματα του, καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα φαινομένων, από ελαφριά ενόχληση ή δυσφορία, μέχρι σοβαρά προβλήματα υγείας

Το άγχος, είναι αναγκαίο για να καταφέρουμε να ανταποκριθούμε σε καταστάσεις ή περιβάλλοντα που αντιλαμβανόμαστε ως επικίνδυνα ή χρήζουν αξιοσημείωτης προσοχής. Οι βιολογικές αντιδράσεις στις καταστάσεις άγχους, αποτελούν απόδειξη, πως μια ψυχολογική συγκυρία, μπορεί να επηρεάσει και τις σωματικές λειτουργίες. Κάθε άτομο έχει διαφορετική αντίληψη και φυσιολογία, όποτε οι καταστάσεις που βρίσκει ως στρεσογόνες και το επίπεδο άγχους που μπορεί να διαχειριστεί διαφέρουν. 10

Στο σημερινό αστικό περιβάλλον και τους ταχείς ρυθμούς ζωής, οι σωματικά επικίνδυνες καταστάσεις δεν είναι πλέον η συνηθέστερη πηγή άγχους. Οι άνθρωποι κυρίως στις μεγαλουπόλεις ζουν σε μία σταθερή και συνεχή κατάσταση ανταγωνισμού και ¨ετοιμότητας¨ να αντιμετωπίσουν ένα ασαφές κοινωνικό και εργασιακό περιβάλλον. Σε αυτό το ανθυγιεινές περιβάλλον το οποίο επιδεινώνεται ακόμη περισσότερο από τον καταιγισμό των πληροφοριών, εικόνων και μηνυμάτων που λαμβάνει και καλείται ο άνθρωπος να κρίνει και να αξιολογεί ως δυνητικά επικίνδυνες ή προβληματικές τα συστήματα του σώματός μας ανταποκρίνονται αντανακλαστικά. Η συνεχόμενες και διαρκείς πιέσεις του σύγχρονου μοντέλου ζωής, αφήνουν λίγες ευκαιρίες για σωματική και ψυχολογική ανάκαμψη με αποτέλεσμα η αθροιστική καθημερινή ταλαιπωρία να έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο στην υγεία και την ευεξία από τα σπανιότερα επεισόδια κινδύνου ή οξείας πίεσης.11 H συνεχής καταπόνηση που δέχεται το ανθρώπινο σώμα είναι στενά συνδεδεμένη με την ποιότητα του περιβάλλοντος και τις αισθήσεις, καθιστώντας τον άνθρωπο συνεχώς ευάλωτο στις επιπτώσεις του άγχους. Σύμφωνα με την περιβαλλοντική ψυχολογία οι κύριοι στρεσογόνοι παράγοντες που προέρχονται από το περιβάλλον είναι η έκθεση σε υψηλές ή χαμηλές θερμοκρασίες, ο θόρυβος, ο ανεξέλεγκτος φωτισμός, η κακή ποιότητα αέρα και ο συνωστισμός. Η έκθεση σε αυτούς τους παράγοντες μπορεί να μην είναι επιβλαβής αν γίνεται σε μικρά διαστήματα, άλλα η συνεχής ή συχνή επαφή, δύναται να προκαλέσει χρόνιο άγχος. Οι επιπτώσεις του χρόνιου άγχους κυμαίνονται σε ένα ευρύ φάσμα ψυχολογικών και συμπεριφορικών προβλημάτων υγείας.12

20 20

εικ. 9

21 21

Η επιρροή του χώρου στη ψυχική και σωματική υγεία

Προς την κατεύθυνση της ίασης ή της αποκατάστασης αλλά και προς την αντιμετώπιση του άγχους μπορεί να συμβάλλει η δημιουργία θεραπευτικών χώρων. Η εμπειρία ενός ατυχήματος, τραυματισμού ή ασθένειας αποτελεί μια ιδιαίτερα κρίσιμη πηγή άγχους ενώ η εισαγωγή και η νοσηλεία σε ένα αφιλόξενο περιβάλλον επιφέρει περαιτέρω ψυχική καταπόνηση. Για να καταπολεμηθούν οι επιπτώσεις του άγχους και της ασθένειας χρειάζεται η σωστή συνταγογράφηση και αντιμετώπιση από νοσηλευτές και γιατρούς αλλά και υποδομές οπού θα λάβει μέρος η θεραπεία, ή αλλιώς ένα θεραπευτικό περιβάλλον. Ωστόσο σύμφωνα με τον Canter o όρος έχει διττή σημασία. 13

22 22

Αφενός μεν αναφέρεται στις συμβατικές εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης, τους χώρους που διεξάγεται η θεραπεία. Εκεί λαμβάνει μέρος η συστηματική παροχή ιατρικής φροντίδας σε ομάδες ασθενών, κυρίως από εξειδικευμένο ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. Οι χώροι αυτοί διαθέτουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά για να προσφέρουν την γρηγορότερη και αποτελεσματικότερη ίαση μέσω της σύχρωνης ιατρικής επιστήμης, χρησιμοποιόντας κατά κύριο λόγο έναν μεγάλο αριθμό φαρμάκων ή ιατρικού εξοπλισμού. Η κοινή αντίληψη αυτού του «νοσοκομειακού» περιβάλλοντος είναι αυτή ενός περιβάλλοντος περίπλοκου, ιδρυματικού και αφιλόξενου, το οποίο εντείνει τα αρνητικά συναισθήματα και προκαλεί επιπρόσθετο άγχος, το οποίο με τη σειρά του οδηγεί σε αρνητικές επιπτώσεις, όπως αυξημένη αρτηριακή πίεση, μυϊκή υπερένταση, απόφραξη αρτηριών, γαστρικές ενοχλήσεις και, το πλέον άκρως σημαντικό, καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος.14

εικ. 10

Αφετέρου δε αναφέρεται στον ορισμό του θεραπευτικού περιβάλλοντος που πηγάζει από τους τομείς της περιβαλλοντικής Ψυχολογίας (τις ψυχοκοινωνικές επιδράσεις τουπεριβάλλοντος),της Ψυχονευροανοσολογίας (τις επιδράσεις του περιβάλλοντος στο ανοσοποιητικό σύστημα) και της Νευροεπιστήμης (του τρόπου με τον οποίο ο εγκέφαλος εκλαμβάνει την αρχιτεκτονική). Ο πρωταρχικός ρόλος του θεραπευτικού περιβάλλοντος είναι να προσφέρει μια φιλική και οικεία ατμόσφαιρα και να ικανοποιήσει τις ανάγκες που κανονικά αγνοούνται κατα τη εισήγηση των ασθενών σε κέντρα υγείας, μειώνοντας τα επίπεδα άγχους και συνεπακόλουθα, συμβάλλοντας στη βελτίωση των αποτελεσμάτων κατα την πορεία θεραπείας. Ο σχεδιασμός ενός τέτοιου περιβάλλοντος έχει σκοπό να υποστηρίξει ψυχολογικά τους ασθενείς ώστε να πυροδοτήσει την ικανότητα τους για θεραπεία.15 Οι Smith και Watkins ορίζουν τη μείωση των περιβαλλοντικών στρεσογόνων παραγόντων και την προσφορά θετικών περισπασμών, κοινωνικής υποστήριξης και αίσθησης ελέγχου ως τα τέσσερα βασικά χαρακτηριστικά ενός θεραπευτικού περιβάλλοντος.16 Συνεπώς, το θεραπευτικό περιβάλλον είναι άμεσα συνδεδεμένο με την έννοια της σωματικής, κοινωνικής και ψυχολογικής άνεσης.

Συμπερασματικά υπάρχουν πολλοί παράγοντες που χρειάζεται να ληφθούν υπόψη για τη δημιουργία των κατάλληλων θεραπευτικών συνθηκών. Αρχικά αφορούν στοιχεία που συνδέονται με τις συνθήκες βιολογικής άνεσης, όπως ο φωτισμός, φυσικός και τεχνητός, το χρώμα και η υφή των επιφανειών, η ποιότητα του αέρα, η θερμική άνεση και η ακουστική του χώρου. Κατόπιν αφορούν την εύκολη πρόσβαση και τον προσανατολισμό των χρηστών μέσα στον κτιριακό όγκο και την παροχή χώρων για κοινωνική και ψυχολογική υποστήριξη. Επίσης, στην βιβλιογραφία τονίζεται η σημαντικότητα της επαφή με τη φύση, καθώς προσφέρει μια πληθώρα ερεθισμάτων και περισπασμών, τόσο έμμεσα, μέσω της θέασης, όσο και άμεσα μέσα απότην περιπλάνηση και τις δραστηριότητες στους θεραπευτικούς κήπους. Τέλος αναφέρονται παράγοντες που έχουν σχέση με τη οργανωσιακή κουλτούρα και τα πρωτόκολλα των νοσοκομείων, όπως η επικοινωνία μεταξύ των ασθενών και του ιατρικού προσωπικού, η παροχή χώρων για στέγαση της οικογένειας των ασθενών, και η αποφυγή ιδρυματικού η γραφειοκρατικού χαρακτήρα.17

Καταλαβαίνουμε λοιπόν, ότι ο ορισμός του θεραπευτικού περιβάλλοντος δεν περιγράφει μόνο ένα χώρο αλλά και μια οργανωτική κουλτούρα που είναι υποστηρικτική, με γενικό στόχο την ανακούφιση και τη μείωση του άγχους του ατόμου. Είναι δηλαδή ένα περιβάλλον το οποίο συμβάλλει και αποτελεί κομμάτι της θεραπείας του ασθενή, όχι μόνο μέσω υποδομών, τεχνολογίας ή φαρμάκου αλλά μέσω της εναρμόνισης των αρχιτεκτονικών στοιχείων που επηρεάζουν την ανθρώπινη υγεία άμεσα και συνθέτουν την ατμόσφαιρα ενός χώρου.

23 23

εικ.. 11

Η επιρροή του χώρου στη ψυχική και σωματική υγεία

1.3 Η εμπειρία της νοσηλείας

24 24

Θα ήταν σημαντικό σε αυτό το σημείο να εμβαθύνουμε στο προαναφερθείσα νοσοκομειακό περιβάλλον, την επιρροή του στην ψυχική και σωματική υγεία του ανθρώπου αλλά και στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχουν προκαλέσει την αρνητική αντίληψη της κοινωνίας προς αυτό.

επιπρόσθετο ψυχολογικό και σωματικό πόνο, απομόνωση από την οικογένεια και τους φίλους του, και φόβο για την υγεία του. Τα συναισθήματα που πηγάζουν από το άγχος και την δυσμενή ψυχολογική κατάσταση του ασθενή, εκδηλώνονται ως κατάθλιψη, απόγνωση ή θυμό.

Αρχικά, η εμπειρία μιας νόσου ή πάθησης και η ανθρώπινη αντίδραση σε αυτήν εξαρτάται πρωταρχικά απο την αντίληψη περί ασθένειας και των συμπτωμάτων της. Μια αρρώστια ή ένα ατύχημα μπορεί να ερμηνευτούν ώς καταστροφικά ή σοβαρά απειλητικά, προκαλώντας ένα σημαντικό πλήγμα στην καθημερινότητα του ατόμου, του οποίου οι ανάγκες και οι προτεραιότητες αλλάζουν ριζικά. Τα χρόνια νοσήματα, οι παθήσεις και η αναπηρία θεωρούνται οδυνηρή επιβάρυνση λόγω του κοινωνικού και οικονομικού αντίκτυπου για το άτομο, την οικογένειά του, ακόμη και τους φίλους του.

Η αισθητική που επικρατεί στα νοσοκομεία προκαλεί ακόμα περισσότερη σύγχυση. Ο αποστειρωμένος χαρακτήρας προσφέρει συνήθως λίγα αισθητικά ερεθίσματα. Έντονα λευκά,. κλινικά τυποποιημένα και αποστειρωμένα περιβάλλοντα, σχεδιασμένα με ιδρυματικές τακτικές που εντείνουν τα αρνητικά συναισθήματα. Οι εγκαταστάσεις σχεδιάζονται με γνώμονα τις ανάγκες που έχουν οι νοσοκομειακές λειτουργίες. Σταθερά στοιχεία όπως χειρουργεία, εργαστήρια και ιατρικός εξοπλισμός βρίσκονται διατεταγμένα για τη μεγιστοποίηση της αποδοτικότητας του προσωπικού και την αξιοποίηση της χωρητικότητας. Το μεγάλο μέγεθος, η πολυπλοκότητα και η δυσκολία προσανατολισμού συμβάλλουν στην αποξένωση του ασθενή, προκαλώντας του σύγχυση και αμφιβολία. Οι εγκαταστάσεις παροχής υγειονομικές περίθαλψης αποτελούν χώρους αυστηρά σχεδιασμένους, με στόχο να θεραπεύσουν την σωματική αρρώστια, εις βάρος της αισθητικής και της εμπειρίας του ασθενή, προκαλώντας πλήγμα στην ψυχολογία του.

Η ραγδαία εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης, έχει ως αποτέλεσμα τις πολυάριθμες αλλαγές στις τεχνικές αντιμετώπισης και αντίληψης της ασθένειας και υγείας. Η συνηθέστερη αντίδραση προς την ασθένεια σήμερα, είναι η επίσκεψη στον αρμόζοντα γιατρό ή ένα νοσοκομείο. Τα νοσοκομεία είναι πολυσύνθετα κτίρια που στεγάζουν αλληλοεξαρτώμενες λειτουργίες και χώρους, με κατα κύριο λόγο ιδρυματικό χαρακτήρα. Τα μεγαλύτερα νοσοκομεία έχουν αποκτήσει έναν αυστηρό γραφειοκρατικό χαρακτήρα, θυμίζουν μια μηχανή που είναι προγραμματισμένη όσον αφορά τη θεραπεία και συμπεριφορά απέναντι στον ασθενή, κρατώντας μια απρόσωπη στάση.18 Ένας ασθενής έχει να αντιμετωπίσει μια σορεία εμποδίων από την στιγμή που εισέρχεται σε ένα νοσοκομείο. Η αρρώστια ή ο τραυματισμός είναι μόνο η αιτία που βρίσκεται εκεί. Αυτός όμως καλείται να αντιμετωπίσει

Εάν ένας ασθενής αναγκαστεί να μείνει για παρατεταμένο διάστημα στο νοσοκομείο οι ανάγκες και τα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν αυξάνονται. Η μονοτονία της ρουτίνας συμβάλει στο να χαθεί η έννοια του χρόνου, ενώ οι ασθενείς νιώθουν ότι χάνουν το δικαίωμα της ιδιωτικότητας όταν χρειάζεται να μοιραστούν το ίδιο δωμάτιο με άλλα πρόσωπα. Ο συνωστισμός και η έλλειψη ιδιωτικών χώρων για κοινωνικοποίηση και ανάπαυση αποτρέπουν τον ασθενή από το να δημιουργήσει υγιές κοινωνικές σχέσεις, με αποτέλεσμα την αποξένωση του. 19

Η έλλειψη περιβαλλοντικών ερεθισμάτων στο νοσοκομειακό περιβάλλον είναι τόσο σοβαρή, που μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα αισθητηριακής μείωσης ή στέρησης. Αισθητηριακή στέρηση είναι μια κατάσταση στην οποία ένα άτομο λαμβάνει λιγότερα ερεθίσματα

από τα κανονικά, γνωστή και ως αντιληπτική απομόνωση, παρουσιάζεται πιο τακτικά σε ασθενής οξείας φροντίδας μέσω της μείωσης ή απομάκρυνσης των ερεθισμάτων από μια ή περισσότερες αισθήσεις. Κλινικά εκδηλώνεται με υπερβολική νωχελικότητα, ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις, κατάθλιψη κ.λπ. Η δυσλειτουργία της αισθητηριακής αντίληψης μπορεί να έχει επιπτώσεις σε απλές ενέργειες της καθημερινής ζωής. Τα οπτικά ελλείμματα προκαλούν πρόβλημα με βασικές δραστηριότητες αυτοεξυπηρέτησης, όπως το ντύσιμο, η χρήση της τουαλέτας. Τα συμπτώματα της στέρησης των αισθήσεων μπορεί να δηλωθούν ως: ακουστικές και οπτικες ψευδαισθησεις και σύγχυση για το που και το πότε βρίσκεται ο ασθενής.20 Οι παραπάνω παράγοντες, έχουν ανασταλτικό ρόλο στη ίαση του ατόμου και πηγάζουν επανειλημμένα από το σχεδιασμό του χώρου. Έχουμε τονίσει όμως πως το βίωμα του, μπορεί να προκαλέσει και θετικά συναισθήματα, καθιστώντας δυνατό τον σχεδιασμό ενός περιβάλλοντος που συμβάλλει στην αποκατάσταση της υγείας του ασθενούς. O αρχιτέκτονας καλείτε να τους σχεδιάσει, με κύριο γνώμονα τις ανάγκες του ασθενή και της θεραπείας του. Αυτό επιτυγχάνεται εναρμονίζοντας τα στοιχεία του χώρου, όχι μόνο λειτουργείκα, άλλα και αισθητικά, ώστε να διεγείρουν τις αισθήσεις με θετικό τρόπο, προάγοντας έτσι την θεραπεία. Η φύση του συγκεκριμένου έργου επιβάλει τη βέλτιστη σχεδίαση του χώρου, ώστε να εξασφαλιστεί η σωματική, ψυχολογική και κοινωνική άνεση και ασφάλεια των ασθενών. Έτσι η θεραπεία και το περιβάλλον επικεντρώνονται στον ασθενή και οχι γύρω από την ασθένεια, στην ποιότητα ζωής του, στην συναισθηματική του ευφορία και στη θετική αντιμετώπιση της κατάστασής του.

εικ. 12

25 25

Η επιρροή του χώρου στη ψυχική και σωματική υγεία

1.4

Στοιχειοθετημένος Σχεδιασμός

Ο Στοιχειοθετημένος Σχεδιασμός (Evidence-Based Design ή EBD) είναι ένα πεδίο μελέτης που εμφανίστηκε στο τελευταίο τέταρτο του 20ού αιώνα και δίνει έμφαση στη χρήση τεκμηριωμένων γνώσεων και μεθόδων, που επηρεάζουν τη διαδικασία σχεδιασμού. Αξιοποιεί σε μεγάλο βαθμό τις μεθόδους των κοινωνικών επιστημών, όπως συνεντεύξεις, ερωτηματολόγια, τυχαία δείγματα, και στατιστικές μελέτες σε μια προσπάθεια να καλύψει όλες τις πτυχές την νοσηλευτικής εμπειρίας. Η προσέγγιση αυτή έχει γίνει δημοφιλής στην αρχιτεκτονική των χώρων θεραπείας σε μια προσπάθεια βελτίωσης της ευημερίας των ασθενών και του προσωπικού, της νοσηλείας των ασθενών, της μείωσης του άγχους και της αύξησης της ασφάλειας.

26 26

Το Κέντρο Σχεδιασμού Υγείας (CHD) ορίζει τον Στοιχειοθετημένο σχεδιασμό (E.B.D.,Evidence Based Design) ως «τη σκόπιμη προσπάθεια να στηριχθούν οι αποφάσεις οικοδόμησης, στα καλύτερα διαθέσιμα ερευνητικά στοιχεία, με στόχο τη βελτίωση των αποτελεσμάτων και τη συνέχιση της παρακολούθησης για τη μετέπειτα λήψη αποφάσεων.» Επίσης σύμφωνα με το CHD, αναφέρονται τα βασικά στάδια/βήματα της διαδικασίας εφαρμογής του EBD. • • • • • • •

Καθορισμός στοιχειοθετημένων σκοπών και στόχων. Αναζήτηση πηγών για τα σχετικά στοιχειοθετημένα στοιχεία/αποδείξεις . Ερμηνεία των σχετικών στοιχείων/αποδείξεων. Δημιουργία και υλοποίηση στοιχειοθετημένων εννοιών του σχεδιασμού. Ανάπτυξη μιας υπόθεσης Παρακολούθηση της εφαρμογής του σχεδιασμού και της κατασκευής Έλεγχος απόδοσης μετά την κατασκευή.

Tο αρχικό έργο σε αυτόν τον τομέα ξεκίνησε ο Roger Ulrich με το πρωτοποριακό άρθρο «Η επαφή ενός νοσηλευόμενου με τη φύση μέσω ενός παραθύρου μπορεί να επηρεάσει την ανάκαμψη του από τη χειρουργική επέμβαση». (1984) Ο Ulrich εξέτασε αν η θέα στη φύση σε σχέση με τη θέα σε έναν τοίχο με πλίνθους, επηρεάζει την ανάκαμψη των χειρουργημένων ασθενών. Τα αποτελέσματα ήταν αξιόλογα, ανακάλυψε ότι σε σύγκριση με αυτούς που είχαν θέα σε τοίχο, οι ασθενείς που είχαν θέα ένα δέντρο έχουν μικρότερη μετεγχειρητική παραμονή στο νοσοκομείο, λιγότερες αρνητικές αξιολογικές παρατηρήσεις από τους νοσηλευτές, πήραν λιγότερες αναλγητικές δόσεις φαρμάκων και είχαν χαμηλότερες πιθανότητες για μετεγχειρητικές επιπλοκές.21 Μετά από την παραπάνω έρευνα, το ίδιο έτος (19841985) κατασκευάστηκε το πρώτο νοσοκομείο βασιζόμενο στον Στοιχειοθετημένο Σχεδιασμό, στο Σαν Φρανσίσκο των ΗΠΑ. Από τότε, το αντίκτυπο που έχει το φυσικό περιβάλλον του νοσοκομείου για την ευημερία του ασθενούς έχει λάβει εκτεταμένη ακαδημαϊκή προσοχή.22 Δημοσίευση-σταθμό αποτελεί μια συλλογική μελέτη και αξιολόγηση 600 ερευνών που συνδέουν ένα ευρύ φάσμα παραμέτρων του δομημένου περιβάλλοντος των νοσοκομείων, με το άγχος και την αποδοτικότητα του προσωπικού, την ασφάλεια, το άγχος και την πρόοδο του ασθενούς, και της οικογένειάς του και γενικότερα τη ποιότητα και το κόστος της φροντίδας. Το 2008, η σχετική μελέτη επανεκδίδεται, ως λευκή βίβλος, από το Center for Health Design, (φορέας που θα περιγραφεί αναλυτικότερα παρακάτω) και το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Georgia, με διευρυμένο πεδίο έρευνας και δύο γενικά συμπεράσματα: (α) Η γνώση σχετικά με το στοιχειοθετημένο σχεδιασμό χώρων υγείας έχει διευρυνθεί εξαιρετικά γρήγορα και (β) τα ευρήματα δείχνουν ότι τα σωστά σχεδιασμένα δομικά

χαρακτηριστικά διαδραματίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στον θεραπευτικό και προστατευτικό χαρακτήρα των νοσοκομείων απέναντι στους ασθενείς και στις βέλτιστες συνθήκες εργασίας του προσωπικού.23 Η μέθοδος σχεδιασμού βασιζόμενη σε επιστημονικά στοιχεία χρησιμοποιείτε και για το σχεδιασμό άλλων κτιρίων όπως, χώρων εργασίας, εμπορικά κέντρα, αλλά και σχολεία. Παρόλα αυτά έχει άμεση επίδραση στον τομέα της υγείας, αφού οι χρήστες ενός κτιρίου υγειονομικής περίθαλψης έχουν συγκεκριμένες ανάγκες, ενώ επίσης ενισχύεται από το γεγονός ότι οι ζωτικές λειτουργείες των ασθενών ελέγχονται συνεχώς και από τη επιστημονική αυστηρότητα που παρατηρείτε στον τομέα της ιατρικής.

To EBD σε νοσοκομεία και κλινικές υγείας σχετίζεται με πολλές πτυχές της λειτουργίας ενός νοσοκομειακού χώρου, όπως τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμο και τις διαδικασίες που ακολουθούν οι νοσηλευτές, για τη δημιουργία μιας ολιστικής εμπειρίας για τους ασθενείς και τις οικογένειές τους. Τo EBD είναι ένα καινούργιο πεδίο μελέτης που φαίνεται να προέρχεται από τις θεωρίες περί θεραπευτικού περιβάλλοντος της περιβαλλοντικής ψυχολογίας. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα το μεγαλύτερο μέρος των εμπεριστατωμένων ερευνών διαδίδεται μόνο σε ιατρικά περιοδικά. Υπάρχουν πολλά ευρήματα και όροι που πηγάζουν από τομείς όπως, οι κοινωνικές επιστήμες, η νευρολογία, η οικολογία και η ψυχιατρική. Οι έρευνες του EBD δανείζονται στοιχεία από τους κλάδους αυτούς για να βοηθήσουν στην δημιουργία μιας σφαιρικής άποψης και κριτικής σκέψης. Προκειμένου όμως να γίνουν κατανοητοί οι όροι και οι θεωρίες αυτές από κάποιον εκτός του κλάδου τους, χρειάζεται πολύωρη μελέτη. Για έναν αρχιτέκτονα π.χ. όπου δεν διαβάζει τακτικά ιατρικά ή επιστημονικά άρθρα,

εικ. 13

η γλώσσα γραφής μπορεί να σταθεί εμπόδιο λόγο της πολυπλοκότητας και τεχνικότητάς της.24 Ο Ulrich σε μια συνεντευξή του αναφέρει «Αυτός είναι ένας ενεργητικός, αναπτυσσόμενος, ζωντανός τομέας. Όσο το EBD μεγαλώνει ως πεδίο, τα όριά του, όπως αυτά της ιατρικής, επεκτείνονται. Και έτσι συνεχίζουν να εμφανίζονται νέα ζητήματα. Δεν υπάρχει γραμμή τερματισμού, και αυτό είναι καλό για το μέλλον. Είναι η φύση της έρευνας. Όποτε εμφανίζονται νέα ερευνητικά ευρήματα, ανακαλύπτονται νέα ερωτήματα και κατευθύνσεις για περισσότερη έρευνα. Ορισμένα ευρήματα θα υποστηριχθούν ή θα επιβεβαιωθούν από άλλους ερευνητές, ενώ άλλα ευρήματα θα καταρριφθούν και ως εκ τούτου θα απορριφθούν. Αυτό είναι πολύ υγιές, είναι ο τρόπος που η έρευνα σε οποιοδήποτε πεδίο εξελίσσεται, μεγαλώνει και βελτιώνεται.»

25

Ως προς τα αποτελέσματα της γενικότερης έρευνας του Ulrich, μπορούν να εξαχθούν τρία βασικά συμπεράσματα: Πρώτον, ένας άνθρωπος που έχει υποβληθεί σε stress θα αναρρώσει πολύ πιο γρήγορα αν αντικρίζει φυσικά σκηνικά ή αστικά σκηνικά εμπλουτισμένα με στοιχεία της φύσης, παρά αστικά σκηνικά χωρίς κανένα φυσικό χαρακτηριστικό. Δεύτερον, όσοι βλέπουν μόνο φυσικά σκηνικά παρουσιάζουν την καλύτερη πρόοδο, με τη μεγαλύτερη και γρηγορότερη μείωση ψυχολογικού stress και την επίσης ταχύτερη ενδυνάμωση της διάθεσής τους. Τρίτον, η επαφή με τη φύση ωφελεί εξίσου, είτε είναι πραγματική είτε προσομοιωμένη.26

27 27

Η επιρροή του χώρου στη ψυχική και σωματική υγεία Η ανάγκη για την ανάπτυξη και τη διάδοση της γνώσης αναφορικά με την επίδραση του δομημένου περιβάλλοντος στον άνθρωπο, έχει οδηγήσει στην ίδρυση φορέων που ελέγχουν και συντάζουν κατευθυντήριες γραμμές βάση ερευνών. Ο σημαντικότερος φορέας σχετικά με το Θεραπευτικό περιβάλλον και τον στοιχειοθετημένο σχεδιασμό είναι το Center for Health Design στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ιδρύθηκε το 1993 απο μια ομάδα ειδικών ερευνητών του τομέα της ιατρικής περίθαλψης, με όραμα τη δημιουργία εγκαταστάσεων που έχουν θετικές επιδράσεις στην υγεία.Έκτοτε, έχουν προωθήσει αλλαγές στις εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης που κυμαίνονται από την εκτεταμένη χρήση του φωτός της ημέρας, την πρόσβαση στη φύση, την παροχή μονόκλινων δωματίων ασθενών και συγκεκριμένες λεπτομέρειες σχεδιασμού που μπορούν να μειώσουν τις πτώσεις και τις λοιμώξεις των ασθενών.

28 28

Καθ ‘όλη τη διάρκεια της ιστορίας του οργανισμού, το Κέντρο έχει καθιερώσει ένα αποδεδειγμένο ιστορικό δημιουργίας προγραμμάτων που παρέχουν πραγματική αξία στη βιομηχανία σχεδιασμού υγειονομικής περίθαλψης. Ο οργανισμός εκδίδει το HERD, το μοναδικό διεπιστημονικό περιοδικό, που βασίζεται στο EBD. Ο στόχος πίσω από την έκδοση του περιοδικού είναι η βελτίωση των γνώσεων και της μεθόδου που ακολουθείται κατα τη διάρκεια του σχεδιασμού χώρων υγείας, βάσει αποδεικτικών στοιχείων. Διαδίδει ευρήματα ερευνών, περιλαμβάνει άρθρα και ερευνητικές εργασίες σχετικά με τις σχέσεις μεταξύ της υγείας και του περιβαλλοντικού σχεδιασμού. Το Συμβούλιο Περιβαλλοντικών Προτύπων της CHD, συνέβαλε στην ανάπτυξη των κατευθυντήριων γραμμών της AIA (Αμερικανικής Ένωσης Αρχιτεκτόνων) του 2006, για την ανάπτυξη του κεφαλαίου «Το Περιβάλλον της φροντίδας». Το κεφάλαιο αυτό προσδιορίζει πτυχές του συνολικού περιβάλλοντος φροντίδας που επηρεάζουν τα

αποτελέσματα της θεραπείας και την ικανοποίηση του ασθενούς καθώς και την αξιοπρέπεια, το απόρρητο, την εμπιστευτικότητα και την ασφάλεια. Αναλύει επίσης το άγχος του νοσηλευτικού προσωπικού και του ασθενή, καθώς και τις λειτουργίες των εγκαταστάσεων. 27 Το κύριο, τρέχον, ερευνητικό έργο του CHD είναι το «χαλίκι» (Pebble Project). Κύριος στόχος του έργου είναι η δημιουργία ευκαιριών στη βιομηχανία της ιατρικής περίθαλψης. Το παραπάνω είναι επιτεύξιμο μέσω της παροχής ερευνηθέντων και καταγεγραμμένων παραδειγμάτων ιατρικών εγκαταστάσεων, των οποίων ο σχεδιασμός έχει συνεισφέρει αφ’ ενός στη βελτίωση των αποτελεσμάτων στην υγεία και την ευκρασία ασθενών και προσωπικού και αφ’ ετέρου στη λειτουργική αποδοτικότητα. Όπως ένα χαλίκι που θα πέσει μέσα σε μια λίμνη θα δημιουργήσει κύμα, το CHD φιλοδοξεί ότι το pebble project θα παράγει έναν κυματισμό, ξεκινώντας απο μεμονωμένα νοσοκομεία ή κλινικές, γεγονός το οποίο στη συνέχεια θα επηρεάσει ολόκληρη τη βιομηχανία της ιατρικής περίθαλψης. 28 Ο φορέας αυτός έχει επίσης εγκαινιάσει απο τις αρχές του 2008, ένα πρόγραμμα πιστοποίησης με την ονομασία Evidence-based Design Assessment and Certification (EDAC). H πιστοποίηση αυτή βοηθάει τους οργανισμούς υγειονομικής περίθαλψης, να εντοπίσουν έμπειρους, πιστοποιημένους επαγγελματίες. Σήμερα στην Αυστραλία, τη Σιγκαπούρη, το Ηνωμένο Βασίλειο και αρκετές περιοχές του Καναδά, ένας αρχιτέκτονας δεν μπορεί να υποβάλει αίτηση για το σχεδιασμό ενός νοσοκομείου, εάν δεν εξειδικεύεται στο Στοιχειοθετημένο σχεδιασμό και έχει λάβει την παραπάνω πιστοποίηση. Στις Ηνωμένες Πολιτείες το ίδιο ισχύει για το σχεδιασμό στρατιωτικών νοσοκομείων και ενθαρρύνεται όλο και περισσότερο στο γενικότερο σχεδιασμό υγειονομικής περίθαλψης.29

Η αρχιτεκτονική διαδραματίζει πρωταρχικό ρόλο στον πολυσύνθετο τομέα της υγειονομικής περίθαλψης.Το EBD αποτελεί ένα από τα βασικά εργαλεία για τη δημιουργία θεραπευτικών συνθηκών. Συνδυάζει δεδομένα και ευρήματα από έρευνες διαφορετικών επιστημών για να καθοδηγήσει τις σχεδιαστικές αποφάσεις, χωρίς όμως να δεσμεύει τον σχεδιαστή σε συγκεκριμένες λύσεις, προάγοντας έτσι την δημιουργικότητα άλλα και την αναγκαία συνεχής εξέλιξη στο πεδίο. Σήμερα, ο οργανισμός του Chd περιλαμβάνει διακεκριμένους ερευνητές και ακαδημαϊκούς όπως ο Roger Ulrich και η Jain malkin, άλλα και αρχιτέκτονες, σχεδιαστές εσωτερικών χώρων, στελέχη υγειονομικής περίθαλψης, επαγγελματίες υγείας, ακόμη και μαθητές, με στόχο τη βελτιστοποίηση των εγκαταστάσεων.

Βρισκόμαστε σε μια εποχή, όπου οι έρευνες και η εξειδικευμένη γνώση όσον αφορά τη λειτουργία του σώματος αποτελούν την κινητήρια δύναμη πίσω από την εξέλιξη των θεραπευτικών κέντρων. Οι διαχειριστές των οποίων ζητούν όλο και περισσότερα στοιχεία σχετικά με την επίδραση της αρχιτεκτονικής και γενικότερα του περιβάλλοντος στην διαδικασία της θεραπείας. Ως εκ τούτου το Ebd αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο στα χέρια του αρχιτέκτονα για να έρθει σε επαφή με τους περίπλοκους ιατρικούς όρους, να συμπληρώσει τις γνώσεις του όσον αφορά την επιρροή του περιβάλλοντος στην υγεία και ευεξία του χρήστη και στην συνέχεια να στηρίξει τον σχεδιασμό του.

29 29

εικ. 14

2

Η συμβολή της φύσης στη θεραπεία

30

Η ΣΥΜΒΟΛΉ ΤΗΣ ΦΎΣΗΣ ΣΤΗΝ ΘΕΡΑΠΕΊΑ

31

Η συμβολή της φύσης στη θεραπεία

2.1 Θεραπευτικοί κήποι του παρελθόντος Η έρευνα του Ulrich το 1984, έθεσε σε κίνηση την μελέτη των φυσικών στοιχείων στους χώρους υγειονομικής περίθαλψης. Οι ψυχολόγοι άρχισαν να πειραματίζονται με φωτογραφικό υλικό και ψηφιακές απεικονίσεις της φύσης και διαπίστωσαν ότι ακόμα και όταν οι ασθενείς παρατηρούν εικόνες της φύσης ή φαντάζονται τον εαυτό τους σε ένα αποκαταστατικό, φυσικό περιβάλλον, κατάφερναν να μειώσουν τα επίπεδα άγχους. Στην συνέχεια, από τα μέσα του 1990, στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Εταιρείας Αρχιτεκτόνων Τοπίου άρχισαν να οργανώνονται εργαστήρια και ξεναγήσεις σχετικά με το σχεδιασμό κήπων σε χώρους θεραπείας.30 Από τότε όλο και περισσότερες έρευνες διεξάγονται εντός και εκτός του κλινικού περιβάλλοντος, και αναδεικνύουν κάτι που οι άνθρωποι του παρελθόντος γνώριζαν ενστικτωδώς, ότι η στενή επαφή με τη φύση έχει πολλαπλά ευεργετικά αποτελέσματα.

32 Από την αρχαιότητα για πολλούς πολιτισμούς, ο άνθρωπος αποτελούσε κομμάτι της φύσης, η οποία θεωρούνταν ότι περιέχει θεραπευτικές ιδιότητες. Οι πολιτισμοί αυτοί, με απόλυτο σεβασμό και επίγνωση εστιάζουν στο ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να εννοηθεί αποκομμένος από το βασικό πυρήνα της ύπαρξης του, που είναι η ίδια η φύση και την χρησιμοποιούν επ’ ωφελεία του. Ακόμη και σήμερα, ιθαγενείς της Αφρικής και της Αμερικής θεωρούν ότι η ασθένεια προέρχεται από τη διαταραχή της αρμονικής συνύπαρξης με τη φύση και ότι για τη θεραπεία απαιτείται η αποκατάσταση της ισορροπίας.

εικ. 15

Στις περισσότερες θρησκείες οι χώροι λατρείας, οι οποίοι συνήθως ήταν παράλληλα και θεραπευτικοί χώροι, ανεγέρθηκαν μέσα σε φυσικά τοπία με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, δίπλα από ιαματικές πηγές, γύρω από ένα ιερό δέντρο ή ήταν εσκεμμένα τοποθετημένοι σε χώρους πανοραμικής θέας. Τα στοιχεία της φύσης ερμηνεύονταν ως θεραπευτικά και η παρουσία τους διαμόρφωνε το σκηνικό για τις ιεροτελεστίες που συνδέουν το ανθρώπινο πνεύμα με την αναζωογόνηση και τη θεραπεία. Όταν η ίδια η φύση δεν προσέφερε το απαραίτητο φόντο, τότε οι άνθρωποι δημιουργούσαν το κατάλληλο πλαίσιο, δηλαδή τους κήπους, για τις πνευματικές ασκήσεις, με σκοπό την εσωτερική αρμονία και αυτοίαση. 31 Οι κήποι αποτελούν μια επέκταση του φυσικού περιβάλλοντος, μέσω του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, που εντοπίζεται από την αρχαιότητα, με στόχο την διέγερση του σώματος, του νου και του πνεύματος. Οι κήποι έχουν εξελιχθεί μέσα στις χιλιετίες αντικατοπτρίζοντας τις ανάγκες της εκάστοτε κοινωνίας. Έχουν σχεδιαστεί ως χώροι λατρείας, έργα τέχνης, κρυφές γωνιές χαλάρωσης και μοναξιάς, ως σύμβολα της σχέσης μας με τη φύση, αλλά και ως έμβλημα κύρους και δύναμης. Το περιεχόμενο και η μορφή τους έχουν τροποποιηθεί με γνώμονα το κλίμα, την τοπογραφία, τις οικονομικές συνθήκες και την κοινωνική διαστρωμάτωση που επικρατεί.32 Στην συνέχεια έχουν επιλεχθεί τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα, από την τεράστια ιστορία των κήπων, που αναδεικνύουν τη τρανταχτή τους επιρροή στην ανθρώπινη ευεξία. Τα παραδείγματα αυτά προέρχονται από διαφορετικές περιοχές του κόσμου άλλα και περιόδους.

33

Η συμβολή της φύσης στη θεραπεία

2.1.1 Ισλαμικοί Κήποι Οι ισλαμικοί κήποι είναι από τους πρώτους καταγεγραμμένους θεραπευτικούς κήπους, προορίζονταν ώς χώροι ξεκούρασης, σκέψης και περισυλλογής. Οι κήποι αυτοι παρουσιάζουν ποικίλα στοιχεία που συμβάλλουν στην ενεργοποίηση των αισθήσεων και του νου. Παρέχουν σκιά, γλυκά φρούτα, αρωματικά λουλούδια και νερό στο ξηρό κλίμα που επικρατεί. Για τον ισλαμικό πολιτισμό, ο κήπος αποτελεί προβολή της εικόνας του ισλαμικού παραδείσου γνωστός και ως “al-janna”. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η έννοια του κήπου σχετίζεται τόσο έντονα με τον παράδεισο, δείχνει την σημασία που έχει ο πρώτος για τον ισλαμικό πολιτισμό και τα ιδανικά του.

34

Το στοιχείο του νερού συμβολίζει την κάθαρση και αποτελεί το πιο ιερό και σημαντικό χαρακτηριστικό στους Ισλαμικούς κήπους, καθορίζοντας και τη γεωμετρική τους μορφή. Στις απεικονίσεις του Παραδείσου, τέσσερις ποταμοί ρέουν από μια πηγή που βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο του, μια εικόνα την οποία οι ισλαμικοί κήποι αφομοίωσαν στον σχεδιασμό τους. Στο κοράνι οι περιγραφές του παραδείσου συνοψίζονται στα εξής χαρακτηριστικά: Το καταφύγιο της συνεχής και ελεγχόμενης σκιάς, την αφθονία σε φρούτα και ανθισμένα δέντρα, την ιδανική θερμοκρασία, απέραντη έκταση και μια αρχιτεκτονική με μοναδικά, ψηλά και φανταχτερά κτίρια 33

Η γεωμετρική δομή που ακολουθείται κατά τον σχεδιασμό ενός Ισλαμικού κήπου είναι σχεδόν πανομοιότυπη στο σύνολο τους. Η συμμετρία τους ήταν σκόπιμη και εντός της διάταξης τους, οι λειτουργικές ζώνες διαχωρίστηκαν μέσω της φύτευσης. Προφανές στοιχείο του κήπου αποτελεί η κεντρική πηγή νερού, με τα αυλάκια να χωρίζουν τον κήπο συμμετρικά, που σε συνεργασία με διάφορες βρύσες και συντριβάνια προσφέρουν χαλαρωτικούς ήχους. Οι πισίνες του κήπου αποτελούν ένα ουσιώδες αισθητικό στοιχείο, άλλα και λειτουργικό. Μειώνουν την θερμοκρασία του αέρα, βοηθώντας του χρήστες να νιώθουν πιο άνετα στο ξηρό κλίμα που επικρατεί. Ταυτόχρονα, αντικατοπτρίζουν την αρχιτεκτονική, το πλούσιο φύλλωμα των δέντρων και τα έντονα χρώματα των λουλουδιών προσφέροντας μία εφήμερη οφθαλμαπάτη, με σκοπό τη δημιουργία σύνδεσης μεταξύ γης και σύμπαντος.

Πριν το ισλάμ οι άραβες θεωρούσαν την παραμικρή ένδειξη χλωρίδας ως ιερή. Δεδομένου ότι ο πολιτισμός τους εξαρτιόταν εξ ολοκλήρου απο τις οάσεις για την επιβίωσή του, δεν είναι περίεργο ότι λάτρευαν όλες τις πτυχές της φύσης. Οι οάσεις όμως συμβολίζουν κάτι περισσότερο από τα φυσικά οφέλη που τους πρόσφεραν, ήταν ένα σύμβολο της μαγικής και μυστήριας δύναμης που οδηγούσε το σύμπαν. Ως μια μικρή περιοχή που αποκόπτεται από τον ξηρό, βρώμικο, θορυβώδη κόσμο που υπάρχει τριγύρω, ο ισλαμικός κήπος έγινε μια μικρογραφία των οάσεων, παρέχοντας επίσης την αίσθηση της ασφάλειας και περίκλισης. Η έννοια της απομόνωσης αποτελεί ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των Ισλαμικών κήπων. Συνεπώς η δομή και η μορφή τους χαρακτηρίζεται από μια εσωστρέφεια η οποία υποδηλώνει την ύπαρξη ενός εσωτερικού παραδείσου, ενισχύοντας την πνευματική διάσταση του χώρου. Οι κήποι τροφοδοτούσαν το μυαλό, το σώμα και την ψυχή των ανθρώπων, ικανοποιόντας αποτελεσματικά τις ανάγκες τους και βοηθώντας την υγεία και την ευημερία τους. 34

εικ. 18

εικ. 16

εικ. 17

35

Η συμβολή της φύσης στη θεραπεία Τα αρωματικά λουλούδια και βότανα, γέμιζαν ευωδίες τον κήπο και καλλιεργούνταν κοντά σε χώρους στάσης, για να προσφέρουν στιγμές χαλάρωσης και ευεξίας στους κουρασμένους χρήστες. Τα καρποφόρα δέντρα και οι θάμνοι μέσα στον ισλαμικό κήπο ήταν ένα θεμελιακό, πρακτικό χαρακτηριστικό. Η κατανάλωση φαγητού είναι η μόνη δραστηριότητα που ενεργοποιεί και τις πέντε αισθήσεις ταυτόχρονα. Όταν χρησιμοποιούμε τα χέρια μας για να μαζέψουμε ένα λουλούδι ή να φάμε ένα φρέσκο φρούτο από ένα δέντρο ή θάμνο συνδεόμαστε με τη φύση σε ένα ανυπέρβλητο επίπεδο.

Στους Ισλαμικούς Κήπους ένα κεντρικό σημείο φυγής οδηγεί τον επισκέπτη στη καρδιά του κήπου, δρα ως σταθερός και ορατός στόχος στο σύνολο των αξόνων που τον απαρτίζουν κατά τη διάρκεια της διαδρομής και αποτελεί έναν κύριο παράγοντα γοητείας. Η προοπτική του χώρου τονίζεται από τη μορφή, το ύψος των δέντρων και τρεχούμενο νερό, ο ήχος του οποίου λειτουργεί ως πόλος έλξης για την περιήγηση στο εσωτερικό. Ο παραδεισένιος κήπος είναι γεμάτος γοητεία που δεν παύει να κεντρίζει το ενδιαφέρον και να αιχμαλωτίζει τον θεατή καθώς καταφέρνει να συνδέσει αρμονικά τους ανθρώπους, την αρχιτεκτονική και την φύση.35

36

37

εικ. 19

εικ. 20

Η συμβολή της φύσης στη θεραπεία

1.2 Ιαπωνικοί Κήποι Οι κήποι της Άπω Ανατολής είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα θεραπευτικών κήπων του παρελθόντος. Βασική αρχή σχεδιασμού τους αποτελούσε ο συμβολισμός και η εσκεμμένη τοποθέτηση κάθε στοιχείου, με σκοπό την απόλυτη οπτική ισορροπία και την αναπαράσταση του φυσικού περιβάλλοντος. Βασικά χαρακτηριστικά των Ιαπωνικών κήπων αποτελούν οι λίμνες και τα ρυάκια, η ποικιλία πολύχρωμων φυτών, λουλουδιών και ειδών δέντρων και οι μεγάλοι βράχοι και πέτρες που θεωρούνταν ιερά κομμάτια της γής και σπανίως χρησιμοποιούνταν στην Ιαπωνική αρχιτεκτονική.36 εικ. 21

Ο Zen Garden εμφανίστηκε μεταξύ του 1185 και 1333 και αποτελεί έναν «οπτικό» κήπο που προορίζεται για ενατένιση. Αυτός ο τύπος κήπου αποτελούσε το επίκεντρο του φιλοσοφικού στοχασμού και διαλογισμού. Οι κήποι Zen αναπτύχθηκαν με αυστηρά σχεδιαστικά πρότυπα, για να προβάλλονται μόνο από μία πλευρά, ή συγκεκριμένα σημεία. Η σύνθεσή τους βασίζεται στην απεικόνιση ενός ιδανικού τοπίου ή στην αποτύπωση μιας ιδιαίτερης φιλοσοφικής ιδέας. Οι κήποι zen ή βραχόκηποι σχεδιάστηκαν για να λειτουργούν σαν «τρισδιάστατοι πίνακες». Συνήθως αποτελούνταν από μια σύνθεση χαλικιού ή άμμου που συμβολίζει το νερό, διάσπαρτους βράχους που παραπέμπουν σε νησιά ή βουνά και χαμηλούς θάμνους ή βρύα που συμβολίζουν τα δάσοι. Οι φόρμες και η τοποθέτησή των παραπάνω στοιχείων στο χώρο επιδείκνυαν μια απλοποιημένη έκφραση των πιο ιδιόμορφων τοπίων της Ιαπωνίας. 37

Αντιθέτως με τους Ισλαμικούς κήπους, οι Ιαπωνικοί βασίζονταν στην ασυμμετρία του φυσικού τοπίου και ήταν σχεδιασμένοι έτσι ώστε οι επισκέπτες να μην βλέπουν ταυτόχρονα όλα τα στοιχεία του κήπου. Ένα κτίριο ή μια συγκεκριμένη άποψη μπορεί να επισημανθεί και στη συνέχεια να αποκρυφτεί, μόνο για να επανεμφανιστεί αργότερα, δημιουργώντας μια αίσθηση μυστηρίου, που προσκαλεί τους χρήστες να εξερευνήσουν τον κήπο σε όλο του το βάθος. Οι ιαπωνικοί κήποι μπορούν να ταξινομηθούν ευρέως σε δύο ομάδες: αυτούς που προορίζονται για περίπατο και εξερεύνηση, και οι «οπτικοί κήποι» που προορίζονται για παρατήρηση με τα μάτια και το μυαλό.

38

εικ. 22

εικ. 23

39

εικ. 24

Η συμβολή της φύσης στη θεραπεία Με βάση τις αρχές του βουδισμού Zen, οι κήποι τσαγιού είναι γενικά μικροί και απλοί όσον αφορά το χρώμα και το άρωμα των φυτών σε σύγκριση με τους παλαιότερους Ιαπωνικούς κήπους που προορίζονταν για περιπλάνηση ή βαρκάδες μέσα σε μεγαλύτερες λίμνες. Η κύρια σύνθεση τέτοιων κήπων περιλαμβάνει έναν εξωτερικό και έναν εσωτερικό κήπο που περιβάλλει το σπίτι του τσαγιού. Ο εξωτερικός κήπος είναι πιο επίσημος με προσεκτικά περιποιημένους θάμνους, κυρίως αειθαλή φυτά και μια συνολική αίσθηση ελεγχόμενου χώρου. Ο εσωτερικός κήπος έρχεται σε αντίθεση με τον εξωτερικό με μια πιο φυσική διάταξη φυτών, βράχων και στοιχείων νερού.

