635502809225252490 bdtx 3 chuyen đe hoa hoc thcs nhan

CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập - Tự do - Hạnh phúc

TÀI LIỆU BỒI DƯỠNG THƯỜNG XUYÊN CHO GIÁO VIÊN DẠY HÓA HỌC CẤP THCS (Nội dung 2 –Dành cho địa phương)

Qu¶ng B×nh, n¨m 2014

1

GIỚI THIỆU Bộ Tài liệu Bồi dưỡng thường xuyên phần tài liệu địa phương được biển soạn theo định kỳ hàng năm. Bộ tài liệu này dùng để bồi dưỡng giáo viên môn Hóa học năm học 2013-2014 gồm 3 chuyên đề: Chuyên đề 1. Dạy học sinh đối tượng bị hổng kiến thức Chuyên đề 2. Dạy học tiết Luyện tập Chuyên đề 3. Dạy học tiết Ôn tập Hình thức bồi dưỡng ở các Phòng GD-ĐT: có thể bồi dưỡng giáo viên theo hình thức tập trung hoặc hình thức từ xa.

1. Bồi dưỡng tập trung: Báo cáo viên có thể sử dụng câu hỏi gọi ý thảo luận (có ở đầu mỗi nội dung) để gợi ý các học viên, nhóm học viên đề xuất phương án thảo luận; đối chiếu với tài liệu, thống nhất cao ở điểm nào, điểm nào chưa thống nhất cần điều chỉnh, bổ sung. Làm bài tập đánh giá kết quả bồi dưỡng.

Chú ý: Mỗi học viên có quan điểm riêng của mình phù hợp với đối tượng học sinh, điều kiện dạy học nơi đơn vị công tác, cho nên trong quá trình thảo luận, cần phát huy tính độc lập sáng tạo, không nên gò bó, ràng buộc theo ý chủ quan của báo cáo viên hoặc giáo điều theo tài liệu.

2. Bồi dưỡng từ xa: - Học viên nghiên cứu tài liệu, soạn đề cương tự học theo câu hỏi gợi ý thảo luận, góp ý nhận xét tài liệu.

- Tập trung 1 buổi để thảo luận theo nhóm, đề xuất góp ý. Làm bài tập đánh giá kết quả bồi dưỡng.

Cuối đợt bồi dưỡng, dù bồi dưỡng hình thức tập trung hay từ xa đều phải có tổ chức cho học viên làm bài tập đánh giá kết quả bồi dưỡng, chấm bài, xếp loại, lưu hồ sơ Bồi dưỡng thường xuyên.

Ban biên tập rất mong sự góp ý của các đơn vị về chủ đề, nội dung các chuyên đề để việc biên tập tài liệu những kỳ sau có chất lượng cao hơn, góp phần thiết thực cho giáo viên trong những lần tổ chức bồi dưỡng thường xuyên định kỳ hàng năm theo yêu cầu của Bộ GD&ĐT. Ý kiến đóng góp xin gửi về Hội đồng bộ môn Hóa học (Phòng GDTrH, Sở GD&ĐT Quảng Bình) Xin chân thành cảm ơn!

BAN BIÊN TẬP 2

CHUYÊN ĐỀ 1 DẠY HỌC ĐỐI TƯỢNG HỌC SINH BỊ HỔNG KIẾN THỨC MÔN HOÁ HỌC THCS I. MỘT SỐ THUẬN LỢI VÀ KHÓ KHĂN ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC MÔN HOÁ HỌC THCS Câu hỏi gợi ý thảo luận: - Theo đồng chí có những khó khăn và thuận gì có ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy học môn Hóa học cấp THCS (Các nhóm liệt kê theo phụ lục 1, bổ sung cho nhau, tìm ra những khó khăn và thuận lợi chính.)

- Đối chiếu với những phần trong tài liệu, nên điều chỉnh, bổ sung gì, thảo luận thống nhất.

1. Thuận lợi: a. Chương trình: Đảm bảo thực hiện mục tiêu của bộ môn Hóa học ở trường phổ thông cơ sở. Đảm bảo tính phổ thông cơ bản, ban đầu và thực tiễn trên cơ sở hệ thống tri thức của khoa học hoá học tương đối hiện đại. Đảm bảo một cách cơ bản tính đặc thù của bộ môn Hoá học. Đảm bảo một cách cơ bản định hướng đổi mới phương pháp dạy học Hoá học theo hướng dạy và học tích cực. Đảm bảo một cách cơ bản định hướng về đổi mới đánh giá kết quả học tập hoá học của HS. Đảm bảo kế thừa những thành tựu của giáo dục hoá học trong nước và thế giới. Đảm bảo tính phân hoá trong chương trình hoá học phổ thông b. Phương pháp: Phương pháp dạy học hoá học truờng THCS được định hướng theo quan điểm về dạy và học tích cực. GV hoá học là người thiết kế, tổ chức để HS tích cực hoạt động, độc lập suy nghĩ, hợp tác cùng nhau tìm tòi kiến thức hoá học mới và vận 3

dụng trong quá trình học tập hoá học, trong đời sống thực tiễn... GV hoá học chú ý tạo điều kiện để HS phát hiện và giải quyết một số vấn đề đơn giản trong học tập hoá học và trong thực tiễn đời sống, biết nghiên cứu thí nghiệm hoá học để giải quyết vấn đề và tìm ra kiến thức mới. c. Thiết bị dạy học: Thiết bị dạy học được cung cấp, mua sắm đầy đủ, hàng năm thiết bị luôn được bổ sung, thay mới để đảm bảo đáp ứng được yêu cầu phục vụ dạy và học. d. Giáo viên, học sinh: - Giáo viên: Đạt trình độ đào tạo đạt chuẩn và trên chuẩn; giáo viên có năng lực đáp ứng được yêu cầu dạy học, đổi mới phương pháp dạy học hiện nay; Giáo viên có tâm huyết với nghề dạy học.

- Học sinh: Có ý thức ham tìm tòi do tiếp xúc môn học mới; có khả năng tiếp cận nhanh với kiến thức do có nhiều kênh thông tin hỗ trợ trong quá trình tiếp thu bài học.

2. Khó khăn: a. Chương trình: Hiện chương trình học của học sinh THCS có nhiều môn học, thời lượng dành cho các tiết học lý thuyết còn nhiều, thời gian cho dành cho các tiết luyện tập, ôn tập ít. b. Phương pháp: - Mặc dù nhiều lớp tập huấn đã được mở về thay đổi, cải tiến phương pháp dạy học; có nhiều phương pháp đã được áp dụng mang lại hiệu quả nhưng còn có sự bất cập giữa chương trình với thiết bị dạy học không đồng bộ, giữa bố trí thời lượng thực hành với kiến thức lý thuyết, giữa cán bộ làm thiết bị với năng lực làm việc, giữa CSVC của nhà trường với yêu cầu đổi mới dạy học nên làm cho việc tiếp thu của học sinh còn gặp quá nhiều khó khăn, không phát huy ý thức hứng thú của học sinh khi mới tiếp xúc ban đầu. c. Thiết bị dạy học: 4

- Nhiều đơn vị trường học chưa phát huy hết chức năng hoạt động của Phòng chức năng thực hành hoá, chỉ dùng khi dạy những tiết dạy có thực hành còn lại gần như bỏ trống.

- Các thiết bị qua thời gian sử dụng hiện không còn đáp ứng được độ chính xác tin cậy trong thao tác thực hành; các hoá chất thường không còn giữ được chất lượng, độ tinh khiết như ban đầu nên giáo viên ngại sử dụng hoặc càng ít cho học sinh sử dụng trong các tiết thực hành. d. Giáo viên, học sinh: - Giáo viên: + Việc soạn bài, kiểm tra, đánh giá, phân loại HS trong từng tiết học cụ thể chưa thực sự chú trọng nên trong một tiết học thường chỉ các em có khả năng tiếp thu bài được giáo viên chú trọng để không làm mất thời gian của giờ học. + Trong quá trình dạy học, liên hệ, mở rộng, nâng cao một kiến thức giáo viên thực hiện chưa thuần thục, kém hiệu quả. + Hoá học là môn học khoa học thực nghiệm; trong quá trình dạy học, giáo viên thường phải sử dụng nhiều thí nghiệm biểu diễn, thí nghiệm thực hành … , phải chuẩn bị, tiếp xúc với nhiều dụng cụ hoá chất độc hại khác nhau làm mất rất nhiều thời gian nên giáo viên thường ngại thực hiện thí nghiệm, không tuân theo kế hoạch sử dụng đồ dùng dạy học, thậm chí nhiều đơn vị giáo viên không xây dựng kế hoạch sử dụng đồ dùng dạy học.

- Học sinh: + Do tiếp xúc với kiến thức khá mới khác với các kiến thức các môn đã học nên bước đầu có nhiều hứng thú, hứng thú sẽ giảm theo lượng kiến thức ngày càng được nhiều lên nếu không được nuôi dưỡng. + Trong quá trình tiếp thu kiến thức môn học, nếu một kiến thức học sinh để bị hỏng mà không được giáo viên nắm để bồi dưỡng, phụ đạo thì sau một thời gian học sinh sẽ lơ là và hết hứng thú dẫn đến chán học và kiến thức sẽ bị hỏng.

