THE PRIME
THE OFFICIAL PUBLICTION OF BAYAWAN NATIONAL HIGH SCHOOL
Larawan Ni: Al Jazeera
Mga Nilalaman: Editoryal....................... Pahina 3 o Death Penalty: Makatarungan Nga Ba? o Tatak Promdi
Lathalian....................... Pahina 5-7
Deped: Pagbukas ng Klase sa oktobre 5 gamit ang sistemang modular sa pag-aaral
Pag-aaral tuloy sa New Normal APRIL ROSE SEBUCO Taliwas sa unang iminungkahi ni DepEd Secretary Leonor Briones na sa Agosto 24 magsisimula ang muling pagbubukas ng klase ito ay inilipat sa Oktubre 5 para sa taong 2020 at magtatapos sa ika-30 ng Abril taong 2021. Sa kabila ng hinaharap na pangamba ngayon ng tao dahil sa krisis dulot ng COVID-19, isinaad ni Briones na sinisiguro nila ang kaligtasan ng mga mag-aaral, nilinaw din niya na hindi kinakailangang pumasok ng pisikal o ‘face to face’ sa
paaralan kaya gumawa sila ng bagong curiculum na “modular” at “virtual learning” upang maiwasan ang interaksyon ng mga estudyante at ang pag kalat ng “virus”. Ang mga mag-aaral ay bibigyan ng pagkakataon na pumili sa kanilang curiculum na naayon sa kanilang kagustuhan, sa “modular” ang mag-aaral ay bibigyan ng “modules” na maari lamang kunin ng kanilang magulang sa paaralan at para sa “virtual” naman nirekomenda na magkakaroon ng “virtual room” upang mas maging maayos ang sistema ng pag-aaral, maging ang libro ay sa “online” na-
COVID 19 sa Pilipinas, palala na nang palala ZARAH JEAN CUEVAS Umabot na sa 2,998 na pilipino ang nasawi sa Corona Virus Disease 2019 habang 55,236 katao ang patuloy na lumalaban sa sakit. Pumalo din sa 131,000 katao na ang nagtagumpay at nakaligtas sa nasabing virus. Sa ngayon, humigit-kumulang 190,000 na ang naitalang kaso ng COVID 19 sa Pilipinas simula noong Marso 2020. Ang pinakamaraming kaso na naitala ay ang Metro Manila na pumalo sa 107,000 na
kaso. Kasunod nito ang Calabarzon na umabot sa 21,167. Pangatlo naman ang Central Visayas na kung saan 19,115 ang naging positibo. Pang-apat ay ang Central Luzon na may 6,795 na kaso. Nang dahil sa pandemyang ito, ang buong bansa sa ngayon ay naka-quarantine pa na nagdulot ng malaking problema sa mga taong naghahanap-buhay lalo sa na sa mga “No Work, No Pay” na mga empleyado. Sabi nga nila, “Ano ang kakainin namin kung wala kaCOVID 19/ PAHINA 2
o Trono Ko’to Dahil Karapat-dapat Ako o Kagandahan sa Pagkakaiba-iba o Frontliners: Bayaning Hirang o Libangan sa Kasagsagan ng Pandemya
Pampalakasan.............. Pahina 8-9 o Lumipad at Mangarap o Esports: Hindi Banta sa Akademiks o Micahel, Hindi Nagpahuli pagdating sa Bakbakan sa Online Chess Tournament rin ipapasa gamit ang mga “soft copies” nito.. Isinaad rin niya na sa pagharap natin ngayon sa pagbabago ng sistema sa pag-aaral ang bawat magulang at “guardian” ay may malaking responsibilidad na bantayan at pag tuunan ng pansin ang mga kanilang mga anak sa pag-aaral.
Vol 5 Issue 7
COVID 19/ GALING PAHINA 1
ming pera pambili ng pagkain?”. Agad naman itong inaksyonan nga pamahalaan at sinabing naghihirap ang ating bansa dahil sa kakukalangan ng ‘budget’. Maraming mayaman naman ang tumulong at nagbigay ng ayuda sa mga taong nangangailan. Isang ehemplo ang isang streamer na si Edgar Dumali o mas kilala sa tawag na Chooks TV. Ayon sa kanya, mas maiiwasan daw natin ang gutom at sakit kung tayo ay magtutulungan. Kasabay ng paglaganap ng virus at gutom dulot ng malawakang epidemyang ito ang pagpapatupad ng iba’t-ibang batas sa buong panig ng bansa. Una, ang Resolution No. 18 na nagpapahayag na dapat ang lahat ng tao na pupunta sa mga pampublikong lugar ay kailangan magsuot ng face mask. Kung ikaw ay lalabag dito,
balita
pwede kang parusahan sa pamamagitan ng pagmulta ng 200 pesos o pagsasagawa ng ‘Community Service’. Pangalawa, ang paglalagay ng ‘barrier’ sa pagitan ng driver at backrider sa isang motorsiklo kaugnay na pagpapatupad ng Social Distancing. Maraming tao ang tutol sa batas na ito. Sa kasalukuyan, patuloy pa itong ginagawan ng paraan ng pamahalaan. Kaugnay nito ang pagkakansela ng pasok sa mga pampublikong paaralan. Sa halip na sa Agosto 24, 2020 ang pasokan, sisimulan ba ito sa Oktubre 5, 2020. Ayon kay Pangulong Rodrigo Duterte, wala daw munang papasok na estudyanteng nag-aaral sa public school habang malala pa ang sitwasyon ng ating bansa. Sabi ni Secretary Leonor Briones, “sumusunod lamang kami
2
Larawan Galing: Youtube President Duterte sumailalim sa testing para sa COVID 19 kung ano ang magiging desisyon ng pangulo”, at agad gumawa ng memorandom tungkol dito noong Agosto 14, 2020. Pinapayuhan din
ng Department of Health ang lahat ng mamamayan na palaging maghugas ng kamay at iwasan ang mga pagdiriwang na nagdudulot ng pagdidikit-dikit ng
mga tao upang mapigilan ang pagkalat ng virus. Layunin nitong magkaroon ng maayos, matiwasay at COVIDFREE na bansa.
Dalawangput-limang LSI’s, Nanatili sa BNHS Quarantine Facility. JEK DICEN
Larawan Galing: Mars Bagarinao BNHS: Ginawang quarantine facility
Dalawangput-limang kaso ng LSI na dumating noong Septyembre 8 galing sa iba’t-ibang lugaray pansamantalang nanatili ng 14ka araw sa loob ng Bayawan National High School na ginawang Quarantine Facility sa lungsod ng Bayawan. Dito, binibigyan sila ng pagkain at inumin, sariling kwarto at hygiene kits para sa isang tao lamang. Dinidisimpektahan din nila upang ligtas ito sa susunod na gamit ng dadating pang LSI’s.
Sa panahong ito, dapat sinisiguro natin ang ating kaligtasan, gayun din sa iba.Para hindi mahawaan ng Covid 19, magsout ng face mask o face shield at huwag na huwag itong hawakan o kunin upang maka-iwas sa sakit. Siguraduhing may Social Distancing sa tao kahit isang metro o dalawa, at palaging magdala ng alcohol o hand sanitizer. Dapat maging alerto at mas mabuting sa bahay muna tayo dahil, ligtas ang may alam
Vol 5 Issue 7
editoryal 3 DEATH PENALTY: MAKATARUNGAN NGA BA?