Οι ιδιότητες κάθαρσης, που είχε αυτός ο κήπος, προσφέρονταν μέσα από την εμπειρία της περιπλάνησης σε ένα δεδομένο μονοπάτι από τον εξωτερικό, στον εσωτερικό κήπο συμβολίζοντας την αναχώρηση του επισκέπτη από τον υλικό κόσμο σε ένα μέρος βαθιάς ειρήνης και στοχασμού. Η περιήγηση πλαισιώνοταν από πέτρινα φανάρια και λεκάνες για το πλύσιμο των χεριών. Η διαδρομή παρείχε κατευθυνόμενες θέες, σημεία εστίασης και περιοχές αυτοσυγκέντρωσης. Ένα βασικό στοιχείο ήταν ο ακανόνιστος σχεδιασμός του μονοπατιού, που καλεί τον περιηγητή να μειώσει ταχύτητα, να κοιτάξει την φύση που τον περιβάλλει, να παρατηρήσει την κάθε λεπτομέρεια ξεχωριστά και να αφεθεί στις αισθήσεις του.38

εικ. 27 Οι Ιαπωνικοί κήποι αποθανατίζουν την «ουσία» της φύσης και αναδεικνύουν πως η επαφή με το φυσικό τοπίο συμβάλλει στην θεραπεία, μέσω της ενδυνάμωσης της εσωτερικής αρμονίας και της πνευματικής κάθαρσης. Πολλές από τις σχεδιαστικές αρχές και χαρακτηριστικά τους εντοπίζονται στο σχεδιασμό των χώρων πρασίνου στα σύγχρονα θεραπευτήρια. Η βιοποικιλότητα, οι έντονες εναλλαγές σε χρώματα, οι ασύμμετρες μορφές του φυσικού τοπίου, η ύπαρξη του υδάτινου στοιχείου σε διαφορετικές μορφές, παραπέμπουν σε ένα οικείο φυσικό περιβάλλον, το οποίο οι θεραπευτικοί κήποι προσπαθούν να προσομοιώσουν. Επίσης o Zen Garden αποτελεί μια αξιόλογη προσέγγιση. Ιδιαίτερα σε εγκαταστάσεις όπως τα κέντρα αποκατάστασεις, όπου πολλοί ασθενής ενδέχεται να μην μπορούν να έρθουν σε άμεση επαφή με το φυσικό περιβάλλον, ένας κήπος σχεδιασμένος με γνώμονα τη θέα από την κλίνη θα μπορούσε να απαλύνει και διευκολύνει την δύσκολη παραμονή στο θεραπευτήριο.

40

εικ. 25 εικ. 26

41

Η συμβολή της φύσης στη θεραπεία

εικ. 28

εικ. 29

2.1.3 Μοναστηριακοί Κήποι Ένα αναπόσπαστο κομμάτι κάθε μοναστηρίου αποτελούσε ένα αίθριο, μέσα στο οποίο υφίστανται ένας περίκλειστος κήπος, με την χαρακτηριστική περίστυλη στοά που χρησιμοποιούνταν ως χώρος στοχασμού. Οι κήποι αυτοί συνιστούν το κέντρο του μοναστηριακού συγκροτήματος καθώς συνήθως γειτνιάζουν τον κεντρικό ναό. Ως προέκταση των ναών λειτουργούσαν ως χώροι λατρείας και προσευχής.40 Οι περίκλειστοι κήποι χαρακτηρίζονται από εσωστρέφεια και την ανάγκη του ανθρώπου να εξημερώσει τον μυστηριακό χαρακτήρα της φύσης. Επίσης χρήζουν αξιοσημείωτο ενδιαφέρον, καθώς η διαμόρφωσή τους έχει εξελιχθεί ετερόμορφα. Έχουν παρατηρηθεί κήποι απλοϊκά φυτεμένοι με γρασίδι, ενώ άλλοι ακολουθούσαν συμμετρικά σχέδια, κυρίως σε σταυροειδή διάταξη γεμάτοι αρωματικά λουλούδια και θάμνους. Οι περισσότεροι εμπεριείχαν το στοιχείο του νερού, με τη μορφή συντριβανιών ή αυλακιών που αξιοποιούνταν για την άρδευση των φυτών. Το υδάτινο στοιχείο, εκτός από τη λειτουργική του χρήση και τη προσφορά ερεθισμάτων, υπονοεί την καθαρτική δύναμη του βαπτίσματος. Κάτω από τη τοξωτή στοα αλλά και μέσα στον κήπο υπήρχαν πολλά σημεία στάσης που προσκαλούν τους μοναχούς να χαλαρώσουν και να απολαύσουν μια σημαντική παύση από τα καθήκοντά τους, μέσα σε ένα περιβάλλον γεμάτο αισθητικά ερεθίσματα.

Τα Χριστιανικά μοναστήρια ήταν οι πρώτες δομές όπου καταγράφεται ο κήπος, ως ένα ειδικά ενσωματωμένο και επιμελημένο στοιχείο των χώρων θεραπείας.39 Ο χώρος που περιέβαλε τα μοναστήρια διαχωριζόταν σε τέσσερις λειτουργικούς τομείς, τον κήπο της κουζίνας, τον οπωρώνα, τον κήπο του μοναστηρίου και τον κήπο με τα βότανα. Ο κήπος της κουζίνας αποτελεί ένα απαραίτητο κομμάτι του μοναστηρίου, η σημαντικότητα του οποίου εντοπίζεται κυρίως στη προσφορά δωρεάν σίτισης, χωρίς τον αποκλεισμό οποιασδήποτε κοινωνικής ομάδας. Σε έναν κήπο κουζίνας υπήρχαν πολλές φορές ανυψωμένα παρτέρια για την εύκολη και εντατική καλλιέργεια ακόμη και από τους πιο αδύναμους μοναχούς, ενώ ο ειδικός σχεδιασμός των κήπων επέτρεπε εύκολη πρόσβαση σε ασθενείς και ηλικιωμένους.

42 Μεγάλες εκτάσεις με οπωρώνες καλλιεργούνταν με ποικιλίες φρούτων και ξηρών καρπών, και μαζί με φάρμες κτηνοτροφίας προσέφεραν αυτάρκεια σε τρόφιμα για τα μοναστήρια. Οι άρρωστοι εργάζονταν στους κήπους για να απολαμβάνουν την ευημερία και προστασία που τους προσέφερε η εκκλησία, δημιουργώντας μια πρώιμη μορφή ενός κοινοτικού κήπου. Παράλληλα με τους κοινοτικούς κήπους υπήρχαν και μικρότεροι που φυτεύονταν φαρμακευτικά βότανα, αρωματικά φυτά και λουλούδια.

H ποικιλία διαφορετικών χρήσεων που εξυπηρετούν οι κήποι στα μοναστήρια, αναδεικνύει το εύρος των αναγκών που ανταποκρίνονται τα στοιχεία της φύσης. Από χρηστική άποψη, οι οπωρώνες και οι κήποι με τα βότανα βοήθησαν στην παροχή φαγητού και φαρμάκων που διασφάλιζαν την επιβίωση των μοναχών και της εξωτερικής κοινότητας, μέσα από τη φιλάνθρωπη δραστηριότητα. Επιπλέον τα μοναστηριακά αίθρια ανταποκρίνονται στις ανάγκες του σώματος, του νου και της ψυχής, τομείς που αγγίζουν την ανθρώπινη δραστηριότητα και τον στοχασμό. 41

εικ. 30

43

Η συμβολή της φύσης στη θεραπεία

2.2 Ο θεραπευτικός κήπος σήμερα Στην σύγχρονη εποχή, μπορούμε να εντοπίσουμε κήπους σε διάφορες δομές υγείας. Πλέον αντιμετωπίζονται ως ένα εργαλείο θεραπείας και σχεδιάζονται ως εξειδικευμένοι χώροι για συγκεκριμένους πληθυσμούς ασθενών. Υπάρχουν ειδικά σχεδιασμένοι κήποι, βασισμένοι σε έρευνες, για ασθενείς με καρκίνο, HIV / AIDS, παιδιατρικά προβλήματα, εγκαύματα, για τη νόσο του Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας, καθώς και κήποι για διαφορετικές ηλικιακές ομάδες όπως τα παιδιά και οι αδύναμοι ηλικιωμένοι.42

44

Οι κήποι γενικότερα απευθύνονται σε ασθενείς άλλα και υγιείς, όπως τους επισκέπτες και το προσωπικό και χρησιμοποιούνται από ανθρώπους όλων των ηλικιών. Ως δημόσιοι χώροι, τα πάρκα και οι κήποι οραματίζονται ως χώροι ψυχαγωγίας και χαλάρωσης, ενθαρρύνουν την κοινωνικοποίηση, βοηθούν στην περισυλλογή και τον στοχασμό και μπορούν να δημιουργήσουν μια αίσθηση κοινότητας. Οι θεραπευτικοί κήποι έχουν ως στόχο να ενεργοποιήσουν και να τονώσουν τις αισθήσεις, προσφέροντας ευεξία. Για τους σωματικά ή ψυχολογικά ασθενείς ένας τέτοιος κήπος λειτουργεί ως χώρος ανάπαυσης και προσφέρει δυνατά ερεθίσματα που μειώνουν το στρες και τα αρνητικά συναισθήματα. 43

Σύμφωνα με τον Eckerling θεραπευτικός δεν είναι οποιοσδήποτε κήπος άλλα «ένας κήπος σχεδιασμένος για να κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν καλύτερα. Οι κήποι αυτοί αποτελούν μια προσπάθεια να βελτιωθεί το νοσοκομειακό περιβάλλον, όχι μόνο από αισθητικής πλευράς, αλλά περισσότερο ως προσπάθεια να αντιμετωπιστεί η ασθένεια. Οι χώροι αυτοί θα πρέπει να έχουν σχεδιαστεί ενσυνείδητα ως θεραπευτικοί και θα πρέπει να αποδίδουν, ανάλογα με την περίσταση, κατευναστικές, χαλαρωτικές ή επανορθωτικές επιδράσεις στην πλειονότητα των χρηστών.»44 Η ανθρωποκεντρική θεραπεία πρεσβεύει ότι η θεραπεία πρέπει να γίνεται με τη θέληση και την προσπάθεια των ασθενών. Σε αυτή την προσέγγιση η ποιότητα ζωής, η συναισθηματική ευφορία και η θετική αντιμετώπιση της κατάστασής του ασθενή αποτελούν βασικές αρχές. Ο κήπος στην ανθρωποκεντρική θεραπεία έχει τρεις βασικούς στόχους: Να δώσει κοινωνική υποστήριξη και αποκατάσταση στους ασθενείς που δεν έχουν αντιδράσει στις συμβατικές θεραπείες. Να δημιουργήσει ένα περιβάλλον που προωθεί την κοινωνική επαφή, ώστε οι νοσηλευόμενοι να νιώσουν μέρος του συνόλου. Τέλος, συμβάλλει στην θεραπεία προσφέροντας δραστηριότητες, που προσδίδουν ένα αίσθημα χρησιμότητας και έννοιας.45

εικ. 31

Οι κήποι στις εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης προσφέρουν μια αναγκαία σωματική και ψυχολογική απόδραση από τους εσωτερικούς χώρους που ενδέχεται να ερμηνεύονται ως ξένοι, αγχωτικοί, απειλητικοί ή εκφοβιστικοί. Επιπλέον οι κήποι παρέχουν ένα περιβάλλον που το προσωπικό μπορεί να διεξάγει διάφορες θεραπείες όπως κηπουρική, εργοθεραπεία, ακόμα και διαλογισμό ή Yoga, ενώ ταυτόχρονα ενθαρρύνουν τους πιο αδύναμους ασθενείς για γυμναστική, έστω και με την μορφή της περιπλάνησης μέσα στο φυσικό περιβάλλον. Τα διάφορα στοιχεία του κήπου λειτουργούν ως μια ευχάριστη αντίθεση απο το κλινικό περιβάλλον του εσωτερικού χώρου καθώς προσφέρουν στους ασθενείς θετικούς περισπασμούς. Το θροϊσμα και η σκια απο το φύλλωμα των δέντρων, τα έντονα χρώματα και οι αντιθέσεις των φυτών, ο ήχος του νερού, και η μυρωδιά των άνθων προσφέρουν ποικίλα ερεθίσματα σε όλες τις αισθήσεις, προσφέροντας ευεξία και μείωση του άγχους.46 Η ευκαιρία για διέγερση όλων των αισθήσεων φαίνεται να εξισορροπεί τη στειρότητα ενδιαφέροντος των εσωτερικών χώρων και βοηθάει τους μετέχοντες να αισθάνονται πιο άνετα. Εντός του κτιριακού όγκου τα περισσότερα αντικείμενα είναι τετραγωνισμένα, τυποποιημένα, από συνθετικά υλικά, με σκληρές, άκαμπτες, εύκολα καθαριζόμενες επιφάνειες, που όμως προκαλούν αισθητική στέρηση. Τα απαλά, καμπύλα οργανικά σχήματα του κήπου, η σύνθεση χρωμάτων, η ευωδία των αρωματικών φυτών, η αίσθηση της περίκλεισης αλλά και της ελευθερίας, δημιουργούν ψυχική γαλήνη και ισορροπούν τη γραμμικότητα και αιχμηρότητα του δομημένου περιβάλλοντος. 47

εικ. 32

45

Η συμβολή της φύσης στη θεραπεία

2.3 Στοιχεία σχεδιασμού

Η πυκνή φύτευση θεωρείται πιο ενδιαφέρουσα από την αραιή, βασικό συστατικό για τη δημιουργία ενός οπτικά ενδιαφέροντος κήπου αποτελεί ο συνδυασμός των τριών επιπέδων της φυτικής ανάπτυξης, δηλαδή των χαμηλών εδαφοκαλυπτικών. των θάμνων και των δέντρων. Περιοχές ελλειπής σε δέντρα, με θάμνους οι οποίοι όμως δε δίνουν ανθοφορία ή χρωματική διαφοροποίηση των φύλλων τους ή περιοχές που περιέχουν μόνο εδαφοκαλυπτικά φυτά, χαρακτηρίζονται ως μονότονες ή γυμνές και θα πρέπει να αποφεύγονται κατά το σχεδιασμό.

Ο θεραπευτικός κήπος πρέπει να χαρακτηρίζεται ως ένας τόπος ίασης, με την αρμονική σύνθεση όλων των στοιχείων της φύσης να συντελούν στη δημιουργία ενός εσωτερικού παραδείσου. Στόχος δεν είναι να δημιουργηθεί ένας επιπλέον κλινικός χώρος, αλλά ένα μοναδικό μέρος στο οποίο εξασφαλίζεται και η σωματική αλλά και η ψυχική άνεση και κατά προέκταση ίαση του ασθενή.

2.3.1 Βλάστηση

46

εικ. 35 Τα μεγαλύτερα δέντρα εκτός από την παροχή σκιάς προκαλούν μια αίσθηση προστασίας και θαλπωρής στους ασθενείς, καθώς το δέντρο αποτελεί το πρώτο καταφύγιο του ανθρώπου για να προστατευτεί από τον ήλιο. Επιπλέον, η βλάστηση μπορούν να βοηθήσουν στη δημιουργία ενός κατάλληλου μικροκλίματος με τη μείωση της έντασης του φωτός, τη βελτίωση της θερμοκρασίας και της σχετικής υγρασίας γύρω τους, τη μείωση της σφοδρότητας του ανέμου και της ηχομόνωσης που προσφέρουν.48 Μια συνηθισμένη προσέγγιση, τοποθετηθεί τα φυτά με τέτοιο τρόπο, ώστε να δημιουργούν χρωματικές αντιθέσεις. Η χρήση εποχιακών φυτών παρέχει ενδιαφέρον καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, συμβολίζοντας την εφήμερη πτυχή της φύσης. Συγκεκριμένα στοιχεία του κήπου μπορεί να περιέχουν κάποιο νόημα ανάλογα με την κουλτούρα και την ηλικία των ασθενών. Τα φύλλα του φθινοπώρου, συμβολίζουν την έναρξη του χειμώνα, ή την πρόοδο της ηλικίας. Οι πέτρες και τα βράχια εκφράζουν δύναμη, και την ικανότητα μας να ανταπεξέλθουμε στο άγχος. Τα δέντρα μπορεί να παρέχουν μεταφορές για σταθερότητα ή μονιμότητα, τα αιωνόβια φυτά για επιμονή και ανανέωση, ενώ τα μονοετή φυτά για ανάπτυξη, βλάστηση, ανθοφορία, φθορά και τελικά θάνατο και μεταμόρφωση. Άλλα φυτά, καλλιεργούνται συχνά καθώς είναι χρήσιμα σε διάφορες δραστηριότητες όπως την παραγωγή βοτάνων, καρπών, σπόρων και φυλλώματος, που θα χρησιμοποιηθούν αργότερα στη μαγειρική ή τη χειροτεχνία.

Η βλάστηση αποτελεί το βασικό στοιχείο ενός κήπου, και είναι ίσως το πιο δυναμικό μορφολογικό στοιχείο της φύσης. Το μεγαλύτερο μέρος των χρηστών των νοσοκομειακών κήπων, έχουν δηλώσει ότι επιθυμούν την ποικιλομορφία των φυτών σε σχέση με το μέγεθός τους, τις υφές που προσφέρουν και το χρώμα και το άρωμα των λουλουδιών. Επίσης προτιμούνται κήποι με περίτεχνα σχέδια και οπτικά περίπλοκα περιβάλλοντα, με το στοιχείο του νερού και με εναλλαγές στο μικροκλίμα του κήπου, δηλαδή στην ένταση του φωτός, της σκιάς και της σχετικής υγρασίας της ατμόσφαιρας.

εικ. 33 εικ. 34

47

Η συμβολή της φύσης στη θεραπεία

2.3.2 Στοιχεία νερού

48

Αρχικά, το νερό αποτελεί ένα φυσικό στοιχείο, και μάλιστα προαπαιτούμενο για την ανάπτυξη και επιβίωση οποιασδήποτε μορφής ζωης. Επομένως, η επαφή των ασθενών με αυτό, δύναται να δημιουργήσει μια αίσθηση οικειότητας και ψυχολογικής άνεσης. Η παρουσία του προσθέτει μια μικροκλίμακα στους κήπους και αυξάνει τα ερεθίσματα που προσφέρουν. Όταν το νερό είναι παρόν ως ένα γοργό ρυάκι ή καταρράκτης, η ίδια η φύση γύρω του γίνεται κινούμενη και δυναμική. Η αντανάκλαση στις επιφάνειες του ήρεμου νερού, που «διπλασιάζει» την αρχιτεκτονική, τα φυσικά στοιχεία και το φως, έχει μια εξαϋλωτική επίδραση που αντιπαρατίθεται στο στατικό δομημένο περιβάλλον. 49 Το νερό ως γονιμοποιό στοιχείο εμπεριέχει τη συμβολική έννοια της κάθαρσης, της διαύγειας και του συνεχούς κύκλου της ζωής, ενώ ταυτόχρονα προσφέρει ακουστικό, οπτικό και εποχιακό ενδιαφέρον. Τα σιντριβάνια, τα ρυάκια και οι μικρές λίμνες αποτελούν δημοφιλή στοιχεία για τους ασθενείς αλλά και το προσωπικό καθώς το υδάτινο στοιχείο αποτελεί ένα χαρακτηριστικό σημείο αναφοράς και συνάντησης μέσα στον κήπο. Η θέα και η ακρόαση του τρεχούμενου νερού είναι ηρεμιστικά, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό για τους αγχωμένους ασθενείς και το προσωπικό.

Ο ήχος από ένα συντριβάνι, ή καταρράκτη μπορεί να καλύψει τους ενοχλητικούς θορύβους που προέρχονται από την κίνηση, τα συστήματα κλιματισμού και τους ανθρώπους και να δώσει την απαιτούμενη εχεμύθεια στις ιδιωτικές συζητήσεις ενός μικρού χώρου, δημιουργώντας ένα ακουστικό προπέτασμα. Πολλά μικρά ζώα, πτηνά και έντομα, έλκονται από το νερό και παρέχουν στους ασθενείς μια ευχάριστη ενασχόληση, με το να τα παρατηρούν ή να τα ταΐζουν. 50

Θα ήταν αξιοσημείωτο σε αυτό το σημείο να αναδείξουμε την αντίθεση μεταξύ τρεχούμενου και στάσιμου νερού και την διττή σημασία του τελευταίου στο υποσυνείδητο. Αφενός, έχουμε συσχετίσει την εκμετάλλευση του όχι μόνο ως μια πηγή τροφής, αλλά και ως ένα μέσο χαλάρωσης και διασκέδασης (πισίνες, σπα, ενυδρεία), αφετέρου δε, το στάσιμο νερό είναι συνυφασμένο με τα μιάσματα, και τις επιδημίες, Αντιθέτως, ο ήχος του τρεχούμενου νερού, υποδηλώνει την ύπαρξη μιας καθαρής, πόσιμης πηγής, ως εκ τούτου είναι άμεσα συνδεδεμένος με την επιβίωση, την καθαριότητα και την ευεξία στο υποσυνείδητο του ανθρώπου, και δεν είναι διόλου περίεργο ότι μας προκαλεί χαλάρωση.

Tο υδάτινο στοιχείο, εκτός από την ποιοτική αναβάθμιση του τελικού αποτελέσματος, την οποία δύναται να παρέχει όσον αφορά το ζήτημα της αισθητικής, είναι σε θέση να δώσει απάντηση και σε ορισμένα πρακτικά προβλήματα, όπως για παράδειγμα σε αυτό του φυσικού δροσισμού, ή της άρδευσης στην περίπτωση ενός μεγαλύτερου στοιχείου όπως μιας λίμνης, .

εικ. 36

εικ. 37

εικ. 38

49

Η συμβολή της φύσης στη θεραπεία

50

2.3.3 Ασφάλεια

2.3.4 Παροχή επιλογών

Οι εξωτερικοί χώροι σε εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης εξυπηρετούν άτομα που είναι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ευάλωτα. Πέρα από την ασφάλεια, όλα τα στοιχεία του κήπου πρέπει να είναι άνετα,, έτσι ώστε οι ασθενείς να νιώθουν πραγματικά ελευθεροί να χαλαρώσουν. Για να μπορέσουν να κινηθούν πιο άνετα οι ασθενείς, ακόμα και αυτοί που βρίσκονται σε αμαξίδιο ή χρησιμοποιούν βαδιστικά βοηθήματα, οι επιφάνειες πρέπει να είναι επίπεδες, σταθερές, με υφή που να μη γλιστράει, ακόμα και όταν είναι βρεγμένη. Οι διάδρομοι χρειάζεται να έχουν έντονα σημαδεμένες τις άκρες τους και να είναι κατασκευασμένοι από υλικά που δεν προκαλούν αντανάκλαση. Η παροχή ασφαλών και άνετων χώρων για κίνηση ή στάση σε τακτά διαστήματα, δημιουργούν διαφορετικές επιλογές και προσφέρουν την αίσθηση του ελέγχου, επιτρέποντας την αλληλεπίδραση με τα φυτά και προσφέρουν ευκαιρίες για κοινωνική σύνδεση και υποστήριξη. Όταν οι άνθρωποι είναι σωματικά και συναισθηματικά άνετα, είναι πιο πιθανό να παραμείνουν στους κήπους και να επωφεληθούν περισσότερο από την εμπειρία. 51

Όταν το μέγεθος του κήπου το επιτρέπει, είναι σημαντικό να χωρίζεται σε υποπεριοχές, με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Ο χώρος θα πρέπει να είναι σχεδιασμένος με τρόπο, ώστε να παρέχει διαφορετικές ποιότητες, που ανταποκρίνονται στις διαφορετικές ψυχολογικές καταστάσεις που νιώθει ο κάθε ασθενής, όπως ένταση, τάση φυγής, ηρεμία ή διάθεση για κοινωνικοποίηση. Η ιδιωτικότητα είναι ένα από τα στοιχεία που αναζητά ο ασθενής κατά την επαφή του με τον κήπο, επομένος για την απόδοση ενός νέου θεραπευτικού τόπου, είναι απαραίτητο να σχεδιαστεί ένα μέρος στο οποίο ο ασθενής μπορεί να απομονωθεί και να αποκτήσει ξανά τον έλεγχο. Ένας μεγάλος κήπος πρέπει να παρέχει διαφορετικά μονοπάτια και προορισμούς σε μακρινές ή κοντινές αποστάσεις από τις εγκαταστάσεις. Τα μονοπάτια δύναται να οδηγούν τους ασθενείς μέσα στο χώρο με τρόπο που να προσφέρει μια ποικιλία εμπειριών. Οι διαδρομές μπορεί να είναι σκιερές η ηλιόλουστες, να οδηγούν σε διαφορετικά σημεία θέας, λειτουργίες ή περιοχές που περιέχουν διαφορετική φύτευση και το υδάτινο στοιχείο. Μέσω της αποφυγής της ομοιογένειας των κήπων, προωθείται η εξερεύνηση και ενδυναμώνεται η αίσθηση του ελέγχου. Επίσης σημαντικό κατα το σχεδιασμό των κήπων, είναι να διαμορφώνονται χώροι για διαφορετικούς αριθμούς χρηστών. Πρέπει μέσα σε αυτούς να υπάρχουν ειδικά διαμορφωμένες περιοχές για απομόνωση και να συμπεριλαμβάνονται χώροι που προορίζονται για μικρές ομάδες, όπως οι οικογένειες. Οι χώροι αυτοί πρέπει να είναι οπτικά αποκομμένοι για να προσδίδουν την αίσθηση της περίκλεισης, έτσι ώστε οι χρήστες να μην νιώθουν ευάλωτοι και εκτεθειμένοι. Επίσης ενδείκνυται να υπάρχουν σημεία με πανοραμική θέα που επιτρέπουν στους ασθενείς να παρατηρούν τη ζωή μέσα στο κέντρο. Τα διαφορετικά σημεία μπορούν να καθοριστούν μέσω της φύτευσης, των μονοπατιων, τη διαφοροποίηση των υλικών και τη χρήση στοιχείων σκίασης όπως μια πέργκολα.

εικ. 40

εικ. 39

εικ. 41

51

Η συμβολή της φύσης στη θεραπεία

2.4 Τυπολογίες Θεραπευτικών κήπων

2.4.1 Κήποι ανάλογα με την τοποθεσία τους Κήπος οροφής

Για την καλύτερη κατανόηση τους, οι θεραπευτικοί κήποι μπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες. Ανάλογα με την τοποθεσία τους είναι η μία, τόσο εσωτερικά του κτιριακού όγκου, όσο και εξωτερικά, και η άλλη, ανάλογα με την κεντρική ιδέα του σχεδιασμού τους. Πιο αναλυτικά και σύμφωνα με τη Μαρία Γιδαράκου,52 οι κήποι αναλύονται ως εξής:

52

Ενας χώρος που χρησιμοποιείται συχνά, είναι η οροφή των κτιρίων. Ο κήπος αυτός τις περισσότερες φορές έχει αξιόλογη θέα και η επίβλεψή του είναι πολύ εύκολη από το προσωπικό. Είναι εξ’ ορισμού περιορισμένος και για το λόγο αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί από παιδιά και από ασθενείς που πάσχουν από αμνησία ή άλλες ασθένειες, οι οποίες τους δημιουργούν τάση για περιπλάνηση. Οι πράσινες στέγες και οι κήποι οροφής λειτουργούν επίσης ως μέθοδος συγκράτισης των όμβριων υδάτων ενώ ταυτόχρονα εξασφαλίζουν καλύτερη θερμομόνωση και ηχοπροστασία στο κτίριο.

Kηπος εσωτερικού χώρου Ειδικά για περιοχές με μη ευνοϊκό κλίμα, η κατασκευή ενός κήπου εσωτερικού χώρου αποτελεί την βέλτιστη λύση, καθώς είναι ένας άνετος, ασφαλής και εύκολα προσεγγίσιμος χώρος. Ο κήπος αυτού του τύπου, χρησιμοποιείται πολλές φορές στις αίθουσες υποδοχής ή δίπλα από τις αίθουσες εστιατορίων. Τα βασικά του μειονεκτήματα εντοπίζονται στο γεγονός ότι τα φυτά τοποθετούνται πολλές φορές σε φυτοδοχεία, με αποτέλεσμα να έχουν αυξημένες ανάγκες, κόστος συντήρησης και να χρειάζονται τακτική αλλαγή. Για το λόγο αυτό μερικές φορές τα φυσικά φυτά αντικαθίστανται με τεχνητά, αλλά έτσι μειώνεται η αισθητική και η θεραπευτική αξία του χώρου. Τόσο οι κήποι εσωτερικού χώρου όσο και οι κήποι οροφής συναντούνται πολύ πιο συχνά στο αστικό περιβάλλον οπού η έλλειψη έκτασης καθιστά τη δημιουργεία ενός πράσινου χώρου στο εξωτερικό των εγκαταστάσεων δυσκολότερη.

εικ. 45

εικ. 42

Κήπος επίδειξης Αυτού του είδους οι κήποι δημιουργούνται συνήθως, όταν υπάρχει έλλειψη χώρου, για παράδειγμα, σε ένα μικρό ακάλυπτο χώρο ή στη βάση ενός φωταγωγού. Είναι πολύ οικονομικός κήπος, εύκολος τόσο στην επίβλεψη όσο και στη συντήρησή του, εφόσον προβλεφθεί η πρόσβαση. εικ. 43

εικ. 44

53

Η συμβολή της φύσης στη θεραπεία

Κήπος εισόδου

Πάρκα- Κήποι νοσοκομείων

Το ψυχολογικό αντίκτυπο της εισόδου είναι πολύ βασικό για τους επισκέπτες. Η ομορφιά και η καθησυχαστική δύναμη της φύσης μπορεί να χαλαρώσει ή να προδιαθέσει θετικά τους συγγενείς, ότι ο άνθρωπός τους βρίσκεται σε ευχάριστο περιβάλλον. Ο κήπος της εισόδου μπορεί να σχεδιαστεί έτσι, ώστε να παρουσιάζει μια οικεία εικόνα. Μια μικρή πινακίδα με χρωματιστά λουλούδια από κάτω μπορεί να χρησιμοποιηθεί, για να δηλώσει το όνομα της κλινικής. Διακοσμητικά είδη, φυτά ή έργα τέχνης τονίζουν τις εισόδους και προσδίδουν ένα αίσθημα καλωσορίσματος. Δε συνιστάται υπερβολική ποικιλία στοιχείων, γιατί οι ασθενείς πρέπει να έχουν την δυνατότητα να ξεχωρίσουν αμέσως την είσοδο και η πολυπλοκότητα του τοπίου ίσως τους αποσπάσει την προσοχή και τους αποπροσανατολίσει.

Πολλοί θεραπευτικοί κήποι μοιάζουν με πάρκα. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι κήποι αυτοί είναι μεγάλης έκτασης και η κυριαρχία του φυσικού στοιχείου είναι έντονη. Ο κήπος δένει τα διαφορετικά κτιριακά συγκροτήματα μεταξύ τους, ενώ ταυτόχρονα τα απομονώνει από τα γύρω οικήματα και τους δρόμους. Η παρουσία της φύσης μειώνει το άγχος, δημιουργεί μία διαφορετική εικόνα από αυτήν του εσωτερικού του κτιρίου και παρέχει χαλαρωτική θέα στα δωμάτια των ασθενών και τους κοινόχρηστους χώρους. Ο χώρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί από πολλά άτομα ταυτόχρονα, τόσο για περίπατο όσο για άσκηση ή και απομόνωση. Το είδος αυτού του κήπου μπορεί να λειτουργήσει και ως κοινόχρηστο πάρκο, όταν δεν υπάρχουν περιφράξεις και ο κήπος είναι προσπελάσιμος από τους δημόσιους δρόμους. Με τον τρόπο αυτό η γύρω κοινότητα αποκτά ένα χώρο πρασίνου, ενώ παράλληλα οι ασθενείς δεν αισθάνονται αποκομμένοι από αυτήν. εικ. 47

54

εικ. 46

εικ. 48

55

εικ. 49

Η συμβολή της φύσης στη θεραπεία

2.5 Κήποι ανάλογα με την κεντρική ιδέα σχεδιασμού Κήπος για τις αισθήσεις

Κήπος φαρμακευτικών φυτών

Κήποι περισυλλογής

Οι κήποι αυτοί αποτελούν έναυσμα για τη λειτουργία και ενεργοποίηση όλων των αισθήσεων. Σε ένα σχετικά περιορισμένο χώρο χρησιμοποιούνται έντονες αντιθέσεις χρωμάτων, εναλλαγές υφών και υλικών. Οι κήποι αυτοί απευθύνονται κυρίως σε ασθενείς ή ομάδες ανθρώπων (παιδιά, ηλικιωμένους κτλ.), για τους οποίους συνιστάται η δημιουργία χώρου που θα τους παρέχει έντονα ερεθίσματα. Ενώ υπάρχουν πέντε αισθήσεις, η οσμή, η ακοή, η αφή, η γεύση και η όραση, στους συνηθισμένους κήπους η όραση κυριαρχεί έναντι των υπολοίπων. Αντιθέτως, σε έναν κήπο για τις αισθήσεις (sensory garden) ο επισκέπτης ακόμη και με κλειστά μάτια δέχεται μία πληθώρα αισθητήριων μηνυμάτων.

Η χρήση και η σήμανση των φαρμακευτικών φυτών χρησιμοποιείται ευρέως στους σύγχρονους θεραπευτικούς κήπους και βασίζεται στην ιδέα ότι τα φάρμακα γίνονται πιο οικεία και απομυθοποιούνται, όταν οι ασθενείς αναγνωρίσουν ότι πολλά από αυτά προέρχονται από φυτά. Επιπλέον, υπάρχει η τάση των οπαδών της Γαίας (Gaia), οι οποίοι θεωρούν πως οι ασθένειες προέρχονται τόσο από το γεγονός ότι ο άνθρωπος έχει αποκοπεί από το φυσικό περιβάλλον, όσο και από το γεγονός ότι η ίδια η φύση νοσεί. Σύμφωνα με το σκεπτικό τους, επιβάλλεται να αναγνωρίσουν οι ασθενείς ότι έχουν ανάγκη τη φύση, για να τη σεβαστούν περισσότερο. Αυτή με τη σειρά της θα ανταποδώσει με την ευεργετική της επίδραση στην ανάρρωση του ασθενούς. Πολλοί ασθενείς μπορεί να θεωρήσουν την διαδικασία ανάγνωσης κάποιων πληροφοριών ως μια απασχόληση που προσφέρει απόδραση του νου, όμως η υπερβολή θα θεωρηθεί με σιγουριά από τους περισσότερους ενοχλητική.

Ο σκοπός αυτών των κήπων είναι να βοηθήσουν στην ξεκούραση του πνεύματος και να παράσχουν ένα σημείο εστίασης και περισυλλογής, που θα αποτελέσει έναυσμα στην επακόλουθη αυτοθεραπεία των ασθενών. Υπάρχει η πεποίθηση ότι ο κάθε χώρος μπορεί να μεταδώσει θετική ή αρνητική ενέργεια στο χρήστη και με την περισυλλογή και την πνευματική αναζήτηση στους συγκεκριμένους αυτούς χώρους μπορεί ο κάθε άνθρωπος, να αποκτήσει εσωτερική αρμονία. Η ιδέα της δημιουργίας κήπων περισυλλογής βασίζεται στους ιαπωνικούς Κήπους Zen και Κήπους Τσαγιού. Όμως η πιστή αντιγραφή ενός τέτοιου κήπου δεν είναι πάντα η σωστότερη τοποθέτηση, καθώς η πολιτισμική κληρονομιά και οι σύγχρονες ανάγκες είναι τελείως διαφορετικές. Πάντως κάποιες αρχές σχεδιασμού αυτών των κήπων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία ενός θεραπευτικού κήπου.

56

εικ. 50

εικ. 51

Κήποι βασισμένοι σε ιστορικές και πολιτισμικές αναφορές. Πολλές φορές, όπως και στην περίπτωση των κήπων περισυλλογής, για τη δημιουργία θεραπευτικών κήπων χρησιμοποιούνται ιστορικά μοντέλα. Τα μοντέλα αυτά αναφέρονται στις περισσότερες περιπτώσεις στους ιαπωνικούς, τους μοναστηριακούς, τους παραδεισένιους κήπους της ανατολής, μοντέλα τα οποία αναλύσαμε παραπάνω, όπως και στη χρήση του λαβύρινθου, αλλά και σε ιστορικές αναφορές της τοπικής κοινωνίας. Σε πολλούς θεραπευτικούς κήπους χρησιμοποιείται ο λαβύρινθος, είτε τρισδιάστατος, κατασκευασμένος από φυτικό φράχτη, είτε ως σχέδιο πλακόστρωσης. Ο λαβύρινθος συμβολίζει την εσωτερική αναζήτηση, την αναζωογόνηση της ανακάλυψης, ενώ αποτελεί απόδραση από τα προβλήματα και εμπεριέχει το συμβολισμό της πολυπόθητης επιστροφής στην αρχική κατάσταση.

εικ. 53

εικ. 52

57

Η συμβολή της φύσης στη θεραπεία

Κήποι με έντονες επιδράσεις από την τέχνη

Κήποι με Ανθρωποκεντρικό Σχεδιασμό Πολλές φορές έμπνευση σχεδιασμού αποτελούν οι ίδιοι οι άνθρωποι: οι ανάγκες, οι εμπειρίες, οι ιδιαιτερότητές τους. Στην περίπτωση αυτή, έντονη είναι η πρόθεση να κατανοηθούν οι ανάγκες των ασθενών για τους οποίους προορίζεται ο θεραπευτικός κήπος. Ο χώρος σχεδιάζεται ούτως ώστε να ανταποκρίνεται πλήρως στις απαιτήσεις και τα προβλήματα που προκαλούν συγκεκριμένες ασθένειες, για να συντελέσει καταλυτικά στη μείωση του άγχους και την απόδραση από τις έγνοιες της νόσου.

Πολλοί σύγχρονοι κήποι, κατά συνέπεια και θεραπευτικοί κήποι, βασίζουν το σχεδιασμό τους στις διάφορες επιδράσεις που έχει ο οραματιστής τους από την τέχνη. Όμως, υπάρχουν κάποιες διαφορές μεταξύ των επαγγελματιών και του κοινού και, σε πολλές περιπτώσεις, οι αισθητικές αυτές κρίσεις και εκτιμήσεις δεν αντιπροσωπεύουν την κοινή γνώμη. Τόσο οι καλλιτέχνες όσο και οι γνώστες της τέχνης απορρίπτουν την ιδέα ότι η τέχνη πρέπει πάντοτε να αποδίδει θετικά συναισθήματα. Αντίθετα πιστεύουν ότι σκοπός της τέχνης είναι η παίδευση του μυαλού και η διεύρυνση των εμπειριών του ατόμου.

Οι πιο αντιπροσωπευτικοί θεραπευτικοί κήποι αυτής της κατηγορίας έχουν δημιουργηθεί σε κλινικές για ασθενείς με Alzheimer και σε παιδιατρικές κλινικές. Στη διαδικασία σχεδιασμού και κατασκευής των κήπων αυτών ενσωματώνονται οι διαθέσιμες ιατρικές γνώσεις για την ασθένεια, τα προβλήματα που δημιουργούνται λόγω αυτής και οι επιδράσεις που αυτή έχει στο φυσιολογικό, ψυχολογικό, αναπτυξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο. Πολλές φορές χρησιμοποιούνται αντίστοιχες ομάδες ασθενών ή ατόμων, που έχουν ξεπεράσει την ασθένεια ως επιτροπές απόκτησης πληροφοριών και αξιολόγησης των προτάσεων.

εικ. 55

58

59

Συνοψίζοντας, οι βασικοί στόχοι της επίδρασης των θεραπευτικών κήπων επικεντρώνονται στα εξής σημεία. Πρωταρχικός στόχος είναι η κοινωνική στήριξη και η αποκατάσταση των ανθρώπων που δεν ανταποκρίθηκαν σε άλλες θεραπείες και εν συνεχεία να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον που να προωθεί την κοινωνικοποίηση συμβάλλοντας στο να νιώσουν μέρος του συνόλου και της κοινωνίας. Επίσης, μέσω των κήπων επιδιώκεται η ως ενός βαθμού ανακούφιση από τα σωματικά συμπτώματα ή επίγνωση αυτών. Αυτή η ανακούφιση είναι ένας σημαντικός παράγοντας τόσο για τη ζωή του ασθενή όσο και για την αποθεραπεία του. εικ. 54 εικ. 56

3

Η συμβολή της φύσης στη θεραπεία

60

Ο ΧΏΡΟΣ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ

61

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

3.1 Γενική οργάνωση των εγκαταστάσεων

62

Στο παρελθόν, λόγω διαφόρων παραγόντων, όπως της πολυπλοκότητας του λειτουργικού προγράμματος, του υψηλού κόστους, των ειδικών απαιτήσεων υγιεινής, και της εξέλιξης του ιατρικού εξοπλισμού, οι εγκαταστάσεις υγείας σχεδιάζονταν με στόχο την δημιουργία χώρων που απλώς πληρούν τυπικές προδιαγραφές, και τις απαιτήσεις υγιεινής προκειμένου να έρθουν εις πέρας οι θεραπευτικές και νοσηλευτικές διαδικασίες. Συνεπακόλουθα ο σχεδιασμός επικεντρώνόταν όλο και περισσότερο στην ενσωμάτωση της τεχνολογίας και την τυποποίηση, η οποία είναι αναγκαία για την μείωση του κόστους κατασκευής και την προοπτική επέκτασης των εγκαταστάσεων. Η προσέγγιση του περιβάλλοντος θεραπείας ως ένας τυπικός χώρος παροχών βασίζεται αποκλειστικά στη λειτουργικότητα της δομής και βάζει στο επίκεντρο την ίαση της οργανικής ασθένειας. Ως αποτέλεσμα δημιουργούνται εγκαταστάσεις «στείρες» από αισθητικά ερεθίσματα, που σπανίως προσφέρουν χώρους για δραστηριότητες, αναψυχή ή τις κατάλληλες συνθήκες για κοινωνική συναναστροφή. Στα εξής περιβάλλοντα αγνοείτε το αντίκτυπο του σχεδιασμού στην κοινωνική και ψυχολογική κατάσταση των ασθενών, σε βαθμό που δύναται να επιβραδύνει ή αναστέλλει τη θεραπεία. Αντιθέτως, ο στόχος μας είναι η δημιουργία χώρων όπου επιδρούν θετικά σε όλες τις πτυχές του χρήστη. Θα πρέπει να υποστηρίζουν τις ψυχολογικές ανάγκες των ασθενών και να προσφέρουν καταπραϋντικά ερεθίσματα, ώστε να προάγουν την ευεξία και να συμβάλλουν στην θεραπευτική διαδικασία. Είναι καθήκον μας λοιπόν να αναπτύξουμε ένα μοντέλο, ή σύστημα που θα περιλαμβάνει όλους τους παράγοντες που περιβάλλουν τον ασθενή, από την λειτουργικότητα και την αισθητική του χώρου όπου θεραπεύεται, έως τις ανάγκες της οικογένεια του, του νοσηλευτικού προσωπικού, άλλα και της εγγύτερης κοινότητας.Υπάρχουν διάφορες απόψεις σχετικά με τα χαρακτηριστικά που είναι αναγκαία προκειμένου το περιβάλλον να θεωρείται θεραπευτικό.

Ο Roger Ulrich μαζί με τον Craig Zimring έχουν διαμορφώσει προτάσεις που αφορούν τον σχεδιασμό, με στόχο την ενίσχυση της ασφάλεια των ασθενών, την εξάλειψη των στρεσογόνων παραγόντων και τη δημιουργία μιας άνετης και όσο το δυνατόν λιγότερο επίπονης διαμονής. Αυτές περιλαμβάνουν τη χρήση μονόκλινων δωματίων που προσφέρουν τις βέλτιστες συνθήκες άνεσης και υγιεινής και προσαρμόζονται εύκολα στις ιατρικές ανάγκες των ασθενών, την βελτιωμένη ποιότητα εσωτερικού αέρα και αερισμού, τη χρήση ηχομονωτικών πλακιδίων οροφής και δαπέδων, τον καλύτερο φωτισμό και τη πρόσβαση στο φυσικό φως. Επίσης προτείνουν την παροχή χώρων για τη διανυκτέρευση των οικογενειών, τη διευκόλυνση του προσανατολισμού και της κυκλοφορίας μέσα στις εγκαταστάσεις άλλα και τη βελτίωση των υποδομών όπως οι σταθμοί των νοσηλευτών, για τη δημιουργία ενός πιο εργονομικού περιβάλλοντος. Τέλος υπογραμμίζουν την σπουδαιότητα ένταξης ευχάριστων και άνετων περιβαλλόντων, όπως οι κήποι και οι κοινόχρηστοι χώροι με θεάσεις στη φύση. Οι χώροι αυτοί μειώνουν το άγχος καθώς παρέχουν σε ασθενείς, προσωπικό και επισκέπτες, τις κατάλληλες συνθήκες για χαλάρωση, κοινωνικοποίηση και ψυχαγωγία. 53

Έχοντας φροντίσει τραυματίες κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου (1854–56), η Nightingale παρατήρησε απρόσμενες διαφορές στη θνησιμότητα μεταξύ των στρατιωτών που νοσηλεύονταν σε σκηνές ή προσωρινά κτίρια και εκείνων που υποβάλλονταν σε θεραπεία στα συμβατικά νοσοκομεία. Στην συνέχεια μέσα από τα βιβλία της Notes on Nursing και Notes on Hospitals η Nightingale προτείνε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, για τη δημιουργία ενός θεραπευτικού περιβάλλοντος, μέσω ενός συνδυασμού σχεδιασμού, υγιεινής και ποιοτικής φροντίδας.

63

Η ποικιλομορφία των παραπάνω προτάσεων, αντικατοπτρίζει την ακρίβεια άλλα και το εύρος των στοιχείων που καθιστούν ένα περιβάλλον ως θεραπευτικό. Εντούτοις, δεν είναι η πρώτη φορά που συναντάμε τέτοιες προτάσεις. Περιέργως, ένα από τα σημαντικότερα πρόσωπα ως αναφορά την εξέλιξη και λειτουργία των θεραπευτικών κέντρων, δεν είναι γιατρός ή αρχιτέκτονας, αλλά νοσηλεύτρια. Η Florence Nightingale, Βρετανή νοσηλεύτρια και μεταρρυθμιστής της δημόσιας υγείας του 19ου αιώνα, πρότεινε συγκεκριμένες σχεδιαστικές προδιαγραφές του χώρου θεραπείας με γνώμονα τη υγειονομική σκοπιά του.

εικ. 57

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας Το έργο της Nightingale διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην οργάνωση και την εξέλιξη των χώρων θεραπείας, αλλά και την ίδρυση του σύγχρονου νοσηλευτικού επαγγέλματος. Σε μια από τις σημαντικές εκδόσεις της έγραψε: «Δεύτερον σε σημασία για τους ασθενείς, μόνο στον καθαρό αέρα, θα έπρεπε να τείνω να κατατάσσω το φως. Το άμεσο ηλιακό φως, όχι μόνο το φως της ημέρας, είναι απαραίτητο για ταχεία ανάκαμψη, οι ασθενείς πρέπει να είναι σε θέση να δουν από το παράθυρο αντί να κοιτούν έναν νεκρό τοίχο,.. να είναι σε θέση να διαβάσουν στο κρεβάτι με το φως του παραθύρου.. Να θαυμάζουν τα όμορφα χρώματα των λουλουδιών. Θεωρείται γενικά ότι το αποτέλεσμα των παραπάνω είναι στο μυαλό. Ίσως ναι, αλλά λογαριάζω οτι δεν ισχύει λιγότερο για το σώμα » 54

Οι αρχές της μετουσιώθηκαν μέσω του θαλάμου «Nightingale». Σύμφωνα με την καθοδήγσή της η μορφή που πήρε ο θάλαμος ήταν αυτή ενός στενού ορθογωνίου με περίπου τριάντα κρεβάτια τοποθετημένα εκατέρωθεν ενός κεντρικού διαδρόμου. Στο τέλος του διαδρόμου υπάρχει ένα δωμάτιο για την νοσηλεύτρια, από το οποίο έχει εποπτεία στο χώρο. Ο σχεδιασμός του θαλάμου έγινε με βάση την σωστή διαστασιολόγηση και τοποθέτηση των παραθύρων, ώστε να επιτυγχάνεται επαρκής φυσικός αερισμός και φωτισμός. Επίσης η Nightingale καθιέρωσε τη χρήση του λευκού χρώματος και συγκεκριμένων σκληρών, εύκολα καθαριζόμενων, ανθεκτικών υλικών για λόγους υγιεινής. Ο θάλαμος Nightingale αποτελεί το πιο τυποποιημένο στοιχείο των εγκαταστάσεων υγείας για πολλές δεκαετίες και οι αλλαγές που υπέστει κατα την εξέλιξη του νοσοκομείου μέχρι τον εικοστό αιώνα είναι πολύ λίγες. 55

H Nightingale αποτελεί μια από τις πρώτες νοσηλεύτριες που ερεύνησαν και στην συνέχεια έγραψαν για τις επιπτώσεις που έχει το δομημένο περιβάλλον στους ασθενείς, μέσα από τις προτάσεις της εντοπίζουμε τις πρώτες διεθνείς προδιαγραφές για τον σχεδιασμό χώρων θεραπείας. Η έρευνά της δεν βασίζεται μόνο στη σημασία της υγιεινής, των ποσοστών μολύνσεων, η του σωστού αερισμού. Συμπεριλαμβάνει πτυχές όπως την επίδραση του χρώματος, του θορύβου και του φωτός στην υγεία του ασθενή.