5

PHỤ LỤC 1 HỌC VIÊN THẢO LUẬN, CHO Ý KIẾN THỐNG NHẤT VỀ CÁC THUẬN LỢI VÀ KHÓ KHĂN ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC HỌC TẬP MÔN HOÁ HỌC Thuận lợi

Khó khăn

II. PHÂN TÍCH KIẾN THỨC HỌC SINH CÒN YẾU Ở MÔN HOÁ HỌC THCS Câu hỏi thảo luận: - Theo đồng chí học sinh THCS thường bị hổng kiến thức ở những phần nào trong chương trình (lưu ý cả phần lý thuyết và bài tập). Các nhóm điền vào phụ luc 2 sau đó trình bày trước lớp để thảo luận, bổ sung điều chỉnh đi đến thống nhất. Để thuận lợi cho việc phân tích, đánh giá kết quả việc học tập môn Hoá học THCS của học sinh, cần thử phân chia các nội dung kiến thức của môn học hoá

6

học theo từng nhóm. Dựa vào việc phân loại theo nhóm, học viên thống kê những kiến thức mà học sinh thường bị hổng trong quá trình học môn Hoá học.

MÔN HOÁ HỌC LỚP 8 (Phụ lục 2) NỘI DUNG LỚP 8 1. Chất - Nguyên tử- Phân tử 1.1. Chất.

1.2. Nguyên tử. Nguyên tố hoá học.

Kí hiệu hoá học.

1.3. Đơn chất, hợp chất. Phân tử.

1.4. Công thức hoá học.

1.5. Hoá trị.

2. Phản ứng hoá học 2.1. Sự biến đổi chất.

2.2. Phản ứng hoá học.

Kiến thức 2.3. Định luật bảo toàn khối lượng. cơ sở hoá 2.4. Phương trình hoá học. học 3. Mol và tính toán hóa học chung 3.1. Mol. Chuyển đổi giữa khối lượng, thể tích và lượng chất.

3.2.Tỉ khối chất khí.

3.3. Tính theo công thức hoá học.

3.4. Tính theo phương trình hoá học.

4. Dung dịch 4.1. Dung dịch.

4.2. Độ tan của một chất trong nước.

4.3. Nồng độ dung dịch.

4.4. Pha chế dung dịch.

Hoá học 5. Oxi . Không khí 5.1. Tính chất của oxi. vô cơ 5.2. Sự oxi hoá. Phản ứng hoá hợp. ứng dụng của khí oxi.

5.3. Oxit.

5.4. Điều chế khí oxi. Phản ứng phân hủy.

5.5. Không khí. Sự cháy.

KIẾN THỨC BỊ HỎNG

7

6. Hiđro. Nước 6.1. Tính chất, ứng dụng của hiđro.

6.2. Phản ứng oxi hoá - khử .

6.3. Điều chế hiđro. Phản ứng thế.

6.4. Nước.

6.5. Axit - Bazơ - Muối.

MÔN HOÁ HỌC LỚP 9 LỚP 9 1. Sơ lược về bảng tuần hoàn các nguyên tố hoá học 2. Các loại hợp chất vô cơ 2.1.Oxit: Tính chất hoá học của oxit.

Phân loại. Một số oxit quan trọng : CaO, SO2.

2.2.Axit: Tính chất hoá học của axit.

Phản ứng trung hòa.

Một số axit quan trọng : H2SO4, HCl. 2.3. Bazơ: Tính chất hoá học của bazơ.

Một số bazơ quan trọng: NaOH; Ca(OH)2, thang pH. 2.4. Muối: Tính chất hoá học của muối.

Phản ứng trao đổi.

Kiến thức Một số muối quan trọng: NaCl, KNO3..

2.5. Phân bón hóa học. cơ sở Hoá học 2.6. Mối quan hệ giữa các loại hợp chất vô cơ vô cơ 3. Kim loại 3.1. Tính chất của kim loại.

Dãy hoạt động hoá học của kim loại.

3.2. Nhôm 3.3. Sắt và hợp kim của sắt: gang, thép.

3.4. Sự ăn mòn kim loại và bảo vệ kim loại không bị ăn mòn.

4. Phi kim 4.1. Tính chất của phi kim 4.2. Clo 4.3. Cacbon và hợp chất của cacbon (các oxit của cacbon, axit cacbonic và muối cacbonat).

4.4. Silic và sơ lược về công nghiệp silicat.

KIẾN THỨC CÒN YẾU

8

Hoá học hữu cơ Hoá học hữu cơ

5. Hiđrocacbon . Nhiên liệu 5.1. Mở đầu về hoá học hữu cơ.

5.2. Metan.

5.3. Etilen.

5.4. Axetilen.

5.5. Benzen.

5.6. Dầu mỏ và khí thiên nhiên.

5.7. Nhiên liệu.

6. Dẫn xuất của hiđrocacbon. Polime 6.1. Ancol etylic.

6.2. Axit axetic.

6.3. Mối liên hệ giữa etilen, ancol etylic và axit axetic.

6.4. Chất béo.

6.5. Glucozơ và saccarozơ.

6.6. Tinh bột và xenlulozơ.

6.7. Protein.

6.8. Polime.

III. PHÂN TÍCH NGUYÊN NHÂN BỊ HỔNG KIẾN THỨC Ở MÔN HOÁ HỌC THCS Câu hỏi gợi ý thảo luận: - Theo đồng chí có những nguyên nhân nào làm cho học sinh bị hổng kiến thức môn Hóa học cấp THCS (Các nhóm trình bày trước lớp, bổ sung cho nhau ).

- Thảo luận phân tích các nguyên nhân, tìm ra những nguyên nhân chính (nguyên nhân chính giữa các đơn vị thường khác nhau).

- Đối chiếu với những phần trong tài liệu, nên điều chỉnh, bổ sung gì, thảo luận thống nhất.

Khi phân tích các nguyên nhân dẫn đến học sinh bị hổng kiến thức ở môn Hoá học THCS, chúng ta thử chia các nguyên nhân thành 7 nhóm chính: 1. Nhóm nguyên nhân về nội dung, kiến thức trong chương trình; 2. Nhóm nguyên nhân từ cơ sở vật chất dạy học; 3. Nhóm nguyên nhân từ việc tổ chức, chỉ đạo thực hiện các phương pháp dạy học; 9

4. Nhóm nguyên nhân từ giáo viên; 5. Nhóm nguyên nhân từ học sinh; 6. Nhóm nguyên nhân từ sự phối hợp giữa gia đinh-nhà trường- xã hội; 7. Nhóm nguyên nhân khác.

Việc chia nguyên nhân thành các nhóm nhằm phân tích, tìm hiểu sâu những nguyên nhân có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến kiến thức học sinh bị hỏng trong quá trình học tập, tiếp thu ở học sinh để qua đó tìm được, thông nhất được các giải pháp để khắc phục.

Phân tích cụ thể các nguyên nhân trong từng nhóm: 1. Nhóm nguyên nhân về nội dung, kiến thức trong chương trình; Chương trình Hoá học THCS được xây dựng nhằm dựa trên các quan điểm: a. Đảm bảo thực hiện mục tiêu của bộ môn Hóa học b. Đảm bảo tính phổ thông cơ bản, ban đầu và thực tiễn c. Đảm bảo một cách cơ bản tính đặc thù của bộ môn Hoá học d. Đảm bảo một cách cơ bản định hướng đổi mới phương pháp dạy học Hoá học theo hướng dạy và học tích cực e. Đảm bảo một cách cơ bản định hướng về đổi mới đánh giá kết quả học tập hoá học của HS g. Đảm bảo kế thừa những thành tựu của giáo dục hoá học trong nước và thế giới h. Đảm bảo tính phân hoá trong chương trình hoá học phổ thông Vậy trong chương trình Hoá học THCS có những nội dung nào để dẫn đến học sinh trong quá trình học còn để bị hỏng?

Chúng tôi thử đưa ra một số điểm để cùng thảo luận: - Chương trình đối với thời lượng 2 tiết/tuần với những kiến thức, kỷ năng trong 01 tiết là nhiều, dẫn đến thực hiện không được đầy đủ, không sâu.

10

- Hoá học là khoa học thực nghiệm nhưng các thí nghiệm được sử dụng đa phần là những thí nghiệm do giáo viên biểu diễn, thí nghiệm biểu diễn thường không đủ độ lớn, độ đầy, độ gần để cho tất cả học sinh trong lớp đều có thể tập trung quan sát được.

- Các thí nghiệm do các nhóm thực hiện trong quá trình thực hành của 01 tiết là khá đơn giản cho học sinh nhưng lại không có đủ thời gian để tất cả học sinh đều được làm để tạo hứng thú và khắc sâu kiến thức đã học. Các nhóm số lượng học sinh thường 6-8 em /nhóm, mỗi lớp thường có 6 nhóm, chỉ 01 giáo viên hướng dẫn nên chất lượng và độ tin cậy, an toàn không cao.