The prime PUNONG PATNUGUTAN Hillary Marie Tabunda PUNONG PATNUGOT
Jhon Lloyd Morillo
PANGALAWANG PUNONG PATNUGOT
April Rose Sebuco Zarah Jean Cuevas Rhaizah Manlucot Alwyn Chrystopher Teope Jek Dicen TAGAPAGBALITA
Doreen Marie Puyat Christy Novelle Caspe Jhon Christian Oloroso BALITANG PAMPALAKASAN
Noverian Acibo Shena Omambong John Paul Crispino
TANGING LATHALAIN
Mars Lloyd Bagarinao Nolan Susas Champaigne Tamonang Photojournalist
Xian Heissen Largo Editorial Cartoonist
Contributors Frances Bryle Gelvoria Ronel Bibal Dzela Edelweiss Gotladera Jol Heaven Kithe Tubesa Cherry Manzanilla School Paper Adviser
Christine Lorraine Tijing Melende Arcaya Moderators
Iminungkahi ni Pangulong Rodrigo Duterte sa kaniyang ika-limang SONA ang pagpapatupad ng Death Penalty sa bansa dahil sa mga karumal-dumal na krimen na dumarami at lalo na sa kaniyang pinag-iinitang krimen tungkol sa droga at sa mga katulad nitong lumalaganap sa bansa. Sa pagpapatupad nito, masasabi mo bang ito’y makatarungan? Iba’t ibang kriminal ang nagsusulputan, mga ‘drug pushers’, ‘dealers’, ‘users’, magnanakaw, ‘rapist’, at iba pa. ‘Yan ang mga kumakalat sa kasalukuyan na kahit anong gawin ng mga opisyal ay mas dumadami pa ang mga ito, walang takot na baka ay sila ay mahuli at ikulong. Nilalagay pa nga nila sa kamay ang batas na siyang mahigpit na ipinagbabawal. Sa kabila nito, ang ‘death penalty’ ba ay dapat aprobahan? Karamihan sa mga tao ay hindi sang-ayon sa panukalang ito sapagkat binabangga nito ang karapatan ng mga tao o ‘right to life’. Ito’y maaring maging ‘selective’, maraming mga kapos, mga mahihirap at mga inosente ang tiyak na mabibiktima nito para lang maprotektahan ang mga makapangyarihan na siyang totoong may sala sa batas. Ito pa ay magiging rason lamang para mas tumaas pa ang bilang ng mga namamatay, katulad na lamang ng ‘war on drugs’. Pwedeng mawala sa tao ang kanilang kalayaan at karapatan na mamuhay pa ng matagal dito sa mundo. Ito rin ay labag sa banal na kasulatan na kung saan ang pag patay ay isa sa pinagbabawal, ika nga ‘you shall not kill’, o ‘you shall not murder’, ang buhay ng tao ay hindi
TATAK PROMDI Sa mga nakalipas na buwan, maraming nag tetrending na mga isyu patungkol sa pangba-bash sa mga bisaya dahil sa kanilang pagmumukha at kadalasan dahil sa kanilang estado sa buhay kagaya nalang ni Kim Arda na pinag piyestahan sa social media. Sapat naba ang pagkakaroon ng mababang estado sa buhay para sila’y alipinin at kutyain? Akoy nagtataka kung bakit maraming tao ang ng lalait sa kanyang kapwa dahil sa estado nito. Katulad ng mga Bisaya, nilalait lamang ng ibang tao, marahil dahil ito sa tono ng kanilang pananalita o sadyang may mga tao lang talaga na mahilig mag estereotipo sa mga bisaya. Karamihan sa mga bisaya ay lumuluwas sa Maynila upang magtrabaho ngunit maramig mga tagalog na sinasabihan sila ng masasakit na salita dahil mababa lang ang estado nila sa buhay at ang tingin sa kanila ay nabibilang sila sa mababang uri.Kadalasan kapag pumasok na kasambahay ang mga bisaya may mga tagalog na tinatrato silang parang hayop, pinapatulog sila sa tambakan ng mga gamit na luma at patapon na. Sinasabihan sila ng masasakit na salita na nakaka-
nakadepende rin sa isang tao lamang, dahil ang tanging may karapatan na bumawi ng ating buhay ay ang tanging poong Maykapal na syang nagbigay rin nito. Hindi pagkitil ng buhay ng isang tao ang solusyon, hindi ito ang sagot sa pagpababa ng ‘crime rate’ ng ating bansa, dapat lang na may karapatan ang isang tao na makakuha ng maayos at makatarungang paglilitis kung siya man ang may gawa ng sala. Ang kailangan natin ay sistematiko, matibay at pantay-pantay na batas na kung saan ni nakakataas ay hindi papaboran. Ang pantay na batas at pantay na pansin ang siyang magbibigay boses sa mga taong pipi na syang inaapi. “Nabubuhay tayo hindi para bumitaw at bumigay, kundi para tayo ay lumaban at matuto”. Maikli lamang ang ating buhay kung kaya’t walang sinuman ang pwedeng humadlang at kumitil nito. Sa pag-aproba ng ‘death penalty’, ito ba ang sagot sa kapayapaan ng ating bansa?
Larawan Ni: Xian Largo sira ng kumpyansa sa sarili. Ngunit ang nga bisaya ay marunong umintindi at tanging hiling din ay sana sila ri’y maintindihan pero sa halip ay lalo pa nila itong pinahirapan at ipinagpatuloy ang pang-aalipin. Ang mga Bisaya ay hindi mga ‘bisaya lang’ dahil bukod sa ating kaalaman sila ay may mga busilak na puso’t brilyanteng kaisipan, kaya nararapat lang na sila’y hindi basta-basta husgahan. Hindi ko sinasabing lahat ng tagalog ay masama at mapang-alipusta dahil karamihan din sa kanila ay may kamay na matulungin, isip na kay galing at matang pantay-pantay ang paningin sa mga tao, gayundin sa Bisaya, hindi lahat ay may busilak na puso at may maayos na pananalita, yung iba nga sila pa mismo ang nang-aawa sa kapwa Bisaya. Ang aking masasabi’y huwag lang lahatin sapagkat tayo’y naiiba sa isa’t-isa. Tayong lahat ay linikha ng iisang Dios na pantay-pantay kaya walang sino mang tao ang may karapatang maliitin ang iyong kakayahan. Hindi rin basehan ang uri ng pananalita, dayalekto o di kaya’y lenggwahe na iyong ginagamit para ikaw ay hindi respetohin, kaya kahit ikaw man ay Bisaya, tagalog, waray o Ilonggo kahit sino kapa karapatdapat kang mahalin at respetohin.
Vol 5 Issue 7
editoryal 4
Bilangin mo, ilan na ang naging presidente ng ating bansa. Mga panawagan ng mamamayan? Bilangin mo. Masakit mang aminin, pero kailanman ay hindi nagkaroon ng pagkakapantay-pantay—patuloy pa rin ang pang-aalipusta, saang sektor ka man nagmumula . Kababaihan Ayon sa Center for Women’s Resources (CWR) ang datos at napag-alamang 33 kaso, kalahati ay biktima ng panggagahasa at pito’y sangkot sa prostitusyon. Labing-tatlo sa kanila ay menor-de-edad at labing-dalawa ay may kaugnayan sa ilegal na droga. Pawang kapulisan ang sangkot sa mga nabanggit na krimen na pinaghihinalaang naganap sa gitna ng isang operasyon. Sa kabila ng kabalbalang ginawa, nakakalusot pa rin ang mga sangkot. Kadalasan ay inililipat lamang ng estasyon at hindi nasisibat sa serbisyo. Kung sino ang dapat magtang-
WALA NANG LIGTAS NA LUGAR SA ILALIM NG ESTADO FRANCES BRYLE GELVORIA paslang bilang ‘bystander’ sa kalagitnaan ng mga operasyon. Lugi ang mga kabataan—ginagawa silang ‘collateral damage’ ng mga nasa pamahalaan. Ika nga ni Jose Rizal, “kabataan ang pag-asa Kabataan Hindi lamang kababai- ng bayan.” Pero paano uusad han ang apektado, naghihika- ang kabataan kung wala silang hos rin ang mga kabataan sa kinabukasang pwedeng asahan? epekto ng giyera kontra-droga. Libu-libong mga kabata- LGBTQIA+ Community Peke at malabnaw na pagan ang nagdurusa--pisikal, emosyonal at ekonomikal. tanggap naman ang hanggang Sabi ng administrasyon, ngayon ay siyang nararanasan sinisigurado ng mga kapulisan ng sektor na ito. Sina Rica Reyes na hindi madadamay ang ino- at Ryan Hubilla ay iilan lamang senteng mamamayan, ngunit sa mga mga dumanas ng pagpawala itong garantiya. Ayon sa patahimik ng rehimen sa pamaChildren’s Rights Advocates, magitan ng mapanupil na siste101 mga kabataan ang na- mang pinanday bilang normal. gol sa sambayanan ay sila pa ang promotor ng pang-aabuso. Kampante ang mga ito gawa ng pagpayong ni Duterte sa mga minamahal niyang mga “bayani.”