H Florence Nightingale έδωσε έμφαση στη λειτουργία εις βάρος της μορφής περίπου δύο δεκαετίες πριν ακουστεί η φράση «Form follows function» του Louis Sullivan και σημάνει την νέα εποχή της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. 56 Οι ανησυχίες της, σχετικά με την επαφή με τη φύση, την ακουστική, τον εξαερισμό και την αισθητική του περιβάλλοντος υγειονομικής περίθαλψης είναι διαχρονικές και αναδεικνύουν την επιρροή που έχει o χώρος στη θεραπεία. Οι σημειώσεις της σχετικά με τους χώρους υγείας περιγράφουν με σαφήνεια στοιχεία του σχεδιασμού των νοσοκομείων που αναγνωρίζουμε σήμερα ως χαρακτηριστικά βέλτιστων θεραπευτικών περιβαλλόντων. Παρόλα αυτά, λόγο της εξέλιξη της φαρμακολογίας και της τεχνολογίας, της εξειδίκευσης του ιατρικού επαγγέλματος και την εφεύρεση σύγχρονων δομικών υλικών, η μορφή και η λειτουργία των θεραπευτικών κέντρων έχει αλλάξει ριζικά, αυξάνοντας σταδιακά τις κατασκευαστικές απαιτήσεις. Στο παρακάτω κεφάλαιο θα προσπαθήσουμε να αναγνωρίσουμε και να αναλύσουμε τα χαρακτηριστικά και τις διαστάσεις που πρέπει να έχουν οι χώροι θεραπείας σήμερα, έτσι ώστε το δομημένο περιβάλλον, να διαδραματίζει ενεργό ρόλο στη θεραπεία.

64

εικ. 59

εικ. 58

65

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

3.1.1 Προσανατολισμός Η δυσκολία προσανατολισμού προκαλεί αισθήματα φόβου, ανησυχείας και σύγχυσης στους ασθενείς και τους επισκέπτες. Η μεγάλη κλίμακα, η μονοτονία της σύνθεσης, η τυποποίηση, οι περιοχές με δυσδιάκριτες λειτουργίες, η έλλειψη σημείων αναφοράς και ο έντονα τεχνολογικός χαρακτήρας του περιβάλλοντος, καθιστούν τον προσανατολισμό στους χώρους υγείας ένα περίπλοκο ζήτημα. Η ασάφεια που νιώθει ένας ασθενής, όταν βρίσκεται αποπροσανατολισμένος μέσα στις εγκαταστάσεις είναι το άκρως αντίθετο απο την αίσθηση της ασφάλειας, που ενισχύει την θεραπεία. Ο εύκολος προσανατολισμός αποτελεί βασικό στοιχείο για μια άνετη επίσκεψη των συνοδών άλλα και για την αυτονομία των ασθενών. Οι χρήστες, πρέπει ανα πάσα στιγμή, να αντιλαμβάνονται την τοποθεσία τους μέσα στις εγκαταστάσεις και να γνωρίζουν τη διαδρομή για βασικούς προορισμούς, όπως ο χώρος υποδοχής, τα θεραπευτήρια και τα δωμάτια των ασθενών. Η άνεση και η ασφάλεια που αισθάνονται στην συνέχεια, συμβάλλει στη μείωση του άγχους και τους προωθεί στο να εξερευνήσουν πιο απόμακρες περιοχές ή διαφορετικές διαδρομές ώστε να εξοικειωθούν περαιτέρω με το περιβάλλον.

66

67 Η μορφή, ο τρόπος που οργανώνονται οι λειτουργίες και οι σχέσεις μεταξύ τους αποτελεί θεμελιώδης παράμετρος για τον προσανατολισμό. Η δημιουργία ενός ευδιάκριτου συστήματος διαδρόμων, κόμβων και ‘περιοχών’ είναι ένα σημαντικό κομμάτι της διαδικασίας σχεδιασμού. Τα στοιχεία αυτά δηλώνουν τις βασικές δομές του χώρου και η σωστή σύνδεση τους, διευκολύνει την χωροθέτηση των λειτουργιών και την κατατόπιση των χρηστών στο περιβάλλον. Το παραπάνω σύστημα μπορεί να είναι αυτονόητο σε ένα μικρότερο έργο ή ένα κτίριο που οι λειτουργίες και οι θάλαμοι αναπτύσσονται εκατέρωθεν ενός κεντρικού διαδρόμου. Η περίπτωση αυτή είναι σπάνια σε εγκαταστάσεις περίθαλψης όπως τα νοσοκομεία, καθώς τα έργα αυτά παρέχουν ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών,με αποτέλεσμα να έχουν σύνθετο κτιριολογικό πρόγραμμα.

εικ. 60

εικ. 61

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

68

Χώροι που προορίζονται για το ευρύτερο κοινό όπως ένα αναψυκτήριο, μια βιβλιοθήκη ή ένας πολυχώρος τοποθετούνται σε συγκεκριμένα σημεία, ώστε να είναι εύκολα προσβάσιμα από τον χώρο της υποδοχής. Εντούτοις είναι σημαντικό μέσο του σχεδιασμού τους να μην παρεμποδίζεται ή διακόπτεται η εσωτερική κυκλοφορία και κατά προέκταση η ομαλή λειτουργία του κέντρου. Σε έργα που έχουν πολλαπλούς κοινόχρηστους χώρους σε παραπάνω από ένα επίπεδα ή διαχωρίζουν τους θαλάμους των ασθενών με τους χώρους θεραπείας σε διαφορετικές στάθμες, η κατακόρυφη κυκλοφορία είναι εξίσου σημαντική με την οριζόντια. Η τοποθέτηση των κλιμακοστασίων και των ανελκυστήρων στους κεντρικούς κόμβους είναι αναγκαία, και τα στοιχεία αυτά πρέπει να εύκολα προσβάσημα και ορατά κατά την είσοδο στο χώρο. Οι χώροι θεραπείας, διάγνωσης και τα εργαστήρια, πρέπει να συνδέονται με τους θαλάμους των ασθενών, τους χώρους διοίκησης και τους σταθμούς των νοσηλευτών με ξεκάθαρες, καθιερωμένες διαδρομές. Η χωροθέτηση και ο σχεδιασμός των τομέων αυτών γίνεται με βάση την απόστασή τους από τους θαλάμους, τις απαιτήσεις αποστείρωσης και την αποδοτικότητα του προσωπικού. Είναι θεμιτό να βρίσκονται σε εγγύτητα μεταξύ τους, αλλά και με τις αποθήκες των ιατρικών υλικών και του εξοπλισμού, ώστε να μειωθούν οι αποστάσεις που διανύει το προσωπικό. Οι χώροι που στεγάζουν τεχνικές υπηρεσίες και τις εγκαταστάσεις Η/Μ, ύδρευσης, κλιματισμού και πλυντηρίων ενδέχεται να βρίσκονται σε πιο αποκομμένα, αλλά εύκολα προσβάσιμα σημεία της σύνθεσης. 57

Αναγνωρίζουμε λοιπόν ότι τα θεραπευτικά κέντρα έχουν ποικίλους χώρους διαφορετικής φύσεως. Παρατηρούνται χώροι με αυστηρές ιατρικές προδιαγραφές, χώροι διαμονής, εξωτερικά ιατρεία, κοινόχρηστοι χώροι που προορίζονται για το ευρύτερο κοινό, γραφεία, αποθήκες, κήποι, κ.α. Λόγο της πολυπλοκότητας που εντοπίζεται στην διασύνδεση και τη χωροθέτηση των παραπάνω χώρων είναι αναγκαίο κατα τη διαδικασία σχεδιασμού να υιοθετηθεί μια «τάξη», που εξασφαλίζει μια εντύπωση κανονικότητας και προβλεψιμότητας. Η εντύπωση αυτή είναι στενά συνδεδεμένη με την αίσθηση της ασφάλειας και της οικειότητας και επιτρέπει στους ασθενείς να βασιστούν πάνω της για να αποκτήσουν αυτονομία στο πως κινούνται και χρησιμοποιούν τον χώρο.

Οι συνδέσεις των χώρων και των παραπάνω ζωνών μέσα στις εγκαταστάσεις και η ροϊκότητά μεταξύ τους έχουν σπουδαίο ρόλο. Όταν οι λειτουργίες διατάσσονται με βέλτιστο τρόπο οι διατμηματικές σχέσεις και επικοινωνίες αναπτύσσονται ανεμπόδιστα, επιτρέποντας στους ασθενείς να κατοπιστούν εύκολα στο κτίριο και στους νοσηλευτές να λειτουργούν πιο αποτελεσματικά. Γενικά ισχύει πως όσο μεγαλύτερη συνοχή υπάρχει στη σύνθεση του χώρου και στην οπτική πληροφορία που δέχεται ο χρήστης τόσο μικρότερη ανάγκη υπάρχει για σήμανση και επεξηγήσεις για τον προσανατολισμό. Κατά αυτόν τον τρόπο οι εγκαταστάσεις που παρέχουν μία ξεκάθαρη και συνεχής ροή χώρων, δίχως οπτικές αντιφάσεις, είναι ευκολότερα πλοηγήσιμες και κατανοητές. Το αρχιτεκτονικό γνωρίσμα αυτής της επιθυμητής αλληλουχίας χώρων παρουσιάζει συνήθως οπτικές φυγές, που συνδέουν διαφορετικά τμήματα του κτιρίου, τα οποία περιέχουν ανόμοια χαρακτηριστικά ή σημεία αναφοράς ώστε να τα θυμάται εύκολα ο χρήστης. 59

Η «τάξη» που αναφέρθηκε παραπάνω καθορίζεται από την σαφή οργάνωση του χώρου και τις ξεκάθαρες χωρικές και λειτουργικές σχέσεις και βοηθάει σημαντικά στον άμεσο χωρικό προσανατολισμό. Στη συνολική οργάνωση των κέντρων θεραπείας, ο διαχωρισμός των λειτουργιών σε σχετικά ομοιογενείς περιοχές, αποτελεί σημαντικός παράγοντας. Επομένως θα μπορούσαμε να οργανώσουμε 5 βασικές ζώνες, ανάλογα τη λειτουργία και τους χρήστες.58 •

Ζώνη εσωτερικών ασθενών

•

Ζώνη εξωτερικών ασθενών και συνοδών

•

Ζώνη διοίκησης και εξυπηρέτησης προσωπικού

•

Ζώνη βοηθητικών λειτουργιών (Η/Μ, αποθηκών)

•

Ζώνη διαγνωστικών και θεραπευτικών λειτουργιών

εικ. 62

εικ. 63

69

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας Ο προσανατολισμός καθορίζεται επίσης από την οπτική πληροφορία που υπάρχει στο περιβάλλον. Οι χώροι εσωτερικής κυκλοφορίας, πέρα από το λειτουργικό τους ρόλο, μέσα από την αισθητική τους παρέχουν μια συνοχή για τον προσανατολισμό, και συμβάλλουν στη δημιουργία μιας συνολικής εικόνας. Οι συνεχόμενοι, μουντοί, διάδρομοι που παρατηρούνται σε σύγχρονα νοσοκομεία συνδέονται άμεσα με εικόνες ιδρυμάτων.

70

Για την αποφυγή της μονοτονίας και της ρουτίνας είναι προτιμότερο να παρέχεται η επιλογή στους ασθενείς να ακολουθήσουν διαφορετικές διαδρομές για να φτάσουν στον προορισμό τους. H δημιουργία μιας πιο εύχαρις και οικείας ατμόσφαιρας στους χώρους κίνησης επιχειρείται μέσω ανοιγμάτων που παρέχουν φυσικό φωτισμό και θέα ή τη χρήση έμμεσου, πλευρικού τεχνητού φωτισμού και έντονων χρωμάτων. Επιπλέον, συχνά οι χώροι κίνησης εμπλουτίζονται μέσω γραφιστικών μοτίβων με θέμα τη φύση και διευρύνσεις που δημιουργούν σημειακές στάσεις και μικρούς χώρους για κοινωνικοποίηση. 60 Στην περίπτωση ενός σύνθετου έργου όπως οι χώροι υγείας, επιστρατεύονται ποικίλα μέσα για την διευκόλυνση του προσανατολισμού. Στους κοινόχρηστους χώρους, εισάγονται έργα τέχνης όπως συντριβάνια ή γλυπτά, ενώ η διαφοροποίηση των χρωμάτων, των υλικών και του φωτισμού, χρησιμεύουν ως σημεία αναφοράς και βοηθούν ώστε να διαχωριστούν οι επιμέρους χώροι. Ωστόσο όταν ένας χώρος περιέχει υπερβολική οπτική πληροφορία, μπορεί να ερμηνευθεί ως χαοτικός και να μπερδέψει τους ασθενείς. Συνεπώς, απαιτείται μια ισορροπία στον σχεδιασμό, καθώς οι εγκαταστάσεις δεν πρέπει να εκφράζονται ούτε απο την υπεραπλούστευση, που συνεπάγεται με ψυχρά και απρόσωπα περιβάλλοντα, ούτε απο την πολυπλοκότητα που μπορεί να προκαλέσει χάος, σύγχυση και άγχός. 61

Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι τα κτίρια υγειονομικής περίθαλψης σχεδιάζονται συνήθως με προοπτικές επέκτασης και πρέπει επομένως να προσαρμόζονται εύκολα και να επιτρέπουν αλλαγές στη διάταξη, τη λειτουργία των χώρων και τον αριθμό των ασθενων που δέχονται. Η διαδικασία σχεδιασμού λαμβάνει υπόψη αυτήν την αναγκαία ευελιξία και συνεχή τροποποίηση των εγκαταστάσεων, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιούνται απλές δομές που επαναλαμβάνονται και συνδέονται εύκολα.62

εικ. 64

Μια απλή κτιριακή δομή είναι ευνόητη και προσφέρει εύχρηστες διατμηματικές σχέσεις. Επίσης καθιστά την επιλογή προορισμού και διαδρομής ευκολότερη καθώς και την εκμάθηση του περιβάλλοντος πιο προσιτή. Από την άλλη, η υπερβολική λιτότητα στο σχεδιασμό που προέρχεται από την τυποποίηση, ερμηνεύεται ως μονότονη και προκαλεί αισθήματα πλήξης ή ανίας, που δύναται να έχουν αρνητική επίδραση στην ερμηνεία του χώρου και την γενικότερη εμπειρία του χρήστη. Παρόλο που η τυποποίηση είναι πολλές φορές αναγκαία στους χώρους υγείας, είναι σημαντικό να αποφεύγεται σε κάθε ευκαιρία, με στόχο τη δημιουργία χώρων με διαφορετικές ποιότητες και απόψεις προς το εξωτερικό περιβάλλον, προσφέροντας έτσι ανόμοια ερεθίσματα με αποτέλεσμα μια πιο ολοκληρωμένη εμπειρία.

71

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

3.1.2 Χώροι κοινωνικής αλληλεπίδρασης Οι ασθενείς, πολλές φορές είναι αναγκασμένοι να νοσηλευτούν για παρατεταμένα διαστήματα, κατά τα οποία απομακρύνονται από τις οικογένειες και τους φίλους τους. Η έλλειψη κοινωνικής επαφής μπορεί να ενισχύσει τα αισθήματα φόβου και αγωνίας και να οδηγήσει στην αποξενωση και την κατάθλιψη. Σοβαρό εμπόδιο για την ψυχολογική ίαση του ασθενή, αποτελεί η μονότονη ρουτίνα και η απώλεια ελέγχου. Οι περιορισμοί σε ένδυση, προσωπικά ενδιαφέροντα, δραστηριότητες, ακόμα και στην επιλογή του φαγητού, διαταράσουν σε μεγάλο βαθμό την καθημερινή συμπεριφορά του ασθενή. Για τους παραπάνω λόγους, οι χώροι υγείας, εκτός από την τυπική παροχή ιατρικών υπηρεσιών, οφείλουν να σχεδιάζονται ώστε να προσφέρουν στους ασθενείς τις κατάλληλες συνθήκες ευχάριστης διαβίωσης, απασχόλησης και κοινωνικής επαφής. Οι νέες γνωριμίες, η συναναστροφή με τα αγαπημένα πρόσωπα, όπως η οικογένεια και οι φίλοι, και η υγιής επικοινωνία με το προσωπικό, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο για την νοσηλεία. Επομένως, είναι σημαντικό κατά το σχεδιασμό ενός θεραπευτικού κέντρου να ενσωματώνονται χώροι ανάπαυσης, εκπαίδευσης, ψυχαγωγίας, ακόμα και αθλητισμού. Μέσω αυτών δίνεται η δυνατότητα για δραστηριότητες εκτός της θεραπείας, που προωθούν την ανθρώπινη επαφή μεταξύ των νοσηλευόμενων, του προσωπικού και της οικογένειας των ασθενών.

72

Η διαβάθμιση των χώρων ανάλογα με την κοινωνική συναναστροφή, αποτελεί μια από τις βασικές παραμέτρους της αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Στα κέντρα υγείας, τα σημεία όπου προωθείται η κοινωνικοποίηση είναι κατά βάση οι κοινόχρηστοι χώροι, ή «στάσεις», που συνήθως βρίσκονται σε κομβικά σημεία της σύνθεσης. Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο χώρος υποδοχής, οι αίθουσες αναμονής, ένα εστιατόριο ή αναψυκτήριο, μια βιβλιοθήκη ή ένας χώρος παιχνιδιού αν οι εγκαταστάσεις προορίζονται για παιδιά. Οι χώροι αυτοί ενδείκνυται να λειτουργούν σε άμεση σχέση με κήπους και αυλές, προσφέροντας στους ασθενείς και στους συνοδούς τη δυνατότητα να απολαύσουν το φυσικό περιβάλλον για κοινωνική επαφή, αναζωογόνηση και χαλάρωση.63

εικ. 65

73

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας Οι χώροι κοινωνικής υποστήριξης, αποτελούν αντιπροσωπευτικούς χώρους, καθώς συμβάλλουν δραστικά στην ενίσχυση της εικόνας που παρουσιάζει ένα κέντρο υγείας στους χρήστες του άλλα και στην κοινότητα. Συνεπώς, αναμένεται να προκαλούν ένα αίσθημα ασφάλειας και άνεσης στους συνοδούς, που μεταδίδεται στην συνέχεια στους ασθενείς. Παράλληλα, για τη διασφάλιση της άνεσης άλλα και της αποδοτικότητας του προσωπικού, είναι πρωτεύων σημασίας να τους παρέχονται χώροι ανάπαυσης και κοινωνικοποίησης. Οι χώροι αυτοί, μπορεί να είναι ειδικά διαμορφωμένοι κήποι, καθιστικά με θέα ή ημιυπαίθριοι χώροι που βρίσκονται σε άμεση σύνδεση με τους χώρους εργασίας. Ένα ευχάριστο και εργονομικό περιβάλλον συμβάλλει στην βελτίωση της ψυχολογίας και στην αποφυγή λαθών κατά τη χορήγηση της θεραπείας. Οι βέλτιστες συνθήκες εργασίας, συνεπάγονται και την παροχή υψηλότερης ποιότητας φροντίδας προς τους ασθενείς.64

74

Καθώς οι ασθενείς μένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα στους χώρους υγείας, είναι σημαντικό οι χώροι κοινωνικοποίησης να έχουν ποικιλία αισθητικά, αλλά και σε κλίμακα. Θα ήταν προτιμότερο οι χώροι αυτοί να εντοπίζονται σε διαφορετικά τμήματα των εγκαταστάσεων ή να προσανατολιστούν με διαφορετικές κατευθύνσεις, ώστε να προσφέρουν διαφορετικές απόψεις του φυσικού ή του αστικού τοπίου και των κήπων. Έτσι οι ασθενείς μπορούν να επιλέξουν ανάλογα την περίσταση και να δημιουργήσουν προτιμήσεις, ενισχύοντας την αίσθηση του ελέγχου που έχουν. Οι κοινόχρηστοι χώροι χαρακτηρίζονται από αρχιτεκτονικά στοιχεία, όπως μεγάλο ύψος και εκτεταμένες γυάλινες επιφάνειες που εξασφαλίζουν επαρκή φυσικό φωτισμό και μεταδίδουν την αίσθηση της διαφάνειας και της άμεσης επαφής με το περιβάλλον. Επίσης χρησιμοποιούνται συστήματα τεχνητού φωτισμού, που είναι σχεδιασμένα για να επιτύχουν συγκεκριμένα αισθητική ανάλογα με τη χρήση του χώρου, π.χ μια βιβλιοθήκη και ένα εστιατόριο έχουν διαφορετικές ανάγκες φωτισμού. Επιπλέον αξιοποιούνται επιφάνειες με φυσικά υλικά και επενδύσεις που αποσκοπούν στην παροχή συγκεκριμένων απτών, οσφρητικών και οπτικών επιδράσεων, με στόχο να καταστήσουν τον χώρο πιο φιλόξενο, επικοινωνιακό και βιώσιμο.65

εικ. 67 Το αίθριο είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα δομής που υποστηρίζει την συγκέντρωση και αλληλεπίδραση των χρηστών, συνεπώς αποτελεί βασικό συνθετικό εργαλείο για τη διαμόρφωση χώρων κοινωνικοποίησης. Η διάταξη λειτουργιών περιμετρικά του αιθρίου, τους εξασφαλίζει τις βέλτιστες συνθήκες φωτισμού και αερισμού. Ταυτόχρονα δημιουργεί έναν χώρο εκτόνωσης που δύναται να αποτελεί κομβικό σημείο της κοινωνικής ζωής των ασθενών. Το αίθριο γίνεται να χρησιμοποιηθεί και στην είσοδο του θεραπευτηρίου ως ένα στοιχείο μετάβασης. Αποτελεί κατά αυτόν τον τρόπο έναν ενδιάμεσο χώρο που ενώνει το νοσοκομειακό περιβάλλον με το δημόσιο χώρο. Διαμορφώνεται έτσι μια περιοχή η οποία «φιλτράρει» την όχληση που προέρχεται από το εξωτερικό και προσδίδει την αίσθηση της περίκλησης και της ασφάλειας στους ασθενείς. Σε πολλά αίθρια παρατηρείται επίσης η διαμόρφωση ενός κήπου. Η ενσωμάτωση της φύσης στο εσωτερικό του κτιρίου, δημιουργεί ένα ευχάριστο μικροκλίμα το οποίο έρχεται σε αντίθεση με το αποστειρωμένο περιβάλλον και προσδίδει στους χρήστες ένα αίσθημα ανάπαυσης και ευεξίας.

εικ. 66

εικ. 68

εικ. 69

75

εικ. 70

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας Η ατμόσφαιρα των εσωτερικών χώρων δεν περιορίζεται στα υλικά κατασκευής και το φωτισμό, η εγκατάσταση έργων τέχνης, η επιλογή και η διάταξη των επίπλων και της διακόσμησης συνεισφέρουν στη δημιουργία μιας ταυτότητας. Ο τρόπος που είναι τοποθετημένα τα έπιπλα επηρεάζει τη συμπεριφορά των χρηστών και μπορεί να προκαλέσει αισθήματα άνεσης ή δυσφορίας. Η σωστή διάταξη των καθισμάτων σε ομάδες μπορεί να προάγει την συζήτηση μεταξύ ασθενών και επισκεπτών. Μια κυκλική διάταξη καθισμάτων θεωρείτε ότι προάγει την συνομιλία, ενώ η διάταξη σε μια σειρά την αποθαρρύνει. Ο χαρακτήρας της επίπλωσης μπορεί να δώση μια σπιτική ατμόσφαιρα στο χώρο ή να τον ιδρυματοποιήσει. Ιστορικά τα έπιπλα στους χώρους υγειονομικής περίθαλψης ήταν αυστηρώς τυποποιημένα και κατασκευασμένα από διάφορα είδη μετάλλου με αποτέλεσμα έναν κρύο και στείρο χαρακτήρα στο εσωτερικό του κτιρίου.66

H πρόκληση για τους σχεδιαστές έγκειται στη συγκέντρωση του ευρέος φάσματος επίπλων και εξοπλισμού που απαιτείται σε μια μονάδα περίθαλψης, για τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που συντονίζεται λειτουργικά άλλα και αισθητικά. Η εύρεση της ισορροπίας μεταξύ ιατρικού εξοπλισμού και διακόσμησης αποτελεί ένα σύνθετο έργο. Η εναρμόνισή τους καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την λειτουργικότητα του χώρου και τον χαρακτήρα που προβάλλεται στο κοινό. Εάν δηλαδή, θα παρουσιάζεται ένας χαρακτήρας βασισμένος στη ιατρική τεχνολογία ή μια οικιακή ατμόσφαιρα, μέσω επίπλων με μαλακά υλικά, χαλιών, φυτών εσωτερικού χώρου κ.α. Εν τέλη, είναι σημαντικό να διατηρηθεί μια ολοκληρωμένη εμφάνιση χωρίς να είναι απόλυτη, έτσι διασφαλίζεται ότι το σύνολο θα προσφέρει μια οργανωμένη όψη, χωρίς κάθε κομμάτι να μοιάζει πανομοιότυπο.

76

77 εικ. 72

Μέσω της ένταξης χώρων κοινωνικοποίησης, ψυχαγωγίας και εκπαίδευσης επιδιώκεται η σύνδεση του νοσοκομειακού περιβάλλοντος με τον αστικό ιστό. Η αίσθηση ότι αποτελούν μέρος ενός συνόλου, απομυθοποιεί την εμπειρία της ασθένειας και βοηθάει τους νοσηλευόμενους να επικεντρώσουν την ενέργεια τους σε θέματα εκτός της κατάστασής τους. H δημιουργία μιας κοινότητας, ευνοεί σε μεγάλο βαθμό την ψυχοκοινωνική υγεία και προσδίδει στα θεραπευτικά κέντρα έναν εξελισσόμενο, ζωντανό χαρακτήρα.

εικ. 71

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

3.1.3 Χώροι ιδιωτικότητας Κατά τη διάρκεια της νοσηλείας οι ασθενείς έχουν ταυτόχρονες ανάγκες για στιγμές κοινωνικοποίησης αλλά και ιδιωτικότητας. Οι νοσηλευόμενοι ενδέχεται να ντρέπονται, να χρειάζονται απομόνωση σε στιγμές πόνου και αδυναμίας ή να παρουσιάζουν κινητικά προβλήματα, με αποτέλεσμα να περνούν ένα μεγάλο μέρος της νοσηλείας στους θαλάμους. Ακόμα και εκεί μπορεί να τους στερείτε το δικαίωμα να επιλέξουν τις κοινωνικές και ιδιωτικές στιγμές τους, καθώς είναι πολύ πιθανόν να υπάρχουν και άλλοι ασθενείς στον θάλαμο. Ακόμα και η επιλογή αν θα είναι η πόρτα του θαλάμου μισάνοιχτη, ανοιχτή ή κλειστή, ένα ζήτημα που απασχολεί σε μεγάλο βαθμό τους ανθρώπους σε ένα οικιστικό ή εργασιακό περιβάλλον, αποτελεί μια επιλογή που οι κλινήρεις ασθενείς συνήθως στερούνται.67

78

Ο θάλαμος ερμηνεύεται ως ένα καταφύγιο, μέσα στο οποίο ο ασθενής ενδέχεται να βρει γαλήνη άλλα και τη δύναμη για να αντιμετωπίσει την ασθένεια. Ο θάλαμος, ως η «κατοικία» του ασθενή, που θα διαμείνει σε αυτήν για μεγάλο διάστημα, πρέπει να πραγματοποιεί συγκεκριμένες λειτουργίες. Αρχικά, αυξάνοντας ή μειώνοντας όσα προσλαμβάνει ο χρήστης με τις αισθήσεις του, πρέπει να λειτουργεί ως ένα «φίλτρο» των εξωτερικών συνθηκών και του εσωτερικού. Επίσης, εφόσον μέσα στο θάλαμο στεγάζονται μια σειρά από διαφορετικές δραστηριότητες (φαγητό, θεραπεία, ύπνος, κοινωνικοποίηση) οφείλει να σχεδιάζεται ώστε να διευκολύνει μερικές ή να δυσκολεύει και απαγορεύει άλλες. Είναι αναγκαίο επομένως, να κατανέμει σωστά το χώρο και να προσφέρει στους νοσηλευόμενους τον έλεγχο του περιβάλλοντος σύμφωνα με τη κοινωνική κατάσταση που τους ικανοποιεί. Τέλος, μέσα από την αισθητική του, την επίπλωση και την διακόσμηση, πρέπει να προσδίδει μια αίσθηση οικεία και φιλόξενη

εικ. 75

εικ. 73

εικ. 74

79

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας Εν συντομία, ο θάλαμος αποτελεί έναν χώρο που επιβάλλεται να σχεδιαστεί με γνώμονα τις καθημερινές ανάγκες και την άνεση των ασθενών άλλα και των συνοδών τους, προκειμένου να εξασφαλίζεται μια ευχάριστη διαμονή. Σύμφωνα με το βρετανικό NHS, οι βασικοί παράμετροι για τη διαμόρφωση των θαλάμων, αποτελούν η θέα από τα ανοίγματα, η εξατομίκευση του χώρου, και η διαφύλαξη της ιδιωτικότητας και της αξιοπρέπειας του ασθενή. 68

εικ. 76

80

εικ. 77

Το βασικό δίλημμα που δημιουργείται κατά το σχεδιασμό είναι η επιλογή ανάμεσα σε θαλάμους που προορίζονται για έναν ή πολλους ασθενείς. Το συγκεκριμένο ζήτημα έχει απασχολήσει, ερευνητές για λόγους που σχετίζονται με το κόστος, την παροχή ιδιωτικότητας, τις προοπτικές επέκτασης και τη μείωση των λοιμώξεων. Στο παρελθόν τα μονόκλινα δωμάτια θεωρούνταν ως μια δαπάνη χρημάτων ή πολυτέλεια, την οποία οι διαχειρηστές των νοσοκομείων δεν μπορούσαν παρέχουν. Ωστόσο η άποψη αυτή έχει ανατραπεί τα τελευταία χρόνια, καθώς τα μονόκλινα παρέχουν τα υψηλότερα επίπεδα ιδιωτικότητας, άνεσης και εξασφαλίζουν τις συνθήκες για ηρεμία, αυτοσυγκέντρωση και ξεκούραση. 69Οι παραπάνω συνθήκες διαδραματίζουν αξιοσημείωτο ρόλο για την σωματική αλλά και ψυχολογική ανάκαμψη των ασθενών. Συνεπώς μειώνεται η διαμονή, η κατανάλωση φαρμάκων και κατά προέκταση το κόστος της νοσηλείας.

εικ. 78

81 Σύμφωνα με τις λίγες έρευνες που υποστηρίζουν την επιλογή πολίκλινων θαλάμων, οι εγκαταστάσεις που οικοδομουνται με μεγάλο αριθμό μονόκλινων, έχουν αρκετά μεγαλύτερους διαδρόμους εις μήκος, άρα και μεγαλύτερη απόσταση που χρειάζεται να διανύσει το προσωπικό. Επίσης θεωρείται ότι τα μονόκλινα δωμάτια θα αυξήσουν την έντασης της εργασίας, επειδή οι ανήσυχοι ή μοναχικοί ασθενείς τείνουν να κάνουν συχνότερες κλήσεις για βοήθεια. Οι παραπάνω παράγοντες μπορεί να οδηγήσουν στη κόπωση του προσωπικού, με αποτέλεσμα χαμηλότερη αποδοτικότητα.70 Επιπλέον, παρόλο που τα μονόκλινα παρέχουν πολλές ευκαιρίες για κοινωνική υποστήριξη λόγω της ιδιωτικότητας, για ορισμένους νοσηλευόμενους, η έλλειψη αλληλεπίδρασης με άλλους ασθενείς, οδηγεί σε έντονα συναισθήματα απομόνωσης. 71

εικ. 79

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας Η επιλογή μονόκλινων δωματίων έχει ποικίλα προτερήματα. Πρώτιστος δίνει την ευκαιρία στους ασθενείς να ελέγξουν το περιβάλλον τους, τα επίπεδα θορύβου, το φωτισμό, τη θερμοκρασία και τον αερισμό του δωματικού. Επιπλέον τους προσφέρει τη δυνατότητα να αλλάξουν ως ένα βαθμό τη διαρρύθμιση και να εμπλουτίσουν τον χώρο με προσωπικά αντικείμενα. Η ιδιωτικότητα που παρέχει το μονόκλινο δωμάτιο επιτρέπει την ελεύθερη επικοινωνία με τους νοσηλευτές και γιατρούς. Ως αποτέλεσμα διάφορες διαδικασίες θεραπείας ή διάγνωσης, γίνεται να πραγματοποιηθούν στον θάλαμο, μειώνοντας την ανάγκη του κέντρου για παραπάνω κλινικούς χώρους. 72Σε αντίθεση με τα πολύκλινα δωμάτια, ο ιδιωτικός θάλαμος, προσφέρει πιο ευέλικτα ωράρια επίσκεψης και επιτρέπει μεγαλύτερο αριθμό συνοδών. Όταν οι ασθενείς βρίσκονται μόνοι τους σε ένα δωμάτιο με τις οικογένειες και του φίλους τους, ενδέχεται να είναι πιο άνετοι, εκδηλωτικοί και δεκτικοί κατά την επικοινωνία.

82

εικ. 81

Συμπερασματικά, η φύση του θαλάμου είναι πολυλειτουργική, αφού ταυτοχρόνως αποτελεί έναν χώρο διαβίωσης, θεραπείας, απομόνωσης άλλα και κοινωνικοποίησης. Η σύγχρονη προσέγγιση του μονόκλινου αναδυκνήει την φύση αυτή καθώς διαχωρίζει τον θάλαμο σε τρεις διαφορετικές λειτουργικές ζώνες αναλόγως τον χρήστη. Πρώτη ζώνη αποτελεί ο προσωπικός χώρος του ασθενή. Μέσα στη ζώνη αυτή υπολογίζεται η περιοχή της κλίνης, σε συνδυασμό με έναν χώρο που προορίζεται για την μετακίνηση του ασθενή από αυτήν. Σε άμεση πρόσβαση από το κρεβάτι βρίσκεται το σύστημα που ενδέχεται να προσφέρει την δυνατότητα ελέγχου του εξοπλισμού (τηλεόραση, κρεβάτι, μουσική) και των συνθηκών άνεσης. (φωτισμός, θερμοκρασία, κλπ.) Στην συνέχεια η ζώνη των νοσηλευτών, εμπεριέχει τις περιοχές που το προσωπικό παρατηρεί τον ασθενή και χορηγεί τη θεραπεία. Απαιτείται να συνορεύει τουλάχιστον με την μία πλευρά του κρεβατιού, βρίσκεται συνήθως κοντά στην είσοδο, και περιέχει μία επιφάνεια εργασίας, εξοπλισμό αποστείρωσης και ίσως έναν αποθηκευτικό χώρο προμηθειών ή εξοπλισμού. Η ζώνη των συνοδών σχεδιάζετε με γνώμονα την τροποποίηση και την ευελιξία, καθώς η φύση της κάθε επίσκεψης είναι διαφορετική. Μέσα στην ζώνη αυτή συνήθως βρίσκονται άνετα καθίσματα, μια πολυθρόνα, ένα γραφείο ή ένας καναπές που προσφέρει την ευκαιρία για διανυκτέρευση.

εικ. 80

83

εικ. 83

Συνοψήζοντας, οι μονόκλινοι θάλαμοι προσφέρουν στους ασθενείς ψηλότερες συνθήκες ιδιωτικότητας, ασφάλειας και άνεσης. Εντούτοις υπάρχουν περαιτέρω ζητήματα που χρήζουν μελέτη σχετικά με την επιλογή θαλάμων, σχετιζόμενα με το κόστος και το μέγεθος των εγκαταστάσεων, την απόδοση του προσωπικού και τις προτιμήσεις των ασθενών. εικ. 82

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

3.2 Φως, Φωτισμός, Χρώμα 3.2.1 Φως Το φως αποτελεί ένα αναπόσπαστο φυσικό στοιχείο και στοιχείο ζωτικής σημασίας για την ανθρώπινη ύπαρξη. Ως φυσικό φαινόμενο συνδέεται άμεσα με την όραση, αποτελώντας εμπειρία των αισθήσεων, καθώς προσφέρει ζωή σε στατικές, υλικές μορφές. Τεχνητό και φυσικό, είναι το άυλο υλικό της αρχιτεκτονικής και αποτελεί ένα εξέχων σχεδιαστικό εργαλείο σε κάθε αρχιτεκτονική σύνθεση. Η ερμηνεία ενός χώρου καθορίζεται εν μέρη από τα χαρακτηριστικά του φωτός, όπως η ποσότητα, το χρώμα, η ένταση και η φύση των πηγών του. Οι ποικίλες διαβαθμίσεις και εκφάνσεις του, ανάγονται σε διαφορετική ποιότητα χώρου, που προάγει συγκεκριμένες δραστηριότητες. Το φώς προσφέρει μερικές απο τις πιο θεμελιώδεις και έντονες ανθρώπινες εμπειρίες, όπως το ηλιοβασίλεμα, ένα ουράνιο τόξο ή μια αντανάκλαση στο νερό. Το δίπολο μεταξύ αυτού και του σκοταδιού, παρέχει αναρίθμητα ερεθίσματα, που αποτελούν αφορμή για την αλλαγή στην συναισθηματική κατάσταση του ασθενή, και τον βοηθάει στο βιώσει ουσιαστικά το χώρο. Επίσης, το φώς διαδραματίζει ενεργό ρόλο στην αίσθηση ικανοποίησης και άνεσης του νοσηλευτικού προσωπικού, που συνεπάγεται την καλύτερη απόδοση στο περιβάλλον εργασίας. Αναμφισβήτητα, η κατάλληλη χρήση του φωτός, μπορεί να προσδώσει ποικίλα χαρακτηριστικά στο χώρο, ως εκ τούτου αποτελεί καταλυτικός παράγοντας στην απόδοση ατμόσφαιρας. Εκτός αυτού επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την σωματική και ψυχολογική υγεία των ανθρώπων. Ένας μεγάος αριθμός μελέτων αναδεικνύουν ξεκάθαρα την σημασία του φυσικού φωτός στη διαδικασία της θεραπείας, καθώς βοηθάει στην καταπολέμηση της κατάθλιψης, την αντιμετώπιση του πόνου των ασθενών, την προώθηση του κύκλου “επαγρύπνησης – εγρήγορσης”, και την σταθεροποίηση του κιρκαδικού συστήματος.73

84

Η γνώση ότι το φως αποτελεί προτέυων στοιχείο για την θεραπεία και γενικά για την ψυχολογική υγεία υπάρχει εδώ και αιώνες. Από την αρχαία Ελλάδα, στα Ασκληπιεία, η ηλιοθεραπεία χρησιμοποιούνταν ως μορφή θεραπείας. Οι ναοί του θεού της θεραπείας και ήρωα-ιατρού Ασκληπιού οικοδομήθηκαν σε κορυφές λόφων και βουνών και ήταν προσανατολισμένοι για να λαμβάνουν όσο περισσότερο φως της ημέρας γίνεται και να προσφέρουν ειδυλλιακή θέα στο φυσικό τοπίο, συνήθως στη θάλασσα. Χιλιετίες αργότερα, σύμφωνα με τις προτάσεις της Florence Nightingale, τα νοσοκομεία του 19ου αιώνα, σχεδιάζονταν με μεγάλα ανοίγματα στο νότο, για να εκμεταλλεύονται όσο το δυνατόν το φυσικό φως, εν μέρει για την παροχή φωτός πριν την εφεύρεση της ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά και για την ενίσχυση της ανάκαμψης των ασθενών. Επίσης αξιόλογο παράδειγμα αποτελούν τα σανατόρια, εγκαταστάσεις που σχεδιάστηκαν για την αντιμετώπιση της φυματίωσης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η εκτεταμένη έκθεση στο ηλιακό φώς και τον καθαρό, ξηρό αέρα, αποτελούσε την μοναδικη μορφή θεραπείας και τα σανατόρια σχεδιάστηκαν με γνώμονα την ανάγκη των ασθενών να έρθουν σε επαφή με τα παραπάνω στοιχεία.

εικ. 84

85

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

3.2.2 Φωτισμός σε περιβάλλοντα θεραπείας Σε εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης, ο φωτισμός διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στο σχεδιασμό και συνδυάζει ένα πλήθος παραμέτρων εξαιτίας της πολυπλοκότητας του έργου. Ο κάθε ξεχωριστός χώρος αλλά κυρίως οι θάλαμοι νοσηλείας, προορίζονται για διαφορετικούς χρήστες και απαιτούν μεμονωμένες μελέτες φωτισμού, καθώς ικανοποιούν διαφορετικές ανάγκες.74 Ο φωτισμός έχει την ικανότητα να επηρεάσει την διάθεση και τα συναισθήματα των ανθρώπων, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικο στα θεραπευτικά κέντρα όπου μια καλή ψυχολογική και συναισθηματική κατάσταση μπορεί να υποβοηθήσει την θεραπεία. Ωστόσο η κατανομή του φωτός δύναται να επηρεάζει τους ασθενείς τόσο θετικά όσο και αρνητικά, εάν δεν μέλετηθεί σωστά. Ο υπερφωτισμός και οι έντονες διαβαθμίσεις μπορεί να προκαλέσουν ένταση, ενώ το σκοτάδι καταστέλλει την οπτική αντίληψη και δημιουργεί αισθήματα αβεβαιότητας και ασάφειας, που οδηγούν σε δυσκολία προσανατολισμού. Παρόλα αυτά θα ήταν εύλογο να υπολογίσουμε την αξία της σκιάς κατά το σχεδιασμό, καθώς οι εντυπώσεις που προσλαμβάνονται από έναν χώρο δεν προέρχονται ουσιαστικά μονάχα απο το φως αυτό καθ’εαυτό, άλλα απο την συνδιαλλαγή του με τη σκιά.

86

Σύμφωνα με τον Juhani Palasma «Οι βαθιές σκιές και το σκοτάδι είναι απαραίτητα, επειδή αμβλύνουν την ευκρίνεια της όρασης, καθιστούν το βάθος και την απόσταση ασαφή, και επιτρέπουν την ασυνείδητη περιφερειακή όραση και απτική φαντασία.» Σύμφωνα με τον ίδιο ο ομοιογενής φωτισμός, όπως παρατηρείτε σε εγκαταστάσεις υγείας του παρελθόντος, παραλύει τη φαντασία με τον ίδιο τρόπο που η ομογενοποίηση του χώρου αποδυναμώνει την εμπειρία και απομακρύνει την αίσθηση του τόπου. Ο έντονος, ομοιογενής φωτισμός είχε ως αποτέλεσμα να εξαλείφονται οι πιο απαλές σκιές, με αποτέλεσμα να διαμορφώνεται ένα κρύο μονότονο περιβάλλον. Αντιθέτως το αμυδρό φως και η σκιά διεγείρουν την οπτική αντίληψη, η οποία ενισχύεται υποσηνείδητα από εικόνες της μνήμης και της φαντασίας. Έτσι, οι διακυμάνσεις του φωτισμού υφαίνουν μια μυστηριώδη ατμόσφαιρα και υποκινούν την ονειροπόληση. Συμπερασματικά, οι ασθενείς, απαιτούν μια ήπια προσέγγιση που βασίζεται στο φυσικό φως και σε έναν απαλό φωτισμό, που ενέχει την συνύπαρξη φωτός και σκιάς. Δεδομένου ότι η διάρκεια της νοσηλείας μπορεί να είναι μεγάλη, οι συνεχείς μεταβολές του φυσικού φωτός προσφέρουν τα αναγκαία ερεθίσματα για την δημιουργία μοναδικών εμπειριών. Το φυσικό φως δεν είναι ποτέ στατικό, μέσα σε μια μέρα διαφέρει συνεχώς σε ένταση, κατεύθυνση και φωτεινότητα. Οι υφές και τα χρώματα των υλικών αλλάζουν μαζί του, ενώ οι σκιές κινούνται μέσα στο χώρο, προβάλλοντας τις διαφορετικές πτυχές του κτιρίου μέσα στην μέρα. Οι αλλαγές αυτές επηρεάζουν καθοριστικά την αντίληψη του χώρου, καθώς η διαύγεια που απορρέει μεταβάλλονται συνεχώς. Παρακολουθώντας τις αλλαγές στο φως της ημέρας, οι ασθενείς διαμορφώνουν μια αίσθηση του χρόνου και την εναλλαγή των εποχών.

εικ. 85

εικ. 86

Οι επιδράσεις του φυσικού φωτός στην ανθρώπινη υγεία πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στο σχεδιασμό, πόσο μάλλον στα θεραπευτικά κέντρα, Συνεπώς η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη κάλυψη των αναγκών φωτισμού μέσω ανοιγμάτων, έχει ιδιαίτερη σημασία. Τα ανοίγματα συνδυάζοντας τις προοπτικές αερισμού, την παροχή θέας, των θεραπευτικών επιπτώσεων του φυσικού φωτός και την διευκόλυνση του προσανατολισμού, αποτελούν το πιο σημαντικό αρχιτεκτονικό στοιχείο για την βελτίωση των συνθηκών άνεσης στο εσωτερικό του κτιρίου. Σύμφωνα με τον Christopher Day, ένας αριθμός μικρότερων παραθύρων είναι καλύτερος από ένα μεγάλο άνοιγμα, όχι μόνο για την εξοικονόμηση ενέργειας, άλλα και για την καλύτερη κατανομή του φωτός, καθώς αποφεύγεται ο υπερφωτισμός. Επιπλέον οι διαμπερείς χώροι παρέχουν καλή ποιότητα φωτισμού και προσφέρουν περισσότερη οπτική πληροφορία σε σχέση με τον εξωτερικό χώρο, διευκολύνοντας τον προσανατολισμό, ενώ οι χώροι με ανοίγματα σε τρεις πλευρές, δείχνουν την περιστροφή του ήλιου, προσφέροντας χρονικό προσανατολισμό. 75 Η εφαρμογή καινοτόμων τεχνικών και προϊόντων νέας τεχνολογίας όπως για παράδειγμα ειδικών υαλοπινάκων, συστημάτων σκιασμού ή ανάκλασης επιτρέπει την αποτελεσματική χρήση και τον έλεγχο του φυσικού φωτός με εξαιρετικά αισθητικά και λειτουργικά αποτελέσματα. Ως εκ τούτου τα ανοίγματα έχουν ξεπεράσει τον αυστηρά λειτουργικό τους σκόπο, δηλαδή την παροχή φωτός, και λειτουργούν ως ένα αρχιτεκτονικό στοιχείο που ρυθμίζει την σχέση μεταξύ των εσωτερικών και των εξωτερικών χώρων.Η διαφάνεια, μας επιτρέπει να διακρίνουμε την ολοκληρωτική αντίθεση που υπάρχει μεταξύ του νοσοκομειακού περιβάλλοντος με το τοπίο. Τα ανοίγματα και κατά προέκταση το φυσικό φως που προέρχεται από αυτά, λειτουργούν ως μεσολαβητής ενός κλινικού, τεχνητά ελεγχόμενου, αποστειρωμένου κόσμου, με ένα ζωντανό, ρευστό περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από τα φαινόμενα του καιρού και της εποχής.

87

εικ. 87

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

Ως αναφορά τον τεχνητό φωτισμό, υπάρχουν πολλαπλές απαιτήσεις λόγω των προδιαγραφών υγιεινής, της ευαισθησίας των ασθενών στη ψυχολογικές επιδράσεις του φωτός και τα προβλήματα όρασης που ενδέχεται να έχουν πολλοί από αυτούς. Αρχικά η εντύπωση του φωτός που εκπέμπει ο τεχνητός φωτισμός δεν πρέπει να αποκλίνει σημαντικά από την εντύπωση του φυσικού φωτισμού. Το τεχνητό φως δεν πρέπει να προκαλεί θάμβωση, κάτι που απασχολεί ιδιαιτέρως τους ασθενείς. Επίσης η δημιουργία σκιών μπορεί να είναι αρκετά επικίνδυνη, καθώς οι αλλαγές των επιπέδων μέσα στο χώρο ενδέχεται να μην γίνονται αντιληπτές. Οι λαμπτήρες του άμεσου φωτισμού πρέπει να έχουν όσο το δυνατόν την μεγαλύτερη επιφάνεια ανάκλασης, ώστε η αντίθεση μεταξύ των λαμπτήρων και του ταβανιού να ελαχιστοποιείται. Τέλος η ένταση του τεχνητού φωτός πρέπει να εναρμονίζεται με τον χρωματικό τόνο των τοίχων και της οροφής. 76

Για να επιτευχθεί η αίσθηση ενός φωτεινού χώρου, με οπτικό ενδιαφέρον, είναι απαραίτητο να υπάρχουν διαφορεικές πηγές φωτισμού άλλα και ορισμένοι τοίχοι να λαμβάνουν άμεσο φως, αλλά όχι όλοι οι τοίχοι, δεδομένου ότι τότε δεν θα υπάρχει καμία εντύπωση φωτός και σκιάς και ο χώρος θα φαίνεται μουντός και αδιάφορος.77 Προς αυτήν την κατεύθυνση μπορεί να χρησιμοποιηθεί η τεχνική wall washing, δηλαδή ο φωτισμός μιας κάθετης επιφάνειας με ομοιόμορφη φωτεινότητα. Η εξής τεχνική εφιστά την προσοχή στον τοίχο, τον μετατρέπει σε μια δευτερεύουσα πηγή φωτός και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να τονίσει μια είσοδο, την υφή μιας συγκεκριμένης επιφάνειας ή έργα τέχνης. Επιπλέον το φως που ανακλάται σε τοίχους με υπόλευκα ματ χρώματα μπορεί να κάνει έναν θάλαμο να φαίνεται πιο φωτεινός και παρέχει ένα απαλό, διάχυτο φως στο χώρο. Επίσης βοηθάει ώστε οι στενοί χώροι όπως οι διάδρομοι ή οι θάλαμοι να φαίνονται πιο ευρύχωροι.

Λόγο των παραπάνω απαιτήσεων η εκτενής εφαρμογή του έμμεσου φωτισμού είναι μία ενδιαφέρον λύση για τους κοινόχρηστους χώρους άλλα και τους θαλάμους των ασθενών. Μέσω αυτού μπορεί να επιτευχθεί μια διάχυτη, σχεδόν χωρίς σκιάσεις ατμόσφαιρα αποφεύγοντας τις δυνατές πηγές φωτός και τις έντονες διαβαθμίσεις που μπορεί να προκαλέσουν ένταση στους ασθενείς. Παρόλα αυτά συνιστάται να υπάρχουν πηγές άμεσου φωτισμού, για να αναδείξουν λεπτομέρειες, υλικά, έργα τέχνης, να σηματοδοτήσουν επιμέρους περιοχές και τους κύριους προορισμούς και να ικανοποιήσουν τις οπτικές απαιτήσεις σε περιοχές που χρήζουν ενδιαφέρον λόγω κινδύνου.