- Phần câu hỏi và bài tập sau mỗi bài học nhiều, học sinh không đủ thời gian để tiến hành thực hiện các bài tập ở nhà.

2. Nhóm nguyên nhân từ cơ sở vật chất dạy học Cơ sở vật chất dạy học nên được thống nhất gồm 2 phần: Phòng học và thiết bị phục vụ dạy học. a. Phòng học: - Các phòng học được xây dựng hiện nay chưa đúng theo tinh thần của Quyết định số 1221/QĐ-BYT ngày 18/4/2000 của Bộ Y tế: “Trung bình từ 1,10m2 đến 1,25m2 cho một học sinh. Kích thước phòng học: chiều dài không quá 8,5m, chiều rộng không quá 6,5m, chiều cao 3,6m”. Lớp học có đông học sinh nên ngồi chật và khả năng di chuyển đi lại khó nên những em ngồi phía trong giáo viên thường không gọi lên bảng, thường những em bị hổng kiến thức là những em ngồi trong hoặc cuối lớp.

- Phòng chức năng: Phòng thực hành hoá học thường giáo viên chỉ sử dụng cho những giờ thực hành, rất ít khi phòng được sử dụng để học sinh dùng tự học, tự nghiên cứu. Nhiều trường THCS do phòng ít được sử dụng nên để thuận lợi cho học chính khoá 1 ca nên đã lấy phòng thực hành làm phòng học. b. Thiết bị phục vụ dạy học: - Thiết bị dạy học được trang cấp 01 lần khi tiến hành thay sách. Các thiết bị dạy học môn hoá học đã đáp ứng được yêu cầu thay sách và tổ chức dạy học trong 11

nhà trường. Qua thời gian sử dụng, hiện các trường học nhiều dụng cụ, hóa chất kém chất lượng, không còn sử dụng được hoặc sử dụng không đảm bảo độ chính xác.

3. Nhóm nguyên nhân từ việc tổ chức, chỉ đạo thực hiện các phương pháp dạy học - Các trường học trong công tác tổ chức biên chế không có nhân viên thiết bị hoặc nhân viên thiết bị là giáo viên kiêm giảng dạy; không có chuyên môn về thiết bị hoặc có chuyên môn nhưng năng lực bị hạn chế.

- Việc chỉ đạo của các trường học về công tác sử dụng phòng thực hành chưa có, thường giao cho giáo viên khi đến giờ thực hành mới tự sử chuẩn bị; Lãnh đạo chưa coi trọng công tác kiểm tra các giờ học thực hành và các tiết dạy có thí nghiệm chứng minh. Không có Kế hoạch sử dụng đồ dùng dạy hoc nên việc đánh giá tổ chuyên môn và giáo viên chưa về công tác này chưa sát.

- Việc thực hiện mạnh dạn đổi mới PPDH đối với các giáo viên chưa được chú trọng thường xuyên, việc thực hiện dạy học theo các PP tích cực chưa thể hiện rõ rệt, nhiều giáo viên dạy theo PPDH tổ chức thảo luận, phân nhóm nhưng chưa biết cách tổ chức dẫn đến hiệu quả chưa cao, chưa lôi kéo được học sinh vào quá trình xây dựng bài để phát hiện, tìm ra kiến thức mới …

4. Nhóm nguyên nhân từ giáo viên - Phải khẳng định tất cả các giáo viên dạy môn hoá học để là những giáo viên được đào tạo đạt chuẩn, số giáo viên trên chuẩn chiếm từ 75-85 %. Các giáo viên đều có tâm huyết với nghề nghiệp đã chọn, có ý thức chấp hành các văn bản chỉ đạo của các cấp, có ý thức trong việc nâng cao kỷ năng sư phạm, năng lực giangr dạy để đáp ứng được với yêu cầu dạy học hiện nay.

- Tuy nhiên, do nhiều yếu tố khách quan và chủ quan đã làm cho một bộ phận giáo viên hoặc trong một thời gian, thời điểm nào đó việc thực hiện chưa hết các nhiệm vụ quy định trong quá trình dạy học, điều đó đã làm cho học sinh nhàm chán, mất hứng thú trong học tập; mất tập trung trong học tập nên đã bị hỏng dần kiến thức. Ở giáo viên có thể nêu lên những nguyên nhân làm hỏng kiến thức ở học sinh như sau: 12

+ Do bận rộn nhiều công việc, chưa đầu tư vào tìm tòi phương pháp cách dạy phù hợp với đối tượng mình đang phục vụ. + Do khả năng nắm kiến thức, kỷ năng chuẩn chưa đầy đủ nên thường chưa xác định được nội dung cần dạy trong một tiết học; chưa xác định vị trí bài học trong hệ thống kiến thức chương trình. + Kế hoạch soạn bài của giáo viên mới chú trọng thiên về kiến thức mà thiếu chú ý đến đối tượng học sinh; các hoạt động của thầy và trò chưa nổ bật, chưa chú ý phát huy tính tích cực cho 3 đối tượng đặc biệt là đối tượng học sinh yếu kém. + Một bộ phận giáo viên không sử dụng được các phương tiện dạy học hiện đại như thí nghiệm, tranh, máy chiếu hỗ trợ hoặc sử dụng hiệu quả thấp; chưa biết cách đặt vấn đề cho học sinh thảo luận, chưa biết cách tổ chức thảo luận để tất cả các đối tượng được tham gia tích cực ….. + Nhiều giáo viên tổ chức đánh giá học sinh không kịp thời, thường xuyên, chưa có sự quan tâm phát hiện đối tượng học sinh bị hổng kiến thức trong quá trình học tập làm cho học sinh yếu kém không thể theo kịp các bạn cùng lớp gây nên tình trạng “sợ ”, xa lánh bộ môn Hóa học.

- Giáo viên chủ nhiệm lớp còn thiếu sự gần gũi, nắm bắt thông tin, thiếu sự tổ chức cho Cán bộ lớp, cho học sinh để phát hiện, kèm cặp giúp đỡ, động viên.

Thiếu sự phối hợp với giáo viên bộ môn nhằm trao đổi thông tin cho nhau về quá trình tổ giảng dạy tại lớp.

5. Nhóm nguyên nhân từ học sinh Học sinh học đến lớp 8 mới được tiếp xúc với môn Hoá học, là môn hoc nghiên cứu về chất và sự biến đổi của chất nên bước đầu hứng thú học tập bộ môn chắc chắn sẽ rất lớn. Những em từ lớp 7 nếu đã có kết quả đánh giá đạt loại khá, giỏi thì đối với các em không khó để tiếp tục phát huy với môn học mới đang gây nhiều hứng thú, tò mò.

Học sinh để bị hỏng kiến thức thường xuất phát từ các nguyên nhân: - Học sinh không nuôi dưỡng được hứng thú học tập của mình qua thời gian học bộ môn, chưa tìm được điểm mới trong kiến thức bộ môn vừa được tiếp xúc.

13

- Không quen với loại kiến thức có tính trừu tượng ngay từ những tiết ban đầu như khái niệm về nguyên tử, nguyên tố hoá học, mô tả tính chất của chất, sự biến đổi về tính chất …. làm cho học sinh sợ và “xa lánh” dần với môn học nhưng thiếu được sự phát hiện, giúp đỡ của của giáo viên và các bạn.

- Lên lớp 8 nhiều học sinh do sự thay đổi tâm sinh lý lứa tuổi đã có nhiều sự quan tâm khác ngoài học tập như tình bạn, tình yêu tuổi học trò, những đam mê mới do nhiều hoàn cảnh và yếu tố khách quan tác động nên các em lơ là dần việc học tập trong đó có môn hoá học.

6. Nhóm nguyên nhân từ sự phối hợp giữa gia đinh-nhà trường-xã hội Đây là nguyên nhân mang tính chất khái quát cho tất cả các môn học. Thực tế giữa gia đình-nhà trường-xã hội có sự phối hợp chặt chẽ, biết con em mình, học sinh mình và lớp trẻ mình đang cần cái gì khi đang học trên ghế nhà trường; Trách nhiệm của mình phải làm gì để cung cấp những điều đó và cung cấp như thế nào?

Cung cấp vào thời điểm nào? Ai là người cung cấp, ai là người hỗ trợ, ai là người tạo điều kiện …. Đây là những vấn đề đang còn nhiều bất cập hiện nay vì do chưa xác định rõ mục tiêu chung của sự phối hợp, chưa hiểu hết cần phối hợp như thế nào, chưa có cách tổ chức phối hợp hợp lý nên hiệu quả phối hợp chưa cao, tạo ảnh hưởng không đủ lớn để kích thích quá trình, ý thức học tập của học sinh làm cho học sinh bị hỏng kiến thức.