GOBYERNONG USAD PAGONG RONEL BIBAL Ang dating maingay at magulong kalsada ay napalitan ng kalsadang ni iisang busina ay wala kang maririnig. Tanging militar ang makikita sa lansangan bitbit ang mga disinfectant— naniniguro na sinusunod ng mga tao ang mga panuntunin ng quarantine sa lugar. Ngunit sa isang banda sa aking isipan, hindi ko maiwasang magtanong, tama ba ang mga implementasyon ng gobyerno para sugpuin ang pandemyang ating kinakaharap? Lumipas na ang limang buwan at mukhang mas lalong lumalala ang ating sitwasyon.
Mas maraming mga kompanya ang dahan-dahang nalulugi at nagsasarado. Maraming mga Pilipino ang nawawalan ng trabaho sa gitna ng pandemyang ito. Dulot nito ay ang pagdagdag sa mga unemployed na Pilipino. Ibig sabihin mas nadagdagan ang mga suliranin na ating kailangan ayusin. Sa limang buwan na pagkukulong sa bahay mas dumadami ang ating suliranin at mas lumiliit ang chansa natin na makabangon agad. Kung ating titingnan, may mga bansa na nasa Europa tulad ng Italy, Denmark at
Iceland na nagging matagumpay sa paglaban ng sa pandemya. Ang Italy ay isa sa mga bansang pinaka natamaan ng pandemya na nagkaroon ng 251,463 na cases ng Covid-19. Ngunit sa kabila ng paglobo ng bilang ay nasikapan nilang ibaba ang ang mga cases ng covid-19. Kagaya ng Italy, may mga bansan rin na tulad ng Denmark, South Korea, Vietnam at Iceland napababa ang kurba. Katunayan noong June 1, 2020 ay nakapagtala ang Italy ng 200 na mga bagong kaso ng covid-19. Habang ang ng Denmark, South Korea, Vietnam at
Bukod pa rito, madami sa mga pulitikong balbal ang ginagamit ang progresibong maka-LGBTQIA+ upang pagsilbihan ang pansariling interes. Nanawagan ang sangkabaklaan ng SOGIE Equality Bill ngunit hindi ito dininig ng senado, bagkus ay ibinasura pa ito. Tanggap nga ba sa Pinas ang mga bakla? Malabong maramdaman ito sapagkat nasa mala-pyudal at mapanupil na sistema pa rin tayo. Kababaihan ay inaabuso, kabataan ay sinisiil, ang LGBTQIA+ ay patuloy na nakakaranas ng diskriminasyon. Nasaan ang pangakong pagbabago? Hanggang sa numero na lamang ba ng pang-aalipusta ang aasahan nilang mababago? Iceland ay nagkaroon ng 30, 38, 0 at 2 kaso sa araw na iyon. Ang Pilipinas naman ay nakapagtala ng 552 na kaso sa araw rin iyon. Habang bumaba ang mga bilang ng ibang bansa tila ay tumataas naman ang bilang ng mga bagong cases sa ating bansa. Isa sa makikita natin na nagging tagumpay laban sa pandemytang ito ay ang Vietnam. Sa kabila ng pagiging authoritarian na gobyerno at kagaya sa ating bansa na umuunlad palang, sila ay nakapaghanda para sa pandemya. Mas nauna ang ang Vietnam na magkaroon ng unang kaso kesa sa atin. Nagkaroon sila ng ng unang kaso nila noong January 23, 2020 habang tayo naman ay January 30, 2020. Ngunit paano nila napanatili ang mga kaso ng covid-19 nila? GOBYERNONG USAD PAGONG/ PAHINA 6
Vol 5 Issue 7
LATHALIAN 5 Trono Ko’to Dahil Karapat-dapat Ako when you grow older, some things change - your likes and HILLARY MARIE TABUNDA wants and somehow, pageant Iba’t-ibang tao may iba’t- ry is one, but I gave it a try and I really ibang gusto at kinadidirihan, may appreciated and enjoyed the journey. iba’t-ibang kalakasan at kahinaan at It was tough yet all was worth it” ani may iba’t-ibang pasyon at pangarap Fhea. Hindi naging madali sa kanya na gustong makamtan. Ngunit, ang ang pagsali sa patimpalak na ito ‘pagkaisa-isang bagay na taas noo kong ip- kat ito ang pinakaunang “pageant” apamalandakan ay ang lahat ng tao’y na kanyang sinalihan. Nahirapan din nagnanais na sa kanilang buhay si- shang gumamit ng “heels” noong una la’y mayroong mapagtatagumpayan. pero talaga namang “practice makes Oktubre sa taong 2019, may perfect” kaya’y sinubukan nya ito ng ilang dalagita at binata ang suma- sinubakan hanggang sya’y natuto. bak sa isang patimpalak sa Bayawan Sabi ni Andre, “I can’t say that I’m realNational High School, isang patim- ly good at it, but it’s a one big opporpalak sa kagandahan ng wangis at tunity for me as a student. I took the kalawakan ng isip. Sa ganitong pa- risk even if I lack self-esteem because timpalak, meron naman talagang I know that if I take this shot, it would katangi-tangi at karapat-dapat sa probably be a key for my future”, sana titolong “Mr. and Ms. BNHS” at iyon ay ito’y magsilbing paalala sa mga taay sina Bb. Fhea Ariz C. Sampong ong takot na gumawa ng mga panibaat G. Maurice Andre J. Gabunales. gong bagay dahil hindi nila ito nakaga“The reason why I joined the pageant wiang gawin. At kung may magbukas is because I want to experience what man ng pinto para sa iyo, sana’y sungit feels like being on the stage, wear- gaban agad ang pagkakataong iyon ing makeup and gown all at the same dahil ito’y isang opurtunidad na hindi time, but I think what really made me dapat ibasura. Kung ikaw may mapagjoin that competition is to fulfill what sisirahan ng pinto, huwag mawalan I have pictured myself out when I was ng pag-asa, bumangon ka, magsumistill young, back in the day. You know kap at gumawa ng sariling pinto da-
Kagandahan sa Pagkakaiba-iba RONEL BIBAL
Ang kulay ng ating kultura, ang bawat ritmo ng ating mga tradisyonal na sayaw, ang tono ng ating pananalita ay magkakaiba. Ang mga tela na gawa gamit ng mga kamay na may makukulay na personalidad at mga malilikhaing utak. Sa paguukit ng mga kahoy pati narin sa paghahabi ng mga banig at mga bayong, ay hindi natin makakait na magaganda. Dahil sa pagkakaiba, lumilitaw ang ganda na nagiisa at di magagaya. Ang ginawa ng United Nation noong Disyembre 23, 1994 sa resolusyong 49/214 na maglalayon na protektahan ang mga kultura at karapatan ng mga indigenous people. Pinagdidiwang ito tuwing ika-siyam ng Agosto at nagbibigay daan rin ito sa pagpapalawig sa ating kaalaman sa
mga Indigenous People at sa kanilang mga kakayahan. Pinapakita rin ang ganda ng pagkakaiba ng kulay, kultura at tradisyon. Sa panahon ngayon, ang mga tao ay lumalaban sa pantay-pantay na karapatang pantao ngunit tila ang mga Indigene ay napag-iwanan na. Hanggang sa ating panahon ngayon, sila ay nakakaranas ng diskriminasyon laban sa kanilang kulay, sa kanilang kasuotan, sa kanilang pananalita o sa pagiging sila. Hindi ba’t sila’y isa sa mga sagisag ng pagiging Pilipino? Ang pagiging sila ay hindi man kailangan na maging hadlang sa kanilang karapatan. Ito ang kanilang pagkakakilanlan at dapat natin pagyamanin. Ngunit, ang mga bagong henerasyon ng mga idigene ay gustong kalikanilang mga tribo na luhaan. Dahil sa mga inaing ng mga
hil walang taong nakaabot sa kanyang pangarap na walang pinagdaanang hirap. Sa pagbubukas ng klase, hindi lahat ng estudyante ay magkakaroon ng pagkakataong makapag-aral, kaya’y ang mensahe nina Fhea at Andre ay maging determinado at masipag, dahil maraming paraan kung ito’y talagang gugustuhin. Kung may mag-turo man ng daan, huwag itong sayangin sa halip ito’y sundin. Nagampanan nila ng maayos ang kanilang tungkulin bilang isang mabuting mag-aaral at modelo sa kanilang eskwelahan, kaya sa kung sino man ang bagong magmamay-ari ng korona, aasa akong sila’y magiging maabilidad, matalino at responsable kagaya nina Fhea at Andre. Talaga namang magindapat sa kanila ang titolo. “Trono ko’to dahil karapat-dapat ako.”