88

εικ. 89

Εν κατακλείδι θα ήταν σημαντικό να αναφέρουμε πως έχουν εφευρεθεί νέα αυτοποιημένα συστήματα τεχνητού φωτισμού, που προσφέρουν την δυνατότητα εναλλαγής στην ένταση και το χρωματισμό του φωτός μέσα στη μέρα. Ένα τέτοιο σύστημα μπορεί να μιμηθεί τις διακυμάνσεις του φυσικού φωτός, βοηθώντας τους ασθενείς να κρατήσουν έναν σταθερό κιρκαδικό ρυθμό, βελτιώνοντας έτσι την διάθεση, τον ύπνο και την ανάκαμψη. Επίσης το σύστημα αυτό μπορεί να δημιουργήσει ξεχωριστές ζώνες φωτισμού ώστε να ανταποκριθεί στους διαφορετικούς αριθμούς χρηστών και των δραστηριοτήτων τους.

εικ. 90

εικ. 88

89

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας εντύπωση του χώρου. Επομένως η ποιότητα του χώρου αυτού, είναι υψίστης σημασίας, δεδομένου ότι η πρώτη εντύπωση είναι καθοριστική για την ερμηνεία ολόκληρης της εμπειρίας. Στον χώρο υποδοχής τα επίπεδα φωτισμού πρέπει να εξελίσσονται βαθμιδωτά. Κοντά στην είσοδο, πρέπει να είναι υψηλά, έτσι ώστε ο χώρος να φαίνεται φιλόξενος από το εξωτερικό και οι χρήστες να μπορούν να προσαρμοστούν εύκολα κατά την είσοδο από ένα φωτεινό εξωτερικό χώρο. Το γραφείο της ρεσεψιόν είναι το πρώτο σημείο επαφής με το προσωπικό, είναι αναγκαίο να είναι ορατό κατά την είσοδο στο χώρο και θα πρέπει να έρχεται σε αντίθεση με το περιβάλλον του. Αυτό σημαίνει ότι το γραφείο και ο χώρος υποδοχής πρέπει να είναι οι πιο φωτεινές περιοχές του φουαγιέ. Επιπλέον ενδείκνυται να υπάρχουν επιπλέον πηγές φωτός οι οποίες θα σηματοδοτούν τους κύριους προορισμούς, ώστε οι επισκέπτες να μπορούν να προσανατολιστούν ευκολότερα.79

Λόγω των διαφορετικών απαιτήσεων φωτισμού θα μπορούσαμε να προσεγγίσουμε τον σχεδιασμό του, διαχωρίζοντας τους επιμέρους χώρους των εγκαταστάσεων σε 3 διαφορετικές ζώνες χρηστών, για ασθενείς, προσωπικό και επισκέπτες.

90

Στους κοινόχρηστους χώρους όπως ο χώρος υποδοχής, οι χώροι αναψυχής, το αναψυκτήριο και οι αίθουσες αναμονής, οι βασικές απαιτήσεις είναι η ασφάλεια των ασθενών και των επισκεπτών, ο εύκολος προσανατολισμός και ο χώρος να φαίνεται λιγότερο εκφοβιστικός. Ο στόχος είναι η δημιουργία μιας γαλήνιας ατμόσφαιρας που προσκαλεί τους επισκέπτες και τους ασθενείς, και αντικατοπτρίζει την ποιότητα της νοσηλείας. Οι κοινόχρηστοι χώροι ενδέχεται να έχουν μεγάλο ύψος και κάθετα ανοίγματα στο κέλυφος του κτιρίου, που προσφέρουν φυσικό φωτισμό και την επιθυμητή επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον, μειώνοντας την αίσθηση της απομόνωσης και της κλειστοφοβίας, αλλά και την ανάγκη για τεχνητό φωτισμό μέσα στη μέρα. Κατά το σχεδιασμό είναι σημαντικό να αποφεύγονται διατάξεις με μεγάλο βάθος, όπου το φυσικό φως δεν μπορεί διεισδήσει πλήρως. Στην συγκεκριμένη περίπτωση ενδείκνυται η δημιουργία ενός αιθρίου. Το φως που προέρχεται από ένα αίθριο διανέμεται ομοιόμορφα κατα τη διάρκεια της ημέρας, γεγονός που το καθιστά αποτελεσματικό για το φωτισμό μεγάλων συμπαγών όγκων. Με την χρήση του αιθρίου, το φυσικό φώς διαχέεται στον πυρήνα του κτιρίου και μπορεί να διαμορφώσει μια αξιοθαύμαστη εντύπωση στους επισκέπτες και να προσφέρει μια “ζωντανή” ατμόσφαιρα. Η άμεση επαφή με τον ουρανό και τα σύννεφα παρέχει ένα ενδιαφέρον οπτικό ερέθισμα, συνυφασμένο με το χρόνο και το καιρό, σε αντίθεση με χώρους όπου η έλλειψη ανοιγμάτων δίνει ένα στάσιμο περιβάλλον το οποίο δυνητικά μπορεί να θεωρηθεί πληκτικό.78 Το φουαγιέ αποτελεί τον χώρο όπου οι ασθενείς και οι συνοδοί διαμορφώνουν την πρώτη και την τελευταία

εικ. 92

91

εικ. 91

εικ. 93

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

εικ. 94

92 Οι χώροι όπου πραγματοποιούνται οι διαδικασίες θεραπείας όπως χειρουργεία, αίθουσες μαγνητικής τομογραφίας και αίθουσες διάγνωσης, αποτελούν τους καθαρά λειτουργικούς τομείς των θεραπευτικών κέντρων. Οι βασικοί χρήστες των χώρων αυτών είναι το προσωπικό και ο φωτισμός θα πρέπει να είναι σχεδιασμένος και εγκατεστημένος ώστε να διασφαλίζει τις βέλτιστες συνθήκες εργασίας. Ο σχεδιασμός του φωτισμού θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τους ακόλουθους παράγοντες: επαρκή επίπεδα γενικού φωτισμού που παρέχουν ένα ασφαλές και άνετο περιβάλλον για κίνηση και βασικές εργασίες, παροχή ενός οπτικά ευχάριστου περιβάλλοντος για το προσωπικό μέσω ανοιγμάτων ή χρώματος, ελαχιστοποιηση της θάμβωσης και των έντονων διαβαθμίσεων φωτός στις περιοχές εργασίας. Ο φωτισμός σε χώρους θεραπείας πρέπει να είναι εύκολα ελεγχόμενος και να διαθέτει τα απαραίτητα χαρακτηριστικά για την εκτέλεση μιας συγκεκριμένης ή εξειδικευμένης εργασίας.80 Για παράδειγμα, εάν η εργασία είναι κρίσιμη από την άποψη της ακρίβειας και οι λεπτομέρειες είναι μικρές, όπως τα ράμματα σε μια πληγή, τότε ο φωτισμός θα πρέπει να έχει μεγαλύτερη ένταση από ότι για μια λιγότερο οπτικά απαιτητική εργασία όπως θα ήταν η μετακίνηση εξοπλισμού, ή η αρχειοθέτηση.

Οι αυξημένες απαιτήσεις του προσωπικού για τεχνητό φωτισμό, προκειμένου να ικανοποιούνται οι απαραίτητες διεργασίες με ασφάλεια και ακρίβεια, υποδηλώνουν μια άμεση σχέση με την σύγχρονη τεχνολογία. Ένα περιβάλλον που βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε μοντέρνο εξοπλισμό, υπονοεί ένα υψηλό επίπεδο παροχών, που δύναται να ενθαρρύνει το προσωπικό και να δημιουργήσει μια θετική εντύπωση στους επισκέπτες. Εντούτοις, η εκτενής εφαρμογή τεχνητού φωτισμού, σε συνδυασμό με τις αυστηρές προδιαγραφές σχεδιασμού και υλικών για υγειονομικούς λόγους, μπορεί να οδηγήσει σε χώρους θεραπείας που ερμηνεύονται ως κρύοι ή εκφοβιστικοί.

93

Στο σημείο αυτό θα ήταν σημαντικό να υπενθυμίσουμε ότι οι διαδικασίες όπου διεξάγονται στους χώρους αυτούς, προκαλούν εκ φύσεως άγχος και σύγχυση. Πολλές από αυτές είναι επώδυνες ενώ σε άλλες ο ασθενής βρίσκεται περιορισμένος και χάνει οποιαδήποτε μορφή ελέγχου. Σε μια προσπάθεια των σχεδιαστών για τη δημιουργία μιας λιγότερο επώδυνης και αγχωτικής εμπειρίας, παρατηρούμε την ενσωμάτωση φυσικών στοιχείων στους χώρους θεραπείας. Αυτή μπορεί να επιτευχθεί μέσω ανοιγμάτων που παρέχουν θέα σε κήπους, φωταγωγούς με βλάστηση, αλλά και μέσω διαδραστικών απεικονήσεων της φύσης ή τη χρήση φυσικών ήχων κατα τη διάρκεια της θεραπείας.

εικ. 95,96,97

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

94

Συγκεκριμένα ο θάλαμος των ασθενών μπορεί να χωριστεί σε δύο ζώνες φωτισμού. Η πρώτη περιλαμβάνει τις κλινικές περιοχές, όπου το ιατρικό προσωπικό παρατηρεί τον ασθενή και χορηγεί τη θεραπεία. Σε αυτή τη περιοχή χρησιμοποιείτε τεχνητός φωτισμός μεγάλης έντασης για τη παροχή καλής ορατότητας. Είναι σημαντικό ο φωτισμός να μην αλλοιώνει το χρώμα και την χροιά του ασθενή και να είναι εύκολα ρυθμιζόμενος. Έτσι το προσωπικό μπορεί να λειτουργεί πιο αποτελεσματικά, να ρυθμίσει τον φωτισμό ανάλογα τις οπτικές απαιτήσεις της θεραπείας και να αποφύγει οποιοδήποτε λάθος.

Οι πιο αδύναμοι ασθενείς, που υποβάλλονται σε δυνατές θεραπείες ή βρίσκονται περιορισμένοι στο θάλαμο ή στην κλίνη αποτελούν την πιο ευάλωτη ομάδα, η οποία στερείται αισθητηριακές εμπειρίες. Για το λόγο αυτό η ποιότητα του φωτισμού των θαλάμων επηρεάζει ακόμη περισσότερο την έκβαση της θεραπείας. Για παράδειγμα ένας στατικός φωτισμός σε ένταση και στα εκπεμπόμενα μήκη κύματος, μεταδίδει την εντύπωση ενός «νεκρού» περιβάλλοντος το οποίο μπορεί να ενισχύσει την κατάθλιψη και ως εκ τούτου να αυξήσει το χρόνο της ανάρρωσης.

Επιπροσθέτως, ο θάλαμος αποτελεί έναν χώρο διαβίωσης, οπού ο στόχος του φωτισμού είναι να επιτρέπει στους ασθενείς να εκτελούν τις καθημερινές τους δραστηριότητες και να δημιουργήσει ένα ποιοτικό, άνετο και ευχάριστο περιβάλλον. Για τη δημιουργία ενός οπτικά ενδιαφέροντος χώρου είναι σημαντικό ο γενικός φωτισμός των θαλάμων να προέρχεται από διάφορετικές πηγές. Μια συνήθης προσέγγιση συνδυάζει έμμεσο φωτισμό περιμετρικά του δωματίου με μια πηγή φωτός στο πίσω μέρος της κλίνης, ώστε να μην ενοχλεί τους κλινήρεις ασθενείς, να επιτρέπει την ανάγνωση βιβλίων και να δημιουργεί ένα πιο ατμοσφαιρικό αποτέλεσμα.

Απο τις βασικές ανάγκες των ασθενών αλλά και αρχή σχεδιασμού στα θεραπευτικά περιβάλλοντα αποτελεί η αίσθηση του ελέγχου. Ο έλεγχος που ενδέχεται να έχει ο ασθενής πάνω στο φωτισμό και κατα συνέπεια την ατμόσφαιρα του δωματίου του, του προσφέρει την αίσθηση ότι βρίσκεται σε ένα περιβάλλον άνετο και φιλικό.82 Προσφέροντας στον ασθενή αυτή την μερικές φορές αυτονόητη επιλογή στο πως θα επέμβει πάνω στο περιβάλλον του, του δημιουργείται η ψευδαίσθηση ότι μπορεί να ελέγξει το απρόοπτο που κυβερνά την ζωή του στην ταραχώδη κατάσταση της ασθένειας. Επιπλέον η αίσθηση ότι έχουμε το έλεγχο και μπορούμε να δομούμε και να επιβαλόμαστε στο περιβάλλον όπως μας αρέσκει αποτελεί μια από τις βασικές παραμέτρους για να νιώσουμε τον χώρο οικείο. Επιπλέον η ανάγκη για έναν φωτισμό που προσαρμόζεται εύκολα υποστηρίζεται από το γεγονός ότι το ίδιο επίπεδο φωτισμού σπανίως ταιριάζει ή προτιμάτε από όλους τους ανθρώπους.

Το φως της ήλιου είναι σημαντικό για τους ασθενείς που βρίσκονται περιορισμένοι στο κρεβάτι, ώστε να διατηρούν την αίσθηση του χρόνου. Παρόλα αυτά το άμεσο ηλιακό φως πρέπει ελέγχεται μέσω σκιάστρων, καθώς μπορεί να είναι δυσάρεστο και ερεθιστικό για ασθενείς στο κρεβάτι που δεν μπορούν να το αποφύγουν. 81 Η χρήση εύκολα ρυθμιζόμενων περσίδων, ραφιών φωτισμού, και ανακλαστήρων, μπορεί να συνεισφέρει στη εκμετάλλευση του φυσικού φωτός και στην καλύτερη κατανομή του στο χώρο. Επιπλέον οι περσίδες προσφέρουν μια αίσθηση ασφάλειας, αποτρέποντας τον ασθενή απο το να νιώθει υπερεκτεθειμένος στο εξωτερικό περιβάλλον. εικ. 100

εικ. 101

εικ. 98,99

Όπως έχουμε αναφέρει ο φωτισμός διαδραματίζει εξέχων ρόλο στην αντίληψη του χώρου και της ατμόσφαιρας. Η ποιότητα του φωτός αποτελεί βασικό στοιχείο για την δημιουργία ενός ευχάριστου και ενθαρρυντικού περιβάλλοντος για διαβίωση και θεραπεία. Ο ιδανικός αρχιτεκτονικός σχεδιασμός συνιστά απαραίτητη τη χρήση του φυσικού φωτός στα περιβάλλοντα θεραπείας. δια μέσω αυτού μπορεί να επιταχύνει την διαδικασία ίασης, γεγονώς που αντικατοπτρίζει την εμφανή σημαντικότητα του.

95

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

3.2.3 Χρώμα Το χρώμα αποτελεί ένα αξιόλογο σχεδιαστικό εργαλείο, το οποίο μπορεί να διεγείρει τις αισθήσεις, να εμπλουτίσει την εμπειρία του χώρου και να επηρεάσει θετικά τον χρήστη. Mαζί με το φώς είναι ένας θεμελιώδης παράγοντας στην ανθρώπινη εμπειρία,την φύση, τον σχεδιασμό και την τέχνη. Ένα μεγάλο μέρος του πλυθησμού συχνά θεωρεί την ανθρώπινη αντίδραση στο χρώμα ως ενστικτώδη και απλή, αλλά αυτή περιλαμβάνει μια πολύ περίπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ του φωτός, των ματιών και του εγκεφάλου. Η αντίληψη του χρώματος συνδέεται άμεσα με την υφή των υλικών αλλά και με το φώς που πέφτει πάνω στις επιφάνειες, το οποίο δύναται να μεταβάλλει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε ένα χρώμα. Στο σημείο αυτό θα ήταν σημαντικό να αναφέρουμε ότι τα έντονα χρώματα με υψηλό κορεσμό διεγείρουν το ανθρώπινο σώμα και ξεχωρίζουν στο ανθρώπινο μάτι σε σχέση με τα πιό μουντά. Κάτω από έντονο φωτισμό, οι κόκκινες αποχρώσεις αντιλαμβάνονται ακόμα πιο φωτεινές, ενώ το αμυδρό φώς θα φέρει στο προσκήνιο τις αποχρώσεις του πράσινου και του μπλε.83 Η αντίληψη του χώρου είναι αδιαχώριστη από τα χρώματα, και το κάθε χρώμα παρουσιάζει διαφορετικά ερεθίσματα, ενώ η χρωματική αντίληψη διαφέρει μεταξύ ατόμων. Τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά άλλα και οι προσωπικές συγκυρίες καθορίζουν εν μέρη τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και επιλέγουμε τα χρώματα που μας περιβάλλουν. Παρότι υπάρχουν άπειροι συνδυασμοί, ο άνθρωπος μπορεί να αντιληφθεί μόνο έναν μικρό αριθμό βασικών χρωμάτων, οι ονομασίες των οποίων είναι κοινές για τις περισσότερες γλώσσες, αν και οι διαβαθμίσεις και οι συνδυασμοί τους διαφέρουν. 84 Σε γενικές γραμμές τα χρώματα χρησιμοποιούνται συμβολικά, καθώς η εκφραστική τους δύναμη είναι πολύ μεγάλη. Το κόκκινο παραπέμπει στο πάθος και το ανθρώπινο συναίσθημα επειδή θυμίζει το αίμα, τη φωτιά και την επανάσταση. Στο πράσινο χρώμα που θυμίζει τη φύση προσφέρεται μια αύρα αναζωογόνησης, ενώ το μπλε που θεωρείται ψυχρό, παραπέμπει στο υδάτινο στοιχείο. Η εντύπωση που μας αφήνουν τα χρώματα είναι υποτυπώδης και αποτυπώνεται υποσυνείδητα.85

96

Πολλοί ερευνητές έχουν εξετάσει τις σωματικές και ψυχολογικές αντιδράσεις στο χρώμα, προσπαθώντας να αποσαφηνίσουν τις επιδράσεις του στην ανθρώπινη εμπειρία. Με βάση αυτές τις μελέτες, ποικίλοι συγγραφείς ισχυρίστηκαν ότι συγκεκριμένα χρώματα έχουν την ικανότητα να ξυπνούν και να διεγείρουν τους ανθρώπους, ενώ άλλα χρώματα έχουν ιδιότητες που μπορούν να ηρεμήσουν ή να χαλαρώσουν.

εικ. 102

97

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

98

Για παράδειγμα ο Louis Cheskin, επιστημονικός ερευνητής και ψυχολόγος, σύγκρινε τέσσερα δωμάτια βαμμένα εξ ολοκλήρου με ένα χρώμα: κόκκινο, μπλε, κίτρινο ή πράσινο, με έπιπλα στα ίδια χρώματα. Στο κόκκινο δωμάτιο σημειώθηκε αύξηση στην αρτηριακή πίεση και στον σφυγμό. Οι συμμετέχοντες στο πείραμα είχαν δυσκολία στην εργασία, ακόμα και να παραμείνουν στο δωμάτιο για οποιοδήποτε χρονικό διάστημα, εξαιτίας της υπερδιέγερσης. Αντίθετα αποτελέσματα παρουσιάστηκαν στο μπλε δωμάτιο, η αρτηριακή πίεση, o σφυγμός και η δραστηριότητα των χρηστών μειώθηκαν. Το φωτεινό κίτρινο δωμάτιο δεν παρουσίασε επίδραση στην αρτηριακή πίεση και στον σφυγμό, υπήρχαν όμως παράπονα για καταπόνηση των ματιών, πράγμα που καθιστούσε αδύνατες ορισμένες δραστηριότητες. Στο πράσινο δωμάτιο δεν σημειώθηκε καμία αφύσικη αντίδραση, με την εξαίρεση πως παρήγαγε αισθήματα μονοτονίας.86 Ενώ σε μια άλλη σειρά τεσσάρων πειραμάτων, εξετάστηκε η επίδραση της παρουσίας διαφόρων αποχρώσεων του πράσινου χρώματος στην ψυχολογική λειτουργία των συμμετεχόντων. Τα αποτελέσματα κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η έκθεση στο πράσινο χρώμα πριν από τη διεξαγωγή μιας εργασίας “διευκολύνει την απόδοση της δημιουργικότητας, αλλά δεν επηρεάζει την αναλυτική απόδοση” 87 Επιπλέον διεξήχθη ότι οι άνθρωποι μπορούν επίσης να διακρίνουν περισσότερες παραλλαγές στο πράσινο χρώμα από οποιοδήποτε άλλο χρώμα. Ωστόσο, ποιές παραλλαγές του πράσινου χρώματος επηρεάζουν περισσότερο τη δημιουργικότητα ή άλλές αποκρίσης στα συστήματα μυαλού-σώματος δεν είναι καλά κατανοητή.88

ψυχικής υγείας έχουν μια ιδιαίτερα συναισθηματική εμπειρία και οι αντιδράσεις τους στο χρώμα έχουν αποδειχθεί ακραίες.89 Οι μελέτες που έχουν διεξαχθεί σχετικά με τη σημασία του χρώματος στην υγειονομική περίθαλψη αναλύουν τις επιπτώσεις του στους χρήστες, όπως τη μείωση του άγχους των ασθενών και του προσωπικού, τα ιατρικά λάθη, την κατάθλιψη και τη διάρκεια παραμονής των ασθενών. Επιπλέον ελέγχεται η επίδρασή του στους κιρκαδιανούς ρυθμούς, τη ποιότητα ύπνου των ασθενών, τη βελτίωση της ικανοποίησης και αύξησης της παραγωγικότητας και του ηθικού του προσωπικού. Σε αυτό το σημείο γίνεται αντιληπτό πως το χρώμα δύναται να επηρεάσει ένα ευρύ φάσμα παραγόντων, οι οποίοι διαδραματίζουν ουσιώδη ρόλο για την έκβαση της θεραπείας των ασθενών, αλλά και την αποτελεσματικότητα του προσωπικού. Ωστόσο ένας μεγάλος αριθμός μελετών αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό λόγο των κριτηρίων κάτω από των οποίων διεξάγονται. εικ. 104

Oι χώροι υγείας είναι ιστορικά συνυφασμένοι με το λευκό, ένα χρώμα που σχετίζεται με την καθαρότητα και την αποστείρωση. Η εκτεταμένη χρήση του λευκού οδηγεί σε μουντά και μονότονα περιβάλλοντα που προκαλούν την αδρανοποίηση των αισθήσεων. Δεδομένου ότι ο εγκέφαλος μας χρειάζεται συνεχής αλλαγές και ετερογενή περιβαλλοντικά ερεθίσματα για να διατηρήσει την σταθερότητα του στις ζωτικές λειτουργίες και την πνευματική του εγρήγορση, είναι αναγκαίο οι ασθενείς να μην βρεθούν ξανά σε ένα κατάλευκο, μουντό περιβάλλον. Πολλοί ασθενείς στους χώρους υγείας ενδείκνυται να πάσχουν από συναισθηματικές αναταραχές, γεγονός που τους καθιστά πιο ευαίσθητους και ταυτόχρονα πιο δεκτικούς στα συναισθηματικά ερεθίσματα του χρώματος και του φωτισμού. Επιπλέον οι ασθενείς με προβλήματα

εικ. 103

Αυτή η ανάγκη για μια εμπεριστατωμένη μελέτη των ψυχοσωματικών επιδράσεων του χρώματος στις εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης έγινε σαφής στα μέλη της επιτροπής CHER, κομμάτι του CHD. Η επιτροπή αποφάσισε ότι μια ερευνητική μελέτη είναι αναγκαία, ώστε να αναγνωριστουν τα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι το χρώμα έχει όντως σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία των ασθενών και την αποτελεσματικότητα του προσωπικού. Ο στόχος των συγγραφέων ήταν να παρέχει μια βιβλιογραφική ανασκόπηση σχετικά με το χρώμα στην υγειονομική περίθαλψη, αλλά και «να διαχωρίσει μεταξύ των κοινών μύθων και των πραγματικοτήτων στην έρευνα και την εφαρμογή του χρώματος στο σχεδιασμό της υγειονομικής περίθαλψης».

H σπουδαιότητα του στοιχειοθετημένου σχεδιασμού αναδεικνύεται στη συγκεκριμένη μελέτη. Με μέσο τις διαδικτυακές αναζητήσεις βιβλιογραφιών και βάσεων δεδομένων σε πολλαπλούς κλάδους, οι ερευνητές

επιθεώρησαν περισσότερες από 3000 παραπομπές. Αφού εξέτασαν όλες τις διαθέσιμες έρευνες για το θέμα, κατέληξαν στο εξής συμπέρασμα. «Ενώ υπάρχει μια αυξανόμενη βιβλιογραφία που δείχνει ότι το χρώμα επηρεάζει τα αποτελέσματα της υγειονομικής περίθαλψης, το συνολικό σώμα των γνώσεων παραμένει κατακερματισμένο και αντιφατικό, σποραδικό και χαλαρά εξεταζόμενο». Συνεπώς, παρόλο που η γνώση γύρω από την επιρροή του χρώματος στην ανθρώπινη υγεία είναι ελλιπής, η επιδέξια χρήση του, μπορεί να βοηθήσει στην αποφυγή της αισθητικής στέρησης που προκαλείται από την έλλειψη οπτικών ερεθισμάτων.

εικ. 105

99

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

100

Ενώ το χρώμα δεν επηρεάζει αυτό καθέ αυτό την υγεία, έχει επιπτώσεις στη διάθεση των ασθενών, επομένως, η επιλογή των σωστών χρωμάτων μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία μιας ποιότητας που είναι θεραπευτική υπό την έννοια ότι εμπνέει εμπιστοσύνη και αρμονία και μπορεί να εξαφανίσει τον φόβο και την ένταση. Εντούτοις η αναζήτηση ενός «σωστού» χρώματος δεν είναι τόσο σημαντική, καθώς η επιλογή και η προτίμηση των χρωμάτων εξαρτάται από παράγωντες όπως η γεωγραφική τοποθεσία, τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά και η ηλικία των χρηστών, όπως και η φύση και ο τύπος των δραστηριοτήτων που πραγματοποιούνται στο χώρο. Επιπλέον η ψυχοσωματική αντίδραση των ασθενών σε ένα συγκεκριμένο χρώμα δεν αποτελεί επαρκείς δικαιολογία ώστε αυτό να χρησιμοποιείται σε όλους τους χώρους. Ως εκ τούτου βασική επιδίωξη των σχεδιαστών αποτελεί η εύρεση αρμονικών χρωματικών συνδιασμών αναλογικά με την χρήση του κάθε επιμέρους χώρου των εγκαταστάσεων. Επιπλέον το χρώμα χρησιμοποιείτε σε μεγάλο βαθμό ως ένα σημαντικό σημείο αναφοράς για τον προσανατολισμό.

Τα ουδέτερα χρώματα έχουν γίνει πολύ δημοφιλή στους χώρους υγείας τα τελευταία χρόνια, με χαρακτηριστικά παραδείγματα το μπεζ, απαλών αποχρώσεων του γκρι και λευκών. Γενικά, αυτή η ομάδα χρώματων είναι χρήσιμη, καθώς βοηθάει ώστε οι μικρότεροι εσωτερικοί χώροί να φαίνονται πιο ευρύχωροι. Ωστόσο, για ασθενείς μακράς διαρκείας, τα ουδέτερα, «διακριτικά» χρώματα δεν προσφέρουν επαρκή διέγερση. Επομένος η χρήση γκρι ή σκιασμένων χρωμάτων μπορεί να είναι αποτελεσματική για περιοχές που προορίζονται για χαλάρωση. Στους θαλάμους των ασθενών χρησιμοποιούνται πιο απαλοί, ψυχροί χρωματικοί τόνοι για τον έλεγχο του ανακλώμενου φωτός, τη μείωση της θάμβωσης και τη δημιουργία μιας πιο ήρεμης, γαλήνιας, και ισορροπημένης εικόνας. 90

Όσον αφορά τον προσανατολισμό, το χρώμα χρησιμοποιείται για να ξεχωρίσει τα διαφορετικά επίπεδα των εγκαταστάσεων και να δημιουργήσει διαφορετικές ζώνες και περιοχές εντός ενός χώρου. Επίσης στα σημεία που δύναται να είναι παρόμοια λόγο της τυποποίησης, όπως οι διάδρομοι θαλάμων και οι διασταυρώσεις τους, το χρώμα σε συνδυασμό με γραφιστικά μοτίβα λειτουργεί ως σημείο αναφοράς. Στους διαδρόμους, τους χώρους θεραπείας και γυμναστικής χρησιμοποιούνται θερμά, έντονα χρώματα, καθώς αυξάνουν το ρυθμό αναπνοής, την αρτηριακή πίεση και προωθούν την δραστηριότητα.

101 εικ. 108

Το χρώμα αποτελεί ένα από τα βασικά μέσα αντίληψης του χώρου και σχετίζεται με ψυχολογικές και κοινωνικές αντιδράσεις του ανθρώπου. Η χρήση του στους χώρους υγείας, έχει τρανταχτή σημασία για την αποφυγή των μονότονων και ψυχρών περιβαλλόντων που συνδέονται με εικόνες ιδρυμάτων. Μέσα από την επιλογή των σωστών χρωματικών συνδιασμών επιδιώκεται η διαμόρφωση μιας ατμόσφαιρας που μπορεί να προάγει τη διέγερση ή τη χαλάρωση.

εικ. 107 εικ. 106

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

3.3 Αερισμός, Οσμές 3.3.1 Ο αερισμός σε περιβάλλοντα θεραπείας Η ποιότητα του αέρα αποτελεί πλέον ένα επείγον ζήτημα λόγο της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Ο καθαρός αέρας είναι ένα σημαντικό στοιχείο για την υγεία όλων των ανθρώπων, αλλά η σπουδαιότητα του αυξάνεται σε κτίρια υγειονομικής περίθαλψης, όπου το περιβάλλον και η άνεση των ασθενών διαδραματίζουν ουσιώδη ρόλο στη θεραπεία. Με τον μεγάλο αριθμό νοσηλευόμενων μέσα σε μικρούς χώρους, ο ρόλος του σωστού αερισμού στους χώρους θεραπείας είναι αξιοσημείωτος, καθώς βακτήρια και ιοί μπορούν να διαδοθούν εύκολα. Εκτός αυτού, υπάρχουν πολλές μυρωδιές που μπορεί να είναι δυσάρεστες ή επιβλαβείς για τους ασθενείς, το προσωπικό ή τους επισκέπτες. Πολλοί ασθενείς πάσχουν από αρρώστιες που αποδυναμώνουν πολύ το ανοσοποιητικό σύστημα, καθιστώντας τους ευάλωτους ακόμα και σε απλές νόσους όπως το κρυολόγημα. Όποτε η ύπαρξη καθαρού αέρα αλλά και η σωστή ισσοροπεία της θερμοκρασίας είναι μεγάλης σημασίας. Η σταθερή θερμοκρασία μέσα στους χώρους βοηθάει στην άνεση των ασθενών, ιδιαίτερα σε παραπληγικούς, τετραπληγικούς, σε καρδιοπαθείς και ασθενείς με εγκαύματα ή βρέφη. Επιπλέον η θερμοκρασία και η υγρασία επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την επούλωση των πληγών. 91

102

Η διατήρηση ενός υγιούς περιβάλλοντος είναι ζωτικής σημασίας σε νοσοκομειακές εγκαταστάσεις, και τα συστήματα θέρμανσης, εξαερισμού και κλιματισμού τους απαιτούν εξονυχιστική μελέτη. Τέτοια συστήματα σχεδιάζονται με γνώμονα τη φροντίδα και την άνεση των ασθενών, την ανάγκη για περιορισμό της κίνησης του αέρα μέσα και μεταξύ στα διάφορα τμήματα και λαμβάνουν υπόψη τις διαφορετικές θερμοκρασιακές απαιτήσεις μεταξύ των υπο περιοχών των εγκαταστάσεων.

εικ. 109

103

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

3.3.2 Η συμβολή των αρωμάτων στην ευεξεία Ο μεγάλος αριθμός και οι αρνητικές επιδράσεις των εσωτερικών ρύπων, χρήζουν το μεγαλύτερο μέρος των κλινικά εξειδικευμένων χώρων, ως μηχανικά κλιματιζόμενους Η υψηλή ποιότητα του αέρα που απαιτείται σε τέτοιους χώρους επιβάλλει το φιλτράρισμα του αέρα με αντιμικροβιακά φίλτρα.92 Ωστόσο, αυτά τα συστήματα μπορεί να συμβάλλουν σε μειωμένη ποιότητα εσωτερικού αέρα με διάφορους τρόπους, όταν δεν είναι καλά σχεδιασμένα, δεν λειτουργούν ή δεν συντηρούνται σωστά. Τα συστήματα εξαερισμού γίνεται επίσης να αποτελέσουν πηγή μόλυνσης μέσω της διάδοσης βιολογικών ρύπων που έχουν πολλαπλασιαστεί σε εσωτερικές επιφάνειες των αεραγωγών.

104

Ο φυσικός αερισμός σε χώρους υγείας έχει ορισμένα πλεονεκτήματα. Διατηρεί σχετικά χαμηλό κόστος κατα την εγκατάσταση και χρειάζεται σχεδόν μηδενική συντήρηση. Ο αερισμός με φυσικά μέσα επιτρέπει τον αέρα να εισέλθει στο κτίριο από διάφορες διαδρομές, την ώρα που ο αέρας από εξαερισμούς κυκλοφορεί μέσω ενός καθορισμένου μηχανικού συστήματος. Επίσης υπάρχουν ενδείξεις ότι η διείσδυση του καθαρού αέρα και του ηλιακού φωτός μπορεί να επηρεάσει την μετάδοση των αερομεταφερόμενων παθογόνων.93 Επιπλέον οι φυσικά αεριζόμενοι θάλαμοι μπορούν να επιτύχουν υψηλότερους ρυθμούς αλλαγής αέρα απο αυτους με μηχανικά συστήματα.94 Το πρόβλημα με τον φυσικό αερισμό είναι οι πηγές εξωτερικών ρυπαντών, όπως το καυσαέριο στο αστικό περιβάλλον, ή η γύρη και η μούχλα σε ένα φυσικό περιβάλλον. Επίσης η θερμοκρασία και υγρασία του εξωτερικού αέρα μπορεί να διαφέρει σε μεγάλο βαθμό με αυτήν του εσωτερικού, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε κατασκευαστικά προβλήματα του κτιρίου ή την επιδείνωση της υγείας των ασθενών εάν δεν υπάρχει ο σωστός έλεγχος.

Σε άμεση συνάρτηση με τον αερισμό, έρχονται οι οσμές. Οι οσμές διαδραματίζουν εμφανή ρόλο στη διαμόρφωση της ατμόσφαιρας ενός χώρου και είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την ανθρώπινη μνήμη. Μία οσμή αποτελεί θέλγητρο για να ανακαλέσουμε περασμένες εμπειρίες, και πολλές φορές είναι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό που θυμόμαστε από έναν χώρο. Όταν μια οσμή γίνεται αντιληπτή, συσχετίζεται και συγκρίνεται με προηγούμενες βιωματικές εμπειρίες, με αποτέλεσμα την αλλαγή στην ψυχολογία και την συμπεριφορά του ατόμου. Ο χαρακτηρισμός μιας οσμής ώς ευχάριστη ή δυσάρεστη είναι αποτέλεσμα ποικίλων παραγόντων που έχουν να κάνουν με θέματα χώρου, χρόνου και συμπεριφορών.96 Όσον αφορά τη διαδικασία του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, οι οσμές είναι μια παραμελημένη πτυχή της ατμόσφαιρας. Στο παρελθόν τα δομικά υλικά αποτελούσαν ένα σημαντικό οσμητικό ερέθισμα, αλλά είναι φανερό ότι σήμερα η συγκεκριμένη τους ιδιότητα έχει εξαλειφθεί με την εισήγηση των σύγχρονων συνθετικών υλικών και την ανάγκη για συνεχή απολύμανση.Ανθρώπινες δραστηριότητες όπως η προετοιμασία φαγητού, η επαφή με τη θάλασσα ή το

Υπό κανονικές συνθήκες, τα φυσικά και μηχανικά συστήματα εξαερισμού που επιτρέπουν καθαρό αέρα στα κτίρια υγειονομικής περίθαλψης θα πρέπει να προτιμώνται από τα κλιματιζόμενα συστήματα. Μόνο σε ασυνήθιστες περιστάσεις, π.χ., κατά τη διάρκεια κατασκευαστικών δραστηριοτήτων, σε πολύ ζεστά κλίματα ή σε χώρους που απαιτούν τα υψηλότερα πρότυπα ποιότητας αέρα, τα κλιματιζόμενα συστήματα προτιμούνται από τον φυσικό αερισμό. Τα μηχανικά συστήματα εξαερισμού πρέπει πάντα να εφαρμόζονται συνδυαστικά με ένα πρόγραμμα συντήρησης που εξασφαλίζει την αποτελεσματική λειτουργία. Ο φυσικός αερισμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό με ένα μηχανικό σύστημα σε θαλάμους, χώρους κίνησης, και άλλους κοινόχρηστους χώρους που δεν έχουν ιδιαίτερες απαιτήσεις υγιεινής. 95

άναμμα της φωτιάς, είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη ιδιαίτερη μυρωδιά που παράγεται και τον χώρο. Ως ένα ισχυρό ερέθισμα ,το άρωμα μπορεί να χαλαρώσει τους μυς και να βοηθήσει στη συγκέντρωση ενώ αντιθέτως οι δυσάρεστες οσμές μπορούν να αυξήσουν τον καρδιακό ρυθμό. Πολλές από τις οσμές στα νοσοκομεία όπως η φορμαλδεΰδη, η φορμαλίνη, το ιώδιο, η σκόνη των οστών, τα ούρα, το καμένο δέρμα, τα μαλλιά, η τεστοστερόνη, η ασθένεια και η μυρωδιά του σώματος, μπορούν να προκαλέσουν έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις, όπως ο φόβος.

97 Αντιθέτως μελέτες που έλαβαν χώρα στη Ιαπωνία, έχουν αποδείξει ότι η οσμή από βελόνες πεύκου και το άρωμα των δαμάσκηνων μπορεί να βελτιώσει την διάθεση των ανθρώπων και αποδυναμώνουν τα συναισθήματα της κατάθλιψης. Επίσης τα ευρήματα δείχνουν ότι το άρωμα μπορεί επίσης να ενισχύσει τις λειτουργίες της μνήμης, και της ομιλίας, οδηγώντας ενδεχομένως σε βελτιώσεις στη συναισθηματική υγεία, την κατάθλιψη και τις διαταραχές της μνήμης. 98 99 Επίσης έχει διαπιστωθεί ότι η «πράσινη» οσμή που προέρχεται από το φύλλωμα δέντρων εξασθενεί τις αντιδράσεις στο συστολικό άγχος και αρτηριακή πίεση. 100

105

εικ. 110

εικ. 111

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

106

Η ικανότητα των αρωμάτων να εμπλουτίσουν την εμπειρία είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Τόσο στις δυτικές όσο και στις ανατολικές κουλτούρες η οσμή έχει αναμφίβολα κεντρικό ρόλο στη θρησκευτική και τελετουργική ιστορία. Οι θρησκευτικές τελετές είναι στενά συνδεδεμένες με τη χρήση αρωματικών ελαίων με αποτέλεσμα πολλές μυρωδιές να έχουν συσχετιστεί με τους χώρους λατρείας. Το λιβάνι χρησιμοποιείται ως μία συμβολική ή θυσιαστική προσφορά σε διάφορες θεότητες και πνεύματα, ενισχύοντας τις τελετές και την προσευχή ως σημαντικές και ουσιώδεις εμπειρίες.

φυτά όπως η λεβάντα, η μέντα, το δεντρολίβανο, το θυμάρι και το μελισσόχορτο φυτεύονται συχνά κοντά στους χώρους θεραπείας καθώς τους έχουν αποδοθεί ιδιότητες όπως η μείωση του άγχους, η αύξηση της συγκέντρωσης και η βελτίωση της μνήμης.101 Τα ευρέως διαδεδομένα φυτά όπως το τριαντάφυλλο, το φασκόμηλο, η ρίγανη, ο βασιλικός και το χαμομήλι είναι στενά συνδεδεμένα με τη μαγειρική και μπορούν να αναγείρουν αναμνήσεις, δρώντας ως ευχάριστοι περισπασμοί.

Οι θεραπευτικές ιδιότητες των αρωματικών φυτών και βοτάνων αξιοποιούνται σήμερα μέσω της αρωματοθεραπείας και των θεραπευτικών κήπων. Η ευωδία των ανθων έχει ευεργετικά αποτελέσματα στη διάθεση του ανθρώπου και ιδιαίτερα σε ασθενείς που ενδείκνυται να βρίσκονται σε εσωτερικούς χώρους το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας. Οι θεραπευτικοί κήποι πολλές φορές εμπεριέχουν ανυψωμένα παρτέρια, ώστε να επιτρέπουν και στους χρήστες αμαξιδίων την ευκαιρία να ακουμπήσουν και να μυρίσουν τα λουλούδια, ενώ η φύτευση αρωματικών φυτών έξω από τα παράθυρα των ασθενών προσφέρει έντονα οσμητικά ερεθίσματα και καταπολεμά την μουντή και αποστειρωμένη ατμόσφαιρα των νοσοκομείων. Αρωματικά

Ένα αξιόλογο παράδειγμα για το πως μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις οσμές σε συνδυασμό με ένα μηχανικό σύστημα εξαερισμού προς όφελος των ασθενών και του προσωπικού αποτελεί η Kajima, μια κατασκευαστική εταιρεία στην Ιαπωνία. Η Kajima έχει εγκαταστήσει ένα μοναδικό σύστημα κλιματισμού στα κεντρικά της γραφεία στο Τόκιο, σε συνεργασία με έναν κατασκευαστή αρωμάτων, ονόματει Shiseido. Το σύστημα κλιματισμού εκπέμπει μυρωδιές εσπεριδοειδών που αναζωογονούν το προσωπικό νωρίς το πρωί, ακολουθούμενες από μυρωδιές λουλουδιών που βοηθούν τη συγκέντρωση την ώρα εργασίας και τέλος οσμές του δάσους κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού για να προάγουν την χαλάρωση.102

εικ. 112

Ο σχεδιασμός με γνώμονα τις οσμές θα μπορούσε να επηρεάσει άμεσα την ποιότητα ζωής ατόμων που δεν χρησιμοποιούν την όραση. Οι μυρωδιές θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν από τυφλούς και μη ως μέσα προσανατολισμού σε ένα κτίριο αλλά και στο υπαίθριο περιβάλλον. Αξιοσημείωτο παράδειγμα αποτελεί η κατοικία που σχεδίασαν οι Charles Moore και Richard B. Oliver, για έναν πελάτη με μερική όραση. Στόχος τους ήταν να δημιουργήσουν έναν χώρο που θα μπορέσει να γίνει εξίσου αντιληπτός από όλες τις αισθήσεις. Για την αποφυγή της χρήσης κάποιου μηχανικού συστήματος εξαερισμού και ψύξης και της συνοδευτικής περίεργης μυρωδιάς του, εγκαταστάθηκε στην κατοικία ένα σύστημα αερισμού με παράθυρα ψηλά στους τοίχους. Μέσο του αρώματος που φέρνει ο αέρας, ο πελάτης μπορεί ουσιαστικά να μυρίσει από ποιά κατεύθυνση φυσάει. Η μυρωδιά πευκοδάσους έρχεται από τη βόρεια πλευρά του σπιτιού, ενώ όταν ο αέρας προέρχεται από το νότο, διαχέεται η μυρωδιά ενός οπωρώνα ροδάκινων. Στο σχεδιασμό συμπεριλαμβάνεται και ένα θερμοκήπιο με διάφορες ποικιλίες αρωματικών φυτών, όπως λεμονιές. Ο προσανατολισμός μέσα στους χώρους του σπιτιού επιτυγχάνεται από την αίσθηση που προσφέρει ένα συστήμα ελεγχόμενου φωτισμού και σκίασης καθώς και από τα αρώματα που προέρχονται από τον εσωτερικό κήπο. 103

εικ. 113

107 Τα παραπάνω παραδείγματα εγκολπώνουν τις ποικίλες πτυχές και ευέλικτες ιδιότητες των οσμών και αναδεικνύουν πως ένας ευρηματικός σχεδιασμός μπορεί να αξιοποιήσει την μυρωδιά, ιδρύοντας τοπόσημα οσμών μέσα και έξω από τον κτιριακό όγκο. Φυτά με έντονη μυρωδιά θα μπορούσαν να καλλιεργούνται σε διαφορετικά τμήματα των εγκαταστάσεων, να αποτελούν σημεία αναφοράς που διευκολύνουν τον προσανατολισμό, ενώ ταυτόχρονα προσφέρουν ερεθίσματα ανάλογα με τη χρήση του χώρου. Ο κάθε ξεχωριστός κήπος ενδέχεται να είναι αναγνωρίσιμος μέσα από την χαρακτηριστική οσμή του, ενώ ένας κήπος με τοπικά αρωματικά φυτά και δέντρα αναδεικνύει τη φυσιογνωμία του τοπίου. Οι οσμητικές ζώνες που προκύπτουν μεταβάλλονται συνεχώς ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες και την εποχή, καθιστώντας τον χώρο ως ένα ενεργό και ρευστό περιβάλλον, σε αντίθεση με τη στασιμότητα που χαρακτηρίζει το δομημένο περιβάλλον.

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

3.4.1 Ήχος Ο ήχος αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους και πολλές φορές μη- αναγνωρίσιμους παράγοντες της ατμόσφαιρας. Ο λόγος που η σημασία του ήχου υποβαθμίζεται, είναι διότι δεχόμαστε συνεχώς αμέτρητους ήχους, σε διαφορετικές διαβαθμίσεις, και η σημαντικότητα του καθενός ξεχωριστά σπανίως γίνεται αντιληπτή. Ο ήχος συνιστά ένα αισθητηριακό ερέθισμα, και ανάλογα με το μοτίβο των ηχητικών κυμάτων του, αναγνωρίζεται ως μουσική, ομιλία ή οποιοσδήποτε από τους μυριάδες περιβαλλοντικούς θορύβους στους οποίους εκτιθόμαστε συνεχώς. Ως θόρυβος αναγνωρίζονταιι οι διάφοροι ήχοι που ο άνθρωπος προσλαμβάνει με αρνητικό πρόσημο, και δεν μπορεί να ελέγξει, προκαλώντας του εκνευρισμό, διέγερση και άλλα αρνητικά συναισθήματα, συνεισφέροντας στην δημιουργία άγχους. Στην αρχιτεκτονική, μια μελέτη ανάμεσα στο χώρο και την εμπειρία του ήχου ή της έλλειψης αυτού έχει αξιοσημείωτο ενδιαφέρον. Ωστόσο τα πρακτικά αποτελέσματα μιας τέτοιας έρευνας είναι άγνωστα καθώς η ύπαρξη ήχου παραπέμπει στα γεγονότα που το προκαλούν, συνεπώς υποδηλώνει την ύπαρξη ζωής ή ανθρώπινης δραστηριότητας. Κατά αυτόν τον τρόπο ο ήχος επεμβαίνει στην υπόσταση του χώρου, καθώς παράγει στον άνθρωπο εικόνες που παραπέμπουν στις συνθήκες παραγωγής του.104 Τότε πως μπορεί να γίνει ακουστικά αντιληπτή η αρχιτεκτονική; Οι περισσότεροι άνθρωποι πιθανώς θα έλεγαν ότι καθώς η αρχιτεκτονική δεν παράγει ήχους, δεν μπορεί να ακουστεί. Παρόλο που η αρχιτεκτονική δεν είναι η ίδια η πηγή του ήχου, αποτελεί το πλαίσιο που ο ήχος γίνεται αντιληπτός. Όπως το φώς αντανακλα πάνω σε ένα κτίριο και μας αποκαλύπτει τη μορφή και τα υλικά, έτσι και ο ήχος ανακλά, μεταβιβάζοντας πληροφορίες για τα υλικά και τις διαστάσεις του χώρου. Τα πιο διαδεδομένα υλικά όπως το μέταλλο, το ξύλο και το μπετόν, παράγουν συγκεκριμένους ήχους, με μια οικεία χροιά, που πηγάζει από το παρελθόν ως ένα αποτύπωμα το οποίο έχει αφεθεί μέχρι ένα βαθμό στους περισσότερους ανθρώπους. Αυτό το ιδιάζων ακουστικό ερέθισμα ανακαλείται μέσω της μνήμης και των προσωπικών βιωμάτων, προσδιορίζοντας τη μορφή του χώρου και τα υλικά από τα οποία αποτελείται μέσω της ηχούς τους. Συνεπώς το κάθε αρχιτεκτόνημα έχει την δική του μοναδική ακουστική ταυτότητα, που προέρχεται από τη μορφή, τη κλίμακα, αλλά και τους χρήστες του. Σύμφωνα με τον Juhani Pallasmaa η πιο ουσιώδης εμπειρία που μπορεί να μας προσφέρει η αρχιτεκτονική είναι η γαλήνη. «Μια ισχυρή αρχιτεκτονική εμπειρία σιωπά όλο τον εξωτερικό θόρυβο. Εστιάζει την προσοχή μας στην ίδια την ύπαρξή μας, και όπως όλη η τέχνη, μας κάνει να γνωρίζουμε τη θεμελιώδη μας μοναξιά»105 Η σιωπή εμπλουτίζει την ατμόσφαιρα ενός χώρου, ενθαρρύνει τον χρήστη να βιώσει μια εσωτερικότητα, μια πνευματική εμπειρία, τον ωθεί να επικεντρωθεί στα συναισθήματα του, τις αισθήσεις του και το εγγύτερο περιβάλλον, συμβάλλοντας σε μια πολυαισθητηριακή εμπειρία. Στο παρελθόν η σιωπή έχει χρησιμοποιηθεί ως πρωτεύων εργαλείο για τη δημιουργία κατανυκτικώνκαι ατμοσφαιρικών χώρων όπως οι χώροι λατρείας. Στην ίδια λογική ο Christopher Day αναφέρει πως από όλες τις θεραπευτικές δυνάμεις του κόσμου, η πιο ισχυρή είναι αυτή της γαλήνης, μια κατάσταση που μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από τη σιωπή. 106Ωστόσο οταν αναφερόμαστε στη σιωπή, δεν υποδεικνύεται η απόλυτη έλλειψη ήχων, μια συνθήκη δύσκολα επιτεύξιμη στο σημερινό αστικό περιβάλλον. Δεδομένου ότι ο ήχος αποτελεί την ένδειξη ζωής, η παραπάνω συνθήκη παραπέμπει σε χώρους ακατοίκητους, αβίωτους, νεκρούς, που ενισχύουν την αίσθηση της απομόνωσης. Αντιθέτως αναφερόμαστε σε μια «ζωντανή» σιωπή, που προάγει την εσωτερική αναζήτηση και περισυλλογή, σε χώρους με χαμηλά επίπεδα ήχων, που δεν διαταράσουν την ηρεμία των ασθενών και τους υπενθυμίζουν, ότι δεν είναι μόνοι τους και ότι υπάρχει ζωή γύρω τους.