7. Nhóm nguyên nhân khác

IV. BIỆN PHÁP ĐỀ XUẤT TRONG GIẢNG DẠY BỘ MÔN HOÁ HỌC THCS ĐỂ GIẢM THIỂU HỌC SINH HỔNG KIẾN THỨC Câu hỏi gợi ý thảo luận: - Đồng chí tìm những giải pháp khắc phục tình trạng học sinh bị hổng kiến thức môn Hóa học cấp THCS tương ứng với những nguyên nhân chính (Các nhóm trình bày trước lớp, bổ sung cho nhau ).

- Thảo luận phân tích cácgiải pháp tương ứng với mỗi nguyên nhân (phù hợp tình hình của từng đơn vị).

14

- Đối chiếu với những phần trong tài liệu, nên điều chỉnh, bổ sung gì, thảo luận thống nhất.

Trong công tác giảng dạy, để giảm thiểu học sinh yếu, học sinh bị hỏng kiến thức ở môn học hoá học THCS, cần chú ý phân tích nắm được nguyên nhân dẫn đến học sinh bị hỏng kiến thức mới có thể sử dụng các giải pháp phù hợp với từng đối tượng, lúc đó các giải pháp mới mong được thực hiện thành công. Từ những nguyên nhân nêu ở trên, các giải pháp thực hiện được đề xuất như sau: 1. Giải pháp về nhóm nguyên nhân về nội dung, kiến thức trong chương trình; - Chương trình với những kiến thức, kỷ năng trong 01 tiết là nhiều, dẫn đến thực hiện không được đầy đủ, không sâu. Vì vậy giáo viên cần phân biệt được kiến thức trọng tâm, kiến thức hỗ trợ, khi dạy chú trọng nhiều đến các kiến thức trọng tâm để khắc sâu cho học sinh, nhất là chú trọng các đối tượng học sinh thiếu tập trung trong giờ học.

- Với các thí nghiệm biểu diễn, cần chú trọng đến vị trí đặt thí nghiệm phải đủ gần và an toàn cho học sinh; trước khi làm thí nghiệm nên hướng dẫn trước học sinh nên quan sát cái gì? Quan sát như thế nào? Cách ghi chép nhanh các hiện tượng xảy ra và cần rút ra được kết luận gì sau khi quan sát. Khi cho học sinh trả lời, với những thao tác, hiện tượng dễ nên cho các em học non hơn, những em ngồi xa hơn nêu để tập trung chú ý lần sau, những kết luận được rút ra có tính khẳng định nên giao cho những đối tượng giỏi hơn để không mất thời gian.

- Các thí nghiệm thực hành trong tiết thực hành hoặc thí nghiệm thực hành của học sinh để phát hiện kiến thức mới cần: chuẩn bị tổ, đầy đủ các dụng cụ, hoá chất được bố trí cho từng thí nghiệm; chuẩn bị tốt yêu cầu trong quá trình thao tác thí nghiệm; chú ý biện pháp an toàn cho học sinh bằng cách nêu những sai sót có thể xảy ra, cách thao tác để đảm bảo an toàn và có thể làm mẫu để học sinh có đủ độ tự tin khi thao tác; chú ý hướng dẫn quan sát, ghi chép hiện tượng, các phương trình phản ứng để không làm mất thời gian giờ học; khi các nhóm thảo luận, với những thí nghiệm đơn giản hơn nên cử em có năng lực thấp hơn thảo luận để gieo tự tin cho các em.

15

- Phần câu hỏi và bài tập sau mỗi bài giáo viên nên dành thời gian hướng dẫn tại lớp để khi làm ở nhà học sinh dễ thực hiện hơn, cần chú ý hướng dẫn chuẩn bị kỷ bài học sau.

2. Giải pháp về nhóm nguyên nhân từ cơ sở vật chất dạy học a. Phòng học: Với những lớp học có đông học sinh nên bố trí thay đổi chổ ngồi hàng tháng, cách bố trí chổ ngồi những em cao, lớn ngồi phía trong, em nhỏ hơn ngồi phía ngoài, em học yếu hơn nên ngồi phỉa trên để giáo viên quan tâm được nhiều hơn.

- Sử dụng phòng thực hành hoá học thường xuyên, chỉ đạo giáo viên lên kế hoạch sử dụng phòng thực hành, kế hoạch mượn đồ dùng để có cơ sở trong quản lý, chỉ đạo kiểm tra thực hiện của giáo viên. b. Thiết bị phục vụ dạy học: - Giao tổ chuyên môn đầu năm kiểm tra, thống kê lại dụng cụ thí nghiệm, các hoá chất phục vụ thực hành; lập kế hoạch mua sắm và kế hoạch làm đồ dùng dạy học để bổ sung cho các bài dạy; những đồ dùng tự làm phục vụ cho nhiều bài, cần mua nguyên liệu cần lêm mẫu thiết kế, dự toán kinh phí để Lãnh đạo duyệt mới tiến hành làm, chưa làm khi chưa có bản thiết kế và dự trù được duyệt.

3. Giải pháp về nhóm nguyên nhân từ việc tổ chức, chỉ đạo thực hiện các phương pháp dạy học - Tổ chức quản lý về chuyên môn đối với nhân viên trong biên chế, bố trí giáo viên có năng lực để làm công tác kiêm nhiệm khi chưa có biên chế; nhân viên thiết bị phải lập được kế hoạch thiết bị hàng năm, biết báo cáo đánh giá thực chất việc thực hiện của các giáo viên trong nhà trường về sử dụng các thiết bị cho lãnh đạo trường theo định kỳ quy định.

- Lãnh đạo trường cần coi trọng công tác kiểm tra việc tiến hành các giờ học thực hành trong các giờ lên lớp hoặc các giờ dạy thực hành đột xuất hoặc định kỳ để nắm chắc tình hình và có ý nhắc nhở giáo viên trong quá trình thực hiện của giáo viên.

16

- Có kế hoạch chỉ đạo các tổ chuyên môn thực hiện mạnh dạn đổi mới PPDH; chú trọng việc tổ chức việc thảo luận, phân nhóm, cách nêu vấn đề cần thảo luận, cách tổ chức thảo luận và chú ý đến đối tượng tham gia trong quá trình thảo luận. Đối với học sinh hỏng kiến thức hoặc học yếu hơn nên cho các em được mạnh dạn nêu bằng hình thức khuyến khích để lôi kéo được học sinh vào trong giờ học để phát hiện, tìm ra kiến thức bài học …

4. Giải pháp về nhóm nguyên nhân từ giáo viên - Trong quá trình dạy học, để làm cho học sinh tránh nhàm chán, mất ứng thú; mất tập trung giáo viên cần: + Đầu tư nhiều hơn vào tìm tòi phương pháp, cách dạy phù hợp với đối tượng mình đang phục vụ, nhất là những đối tượng học sinh đang còn yếu, bị hổng kiến thức, chú ý liên hệ với thực tế đời sống, lao động sản xuất giúp học sinh gần gũi hơn với bộ môn. + Dạy học nắm kiến thức, kỷ năng chuẩn, xác định nội dung cần dạy trong một tiết học, tìm tòi áp dụng các phương pháp dạy học tích cực để phát huy, huy động hết các năng lực vốn có, tiềm ẩn trong học sinh; sử dụng các biện pháp khuyến khích, động viên các em còn yếu để các em mạnh dạn nêu ý kiến của mình.

Không dạy học bằng cách đọ cho học sinh chép mà phải tiến hành hướng dẫn cho học sinh cách ghi chép những điều trong kiến thức tìm dược. Cần cho các em tiếp cận dần kiến thức từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp. + Trong Kế hoạch soạn bài của giáo viên cần chú trọng nhiều đền các hình thức tổ chức, các phương pháp, hệ thống vấn đề đưa ra cần giải quyết phải chú ý đến từng đối tượng nào thì nên gọi học sinh nào để giải quyết vấn đề; tránh một vấn đề khó mà giao cho học sinh yếu thảo luận và ngược lại, có như vậy mới huy động được toàn lớp tham gia và thảo luận. Luôn chú trọng về kiến thức, phương pháp sử dụng, rèn kỷ năng riêng biệt dành cho đối tượng học sinh yếu. + Việc sử dụng các phương tiện dạy học như: thí nghiệm, tranh, máy chiếu hỗ trợ thường đưa lại hiệu quả tập trung được sự chú ý của toàn lớp, để các em phát hiện được kiến thức cần nắm trong bài, trong quá trình sử dụng cần lưu ý: Các vần đề đưa ra cần khuyến khích học sinh phát hiện, không đưa kênh chữ gợi ý 17

khi học sinh chưa hoặc đang thảo luận, tìm tòi; giáo viên nên tạo điều kiện để học sinh được nói, được cho ý kiến, muốn vậy giáo viên phải biết suy nghĩ cách tổ chức thảo luận để không làm mất thời gian học, huy động tất cả các đối tượng được tham gia tích cực ….. + Tổ chức đánh giá học sinh phải kịp thời, thường xuyên, trong đánh giá không đặt yêu cầu quá với kiến thức chuẩn; trong đánh giá nhận xét với những học sinh yếu cần biết cách khai thác những điểm học sinh đã làm được để động viên các em, để thể hiện sự quan tâm đối tượng học sinh bị hỏng kiến thức trong quá trình học tập làm cho các em mất dần cảm giác ngập và “sợ học môn hoá học”.