ibang Indigenes at mga aktibista, na bigyan sila ng pansin. Nabigyan sila ng libreng edukasyon. Sa mundo ng fashion, ay naipasok narin ang kanilang mga tela na minsan narin smabak sa mga patimpalak na pang-internasyonal. Ang mga masasarap at makukulay na pagkain ng mga Indigene ay napasama narin sa mga ibat ibang mga magazines pati narin sa mga restaurants. Ang kanilang mga magagandang inukit at mga palayok ay naging tanyag na pampasalubong, dekorasyon at souvenir. Dahil sa pag usbong ng turismo sa bansa at sa tulong ng gobyerno, sila’y naging kilala tulad ng mga Igorot sa Baguio. Namangha ang marami sapagkat di lamang makukulay ang kanilang kasuotan ngunit
sila ay magaganda, at makikisig. Ang mga ngiti na naipinta sa kanilang mga mukha ay mas lalong nagpamangha sa mga dayuhan. Ang mga ngiting iyon ay hindi lamang pilit sapagkat ito ay kanilang pinagkikitaan ngunit dahil sa pakiramdam nila na sila ay unti-unting tinatanggap at minamahal ng lipunan. Sa pandemyang ating kinakaharap, mas lalong naghihirap ang mga Indigene sapagkat ang turismo sa bansa ay pasamantalang tumigil at bumagKAGANDAHAN SA PAGKAKAIBA / PAHINA 7
Vol 5 Issue 7
GOBYERNONG USAD PAGONG/ GALING PAHINA 4
Ang mga opisyales ng Vietnam ay nagsarado ng kanilang border sa China at kinansela ang mga lipad galing China at Hong Kong Pebrero 1 nitong taon. Sa parehong araw din ay kinansela na ang mga paaralan pati na ang mga tourist activities sa buong bansa. Ang Pandemic Task Force ng Vietnam ay nagsimula kaagad isang lingo pagkatapos dineklara ang unang kaso sa bansa. Ngunit Enero 10 nitong taon ay nagsimula na sila maging mahigpit sa mga taong pumapasok sa bansa at pinapaquarantine sa kani-kanilang bahay ng labing-apat na araw. Ang Pilipinas ay nahuli sa pag-aksyon laban sa pandemya. Naghintay pa sila ng 44 na araw bago magdeklara ng lockdown matapos ang pagdeklara ng unang covid-19 na kaso sa Pilipinas. Hindi katulad ng ibang bansa, hindi kaagad nagpatupad ng mass testing at walang pinatupad na mahigtingan na contract tracing. Isa pa sa mga dahilang kung bakit hindi bumaba
LATHALIAN 6 kaagad ang bilang ng kaso sa bansa ay ang hindi pagtutuon ng mabuti sa pandemya. Tinutuon nilang ang iba nilang atensyon sa pag-iiba ng pangalan ng paliparang pandaigdig at pagsasara ng isa sa pinakamalaking TV network at pagsasagawa ng batas na magtatakip sa mga boses ng mga tao na hindi naman makakatulong sa ating kinakaharap na pandemya. Sa pagpapatagal ng lockdown, nagkakaroon ng kakulangan ng supplies ng pagkain at pati na rin ng pondo sapagkat halos lahat ng kompanya ay nagsara at nagbabanta na hindi na muling makakabangon. Maraming pamilyang pilipino ang magugutom sa kakulangan ng trabaho at ang pagbagsak nang ating ekonomiya. Nababaon na ang Pilipinas sa utang habang tumagal ang pagkukulong ng mga Pilipino sa kanilang bahay. Ang mabagal na aksyon laban sa pandemyang ito ay pwedeng magkaroon ng malaking epekto sa ating ekonomiya at ang pamumuhay natins sa hinaharap.
Frontliners: Bayaning Hirang JHON LLYOD MORILLO Isang napakalaking suliranin ang ating tinatahak ngayon sa pagsapit ng taong 2020. Isang sakit na lumaganap sa buong mundo na nag-dulot ng malaking pinsala sa kalusugan pati na rin sa ekonomiya ng mga bansa na naapektuhan nito. Ang Corona Virus Disease o mas kilalang Covid-19 ay isang hindi pangkaraniwang sakit na nakakapagdudulot ng matinding panghihina sa katawan na nagiging sanhi ng pag-ubo, pagduwal at iba pang mga sinto-
mas. Kaakibat nito ay ang isang malaking responsibilidad na gagampanan ng ating mga kababayang frontliners; doktor, nurse, pulis at marami pang iba. Sa pagsapit ng ika-27 ng Enero, inanunsyo sa ng World Health Organization ang pagkakaroon ng isang virus sa Wuhan, China na nagpagimbal hindi lang sa Pilipinas kundi sa buong mundo. Lalo pang dumami ang nahawaan ng sakit at nagbunga ito ng FRONTLINERS/ PAHINA 7
Libangan sa Kasagsagan ng Pandemya
HILLARY MARIE TABUNDA
Ang pandemyang ating dinadaanan ngayon ay talaga namang nakakapanindig balahibo sa tindi ng dala nito hindi lang sa Pilipinas kundi pati na rin sa buong mundo. Marami ang nagbago sa buhay ng mga tao sa gitWna ng sitwasyong ito mapa trabaho, uri ng paAmumuhay o kaya’y mga nakagawiang gawain ay nag-iba ng dahil sa pandemyang ‘di inaasahan. Limang buwan na ang nakalipas pero tila’y hanggang ngayon ay hindi parin patag ang kurba sa mga kaso ng COVID19. May mga probinsya sa iba’t-ibang panig ng bansa ang napasailalim sa Enhanced Community Quarantine—ay ang pagbabawal ng paglabas ng walang pahintulot at walang katanggap-tanggap na rason, ang maaaring makalabas sa kanilang mga tahanan ay mga nag-eedad lamang ng 21 hanggang 59. Sa pagpapatupad ng ECQ, ang mga tao ay palaging nasa bahay dahil ipinagbabawal na gumala para agarang mabigyang lunas ang sakit na kumakalat. Kinakailangan na ikaw ay magsuot ng ‘face mask’ para ika’y hindi mahawaan at dapat alagaan ang iyong kalusugan. Hindi maiiwasan ang pagkaburya dahil walang maisip ng kung anong pag-lilibangan habang nasa bahay. Kung kaya’t minsa’y nakakapag-dulot ng depresyon at ‘anxiety’ ang labis na pagkalungkot at pagkaburya. Talaga namang malikhain at malawak ang pag-iisip ng mga Pinoy, nakaisip ang ating mga kababayan ng paraan upang malabanan ang pagkaburya at ito ay ang pagtatanim. Ito ay labis na nakatutulong sa nakakarami sapagkat nasolusyonan ang matinding pagkaburya sa bahay, ika nga nila ‘plants boosts a person’s energy’ kaya napalaki naman ng naitulong ng libangan na ito sa mga tao. Ngayon, mayroon na silang bagong kinaabalahan. Ang nauusong pagtatanim ay hindi lang nakakatulong sa ating sarili kundi pati narin sa kalikasan, isang kontibusyon nadin ito sa pagsalba sa ating kalikasan. Ang naisipang pagtatanim ay isang mainam na paraan upang mas mapukaw ang mga kabataan pati narin ang mga nakakatanda sa halaga ng pagtatanim. Sa kabilang dako, habang