108

εικ. 114

109

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

3.4.2 Ο Θόρυβος σε περιβάλλοντα θεραπείας

110

Η σιωπή δεν είναι μια ποιότητα που πρέπει να θεωρείται δεδομένη στους χώρους υγείας, καθώς σύμφωνα με μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί από τον ΠΟΥ (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας)οι χώροι θεραπείας είναι εξαιρετικά θορυβώδες λόγο της τεχνολογίας, των υλικών που χρησιμοποιούνται, και του μεγάλου αριθμού χρηστών. Ο ΠΟΥ έχει συνεστίσει ότι τα επίπεδα θορύβου δεν πρέπει να υπερβαίνουν τα 35 dB σε δωμάτια όπου οι ασθενείς υποβάλλονται σε θεραπεία και 30 dB σε αίθουσες θαλάμων.107 Ωστόσο ακόμη και ηχητικά επίπεδα που ξεπερνούν τα 100 DB έχουν καταγραφεί μέσα σε μονάδες εντατικής θεραπείας.108Η έρευνα του ΠΟΥ έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι όλα τα νοσοκομεία, ανεξάρτητα από το μέγεθός τους, τον τύπο των ασθενών που φροντίζουν, ανά πάσα στιγμή της ημέρας, κάθε μέρα της εβδομάδας, υπερβαίνουν τα συνιστώμενα επίπεδα θορύβου που διατυπώνονται.109

ως σπαστικός λόγω της επανάληψης του. Αντιθέτως ένας θόρυβος όπως αυτός από τα καροτσάκια φαγητού μπορεί να ερμηνεύεται ως ευχάριστος από κάποιους ασθενείς καθώς σηματοδοτεί ότι σε λίγο θα δειπνήσουν ή καταναλώσουν ένα ρόφημα. Πολλές φορές, ο άνθρωπος αναζητά σκόπιμα πολυσύχναστους και θορυβώδεις χώρους για να αναπτύξει την έμφυτη κοινωνικότητά του. Έτσι, μια συζήτηση ή μουσική έξω από το δωμάτιο του ασθενή μπορεί να του τραβήξει το ενδιαφέρον, να τον ωθήσει να αποχωριστεί τον θάλαμό του και να ερευνήσει την πηγή του ήχου.

Ωστόσο, επειδή ένα μεγάλο ποσοστό θορύβου στους θαλάμους προέρχεται από τους ασθενείς και απο το προσωπικό που τους φροντίζει, τα πολύκλινα δωμάτια είναι πολύ πιο θορυβώδη απο τα ιδιωτικά. Ο παραπάνω λόγος σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι περισσότεροι ασθενείς θέλουν να νιώθουν γαλήνη αλλά και να κρατήσουν τις συζητήσεις με τους γιατρούς και τους συγγενείς προσωπικές έχει αυξήσει την ανάγκη για μονόκλινα, σε νοσοκομεία και κλινικές. 110 Ο υπερβολικός θόρυβος στα νοσοκομεία αποτελεί ένα απο τα σημαντικότερα προβλήματα με τα οποία θα έρθει αντιμέτωπος ο ασθενής. Εμποδίζει σε μεγάλο βαθμό την κατανόηση της ομιλίας και περιορίζει την επικοινωνία, προκαλώντας έτσι ενόχληση, ερεθισμό, και κόπωση, μειώνοντας την ποιότητα και την ασφάλεια της περίθαλψης. Η διαρκής έκθεση σε δυνατό θόρυβο συμβάλει στην ανάπτυξη της ψύχωσης εντατικής θεραπείας, στο άγχος που προκαλείται από τη νοσηλεία, στην αυξημένη ευαισθησία στον πόνο, στην υψηλή πίεση του αίματος και στην κακή ψυχική υγεία. Σύμφωνα με έρευνες οι ήχοι που προέρχονται από την τεχνολογία και τον νοσοκομειακό εξοπλισμό φαντάζουν εκφοβιστικοί και έχουν ιδιαίτερα μεγαλύτερη αρνητική επίδραση στη διέγερση των ασθενών, σε σχέση με τις ανθρώπινες φωνές. 111

εικ. 116

Υπάρχει ένας μεγάλος αρθμός καταγεγραμμένων θορύβων στους χώρους θεραπείας. Τα περισσότερα προέρχονται απο την τεχνολογία και τον ιατρικό εξοπλισμό, Μερικά από αυτά περιλαμβάνουν, συναγερμούς, συστήματα τηλεειδοποίησης, τηλεοράσεις, ξυπνητήρια, ανελκυστήρες, καρότσια καθαρισμού, συστήματα εξαερισμού, ψύξης και θέρμανσης. Θόρυβοι απο ανθρώπους περιλαμβάνουν τις συζητήσεις, τον βήχα, το κλάμα και τις φωνές, άνοιγμα και κλείσιμο πορτών και αντικείμενα που πέφτουν. Ο κάθε θόρυβος έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά και μπορεί να ερμηνευθεί με διαφορετικούς τρόπους από τον κάθε ασθενή. Αυτό σημαίνει ότι ο θόρυβος δεν χρειάζεται να είναι δυνατός ή απότομος για να είναι δυσάρεστος. Για παράδειγμα ο θόρυβος απο μια βρύση που τρέχει μπορεί να μην είναι όσο δυνατός σε εντάση όσο μια πόρτα που χτυπάει ή μια ανθρώπινη συζήτηση, αλλά μπορεί να αντιληφθεί

εικ. 115

111

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

3.2.3 Βελτίωση της ακουστικής μέσω του σχεδιασμού Βασική προϋπόθεση για τη δημιουργία μιας γαλήνιας νοσηλευτικής εμπειρίας είναι η χωροθέτηση των θαλάμων μακριά από τις πηγές του θορύβου. Στην περίπτωση κτιρίων σε αστικό περιβάλλον και σε οικόπεδα μικρού εμβαδού, η τοποθέτηση των θαλάμων σε ψηλούς ορόφους, μπορεί να είναι το μόνο μέσο, εκτός από τον ακουστικό σχεδιασμό, για τον έλεγχο του εξωτερικού θορύβου.

Λόγω των πολλαπλών πηγών αλλά και των χαρακτηριστικών του θορύβου μέσα σε ένα νοσοκομείο είναι αναγκαίο να υιοθετηθεί μια συνιστώσα τεχνικών σχεδιασμού, τεχνολογίας εξοπλισμού και υλικών. Εκτός αυτών όμως θα πρέπει και η κουλτούρα του οργανισμού να αντικατοπτρίζει την αλλαγή του θορυβώδους νοσοκομείου σε ένα ήσυχο και γαλήνιο θεραπευτικό περιβάλλον. Οι σημαντικότερες πηγές θορύβου πρέπει να σημειωθούν και να μελετηθούν, ώστε να βρεθεί ο πρακτικότερος τρόπος αντιμετώπισής τους.

112

Η αρχική μελέτη εμπεριέχει τη επιλογή του βέλτιστου οικοπέδου, και την εκμετάλλευση των κοντινών κτιριακών όγκων ως ηχοφράγματα. Ένα μακρύ κτίριο ή μια σειρά κτιρίων παράλληλα με έναν αυτοκινητόδρομο μπορεί να προστατεύσει τα πιό απομακρυσμένα κτίρια ή τους ενδιάμεσους εξωτερικούς χώρους από το θόρυβο. Ο άρτιος αρχιτεκτονικός σχεδιασμός προβλέπει επίσης τη μείωση του θορύβου από παράγοντες εκτός των κτιριακών όγκων, ιδιαίτερα από φυσικά στοιχεία όπως πάρκα ή κήπους καθώς οι ηχοαπορροφητικές ιδιότητες της βλάστησης δύναται να συμβάλλουν στον έλεγχο και στην εκτροπή του ήχου.

εικ. 118

Στα αρχικά στάδια σχεδιασμού η ηχοπροστασία συγκεκριμένων δωματίων ή περιοχών μπορεί να επιτευχθεί μέσω της ομαδοποίησης και της διάταξης των χώρων ανάλογα με τα επίπεδα θορύβου που παράγουν και τα κριτήρια της ησυχίας που απαιτούν. Η παραπάνω προσέγγιση σημαίνει ότι οι χώροι διαρρυθμίζονται με τρόπο ώστε οι ήσυχοι χώροι να γειτνιάζουν μεταξύ τους, ενώ ανάμεσα σε αυτούς και τους θορυβώδεις χώρους, παρεμβάλλονται ως ηχοπροστατευτικά «φίλτρα» κάποιοι ουδέτεροι χώροι, όπως ένα αίθριο ή ένας κήπος, που δεν έχουν ιδιαίτερες απαιτήσεις ησυχίας και ταυτόχρονα δεν παράγουν υψηλά επίπεδα θορύβου.112

Ο θόρυβος μπορεί να αναχαιτιστεί καθώς περνά μέσα από τους τοίχους, τα δάπεδα, τα παράθυρα, τις οροφές και τις πόρτες ενός κτιρίου. Η χωροθέτηση των ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων στο κατάλληλο σημείο και η ηχοπροστασία από αυτές, συμβάλλουν δραστικά στην αναχαίτιση του θορύβου που προέρχεται από το εσωτερικό του κτιρίου. Για να επιτευχθεί ένα ήσυχο περιβάλλον, πρέπει να επιλεχθούν τα σωστά υλικά και εξοπλισμός. Η επιλογή καλά σχεδιασμένων πορτών ειδικά στους θαλάμους και τους χώρους θεραπείας και διάγνωσης, μπορεί να βοηθήσει στον έλεγχο των εσωτερικών ήχων. Τα παράθυρα είναι από τα πιό αδύναμα στοιχεία ενός κτιρίου και ο ήχος τα διαπερνά πολύ πιο εύκολα από έναν τοίχο. Ένα ανοιχτό ή λεπτό παράθυρο μπορεί να αναιρέσει το υπόλοιπο αποτέλεσμα μιας ακουστικής μελέτης. Κατά την επιλογή των σωστών παραθύρων πρέπει να ληφθούν υπόψη παράγοντες όπως το μέγεθος του παραθύρου, αν επιτρέπεται να ανοίξει και το πάχος του. 113 Για την σωστή ηχομόνωση των εσωτερικών χώρων η εγκατάσταση ηχο-απορροφητικών πλακιδίων ή πάνελ είναι η παλαιότερη και πιο συνηθισμένη λύση. Απορροφούν τον ήχο και περιορίζουν τον τρόπο με τον οποίο ο ήχος ταξιδεύει από το ένα δωμάτιο στο άλλο. Άλλα παραδείγματα αντικειμένων που μπορούν να συνεισφέρουν στην καλή ακουστική ενός χώρου, είναι τα χαλιά, έπιπλα και κουρτίνες καθώς τα μαλακά υλικά από τα οποία είναι φτιαγμένα, απορροφούν τον ήχο.

εικ. 117

εικ. 119

113

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

3.4.3 Θεραπευτικές επιπτώσεις φυσικών ήχων και μουσικοθεραπεία

114

Η ακουστική εμπειρία ενός κτιρίου είναι κομμάτι της ατμόσφαιρας του και επηρεάζει άμεσα την ψυχολογία και την συμπεριφορά των χρηστών. Ίσως το πιο σημαντικό εμπόδιο για την δημιουργία μιας ιδιαίτερης ακουστικής εμπειρίας αποτελεί η ηχορύπανση του αστικού περιβάλλοντος. Δυσχεραίνει την προσπάθεια μιας αισθητηριακής επαφής τόσο με την ακουστική ταυτότητα του κτιρίου ως μονάδα όσο και με το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται. Ως συνέπεια η μελέτη της σχέσης χώρου και ήχου, συνήθως επικεντρώνεται στην παροχή ηχομόνωσης. Το ίδιο ισχύει και για τα κέντρα υγείας όπου ο σχεδιασμός επικεντρώνεται στην μείωση των εξωτερικών θορύβων για να παρέχει χώρους άνετους και φιλικούς προς τους ασθενείς. Ακόμα και ο θόρυβος όμως είναι δύσκολο να προσδιοριστεί, είναι τα τζιτζίκια του καλοκαιριού, ο ήχος των κυμάτων πάνω στους βράχους ή ο άνεμος που περνάει μεσα απο το φύλλωμα των δέντρων? Θα εικάζαμε πως όχι, αυτοί είναι φυσικοί ήχοι, αιώνιοι, αντηχούν στη γη πολύ πριν εμφανιστεί ο άνθρωπος, ενώ στη συνέχεια τον έχουν συντροφεύσει, χαλαρώσει και σαγηνέψει για χιλιάδες χρόνια. Ωστόσο σήμερα, περιτρυγιριζόμαστε απο πολύ διαφορετικούς ήχους. Το μέσο σπίτι, πόσο μάλλον ένα νοσοκομείο είναι γεμάτα θορύβους που προέρχονται από την τεχνολογία. Από ανελκυστήρες, τηλεωράσεις και συστήματα εξαερισμού έως ξυπνητήρια και συναγερμούς, ακόμη και οι λάμπες παράγουν ήχο. Η τεχνολογία από την οποία περιτρυγηριζόμαστε παράγει ήχους απροσδιόρηστους, «νεκρούς», μηχανικούς.

Σε αντιπαράθεση με τον θόρυβο που προέρχεται από το αστικό περιβάλλον και την τεχνολογία, η ακρόαση ευχάριστων ήχων, προσφέρει καταπραϋντικά ερεθίσματα που ενισχύουν την ψυχολογική υγεία των ανθρώπων. Στη περίπτωση ασθενών, έχουν διεξαχθεί μελέτες όπου εξετάζεται η θετική επίδραση των φυσικών ήχων και της μουσικής, ως αποτέλεσμα, χρησιμοποιούνται πλέον ως συμπληρωματικά στοιχεία της θεραπείας.

Για παράδειγμα η επίδραση των ήχων του ωκεανού (λευκός θόρυβος) έχει μελετηθεί στον νυχτερινό ύπνο ασθενών που έχουν υποστεί εγχείρηση στεφανιαίων αρτηριών. Η ομάδα που έλαβε ήχους ωκεανών ανέφερε υψηλότερες βαθμολογίες στο βάθος ύπνου, αφύπνιση, επιστροφή στον ύπνο και γενικής ποιότητας ύπνου σε σχέση με την άλλη ομάδα.114 Ενω σε μια άλλη περίπτωση η εταιρία Blue Shield της Καλιφόρνια χρησιμοποιήσαι φυσικούς ήχους σε ασθενείς μετα από χειρουργική επέμβαση. Μικροί δίσκοι μουσικής βοήθησαν τους ασθενείς να φανταστούν ότι βρίσκονται σε ένα φυσικό περιβάλλον, και μαζί με ασκήσεις αναπνοής και μουσική είχαν ως αποτέλεσμα μικρότερες διαμονές στο νοσοκομείο και χαμηλότερο κόστος φαρμάκων. Για την τιμή ενός CD $ 17, η Blue Shield εξοικονόμησε κατά μέσο όρο 2.000 $ ανά χειρουργημένο ασθενή.115

Η Μουσικοθεραπεία είναι μια καθιερωμένη εναλλακτική μορφή θεραπείας στην οποίο η μουσική χρησιμοποιείται μέσα σε μια θεραπευτική σχέση για την αντιμετώπιση των σωματικών, συναισθηματικών, γνωστικών και κοινωνικών αναγκών του ασθενή. Μετά την αξιολόγηση των δυνατοτήτων και των αναγκών κάθε πελάτη, ο εξειδικευμένος μουσικοθεραπευτής παρέχει την υποδεικνυόμενη θεραπεία, συμπεριλαμβανομένης της σύνθεσης μουσικής, του τραγουδιού, τον χορό και της ακρόασης μουσικής. Μέσω της μουσικής συμμετοχής στο θεραπευτικό πλαίσιο, οι ικανότητες των ασθενών ενισχύονται και μεταφέρονται σε άλλους τομείς της ζωής τους. Η μουσικοθεραπεία παρέχει επίσης τρόπους επικοινωνίας που μπορούν να βοηθήσουν όσους δυσκολεύονται να εκφραστούν με λόγια. Η έρευνα στη μουσική θεραπεία υποστηρίζει την αποτελεσματικότητά της σε πολλούς τομείς όπως: συνολική φυσική αποκατάσταση και διευκόλυνση της κίνησης, παροχή κινήτρων για τους ασθενείς ωστε να ασχοληθούν με τη θεραπεία τους, παροχή συναισθηματικής υποστήριξης για τους πελάτες και τις οικογένειές τους και παροχή διέξοδου για την έκφραση των συναισθημάτων. 116

εικ. 120

115

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

3.5.1 Υλικά Η επιλογή των υλικών ενός χώρου υγείας είναι μια σύνθετη διαδικασία. Ο βασικός στόχος κατά το σχεδιασμό είναι η παροχή ενός ασφαλούς περιβάλλοντος για τη νοσηλεία, συνεπώς τα υλικά που επιλέγονται πρέπει να τηρούν αυστηρές προδιαγραφές υγιεινής. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται η ασφάλεια, ο εύκολος καθαρισμός, η διάρκεια ζωής του υλικού, το κόστος εφαρμογής και συντήρησής του, ενώ επίσης αποτελεί αναγκαίο να μην είναι απορροφητικό σε οσμές και υγρά, και να είναι ανθεκτικό στη μικροβιακή ανάπτυξη.117 Λόγω των παραπάνω προδιαγραφών, εντοπίζεται η συχνή χρήση συνθετικών υλικών όπως το βινύλιο, το λινόλεουμ και το καουτσούκ.118 Το βινύλιο έχει ευρεία χρήση ως επίστρωση, ή λεπτομέρεια σε έπιπλα και ιατρικό εξοπλισμό στους εσωτερικούς χώρους νοσοκομείων, καθώς πληροί τις ειδικές απαιτήσεις υγιεινής και έχει μεγάλη διάρκεια ζωής. Έντούτης, ενέχει κινδύνους για τους ανθρώπους και το περιβάλλον λόγω τοξικότητας. Ως αποτέλεσμα, υπάρχει μια τάση για απομάκρυνση από το βινύλιο σε ιατρικές συσκευές και άλλα προϊόντα, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης του ως επίστρωση. Αντιθέτως ως πράσινη, φιλική προς το περιβάλλον λύση, το λινέλαιο είναι κατασκευασμένο από φυσικά υλικά και είναι εντελώς ανακυκλώσιμο και επαναχρησιμοποιήσιμο. Το καουτσούκ αποτελεί μια πιο φθηνή λύση που πληροί τις απαιτήσεις που υπάρχουν από τα υλικά επίστρωσης των νοσοκομείων. Είναι ηχοαπορροφητικό, αλλά και παράγοντας απορρόφησης των κραδασμών που μειώνει την κούραση κατά το περπάτημα, γεγονός αρκετά σημαντικό για εγκαταστάσεις όπου νοσηλεύονται ασθενείς με κινητικά προβλήματα.

116

Οι χώροι θεραπείας και διάγνωσης αποτελούν τις περιοχές που οι οπτικές απαιτήσεις όπως η ικανότητα να διακρίνουμε λεπτομέρειες και πηγές μικροβίων, είναι εξίσου σημαντικές με τις απαιτήσεις για ασηψία και αποστείρωση. Η επιλογή των υλικών στους χώρους αυτούς πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή, τόσο για την αποφυγή μολύνσεων, όσο και για την παροχή καλής ορατότητας. Αντιθέτως, οι θάλαμοι, οι διάδρομοι και διάφοροι κοινόχρηστοι χώροι δεν έχουν τόσο υψηλές απαιτήσεις, άρα δύναται να σχεδιάζονται περισσότερο με αισθητικά κριτήρια και λιγότερο με κριτήρια υγιεινής. Επεκτείνοντας επομένως την διαδικασία επιλογής, ώστε να συμπεριλάβουμε το αντίκτυπο των υλικών στην αισθητική, θα πρέπει να αναρωτηθούμε το πως ο ασθενής αντιλαμβάνεται την υλικότητα, δηλαδή τις διαφορετικές φυσικές ιδιότητες των υλικών.

εικ. 121

117

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

Αρχικά, ο χρήστης προσλαμβάνει την υλικότητα μέσω της ακοής καθώς τα υλικά διαδραματίζουν δραστικό ρόλο στον τρόπο όπου ανακλάτε ο ήχος. Χώροι σχεδιασμένοι με μαλακά υλικά στις επιφάνειες και τα έπιπλά τους, τον απορροφούν, με αποτέλεσμα ένα πιο ήσυχο περιβάλλον. Τα σκληρά υλικά, αντιθέτως, αντανακλούν τα ηχητικά κύματα και δημιουργούν χώρους που ο παραμικρός ήχος διαχέεται. Το ακριβές χρώμα, η υφή και το πόσο αντανακλαστικό είναι ένα υλικό επηρεάζουν άμεσα την οπτική αντίληψη και έχουν σημαντικό αντίκτυπο στη διάθεση και συμπεριφορά των χρηστών. Ατομα με προβλήματα όρασης συχνά διαμαρτύρονται για το έντονο φως από γυαλιστερές επιφάνειες ενώ οι ηλικιωμένοι ασθενείς εκφράζουν ανησυχία

118

για πτώσεις.119 Υλικά όπως ο χάλυβας και το γυαλί, που χρησιμοποιούνται ευρέως στη σύγχρονη αρχιτεκτονική, δημιουργούν σημαντικά προβλήματα στην αντίληψη του χώρου για άτομα με προβλήματα όρασης. Οταν χρησιμοποιούνται εκτεταμένα, οι αρχιτέκτονες και οι σχεδιαστές έχουν την πρόκληση να επιλύσουν το αντίκτυπο των αντανακλάσεων, της θάμβωσης και της διαφάνειας του γυαλιού στον τρόπο που οι ασθενείς αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον.120 Για τους ασθενείς, τα υλικά στο περιβάλλον του θαλάμου που μπορούν να ακουμπήσουν, όπως τα σεντόνια,τα μαξιλάρια, τα έπιπλα και οι ταπετσαρίες, είναι τα πιο σημαντικά για τη δημιουργία ενός αισθήματος άνεσης και καθαριότητας. Τόσο ο τύπος του υλικού που χρησιμοποιείται, η υφή του όσο και η επιλογή του χρώματος του, είναι πολύ σημαντικές παράγοντες και μεταδίδουν μια αίσθηση ποιότητας και φροντίδας.121

Συνεπώς, η υλικότητα, δεν είναι μια ιδιότητα που επηρεάζει μονάχα μια αίσθηση, άλλα προσλαμβάνεται από ολόκληρο το σώμα, συμβάλλοντας ενεργά στην αντίληψη του χώρου ως μια πολυαισθητηριακή εμπειρία. Η υφή και οι λεπτομέρειες ενός υλικού, οι απτικές ιδιότητες του, η θερμοκρασία του, ο τρόπος που ανακλά τον ήχο, η μυρωδιά, ακόμη και η γεύση, προσφέρουν σημαντικά στοιχεία όξυνσης των αισθήσεων, των οποίον η προσωπική ερμηνεία μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία συνειρμών, αναμνήσεων και συναισθημάτων.

119

Στα θεραπευτήρια, οι επιφάνειες και τα έπιπλα πρέπει να είναι ειλικρινείς με τα υλικά τους, δηλαδή πρέπει να εμφανίζονται ως έχουν, αντί να επικαλύπτονται με τεχνητά φινιρίσματα. Η αποφυγή της αντιληπτικής σύγχυσης μέσω της αφής, είναι σημαντική για άτομα που είναι συναισθηματικά αναστατωμένα: για παράδειγμα, τα φινιρίσματα από ξύλο σε μεταλλικές πόρτες μπορούν να οδηγήσουν σε σύγχυση, διότι οι πόρτες θα είναι απροσδόκητα βαριές και κρύες στην αφή, αντί για ζεστές όπως θα ήταν οι πόρτες κατασκευασμένες ολοκλήρου από ξύλο.122 Η οσμή των υλικών είναι επίσης σημαντικός παράγοντας στις εγκαταστάσεις περίθαλψης, ειδικά αν είναι καινούργιες, καθώς πολλά από τα συνθετικά υλικά που χρησιμοποιούνται μπορεί να μυρίζουν δυσάρεστα.

εικ. 122

Κατά αυτόν τον τρόπο, τα υλικά αποτελούν βασικό εργαλείο του αρχιτέκτονα για τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που μέσω της προσφοράς και του ελέγχου ερεθισμάτων, θα διεγείρει τους ασθενείς, βελτιώνοντας την ψυχολογία τους. Συμπερασματικά τα υλικά δεν θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται μόνο ως ένα λειτουργικό στοιχείο για τη στήριξη των κτιρίων, άλλα ώς βασικό συστατικό για τη δημιουργία μιας μοναδικής ατμόσφαιρας. Η ατμόσφαιρα είναι που συνδέει τον χώρο με τα ανθρώπινα συναισθήματα, εμπνέει φόβο, ασφάλεια, εξοικείωση. Ως εκ τούτου τα υλικά που χρησιμοποιούνται, καθορίζουν εξ’ αρχής την μορφή και την αισθητική του έργου και λειτουργούν ως γνώμονας απο την σύλληψη της ιδέας μέχρι την υλοποίηση της.

εικ. 123

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας Επιπλέον τα φυσικά υλικά είναι συνυφασμένα με τον τόπο προελευσή τους, αλλά και με τα εκάστοτε πολιτισμικά και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά. Στις περισσότερες περιοχές παγκοσμίως, τα κτίρια αναδύονταν απο το έδαφος, μέσα απο την μορφή λίθων, άργυλου ή χώματος. Αυτή η φυσική επιλογή των υλικών αποτελούσε αξιοσημείοτος παράγωντας για την εξέλιξη της ιδιωματικής κατασκευαστικής μορφής αλλά και της τοπικής αρχιτεκτονικής ταυτότητας. Από πολλές απόψεις αυτή η παραδοσιακή προσέγγισης στην επιλογή των υλικών συνείσφερε στην εναρμόνιση του κτιρίου με το περιβάλλον και στην αναγνωσή τους ως σύνολο.

Παρά την εμφανή επιρροή των υλικών στον τρόπο που ερμηνεύεται το περιβάλλον, στα θεραπευτικά κέντρα του παρελθώντος, η αισθητική επιπεδότητα του περιβάλλοντος ενισχύεται ακράδαστα από μια αδυνατισμένη αίσθηση υλικότητας. Στα κέντρα αυτά εντοπίζεται κυρίως η χρήση συνθετικών πλαστικών και άκαμπτων τεχνητών υλικών, ενώ η χρήση φυσικών υλικών πολλές φορές απορρίπτεται λόγω του μεγάλου κόστους και των αυστηρών απαιτήσεων υγιεινής.

120

Ωστόσο υπάρχει μια μεγάλη διαφορά στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τα υλικά με βάση τη φύση τους. Φυσικά υλικά όπως πέτρα, τούβλο και ξύλο εκφράζουν την ηλικία τους, την ιστορία της επεξεργασίας τους καθώς και την ιστορία της χρήσης τους απο τους ανθρώπους. Οι εμφανείς ενδείξεις φθοράς που φέρουν, ενσωματώνουν τη διάσταση του χρόνου στην εμπειρία των υλικών. Αντιθέτως τα σύγχρονα υλικά που είναι κατασκευασμένα από μηχανές, όπως το γυαλί, το μέταλλο και τα συνθετικά πλαστικά είναι σχεδιασμένα για να διεγείρουν την όραση. Παρουσιάζουν αναλλοίωτες επιφάνειες, χωρίς να μεταφέρουν την ουσία ή το πέρασμα του χρόνου, και μοιάζουν “άψυχες” σε σύγκριση με τα φυσικά υλικά. Αυτή η εστίαση προς το οπτικό αποτέλεσμα υπονομεύει την σημαντικότητα των υπόλοιπων αισθήσεων και έχει αλλοιώσει τον τρόπο αντίληψης της αρχιτεκτονικής εμπειρίας. Η αρχιτεκτονική που παραγκωνίζει την πλαστικότητα αγνοεί την ανθρώπινη κλίμακα, γίνεται επίπεδη, κοφτερή και άυλη.123 Έκτός απ’ότι τα φυσικά υλικά εκφράζουν το πέρασμα του χρώνου, μπορεί να παρέχουν πληροφορίες που ενισχύουν την σύνδεση μαζί τους, όπως γνώσεις γύρω από το υλικό, εξοικειωμένη υφή ή μυρωδιά, ακόμη και ο ήχος που παράγουν μπορεί να είναι γνώριμος. Τα μοτίβα στο σχηματισμό των φυσικών υλικών, όπως αυτά στα νερά ενός ξύλου ή μιας πέτρας ζωντανεύουν ένα αντικείμενο και τονίζουν τα χαρακτηριστικά του, προσφέροντας στους ασθενείς έναν φευγαλέο περισπασμό.

εικ. 126 εικ. 124

Σύμφωνα με τον Juhani Pallasmaa «Τα σύγχρονα κτίρια, που βασίζονται σε τεράστιο βαθμό στα συνθετικά υλικά, σκοπεύουν στην άχρονη τελειότητα και δεν ενσωματώνουν τη διάσταση του χρόνου ή την αναπόφευκτη και διανοητικά σημαντική διαδικασία της γήρανσης. Αυτός ο φόβος για τα ίχνη φθοράς και της ηλικίας σχετίζεται με τον φόβο του θανάτου. Η αδυναμία των παραπάνω κτιρίων να ενσωματώσουν την εμπειρία του χρόνου έχει ένα τρανταχτό αντίκτυπο στη ψυχολογική υγεία. Ως άνθρωποι, έχουμε την ανάγκη να κατανοήσουμε ότι βασιζόμαστε στη ροή του χρόνου και στο ανθρωπογενές περιβάλλον και είναι καθήκον της αρχιτεκτονικής να διευκολύνει αυτή την εμπειρία.» 124 ‘Ισως να μην μπορούμε να πιστεύουμε σε τέτοιου είδους γενικεύσεις όπως αυτή του Pallasmaa, καθώς τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον ως αναφορά την χρήση φυσικών υλικών, ή τουλάχιστον συνθετικών τα οποία μιμούνται την όψη των παραπάνω για την κατασκευή, την επίστρωση διαφόρων επιφανειών και τη δημιουργία επίπλων Αυτή η τάση για αναβίωση των παλαιότερων μεθόδων επιλογής και τοποθέτησης υλικών καταδεικνύει τις επιρροές που ασκεί, τόσο η ανάγκη για μια πιο φιλική και οικεία ατμόσφαιρα, όσο και η αυτή για ένα πιο υγιές κτίριο για τους χρήστες και το περιβάλλον. Ο ιδιάζων χαρακτήρας των φυσικών υλικών, άλλα και η έννοια της βιωσιμότητας, έχουν επαναφέρει στο προσκήνιο της χρήση και την εφαρμογή τέτοιων υλικών, ο εγγενής πλούτος των οποίων αναζωογονεί τα κτίρια και τα εναρμονίζει με το περιβάλλον στο οποίο εναποτίθενται.

εικ. 125

121

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας Το ξύλο είναι ένα μοναδικό φυσικό υλικό λόγω των πολλαπλών χρήσεων του, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ώς δομικό υλικό, επίστρωση, για τη δημιουργία επίπλων και λεπτομερειών. Αποτελεί μια απο τις πιο βιώσιμες λύσεις, έχει παγκόσμια χρήση και είναι εύκολα επεξεργάσιμο. Το ξύλο επίσης προσφέρει ερεθίσματα σε τέσσερις από τις πέντε διαφορετικές αισθήσεις, αφή, όσφρηση, όραση και ακοή. Επιπροσθέτως το κάθε κομμάτι ή σανίδα ξύλου έχει διαφορετική υφή, χρώμα, και περιέχει ένα μοναδικό μοτίβο νερών, δίνοντας την δυνατότητα για τη δημιουργία δυναμικών συνθέσεων. Το ξύλο ωριμάζει και αλλάζει με την πάροδο του χρόνου, βοηθώντας στη διαμόρφωση μιας αίσθησης του χρόνου και ενισχύοντας την ανθρώπινη εμπειρία. Επειδή είναι ένα τρομερά διαδεδομένο υλικό, η εξοικείωση μαζί του είναι σχεδόν δεδομένη, βοηθώντας έτσι στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος οικείου και φιλικού προς τον χρήστη.

122

Ως αναφορά το κλινικό περιβάλλον μία έρευνα στο πανεπιστήμιο Shimane της Ιαπωνίας έδειξε ότι προσθέτοντας ξύλο από κέδρο στις επικαλύψεις των τοίχων, σε μονόκλινα νοσοκομείων μειώθηκε το επίπεδο άγχους των ασθενών σε σχέση με δωμάτια που οι τοίχοι ήταν από σκέτο μπετόν.125 Μία άλλη έρευνα στη Ιαπωνία ανάλυσε τon καρδιακό ρυθμό και τη πίεση του αίματος ανάλογα με το ποσοστό της επικαλιμένης επιφάνειας με ξύλο. Τα ποσοστά ήταν 45% και 90 %, ενώ η πίεση του αίματος ήταν χαμηλότερη στα δωμάτια με 90 % επικάλυψη ξύλου, οι περισσότεροι χρήστες ανέδειξαν το δωμάτιο με 45 % ως το πιό ευχάριστο.126

εικ. 127

εικ. 128

Η πέτρα είναι ένα σκληρό και ανθεκτικό φυσικό υλικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ώς δομικό στοιχείο, αλλά και ως επίστρωση ή λεπτομέρεια επιφανειών. Η ιδιαίτερη υφή της, έρχεται σε μεγάλη αντίθεση με τις λείες επιφάνειες που εντοπίζονται στα θεραπευτικά κέντρα, προσδίδοντας έτσι βάθος και οπτικό ενδιαφέρον. Ωστόσο λόγο της τραχύτητάς της και της δυσκολίας στον καθαρισμό είναι ευκολότερα αξιοποιήσιμη στο εξωτερικό περιβάλλον ή σε μεμονωμένες κατασκευές. Η χρήση τοπικής πέτρας προσδίδει έναν διαχρονικό χαρακτήρα στο έργο, βοηθάει στην εναρμόνιση του με το περιβάλλον, συνδέοντας την αρχιτεκτονική με την γεωλογία όχι μόνο στην υφή, αλλά και στο χρώμα.

123 εικ. 129,130,131 Καταλήγουμε στο συμπέρασμα, ότι τα συνθετικά υλικά είναι συχνά φθηνότερα, ευκολόχρηστα και πληρούν τις ειδικές απαιτήσεις που υπάρχουν στους χώρους υγείας. Παρόλα αυτά πρέπει να λάβουμε υπόψη και την επίπτωση τους στην ανθρώπινη υγεία, καθώς τα χημικά από τα οποία αποτελούνται ενέχουν κινδύνους, ενώ η αδυναμία τους να ενσωματώσουν την αίσθηση του χρόνου στη εμπειρία του ασθενή μπορεί να συμβάλει στην αποξένωση του. Τα φυσικά υλικά προφανώς δεν εμπεριέχουν τοξικά συστατικά, ενώ μέσω των ερεθισμάτων που προσφέρουν, και της αίσθησης της οικειότητας που εκφράζουν μπορούν να συμβάλλουν στη γρηγορότερη ανάρρωση. Προφανώς η παραπάνω διαπίστωση δεν αποτελεί κανόνα. Πίσω από τη χρήση κάθε λογής υλικού κρύβονται δυνατά και αδύνατα σημεία και είναι ουσιαστικά στο χέρι του αρχιτέκτονα, να τα παντρέψει με έναν αρμονικό τρόπο τόσο μεταξύ τους, όσο και με το περιβάλλον με απώτερο σκοπό, την αίσθηση που επιθυμεί να αποδώσει.

Ο χώρος ως εργαλείο θεραπείας

3.5.2 Αφή και θεραπεία Η θεραπεία μέσω της κηπουρικής αποτελεί μία βασική θεραπευτική αγωγή, η οποία επιστρατεύει όλες τις αισθήσεις των ασθενών, επικεντρώνοντας στην αφή. Η θεραπευτική κηπουρική χρησιμοποιείται πολύ συχνά σε κέντρα μακροχρόνιας περίθαλψης, τα οποία ασχολούνται κυρίως με ενήλικες. Ως θεραπευτική κηπουρική ορίζεται οποιαδήποτε εφαρμογή- τεχνική που διεξάγεται από επαγγελματίες για τη θεραπεία και την αποκατάσταση και χρησιμοποιεί ως μέσο τα φυτά, τις κηπουρικές δραστηριότητες και τη φύση128 Οι δραστηριότητες κατά τη διάρκεια της κηπουρικής στοχεύουν στην οικοδόμηση της αυτοεκτίμησης και της αυτοπεποίθησης των ασθενών.

Η αίσθηση της αφής, διαδραματίζει ουσιώδη ρόλο στην ανάρρωση των ασθενών, που συνήθως έρχονται σε επαφή με έναν μικρό αριθμό συγκεκριμένων υλικών μέσα στους θαλάμους. Οι θεραπείες που βασίζονται στην αφή, σε συνδυασμό με ένα περιβάλλον σχεδιασμένο με γνώμονα τις υφές και την δημιουργία μιας ιδιαίτερης απτικής εμπειρίας, δύναται να βοηθήσει τους ασθενείς να επανασυνδεθούν με την υλικότητα του κόσμου που τους περιβάλλει.127

124

Η ποικιλία σε υλικότητα που παρατηρείται στους κήπους έρχεται σε αντίθεση με την επιπεδότητα που χαρακτηρίζει το κλινικό περιβάλλον. Μέσα σε έναν κήπο ο ασθενής δύναται να έρθει σε επαφή με σκληρά υλικά και αντικείμενα όπως πέτρες, χαλίκι, βότσαλα και βράχους ή με άλλα ιδιαίτερα στοιχεία τα οποία δεν εντοπίζονται στο εσωτερικό, όπως το νερό, το χώμα ή η άμμος. Επιπλέον το κάθε φυτό, έχει διαφορετική υφή, πλαστικότητα, ακόμα και ελαστικότητα τόσο στο φλοιό, το φύλλωμα, το άνθος, ή τον καρπό του εάν έχει. Η καλλιέργεια, η συλλογή φρούτων, ή καρπών αποτελει μια μοναδική δραστηριότητα,. Ο ασθενής έρχεται σε επαφή καθώς αυτά αναπτύσσονται, και ωριμάζουν με αποτέλεσμα να διαμορφώσει μια αίσθηση του χρόνου αλλά και μια ανυπέρβλητη σύνδεση με τη φύση και τις αισθήσεις του. Ο άνθρωπος έχει μια έμφυτη τάση να αναζητά σχέσεις και η φύση μπορεί να τον βοηθήσει να εκπληρώσει αυτή του την ανάγκη. Τον βοηθάει να συνδεθεί με φυτά, άλλα έμβια όντα αλλά και τους υπόλοιπους ανθρώπους που παίρνουν μέρος στις δραστηριότητες όπως οι παραπάνω.

Η φροντίδα των φυτών είναι μια δραστηριότητα που μπορεί να ενισχύσει την ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων. Είναι μια ιδανική συμπληρωματική θεραπεία για την ανάρρωση από μακροχρόνιες ασθένειες, διότι διευκολύνει την προσαρμογή στην ιατρική περίθαλψη Η ενασχόληση με φυτά αναπτύσσει την ανοχή στην απογοήτευση, βελτιώνει την ικανότητα του ατόμου να δέχεται ικανοποίηση σταδιακά και μπορεί να τροποποιηθεί ώστε να ταιριάζει σε οποιαδήποτε προσωπική, σωματική ή ψυχική κατάσταση. Η απόκτηση γνώσης και κατανόησης γύρω από την φύση, την ανάπτυξη και τη φροντίδα των φυτών, παρακινεί τους ασθενείς να μην σκέφτονται την δυσμενή κατάσταση τους, κατευθύνοντας με αυτόν τον τρόπο την ενέργειά τους σε μια εξωτερική δραστηριότητα.

125

εικ. 132

εικ. 133

4

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος

126

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΎ ΠΕΡΙΒΆΛΛΟΝΤΟΣ Ασκληπιεία - Paimio Sanatorium - Rehab Basel - Khoo Teck Puat

127

Ασκληπιεία

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος

4.1 Ασκληπιεία

130

Διερευνόντας τα θεραπευτικά περιβάλλοντα, τη σχέση τους με την φύση αλλά και το τρόπο λειτουργείας τους, θεωρήσαμε συνετό να συμπεριλάβουμε παραδείγματα από διαφορετικές χρονολογικές περιόδους ξεκινώντας από την αρχαιότητα οπού οι απόψεις ότι η φύση ήταν ένας από τους κυριότερους παράγοντες για την επούλωση της υγείας είναι σαφέστατα εμφανείς. Όπως έχει προαναφερθεί οι πρώτες εμπεριστατωμένες αντιλήψεις για την υγεία και την ασθένεια διατυπώνονται από τους αρχαίους Έλληνες και έχουν αρχικά μυθολογικό υπόβαθρο. Ο Ιπποκράτης ως ο θεμελιωτής της ορθολογικής ιατρικής, κατόρθωσε να την απαλλάξει από τα μεταφυσικά στοιχεία, τις προλήψεις, τις προκαταλήψεις, και τις δεισιδαιμονίες της εποχής. Ο Ιπποκράτης εκπαιδεύτηκε και άρχισε να ασκεί το επάγγελμα του ιατρού, σε ένα ασκληπιείο, στον τόπο καταγωγής του, τη Κω. Τα ασκληπιεία είναι από τους παλαιότερους γνωστούς χώρους θεραπείας, ενώ ταυτόχρονα δρούσαν ως χώροι λατρείας αφιερωμένοι στον θεραπευτή Θεό και ιερό ιατρό-Ασκληπιό. Αποτελούσαν ένα δίκτυο εγκαταστάσεων το οποίο λειτουργεί από τα μέσα του τέταρτου αιώνα Π.Χ έως τον έκτο αιώνα μ.Χ.129

Τα Ασκληπιεία, συνυφασμένα με τις θεολογικές, ιδεολογικές και φιλοσοφικές αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων για την ανθρώπινη φύση, προσέφεραν αυτό που ονομάζουμε σήμερα ολιστική φροντίδα υγείας. Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή, οι ιερείς/γιατροί λάτρευαν τον Ασκληπιό μέσω της προσφοράς υγείας προς τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος, (ασθενής και ικέτης) αντιμετωπιζόταν με ιερό σεβασμό, ως ολοκληρωμένο ον με αδιαχώριστα και ιδιαίτερα πνευματικά, ψυχικά, συναισθηματικά, κοινωνικά, ηθικά, φυσικά κ.ά. χαρακτηριστικά, που βρίσκονταν σε απόλυτη συνάρτηση με το άμεσο, γήινο και συμπαντικό περιβάλλον του. Η ασθένεια θεωρείται αποτέλεσμα πολύπλοκων και αρνητικών αλληλεπιδράσεων περιβαλλοντικών, κοινωνικών, ψυχολογικών, πνευματικών, συναισθηματικών και φυσικών παραγόντων. Η θεραπεία στόχευε στην εξομάλυνση των συγκρούσεων και στην αποκατάσταση της αρμονίας ανάμεσα στους παράγοντες αυτούς, έχοντας ως βοήθεια τις ιατρικές γνώσεις της εποχής.130

Στα Ασκληπιεία εφαρμόζονταν ένα πλήθος τεχνικών θεραπείας. Ανάλογα τη φύση της νόσου, οι ιερείς χρησιμοποιούσαν ένα ευρύ φάσμα φαρμακευτικων ουσιών ( βότανα, εκχυλίσματα, αλοιφές), χειροπρακτικών τεχνικών (μαλάξεις, κινησιοθεραπεία) και χειρουργικών επεμβάσεων. Επίσης η ασθένεια προσεγγίζοταν θεραπευτικά μέσω της υγιεινης διατροφης, της ψυχικής γαλήνης μέσα στη φύση, και της θεραπευτικής δύναμης της πίστης.131 εικ. 136

Το Ασκληπιείο όπου εκπαιδεύτηκε ο Ιπποκράτης βρίσκεται κτισμένο στις πλαγιές ενός χαμηλού λόφου, κατάφυτου με δένδρα και με θαυμάσια θέα προς τη θάλασσα και τα μικρασιατικά παράλια. Ο χώρος του Ασκληπιείου είναι διαμορφωμένος σε τρία συνεχόμενα επίπεδα, που συνδέονται μεταξύ τους με μνημειακά επιβλητικά κλίμακοστάσια. Η πρόσβαση στο ιερό γινόταν μέσω ενός μεγάλου τετράστυλου προπύλου, το οποίο οδηγούσε στο κατώτερο επίπεδο, ένα είδος αυλής ή πλατείας, που αποτελούσε ο χώρος της θεραπείας και της κοινωνικοποίησης των ασθενών. Στο μεσαίο επίπεδο βρίσκονται τα κτίσματα που εξυπηρετούσαν κυρίως τις λατρευτικές ανάγκες του ιερού, τοποθετημένα στο χώρο σε ελεύθερη διάταξη. Κεντρική θέση ανάμεσα τους κατέχουν τα λείψανα του μεγάλου βωμού του Ασκληπιού, το οποίο αποτελεί το παλαιότερο κτίσμα του ιερού, ένας μικρότερος ναός και το άβατον δηλαδή το μέρος όπου κατακλίνονταν οι ασθενείς περιμένοντας τη θεραπεία του θεού. Στο υψηλότερο επίπεδο δεσπόζει συμβολικά ο μεγάλος ναός του Ασκληπιού περιτρυγιρισμένος από στοές οι οποίες διαθέτουν δωμάτια στο πίσω μέρος για τους προσκυνητές και τους ασθενείς.