- Giáo viên chủ nhiệm lớp cần tổ chức các em thành từng nhóm để giúp đỡ nhau trong học tập; nhóm phải có đủ các thành phần đối tượng học sinh để các em kèm cặp giúp đỡ nhau mới đưa lại hiệu quả thiết thực. Luôn nắm bắt tình hình học tập của học sinh hàng tuần thông qua các giáo viên bộ môn, sự phối hợp, trao đổi thông tin cho nhau sẽ giúp đỡ nhau trong quá trình tổ chức hoạt động của lớp và giúp giáo viên giảng dạy tại lớp.

Cần cá thể hóa, lựa chọn những câu hỏi, bài tập phù hợp với từng em, tập trung chú ý nâng dần kiến thức cho các em nhưng phải tế nhị, tránh đụng chạm vào lòng tự ái của HS 5. Giải pháp về nhóm nguyên nhân từ học sinh - Để nuôi dưỡng được hứng thú học tập của mình qua thời gian học bộ môn, học sinh cần tìm được, hiểu được, nắm thêm được điểm mới trong kiến thức bộ môn vừa được tiếp xúc. Điều này phụ thuộc nhiều vào sự cố gắng của các em dưới sự động viên của gia đình, thầy cô và bạn bè trong lớp.

- Để học sinh quen với loại kiến thức có tình trừu tượng như khái niệm về nguyên tử, nguyên tố, mô tả chất, sự biến đổi về tính chất …. giáo viên dạy cần nhìn nhận vấn đề kiến thức dưới góc độ học sinh để giúp học sinh nắm, hiểu và vận dụng kiến thức. Cần phải nắm thật chắc các phương pháp, kĩ năng sử dụng phương tiện dạy học, biết liên hệ với các kiến thức thực tế, kiến thức liên quan giữa các môn, biết tích hợp các nội dung có liên quan của các môn học khác với môn hoá học để giúp học sinh hiểu được vấn đề được cụ thể hơn .

18

- Giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn cần có sự quan tâm đến tình bạn, tình yêu tuổi học trò, hướng cho các em luôn có tình bạn trong sáng, cho các em hiểu tình yêu tuổi học trò phải đưa lại mục đích nào cho quá trình học tập; phải làm cho học sinh xem thầy cô như là người mẹ, người chị, người anh trong gia đình. Đặt lòng tin vào thầy cô học sinh mới mạnh dạn thổ lộ tâm tư tình cảm của mình.

Thầy cô phải chia sẻ, động viên, thông cảm, tránh làm cho học sinh bị tổn thương, hướng các em đi theo đúng đường nên đi, làm cho học sinh tin tưởng tương lai mới tạo được động lực thúc đẩy trong quá trình học tập.

6. Giải pháp về nhóm nguyên nhân từ sự phối hợp giữa gia đinh-nhà trường-xã hội Thực tế giữa gia đình-nhà trường-xã hội đã có sự phối hợp trên nguyên tắc thông nhất cũng như về thực tế. Trong quá trình phối hợp cần thống nhất được nhà trường, giáo viên giúp đỡ được những vấn đề gì cho gia đình, xã hội, gia đình – xã hội nhận được từ nhà trường cái gì và phối hợp với nhà trường những vấn đề gì?

Xác định rõ trách nhiệm trong phối hợp là nêu rõ mục tiêu phối hợp, tiến trình phối hợp, người tổ chức và người thực hiện phối hợp, trao đổi thông tin trong phối hợp … hiệu quả phối hợp sẽ tạo ảnh hưởng lớn để kích thích quá trình, ý thức học tập của học sinh.

7. Giải pháp về nhóm nguyên nhân khác (nếu có)

19

CHUYÊN ĐỀ 2 DẠY HỌC TIẾT LUYỆN TẬP MÔN HÓA HỌC THCS PHẦN I: MỘT SỐ CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN Câu hỏi gợi ý thảo luận: - Đồng chí nêu thực trạng dạy học tiết luyện tập ở trường mình dạy, những hạn chế và những giải pháp khắc phục (Các nhóm trình bày trước lớp, bổ sung cho nhau ).

- Đối chiếu với những phần trong tài liệu, nên điều chỉnh, bổ sung gì, thảo luận thống nhất.

1.Ý nghĩa của của một tiết luyện tập: - Là hình thức tốt nhất để củng cố, đào sâu, hệ thống hóa lại những kiến thức và rèn luyện kỹ năng đã học trong từng chương; - Là hình thức tốt nhất để HS vận dụng kiến thức (vì khi đó tư duy của HS phát triển cao độ, buộc HS phải tìm tòi, phân tích, tổng hợp, so sánh) đã học vào những bài tập cụ thể; - Là hình thức tốt nhất rèn luyện được nhiều kỹ năng bộ môn như giải thích, vận dụng kiến thức, tính toán, viết PTPƯ, đọc tên…; - Là cách tốt nhất để GV kiểm tra được sự tiếp thu kiến thức của HS, kiểm tra được sự hiểu chính xác, sâu sắc, đầy đủ khả năng vận dụng kiến thức của HS vào làm bài tập, giải thích và vận dụng vào thực tế đời sống. Đồng thời cũng kiểm tra được mình qua quá trình giảng dạycó những kiến thức nào sai sót để có kế hoạch củng cố, đính chính cho kịp thời.

2. Tình hình thực tế a.Về phía giáo viên: - Dạy một tiết luyện tập là việc làm thường xuyên của GV nói chung và đối với GV dạy môn hóa học nói riêng. Tiết luyện tập được bố trí sau mỗi phần lí thuyết, GV chúng ta ai cũng có ít nhiều kinh nghiệm trong việc dùng bài tập hoá học để củng cố kiến thức, rèn luyện kĩ năng cho HS. GV có thể dùng bài tập để tổ chức, điều khiển quá trình nhận thức của HS và có phương pháp thích hợp để dạy một tiết học loại này.

- Việc lựa chọn nội dung, phương pháp dạy học phải phù hợp với năng lực, hứng thú và nhu cầu nhận thức của học sinh. Nội dung học tập quá dễ hoặc quá khó đều không gây được hứng thú cho học sinh. Giáo viên cần tổ chức, thiết kế chọn các dạng bài tập, các phương pháp có sự hướng dẫn học sinh tìm thấy cái mới về kiến thức, về phương pháp nghiên cứu thì HS sẽ thấy hào hứng, tự tin tham gia vào quá trình tìm tòi, tự lực giành lấy kiến thức.

- Với nội dung chương trình có nhiều kiến thức trọng tâm, nhiều dạng câu hỏi, nhiều dạng bài tập vận dụng, làm thế nào để hệ thống lại, rèn kĩ năng cần thiết cho học sinh là một vấn đề theo chúng tôi một giáo viên đứng lớp cần phải quan tâm.

20

- Tuy nhiên, lựa chọn các bài tập và yêu cầu học sinh làm những bài tập của kiến thức đã học và tái hiện các kiến thức đã biết liên quan đến bài học mới, tìm mối quan hệ giữa chúng. Một số GV thường chưa chú ý đến vấn đề này, mà chỉ chú trọng cho HS làm nhiều bài tập, có khi biến việc làm đó thành một gánh nặng, nhàm chán và buồn tẻ đối với HS. - Xuất phát từ đặc điểm tâm lý của HS, với yêu cầu đổi mới PPDH theo hướng tích cực hoá hoạt động học tập của HS thì hoạt động của GV hoá học cũng cần có sự đổi mới, nên phải chú ý nhiều hơn tới việc chọn các dạng bài tập, các phương pháp phù hợp để hướng dẫn HS các kĩ năng vận dụng kiến thức, kĩ năng tiến hành nghiên cứu khoa học hoá học như: quan sát, phân loại, thu thập thông tin, dự đoán khoa học, đề ra giả thuyết, giải quyết vấn đề, tiến hành thí nghiệm từ đơn giản đến phức tạp…

- Để dạy một tiết luyện tập đạt hiệu quả cao, còn phụ thuộc rất nhiều vào việc chuẩn bị bài của học sinh. 

b.Về phía học sinh:

Hóa học được xem là một trong những môn khoa học cơ bản quan trọng, do đó nhiều HS có ý thức và chủ động học tập rất tốt; coi trọng và có sự tự giác chuẩn bị cho tiết luyện tập như: ôn tập lý thuyết, làm đủ các bài tập do GV chỉ định, một số HS khá giỏi (yêu thích bộ môn) thường có ý thức khai thác thêm các dạng bài tập và cách giải mới.