Larawan Ni: iamgirliedeguzman
wala pang magpagkikitaan, ang iba ay ginagawang negosyo ang pagbebenta ng mga pananim gamit ang Facebook, ang pinaka-komon na tanim ay ang sacullents at cactus. Ang iba naman ay ‘nag-oonline sell’ ng maga damit, alahas, pagkain at mga sari-saring paninda.’Yung iba nga’y naisipan pang mag ‘online barter’ na kung saan walang ning-singkong barya ang ipambabayad, maaaring ang damit ay e-babarter sa pagkain. Negosyo ‘on the go’ ngayong quarantine! Talaga namang nakakamangha ang galing sa diskarte ng mga Pinoy. Nakatulong ito sa iba upang matawid ang gutom at matustusan ang pangangailangan sa pang araw-araw. Sa pagsubok na ating hinaharap, katatagan ng loob at husay sa diskarte ang kailangan. Sa pamamagitan ng pagtulong sa isat-isa makakahon tayo at makakabangon sa kung saan tayo nadapa. Palaging isaisip na ang ating mga suliranin at problema ngayon ay lilipas din, gaya ng ulan na kung gaano kalakas ay mayroon ding hangganan ang buhos. At makikita ang bahagharing magsisimbolo ng pag-asa at hudyat ng ating muling pagbangon. Nawa’y tayo ay magpakatatag at maging wais ngayong panahon ng pandemya. Tunay na hindi magigiba ang paninindigan ng isang Pilipino. Iisang lahi, iisang bansa, iisang layunin at iisang diwa tungo sa muling pagsibol ng pag-asa.
Vol 5 Issue 7
LATHALIAN 7
FRONTLINERS/ GALING PAHINA 6 takot sa karamihan. Mabilis na kumalat ang sakit na ito patungo sa mga karatig bansa at tinalagang isang pandemic, sa kasamaang palad isa sa mga bansang ito ay ang Pilipi Marami sa ating kababayan ang nangangamba simula ng ibalita ang pinakaunang naitalang kaso sa Pilipinas. Sa kabila ng pangyayaring ito ay ang agarang pag-aksyon at pagresponde ng mga frontliners para maagapan ang sinabing virus. Ngunit sa hindi inaasahang pangyayari, ilang linggo lamang ang nakalipas ay naging mas malala ang mga nagaganap. Nasa local transmission na ang virus at kapwa pilipino na ang naghahawaan, kung kayat dumami ang mga naitalang kaso ng Covid 19 sa buong bansa. Pero kahit ganito ang kinahinatnan ay nanatiling matatag ang loob ng mga frontliners sa paglaban sa sakit na ito upang mapigilan ang pagkalat nito ng lubusan. Malaki ang naging sakripisyo ng mga frontliners para sa ating bansa. Isa na rito ang pagkawala ng oras para sa pamilya at sarili alang-alang sa kapakanan ng mga mamamayang nahawaan ng sakit at sa layon na agarang maagapan ang sinabing virus, malaki ang binuwis ng mga frontliners, tinataya ang kanilang buhay para sa nakakarami. Kung iisipin natin, ay araw-araw silang sumasabak sa isang matinding labanan sapagkat malaki ang posibilidad na sila ay mahawaan. Kailan may hindi matutumbasan ang kanilang kabayanihan. Ang pagkalayo mula sa kanilang pamilya, kaibigan at kamag-anak na sha ring naging dahilan ng kanilang lumbay ngunit patuloy silang tumatahak sa hamon at handang gampanan ang kanilang responsibilidad. Sa pagdami ng kaso sa
buong bansa, ay naging dagdag sa kanilang suliranin ang kakulangan sa kagamitan at Personal Protective Equipmente (PPE) mas lumalim kanilang pangamba sapagkat malaki ang tulong nito sa pagdepensa sa kanilang sarili mula sa pagkakahawa. Sa kabila ng lahat ng ito ay mas pinatabay nila ang kanilang loob at nag-isip ng paraan upang makaiwas sa sakit, napagtanto nilang gumawa ng kanilang sariling kagamitan. Pagkatapos ng pandemyang ito nawa ang pagod, sakripisyo at hirap na kanilang dinanas ay patuloy nating tangkilikin, sapagkat walang ano mang tutumbas sa kanilang kabayanihan at tapang sa pagharap ng anumang suliranin. Ang virus na ito ay talagang mapinsala ngunit mayroon tayong mga dakilang mandirigma na lalaban para sa kapakanan sambayanang Pilipino. Datapwat, sila ay ating maituturing na bagong bayani. Patuloy nating isipin na ang laban na ito ay hindi lamang sa mga frontliners kundi sa ating lahat. Nawa’y patuloy tayong sumunod sa mga panukalang batas at alituntunin na pinapatupad ng pamahalaan upang agarang malutas ang suliraning ito. Palaging tandaan na ang kapakanan ng bansa at ng mga frontliners ay nasa ating mga kamay at sa ating pakikibahagi sa suliraning ito. Sa tulong ng isat-isa tayoy babangon mula sa ating binagsakan at patuloy na buhayin ang ekonomiya ng bansa. Walang anumang hamon ang makakatalo sa paninindigan ng isang Pilipino. Anumang hamon ay hindi aatrasan kahit anong unos patuloy tayong lalaban. Frontliners kayo’y bagong hirang na bayani! Ang inyong hirap at sakripisyo ay hinding-hindi namin isasawalang-bahala. Mabuhay kayo aming mga mandirigma! Mabuhay!
Pagmamalasakit sa Kapwa. Mga Frontliners pinagsasantabi ang mga obligasyon sa pamilya upang makatulong sa gitna ng COVID-19 pandemic KAGANDAHAN SA PAGKAKAIBA / GALING PAHINA 7
sak. Ang kanilang mga magaganda, matitibay at masasarap na produkto tulad ng mga baskets, wood arts, pagkain at mga tela ay pasamantalang naka tengga. Ang kanilang mga inaala ay kung saan kukunin ang kanilang pang araw-araw. Isa sa mga kilalang indigen ay si Whang Od Oggayo o kilala bilang Maria Oggay ay isang mambabatok na mula sa Buslacan, Tingalayan, Kalinga. Siya ay kabilang sa Kalinga
ethnic group at ang pinakahuli at pinakamatandang mambabatok na taga-Kalinga. Ginawaran siya ng National Commision For Culture and the Arts (NCCA) ng Gawad Manlilikha ng Bayan noong 2018 dahil sa kanyang kontribusyon sa sining at kultura ng Pilipinas. Si Norman King naman ay ang kauna-unahan Aeta na makakapagtapos ng kolehiyo sa Unibersidad ng Pilipinas at tinanggap ang kanyang parangal na naka bahag noong 2017.