εικ. 138 εικ. 135

εικ. 137

131

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος

Η ψυχική γαλήνη που μπορούσε να επιφέρει η φύση ήταν ήδη γνωστή στα ασκληπιεία καθώς ο τόπος όπου λειτουργούσαν διαδραμάτιζε θεμελιώδη ρόλο στη τελετουργική διαδικασία. Τα Ασκληπιεία ανεγέρθηκαν στην ύπαιθρο της αρχαίας Ελλάδας, αν και ένας μεγάλος αριθμός απο αυτά ενσωματώνονταν μέσα ή κοντά σε πόλεις,132Συγκεκριμένα, η ειδυλλιακή θέα, η σωστή θερμοκρασία και υγρασία, ο ηλιακός προσανατολισμός, η πλούσια βλάστηση, ο καθαρός αέρας, το άφθονο νερό, και οι ιαματικές πηγές, καθιστούσαν καθοριστική τη συμβολή του φυσικού περιβάλλοντος και της τοποθεσίας των ναών στην ψυχοσωματική κατάσταση του ασθενούς. εικ. 139

132

εικ. 140

Αναγκαία προϋπόθεση για να λειτουργήσει ένα Ασκληπιείο αποτελούσε το στοιχείο του νερού, που είχε πρωτεύον ρόλο στη θεραπεία ώς μέσο εξαγνισμού στις τελετουργίες κάθαρσης. Το νερό από ιαματικές πηγές θεωρούνταν ότι μπορούσε να εξαλείψει την αρρώστια και να καθαρίσει την ανθρώπινη ψυχή καθώς παράλληλα την ετοίμαζε για να έρθει σε επικοινωνία με τους θεούς133, ενώ εάν δεν υπήρχε μεταλλικό τρεχούμενο νερό, αρκούσε το θαλασσινό. Τα ασκληπιεία καθιέρωσαν επίσης την χρήση θερμών και κρύων λουτρών άλλα και αφοδευτηρίων, τα λήμματα των οποίων μεταφέρονταν σε άλλες πηγές νερού, μακριά από τις πόσιμες όσο και από εκείνες που προορίζονταν για την θεραπεία.134

Τα Ασκληπιεία δεν αποτελούσαν έναν απλό αρχιτεκτονικό όγκο, αλλά ένα συγκρότημα κτιρίων αφιερωμένα στην λατρεία, την ιατρική περίθαλψη, τη διασκέδαση, και την εκπαίδευση. Το Ασκληπιείο της Επιδαύρου αποτελούσε τη πρωτεύουσα του αρχαίου ιατρικού κόσμου. Ανεγέρθηκε στη βόρεια Πελοπόννησο, σε έναν τόπο αφιερωμένο σε θεότητες με θεραπευτικές ιδιότητες ήδη από την προϊστορική εποχή. Στον τόπο αυτό φημίζεται επίσης ότι γεννήθηκε ο Ασκληπιός. Περιτριγυρισμένο από πλούσια βλάστηση και τρεχούμενο νερό, το ασκληπιείο της Επιδαύρου αποτελούσε ενδεικτικό παράδειγμα των ιδανικών κλιματικών συνθηκών και της αρχιτεκτονικής των αρχαίων Ελλήνων. Η διαρρύθμιση των κτιρίων, καθώς και ο τύπος και η φύση τους, αποτελούσαν περαιτέρω σημεία ενδιαφέροντος. Ο ναός, η θυμέλη, ο βωμός και το άβατο βρίσκονταν στο κέντρο της σύνθεσης, έχοντας πρωταρχικό ρόλο στη θεραπεία και τη λατρεία. Η θυμέλη της Επιδαύρου συγκεκριμένα, ήταν ένα μοναδικό οικοδόμημα που βρίσκεται σε άμεση επαφή με τον ναό, και είχε τη φήμη του τελειότερου κυκλικού οικοδομήματος της αρχαίας Ελλάδας. Στο εσωτερικό της ήταν εγκατεστημένος ένας λαβύρινθος που σχετιζεται με την προετοιμασία των ασθενών να δεχτούν την επίσκεψη του θεού θεραπευτή, ενώ κάτω από το περίπλοκο δάπεδο υπήρχε ένας υπόγειος χώρος, που σηματοδοτούσε πως το κτίριο ίσως χρησίμευε ώς η επίγεια κατοικία του θεού.135

εικ. 143

εικ. 141

133

εικ. 142

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος Είναι λοιπόν προφανές ότι τα Ασκληπιεία διέθεταν όλα τα απαραίτητα μέσα για να εξασφαλίσουν την ευχάριστη διαμονή των προσκυνητών. Οι ασθενείς έπαιρναν μέρος στις διάφορες δραστηριότητες του χώρου, και στη συνέχεια, όταν οι ακροάσεις τους από τους γιατρούς ήταν ευνοϊκές, εισέρχονταν στο Άβατων. Σε αυτό το κτίριο λάμβανε χώρα η διαδικασία της ίασης δια της εγκοίμησης, (εικ.147). Υλοποιούνταν δηλαδή, η επούλωση των ονείρων, διότι οι αρχαίοι έλληνες πίστευαν ότι κατα τη διάρκεια του ύπνου, η ανθρώπινη ψυχή εγκατέλειπε το σώμα και ερχόταν σε επικοινωνία με τους θεούς. Οι κοιμισμένοι ασθενείς λάμβαναν θεραπείες από τον θεό Ασκληπιό τις οποίες ακολουθούσαν ρητά με τη βοήθεια των ιερέων. 137

Οι χώροι λατρείας και θεραπείας περικλείονται από μια σειρά αρχιτεκτονημάτων που προάγουν την διασκέδαση και την κοινωνικοποίηση των ασθενών. Κτίρια όπως το Στάδιο, ο Ιππόδρομος, το Γυμνάσιο και η Παλαίστρα, εντοπίζονται όλα κοντά στους ναούς, αποδεικνύοντας την χρήση τους ως ουσιώδεις χώρους κοινωνικοποίησης, εκγύμνασης και αγώνων. Η οικοδόμηση του διάσημου θεάτρου και ενός ωδείου ενίσχυσε τις λειτουργίες του Ασκληπιείου, προσφέροντας εκπαιδευτικό και καλλιτεχνικό χαρακτήρα στο συγκρότημα. Πολλές από αυτές τις εγκαταστάσεις χρησιμοποιήθηκαν αργότερα στις γιορτές που διοργανώνονταν για να γιορταστεί το θέατρο, ο αθλητισμός και η μουσική. 136

εικ. 146

134

135

εικ. 145

εικ. 147

Στα Ασκληπιεία, η φύση, η αρχιτεκτονική και ο άνθρωπος συνεργάζονταν για να πλαστεί μια ατμόσφαιρα ψυχικής ευεξίας, ηρεμίας και αισιοδοξίας για τους ασθενείς, την οποία οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν κρίσιμη για την αποτελεσματική και ταχεία ανάρρωση των ασθενών. Από την αρχαιότητα, γίνεται εμφανές ότι για μια ομαλή θεραπεία είναι αναγκαίο ο ασθενής να βρίσκεται σε ένα περιβάλλον που του εξασφαλίζει όχι μόνο βιολογική αλλά και ψυχοκοινωνική άνεση. Επιπλέον η άρρηκτη σύνδεση μεταξύ σώματος και νου αποτελούσε μία πεποίθηση που καθιστά αναγκαία την συμμετοχή όλων των αισθήσεων και επέτρεπε την υπόσταση του χώρου να συμβάλλει στη θεραπεία. Οι παραπάνω παράγοντες και η φιλοσοφία που τα διέπει ως αναφορά την ανθρωποκεντρική προσέγγιση της θεραπείας. είναι τα χαρακτηριστικά που καθιστούν τα Ασκληπιεία ως έναν αρχέτυπο πυρήνα ανάπτυξης του «ολιστικού» πρότυπου σχεδιασμού υγείας.

εικ. 144

Paimio Sanatorium

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος

Το επόμενο μας παράδειγμα υλοποιήθηκε το πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα, οπού η αρχιτεκτονική χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία του Μοντερνισμού. Μερικά από τα κεντρικά θέματα του κινήματος, όπως ο καθαρός αέρας, το άφθονο φυσικό φως, η λειτουργικότητα, και η στενή σχέση μεταξύ των εσωτερικών και εξωτερικών χώρων, συμβαδίζουν με τη σύγχρονη θεωρία του θεραπευτικού περιβάλλοντος. Η πεποίθηση πως η ποιότητα του δομημένου περιβάλλοντος μπορεί να συμβάλλει δραστικά στη βελτίωση και τη προστασία της ανθρώπινης υγείας, αποτελεί ιδανικό των αρχιτεκτόνων της εποχής. Η παραπάνω θεώρηση καθιστά το κτίριο ως ένα αξιόλογο εργαλείο θεραπείας και φροντίδας, κάτι που εφαρμόστηκε στη πράξη στο σχεδιασμό των μοντέρνων Σανατορίων.

138

Το σανατόριο, βρίσκεται στην πόλη Paimio, στην Δυτική Φινλανδία, χτίστηκε το 1930-1933 και αποτελεί προϊόν αρχιτεκτονικού διαγωνισμου, τον οποίο κέρδισε ο Aalto σε συνεργασία με την σύντροφό του Aino. Το σανατόριο οικοδομήθηκε σε μια δασική περιοχή με αμμώδες,ξηρό έδαφος, όπου αναπτύσσονται έλατα και πεύκα, μια τοποθεσία εξαιρετικά ευεργετική για τη θεραπεία της φυματίωσης. Επίσης, η απομόνωση που προσφέρει η περιοχή εξυπηρετεί τις λειτουργικές απαιτήσεις του σανατορίου και προσφέρει ένα γαλήνιο περιβάλλον θεραπείας που περιβάλλεται από φυσική ομορφιά.138 Στη φινλανδική ύπαιθρο έως τότε δεν είχε ξαναχτιστεί κάτι παρόμοιο, αφού πρόκειται για ένα λευκό κτίριο επτά ορόφων κατασκευασμένο εξ ολοκλήρου από μπετόν.139

Πριν από την εφεύρεση των αντιβιοτικών, οι ασθενείς που είχαν μολυνθεί από φυματίωση και άλλες πνευμονικές ασθένειες, έπρεπε αρχικά να διαχωριστούν από τον πληθυσμό και στην συνέχεια να λάβουν θεραπεία. Βασικές μορφές θεραπείας αποτελούν η ηλιοθεραπεία, η διαμονή σε περιβάλλον με καθαρό, ξηρό αέρα, μια θρεπτική διατροφή, η σωματική άσκηση και η ξεκούραση. Επομένως οι αρχιτέκτονες των σανατορίων κλήθηκαν να ικανοποιήσουν αυστηρές απαιτήσεις υγιεινής αλλά και να ενσωματώσουν στις εγκαταστάσεις τους, συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και παροχές, με στόχο την ενίσχυση των παραπάνω θεραπειών.Ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα σανατορίου, με ξεκάθαρες σχεδιαστικές προθέσεις για συλλογικότητα, άμεση σύνδεση με τη φύση, λειτουργικότητα και κατ’ επέκταση τη δημιουργία του κατάλληλου περιβάλλοντος θεραπείας, αποτελεί το Paimio Sanatorium του Alvar Aalto.

139

εικ. 149

εικ. 150

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος

εικ. 152

3

1 Πτέρυγα ασθενών 2 Κεντρική Πτέρυγα εισόδου & κοινόχρηστων χώρων 3 Πτέρυγα τεχνικών εγκαταστάσεων

2 1 140

141 εικ. 151 Δεδομένου της φύσης της φυματίωσης, στα σανατόρια, η απομόνωση των θαλάμων νοσηλείας από τους επιμέρους χώρους θεραπείας και εργασίας αποτελεί βασική προϋπόθεση. Για το λόγο αυτό ο Ααλτο αντί να συγχωνεύσει τις επιμέρους λειτουργίες σε ένα ομοιογενές κέλυφος, της εξέφρασε αυτόνομες μέσω τριών πτερύγων. Η σύνδεση και επικοινωνία τους υπαγορεύονται από τις ανάγκες του γενικού λειτουργικού προγράμματος. Σύμφωνα με τις αρχές του Φανξιοναλισμού η κάθε πτέρυγα είναι προσανατολισμένη στη πιο ευνοϊκή κατεύθυνση για την εν λόγω δραστηριότητα, και οι χώροι με παρόμοιες απαιτήσεις όσον αφορά, το φυσικό φως, τον αερισμό και τη θέα, έχουν τοποθετηθεί μαζί.140 Κατά αυτόν τον τρόπο το κτίριο είναι εξ αρχής οργανωμένο σε ζώνες που προορίζονται για διαμονή, θεραπεία και εργασία, ενώ στο επίκεντρο βρίσκονται οι χώροι κοινωνικοποίησης, σηματοδοτόντας έτσι τη σπουδαιότητα τους. Η κάθε πτέρυγα έχει ανόμοιο χαρακτήρα και προσανατολισμό, διαμορφώνοντας ένα δυναμικό σύνολο με διαφορετικές απόψεις προς το φυσικό τοπίο. Η ασύμμετρη κάτοψη που εντοπίζεται σπάνια στο σχεδιασμό χώρων υγείας της εποχής, προσέλκυσε αμέσως την προσοχή της επιτροπής του διαγωνισμού.141

1 Το κύριο κτίριο του σανατόριου 2/03 Λεβητοστάσιο, μηχανοστάσιο και γκαράζ 4 Αποθήκη 5 Κτίριο κατοικιών 6/7 Η μονάδα θέρμανσης 8/9 Κατοικίες ιατρικού προσωπικού

10 Το σπίτι των κατώτερων ιατρών 11/12/13 Οι κατοικίες και τα γκαράζ του νοσηλευτικού προσωπικού 14/15 Η κατοικία του επικεφαλή ιατρού μαζί με τη σαουνά του

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος εικ. 153

142

εικ. 133

Η οργάνωση της κάτοψης, προσφέρει ένα απλοϊκο σύστημα διαδρόμων και κόμβων, το οποίο ενισχύει τον χωρικό προσανατολισμό. Η κατακόρυφη κυκλοφορία συγκεντρώνεται σε ένα ενδιάμεσο τμήμα, που συνδέει την πτέρυγα των θαλάμων με τους κοινόχρηστους χώρους. Το έντονα χρωματισμένο κλιμακοστάσιο είναι ένα αξιοσημείωτο αρχιτεκτονικό στοιχείο που προσφέρει θέα στο δάσος μέσα από τα μεγάλα παράθυρά του. Στον κόμβο αυτό εντοπίζεται επίσης η κύρια είσοδος, διευκολύνοντας την κυκλοφορία και τον προσανατολισμό των καινούργιων νοσηλευόμενων ή των επισκεπτών. Μαζί με την κύρια αίθουσα υποδοχής, η κεντρική πτέρυγα περιέχει τους κοινόχρηστους χώρους του συγκροτήματος. H πτέρυγα αυτή αποτελεί το κέντρο ζωής των εγκαταστάσεων καθώς εκεί βρίσκεται το εστιατόριο, η βιβλιοθήκη και μια κοινόχρηστη αίθουσα αναψυχής. Η δημιουργία μιας κοινότητας ήταν πολύ σημαντική για τη λειτουργεία των σανατορίων καθώς οι ασθενείς θα διαμήνουν εκεί για μεγάλο διάστειμα, συνήθως χρόνια. Κάτι που ο Aalto είχε λάβει υπόψη στα σχέδιά του, με τους παραπάνω κοινόχρηστους χώρους, όπως και ένα παρεκκλήσι, καθώς και εγκαταστάσεις που προορίζονταν για τη στέγαση του νοσηλευτικού προσωπικού. Στην κεντρική πτέρυγα υφίστανται επιπλέον χώροι που προορίζονται για το ιατρικό προσωπικό, όπως τα εργαστήρια, τα γραφεία, και τα θεραπευτήρια, μαζί με ένα χειρουργείο, μια αίθουσα ακτίνων Χ, και την αίθουσας τεχνητής φωτοθεραπείας.142 Οι κοινόχρηστοι χώροι, έχουν σχεδιαστεί με διαφορετικό προσανατολισμό και, ως εκ τούτου, δεν είναι ποτέ ταυτόχρονα σε πλήρη ακτινοβολία, επιτρέποντας έτσι στους ασθενείς την επιλογή ανάμεσα σε ηλιόλουστες ή σκιερές περιοχές. Η παραπάνω συνθήκη είναι πολύ σημαντική για τους ασθενείς της φυματιώσης οι οποίοι βρίσκονταν κάτω απο τον δυνατό ήλιο συνεχώς και ίσως χρειάζονταν μερική ξεκούραση σε μια σκιερή περιοχή του σανατορίου.

Η σχέση μεταξύ των εσωτερικών χώρων και του περιβάλλοντος διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο σχεδιασμό του Paimio Sanatorium. Ο Aalto να εισάγει τ Ανάμεσα στις πτέρυγες του συγκροτήματος, και των επιμέρους εγκαταστάσεων ενσωματώνονται διάφορες αυλές και κήποι, που αποτελούν σπουδαίο κομμάτι της θεραπείας και της κοινότητας του κέντρου. Ένα δίκτυο μονοπατιών, περικλείει τις εγκαταστάσεις και εξυπηρετεί την ανάγκη των ασθενών για σωματική αποκατάσταση, χαλάρωση και περιπλάνηση στο φυσικό τοπίο. Ένας κήπος με πεύκα, τεχνητές λίμνες, παιχνίδια, λιβάδια αγριολούλουδου και ένα ελικοειδές μονοπάτι με χαλίκι, βρίσκεται νότια της πτέρυγας των θαλάμων. Προσφέρει στα δωμάτια θέα και επιτρέπει δραστηριότητες σε ένα ασφαλές και διεγερτικό περιβάλλον. Ωστόσο ο κήπος αυτός δεν διασώζεται πλεον. Επίσης υφίστανται ένας κήπος κουζίνας με θερμοκήπια και ένα αγρόκτημα τα οποία αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του συγκροτήματος καθώς εγγυώνται αυτάρκεια στα πιο σημαντικά τρόφιμα. Το κεντρικό κτίριο του σανατορίου σε συνδιασμό με τις διάφορες εγκαταστάσεις που το περικλείουν θυμίζουν μια μικρή πόλη ή χωριό το οποίο θα μπορούσε να λειτουργεί εντελός αυτόνομα. Παρά το μεγάλο ύψος του έργου και τον αριθμό των επιμέρους δομών, το δάσος στη φυσική του κατάσταση κυριαρχεί επιβλητικα στο τοπίο του σανατόριου.143

εικ. 154

εικ. 155

143

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος

144

εικ. 156

Η πτέρυγα των θαλάμων αποτελεί την μεγαλύτερη σε όγκο, καθώς υψώνεται σε επτά ορόφους. Οι εξαιρετικά αυξημένες χωρικές ανάγκες, είχαν ως αποτέλεσμα το κτίσμα να γίνει κατά τρεις ορόφους μεγαλύτερο από οτι υπολόγειζε αρχικά ο Aalto, τονίζοντας ωστόσο το μνημειακό του χαρακτήρα. Λόγο των υψηλών απαιτήσεων για χώρους ηλιοθεραπείας, στη πτέρυγα αυτή σχεδιάστε ένα βατό δώμα με θέα προς το δάσος. Στο χώρο αυτό μεταφέρονταν οι πιο αδύναμοι ασθενείς με τα κρεβάτια τους, ώστε να εκτίθενται όσο το δυνατόν περισσότερο στο φυσικό φως. Έκτος απο χώρος θεραπείας, αποτελεί κομβικό σημείο για τη κοινωνική ζωή των νοσηλευόμενων. Στη δυτική πλευρά του κάθε ορόφου υπήρχε ένα μικρό διαμέρισμα που προορίζονταν για το νοσηλευτικό προσωπικό ένω στα ανατολικά υφίσταται μια επέκταση αποτελούμενη από ευρύχωρα μπαλκόνια, τα οποία έκλεισαν με υαλοστάσια κατά την αναδιαμόρφωση του σανατορίου σε νοσοκομείο. Τα μπαλκόνια έχουν νότιο προσανατολισμό και λειτουργουν σε συνδυασμό με το ευρύχωρο δώμα για τη φωτοθεραπεία. Τα δωμάτια του προσωπικού τοποθετήθηκαν στρατηγικά κοντά στη μέση του διαδρόμου, έτσι ώστε οι αποστάσεις που θα διανύσει το προσωπικό να είναι μικρότερες και για την εύκολη επίβλεψη της κυκλοφορίας. 144

Κάθε θάλαμος ήταν σχεδιασμένος για δύο άτομα, με τον αρχιτέκτονα να έχει τον νοσηλευόμενο ως πρωταρχική του έμπνευση. Για τον Aalto, ένα γαλήνιο, ασφαλές και άνετο περιβάλλον ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για τη θεραπεία και, ως εκ τούτου, έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στο σχεδιασμό των θαλάμων όσον αφορά τον φωτισμό, τον εξαερισμό, το χρώμα, την ακουστική και την επίπλωση.146 Δεδομένου ότι ο καθαρός αέρας αποτελούσε σημαντικό μέρος της θεραπείας των ασθενών, ο Aalto σχεδίασε ένα σύστημα φυσικού αερισμού, που εκμεταλλεύεται τη διαφορά πίεσης μεταξύ των κάτω και των πάνω ορόφων της πτέρυγας. Το σύστημα αυτό συμπληρώνεται από πιο παραδοσιακά λειτουργικά παράθυρα και ένα ηλεκτρικό σύστημα εξαερισμού. Η χρήση φυσικού αερισμού προτιμήθηκε από ένα μηχανικό σύστημα εξαερισμού κυρίως για να αποφευχθεί η πιθανή εξάπλωση μολυσματικών βακτηρίων μέσω κοινών αεραγωγών. 147

Τα δωμάτια σχεδιάστηκαν για να είναι όσο το δυνατόν πιο ήσυχα και άνετα. Ο προσανατολισμός της πτέρυγας, εκτός από τις βέλτιστες συνθήκες φωτισμού, μελετήθηκε ώστε να αποκόπτει τους θαλάμους από την όχληση της κυκλοφορίας. Στο εσωτερικό τρεις από τους τοίχους στα δωμάτια ήταν «σκληροί» και ένας ήταν «μαλακός», επιστρομένος δηλαδή με ταπετσαρία για να εξομαλυνθεί η εσωτερική ακουστική. Ο Aalto πίστευε πως προκειμένου να αισθάνεται άνετα και ασφαλής ο κάθε ασθενής, θα έπρεπε να έχει τη δική του βρύση για προσωπική υγιεινή. Για το λόγο αυτό σχεδίασε ειδικούς πορσελάνινους νιπτήρες που δεν προκαλούσαν θόρυβο, ούτε πιτσιλούσαν, για τον περιορισμό των μικροβίων. 145

145 εικ. 157

εικ. 159

εικ. 158

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος

146

εικ. 160

Κάθε δωμάτιο έχει ένα παράθυρο με νότιο νοτιοανατολικό προσανατολισμό, που επιτρέπει το φως του ήλιου στον εσωτερικό χώρο. Ο προσανατολισμός αυτός παρέχει θέα στο κοντινό κήπο και στο δάσος και επιτρέπει την αφθονία πρωινού φωτός να φτάσει στα δωμάτια των νοσηλευόμενων. Για τον έλεγχο του έντονου φωτός, χρησιμοποιήθηκαν ξύλινες περσίδες. Ο καθοριστικός ρόλος του παραθύρου ως αρχιτεκτονικό στοιχείο αναδεικνίεται απο το ψευδώνυμο που χρησιμοποιήθηκε για την καταχώρηση του έργου στο διαγωνισμό “Drawn Window”. Το εν λόγω ψευδώνυμο επιλέχθηκε λόγω των κουφωμάτων που σχεδιάστηκαν για να εμπεριέχουν την έννοια της «κίνησης» στο κάτω μέρος τους. Τα παράθυρα σχεδιάστηκαν με ατσάλινο πλαίσιο και χωρίζονταν σε τρία μέρη, με το αριστερό να φτάνει μέχρι το πάτωμα. Στο πάνω μέρος του παραθύρου υπήρχε το λεγόμενο «παράθυρο υγείας» ή ένα ειδικά αρθρωτό παράθυρο που παρέχει εξαερισμό. Έτσι ο σχεδιασμός των παραθύρων σε συνδυασμό με τις περσίδες παρέχει τη δυνατότητα της προσωπικής επιλογής για τον αερισμό και το επίπεδο φωτισμού ή σκίασης. 148

Όσο αναφορά τον τεχνητό φωτισμό, ένας σφαιρικός λαμπτήρας ειδικά σχεδιασμένος για το σανατόριο, παρείχε έμμεσο φωτισμό, μέσο της αντανάκλασης απο την οροφή. Επίσης υφίσταται ένα δεύτερο φωτιστικό που τοποθετούνταν πάνω και πίσω από την κλίνη, έτσι ωστε να μην ενοχλεί τους κλινήρης ασθενείς και να επιτρέπει το διάβασμα στο κρεβάτι. Η χρήση του τεχνητού φωτισμού απο τον Aalto, συμβαδίζει σε μεγάλο βαθμό με τις σύγχρονες προσεγγίσεις, ως αναφορά την άνεση και την ποιότητα που προσδίδει ο έμμεσος φωτισμός.

εικ. 161

εικ. 162

εικ. 163

Καθώς η φυματίωση μεταδίδεται από τα βακτήρια, ήταν σημαντικό όλες οι επιφάνειες να καθαρίζονται εύκολα και οι χώροι να μπορούν να αερίζονται εύκολα. Για αυτό το λόγο δεν χρησιμοποιήθηκαν αιχμηρές άκρες, άχρηστα στολίδια ή ράφια που να συγκέντρωνουν σκόνη. Τα υλικά των εσωτερικών επιφανειών ήταν ανθεκτικά σε φθορά και πλύση. Αξιοποιήθηκαν δάπεδα από καουτσούκ, λινέλαιο, κεραμικά πλακίδια και λαμπερά βαμμένες επιφάνειες. Ο Aalto διευρύνοντας τις αρχιτεκτονικές του λύσεις πέραν της φυσικής διάταξης του κτιρίου, συμπεριέλαβε τη δημιουργία αρκετών στοιχείων επίπλωσης και

διακόσμησης, όπως η ντουλάπα, τα ράφια, τα φωτιστικά, τους νιπτήρες, ακόμα και τα κουτάλια των ασθενών. Ένα από τα πιο γνωστά στοιχεία είναι η καρέκλα Paimio chair. Είναι κατασκευασμένη από ξύλο σημύδας, χωρίς αρμούς, για ευκολότερο καθαρισμό. Το σχέδιο της δεν βασιζόταν στις εκτιμήσεις της βιομηχανικής παραγωγής ή στις απαιτήσεις της αισθητικής μορφής: στο μυαλό του aalto, η γωνία της έδρας της έπρεπε να διευκολύνει την αναπνοή των ασθενών. Η καινοτόμος χρήση του ξύλου και της υλικότητας του είναι εμφανής στο σχεδιασμό των επίπλων, καθώς πρέπει να είναι ελαφριά, εύκαμπτα και εύκολα στον

καθαρισμό. Σύμφωνα με τον Aalto, τα έπιπλα από χαλύβδινο σωλήνα, που ήταν μέρος της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, ήταν πολύ κρύα και σκληρά. Αντίθετα, τα ξύλινα έπιπλα αποτελούν ένα ευχάριστο στοιχείο στη «μακρά και οδυνηρή ζωή του σανατορίου». Η επιτυχία των επίπλων αποδεικνύεται από το γεγονός ότι πολλά από τα κομμάτια βρίσκονται ακόμη σε παραγωγή σήμερα και έχουν θεωρηθεί κλασικά ήδη από τη δεκαετία του 1930. 149

147

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος

εικ. 165 εικ. 164

148

Οι αρχιτέκτονες σε συνεργασία με τον καλλιτέχνη Eino Kauria, ανέτρεψαν την τάση της εποχής, που για λόγους υγιεινής βασίζεται εξ ολοκλήρου στο λευκό χρώμα, εισάγοντας διαφορετικά χρώματα σε όλο το σανατόριο. Οι Aaltos θεωρούσαν ότι οι ψυχολογικές επιπτώσεις που παράγουν τα διαφορετικά χρώματα στους ασθενείς, αποτελούν παράγοντας της θεραπείας.Ως εκ τούτου, χρησιμοποίησαν κρύα, χαλαρωτικά χρώματα στα δωμάτια όπου οι ασθενείς έπρεπε να μείνουν για πολλές ώρες και ζεστά, ενεργητικά χρώματα σε πολλούς κοινόχρηστους χώρους και χώρους κίνησης. Για παράδειγμα, αποχρώσεις του κίτρινου αξιοποιούνται στην κύρια αίθουσα, σε πολλούς κοινόχρηστους χώρους και στα κλιμακοστάσια. Τα ερυθρά χρώματα εντοπίζονται στην τραπεζαρία, στην αίθουσα φωτοθεραπείας και σε όλους τους σωλήνες θέρμανσης. Καταπραϋντικά χρώματα, όπως φωτεινά πράσινα και ελαφριά μπλε, χρησιμοποιούνται στην οροφή των θαλάμων, το σαλόνι, τη βιβλιοθήκη και το χειρουργείο, ενώ οι διάδρομοι των θαλάμων είναι βαμμένοι με πράσινο, μπλε και πορτοκαλί. 150 Η παραπάνω προσέγγιση ως αναφορά τη χρήση των χρωμάτων είναι ευρέως αποδεκτή σήμερα, και πολλές φορές αποτελεί αναγκαία στο σχεδιασμό σύγχρονων κέντρων υγείας.

εικ. 166

Το πρωτοποριακό αυτό κτίριο έχει καθοριστική σημασία για τη διεθνή καριέρα του αρχιτέκτονα. Μαζί με τη βιβλιοθήκη Vyborg (Viipuri), που ολοκληρώθηκε δύο χρόνια αργότερα, έδωσε στο Aalto διεθνή φήμη.

To σανατόριο αποτελεί παράδειγμα ενός λειτουργικού κτιρίου που αποτελεί «εργαλείο» θεραπείας όπως και το οραματίστηκε ο αρχιτέκτονας. Διαμορφώθηκε από το πάντρεμα των μοντερνιστικών αρχών σχεδιασμού και της ανθρωπιστικής προσεγγισης των Aalto. Χρησιμοποιώντας τον ασθενή ως έμπνευση και σημείο αναφοράς, o Aalto, εφάρμοσε πρωτοποριακές, καινοτόμες λεπτομέρειες στους θαλάμους των ασθενών. Οι εν λόγω λεπτομέρειες, που σχεδιάστηκαν για πρώτη φορά πριν 90 χρόνια χάθηκαν μέσα στο πέρασμα του εικοστού αιώνα και την ανάγκη για μεγαλύτερα και φθινότερα νοσοκομεία μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ωστόσο πλέον αποτελούν σχεδιαστικές αρχές του EBD επισημένοντας την επινοητικότητα του Aalto. Το συγκρότημα του σανατορίου, παρουσιάζει μια σύνθεση όπου οι φυσιολογικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες συνδέονται με τις επικρατούσες θεραπευτικές πρακτικές, τις απαιτήσεις υγιεινής και τις πιο εξελιγμένες τεχνικές λύσεις. Όλες οι πτυχές του σανατόριου, από τη μικρότερη λεπτομέρεια όπως ο σχεδιασμός και τα υλικά των επίπλων, μέχρι τον προσανατολισμό και τον τρόπο που εναρμονίστηκε με το τοπίο αποσκοπούν στην εξυπηρέτηση των αναγκών των ασθενών. Σε μία εποχή όπου η φαρμακολογία δεν είχε εξελιχθεί στο τεράστιο βαθμό που παρατηρείτε σήμερα, μπορούμε να πούμε πως το ίδιο το κτίριο μέσα από τα χαρακτηριστικά και τις παροχές του δρούσε ώς το μοναδικό μέσο καταπολέμησης της νόσου.

149

εικ. 167

Rehab Basel

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος

Tο REHAB Basel βρίσκεται στη βορειοδυτική Ελβετία κοντά στα σύνορα Γαλλίας, Γερμανίας και Ελβετίας. Αποτελεί ένα ιδιωτικό ιατρικό κέντρο που ειδικεύεται στη θεραπεία και αποκατάσταση ασθενών με παραπληγικούς και νευρολογικούς τραυματισμούς και ασθένειες. Το REHAB Basel στοχεύει στην ολιστική αποκατάσταση, που σημαίνει επίσης μια ολοκληρωμένη σωματική, κοινωνική, ψυχολογική και επαγγελματική επανένταξη στην κοινωνία όταν είναι δυνατόν.Εντός του βασικού κτιριακού όγκου και των βοηθητικών εγκαταστάσεων, στεγάζεται ένα ευρύ φάσμα ιατρικών, και θεραπευτικών υπηρεσιών με διαφορετικές επιλογές υγειονομικής περίθαλψης για τους ασθενείς. Συγκεκριμένα φιλοξενεί: •

152

• • • • • • • • • •

Φυσιοθεραπεία, με στόχο την αποκατάσταση της φυσικής κατάστασης του ασθενή, μέσω ποικίλων τεχνικών. Συμπεριλαμβάνει, την αποκατάσταση της ισορροπίας και της βάδισης, τη χρήση αναπηρικής καρέκλας, και την θεραπεία μέσω αθλητικών δραστηριοτήτων. Εργοθεραπεία Λογοθεραπεία Νευροψυχολογία Μουσικοθεραπεία Θεραπεία μέσω δημιουργικών δραστηριοτήτων, όπως ζωγραφική και κεραμική Θεραπεία μέσω της επαφής με τα ζώα Ιπποθεραπεία, θεραπεία που βασίζεται στην μεταφορά του ανθρώπου πάνω σε άλογα Υδροθεραπεία Ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη Πνευματική υποστήριξη, μέσω ενός ειδικά διαμορφωμένου δωματίου διαλογισμού και ιερέων

153

Η θεμελιώδης σχεδιαστική αρχή των αρχιτεκτόνων άλλα και ρητή επιθυμία του πελάτη, ήταν εξ αρχής, το καινούργιο κέντρο REHAB να μην θυμίζει νοσοκομείο οπτικά ή αισθητικά. Το νοσοκομείο κατά τον Herzog και τον de Meuron είναι οι πολυάριθμοι ανελκυστήρες και εσωτερικοί διάδρομοι, που πλαισιώνονται από αμέτρητες πόρτες και οδηγούν σε θαλάμους ή αίθουσες εξέτασης. Τα λιγοστά καθιστικά αναμονής βρίσκονται στο τέλος των διαδρόμων ή δίπλα στους ανελκυστήρες. Το ίδιο μοτίβο επαναλαμβάνεται σε όσο περισσότερο ορόφους γίνεται σύμφωνα με τους κανονισμούς χωροταξίας. Η παραπάνω σχεδιαστική αρχή αποτελεί μια οικονομική λύση επειδή αναπαράγεται στο έπακρο ενώ αποτελεί εύχρηστη καθώς δεν απαιτεί οποιαδήποτε τροποποίηση στην συμπεριφορά του προσωπικού. Εν συντομία, ο στόχος των αρχιτεκτόνων, ήταν να αποφύγουν ένα ψυχρό, αποστειρωμένο μοντέλο, που προσφέρει λίγα ερεθίσματα και ευκαιρίες για κοινωνικοποίηση και αποξενώνει τους ασθενείς.

151

Ένας σημαντικός παράγοντας για τους αρχιτέκτονες αλλά και τους ασθενής, αποτελεί ο χρόνος διαμονής, καθώς η παρατεταμένη έκθεση σε ένα αφιλόξενο περιβάλλον προκαλεί επιπρόσθετο άγχος. Οι αρχιτέκτονες επισημαίνουν ότι το κέντρο αποκατάστασης είναι ένα μέρος όπου οι ασθενείς μπορεί να παραμείνουν για έως και 18 μήνες, συνήθως μετά από ένα ατύχημα. Αποτελεί ένα περιβάλλον, όπου οι ασθενείς μαθαίνουν πως να αντιμετωπίζουν τις διάφορες αντιξοότητες στην καθημερινή ζωή τους, ώστε να γίνουν όσο το δυνατόν πιο ανεξάρτητοι. Κατά τη διάρκεια της ημέρας εργάζονται με θεραπευτές και γιατρούς, ζουν και περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους εκεί, συναντούν τις οικογένειες και τους φίλους τους. Έχουν μια καθημερινή ρουτίνα όπως και εμείς, αλλά με μια σημαντική διαφορά: όλες οι δραστηριότητες τους λαμβάνουν μέρος στην ίδια τοποθεσία.

εικ. 169

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος

154

10

Επομένως, ένα κέντρο αποκατάστασης αποτελεί ένα πολυσύνθετο περιβάλλον που συνδυάζει τις καθημερινές ανάγκες και συνήθειες ενός ανθρώπου, με τις διάφορες ιατρικές ή θεραπευτικές διαδικασίες. Ταυτοχρόνως αποσκοπεί στην ικανοποίηση των ποικίλων μακροπρόθεσμων αναγκών ενός ασθενή. Το γεγονός ότι η κλινική δέχεται ημερησίως εξωτερικούς ασθενείς και λειτουργεί ώς κέντρο διημέρευσης, περιπλέκει ακόμα περισσότερο τη φύση των εγκαταστάσεων. Βασικές ανάγκες ενός ασθενή μέσα σε ένα τέτοιο κέντρο είναι, ο εύκολος προσανατολισμός, η γρήγορη επικοινωνία με τους χώρους θεραπείας και η παροχή χώρων κοινωνικοποίησης και ιδιωτικότητας. Προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες που προέκυψαν απο την πολυπλοκότητα των λειτουργιών, οι αρχιτέκτονες οραματίστηκαν μια ευανάγνωστη δομή, που βασίζεται στο διαχωρισμό των ιδιωτικών και κοινόχρηστων χώρων στα διαφορετικά επίπεδα. Το κύριο χαρακτηριστικό του κτιρίου αποτελεί η συμπαγής μορφή ορθογώνιου παραλληλεπίπεδου. Οι εγκαταστάσεις αναπτύσσονται στον οριζόντιο άξονα και οι λειτουργίες κατανέμονται σε τρία μόνο επίπεδα, για να μην υπερβαίνουν την ανθρώπινη κλίμακα. Για να αποφύγουν προβλήματα φυσικού αερισμού και φωτισμού, οι αρχιτέκτονες σχεδίασαν έναν μεγάλο αριθμό αιθρίων, τα οποία διατρυπούν τον κτιριακό όγκο ακανόνιστα. Τα αίθρια αυτά, ταυτίζονται με την ιδιωτικότητα και τη απομόνωση του θεραπευτηρίου απο τα προβλήματα και τις οχλήσεις του περιβάλλοντος και λειτουργούν ως πόλοι έλξης και πυρήνες συγκέντρωσης των νοσηλευόμενων. Στο ισόγειο στεγάζονται οι ημιδημόσιες λειτουργίες και οι χώροι θεραπείας. Σε αυτό το επίπεδο συγκεντρώνονται οι χώροι υποδοχής, διοίκησης, ένα αναψυκτήριο, η πισίνα της υδροθεραπείας, η κλινική που απευθύνεται σε εξωτερικούς ασθενείς, η μονάδα αυξημένης φροντίδας και τα διαγνωστικά γραφεία. Στον πρώτο όροφο, χωροθετήθηκαν περιμετρικά του κτιρίου οι θάλαμοι ασθενών, που προορίζονται για έναν ή δύο ασθενείς. Στο κέντρο του κτιριακού όγκου, γύρω απο τα αίθρια τοποθετήθηκαν τα δωμάτια διημέρευσης. Στον δεύτερο όροφο, στεγάζονται λειτουργίες κοινωνικού χαρακτήρα όπως η βιβλιοθήκη, οι χώροι δημιουργικής απασχόλησης, ο χώρος διαλογισμού και οι ξενώνες των οικογενειών. εικ. 170

13

11

14

12

15

9

16 6

8 4 7

3 1

5

εικ. 172

ΚΑΤΟΨΗ ΙΣΟΓΕΙΟΥ ΧΏΡΟΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΗΜΙΔΗΜΟΣΙΟΙ ΧΏΡΟΙ ΚΗΠΟΙ κατακόρυφη επικοινωνία

εικ. 171

2

1 Είσοδος 2 Εξωτερικα ιατρεία 3 Κλινική ημερησίας φροντίδας 4 Καφετέρια 5 Διοίκηση 6 Υποδοχή 7 Νευροψυχολογία 8 Εργοθεραπεία, λογοθεραπεία

9 Πισίνα 10 Φυσικοθεραπεία 11 Χώρος πολλαπλών χρήσεων 12 French garden 13 Μονάδα αυξημένης φροντίδας 14 Ιατρικές Υπηρεσίες 15 Διαγνωστικά Ιατρεία 16 Κήπος με δεξαμενή νερού

155

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος

4

4

2

2

2 3

156

1

4

4

2 2 εικ. 173

1Υπηρεσίες 2 Θάλαμοι ασθενών 3 Γραφεία προσωπικού 4 Καθιστικά

4

2

Ο συγκεκριμένος διαχωρισμός των ιδιωτικών και δημόσιων χώρων προσφέρει στους ασθενείς περιοχές που προορίζονται ευδιάκριτα για θεραπεία, κοινωνικοποίηση ή ιδιωτικότητα. Επίσης, υπάρχουν χώροι που δεν έχουν ανατεθεί σε μια συγκεκριμένη λειτουργία, μικρές στάσεις για τις περιόδους μεταξύ των θεραπειών, για συνομιλία με συγγενείς ή προορίζονται για την ξεκούραση του ιατρικού προσωπικού κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων τους. Η καθαρότητα που προκύπτει βοηθάει τους ασθενείς στον προσανατολισμό, καθώς το κτίριο διαρθρώνεται κυρίως σε 2 επίπεδα που συνδέονται από ένα κατακόρυφο και οριζόντιο δίκτυο εύκολα προσβάσιμων κινήσεων. Η χωροθέτηση των δωματίων των ασθενών στον όροφο, προσφέρει ησυχία και την ευκαιρία για απομόνωση σε όλη τη διάρκεια της ημέρας. εικ. 174 Οι αρχιτέκτονες υπογραμμίζουν, πως έπειδή οι ασθενείς είναι περιορισμένοι και πρέπει να παραμείνουν στο κέντρο REHAB για μεγάλο χρονικό διάστημα, έχουν αναλάβει να σχεδιάσουν ένα πολυλειτουργικό, διαφοροποιημένο κτίριο, σχεδόν σαν μια μικρή πόλη. Η πόλη αυτή εμπεριέχει δρόμους, πλατείες, κήπους, δημόσιες υπηρεσίες, και πιο απομονωμένες κατοικίες. όπου οι χρήστες έχουν την επιλογή να ακολουθήσουν διαφορετικές διαδρομές για να μετακινηθούν από το ένα σημείο στο άλλο. Μέλημα των αρχιτεκτόνων ήταν να σχεδιάσουν ένα περιβάλλον που επιτρέπει στους ασθενείς όσο το δυνατόν περισσότερη αυτονομία. Για να πετύχουν τον προσανατολισμό και την αυτονομία των ασθενών στη μικρή «πόλη» της κλινικής, υιοθέτησαν μια δομή που δανείζεται στοιχεία απο τον πολεοδομικό σχεδιασμό. Οι μεγαλύτεροι διάδρομοι που συνδέουν τις κύριες, δημόσιες λειτουργίες παραπέμπουν στις λεωφόρους, ενώ οι μικρότεροι διάδρομοι συμβολίζουν τις οδούς που συνδέουν τους επιμέρους χώρους θεραπείας και ιδιωτικότητας. Οι αυλές που τοποθετούνται μέσα στον αυστηρά ορθοκανονικό όγκο, χρησιμεύουν ως τοπόσημα που ενισχύουν τον προσανατολισμό και παρέχουν την αίσθηση δημόσιων πάρκων ή πλατειών που θα συναντούσε κανείς σε μια πόλη. Μέσω των αιθρίων επιτυγχάνεται η συγκέντρωση και αλληλεπίδραση των ασθενών, η πολυπόθητη επαφή με την φύση, αλλά και η διαμπερότητα των εσωτερικών χώρων που εξασφαλίζει τον επαρκή φυσικό φωτισμό και αερισμό.152

157

εικ. 175 ΚΑΤΟΨΗ Α ΟΡΟΦΟΥ

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος

Στο Rehab basel η φύση αποτελεί σημαντικό σχεδιαστικό εργαλείο. Τα μεγάλα περιμετρικά υαλοστάσια και τα ανοίγματα στο εσωτερικό του κτιρίου προς τα αίθρια εξασφαλίζουν ότι η φύση θα συνοδεύει τους ασθενείς σε όλες τις στιγμές της ημέρας. Απο τις πιο ιδιωτικές στις οποίες βρίσκονται στα δωμάτια τους, στις στιγμές κοινωνικοποίησης τόσο στο εσωτερικό του κτιρίου όσο και στο εξωτερικό άλλα και κατα τη διάρκεια που λαμβάνουν θεραπείες ή απασχολούνται στα δωμάτια διημέρευσης.Οι κήποι του κέντρου REHAB παρουσιάζουν αξιοσημείωτο ενδιαφέρον καθώς είναι ποικιλόμορφα σχεδιασμένοι. Εικάζουμε πως ο σχεδιασμός τους θυμίζει τους Ιαπωνικούς κήπους, καθώς ο καθένας αποτελεί μια απλοποιημένη έκφραση του φυσικού τοπίου ή συμβολίζει μια διαφορετική πτυχή της φύσης.

158 εικ. 176

εικ. 177

Η σπουδαιότητα των κήπων στη προσέγγιση των αρχιτεκτόνων, αντικατοπτρίζεται από το γεγονός ότι η είσοδος στο κέντρο επιτυγχάνεται μέσω μιας μεγάλης, τετράγωνης αυλής, που οδηγεί στη κεντρική αίθουσα αναμονής. Η κεντρική αυλή της εισόδου αποτελεί την μεγαλύτερη του κέντρου και διαθέτει παρτέρια με καλλιεργήσιμα φυτά, που μεταβάλλονται γρήγορα μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Μέσω των αρωμάτων και του χρωματός τους, προσφέρουν στους ασθενείς που μένουν στο κέντρο για ΄μεγάλο διάστειμα, έναν εφήμερο περισπασμό. Το αίθριο αυτό λειτουργεί επίσης ως ένας χώρος εκτόνωσης της καφετέριας που βρίσκεται δίπλα στην είσοδο. Στο δώμα του κτιρίου υπάρχει μια φημετεμένη στέγη, η οποία φιλτράρει τα νερά της βροχής και μειώνει την αύξηση της θερμότητας. Ταυτόχρονα προσφέρει μια επεκτατική ματιά η οποία ενώνει το δώμα που θυμίζει λιβάδι με το φύση που κυριαρχεί γύρω από την κλινική. Η στέγη λειτουργεί σε συνδιασμό με έναν κήπο οροφής, ο οποίος χρησιμεύει ως ένας ημιδημόσιος χώρος κοινωνικοποίησης για τις οικογένειες που φιλοξενούνται και προσφέρει θέαση στο φυσικό περιβάλλον που περικλείει τις εγκαταστάσεις.

Άξιος αναφοράς είναι επίσης ένας κήπος φυτεμένος με λεπτές, ψηλές σημύδες και φτέρες, που παραπέμπει στην πιο άγρια, πυκνή, βλάστηση του δάσους. Επιπλέον υφίσταται ένας κήπος γαλλικού τύπου, ο οποίος καταδεικνύει την ανάγκη του ανθρώπου να εξημερώσει τον μυστηριακό χαρακτήρα της φύσης Δύο από τις αυλές εμπεριέχουν το υδάτινο στοιχείο, η πρώτη θυμίζει μια ήρεμη λίμνη και χρησιμοποιείται ώς δεξαμενή νερού, ενώ ταυτόχρονα αντικατοπτρίζει τους περιμετρικούς χώρους προσφέροντας μια εντυπωσιακή οπτασία μέσω της αντανάκλασης του φωτός στην επιφάνεια του νερού. Στην δεύτερη αυλή τοποθετήθηκε το λουτρό της υδροθεραπείας μέσα σε ένα ακανόνιστο μπλοκ, τυλιγμένο απο μαύρο καουτσουκ που θυμίζει βουνό. Τα πιο απλοϊκά διαμορφωμένα αίθρια είναι εξ ολοκλήρου επενδυμένα με φυσικά υλικά και συμπληρώνουν μια ολοκληρωμένη άποψη του φυσικού τοπίου, με όλα τα στοιχεία που θα μπορούσε κανείς να εντοπίσει σε αυτό. εικ. 178,179

εικ. 180,181,182

159

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος εικ. 186

Ο φωτισμός της κλινικής μελετήθηκε εκτενώς, καθώς η Βασιλεία δεν χαρακτηρίζεται από έντονη ηλιοφάνεια. Σύμφωνα με τους αρχιτέκτονες το κέντρο σχεδιάστηκε από μέσα προς τα έξω. Ο σχεδιασμός ξεκίνησε τοποθετώντας τα αίθρια μέσα στο ορθογώνιο όγκο και μόνο αφού είχε εξασφαλίστει ότι το φυσικό φως θα διεισδύσει σε ολόκληρο το εσωτερικό του κτιρίου, συνέχισε η ανάπτυξη των επιμέρους χώρων. Παρά τη δομή του κέντρου ώς ένας συμπαγής όγκος, οι εσωτερικοί χώροι είναι επαρκώς φωτισμένοι, αξιοποιόντας σε μεγάλο βαθμό το φυσικό φως. Το παραπάνω επιτυγχάνεται μέσω των μεγάλων περιμετρικών υαλοστασίων και των πολυάριθμων αιθρίων, που επιτρέπουν το φως να διαπεράσει σε όλους χώρους. Συνεπώς, δημιουργείται ένα ευήλιο, διαμπερές περιβάλλον, που υποστηρίζει όλες τις οπτικές, βιολογικές και αντιληπτικές ανάγκες των ασθενών.

160

Συγκεκριμένα στους θαλάμους των ασθενών, το φυσικό φώς και η θέαση στη φύση διαδραματίζουν θεμελιώδη ρόλο. Τα δωμάτια των ασθενών διαθέτουν παράθυρα από το δάπεδο μέχρι την οροφή, που επιτρέπουν στο φως του ήλιου να διεισδύει σε όλο το βαθος των θαλάμων. Οι ξύλινες περσίδες και τα σκίαστρα ρυθμίζουν το άμεσο, έντονο ηλιακό φως, και προσφέρουν μια αίσθηση ιδιωτικότητας από το εξωτερικό. Συγχρόνως, στη μέση της καμπύλης, κοίλης οροφής, υπάρχει μια οπή που συμπληρώνεται απο μια διαφανής πλαστική σφαίρα διαμέτρου δύο μέτρων. Σύμφωνα με τους σχεδιαστές, λειτουργεί σαν “το μάτι του δωματίου”, επιτρέπει το διάχυτο ηλιακό φως και παρέχει στους ασθενείς που βρίσκονται ξαπλωμένοι θέα στον ουρανό. Η ιδιαίτερη αυτή κατασκευή δημιουργεί ένα τόσο φωτεινό περιβάλλον που προσφέρει την αίσθηση ενός εξωτερικού χώρου και εξαλείφει την ανάγκη ηλεκτρικού φωτισμού κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η βεράντα των δωματίων παρέχει έναν ημιυπαίθριο διάδρομο στο ισόγειο και έχει κατασκευαστεί με ικανοποιητικό πλάτος, ώστε οι ασθενείς που βρίσκονται καθηλωμένοι στο κρεβάτι να μπορούν να μεταφερθούν στον εξωτερικό χώρο και να έρθουν σε επαφή με την φύση, όταν ο καιρός το επιτρέπει.

Τα «μάτια τών δωματίων» εντοπίζονται επίσης στις πολυάριθμες τρύπες, που βρίσκονται στις εξωτερικές επιφάνειές του όγκου που στεγάζει την υδροθεραπεία. Τα εξογκώματα που δημιουργούν οι πλαστικές σφαίρες, είναι ένα στοιχείο που φαίνεται θαυμαστό και συνάμα περίεργο όταν το αντικρίζει κανείς από το εξωτερικό του όγκου. Ωστόσο στο εσωτερικό χώρο της πισίνας δημιουργούν μια ζεστή και οικία ατμόσφαιρα που καθηλώνει. Η επινοητική χρήση του φυσικού φωτός σε συνδυασμό με την αντανάκλαση του στο νερό, υποδεικνύει το πως ο σχεδιασμός με γνώμονα τις αισθήσεις και τη δημιουργία ατμόσφαιρας μπορεί να διαμορφώσει μια ποιότητα χώρου που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως πνευματική ή υποβλητική.153

161 εικ. 185

Το κέντρο χρησιμοποιεί τον φυσικό αερισμό σε μεγάλο βαθμό, προσφέροντας στους ασθενείς τις κατάλληλες συνθήκες θερμικής άνεσης και την ικανοποιητική ποιότητα εσωτερικού αέρα. Η διαρρύθμιση των αιθρίων και το μεγάλο μέγεθος των κατακόρυφων ανοιγμάτων συμβάλλουν στην απομάκρυνση της θερμότητας από το κτιριακό κέλυφος, εξοικονομώντας μεγάλα ποσά ηλεκτρικής ενέργειας. Ο διαμπερής φυσικός αερισμός, επιτυγχάνεται μέσω λειτουργικών παραθύρων και συρόμενων θυρών σε όλους τους χώρους του κτιρίου, με μοναδικές εξαιρέσεις τους χώρους του αμφιθεάτρου και το συνεδριακό κέντρο, που χρησιμοποιούν μηχανικά συστήματα κλιματισμού.