Tuy nhiên, cũng còn một phần không nhỏ các em chưa có ý thức chuẩn bị tốt cho tiết luyện tập, biểu hiện cụ thể như sau: - Học bài qua loa, dẫn đến chưa nắm vững lý thuyết trước khi bước vào tiết luyện tập; - Nhiều em chuẩn bị đầy đủ các bài tập do GV chỉ định, các em lại có thói quen là khi làm hết các bài tập thì đã thỏa mãn, nên ít kiểm tra lại lời giải xem có sự sai sót gì không; ít đi sâu nghiên cứu cải tiến lời giải, trình bày lời giải và tìm thêm cách giải thích mới các hiện tượng hóa học, cách viết PTHH hay cách giải khác của bài toán; - Ngay trong tiết luyện tập tại lớp, đối với các em đã làm đầy đủ bài tập thì ít quan tâm đến lời giải của bạn và hướng dẫn của GV, chủ quan cho rằng mình đã hiểu và đã làm bài tập rồi; - Nhiều HS chỉ chăm chú ghi chép bài giải của bạn hoặc phần trình bày của GV mà không hề chú ý đến phương pháp giải các dạng toán, cách chọn chất, cách viết PTHH, cách giải thích,…do đó, có trình trạng vở của các em ghi rất đầy đủ nhưng thực tế các em không hiểu bài.

21

PHẦN II: NHỮNG KINH NGHIỆM DẠY TIẾT LUYỆN TẬP MÔN HÓA HỌC THCS Câu hỏi gợi ý thảo luận: - Mỗi nhóm soạn kế hoạch dạy 1 tiết luyện tập, trình bày trước lớp, thảo luận.

Xuất phát từ cơ sở lý luận cũng như thực trạng về việc dạy và học tiết luyện tập hóa học hiện nay, chúng tôi đề xuất một số ý kiến: Nội dung tiết luyên tập: Theo yêu cầu Mục tiêu bài dạy, thường có 2 phần là kiến thức lí thuyết cần nhớ và phần bài tập áp dụng. Hai phần này bổ sung tương tác lẫn nhau. Nắm lí thuyết để vận dụng vào bài tập; làm bài tập để cũng cố, khắc sâu lí thuyết. Khác với tiết ôn tập, tiết luyện tập nặng về rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức, tiết ôn tập nặng về hệ thống hóa kiến thức.

Phương pháp dạy + Phương pháp 1: Ôn tập kiến thức cần nhớ, sau đó giải bài tập minh họa. + Phương pháp 2: Từ các bài tập minh họa hệ thống hóa và dẫn đến kiến thức đã học.

Phương pháp 2 tiết kiệm được thời gian phần ôn tập lý thuyết để có nhiều thời gian dành cho phần luyện tập. Tuy nhiên, quý thầy cô có thể tự chọn cho mình một phương pháp thích hợp, sao cho sau khi kết thúc mỗi tiết dạy, học sinh nắm vững được kiến thức cần cũng cố, những kĩ năng cần đạt và vận dụng kiến thức đó trong thực tiễn đời sống hàng ngày.

Ngoài ra, để dạy tốt một tiết luyện tập hóa học cần có những yêu cầu sau đây: 1. Phân bổ thời gian hợp lý: Cho 2 phần tạo nên cấu trúc của 1 tiết luyện tập: - Kiến thức cần nhớ: Thời gian khoảng 10-15/45 phút.

- Bài tập: Chủ yếu tiết dạy dùng để luyện tập, rèn luyện kỹ năng tính toán, kĩ năng hệ thống hóa kiến thức (sửa bài tập về nhà và bài tập mới tại lớp, đồng thời lựa chọn hệ thống bài tập hợp lý) thời gian khoảng 25-30/45 phút.

Trên thực tế, nếu giáo viên biên tập được hệ thống bài tập thích hợp thì phần kiến thức cần nhớ và phần luyện bài tập có thể hòa quyện vào nhau không tách rời, miễn là mục tiêu đạt được như kế hoach bài dạy đã chuẩn bị.

- Hoạt động cũng cố, hướng dẫn về nhà: 5 phút.

2. Kĩ năng học sinh cần đạt được: - Học sinh nắm vững lý thuyết vì lý thuyết là phần rất quan trọng gồm có: lý thuyết cơ bản, viết PTHH, tính chất hóa học, các chất điều chế, tách chất, nhận biết các chất,... đó là những cơ sở mà HS phải nắm vững mới làm được bài tập; - Giúp HS biết cách giải một bài hóa học đơn giản để có thể đi từ dễ đến khó, biết xác định dạng bài tập, từ đó tìm ra định hướng và tìm ra cách giải;

22

- Giúp HS có khả năng suy luận chính xác về nội dung đã tiếp thu và trình bày bài làm với lời giải chuẩn mực, phải nắm được các bước giải và thiết kế được quy trình từng bước giải; - Giúp HS có khả năng xử lý kiến thức, tìm tòi nhiều lời giải, biết huy động và vận dụng vốn kiến thức đã học cùng một lúc vào việc giải quyết các bài tập trong tiết học (bài tập có nhiều cách giải, HS giải theo cách ngắn gọn, dễ hiểu, khoa học), từ đó lựa chọn câu trả lời tối ưu nhất; - Giúp HS xác định được dạng bài tập hóa học: Ngoài việc xác định đúng giả thiết, dữ kiện của bài tập HS còn phải phân tích và phân loại được các dạng bài tập, từ đó đưa bài tập cần giải về gần với dạng các bài tập đã biết, đã giải, luôn tìm ra cái đã biết và cố gắng tìm ra “ cái cốt lõi” của bài tập là “cần tìm cái gì?”,...

3. Tích cực sử dụng các phương tiện và ĐDDH một cách phù hợp: Để tiết luyện tập đạt hiệu quả cao nhất (trong điều kiện cho phép: bảng nhóm, máy chiếu, phiếu học tập, sử dụng các phần mềm hỗ trợ dạy học như: Microsoft Powint, phần mềm Volet …).

4. Tổ chức tốt các hoạt động học tập của HS: Nhằm huy động được nhiều đối tượng HS tham gia trong tiết học (hướng dẫn HS biết làm việc tập thể và biết hợp tác với nhau, tuy nhiên cần tránh hoạt động nhóm một cách hình thức, kém hiệu quả). * LƯU Ý: - Đối với tiết luyện tập, để đạt hiệu quả cao là rất khó và phụ thuộc nhiều vào việc chuẩn bị bài chu đáo của học sinh.

- Cần lặp lại cùng một nội dung kiến thức ở các thời điểm khác nhau với các mục đích khác nhau, từ các quan điểm lí thuyết khác nhau nhằm rèn luyện tính linh hoạt trong nhận thức để HS thu được những kiến thức đã học, những hiểu biết mới.

- Sử dụng SGK - căn cứ chuẩn kiến thức kĩ năng của chương trình và thực tế học tập của HS để xây dựng tiết luyện tập.

- Khi đặt câu hỏi cần đảm bảo các yêu cầu sau: Câu hỏi phải liên quan đến việc thực hiện mục tiêu của tiết học, ngắn gọn, rõ ràng, dễ hiểu, đúng lúc, phù hợp với trình độ HS, kích thích suy nghĩ của HS và phù hợp với thời gian thực tế; - Chọn hệ thống bài tập thích hợp để thỏa mãn yêu cầu: Củng cố, hoàn thiện, đào sâu - mở rộng kiến thức (Thông qua tiết luyện tập có dịp mở rộng thêm một cách thích hợp những kiến thức cần thiết ở mức độ cho phép của chương trình).

Nên biên tập bài tập (không nên lệ thuộc quá nhiều vào SGK) để tổ hợp được các yêu cầu nâng cao, vận dụng, cũng cố lí thuyết theo cấp độ từ thấp đến cao, phát huy được trí lực của mọi đối tượng HS. Biên tập, lựa chọn bài tập để luyện tập có quyết định lớn đến sự thành công của tiết dạy luyện tập.

Tiết luyện tập đạt hiệu quả có tác dụng lớn gây hứng thú học tập cho HS, giúp HS dễ học, dễ nhớ và nhớ lâu, hiểu sâu, hiểu toàn diện và vận dụng tốt các kiến thức đã học.

23

CHUYÊN ĐỀ 3 DẠY HỌC GIỜ ÔN TẬP MÔN HOÁ HỌC THCS Câu hỏi gợi ý thảo luận: - Đồng chí nêu thực trạng dạy học tiết ôn tập ở trường mình dạy, những hạn chế và những giải pháp khắc phục (Các nhóm trình bày trước lớp, bổ sung cho nhau ).

- Đối chiếu với những phần trong tài liệu, nên điều chỉnh, bổ sung gì, thảo luận thống nhất.

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT

- Thông qua chuyên đề học viên thống nhất chung được mô hình, phương pháp để áp dụng vào dạy học các bài luyện tập chương trong chương trình hóa học lớp 8, lớp 9 để đem lại hiệu quả cao nhất phù hợp với tình hình thực tế ở tại các địa phương, các nhà trường.