Paglalakbay sa Gitna ng Unos! NOVERIAN ACIBO
May nakikita ka bang pagbabago? ‘Face mask’ dito ‘Face shield’ doon. Karamihan ay nawalan ng trabaho at nalugi ang pangkabuhayan. Marami ang umaasa sa gobyerno para magkalaman ang tiyan, pero mayroon din namang tumatayo sa sariling mga paa para ang mga pangangailangan ay matustusan. May mga nagugutom at may mga taong malaki ang posibilidad na mahawaan ‘pagkat walang bahay na matirahan. Ang mga nakaupo sa itaas ay lalong naging istrikto sa pagpapatupad ng batas. Wala pang lunas, kaya’t marami ang nawalan ng buhay at ng dahil dito’y mas lalong hinigpitan ng gobyerno ang pagpapapsok at pag papalabas sa mga Locally Stranded Indivuals (LSI). Isa si Gng. Angelica Libarios sa mga LSI na nakaranas ng lumbay at pananabik sa haplos ng kaniyang pamilya habang siya’y napasa ilalim sa quarantine protocol. Siya’y 39 taong gulang na nakatira sa Brgy. Ubos, Lungsod Ng Bayawan City. Isa siyang Ofw mula sa Qatar na walang ibang ninanais kundi ang makasama at makapiling ang kanyang pamilya. Ngunit naging hadlang ang kumakalat na pandemya na naging dahilan
Sa kaniyang aksyong ginawa ay nagpabukas ng mata sa marami na ang mga Indigenes ay kayang makapagtapos kung bibigyan ng pagkakataon at tatangapin. Nagbigay rin ito ng pag asa at inspirasyon sa mga batang aeta at iba pang mga Indigenes na mag-aral at makatapos ng kolehiyo. Ang mga Indigenes ay mga malalawak na pangarap para sa kanilang sarili, pamilya at tribu. Ang kanilang kaanyuhan ay dapat hindi maging sanhi
sa paghinto niya sa kanyang tinatayuan. Mula Qatar patungong Pilipinas ay umuwi sila kasama ang higit isang libong OFW’s . Subalit , akala niyo ba na ganon lang kadali ang kanilang paglalakbay? Mula pagbaba ng eroplano ay kinulong sila sa isang silid na kung tawagin ay “quarantine facility”. Pagod man galing sa trabaho ay nagmamadali siyang iligpit ang mga gamit. Masayang naiisip ang paguwi dala-dala ang mga pasalubong para sa pamilyang naghihintay.Ngunit ngiti niya’y parang bulang naglaho ng makitang lumiliyab ang sariling bahay. Ito’y lumiliyab sa napakalaking apoy at kasabay nito ang pagliyab ng takot sa kanyang damdamin. Agad siyang tumakbo upang pasukin ang nagliliyab na bahay at nagbabakasaling maabutan pa ang pamilya na ligtas. Ngunit hindi siya makapasok sapagkat may bomberong pumipigil sa kanya. Ang iba naman ay nagsisikap na mapatay ang apoy. Wala siyang nagawa kundi ang magdasal at maghintay nang bigla na lamang siyang magising dahil sa isang tunog... Tunog ng selpon, hudyat na may tumatawag at naPAGLALAKBAY SA GITNA / PAHINA 8
at maging harang patungo sa kanilang pag-unlad. Hindi dapat natin ibase ang kagandahan sa kulay sapagkat iba’t-iba ang ating mga ganda at mas lumilitaw ang ganda sa ating pagkakaiba. Dapat natin pagyamanin at mapanatili ang kultura at tradisyon dahil ito ay nagbibigay ng pagkikilanlan sa atin at hindi dapat kalimutan at yurakan. Yakapin ng buongbuo ang ating pagkakaiba.
Vol 5 Issue 7
PAMPALAKASAN
Lumipad at Mangarap
PAGLALAKBAY SA GITNA / GALING PAHINA 7 paisip na panaginip lang pala, isang masamang panaganip at agad naman niyang sinagot ang tawag mula selpo. Narinig niyang nagsalita ang nasa kabilang linya.
MARS LLYOD BAGARINAO DOREEN MARIE PUYAT
[Tuloy pa ba ang paguwi mo inay?] “Oo,
bakit
mga
anak?”
[Naku ina! Mukhang maeestranded ka, may Covid-19 at lubhang napaka-delikado nito para sa inyo.] Maya-maya pa ay narinig niya sa telebisyon ang masamang balita. Nagbabalita: Ang Embassy ay nagbibigay-impormasyon sa publiko na, alinsunod sa Philippine Inter-Agency Task Force for Management of emerging Infectious Diseases (IATF) Resolution No. 23 sa petsang 13 Abril 2020, sa ilalim ng protocol ng gobyerno, ang mga uuwing overseas Filipino workers ay dapat manatili sa quarantine facility nang 14 araw bago tuluyang umuwi sa kanilang mga pamilya. Bukod sa quarantine, magsasagawa ng swabbing at iba pang test sa OFW para masigurong wala silang coronavirus bago makapiling muli ang kanilang mga mahal sa buhay. Bigla ay naalala niya ang napanaginipan. Uuwi siya galing trabaho na ang ibig sabihin ay uuwi galing sa ibang bansa. Uuwi siya sa kanilang tahanan na ang ibig sabihin ay Pilipinas. Hindi siya makakapasok ng dahil sa bombero na ang ibig sabihin ay ang istriktong pagpapatupad ng patakaran ng gobyerno. Wala siyang magawa kundi ang magdasal na sana ligtas ang lahat at maging maayos ang kanyang paglalakbay. “Naku! Mukhang matatagalan talaga kami dito” sa isip-isip niya. Dahil sa mabilis na pag-angat ng kaso ng mga nahahawaan , napapaisip siya bigla kung makakauwi ba sya o matatagalan sila. Kaya’t lubos ang kanyang pagdadasal na sana ay maging maayos lang ang lahat. Lumipas ang isang buwan at limang araw. Sa wakas ay makakauwi na sila. Ngunit naputol ang labis na tuwa dahil naging stranded naman sila pagdating sa Dumaguete isang araw ang lumipas bago sila sunduin ng taga-sundo mula sa Lungsod ng Bayawan.
8
Kaya’t naranasan nilang matulog sa labas nang walang kahit na anong kagamitan maliban na lamang sa kani-kanilang mga bagahe at mga karton na may lamang pasalubong para sa mga anak. Ikaw, kaya mo ba? Pagdating ng araw ay nasundo na rin sila ngunit ibang pasilidad na naman ang kanilang matutulugan sa loob ng linggo. Mahirap di ba? Ngunit ang laging inisip niya ang kaligtasan ng kanyang mga anak kaya’t nagtitiis siya. Sa araw ng paglabas niya sa pasilidad, biglang tumulo na lamang ang kanyang mga luha ng hindi namamalayan. Saksi ang taong tumulong at nakasama niya sa hirap na kanilang dinaanan. Sa bawat hakbang na kanyang tinahak pauwi ay sumabay ang pagpatak ng kanyang mga pawis, ang malakas na pagkabog ng dibdib dahil sa kaba at ang pagbuhos ng luha ng isang nangungulilang ina . Sa pagkikita nila ng kanyang mga anak, hindi mamapalitan ang labis na tuwa kasabay ang pagpatak ng luha. Agad niya itong niyakap at napahagulgol na lamang sa iyak. Bumalik sa isipan niya ang kanyang pinagdaanang hirap. “A mom’s love will always be the best” sabi nga nila. Lahat ng bagyo, unos , hirap at pighati ay kayang labanan ng isang ina para sa kanyang pamilya. Hindi man sila perpekto ngunit sila ang nagsisilbing liwanag sa bawat tahanan. Minsa’y malayo man sila ngunit ang pagmamahal nila ay laging nandiyan.