εικ. 183

εικ. 184

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος εικ. 190 Για τον σχηματισμό μιας ζωηρής ατμόσφαιρας, οι σχεδιαστές εισήγαγαν πινελιές χρωμάτων στα δωμάτια των ασθενών. Δεδομένου ότι ένας μεγάλος αριθμός ατυχημάτων σε κέντρα αποκατάστασης συμβαίνουν στα μπάνια, οι αρχιτέκτονες ελπίζουν πως προστίθοντας έντονα χρώματα θα ενεργοποιήσουν τους ασθενείς βοηθώντας τους έτσι να αποφύγουν τον κίνδυνο. Αντιθέτως πιο απαλές αποχρώσεις χρησιμοποιήθηκαν στις κουρτίνες των μεγάλων υαλοστασίων για μια πιο χαλαρωτική επίδραση. 154

Για να αποφύγουν τον ψυχρό και αποστειρωμένο χαρακτήρα που διακρίνεται στα νοσοκομεία, οι αρχιτέκτονες βασίστηκαν στην υλικότητα ως σχεδιαστικό εργαλείο. Συγκεκριμένα το ξύλο διαφόρων ειδών, χρήσεων και χρωμάτων είναι το κυρίαρχο υλικό στις προσόψεις και στο εσωτερικό. Δρυς, σιδηρόξυλο και πεύκο, χρησιμοποιήθηκαν ως επικάλυψη των εξωτερικών και εσωτερικών τοίχων, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα ζεστασιάς και οικειότητας. Επιπλέον επιφάνειες από σφραγισμένο δρυς αξιοποιήθηκαν στα δάπεδα και τα ταβάνια των δημόσιων χώρων του πρώτου ορόφου καιεικ. 187 στα δωμάτια των ασθενών.

162

εικ. 191

εικ. 192

εικ. 188 Στο εξωτερικό του κτιρίου εντοπίζονται λεπτές κατασκευές από ξύλινες ράβδους, εφαρμοσμένες οριζόντια σε ορισμένα σημεία, κάθετα τοποθετημένες στο έδαφος σε άλλα, που θυμίζουν λεπτούς κορμούς και κλαδιά. Οι ράβδοι αυτοί λειτουργούν ως οδηγοί για υφασμάτινες τέντες ή λειτουργούν ως περσίδες για την προστασία από την έντονη ηλιοφάνεια και την διατήρηση της ιδιωτικότητας των ασθενών. Πείροι απο πλεξιγκλάς λειτουργούν ως συνδετικοί κρίκοι των ράβδων και ακτινοβολούν σαν χάντρες όταν πέφτει πάνω τους το φως. Η προσέγγιση των αρχιτεκτόνων που βασίζεται εξ ολοκλήρου στην ιδιαίτερη υλικότητα του ξύλου, παράγει μια αίσθηση οικειότητας, εγκαρδιότητας και εναρμόνισης με το περιβάλλον. Το αντίκτυπο των θετικών συναισθημάτων είναι η βελτίωση της ψυχολογική κατάστασης των ασθενών, που συμβάλλει στην καταπολέμηση του άγχους και στην ταχύτερη ανάρρωση.

εικ. 189

Συνοψίζοντας, η κλινική REHAB Basel αποτελεί ένα αξιόλογο παράδειγμα θεραπευτικού περιβάλλοντος. Ο σχεδιασμός του κέντρου, επιλύει τις πολυσύνθετες ανάγκες των θεραπευτικών διαδικασιών, άλλα στο επίκεντρο παραμένει η διασφάλιση των σωματικών, ψυχολογικών και κοινωνικών αναγκών του ασθενή. Η ολιστική προσέγγιση της υγείας απαιτεί μια ολοκληρωμένη πολυαισθητηριακή εμπειρία των ασθενών, κάτι που στην κλινική Rehab, επιτυγχάνεται με ένα σύνολο σχεδιαστικών εργαλείων. Η αδιάλειπτη σύνδεση μεταξύ εσωτερικών και εξωτερικών χώρων, ήταν το κύριο αρχιτεκτονικό μέλημα των Herzog και De Meuron. Το αποτέλεσμα είναι μια μοναδική κλινική, της οποίας η ποιότητα, δεν χαρακτηρίζεται από την πολυτέλεια αλλά την ουσιώδης λειτουργικότητα και την προσοχή στη λεπτομέρεια. Μέσω της προσέγγισης τους ικανοποιούνται οι παράγοντες που συντελούν ένα θεραπευτικό περιβάλλον και επιτυγχάνεται η εναρμόνιση με την φύση, καθώς το κέντρο αποτελεί ένα ανοιχτό, ευήλιο, διαπερατό κτίριο που «αναπνέει».

εικ. 193

163

Khoo Teck Puat εικ. 194

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος

Ο σχεδιασμός του νοσοκομείου Khoo Teck Puat (KTPH) στοχεύει στην προώθηση μιας ολιστικής προσέγγισης για τη διαδικασία θεραπείας μέσω της σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας. Εκτός από την παροχή ιατρικής περίθαλψης, υιοθετεί το πρότυπο του βιοφιλικού σχεδιασμού, προάγοντας τη διαδικασία της ίασης μέσω της σύνδεσης με τη φύση. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του έργου είναι η ισχυρή σχέση του με το αστικό περιβάλλον το οποίο περιλαμβάνει ένα καταπράσινο δημόσιο πάρκο και μια μεγάλη λίμνη, που αντιμετωπίζεται μέσα από μια ολόκληρη σειρά πρακτικών σχεδιαστικών ζητημάτων, όπως ο προσανατολισμός του κτιρίου, η ογκοπλασία και ο σχεδιασμός των όψεων.

166

Οι εγκαταστάσεις καλύπτουν συνολικά 105.000 τ.μ. με αποτύπωμα 35.000 τ.μ . Το νοσοκομείο προσφέρει ένα ευρύ φάσμα ιατρικών υπηρεσιών και επιλογών υγειονομικής περίθαλψης για τους ασθενείς. Συγκεκριμένα στεγάζει: • 761 κρεβάτια • 23 γενικούς θαλάμους και 1 θάλαμο απομόνωσης.

• 2 μονάδες εντατικής θεραπείας, • 88 εξωτερικά ιατρεία, • 8 χειρουργεία, 6 αίθουσες ημερήσιας χειρουργικής επέμβασης, • 4 αίθουσες ενδοσκόπησης. Ο σχεδιασμός του KTPH, αποτελεί προϊόν διεθνή διαγωνισμού. Η νικήτρια συμμετοχή της CPG Pte Ltd σε συνεργασία με τους RMJM, περιστρέφεται γύρω από την έννοια του «νοσοκομείου μέσα σε έναν κήπο» και « ενός κήπου μεσα σε νοσοκομείο», ως απάντηση στο σκεπτικό του διαγωνισμού που περιείχε το όραμα ενός : «νοσοκομείου ως θεραπευτικός κήπος». Η έννοια «ενός κήπου μεσα σε νοσοκομείο» παραπέμπει στη μεγάλη βυθισμένη αυλή που βρίσκεται στο κέντρο της σύνθεσης, εισάγοντας φως και στοιχεία φύσης στα κατώτερα επίπεδα. Ενώ η έννοια ενός «νοσοκομείου μέσα σε έναν κήπο» παραπέμπει στο ευρύτερο περιβάλλον, την παρακείμενη λίμνη και το πάρκο με τα οποία συνδέεται το κέντρο και θέτει το νοσοκομείο ώς ένα χαρακτηριστικό στοιχείο μέσα στη μεγαλύτερη σύνθεση ενός φυσικού θεραπευτικού περιβάλλοντος για την κοινότητα. 155 Η ενσωμάτωση του νοσοκομείου στο τοπίο και η ένταξη φυσικών στοιχείων λήφθηκαν υπόψη με 3 βασικούς στόχους. Αρχικά να διαμορφωθεί ένα θεραπευτικό περιβάλλον το οποίο αποφεύγει τη ψυχρότητα των τυπικών νοσοκομείων. Στην συνέχεια να εδραιωθεί ένα οικολογικό πρότυπο για τη διατήρηση του περιβάλλοντος και τέλος να δημιουργηθεί ένα διαχρονικό τοπόσημο μέσα από τη συμμετοχή της κοινότητας και του εθελοντισμού. εικ. 195

167

εικ. 196

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος

168

Το οικόπεδο που έχει επιλεχθεί είναι ένα καταπράσινο κομμάτι γης περιτριγυρισμένο από δημόσιες κατοικίες. Επιπλέον βρίσκεται σε άμεση επαφή με μία πολυκλινική παράγωντας μια σημαντική σχέση αλληλοσυμπλήρωσης και δημιουργώντας ένα ζωντανό κέντρο παροχών μέσα στο αστικό κέντρο. Η εύκολη πρόσβαση στο νοσοκομείο πραγματοποιείται από δημόσιες συγκοινωνίες, έναν σταθμό τρένων και λεωφορείων. Το οικόπεδο επιλέχθηκε λόγω της επικοινωνίας του με δύο σημαντικούς χώρους πρασίνου και φυσικής ομορφιάς, ένα στοιχείο σπάνιο στη γρήγορα αναπτυσσόμενη αστική Σιγκαπούρη. Η λίμνη Yishun, που προηγουμένως ήταν μια υποανάπτυκτη λίμνη για τη συγκράτηση ομβρίων υδάτων, υπέστει τροποποίηση. Οι μπετονένιες ακτές της λίμνης διαλύθηκαν, και νέα υδρόβια φυτά εισήχθησαν, για τον καθαρισμό του νερού και τη διαμόρφωση μιας φυσικής όψης. Οι σχεδιαστικές αρχές βασίστηκαν στην δημιουργία ενός ανοιχτού μετώπου ως προς τη λίμνη προσανατολισμένη στο Βορρά, με στόχο τη εισχώρηση της φύσης στην καρδιά της σύνθεσης. Η δημιουργία ενός μονοπατιού για περπάτημα και τρέξιμο, γύρω από τη λίμνη προάγει την άσκηση και εξερεύνηση των ασθενών και παραλαμβάνει τους επισκέπτες της λίμνης και του γειτονικού πάρκου στις εγκαταστάσεις του νοσοκομείου.

Ανατολικά της λίμνης και του νοσοκομείου βρίσκεται το πάρκο Yishun, ένα πάρκο με εξωτικά φυτά, πλούσιο σε βιοποικιλότητα και εγκαταστάσεις κοινωνικού χαρακτήρα (παιδικές χαρές, αμφιθέατρο, χώροι γυμναστικής). Μαζί με την λίμνη και το νοσοκομείο δημιουργείται ένα πράσινο σύμπλεγμα μέσα στη πόλη, μια μικρή “όαση” μέσα στο κέντρο το οποίο λειτουργεί ως καταλύτης των γειτονικών χωρών, ενισχύοντας την ζωντάνια της πόλης.

εικ. 197

εικ. 198

Η παραπάνω συνθήκη επιτυγχάνεται κυρίως διότι το νοσοκομείο εκτός των ιατρικών παροχών στεγάζει έναν μεγάλο αριθμό εγκαταστάσεων με δημόσιο χαρακτήρα, όπως ένα εμπορικό κέντρο και μία πτέρυγα με μαγαζιά εστίασης. Πολλοί από αυτούς ενεργοποιούνται κυρίος από την τριγύρω κοινότητα, καθώς στεγάζουν δραστηριότητες τέχνης,χορού,πολεμικών τεχνών κ.α.Επιπλέον,αρχιτεκτονικά, καθώς και μέσω προγραμματισμού, και εκδηλώσεων οι ασθενείς και οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να ασχοληθούν με τους κήπους, τις δραστηριότητες του νοσοκομείου και να χτίσουν δεσμούς μεταξύ τους. Οι κήποι που αναπτύσσονται σε κάθε επίπεδο, ευνοούν σε μεγάλο βαθμό την ανάπτυξη κηπουρικών δεξιοτήτων για ασθενής, προσωπικό και εθελοντές. Οι ασχολίες αυτές επιφέρουν κοινωνικό αλλά και εμπορικό αντίκτυπο στο νοσοκομείο. Συγκεκριμένα, τα προϊόντα απο τους κήπους διοχετεύονται κατευθείαν στις κουζίνες του νοσοκομείου, ή πωλούνται. Κατά αυτόν τον τρόπο βλέπουμε πως σχεδιάζοντας ένα βιοφιλικό περιβάλλον, δημιουργείται μια συμβιωτική σχέση μεταξύ ανθρώπου και φύσης, παρέχοντας στη Σιγκαπούρη ένα ιδιόμορφο ίδρυμα που ωφελεί και ωφελείται από τη γύρω κοινότητα.

εικ. 199

169

εικ. 200 εικ. 201

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος

Το μεγαλύτερο μέρος των εγκαταστάσεων υψώνεται σε 3 πύργους, που επικοινωνούν με φυτεμένα δώματα και γέφυρες. Ο οκταόροφος δυτικός πύργος Α, στεγάζει στους υψηλότερους ορόφους τα ιδιωτικά μονόκλινα δωμάτια ενώ στους χαμηλότερους ένα σύνολο από αίθουσες χειρουργείων, αίθουσες επείγον περιστατικών και ένα κέντρο ενδοσκοπίας. Ο βόρειος πύργος Β είναι ο ψηλότερος, με δέκα ορόφους. Στους υψηλότερους ορόφους στεγάζει τα δημόσια, πολύκλινα δωμάτια, ενω χαμηλότερα τις μονάδες εντατικής θεραπείας, κέντρα εκμάθησης και διάγνωσης. Στα κατώτερα επίπεδα βρίσκεται το κέντρο εξυπηρέτησης ασθενών, ένα αμφιθέατρο 370 θέσεων και διάφορα άλλα εμπορικά μαγαζιά. Στον τελευταίο και μικρότερο νότιο πύργο Γ τοποθετούνται οι διάφορες ειδικές κλινικές και τα εξωτερικά ιατρεία. Ο όγκος αυτός είναι επίτηδες προσανατολισμένος στη νότια πλευρά του οικοπέδου, που συνορεύει με έναν από τους πιό κεντρικούς δρόμους της πόλης. Τοποθετώντας τον όγκο από αυτή τη πλευρά, υπάρχει άμεση είσοδος στο συγκρότημα των ειδικών κλινικών, χωρίς να χρειάζεται η είσοδος στο υπόλοιπο νοσοκομείο. Επίσης ο πύργος αυτός λειτουργεί ώς ένα ηχητικό φράγμα μεταξύ του δρόμου και της υπόλοιπης σύνθεσης.

170

Δ

A Πτέρυγα μονόκλινων B Πτέρυγα πολύκλινων Γ Πύργοι εξωτερικών ιατρίων Δ Γειτονική κλινική Β

Α

Βασικό μέλημα των αρχιτεκτόνων αποτέλεσε η έυκολη πρόσβαση σε όλες τις εγκαταστάσεις. Ο χώρος που βρίσκεται στο επίπεδο του δρόμου, λειτουργεί ώς ο βασικός φορέας κίνησης μεταξύ των κύριων κτιριακών όγκων, και παρέχει εύκολη μετακίνηση από το σημείο άφιξης. Μια μεγάλη πιλοτή σηματοδοτεί την είσοδο, και βρίσκεται μόλις 20 μέτρα μακριά από το τμήμα ατυχημάτων και έκτακτης ανάγκης. Οι ειδικές κλινικές βρίσκονται στα 50 μέτρα, ενώ τα δωμάτια ασθενών δεν είναι ούτε 100 μέτρα μακριά. Το επίπεδο αυτό σκίζεται από τον κεντρικό, θαλερό κήπο που υπάρχει στο χαμηλότερο επίπεδο και ανοίγει με θέα προς τη λίμνη και λειτουργεί ως το πιο χαρακτηριστικό σημάδι προσανατολισμου.

Γ

171 εικ. 203

Ξεφεύγοντας από τον τυπικό νοσοκομειακό σχεδιασμό, που τοποθετεί τους πιο σημαντικούς χώρους εξυπηρέτησης σε έναν μεγάλο κεντρικό όγκο, οι αρχιτέκτονες προτίμησαν να ακολουθήσουν μια πιο μοριακή προσέγγιση, δια σκορπόντας τις λειτουργίες αυτές στα κατώτερα επίπεδα τών 3 κτιριακών όγκων και ενώνοντας τους μέσω θεραπευτικών κήπων. Κατά αυτόν τον τρόπο, δημιουργούν περισσότερους ζωντανούς πυρήνες, προσφέροντας ποικιλόμορφα σημεία σύνδεσης με τη κοινότητα αλλά και τη φύση. Στα κατώτερα επίπεδα υπάρχει μικρή διαφοροποίηση μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού χώρου, δημιουργώντας μια ανοιχτή πρόσκληση για τους κατοίκους

εικ. 202

και τους περιστασιακούς περαστικούς να κοιτάξουν μέσα περίεργα, να δουν ανθρώπους και δραστηριότητες και να καθυστερήσουν λίγο ή να λάβουν και οι ίδιοι μέρος. Οι διαφορετικές διατάξεις των κήπων και του στοιχείου της φύσης σε σχέση με την αρχιτεκτονική παρέχει στους επισκέπτες και ασθενείς πολλές διαφορετικές επιλογές. Μπορούν να ψάξουν χώρους για κοινωνικοποίηση ή απομόνωση, ενισχύοντας την αίσθηση του ελέγχου. Σε συνδυασμό με τα εμπορικά μαγαζιά στα χαμηλότερα επίπεδα και τους διάφορους χώρους διαβάσματος ή γυμναστικής, ο χώρος προσκαλεί όχι μόνο τους άρρωστους, αλλά και τους υγιείς κατοίκους.

εικ. 204

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος

εικ. 205

172 εικ. 206

εικ. 207

Η δομή αυτή, επέτρεψε στους αρχιτέκτονες να επικεντρωθούν στις κλιματολογικές απαιτήσεις του χώρου, παρέχοντας οπτική άνεση, φυσικό φως και καθαρό αέρα στα δωμάτια των ασθενών. Για να επιτύχουν τους στόχους αυτούς, χρειάστηκε ένα σύστημα αρχιτεκτονικών στοιχείων και πρωτοπόρων τεχνολογιών. Αρχικά η ογκοπλασία και ο προσανατολισμός του νοσοκομείου διευκολύνει την κίνηση του αέρα από τις επικρατούσες κατευθύνσεις ανέμου μέσω της κεντρικής αυλής, επιτρέπωντας το φυσικό αερισμό τών περισσότερων κατώτερων ορόφων. Ως αποτέλεσμα το μεγαλύτερο μέρος των δημόσιων χώρων αξιοποιεί φυσικά μέσα. Το ίδιο ισχύει και για τους πολύκλινους θαλάμους, οι οποίοι σχεδιάστηκαν και τοποθετήθηκαν για να εκμεταλλευτούν το δροσερό αέρα που έρχεται από τη λίμνη. Για να εκμεταλλευτούν τον αέρα στο μέγιστο, οι σχεδιαστές επέλεξαν να χρησιμοποιήσουν περσιδωτά παράθυρα, που μπορούν να ανοίξουν πλήρως τις μέρες με καλό καιρό. Επίσης σχεδιάστηκαν “πτερύγια” κατά μήκος των τοίχων του κτιρίου, τα οποία διοχετεύουν τους επικρατούντες βορειο ανατολικούς ανέμους μέσα στο κτίριο. Οι κλινικά εξειδικευμένοι χώροι είναι μηχανικά κλιματιζόμενοι για υγειονομικούς λόγους, όπως και τα μονόκλινα που διαθέτουν ειδικά σχεδιασμένα παράθυρα, με ένα σύστημα διακόπτη συνδεδεμένο στον κλιματισμό, επιτρέπουν φυσικό αερισμό σε δροσερές μέρες ή όταν υπάρχει ισχυρή ροή αέρα. Το σύστημα κλιματισμού αντλεί αέρα τροφοδοσίας από τις εσωτερικές αυλές όπου ο αέρας είναι πιο δροσερός, μειώνοντας έτσι τα φορτία ψύξης. Με μια ακόμα τεχνολογική καινοτομία, οι σχεδιαστές κατάφεραν να χαμηλώσουν τις θερμοκρασίες στους εξωτερικούς χώρους και τα φυτεμένα δώματα, χρησιμοποιώντας τον ίδιο κρύο αέρα από τους χώρους των κλινικών και των χειρουργείων. Ο αέρας που υπάρχει ήδη στους εξαερισμούς περνάει από φίλτρα αραίωσης και

αποστείρωσης και στη συνέχεια κατευθύνεται προς το εξωτερικό περιβάλλον, ώς ένας νέος “φρέσκος “ αέρας. Ο σχεδιασμός των όψεων διαφέρει μεταξύ των τριών κτιρίων όχι μόνο για λειτουργικούς λόγους όπως του προσανατολισμού τους αλλά και για να διαφοροποιήσει, τους όγκους προσφέροντας στη διάσπαση της μεγάλης κλίμακας του συγκροτήματος. Ο πύργος των μονόκλινων διαθέτει παράθυρα από το δάπεδο μέχρι την οροφή που επιτρέπουν στο φυσικό φως του ήλιου να διεισδύει στους θαλάμους. Οι περσίδες ρυθμίζουν το άμεσο έντονο ηλιακό φως, μεγιστοποιώντας παράλληλα την θέα προς τους εξωτερικούς κήπους ενώ έχουν εγκατασταθεί σκίαστρα, για τη μείωση της ηλιακής θερμότητας στα δωμάτια. Η χρήση ειδικών περσίδων και ραφιών φωτισμού κατευθύνουν το φως προς την οροφή για να βελτιώσουν τη φωτεινότητα των θαλάμων και να συνεισφέρουν σε ένα ενεργειακό σχεδιασμό. Επίσης έχουν εγκατασταθεί ειδικοί υαλοπίνακες με τη σωστή απόχρωση για τη μείωση της αντανάκλασης.

εικ. 208

εικ. 209

173

156

εικ. 210

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος Το νοσοκομείο βρίσκεται σε άμεση επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον, τα πλούσια σε φύλλωμα φυτά και στοιχεία νερού περιβάλλουν το συγκρότημα και το γεγονός ότι οι κτιριακοί όγκοι είναι διασκορπισμένοι, επιτρέπει τη σύνδεση με τη φύση να γίνει σε πολλά επίπεδα και με διαφορετικους τρόπους. Το τοπίο που θυμίζει τροπικό δάσος, υφαίνεται μέσα και έξω από τους όγκους, μεγιστοποιόντας κάθε ευκαιρία για τη δημιουργία θεραπευτικών χώρων πρασίνου και γεμίζοντας την ατμόσφαιρα με φυσικα αξιοθέατα, ήχους, και αρώματα. Η γειτονική σχέση με τη λίμνη προσφέρει τη δυνατότητα χρήσης άφθονου νερού και τη μεταμόρφωσε απο μια απλή λίμνη συλλογής βρόχινου νερού, σε έναν καταπράσινο φυσικό χώρο, που προάγει την υγεία και ευεξία, λειτουργόντας ως προέκταση του νοσοκομείου.

174

Η δημιουργία ενός καινούργιου βιότοπου μεταξύ του νοσοκομείου, της λίμνης και του κοντινού πάρκου, ήταν ένας από τους κεντρικούς στόχους του έργου. Ο στόχος κατά το σχεδιασμό ήταν 100 διαφορετικά είδη, για καθένα από αρωματικά φυτά, βότανα, λουλούδια, οπωροφόρα δέντρα και εγγενή φυτά. Οι σχεδιαστές ήλπιζαν ότι τα φυτά αυτά θα προσελκύσουν 100 είδη πεταλούδων, πουλιών και ψαριών στους χώρους του νοσοκομείου για να προστεθεί χρώμα και ήχος στο περιβάλλον. Η δημιουργία νέων οικοσυστήματων, προάγει τη βιοποικιλότητα και ενδυναμώνει τη σχέση μεταξύ ανθρώπου και φύσης . Ταυτόχρωνα επιτρέπει έναν μεγαλύτερο αριθμό δραστηριοτήτων όπου θα προσελκύσουν περισσότερο κόσμο και κατα προέκταση θα συμβάλουν σε ποικηλόμορφες, ισχυρές αλληλεπιδράσεις μέσα στη κοινότητα.

Oι 18 διαφορετικοί κήποι, σχεδιάστηκαν ως ποικιλόμορφα σημεία στάσης και δραστηριοτήτων, γεμάτα φυτά, στοιχεία νερού, και πανίδα, με κάθε κήπο να έχει διαφορετική θεματολογία.Ο κήπος του αιθρίου, έχει φυτευτεί πυκνά, με μία ευρεία παλέτα φυτών, κατέχει έναν καταρράκτη και άλλα στοιχεία νερού, θυμίζοντας το εξωτικό, τροπικό περιβάλλον της Σιγκαπούρης. O κήπος αυτός αποτελεί το σπίτι για τα περισσότερα είδη πουλιών, ψαριών και εντόμων του κέντρου. Τέσσερα ξεχωριστά περιβάλλοντα γλυκού νερού δημιουργήθηκαν μέσα στις εγκαταστάσεις για την εκτροφή ψαριών και για να προσελκύσουν έντομα όπως λιβελούλες. Το νοσοκομείο έχει ήδη πετύχει το στόχο των 100 διαφορετικών ψαριών, ενώ έχουν καταγραφεί 24 διαφορετικά είδη λιβελούλας.

εικ. 211

Ο κήπος πεταλούδων διαθέτει περισσότερα από 50 φυτά που προσελκύουν πεταλούδες. Όταν άνοιξε το νοσοκομείο, υπήρχαν μόνο 3 είδη πεταλούδων, ενω τώρα έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 85. Επιπλέον έχει σχεδιαστεί ένας κήπος άνοιας δίπλα στη γηριατρική πτέρυγα, ώστε οι γηραιότεροι ασθενείς να χαλαρώνουν με ασφάλεια. Επίσης υφίσταται ένας φαρμακευτικός κήπος με περισσότερα από 100 διαφορετικά βότανα με θεραπευτικές ιδιότητες για διάφορες παθήσεις. Μαζί με τα αρωματικά φυτά, τα βότανα του κήπου μπορούν να ενισχύσουν το ανοσοποιητικό, να τονώσουν τον οργανισμό και να δράσουν ως αντιοξειδωτικά. Εν κατακλείδι υπάρχει ένας εικ. 212 κήπος στο δώμα του τελευταίου ορόφου, είναι 720 τ.μ. και λειτουργεί ως βιολογικό αγρόκτημα. Είναι κλειστός για το κοινό λόγω ασφάλειας, αλλά είναι ανοιχτός για ασθενείς που θέλουν να ασχοληθούν με τη κηπουρική. Συνήθως η κοινότητα και κυρίως οι συνταξιούχοι που ζουν κοντά φροντίζουν τον κήπο. Προκειμένου να επιτευχθεί η εμφάνιση μιας ώριμης ζούγκλας σε σύντομο χρονικό διάστημα, η παλέτα των φυτών του νοσοκομείου επιμελήθηκε ώστε να περιλαμβάνει ταχέως αναπτυσσόμενα φυτά που έχουν δοκιμαστεί και ακμάζουν στο κλίμα της Σιγκαπούρης,. Τα επιλεγμένα δέντρα και φυτά έχουν χαμηλή τάση να ρίχνουν τα φύλλα τους, είναι εύκολο να συντηρηθούν και δεν χρειάζονται υπερβολική άρδευση συνεισφέροντας στην εξοικονόμηση ενέργειας. Αρωματικά φυτά έχουν επίσης σκαρφαλώσει στις ψηλότερες όψεις του εικ. 213 κτιρίου, βρίσκοντας την θέση τους ανάμεσα στις περσίδες και τα μπαλκόνια. Βρίσκονται έξω από τα δωμάτια των ασθενών και παρέχουν όμορφες μυρωδιές, προστασία από τον δυνατό ήλιο και οπτικό ενδιαφέρον, τόσο για αυτούς που τα βλέπουν από μέσα, όσο και για αυτούς από έξω. 157 Η ποικιλία μεταξύ των κήπων προάγουν την εξερεύνηση, την κίνηση μέσα στο συγκρότημα και την ασχολία με τη φύση, είτε παθητικά, ή μέσω τη κηπουρικής. Έκτος από τις διάφορες θεραπευτικές επιπτώσεις της φύσης, οι κήποι βοηθούν στη δημιουργία μιας κοινότητας μεταξύ, ασθενών, επισκεπτών και των κατοίκων της γύρω περιοχής, καθώς πολλοί από αυτούς συντηρούν τους κήπους του νοσοκομείου. Επιπλέον οι χώροι αυτοί προωθούν την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και παρέχουν ευκαιρίες για την εκπαίδευση της κοινότητας σχετικά με τη οικολογία και τη βιωσιμότητα.

εικ. 214

175

Παραδείγματα Θεραπευτικού Περιβάλλοντος

176

Το νοσοκομείο Khoo Teck Puat είναι επίσης ένα “πράσινο κτίριο” υιοθετώντας διάφορες τεχνικές εξοικονόμησης ενέργειας. Όπως έχει αναφερθεί παραπάνω το μεγαλύτερο μέρος του έργου χρησιμοποιεί φυσικό αερισμό, μειώνοντας σημαντικά τη δαπανηρή χρήση κλιματισμού. Επίσης αξιοποιεί καθαρή και ανανεώσιμη ενέργεια μέσω συστημάτων ηλιακής ενέργειας για να αντισταθμίσει το αποτύπωμα άνθρακα. Λόγο του δυνατού ήλιου της Σιγκαπούρης ειδικά πάνελ χρησιμοποιούνται για τη μετατροπή της ηλιακής ενέργειας απευθείας σε ηλεκτρική ενέργεια, ενώ ένα ηλιακό θερμικό σύστημα παράγει ζεστό νερό για τις ανάγκες του νοσοκομείου. Το νερό από τη λίμνη Yishun διοχετεύεται στα συστήματα άρδευσης του νοσοκομείου και υποβάλλεται σε επεξεργασία προτού χρησιμοποιηθεί για ανάγκες εξωραϊσμού. Όταν βρέχει, οι αισθητήρες ρυθμίζουν αυτήν την πηγή νερού για να αποτρέψουν τη σπατάλη. Επίσης έχει εισαχθεί μια μηχανή κομποστοποίησης που χρησιμοποιείται για την επεξεργασία πεταμένων τροφίμων σε λίπασμα. Οι σχεδιαστές του ΚΤΠΗ κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα ήρεμο, χαλαρωτικό περιβάλλον, που καταπραΰνει και αναζωογονεί, χρησιμοποιώντας έξυπνους σχεδιαστικούς μηχανισμούς και τεχνολογίες τα οποία είναι επίσης φιλικά προς το περιβάλλον. Η σωστή εφαρμογή της φυσικής ενέργειας και αποδοτική χρήση των πόρων, έχει χαρίσει στο νοσοκομείο διάφορα βραβεία, όπως Το BCA Green Mark Scheme που προάγει την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση στον τομέα των κατασκευών και των ακινήτων. Ο ενεργειακά αποδοτικός σχεδιασμός του νοσοκομείου το καθιστά οικονομικά βιώσιμο, μειώνοντας το ενεργειακό λογαριασμό του κτιρίου κατα 36 % σε σύγκριση με νοσοκομεία παρόμοιου μεγέθους στη Σιγκαπούρη.158

Στο Khoo teck puat ο σχεδιασμός θέτει ως προτεραιότητα την ενσωμάτωση της φύσης στο θεραπευτικό περιβάλλον εξασφαλίζοντας όχι μόνο την άνεση αλλά και την σωματική και ψυχική ευεξία των ασθενών. Στο παράδειγμα αυτό παρατηρούμε πως μέσω των θεραπευτικών κήπων καθίσταται δυνατόν να αναπτυχθούν και να ευδοκιμήσουν διαφορετικές αλληλεπιδράσεις εντός της κοινότητας. Το νοσοκομείο αποτελεί ένα περιβάλλον υγειονομικής περίθαλψης που χρησιμεύει ως βιώσιμος χώρος κοινονικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά. Κατά αυτόν τον τρόπο συνιστά ένα πρότυπο μοντέλο, για την επανεξέταση της προσέγγισης των εγκαταστάσεων υγειονομικής περίθαλψης ως αναφορά την οικολογία, του ανθρωποκεντρικού σχεδιασμού καθώς και του ρόλου ενός ιδρύματος εντός της κοινότητας. Ο σχεδιασμός του νοσοκομείου ήταν σε θέση όχι μόνο να ενταχθεί στο αστικό τοπίο, άλλα και παράλληλα να αναδείξει και υπογραμμίσει την αρχέγονη ομορφιά του εξοτικού τοπίου της Σιγκαπούρης μέσα από τον σχεδιασμό των κήπων. Ισορροπία, αρμονία, ένταξη και ανάδειξη, πολιτιστική και οικολογική ευαισθησία, αποτελούν όλες έννοιες ενός ευρύτερου αρχιτεκτονικού λεξιλογίου ικανού να παράγει καινοτόμες λύσεις προς όφελος της κοινότητας άλλα και του ατόμου ως μονάδα.

εικ. 215

177

5

Η συμβολή της φύσης στη θεραπεία

178

179

Επίλογος

Επίλογος

Συμπεράσματα Μέσα από τη θεωρία του θεραπευτικού περιβάλλοντος παρατηρούμε ότι στη σύγχρονη προσέγγιση των θεραπευτικών κέντρων, η αρχιτεκτονική αποκτά όχι απλώς ενεργό αλλά πρωτεύων ρόλο στη θεραπεία. Διαμορφώνει το πλαίσιο, που απαιτείται όχι μόνο να τηρεί βασικούς κανόνες υγιεινής, αλλά να συμβάλλει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στη ενίσχυση της υγείας και της ευεξίας του ασθενή. Βασικές έννοιες του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, όπως ο φωτισμός, η επιλογή των υλικών δόμησης, ο αερισμός, ο προσανατολισμός, η ενσωμάτωση του φυσικού στοιχείου και η εναρμόνιση του έργου με το περιβάλλον κ.α, δύναται να διαμορφώσουν τις κατάλληλες συνθήκες για ψυχική ευεξία και αισιοδοξία, συναισθήματα τα οποία θεωρούνται κρίσιμα για την αποτελεσματική ανάρρωση των ασθενών από την εποχή των Ασκληπιείων.

180

Το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης στις μέρες μας υφίσταται δραματικές μεταρρυθμίσεις, επαναπροσδιορίζεται και προσαρμόζεται συνεχώς οδεύοντας προς μια προσωπική και ολιστική προσέγγιση της υγείας. Αυτός ο επαναπροσανατολισμός έχει οδηγήσει σε αλλαγές στο μοντέλο υγειονομικής περίθαλψης, στη δημιουργία νέων συμπληρωματικών μορφών θεραπείας και θέτει νέες σύνθετες απαιτήσεις για την αρχιτεκτονική των θεραπευτικών κέντρων. Ο σχεδιασμός των ανωτέρω αποτελεί πλέον ένα πολυπαραγοντικό ζήτηµα που προϋποθέτει την ταυτόχρονη ικανοποίηση λειτουργικών, αισθητικών, κατασκευαστικών, ψυχολογικών, κοινωνικών, οικολογικών και τελικά οικονοµικών απαιτήσεων. Η ραγδαία εξελισσόμενη τεχνολογία και η αυξανόμενη γνώση γύρω από την επίδραση του περιβάλλοντος στην λειτουργία του σώματός, συνεπάγονται την συνεχή αλλαγή των κατασκευαστικών προδιαγραφών των θεραπευτηρίων άλλα και την αύξηση των απαιτήσεων των διαχειριστών ως αναφορά την επιστημονική τεκμηρίωση των σχεδιαστικών αποφάσεων. Σε αυτό το πλαίσιο διακρίνεται η χρησιμότητα του EBD, καθώς ερευνά τις σχέσεις μεταξύ των παραπάνω απαιτήσεων, τις συνδέει με την εμπειρία των χρηστών και διατυπώνει το αντίκτυπό τους στην υγεία, ενώ ταυτόχρονα προσφέρει στους σχεδιαστές ένα σπουδαίο εργαλείο για να υποστηρίξουν τις σχεδιαστικές τους αποφάσεις.

O σχεδιασμός δομών θεραπείας δεν απαιτεί μονάχα εξειδικευμένη γνώση αναφορικά με τη αρχιτεκτονική, αλλά και μια ακριβή αντίληψη των ιδιαίτερων αναγκών της ομάδας ασθενών που εξυπηρετεί κάθε φορά. Ως εκ τούτου εικάζεται πως μια σειρά από τυπικές προδιαγραφές, κώδικες ή αυστηροί κανόνες δεν είναι αρκετοί. Αντιθέτως χρειάζεται μια ευαισθησία από την πλευρά του αρχιτέκτονα, ο οποίος θα πρέπει να μπει στη θέση του ασθενή, να ακούσει, να δει, να νιώσει τα καθημερινά βιώματα, να κατανοήσει τι δημιουργεί σύγχυση,φόβο ή ευφορία ωστέ να σχεδιάσει χώρους οι οποίοι πραγματικά μιλούν, αγγίζουν και αναζωπυρώνουν το πνεύμα.

Οι έντονες στιγμές οδύνης, άγχους και απογοήτευσης που υπόκεινται ο ασθενής, απαιτούν τη διαμόρφωση ενός όσο δυνατόν πιο οικείου και υποστηρικτικού περιβάλλοντος. Ένα θεραπευτικό περιβάλλον είναι εν τέλει ένα συναισθηματικό καταφύγιο, το οποίο πέρα από τις βασικές συνθήκες άνεσης, προσφέρει εφήμερους περισπασμούς και ερεθίσματα τα οποία διεγείρουν τις αισθήσεις, προκαλούν συγκίνηση και ανακαλούν αναμνήσεις. Κατά αυτόν τον τρόπο το σώμα και πνεύμα του ασθενή αποτελούν την έμπνευση της αρχιτεκτονικής μορφής και κλίμακας, γίνονται το επίκεντρο του σχεδιασμού, όπου και η μικρότερη λεπτομέρεια, όπως μερικές δέσμες φωτός, η θερμοκρασία ή η υφή μιας επιφάνειας συνιστά τελικά ένα ουσιώδες στοιχείο. Αυτός αποτελεί ο λόγος όπου η έννοια της ατμόσφαιρας και της αισθητηριακής εμπειρίας κατέχουν πλέον καθοριστικό ρόλο στο σχεδιασμό των σύγχρονων κέντρων υγείας. Αποτελεί επίσης η αιτία για το αυξανόμενο ενδιαφέρον που έχει η ακαδημαϊκή και ιατρική κοινότητα για τα στοιχεία της φύσης και τους θεραπευτικούς κήπους. Παρατηρώντας τις βασικές αρχές σχεδιασμού και χρήσης των ανωτέρω από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα, εντοπίζονται δύο βασικοί άξονες οι οποίοι παραμένουν σταθεροί: η ολική αισθητηριακή αφύπνιση του ατόμου μέσα από την άμεση επαφή και η εσωτερική αρμονία που προσφέρει η θέα σε ένα φυσικό τοπίο. Επεκτείνοντας την συλλογιστική αυτής της προσέγγισης διαπιστώνουμε την ανάγκη για ενσωμάτωση ζωτικών χώρων πρασίνου στο αστικό περιβάλλον των πόλεων αλλά και σε όλες τις πτυχές της ζωής μας. Ως αρχιτέκτονες οφείλουμε να απομακρυνθούμε από το ιδρυματοποιημένο μοντέλο του παρελθόντος, το οποίο αγνοεί τις σύνθετες ανάγκες του ασθενή. Τα θεραπευτήρια του μέλλοντος δεν θα σχεδιαζονται απλώς για να εγγυώνται την ασφάλεια, την ποιότητα φροντίδας, ή για να στεγάζουν τα επιτεύγματα της ιατρικής τεχνολογίας όπως έκαναν στο παρελθόν, αλλά για να αγκαλιάζουν τον ασθενή, την οικογένειά του και το προσωπικό μέσα σε ένα ψυχοκοινωνικά υποστηρικτικό περιβάλλον.

181

Επίλογος

Βιβλιογραφία Βιβλία.

• Peter Zumthor , Atmospheres, Birkhauser: 2006, • Heidegger M., Κτίζειν, κατοικείν, Σκέπτεσθαι, εκδόσεις Πλέθρον, 2008 • Pallasmaa J., The Eyes of the skin:Architecture and the Senses,John Willey & Sons Ltd, England, 2005, • Linda Steg and Judith I. M. de Groot. Environmental Psychology: An Introduction, Second Edition© 2019 John Wiley & Sons Ltd.

182

Restorative Outdoor Spaces, Wiley & sons, Hoboken, 2014 •

Cor Wagenaar, The Architecture of Hospitals, Nai publisher, 2006,

• STEPHEN R, KELLERT S, HEERWAGEN J. Nature and healing − the science, history and promise of biophilic design. In: Guenther R, Vittori G (eds) Sustainable healthcare architecture.

John Wiley & Sons Inc, New Jersey, 2008 • Stephen Verderber, Ben J. Refuerzo, Innovations in hospice architecture, taylor & francis, 2006 • Stephen Verderber, Innovations in hospital architecture, Routledge, 2010

• Malkin J. Hospital interior architecture. Van Nostrand Reinhold, New York, 1992

• Gayle Souter-Brown, Landscape and Urban Design for Health and Well-Being, Routledge, New York, 2015,

• Malking J, A Visual Reference for Evidence-Based Design, The Center for Health Design, 2011,

• Gunter Nitschke, Japanese Gardens, Taschen, Cologne, 2003,

• Malkin J, The Business Case for Creating a Healing Environment, The Center for Health Design, 2003, • Φλώρος ΧΠ. Οργάνωση - σχεδιασμός νοσοκομείων. Επιστημονικές εκδόσεις Παρισιάνου ΑΕ, Αθήνα, 2007 • Clare Cooper Marcus, Naomi A. Sachs, Therapeutic Landscapes An Evidence-Based Approach to Designing Healing Gardens and

• Geeta K. Mehta and Kimie Tada, JAPANESE gardens, Tranquility, Simplicity,Harmony, Tuttle Publishing, • Ιωάννης Α. Τσαλικίδης, Όλγα Χ. Μπακιρτζή, Τοπία και κήποι των ανθρώπων. Εκδόσεις Επίκεντρο, 2014, • M. Eckerling Guidelines for designing healing garders J. Ther. Hort., 8 1996, • Christian Norberg-Schulz, Genius Loci, Rizzoli

international Publications, Inc. 1980, • Βαβύλη Φανή, Aspects of healing environments, εκδόσεις Ζήτη, 2009

• Rudolf Arnheim, ART AND VISUAL PERCEPTION A Psychology of the Creative Eye, The New Version University of California Press Berkeley, 1974,

• Esther M. Sternberg, Healing spaces, The Science of Place and Well-Being, Belknap press of Harvard University Press, 2009,

• Phiri M,The Architectural Healthcare Environment and its effect on patient Health Outcomes, NHS estates, 2003,

• Jeanne Kisacky Rise of the Modern Hospital An Architectural History of Health and Healing, 1870-1940, University of Pittsburgh Press, 2017,

• William Gesler, Healing Places, Roman & Littlefield 2003,

• Health Building Note 00-01, General design guidance for healthcare buildings, Crown, 2014, • Nicoletta Setola, Sabrina Borgianni, DESIGNING PUBLIC SPACES IN HOSPITALS, Routledge, 2016, • NHS, Ward layouts with single rooms and space for flexibility, NHS Estates, 2008, •

Κ. Domke Poznan, Light in engineering, architecture and the environment, Wessex Institute of Technology, 2011

•

Christopher Day, Places of the Soul, Architecture and Environmental Design as a Healing Art, Elsevier Architectural Press, 2003,

• NHS, Lighting and colour for hospital design, TSO, London, 2004, • Brian Griffin, Laboratory Design Guide, Routledge,

• National Board of Antiquities. Nomination of Paimio Hospital for Inclusion in the World Heritage List. Helsinki, Finland: The Board, 2005 • Professor Tommy Koh, A Healing Space: Creating Biodiversity at Khoo Teck Puat Hospital, KTPH, 19 February 2013, • Angeline Ang et. al., The little hospital that could, The transformation story of Alexandra Hospital, Alexandra health system, 2017

183

Επίλογος

Αρθρογραφία:

• Ramyar, Reza. (2012). Unity in Restoring: A Study on Heal-

• Τ.Πασχος, Τίτλος άρθρου Η ελληνική ιατρική, https://histor-

•

ymed.blogspot.com/2008/08/blog-post_5989.htm

• Smith R, Watkins N., Therapeutic environments. Thera-

peutic environments forum. Academy of Architecture for Health, Washington, 2008

• Juster RP, McEwen BS, Lupien SJ. Allostatic load biomarkers of chronic stress and impact on health and cognition.

Neurosci Biobehav Rev. 2010;35(1):2‐16. doi:10.1016/j. neubiorev.2009.10.002

• Ε. Σκλάβου, Ι. Τζουβαδάκης, Θεραπευτικό περιβάλλον και 184

στοιχειοθετημένος σχεδιασμός, ARCHIVES OF HELLENIC MEDICINE: ISSN 11-05-3992

• Jain Malkin, The Business Case for Creating a Healing En•

vironment, The Center for Health Design, 2003,

Madhubala Canapathy, Jeystri Kurushev, Felicia Chitra and Manjubala Dash, Impact of Sensory Deprivation on Health Outcome, Volume 2 Issue 11, November, 2019

• Roger S Ulrich, View through a window may influence recovery from surgery, Article in Science May, 1984

• Kristin D. Zeit, Seeds Of Change: An Interview With Roger Ulrich, October 12, 2015

Longmore, J. and Neeman, E. The availability of sunshine and human requirements for sunlight in buildings. J Archit Research. Vol. 3 No. 2, 1974,

• Hyun-Ju, J., E. Fujii, and T.-D. Cho. 2010. “An Experimen-

tal design: workforce implications and impact on patient and staff experiences of all single room hospital accommodation.

Southampton (UK): NIHR Journals Library; 2015

• Oka T, Hayashida S, Kaneda Y, et al. Green odor attenu-

tal Study of Physiological and Psychological Effects of Pine Scent.” Journal of Korean Institute of Landscape Architecture 38 (4):1–10. ates a cold pressor test-induced cardiovascular response in healthy adults. Biopsychosoc Med. 2008;2:2. Published 2008 Jan 15. doi:10.1186/1751-0759-2-2

• Color In Healthcare Environments - A Research Report, Coalition for Health Environments Research, 2004

• William Browning, 14 PATTERNS OF BIOPHILIC DE-

SIGN IMPROVING HEALTH & WELL-BEING IN THE BUILT ENVIRONMENT, Terrapin Bright Green, 2014,

• Dikmen, Çiğdem & Gültekin, Arzuhan. (2011). Sustainable Indoor Air Quality (IAQ) in Hospital Buildings. Environmental Earth Sciences. 10.1007/978-3-540-95991-5_50.

• Li Y, Leung GM, Tang JW, et al. Role of ventilation in

airborne transmission of infectious agents in the built environment - a multidisciplinary systematic review. Indoor Air. 2007;17(1):2‐18. doi:10.1111/j.1600-0668.2006.00445.x

• Qian H, Li Y, Seto WH, Ching P, Ching WH, Sun HQ. Natural ventilation for reducing airborne infection in hospitals.

Build Environ. 2010;45(3):559‐565. doi:10.1016/j.buildenv.2009.07.011

• Lichtenfeld, S., A.J. Elliot, M.A. Maier, & R. Pekrun (2012).

Fertile Green: Green Facilitates Creative Performance. Personality and Social Psychology Bulletin, 38 (6), 784-797.

ing Attributes of Persian Garden. Journal of Islamic Architecture. 1. 10.18860/jia.v1i4.1775.

• Maben J, Griffiths P, Evaluating a major innovation in hospi-

• Butler G. Definitions of stress. Occas Pap R Coll Gen Pract.

1993;(61): 1-5

Yoshifumi & Park, Bum-Jin. (2013). Physiological and Psychological Response to Floral Scent. HortScience: a publication of the American Society for Horticultural Science. 48.

82-88. 10.21273/HORTSCI.48.1.82.

• Agnes E. van den Berg, Health Impacts of Healing Envi•

ronments, Wageningen University and Research Center, Wageningen, The Netherlands

Jo, Hyunju & Rodiek, Susan & Fujii, Eijiro & Miyazaki,

• Lee IS, Lee GJ. Taehan Kanho Hakhoe Chi.

2006;36(1):136‐143. doi:10.4040/jkan.2006.36.1.136

• Richard Mazuch Rona Stephen, (2005),"Creating healing

environments: humanistic architecture and therapeutic design", Journal of Public Mental Health, Vol. 4 Iss 4

• Porter Tom,The architect’s eye : visualization and depiction

of space in architecture, London , Weinham : E & FN Spon, 1997,

• Madalena Cunha & Nélio Silva, Hospital noise and patients ́ well being, Procedia, Social and Behavioral Sciences Volume 171, 16 January 2015,

• Andreas Xyrichis, Noise pollution in hospitals BMJ 2018; • •

363 doi: https://doi.org/10.1136/bmj.k4808

Hui xie, Jian Kang, Gary h mills, Clinical review: The impact of noise on patients' sleep and the effectiveness of noise reduction strategies in intensive care units, Crit Care 13, 208 (2009).

Sakuragawa, S. “Influence of Wood Wall Panels on Physi-

ological and Psychological Responses. ”# Journal of Wood Science. The Japan Wood Research Society. April 2005.

Web. 10 February 2020.

• #Ohta, H. et al. “Effects of redecoration of a hospital isola-

tion room with natural materials on stress levels of denizens in cold seasons.” Shimane University. 24 October 2007.

Web. 10 February 2020.

• Hyun-Ju, J., E. Fujii, and T.-D. Cho. 2010. “An Experimen-

tal Study of Physiological and Psychological Effects of Pine Scent.” Journal of Korean Institute of Landscape Architecture 38 (4):1–10.

• Griffiths, A. E., & Griffiths, L. W. (1976). Healing through • •

horticulture. Journal of Leisurability, 3(1), 29–35.