- Trong quá trình tổ chức dạy học các tiết ôn tập chương cần đạt được các yêu cầu như sau: + Giúp học sinh củng cố, hệ thống hóa lại kiến thức cơ bản, trọng tâm trong chương. + Rèn luyện cho học sinh kĩ năng vận dụng kiến thức để giải quyết một số bài tập, từ đó giúp học sinh khắc sâu được kiến thức. + Rèn cho học sinh kĩ năng tư duy lôgic, hoạt động độc lập hoặc hợp tác theo nhóm. + Giáo viên kiểm tra được mức độ tiếp thu và vận dụng kiến thức của học sinh, từ đó phân loại được đối tượng và có phương pháp dạy học phù hợp, sát đối tượng.

II. NỘI DUNG, PHƯƠNG PHÁP THỰC HIỆN DẠY MỘT TIẾT ÔN TẬP

1.Nội dung: Nội dung của tiết luyện tập chương được xây dựng gồm hai phần: Kiến thức cần nhớ và Bài tập.

Về cấu trúc nội dung, tiết ôn tập khá giống với tiết luyện tập nhưng tiết luyện tập nặng về rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức, tiết ôn tập nặng về hệ thống hóa kiến thức do đó việc phân chia thời gian các Hoạt động 2 nội dung này của tiết luyện tập và tiết ôn tập sẽ khác nhau. *Kiến thức cần nhớ - Phần kiến thức trong các tiết ôn tập là những kiến thức cơ bản, trọng tâm của chương đã được học.

- Kiến thức, kỷ năng cần đạt được trong bài học là mức độ chuẩn kiến thức của từng nội dung trong từng bài mang tính cốt lõi, cơ bản.

- Kiến thức kỷ năng mang tính tổng hợp, khái quát, nêu rõ hơn mối quan hệ của các kiến thức giữa các bài đã học giúp học sinh củng cố lại, hệ thống lại và từ đó biết cách vận dụng vào các nội dung bài tập ở phần bài tập.

24

*Bài tập - Phần bài tập nhằm khắc sâu hơn cho học sinh các kiến thức đã học.

- Trong bài luyện tập, phần bài tập có thể chia 2 phần: + Phần 1: Các dạng câu hỏi để củng cố kiến thức về lý thuyết + Phần 2: Các dạng bài tập để học sinh vận dụng lý thuyết đã học để giải các bài tập. Trong quá trình thực hiện nội dung bài tập phần 2 này, giáo viên cần chú trọng đến những bài tập được quy định giảm tải trong phần dạy học. Những bài tập giảm tải không phải là những bài tập không chính xác, không tường minh mà do nhiều yếu tố như : do quy định chuẩn kiến thức; do việc áp dụng cần có khả năng vận dụng nhiều kiến thức khác nhâu mới có thể giải quyết được; do học sinh khi thực hiện tại lớp mất nhiều thời gian …. Nên trong quá trình dạy học giáo viên không nên sử dụng câu nói: “Đây là bài giảm tải, các em không cần làm” hoặc những câu nói có nội dung tương tự mà nên hướng dẫn như sau: “Với các bài tập chưa có thời gian giải quyết tại lớp, khuyến khích các em cố gắng thực hiện ở nhà” Trong quá trình tiến hành dạy tiết ôn tập, giáo viên thường phân chia thời gian và thực hiện phân bố thời gian không hợp lý. Như trên đã hướng dẫn, thông thường việc phân bố thời gian như sau: + Kiến thức cần nhớ, mối liên hệ qua lại giữa các phần nội dung kiến thức. + Các bài tập nhằm khắc sâu lý thuyết, minh họa kiến thức cần nhớ và sự liên hệ giữa các phần nội dung kiến thức để luyện tập, rèn luyện kỹ năng tính toán, kĩ năng hệ thống hóa kiến thức (sửa bài tập về nhà và bài tập mới tại lớp, đồng thời lựa chọn hệ thống bài tập hợp lý) .

Tùy nội dung của tiết ôn tập mà phân phối thời gian hợp lý, khác với tiết luyện tập (thời lượng giành cho phần Bài tập chiếm nhiều hơn). + Hoạt động cũng cố, hướng dẫn về nhà khoảng 5 phút.

2. Phương án thực hiện: Thông thường giáo viên có hai phương án để dạy tiết luyện tập đó là: Phương án 1: Giáo viên định hướng học sinh bằng các câu hỏi để tái hiện các kiến thức đã học sau đó hệ thống hóa bằng biểu bảng hay sơ đồ, bản đồ tư duy.

Tiếp theo là làm các bài tập bổ trợ để cũng cố, khắc sâu kiến thức. Chú ý, khác với tiết luyện tập ở chỗ khi luyện tập các bài tập chủ yếu để rèn luyện kỹ năng.

Phương án 2: Lập trước biểu bảng rồi yêu cầu học sinh tái hiện kiến thức để hoàn chỉnh biểu bảng hoặc hướng dẫn học sinh xây dựng sơ đồ hệ thống hóa kiến thức theo bản đồ tư duy.Tiếp theo là làm các bài tập bổ trợ để cũng cố, khắc sâu kiến thức.

Chú ý, khác với tiết luyện tập ở chỗ khi luyện tập các bài tập chủ yếu rèn luyện kỹ năng, có nhiều cấp độ nâng cao dần độ khó. Các bài tập dùng trong ôn tập cần lưu ý đến thể loại liên quan đến hệ thống kiến thức, độ khó ở mức độ trung bình.

25

Tiết ôn tập là tiết dạy mà kiến thức học sinh đã học rồi, GV cần đóng vai trò chủ đạo để giúp HS hệ thống hóa được kiến thức, kết nối được các phần kiến thức vào một hệ thống có mối liên hệ mật thiết với nhau do đó yêu cầu học sinh chuẩn bị bài trước khi lên lớp ôn tập là vô cùng cần thiết. Để làm được điều đó thì ở tiết trước GV phải giao nhiệm vụ cho HS về nhà một cách cụ thể như làm bài tập và chuẩn bị trả lời các câu hỏi.

Thực hiện phương án nào để đạt được hiệu quả bài học còn phụ thuộc vào khả năng vận dụng sáng tạo về cách tổ chức; về cách lựa chọn hướng đi của bài; lựa chọn phương pháp thực hiện; khả năng áp dụng các phần mềm hỗ trợ cho bài dạy; khả năng gây hứng thú, thi đua trong học sinh để học sinh không cảm giác thấy nhàm chán, mất hứng thú, nặng nề khi học tiết ôn tập; không thấy mình bị “ lạc lỏng” mất thời gian vì phải nhắc lại những điều mình “đã biết rồi”, dẫn đến chất lượng tiết dạy không cao.

3. Đề xuất Giải pháp thực hiện dạy học giờ ôn tập Hoá học THCS a. Để dạy tốt giờ luyện tập trong đó học sinh được làm việc một cách tích cực, tự giác thể hiện tính sáng tạo: Người giáo viên cần phải xác định rõ mục tiêu của bài học để có phương pháp cụ thể nhằm củng cố kiến thức cũ, phát triển tư duy, phân tích, khái quát, so sánh, tổng hợp. Rèn kĩ năng hoạt động, vận dụng kiến thức, khơi nguồn kiến thức mới cho bài sau. Giáo dục lòng yêu thích bộ môn và tin vào khoa học.

Củng cố kiến thức cũ không phải giáo viên dạy lại các kiến thức cho học sinh nhớ mà người giáo viên tổ chức điều khiển hoạt động của học sinh để các em tìm ra mối liên hệ giữa các kiến thức đã học, có kĩ năng ghi nhớ kiến thức một cách logic, khoa học. Biết vận dụng các kiến thức đó để giải các bài tập và giải thích các hiện tượng thực tế... b. Để thực hiện được các mục tiêu, trong quá trình thực hiện người giáo viên cần: - Phải xây dựng nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức cụ thể cho một giờ luyện tập. Tức phải trả lời câu hỏi: Luyện cái gì? Bằng cách nào? Hình thức tổ chức ra sao? b1. Để trả lời câu hỏi: Luyện cái gì?

Người giáo viên phải nắm chắc chuẩn kiến thứ kỷ năng các kiến thức đã học trong chương, xác định kiến thức cơ bản trọng tâm của từng bài, nắm chắc nội dung bài ôn tập để xác định kiến thức có tính bao trùm, kiến thức có tính đơn lẻ, hỗ trợ để xác định được đúng hướng cần tiến hành trong bài dạy. b2. Để trả lời câu hỏi: Luyện bằng cách nào?

Một cách cụ thể đây là phương pháp dạy học bài ôn tập. Cần hiểu khái niệm chung về phương pháp dạy học như sau: Các phương pháp DHTC hiện nay đang được sử dụng: 1. Dạy học gợi mở-vấn đáp 26

2. Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề.

3. Dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ.

4. Dạy học trực quan.

5. Dạy học luyện tập và thực hành.

6. Dạy học trò chơi.

7. Dạy học bằng bản đồ tư duy.

Không có một PPDH nào là có hiệu quả vạn năng. Cần vận dụng phối hợp hệ thống các PPDH phù hợp với mục tiêu và nội dung, điều kiện dạy học cụ thể Mỗi người có một năng lực xử lý thông tin khác nhau, một kiểu tư duy và học tập khác nhau.