“You can’t win unless you learn how to lose”. Lahat ng tao sa mundong ito ay may mga pangarap sa buhay. Hindi lamang para sa kanilang sarili, kundi para rin sa kanilang pamilya. Halos takbuhin na natin ang daan upang makamit ang ating mga mithiin ngunit hindi magiging madali ang pagkamit nito. Kailangan mo munang maranasan ang kapighatian bago mo makuha ang iyong kaligayahan at ipagpatuloy ang laban nang walang bahid ng dayaan. Si Michael Jan Stephen Inigo ay isang labing- dalawang taong gulang na nag aaral sa Bayawan City Science and Technology Education Center (BCSTEC). Siya ang pinakaunang batang chess player ng Bayawan na umani ng ibat’ibang parangal na nanggaling sa ibat ibang nahagi ng Pilipinas.Nagsimula siyang mag-laro ng chess noong siya ay ika-tatlong baiting pa lamang. Inaral niya itong Mabuti at sakalaunan ay naging bihasa na siya rito. Marami na siyang nasalihang mga kumpetisyon mapalokal man o nasyonal gaya lamang ng Batang Pinoy 2020, Palarong Pambansa, Milo Olympics at marami pang iba. Hindi naging hadlang ang pandemyang hinaharap ngayon ng buong bansa ang kanyang mga pangarap. Sa kabila ng pinagdadaanan ngayon ng bansa patuloy parin syang lumalaban at namamayagpag sa mata nga mga Bayawanon. Nagpatuloy sya sa paglalaro ng chess sa pamamagitan ng paggamit ng teknolohiya. Guma-
Larawan Ni: Dehighest
mit siya ng isa sa mga tampok na app na ginagamit ng mga chess players ngayon at tinatawag na Lichess — isang libre at bukas na internet chess server application na kahit sino ay pwedeng sumali at dinadaluhan ito ng mga pinakamagaling na manlalaro sa mundo .Noong ika-2 ng Agosto 2020, nasungkit nya ang parangal bilang pang-sampo na may isang daan at siyam na bilang ng mga manlalaro sa Agila Tournament at pinaglalahokan ng ibat’ibang magagaling na chess player sa ibat ibang panig ng mundo. Nakatanggap sya ng dalawang daan at ipapadala ito sa pamamagitan ng g-cash o load. Ito naman ay ‘sponsored’ ni Atty. Cliburn Anthony A. Orbe. Hindi naging madali sa kanya ang paglahok sa ibat’ ibang paligsahan sa chess lalong lalo na sa mahinang koneksyon, at problema sa panahon ngayon. May mga pagkakataon ngang natatalo sya at nauuwi ang kanyang mga pinaghirapan sa wala ngunit sa kabila nito, hindi sya nawawalan ng pag asa na balang araw makakamit niya rin ang tagumpay na kanyang inaasam-asam. Ayon nga sa kanya, “defeats motivates me to work harder”. Ang pagkatalo ay nagtulak sa kanya na maging masigasig at pagganyak. Nararapat lamang na huwag tayong susuko sa mga laban ng buhay kung ito ay ang ikasasaya natin. Hindi tayo perpektong tao upang hindi magkamali kaya’t tibayan lamang ang loob at bumangon dahil sa bawat bagong umagang dadating may bagong pag-asang sasalubung sa atin.
Vol 5 Issue 7
PAMPALAKASAN Esports: Hindi Banta Sa Akademiks ni Jol Tubesa JHON CHRISTIAN OLOROSO Marami sa mga kabataan
ngayon ay na wili na sa paglalaro ng mga ‘online games’, madalas napapabalita ang pagkakasakit at pagkamatay ng iba dahil sa sobrang pagkahumaling sa laro. Ang iba naman, ginagamit ang platapormang ito upang makatulong sa mga nangangailangan. Para sa maikling kaalaman, ang Esports ay tumutukoy sa isang anyo ng laro, na kalimitang tinutukoy bilang isang kompetisyon gamit ang video games. Ang MLBB ay napabilang sa kategorya ng esports. At ito ay isang mobile multi- player online battle arena na naging sikat sa Southeast Asia at napili para sa first medal event esports competition na ginanap noong 2019 Southeast Asian Games dito sa Pilipinas. Labis na nakakalungkot para sa mga manlalaro ng Esports ng inanunsyo sa Bayawan-NHS ang pagbabawal sa mga estudyante na maglaro ng Mobile Legends: Bang Bang (MLBB). Kung ang pangunahing rason kung bakit nais ng tagapagpangasiwa ng aming paaralan na ipagbawal ang MLBB sa eskwelahan ay dahil sa ito ay magiging balakid sa pag-aaral, dapat kong sabihin na ito’y hindi. Ang anunsyo at promulgasyon ay napakalayo sa aming karanasan bilang manlalaro. Ngunit bilang isang magaaral nararapat lang na ito’y sundin kahit labag man ito sa kalooban.
Larawan Ni: Games.lol
Ani Jol Tubesa, hindi ito naging balakid sa kanyang pag-aaral, sa halip ay nakakapagtanggal pa umano ito ng stress. Hindi din naman daw ito magiging balakid sa pagaaral kung alam mo lang kung paano pamahalaan ang iyong oras at panahon— alamin lang ng mabuti kung ano ang mas prioridad. Ang hindi naunawaan ng paaralan ay ang pangmatagalang epekto ng paglalaro ng esports na maaaring maging isang propesyon at proseso ng pagkita ng suweldo, ngunit hindi ito katumbas ng pagsusugal sa loob at labas ng paaralan. Ang mga promulgasyon ay may kaugnayan sa maikling termino na epekto at itinuring ang MLBB bilang banta sa aming pagganap sa akademya dahil karamihan sa mga estudyante na naglaro ng MLBB ay nakapagtala ng mababang akademikong marka, pero hindi iyon pareho sa epekto ng paglalaro ng MLBB— hindi ito ripple effect. Gayunpaman, hindi dapat binabalangkas ng eskwelahan sa iisang perspektibo ang mga estudyante, hindi ito dapat isteriotipo. Ang puno’t dulo ng lahat na ito ay black propaganda. Panahon na para sa aming paaralan na maunawaan nang malalim na ang Esports ay nakapagdudulot ng mabuting interaksyon sa mga mag-aaral, depende lang kung paano nila ito iintindihin.
9
Michael, hindi nagpahuli pagdating sa bakbakan sa “Online Chess Tournament” DOREEN MARIE PUYAT Kahanga-hanga at kagilas-gilas ang ipinakita ni Michael Jan Stephen Inigo sa isang Online Tournament nang matalo niya ang isa sa magagaling na chess player ng Serbia sa isang Simultaneous Game at United Queens Chess (UQCC). Ito ay ginanap noong ika15 ng Agosto 2020 at pinaglalahokan ng dalawampu’t anim na bilang ng manlalaro at isa na rito si Michael. Isang mainit na labanan ang pinakawalan niya na may kasabay na determinasyon at pokus sa paglalaro. Tinapos niya ang laro kontra GM Miroslav Miljkovic na may uwing ngiti sa kanyang mga mata. Siya ang pinakaunaunahang manlalaro na nakatalo kay GM Miroslav Miljkovic. Pinatunayan niya rin
sa lahat na kahit labing-dalawang taong gulang pa lamang siya, kaya niya ring makipagsabayan sa isang grandmaster ng Serbia. Si Michael ay isa na ring qualifier para sa grand finals ang ‘esmi online ange group championships’ at pang-sampu bilang ‘Strongest Chess Players’ sa Luzon, Visayas, at maging sa Mindanao under 14 (Boys Category). Hindi rin siya nagpahuli sa International Hourly Rapid Arena Part 3 noong Agosto 12, 2020 kung saan ay pang-pito rin siya sa pitong daan at apat na pu’t siyam na bilang ng manlalaro. Lumaganap man ang pandemya, ang kanyang pagmamahal sa sports na chess ay hindi mahahadlang ‘pagkat siya’y pursigido sa kanyang ginagawa.