Σοφία ΧΑΤΖΗΚΟΚΟΛΗ, Ασκληπιεία: τα Κέντρα Υγείας της αρχαιότητας, άρθρο https://www.tovima.gr/2008/11/24/ opinions/asklipieia-ta-kentra-ygeias-tis-arxaiotitas/ Γ. Καλαντζής, Ι. Λασκαράτος Τα ασκληπιεία ως νοσηλευτήρια, αρχεία Eλληνικής ιατρικής 2003, www.mednet.gr/archives/2003-1/pdf/67.pdf

http://

• H. Christopoulou-Aletra,The “smart” Asclepieion: A total healing environment, αρχεία Eλληνικής ιατρικής 2010, 27(2):259-263

• Marianna Heikinheimo, Paimio Sanatorium, July 4, 2018, Helsinki, http://www.paimiosanatorium.fi/

• RICCARDO BIANCHINI, Aalto’s Paimio Sanatorium and the birth of the modern hospital, 2020-07-07

• Anderson, D. Humanizing the hospital: Design lessons from a Finnish sanatorium, Canadian Medical Association, 182, 11, 2009

185

Επίλογος

Ερευνητικές Εργασίες:

• Τσιάντου Έλενα, Θεραπεία- Αρχιτεκτονική, Ερευνητική

εργασία, Δ.Π.Θ., Ξάνθη, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Οκτώβριος 2016

• Jennifer Lynda Beggs, Healing through Architecture, Thesis νοσηλευτικών κήπων: ρόλος, λειτουργίες και αρχές σχεδιασμού, Διδακτορική διατριβή, Α.Π.Θ., Γεωπονική Σχολή, Θεσσαλονίκη, 2008,

• Φανή Βράνου, Από τον Ισλαμικό Παράδεισο στον

Σύγχρονο Κήπο, ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ, 2019,

186

• Δένδια Αμαλία, Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΧΩΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΨΥΧΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ, ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ, (Α. Τ.Ε.Ι) ΚΑΛΑΜΆΤΑΣ, 2013,

• Άρτεμις Κύρκου, Παράμετροι Σχεδιασμού Χώρων

Νοσηλείας Παιδιών, Διδακτορική Διατριβή ,Τμήμα Αρχιτεκτόνων Α.Π.Θ. 2018,

• Χρυσούλα Αντωνιάδη, Σύγχρονες νοσοκομειακές μονάδες •

ως πρότυπα θεραπευτικά περιβάλλοντα. ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ, Αθήνα 2007 Φωτεινή Τερζοπούλου, Ζωή Ψημμένου, Η Θεραπευτική Διάσταση του Χώρου, Διάλεξη, Ε.Μ.Π., Τμήμα αρχιτεκτόνων μηχανικών, 2019,

• Άκντι Μισέλ, ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΜΕΝΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

Ιστότοποι:

της συμβολής του χρώματος στο φυσικό φωτισμό και το εσωτερικό περιβάλλον θαλάμων νοσηλείας μέσω φωτορεαλιστικού λογισμικού, Ε.Μ.Π ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ, Αθήνα, 2013.

https://www.herzogdemeuron.com/

• Πλακιά Ευσταθία - Πλατανίτη Βασιλική, Διερεύνηση

Waterloo, 2015,

• Μαρία Γιδαράκου, Αρχιτεκτονική τοπίου θεραπευτικών-

ΜΕ ΈΜΦΑΣΗ ΣΤΟ ΦΩΤΙΣΜΌ ΘΑΛΆΜΩΝ ΝΟΣΗΛΕΊΑΣ, Διπλωματική Εργασία, Ε.Μ.Π ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ, Αθήνα, 2013,

• Συμβολή της Νοσοκομειακής Κατασκευής στην

Εξυπηρέτηση των Οργανωτικών & Λειτουργικών Αναγκών, Εθνική σχολή διοίκησης και αυτοδιοίκησης, Αθήνα, 2012

•

Tan Yao Shen, The Practice of Integrated Design: The Case Study of Khoo Teck Puat Hospital, Singapore, 2012

https://www.rehab.ch/

http://odysseus.culture.gr/ https://www.fhwa.dot.gov/ENVIRonment/noise/noise_compatible_planning/federal_approach/audible_landscape/al04.cfm http://www. musictherapy.org/about/quotes https://www.ktph.com.sg/main/home https://www.archdaily.com/

187

Επίλογος

Αναφορές [1]

1. David Canter. Et. Al Environmental Social Psychology, Springer Science & Business Media, 1988 2. Heidegger M., Κτίζειν, κατοικείν, Σκέπτεσθαι, εκδόσεις Πλέθρον, 2008 σελ. 335 3.Peter Zumthor , Atmospheres, Birkhauser: 2006, σελ. 12-13

188

4. Peter Zumthor, Thinking Architecture, Birkhauser, 2006, σελ. 34 5. Pallasmaa J., The Eyes of the skin:Architecture and the Senses,John Willey & Sons Ltd, England, 2005, σελ. 40 6. Pallasmaa J., Space,Place and Atmosphere:Emotion and Peripheral Perception in Architectural Experience,University of Helsinki, 2014,σελ. 2 7. Pallasmaa J., The Eyes of the skin:Architecture and the Senses,John Willey & Sons Ltd, England, 2005, σελ. 64

8. Τ.Πασχος, Τίτλος άρθρου Η ελληνική ιατρική, https://historymed. blogspot.com/2008/08/blog-post_5989. htm 9 Τσιάντου Έλενα, ΘεραπείαΑρχιτεκτονική, ερευνητική εργασία Δ.Π.Θ Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Οκτώβριος 2016, σελ. 11

στοιχειοθετημένος σχεδιασμός, ARCHIVES OF HELLENIC MEDICINE: ISSN 11-05-3992 15 Malkin J. Hospital interior architecture. Van Nostrand Reinhold, New York, 1992

16 Smith R, Watkins N., Therapeutic 10 Butler G. Definitions of stress. Occas environments. Therapeutic environments forum. Academy of Architecture Pap R Coll Gen Pract. 1993;(61): 1-5 for Health, Washington, 2008 11 Juster RP, McEwen BS, Lupien SJ. 17 Φλώρος ΧΠ. Οργάνωση Allostatic load biomarkers of chron- σχεδιασμός νοσοκομείων. ic stress and impact on health and Επιστημονικές εκδόσεις Παρισιάνου cognition. Neurosci Biobehav Rev. 2010;35(1):2‐16. doi:10.1016/j.neubior- ΑΕ, Αθήνα, 2007 ev.2009.10.002 18 Jennifer Lynda Beggs, Healing 12 Linda Steg and Judith I. M. de Groot. through Architecture, Thesis Waterloo, 2015, σελ. 14 Environmental Psychology: An Introduction, Second Edition© 2019 John 19 Cor Wagenaar, The Architecture of Wiley & Sons Ltd. σελ. 38 Hospitals, Nai publisher, 2006, κεφ 6, 13David Canter, & Canter S., Designing Healing by architecture for therapeutic environments : a review 20 Madhubala Canapathy, Jeystri Kurushev, of research, New York : Wiley 1979 Felicia Chitra and Manjubala Dash, Impact of Sensory Deprivation on Health Outcome, 14 Ε . Σκλάβου, Ι. Τζουβαδάκης, Volume 2 Issue 11, November, 2019 Θεραπευτικό περιβάλλον και

21 Roger S Ulrich, View through a window may influence recovery from surgery, Article in Science May 1984 22 Clare Cooper Marcus, Naomi A. Sachs, Therapeutic Landscapes An Evidence-Based Approach to Designing Healing Gardens and Restorative Outdoor Spaces, Wiley & sons, Hoboken, 2014 σελ.12 23Ε. Σκλάβου, Ι. Τζουβαδάκης, ibid.

24 Seeds Of Change: An Interview With Roger Ulrich October 12, 2015 25 Ibid.

26 STEPHEN R, KELLERT S, HEERWAGEN J. Nature and healing − the science, history and promise of biophilic design. In: Guenther R, Vittori G (eds) Sustainable healthcare architecture. John Wiley & Sons Inc, New Jersey, 2008 27 Jain Malkin, A Visual Reference for Evidence-Based Design, The Center for Health Design, 2011, σελ. 2

28 Ε. Σκλάβου, Ι. Τζουβαδάκης, ibid.

29 Clare Cooper Marcus Naomi A. Sachs, Therapeutic Landscapes An Evidence-Based Approach to Designing Healing Gardens and Restorative Outdoor Spaces, Wiley & sons, Hoboken, 2014 σελ.16

[2] 30 Clare Cooper Marcus, Naomi A. Sachs, ibid. σελ. 11 31 Μαρία Γιδαράκου, Αρχιτεκτονική τοπίου θεραπευτικών- νοσηλευτικών κήπων: ρόλος, λειτουργίες και αρχές σχεδιασμού, Διδακτορική διατριβή, Γεωπονική Σχολή Α.Π.Θ., Επιβλέπων καθηγητής: Τσαλικίδης Ι., Θεσσαλονίκη, 2008, σελ. 1

ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ, 2019, σελ. 11 34 Gayle Souter-Brown, Landscape and Urban Design for Health and Well-Being, Routledge, New York, 2015, σελ. 20-22 35 Ramyar, Reza. (2012). Unity in Restoring: A Study on Healing Attributes of Persian Garden. Journal of Islamic Architecture. 1. 10.18860/jia. v1i4.1775.

36 Gunter Nitschke, Japanese Gardens, Taschen, Cologne, 2003, σελ. 13-15 37 Geeta K. Mehta, JAPANESE gardens, Tranquility, Simplicity,Harmony, Tuttle Publishing, 2008, σελ. 11-18 38 Gunter Nitschke, ibid.σελ. 146-155

39 Clare Cooper Marcus, Naomi A. 32 Stephen Verderber, Ben J. Refuerzo, Sachs, ibid. σελ. 6 Innovations in hospice architecture 2006, taylor & francis σελ. 35 40 Gayle Souter-Brown, ibid. σελ.22-24 33 Φανή Βράνου, Από τον Ισλαμικό Παράδεισο στον Σύγχρονο Κήπο, ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ

41 Ιωάννης Α. Τσαλικίδης, Όλγα Χ. Μπακιρτζή, Τοπία και κήποι των

189

Επίλογος

ανθρώπων. Εκδόσεις Επίκεντρο, 2014, σελ. 28 42 Clare Cooper Marcus, Naomi A. Sachs, ibid. σελ.12 43 Ο.π 44 M. Eckerling Guidelines for designing healing garders J. Ther. Hort., 8 1996, σελ. 21 45 Μαρία Γιδαράκου, ibid σελ. 6

190

46 Clare Cooper Marcus, ibid σελ. 57 47 Μαρία Γιδαράκου, ibid σελ. 45 48 Δένδια Αμαλία, Η ΕΠΙΛΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΩΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΨΥΧΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ, ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ, (Α. Τ.Ε.Ι) ΚΑΛΑΜΆΤΑΣ, 2013, σελ. 50 49 Christian Norberg-Schulz, Genius Loci, Rizzoli international Publications, Inc. 1980, σελ.43

50 Μαρία Γιδαράκου, ibid σελ. 62 51 Clare Cooper Marcus, Naomi A. Sachs, ibid. σελ. 57 52 Μαρία Γιδαράκου, ibid. 2008

[3.1 ] 53 Esther M. Sternberg, Healing spaces, The Science of Place and Well-Being, Belknap press of Harvard University Press, 2009, σελ. 245 54 Clare Cooper, Marcus Naomi A. Sachs, ibid σελ. 6 55 Jeanne Kisacky Rise of the Modern Hospital An Architectural History of Health and Healing, 1870-1940, University of Pittsburgh Press, 2017, σελ. 50 56 Stephen Verderber, Healthcare architecture in an era of radical transformation, Yale Univercity Press, New Haven, London 2000

57 Χρυσούλα Αντωνιάδη, Σύγχρονες νοσοκομειακές μονάδες ως πρότυπα θεραπευτικά περιβάλλοντα. ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ, Αθήνα 2007, σελ. 29-30 58 Άρτεμις Κύρκου, Παράμετροι Σχεδιασμού Χώρων Νοσηλείας Παιδιών, Διδακτορική Διατριβή ,Τμήμα Αρχιτεκτόνων Α.Π.Θ. 2018, σελ. 77 59 Άρτεμις Κύρκου, ibid. σελ 53 60 ο.π 97 61 Φωτεινή Τερζοπούλου, Ζωή Ψημμένου, Η Θεραπευτική Διάσταση του Χώρου, Διάλεξη, Ε.Μ.Π., Τμήμα αρχιτεκτόνων μηχανικών, 2019, σελ 62-63 62 Health Building Note 00-01 General design guidance for healthcare buildings, Crown 2014, σελ 10

63 Άρτεμις Κύρκου, ibid. σελ. 92 64 Φωτεινή Τερζοπούλου, Ζωή Ψημμένου, ibid, σελ 62-63

Library; 2015

65 Nicoletta Setola, Sabrina Borgianni, DESIGNING PUBLIC SPACES IN 72 NHS, Ward layouts with single HOSPITALS, Routledge, 2016, σελ 37 rooms and space for flexibility, NHS Estates, 2008, σελ. 29-30 66 Health Building Note 00-01, General design guidance for healthcare [3.2] buildings,Crown 2014 σελ. 40 67 Phiri M,The Architectural Healthcare Environment and its effect on patient Health Outcomes, NHS estates, 2003, σελ. 17 68 Health Building Note 00-01, General design guidance for healthcare buildings,Crown 2014, σελ. 36 69 Άρτεμις Κύρκου, ibid. σελ. 100 70 NHS, Ward layouts with single rooms and space for flexibility, NHS Estates, 2008, σελ. 24 71 Maben J, Griffiths P, Evaluating a major innovation in hospital design: workforce implications and impact on patient and staff experiences of all single room hospital accommodation.

Southampton (UK): NIHR Journals

73 Άκντι Μισέλ, ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΜΕΝΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΈΜΦΑΣΗ ΣΤΟ ΦΩΤΙΣΜΌ ΘΑΛΆΜΩΝ ΝΟΣΗΛΕΊΑΣ, Διπλωματική Εργασία, Ε.Μ.Π. Σχολή πολιτικών μηχανικών, 2013, σελ.22-24 74 Κ. Domke Poznan, Light in engineering, architecture and the environment, Wessex Institute of Technology, 2011, σελ. 199

περιβάλλον θαλάμων νοσηλείας μέσω φωτορεαλιστικού λογισμικού, Ε.Μ.Π ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ, Αθήνα, 2013. σελ.

95-96 77 NHS, ibid. 2004, σελ. 45 78 NHS, ibid. 2004 σελ. 40 79 NHS, ibid 2004 σελ. 52 80 Brian Griffin, Laboratory Design Guide, Routledge, σελ.121 81 Health Building Note 00-01, General design guidance for healthcare buildings,Crown 2014, σελ. 36 82 Βαβύλη Φανη, Aspects of healing environments, εκδόσεις Ζήτη, 2009

75 Christopher Day, Places of the Soul, Architecture and Environmental Design as a Healing Art, Elsevier Architectural Press, 2003, σελ. 75

83 Rudolf Arnheim, ART AND VISUAL PERCEPTION A Psychology of the Creative Eye, The New Version

76 Πλακιά Ευσταθία - Πλατανίτη Βασιλική, Διερεύνηση της συμβολής του χρώματος στο φυσικό φωτισμό και το εσωτερικό

84 Rudolf Arnheim, Ibid. 334

University of California Press Berkeley, 1974, σελ. 331

85 Rudolf Arnheim, ibid 368

191

Επίλογος

86 Color In Healthcare Environments - A Research Report, Coalition for Health Environments Research, 2004 87 Lichtenfeld, S., A.J. Elliot, M.A. Maier, & R. Pekrun (2012). Fertile Green: Green Facilitates Creative Performance. Personality and Social Psychology Bulletin, 38 (6), 784-797.

192

88 William Browning, 14 PATTERNS OF BIOPHILIC DESIGN IMPROVING HEALTH & WELL-BEING IN THE BUILT ENVIRONMENT, Terrapin Bright Green, 2014, σελ 40 89 Color In Healthcare Environments - A Research Report, Coalition for Health Environments Research, 2004 90 NHS, ibid σελ. 35

[3.3] 91 Dikmen, Çiğdem & Gültekin, Arzuhan. (2011). Sustainable Indoor Air Quality (IAQ) in Hospital Buildings. Environmental Earth Sciences.

10.1007/978-3-540-95991-5_50. σελ.

121

(2005),”Creating healing environments: humanistic architecture and therapeutic design”, Journal of Public Mental Health, Vol. 4 Iss 4 pp. 48 - 52

92 Cor Wagenaar, The Architecture of Hospitals, Nai publisher, 2006, σελ.

190 98 Jo, Hyunju & Rodiek, Susan & Fujii, Eijiro & Miyazaki, Yoshifumi & 93 Li Y, Leung GM, Tang JW, et al.

Park, Bum-Jin. (2013). Physiological Role of ventilation in airborne trans- and Psychological Response to Floral mission of infectious agents in the Scent. HortScience: a publication of built environment - a multidiscithe American Society for Horticultural plinary systematic review. Indoor Air. Science. 48. 82-88. 10.21273/HORTS2007;17(1):2‐18. doi:10.1111/j.1600- CI.48.1.82.

0668.2006.00445.x 99 Hyun-Ju, J., E. Fujii, and T.-D. Cho. 2010. “An Experimental Study 94 Qian H, Li Y, Seto WH, Ching P, Ching WH, Sun HQ. Natural venof Physiological and Psychological Eftilation for reducing airborne infects of Pine Scent.” Journal of Korean Institute of Landscape Architecture 38 fection in hospitals. Build Environ.

(4):1–10.

2010;45(3):559‐565. doi:10.1016/j. buildenv.2009.07.011 100 Oka T, Hayashida S, Kaneda Y, 95 Agnes E. van den Berg, Health et al. Green odor attenuates a cold pressor test-induced cardiovascular Impacts of Healing Environments, Wageningen University and Research response in healthy adults. BiopsychoCenter, Wageningen, The Netherlands soc Med. 2008;2:2. Published 2008 Jan 15. doi:10.1186/1751-0759-2-2 96 Juhani Pallasmaa, ibid σελ. 58 101 Lee IS, Lee GJ. Taehan Kanho Hakhoe Chi. 2006;36(1):136‐143.

97 Richard Mazuch Rona Stephen,

doi:10.4040/jkan.2006.36.1.136 102 Richard Mazuch Rona Stephen, (2005),”Creating healing environments: humanistic architecture and therapeutic design”, Journal of Public Mental Health, Vol. 4 Iss 4 pp. 48 - 52 103 Porter Tom,The architect’s eye : visualization and depiction of space in architecture, London , Weinham : E & FN Spon, 1997, σελ. 31-35

[3.4]

σελ. 247

114 Hui xie, Jian Kang, Gary h mills, Clinical review: The impact of noise on 108 Andreas Xyrichis, Noise pollution patients’ sleep and the effectiveness of in hospitals BMJ 2018; 363 doi: https:// noise reduction strategies in intensive doi.org/10.1136/bmj.k4808 care units, Crit Care 13, 208 (2009).

109 Madalena Cunha & Nélio Silva, Hospital noise and patients well being, Procedia, Social and Behavioral Sciences Volume 171, 16 January 2015, σελ. 247 110 Andreas Xyrichis, Noise pollution in hospitals BMJ 2018; 363 doi: https:// doi.org/10.1136/bmj.k4808

104 Σταύρος Σταυρίδης, Η συμβολική 111 ibid. σχέση με το χώρο, Αθήνα : Κάλβος, 112 Συμβολή της Νοσοκομειακής 1990, σσ. 161 Κατασκευής στην Εξυπηρέτηση των Οργανωτικών & Λειτουργικών 105 Juhani Pallasmaa, ibid. σελ 55 Αναγκών, Εθνική σχολή διοίκησης και Αυτοδιοίκησης, σελ. 83 106 Christopher Day, Places of the

115 Clare Cooper Marcus, Naomi A. Sachs, ibid. σελ. 11 116 musictherapy.org/about/quotes

[3.5] 117 Health Building Note 00-01 General design guidance for healthcare buildings, Crown 2014 118 NHS, Lighting and colour for hospital design, TSO, London, 2004 σελ. 28

119 NHS, Lighting and colour for hospital design, TSO, London, 2004 113 The Audible Landscape: A Man- σελ. 28 ual for Highway Noise and Land Use. https://www.fhwa.dot.gov/ENVIRon- 120 ο.π. 27 107 Madalena Cunha & Nélio Silva, ment/noise/noise_compatible_planHospital noise and patients well be- ning/federal_approach/audible_land- 121 NHS, Lighting and colour for ing, Procedia, Social and Behavioral scape/al04.cfm hospital design, TSO, London, 2004 σελ. 30 Sciences Volume 171, 16 January 2015, Soul, Architecture and Environmental Design as a Healing Art, Elsevier Architectural Press, 2003, σελ. 203

193

Επίλογος

122 Richard Mazuch Rona Stephen, (2005),”Creating healing environments: humanistic architecture and therapeutic design”, Journal of Public Mental Health, Vol. 4 Iss 4 σελ. 49

128 (ορισμός της Αμερικάνικης Εταιρίας Θεραπευτικής ΚηπουρικήςA.H.T.A.)

123 Juhani Pallasmaa, ibid. σελ. 34

129 Clare Cooper Marcus, Naomi A. Sachs, ibid σελ. 6

124 ibid. σελ 35

194

125 #Ohta, H. et al. “Effects of redecoration of a hospital isolation room with natural materials on stress levels of denizens in cold seasons.” Shimane University. 24 October 2007. Web. 10 February 2020.

126 Sakuragawa, S. “Influence of Wood Wall Panels on Physiological and Psychological Responses. ”# Journal of Wood Science. The Japan Wood Research Society. April 2005. Web. 10 February 2020.

127 Richard Mazuch Rona Stephen, (2005),”Creating healing environments: humanistic architecture and therapeutic design”, Journal of Public Mental Health, Vol. 4 Iss 4 σελ. 49

[4]

130 Σοφία ΧΑΤΖΗΚΟΚΟΛΗ, Ασκληπιεία: τα Κέντρα Υγείας της αρχαιότητας, άρθρο https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/asklipieia-ta-kentra-ygeias-tis-arxaiotitas/ 131 Γ. Καλαντζής, Ι. Λασκαράτος Τα ασκληπιεία ως νοσηλευτήρια, αρχεία Eλληνικής ιατρικής 2003, http:// www.mednet.gr/archives/2003-1/ pdf/67.pdf 132 William Gesler, Healing Places, roman & littlefield 2003, σελ. 24 133 ibid.σελ. 25 134 Stephen Verderber, Innovations in hospital architecture, Routledge, 2010 σελ. 13

135 http://odysseus.culture.gr/

143 National Board of Antiquities. ibid. σελ. 28

136 H. Christopoulou-Aletra,The “smart” Asclepieion: A total healing environment, αρχεία Eλληνικής ιατρικής 2010, 27(2):259-263

144 Marianna Heikinheimo, ibid.

137 William Gesler, Healing Places, Roman & Littlefield, 2003, σελ. 32

146 Anderson, D. Humanizing the hospital: Design lessons from a Finnish sanatorium,

138 National Board of Antiquities.

Nomination of Paimio Hospital for Inclusion in the World

Heritage List. Helsinki, Finland: The Board (2005). σελ. 13

139 Marianna Heikinheimo, Paimio Sanatorium, July 4, 2018, Helsinki, http://www.paimiosanatorium.fi/ 140 National Board of Antiquities. ibid. σελ. 15 141 Marianna Heikinheimo, ibid.

142 RICCARDO BIANCHINI, Aalto’s Paimio Sanatorium and the birth of the modern hospital, 2020-07-07

145 National Board of Antiquities. ibid. σελ. 16

Canadian Medical Association, 182 (11) (2009) σελ. 536.

147 RICCARDO BIANCHINI, Aalto’s Paimio Sanatorium and the birth of the modern hospital, 2020-07-07 148 Marianna Heikinheimo, ibid.

149 National Board of Antiquities. ibid. 35 150 RICCARDO BIANCHINI, Aalto’s Paimio Sanatorium and the birth of the modern hospital, 2020-07-07 151 https://www.rehab.ch/ 152 https://www.herzogdemeuron.com/

153 Ibid.

154 Ibid.

155 Tan Yao Shen, The Practice of Integrated Design: The Case Study of Khoo Teck Puat Hospital, Singapore, Ιανουάριος, 2012 σελ. 65 156 Tan Yao Shen, The Practice of Integrated Design: The Case Study of Khoo Teck Puat Hospital, Singapore, Ιανουάριος, 2012 σελ. 112 157 Professor Tommy Koh, A Healing Space: Creating Biodiversity at Khoo Teck Puat Hospital, KTPH, 19 February 2013, 158 Angeline Ang et. al., The little hospital that could, The transformation story of Alexandra Hospital, Alexandra health system, 2017 σελ.

127

195

Επίλογος 11. https://www.smithgroup.com/projects/rancho-los-amigos-nation-

Εικονογράφηση

al-rehabilitation-center 12. https://www.azmirror.com/2020/07/03/as-covid-19-worsens-az-isthe-first-state-to-enact-crisis-care-standards/ 13. https://wikoffdesignstudio.com/healthcare-design-trends/ 14. Santa Rita Geriatric Center / Manuel Ocaña” 15 Jun 2009. Arch-

1.

https://myk-d.com/projects/crown-sky-garden/

2.

https://myk-d.com/projects/crown-sky-garden/

3.

https://www.wallpapervortex.com/wallpaper-50803_ cityscape_skyscrapers_black-white_black_white_skyscrapers.html

4.

5.

“Vieux Port Pavilion / Foster + Partners” 05 Mar 2013.

6.

8.

9.

34. Clare Cooper Marcus, Naomi A. Sachs, ibid σελ. 27 35. Clare Cooper Marcus, Naomi A. Sachs, ibid σελ. 312 36. Rocio’s Hospital / Manoel Coelho Arquitetura e Design” [Hospital do Rocio / Manoel Coelho Arquitetura e Design] 11 Jan

pital/ 49. https://www.zgf.com/project/chi-franciscan-health-st-anthony-hospital/ 50. https://www.gardensillustrated.com/gardens/international/modernist-perennial-garden-melbourne/

Daily. Accessed 9 Oct 2020. <https://www.archdaily.com/24725/

2018. ArchDaily. Accessed 9 Oct 2020. <https://www.archdaily.

51. https://gbnagar.nic.in/tourist-place/botanical-garden/

santa-rita-geriatric-center-manuel-ocana> ISSN 0719-8884

com/874790/rocios-hospital-manoel-coelho-arquitetura-e-design>

52. https://www.mahanrykiel.com/portfolio/anne-arundel-medical-cen-

15. https://www.midwestliving.com/garden/how-your-garden-can-helpyou-achieve-ultimate-mindfulness/ 16. https://frustratedgardener.com/2016/10/11/le-jardin-secret-marrakech/

ISSN 0719-8884 37. https://nextluxury.com/home-design/best-backyard-waterfalls/ 38. JKC2 / ONG&ONG Pte Ltd “ 02 Jul 2013. ArchDaily. Accessed 9 Oct 2020. <https://www.archdaily.com/392400/jkc2-ong-and-ong-

ter-healing-garden/#jp-carousel-3499 53. https://dirt.asla.org/2015/07/20/labyrinths-for-healthcare-approach-with-caution/ 54. “Bendigo Hospital / Silver Thomas Hanley + Bates Smart” 31

17. https://www.flickr.com/photos/mithril/1039931887/

daily.com/340004/vieux-port-pavilion-foster-partners>

18. http://www.afsaneharchitecture.com/architectural-photography/

39. https://medicine.yale.edu/news-article/6579/

archdaily.com/938939/bendigo-hospital-silver-thomas-han-

ISSN 0719-8884

19. https://www.finds.ir/pictures/Eram-Garden-Shiraz/23720/

40. http://placemedia.net/works/1293/?lang=en

ley-plus-bates-smart> ISSN 0719-8884

“Vieux Port Pavilion / Foster + Partners” 05 Mar 2013.

20. http://www.persiantourismguide.com/2016/06/02/dowlat-abad-gar-

41. 271

55. ibid

42. “The Christ Hospital Joint and Spine Center / SOM” 10 Mar

56. ibid

den/#prettyPhoto

pte-ltd> ISSN 0719-8884

daily.com/340004/vieux-port-pavilion-foster-partners>

21. https://mahno.com.ua/en/blog/post/japanese-gardens-what-is-magic

2016. ArchDaily. Accessed 9 Oct 2020. <https://www.archdaily.

ISSN 0719-8884

22. https://mahno.com.ua/en/blog/post/japanese-gardens-what-is-magic

com/783542/the-christ-hospital-joint-and-spine-center-som> ISSN

https://mahno.com.ua/en/blog/post/japanese-gar-

23. https://cookdingskitchen.blogspot.com/2014/08/the-time-it-takes-

0719-8884

dens-what-is-magic 7.

33. Clare Cooper Marcus, Naomi A. Sachs, ibid σελ.19

48. https://www.zgf.com/project/chi-franciscan-health-st-anthony-hos-

ArchDaily. Accessed 9 Oct 2020. <https://www.arch-

ArchDaily. Accessed 9 Oct 2020. <https://www.arch-

196

tutes-of-health-mark-o-hatfield-clinical-research-center/

to-learn-martial-art.html

https://mahno.com.ua/en/blog/post/japanese-gar-

24. https://mahno.com.ua/en/blog/post/japanese-gardens-what-is-magic

dens-what-is-magic

25. https://gardenholic.com/fascinating-japanese-garden-de-

https://www.goodfreephotos.com/switzerland/oth-

sign-ideas/19/

43. https://onekindesign.com/2011/11/16/beautiful-eagle-ridge-residence-on-orcas-island/ 44. House in Koamicho / Suppose Design Office” 17 Feb 2010. Arch-

May 2020. ArchDaily. Accessed 9 Oct 2020. <https://www.

57. https://en.wikipedia.org/wiki/Florence_Nightingale#/media/File:Florence_Nightingale_(H_Hering_NPG_x82368).jpg 58. Jeanne Kisacky Rise of the Modern Hospital An Architectural History of Health and Healing, 1870-1940 2017, University of Pittsburgh Press. σελ. 56 59. Παράμετροι Σχεδιασμού Χώρων Νοσηλείας Παιδιών Άρτεμις

Daily. Accessed 9 Oct 2020. <https://www.archdaily.com/49930/

Κύρκου Αρχιτέκτονας Μηχανικός Α.Π.Θ., Υπ. Διδ. Α.Π.Θ.

er-switzerland/person-looking-at-beautiful-lake-and-

26. https://mahno.com.ua/en/blog/post/japanese-gardens-what-is-magic

house-in-koamicho-suppose-design-office> ISSN 0719-8884

Διδακτορική Διατριβή που υποβλήθηκε στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων

mountains-landscape-in-switzerland.jpg.php

27. https://mahno.com.ua/en/blog/post/japanese-gardens-what-is-magic

45. https://www.hksinc.com/what-we-do/case-studies/parkview-can-

http://www.jgoldschmidtassociates.com/2018/01/30/

28. https://www.metmuseum.org/art/collection/search/470314

quiet-benefits/

29. https://gr.pinterest.com/pin/63683782222559862/

10. “Health Care Facility Josefhof / Dietger Wissounig

30. https://www.medievalists.net/wp-content/up-

Architekten” 05 Sep 2019. ArchDaily. Accessed

loads/2018/04/5862913342_e2d7c65971_b.jpg

8 Oct 2020. <https://www.archdaily.com/924253/

31. http://www.terrapinbrightgreen.com/wp-content/up-

health-care-facility-josefhof-dietger-wissounig-architekten> ISSN 0719-8884

loads/2014/04/14-Patterns-of-Biophilic-Design-Terrapin-2014p.pdf 32. https://www.zgf.com/project/national-insti-

cer-institute/ 46. https://www.zgf.com/project/chi-franciscan-health-st-anthony-hospital-gigharbor/ 47. “Pondok Indah Bintaro Jaya Hospital / Silver Thomas Hanley” 07 Aug 2019. ArchDaily. Accessed 9 Oct 2020. <https://www.archdaily.com/922571/pondok-indah-bintaro-jaya-hospital-silver-thomas-hanley> ISSN 0719-8884

Α.Π.Θ. σελ. 20 60. http://www.harkess-ord.com/our-work/qe11/wayfinding-strategy-implementation-for-high-stre 61. http://www.harkess-ord.com/our-work/qe11/wayfinding-strategy-implementation-for-high-stre 62. http://www.harkess-ord.com/our-work/qe11/wayfinding-strategy-implementation-for-high-stre 63. http://www.harkess-ord.com/our-work/qe11/wayfinding-strate-

197

Επίλογος gy-implementation-for-high-stre 64. http://www.harkess-ord.com/our-work/qe11/wayfinding-strategy-implementation-for-high-stre 65. “Meander Medical Center / atelierpro” 19 May 2014. ArchDaily.

Architects + HDR Architecture + Diamond Schmitt Architects “ 30 Jul 2015. ArchDaily. Accessed 9 Oct 2020. <https://www. archdaily.com/771080/bridgepoint-active-healthcare-stantec-ar-

Accessed 9 Oct 2020. <https://www.archdaily.com/506479/mean-

chitecture-plus-kpmb-architects-plus-hdr-architecture-plus-dia-

der-medical-center-atelierpro> ISSN 0719-8884

mond-schmitt-architects-plus> ISSN 0719-8884

66. https://www.hok.com/projects/view/edmonton-clinic-health-academy/ 67. https://www.hok.com/projects/view/edmonton-clinic-health-academy/ 68. https://www.hok.com/projects/view/edmonton-clinic-health-academy/ 69. https://issuu.com/zgfarchitectsllp/docs/zgf_healthcare?e=5145747/2608012

81. ibid 82. https://www.hdrinc.com/portfolio/hartford-hospital-bone-joint-institute 83. https://i.pinimg.com/originals/b4/ee/b2/b4eeb294d89a7400819a8f474115323d.jpg 84. https://issuu.com/bdp_com/docs/healthcare_brochure_for_issuu 85. “New Hospital Tower Rush University Medical Center / Perkins+Will” 04 Nov 2013. ArchDaily. Accessed 9 Oct 2020.

70. https://issuu.com/bdp_com/docs/healthcare_brochure_for_issuu

<https://www.archdaily.com/443648/new-hospital-tower-rush-uni-

71. https://issuu.com/zgfarchitectsllp/docs/zgf_health-

versity-medical-center-perkins-will> ISSN 0719-8884

care?e=5145747/2608012

198

80. Bridgepoint Active Healthcare / Stantec Architecture + KPMB

72. https://issuu.com/zgfarchitectsllp/docs/zgf_healthcare?e=5145747/2608012 73. https://thecoolhunter.net/gandel-wing-cabrini-hospital-melbourne-australia/ 74. https://thecoolhunter.net/gandel-wing-cabrini-hospital-melbourne-australia/ 75. https://thecoolhunter.net/gandel-wing-cabrini-hospital-melbourne-australia/ 76. https://www.smithsonianmag.com/history/when-fresh-air-went-outfashion-hospitals-180963710/ 77. https://www.commercialdesignindia.com/insights/3879-trends-inhealthcare-design 78. https://www.dezeen.com/2017/02/05/morag-myerscough-bright-colour-wards-sheffield-childrens-hospital-interiors-uk/ 79. https://www.dezeen.com/2017/02/05/morag-myerscough-bright-colour-wards-sheffield-childrens-hospital-interiors-uk/

care?e=5145747/2608012 96. https://www.skyfactory.com/portfolio/?p=SutterRoseville_tn 97. https://www.cannondesign.com/our-work/work/uw-cancer-centerat-prohealth-care/# 98. https://www.ledinside.com/lighting/2015/6/light_for_demanding_ triemli_hospital_environment 99. https://www.ledinside.com/lighting/2015/6/light_for_demanding_ triemli_hospital_environment 100. https://www.luxreview.com/2018/07/17/hospital-uses-circadianlights-to-set-sleep-wake-cycle/ 101. https://www.opensourcedworkplace.com/news/what-is-circadian-lighting-and-how-does-circadian-lighting-affect-productivity102. Teletón Infant Oncology Clinic / Sordo Madaleno Arquitectos” 09 Aug 2017. ArchDaily. Accessed 9 Oct 2020. <https://www.archdaily.com/877090/teleton-infant-oncology-clinic-sordo-madaleno-ar-

86. ibid 87. ibid 88. ibid 89. https://issuu.com/zgfarchitectsllp/docs/zgf_healthcare?e=5145747/2608012 90. https://www.zgf.com/project/providence-health-services-swedish-medical-center-ballard-behavioral-health-unit/ 91. “Alliander HQ / RAU architects” 26 Nov 2015. ArchDaily.

Accessed 9 Oct 2020. <https://www.archdaily.com/777783/alliander-hq-rau-architects> ISSN 0719-8884 92. ibid 93. ibid 94. Kraemer Radiation Oncology Center / Yazdani Studio of CannonDesign” 04 Nov 2015. ArchDaily. Accessed 9 Oct 2020. <https:// www.archdaily.com/776442/kraemer-radiation-oncology-center-yazdani-studio-of-cannondesign> ISSN 0719-8884 95. https://issuu.com/zgfarchitectsllp/docs/zgf_health-

quitectos> ISSN 0719-8884 103. https://www.hksinc.com/what-we-do/case-studies/texas-scottishrite-hospital-for-children-north-campus/ 104.

105. “Buerger Center for Advanced Pediatric Care / Pelli Clarke Pelli Architects” 26 Jan 2016. ArchDaily. Accessed 9 Oct 2020. <https:// www.archdaily.com/780867/buerger-center-for-advanced-pediatric-care-pelli-clarke-pelli-architects> ISSN 0719-8884 106. https://www.archdaily.com/792045/7-projects-announced-as-winners-of-aia-national-healthcare-design-awards 107. https://www.archdaily.com/792045/7-projects-announced-as-winners-of-aia-national-healthcare-design-awards 108. https://www.hok.com/projects/view/university-at-buffalo-jacobs-school-of-medicine-and-biomedical-sciences/ 109. https://atechaustralia.com.au/blog/6-ways-to-add-style-and-savepower-louvre-installation-in-your-home/ 110. https://continuingeducation.bnpmedia.com/courses/multi-aia/

health-care-and-natural-ventilation/ 111. https://www.rehab.ch/en/home.html 112. https://www.avasflowers.net/blog/hospital-flowers-choose-theright-ones/ 113. “The Architect / LEVS architecten” 08 Nov 2014. ArchDaily.

Accessed 9 Oct 2020. <https://www.archdaily.com/560871/the-architect-levs-architecten> ISSN 0719-8884 114. https://issuu.com/zgfarchitectsllp/docs/zgf_healthcare?e=5145747/2608012 115. https://static.torontopubliclibrary.ca/da/images/LC/tspa_0113230f. jpg 116. https://www.wired.com/story/ventilator-makers-race-to-prevent-a-possible-shortage/ 117. https://www.hok.com/projects/view/university-at-buffalo-jacobs-school-of-medicine-and-biomedical-sciences/ 118. https://www.hok.com/projects/view/university-at-buffalo-jacobs-school-of-medicine-and-biomedical-sciences/ 119. https://www.hok.com/projects/view/university-at-buffalo-jacobs-school-of-medicine-and-biomedical-sciences/ 120. https://www.hok.com/projects/view/university-at-buffalo-jacobs-school-of-medicine-and-biomedical-sciences/ 121. Μπασούκος Ιωάννης, Η Eμπειρία των Aισθήσεων, Αρχιτεκτονική, Σώμα και Αντίληψη, σελ. 54 122. https://www.attainia.com/blog/4-building-materials-hospitals-stop-using-green-hospital-alternatives/ 123. https://spacesnepalblog.wordpress.com/2016/08/22/a-dialogue-between-form-and-function/ 124. “Friendship Hospital Satkhira / Kashef Chowdhury/URBANA” 11 Oct 2019. ArchDaily. Accessed 9 Oct 2020. <https://www.archdaily.com/926305/friendship-hospital-satkhira-kashef-chowdhury-urbana> ISSN 0719-8884

199

Επίλογος

125. ibid

E%BA%CE%B7-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-

126. ibid

%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%B1-

127. https://gr.pinterest.com/pin/89860955041077997/

%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CE%B4%CE%B1-

128. https://issuu.com/zgfarchitectsllp/docs/zgf_health-

%CE%BF-%CE%B9%CF%80%CF%80%CE%B-

care?e=5145747/2608012 129. “Butaro Hospital / MASS Design Group” 06 Sep 2011. ArchDaily.

142. https://www.cityofnafplio.com/2014/10/17/%ce%b1%cf%83%ce

155.

National Board of Antiquities. Nomination of Paimio Hospital for Inclusion in the World Heritage

List. Helsinki, Finland: The Board (2005). σελ. 56

156. PAIMIO SANATORIUM CONSERVATION MANAGEMENT PLAN 2016, Alvar Aalto Foundation, σελ. 195

Accessed 7 Oct 2020. <https://www.archdaily.com/165892/buta-

%ba%ce%bb%ce%b7%cf%80%ce%b9%ce%b5%ce%b9%ce%bf-

ro-hospital-mass-design-group> ISSN 0719-8884

%cf%84%ce%b7%cf%83-%ce%b5%cf%80%ce%b9%ce%b4%ce

PLAN 2016, Alvar Aalto Foundation, σελ. 195

%b1%cf%85%cf%81%ce%bf%cf%85-%cf%84%ce%bf-%ce%b-

158. https://archeyes.com/paimio-sanatorium-alvar-aalto/

c%ce%b5%ce%b3%ce%b1%ce%bb%cf%85%cf%84%ce%b5/

159. https://www.inexhibit.com/case-studies/aaltos-paimio-sanatori-

130. ibid 131. ibid 132. https://www.drjohnlapuma.com/wellness-and-health/what-is-therapeutic-horticulture-horticultural-therapy/

143. ibid 144. https://lv.wikipedia.org/wiki/Att%C4%93ls:The_great_theater_of_

133. https://www.mainegardens.org/learning/therapeutic-horticulture/

Epidaurus,_designed_by_Polykleitos_the_Younger_in_the_4th_

134. https://www.google.com/search?q=asclepion%20ruins&tb-

century_BC,_Sanctuary_of_Asklepeios_at_Epidaurus,_Greece_

m=isch&tbs=isz:l&hl=en&sa=X&ved=0CAEQpwVqF-

200

F%CE%BA%CF%81%CE%B1/

lands-paimio/1761

(14015010416).jpg

157. PAIMIO SANATORIUM CONSERVATION MANAGEMENT

um-and-the-birth-of-the-modern-hospital/ 160. https://ellenumanskaya.files.wordpress.com/2014/08/5687572121_ 61f33ee33e_z.jpg 161. https://www.inexhibit.com/case-studies/aaltos-paimio-sanatorium-and-the-birth-of-the-modern-hospital/

woTCKD05sfWqewCFQAAAAAdAAAAABAC&biw=2114&bi-

145. https://www.gtp.gr/TDirectoryDetails.asp?ID=14656

162. https://www.alvaraalto.fi/en/work/paimio-chair/

h=963#imgrc=YoxHvnbHMf9jCM

146. http://odysseus.culture.gr/h/3/eh3562.jsp?obj_id=14341&mm_

163. https://www.alvaraalto.fi/en/work/paimio-chair/

135. https://www.ostia-antica.org/kos/asklep-p/asklep-p.htm 136. https://www.discovergreece.com/experiences/feel-healing-energy-asclepion-kos 137. https://www.discovergreece.com/dodecanese/kos#gallery-gal-1%20 from%20the%20third 138. https://www.discovergreece.com/experiences/feel-healing-energy-asclepion-kos 139. https://www.researchgate.net/publication/290836236_Pilgrim-

id=10001 147. https://enneaetifotos.blogspot.com/2018/09/blog-post_15.html 148. https://www.finnishdesignshop.com/design-stories/architecture/ alvar-aalto-and-the-colors-of-the-paimio-sanatorium 149. https://en.wikipedia.org/wiki/Alvar_Aalto#/media/File:Alvar_Aalto1.jpg 150. httpswww.abitare.itengalleryarchitectureprojectsturismo-architettura-agenzie-galleryfoto=10#gallery

age_as_Elite_Habitus_Educated_Pilgrims_in_Sacred_Landscape_

151. https://www.alvaraalto.fi/en/architecture/paimio-sanatorium/

During_the_Second_Sophistic

152. PAIMIO SANATORIUM CONSERVATION MANAGEMENT

140. http://asclepieion.mpl.uoa.gr/Parko/Asklipieio_papathanasopoulos. htm 141. https://theancientwebgreece.wordpress.com/2015/05/31/%CE%B7-%CE%B9%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%B9%C

PLAN 2016, Alvar Aalto Foundation, σελ. 17 153. https://www.flickr.com/photos/reflexbeginner/6052375198/in/photostream 154. https://www.wildculture.com/article/living-buildings-example-fin-

173. https://www.herzogdemeuron.com/index/focus/940-focus-hospitals/drawings.html 174. https://afasiaarchzine.com/2018/12/herzog-de-meuron-198/herzogde-meuron-rehab-centre-for-spinal-cord-and-brain-injuries-basel-8/ 175. https://www.herzogdemeuron.com/index/focus/940-focus-hospitals/design-process.html 176. https://www.rehab.ch/en/home.html 177. https://www.rehab.ch/en/home.html 178. https://afasiaarchzine.com/2018/12/herzog-de-meuron-198/herzog-de-meuron-rehab-centre-for-spinal-cord-and-brain-injuriesbasel-11/ 179. : Guenther R, Vittori G (eds) Sustainable healthcare architecture.

John Wiley & Sons Inc, New Jersey, 2008. σελ 279 180. https://afasiaarchzine.com/2018/12/herzog-de-meuron-198/herzogde-meuron-rehab-centre-for-spinal-cord-and-brain-injuries-basel-9/ 181. : Guenther R, Vittori G (eds) Sustainable healthcare architecture.

John Wiley & Sons Inc, New Jersey, 2008. σελ 286

164. https://archeyes.com/paimio-sanatorium-alvar-aalto/

182. https://www.rehab.ch/home.html

165. https://archinect.com/news/article/150068024/alvar-aalto-s-paim-

183. Guenther R, Vittori G (eds) Sustainable healthcare architecture.

io-sanatorium-is-now-for-sale#&gid=1&pid=8 166. https://wellcomecollection.org/articles/XGQVzBAAAFUQpnGS 167. https://i.pinimg.com/originals/f7/67/38/f767383c2f7839a4679a5cd6b29292be.jpg

John Wiley & Sons Inc, New Jersey, 2008. σελ 290 184. Guenther R, Vittori G (eds) Sustainable healthcare architecture.

John Wiley & Sons Inc, New Jersey, 2008. σελ 286 185. https://www.rehab.ch/home.html

168. https://www.rehab.ch/en/home.html

186. https://www.rehab.ch/home.html

169. ibid

187. https://www.rehab.ch/en/discover-rehab-basel/architecture/photos-

170. https://afasiaarchzine.com/2018/12/herzog-de-meuron-198/herzog-de-meuron-rehab-centre-for-spinal-cord-and-brain-injuriesbasel-16/ 171. https://www.rehab.ch/en/home.html 172. https://www.herzogdemeuron.com/index/focus/940-focus-hospitals/drawings.html

of-the-buildings.html 188. https://www.rehab.ch/en/discover-rehab-basel/architecture/photosof-the-buildings.html 189. https://www.rehab.ch/en/discover-rehab-basel/architecture/photosof-the-buildings.html 190. https://www.herzogdemeuron.com/index/focus/940-focus-hospi-

201

Επίλογος

tals/drawings.html 191. https://www.rehab.ch/en/discover-rehab-basel/architecture/photosof-the-buildings.html 192. https://www.rehab.ch/en/discover-rehab-basel/architecture/photosof-the-buildings.html 193. https://www.rehab.ch/home.html 194. https://www.google.com/search?q=Khoo+teck+puat&sx-

choosing-a-doctor-and-staying-healthy-through-pregnancy 208. Guenther R, Vittori G (eds) Sustainable healthcare architecture.

John Wiley & Sons Inc, New Jersey, 2008. σελ 277 209. Guenther R, Vittori G (eds) Sustainable healthcare architecture.

John Wiley & Sons Inc, New Jersey, 2008. σελ 277 210. https://greeninfuture.com/pdf/greenPulse_Jan2018.pdf

srf=ALeKk01BjbZ_cF9hf8AAP7JVy-

211. https://www.greenroofs.com/projects/khoo-teck-puat-hospital-ktph/

lUrHnLvYg:1601470197060&source=lnms&tbm=is-

212. https://www.todayonline.com/singapore/nature-society-singa-

ch&sa=X&ved=2ahUKEwiV1tqx9ZDsAhWpsaQKHU1hAd4Q_AUoAnoECC0QBA&biw=2133&bih=1045#imgrc=vyArfD-pGWyzmM 195. https://gbdmagazine.com/2018/singapore-hospital/ 196. https://www.sutori.com/story/khoo-teck-puat-hospital--WHrNh4qxUKb8jJP48tMXdbYL

202

207. https://www.straitstimes.com/singapore/health/the-st-guide-to-

197. Tan Shao Yen The Practice of Integrated Design:The Case Study of Khoo Teck Puat Hospital, Singapore, 31st January 2012, σελ 56 198. https://gbdmagazine.com/2018/singapore-hospital/ 199. https://www.facebook.com/khooteckpuathospital/photos /a.165747733437802/2616518261694058/ 200. https://www.verticalgreen.com.sg/a-garden-hospital/ 201. https://www.c3a.org.sg/Learning_contect.do?id=24463 202. https://www.greenroofs.com/projects/khoo-teck-puat-hospital-ktph/ 203. Tan Shao Yen The Practice of Integrated Design:The Case Study of Khoo Teck Puat Hospital, Singapore, 31st January 2012, σελ96 204. https://www.rmjm.com/the-architects-perspective-khoo-teck-puat-hospital/ 205. Guenther R, Vittori G (eds) Sustainable healthcare architecture.

John Wiley & Sons Inc, New Jersey, 2008. σελ 276 206. Guenther R, Vittori G (eds) Sustainable healthcare architecture.

John Wiley & Sons Inc, New Jersey, 2008. σελ 276

pore-president-wins-top-environmental-accolade 213. https://www.pinterest.co.uk/pin/342906959104432293/?nic_ v2=1a7l77v9C 214. https://earthbound.report/2020/01/31/building-of-the-week-khooteck-puat-hospital/ 215. Tan Shao Yen The Practice of Integrated Design:The Case Study of Khoo Teck Puat Hospital, Singapore, 31st January 2012, σελ.67

203