Larawan Ni: Michael Jan Inigo
Vol 5 Issue 7
libangan 10
Panitikan
Wika
Dzela Edelweiss Gotladera Minsa’y binabasehan ng katalinuhan Mga taong akala mo’y maraming nalalaman Wika’y daan patungo sa kabutihan at karangalan Minsan nama’y sa kasamaan at kasakiman Bilang isang pilipinong mamamayan Filipinong wika ang ating pagkakakilanlan Wikang pambansang makakapitan Sa hirap ng pagkakaintindihan Wikang Filipino ang ating pangalan Kulturang ito’y ating kinalakihan At ito ang simpleng dahilan Ng pagkakaisa at kasarinlan Sa pamamagitan ng ating mga salita Tayo ay ligtas sa bagay na maaaring ikakasama Pagka’t ito ang ating lakas at tuwa Minsan rin ginagamit sa paguunawa Ng dahil sa munting salita Ang sinakop na bayan at bansa Ay nakamit ang kalayaan mula sa masasama Mga tao’y nakahinga sa boses na kahanga-hanga Ito ay sandata na matalim Sa sobrang talim ito ay umiilaw sa dilim Mga kahulogang sobrang lalim Na akala mo’y puno ito ng lihim Sa nakaraa’t ngayo’y patuloy na hinahasa Minsay nahihirapan sa pagbabasa’t salita Na ang gamit ay kay raming dila Na akala mo’y isang punyal na ginagamit bilang panangga Iba’t ibang bansa Iba’t ibang wika At dahil tayo ay Pilipino Filipinong wika ay gawing pananda at wag ikahiya Wikang Filipino ang tanging gabay Ng mga Pilipinong sa Pilipinas nagaalay Sa ating tuwid na landas walang mawawalay At sabay-sabay nating abutin ang tagumpay.
Pag-ibig na ‘Di Mapapawi April Rose Sebuco
Hindi man gano’n katapang para maisulat ang lahat ‘Gaya ng mandirigmang nakahanap nang katapat, Asahan mong ako’y naririto at patuloy na susulat Dahil sa’yo ako’y nakahanap ng katapat. Sa paglipas ng panahon ‘Di ko inasahang ang tulad kong nasasanay na ng mag-isa Ay sayo makakahanap ng saya ‘Di inasahang sa lalim ng kalungkutan Ay may ikaw na nakaabang na nagdulot ng liwanag na pumawi sa dilim ng kalangitan Sa bawat saglit na dulot mo’y saya, Ako’y nagtatanong kung ano ang aking nagawa para ibigay ka niya Sa bawat oras na kausap ka, Dulot nito ay libo -libong saya Marahil sayo’y nagkaroon ng kapanataan sa bawat hamong hinaharap Dahil ikaw ang tumapos sa nakaraang hindi ko malimot-limot na sakit at hirap At sa pagtapos mo no’n, Asahan mong ikaw ay may palaging ako sa bawat hamon Sa kwentong ito, Ipapanalangin kong may tayo hanggang dulo Ipapanalangin kong wala sa’tin ang susuko At laging pakinggan ang tibok ng puso Sa dinamiraming taong higit sa’kin ako’y nagagalak na ako’y iyong nagawang piliin Mag-iba man ang ating landas, aasang muling magkikita ang lagi kong hihilingin Sabay nating ikukwento ang ating storya Na siya’ng bumuo sa ating dalawa Alam kong ikaw ay higit sa lahat Kaya ‘di ko mawari paano magpasalamat Siguro, salamat dahil ika’y nanatili At mahal, ingat ka lagi
Vol 5 Issue 7
libangan 11 Masayang Pamilya Mars Bagarinao
Masayang pamilya ang meron ako Kasama ng mga magulang at kapatid ko Sa tawanan at kasiyahan Hanggang sa kalungkutan
Pag-ibig sa Kasagsagan ng Pandemya Hillary Marie Tabunda
Tahimik kong pinagmamasdan ang dagat na ka’y kalma. Pinakikinggan ng maigi ang mga huni ng ibon na tila ba’y humihiyaw sa tuwa, habang ako’y nakahiga sa iyong Gumuho man ang mundo makisig na pangangatawan, nilalasap ang mga Nandito parin sa tabi ko sandali na ikaw ay kasama. Tuwing pagod tayKahit anong problemang hinaharap ko ong dalawa, dito tayo laging pumupunta para mapawi ang pagod na nadarama. Marahil, Nandito sila upang igabay ako ito ang ating pahinga; ang dagat, ang simoy ng hangin, ang huni ng ibon at ang isa’t-isa. Hindi man ako perpekto Lagi naman nating nakikita ang isa’t-isa sa Minsan matigas ang ulo trabaho ‘pagkat pareho tayong doktor sa iisang Pero sa puso ko ospital, pangarap na natin ito kahit noong una Walang makakapalit sa inyo pa. Magpapakasal na nga sana tayo sa susunod na buwan diba? pero nasira ang lahat ng plaMahal ko ang pamilya ko nong iyon dahil sa hindi inaasahang pandemya. Kahit ano ang sabihin niyo Pareho tayong dalawa na nabawasan Kahit na matanda na ako ang panahon para sa isa’t-isa dahil dumaraKayo parin ang hahanapin ko mi ang mga kaso ng COVID-19 sa ating lugar. Lagi nating pinaaalahan ang isa’t-isa, na doble ingat dahil ang sakit na ito ay ‘di basta-basta. Bilang frontliners, katungkulan nating tuHillary Marie Tabunda mulong sa mga mga nahawaan ng sakit kahit pa nakasugal ang ating kalusugan. Sadya nga Minsan akong nangarap maging modelo, namang mapait ang buhay, pagkakuha sa ating Masundan lang ang yapak ng aking mga idolo ‘swab test results’ napag-alaman nating ika’y Minsan akong nangarap maging direktor, positibo na nahawaan ng virus. Halos gumuho ang Makatrabaho ko lang ang mga aktor aking mundo ng malaman ko iyon pero tinatagan ko ang aking loob ‘pagkat alam kong kaya mo at Sa dami ng gusto ko maging, malalampasan mo ito. Alam ko namang lumaban Mananaig parin pala talaga kung saan ako mag- ka pero mapaglaro nga talaga ang tadhana, ika’y aling tuluyan ng nawala. Walang katumbas ang sakit Doktor, iyon ang sigaw ng puso’t damdamin na aking nadama. Dumating na ako sa puntong Nawa’y dinggin ang aking mithiin ayoko ng gumising at manatili nalang sa aking panaginip na kung saan naroon ka pa, kung saan Nangarap akong sana araw-araw masaya, kasama kita at kung saan masaya tayong dalawa. Sana araw-araw ako’y maligaya Ngunit kahit ano pang gawin ko, kailangan kong Kailan ma’y ‘di ko gustong mabigo ipagpatuloy ang buhay, kaya ako’y nagpakatatag Kaya sa aking pangarap binubuhos lahat ang dahil may laban pa akong kailangang harapin. pawis at dugo Gusto kong balikan ang panahong, nor Ngunit sa buhay ang pagkabigo pala’y mal pa ang lahat. Yung panahong may ikaw may halaga na masasandalan sa mga panahong gusKahit minsa’y nasa-isip ko’y “kaya ko pa ba?” to ko ng bumigay pero papaano? parang imSa kabila nito, pinagpatuloy ko pa posible na ata. Siguro kailangan ko ng tang‘Pagkat alam kong kaya ko’to, ako paba? gapin na wala kana talaga at hanggang dito nalamang ang ating istorya. Paalam, mahal kita Nung una akala ko’y malabo, Malabong makamit ang mga ito Pero sa pagdaan ng panahon aking napagtanto, Ang hindi pagsuko ang siyang sekreto
Pangarap