Trong quá trình dạy học hiện nay chú trọng phương pháp dạy học tích cực (PPDHTC), bài ôn tập GV cũng cần phải tạo điều kiện tối đa để phát huy tính tích cực của HS, tạo điều kiện cho HS nào cũng được tham gia xây dựng bài. * Cần chú ý: - Giáo viên: Là người thiết kế, tổ chức, hướng dẫn các hoạt động độc lập theo nhóm để HS chiếm lĩnh kiến thức mới, hình thành các kỷ năng và thái độ theo yêu cầu của chương trình.

Giáo viên cần: Đầu tư nhiều công sức, thời gian để tìm được hướng đi phù hợp; Cần có tri thức bộ môn, có trình độ sư phạm, biết ứng xữ tinh tế, hợp lý với các tình huống sư phạm; Biết sử dụng các thiết bị dạy học hiện đại; Có thể định hướng sự phát triển HS nhưng cũng đảm bảo sự tự do của HS trong hoạt động học tập và quản lý học tập một cách hiệu quả.

- Học sinh: Cần có các phẩm chất, năng lực, thói quen thích ứng với PPDH tích cực; Biết tự học, tranh thủ học khi có thể; Có những kỷ năng tư duy cần thiết; Có thói quen tò mò, tìm hiểu; Thói quen trao đổi, tranh luận chia sẻ ... b3. Để trả lời câu hỏi: Hình thức tổ chức ra sao?

Trước hết giáo viên cần định hướng các phương pháp được sử dụng trong tiết dạy ôn tập gồm các phương pháp nào? Từ xác định các phương pháp cụ thể mới lựa chọn hình thức tổ chức phù hợp. Hình thức tổ chức đang được sử dụng nhiều trong nhà trường, phương pháp học tập hợp tác được tổ chức ở cấp nhóm, tổ, lớp hoặc trường. Được sử dụng phổ biến trong dạy học là hoạt động hợp tác trong nhóm nhỏ 4 đến 6 người. Học tập hợp tác làm tăng hiệu quả học tập, nhất là lúc phải giải quyết những vấn đề gay cấn, lúc xuất hiện thực sự nhu cầu phối hợp giữa các cá nhân để hoàn thành nhiệm vụ chung. Trong hoạt động theo nhóm nhỏ sẽ không thể có hiện tượng ỷ lại; tính cách năng lực của mỗi thành viên được bộc lộ, uốn nắn, phát triển tình bạn, ý thức tổ chức, tinh thần tương trợ. Để tạo được hứng thú học tập cho học sinh và tiết học luyện tập được mong đợi, người giáo viên cần phải mạnh dạn tổ chức cho lớp hoạt động bằng nhiều hình thức, tạo không khí thi đua học tập trong mỗi cá nhân hoặc nhóm học sinh, như: 27

Tổ chức trò chơi cho các nhóm học sinh hoạt động và rút ra kiến thức.

Tổ chức cho học sinh vận dụng kiến thức làm bài tập và tự kiểm tra đánh giá lẫn nhau dưới sự hướng dẫn của giáo viên... b4. Sử dụng các công cụ hỗ trợ cho các hình thức tổ chức.

Công cụ hỗ trợ (thường dùng là thiết bị điện tử-CNTT) phải được giáo viên nắm chắc và thấu hiểu, áp dụng thành thạo các phần mềm công cụ vào từng hình thức tổ chức nắm kiến thức bài học cho học sinh.

Trong quá trình sử dụng phần mềm công cụ hỗ trợ cần luôn chú ý đến các bước của quy trình, có thể tham khảo các bước nhưu sau: Bước 1: Phân tích nội dung bài dạy, soạn giáo án Bước 2: Xây dựng kịch bản sư phạm cho việc thiết kế bài giảng trên máy.

Bước 3: Thể hiện kịch bản trên máy vi tính.

Bước 4: Xem xét, điều chỉnh, thể hiện thử (dạy thử).

Bước 5: Viết bản hướng dẫn (nếu cho người khác sử dụng) Chú ý: - Nhằm tránh việc thiết kế bài giảng mang tính trình diễn, kém hiệu quả, trong dạy học giáo viên cần có định hướng khi thiết kế và sử dụng nó.

- Phần mềm công cụ (PMCC) chỉ là một trong những phương tiện hỗ trợ dạy học. Cần kết hợp với các phương tiện truyền thống khác như phấn, bảng, mô hình, dụng cụ…để phát huy cao nhất hiệu quả dạy học.

- Các kiến thức được đưa vào PMCC dưới dạng các slide phải được chọn lọc chính xác, dễ hiểu thể hiện logic cấu trúc của bài dạy bao gồm cả kênh hình và kênh chữ tạo điều kiện tốt nhất cho HS làm việc tích cực.

- Hiện nay có khá nhiều giáo viên khi soạn thảo trên Powerpoint chỉ mang tính chất “trình chiếu”, HS “xem” nên hiệu quả dạy học chưa cao. b5. Sử dụng Bản đồ tư duy trong giờ dạy ôn tập: Ngày nay, BĐTD được sử dụng khá phổ biến khi cần hệ thống hóa 1 chuỗi vấn đề về kiến thức. Trong tiết ôn tập, BĐTD giúp tiết day có tính hệ thống hóa cao.

- Một số khái niệm: + Nghĩa của cụm từ BĐTD không hiểu theo nghĩa bản đồ thông thường như bản đồ địa lí mà BĐTD được hiểu là một hình thức ghi chép theo mạch tư duy của mỗi người bằng việc kết hợp nét vẽ, màu sắc và chữ viết. + Đặc biệt đây là một sơ đồ mở, việc thiết kế BĐTD theo mạch tư duy của mỗi người + BĐTD không yêu cầu tỉ lệ, chi tiết khắt khe như bản đồ địa lí, có thể vẽ thêm hoặc bớt các nhánh, mỗi người vẽ một kiểu khác nhau, dùng màu sắc, hình ảnh, 28

các cụm từ diễn đạt khác nhau, cùng một nội dung nhưng mỗi người có thể “thể hiện” nó dưới dạng BĐTD theo một cách riêng do đó việc lập BĐTD phát huy được tối đa khả năng sáng tạo của mỗi người - Phương tiện để thiết kế BĐTD: + Phương tiện để thiết kế BĐTD khá đơn giản, chỉ cần giấy, bìa, bảng phụ, phấn màu, bút chì màu, tẩy,…hoặc dùng phần mềm Mindmap, vì vậy có thể vận dụng được ở bất kì điều kiện cơ sở vật chất nào của các nhà trường hiện nay. + Điều quan trọng là GV hướng cho HS có thói quen lập BĐTD trước hoặc sau khi học một bài hay một chủ đề, một chương, để giúp các em có cách sắp xếp kiến thức một cách khoa học, lôgic.

-Vận dụng: - Cán bộ quản lí giáo dục, GVCN có thể sử dụng BĐTD để lập kế hoạch công việc.

- GV, HS có thể sử dụng BĐTD hệ thống hoá một vấn đề, một chủ đề, ôn tập kiến thức…

- HS hoạt động nhóm thông qua BĐTD trên lớp học, hoặc hoạt động cá thể, ôn luyện tập ở nhà…

- Một số dạng bài học hoá học ở lớp 8 và lớp 9 dưới dạng BĐTD: -

Các dạng bài học ở lớp 8:

29

Các dạng bài học ở lớp 9:

Bản đồ tư duy bài ôn tập chương: Các loại hợp chất vô cơ

30

III. ĐỀ XUẤT PHƯƠNG ÁN TỔ CHỨC DẠY TIẾT ÔN TẬP HOÁ HỌC THCS

Câu hỏi gợi ý thảo luận: - Mỗi nhóm soạn kế hoạch dạy 1 tiết ôn tập, trình bày trước lớp, thảo luận.

- Dùng bản đồ tư duy để hệ thống hóa kiến thức của chương cần ôn tập.

- So sánh những điểm tương đồng và sự khác nhau khi dạy tiết luyện tập với tiết ôn tập.

- Đối chiếu với những phần trong tài liệu, nên điều chỉnh, bổ sung gì, thảo luận thống nhất.

Phần I: Kiến thức cần nhớ Để học sinh ôn tập, hệ thống hóa các kiến thức cần nhớ của chương, giáo viên tổ chức cho học sinh hoạt động cá nhân, nhóm, toàn lớp, giúp nhớ lại, hiểu thêm các khái niệm, tính chất của chất, mối liên hệ giữa tính chất, ứng dụng và phương pháp điều chế, mối liên hệ giữa các hợp chất vô cơ, mối liên hệ giữa các chất hữu cơ...Phần này học sinh đã chuẩn bị nên giáo viên có thể sử dụng một số hoạt động như đố vui hóa học, giải ô chữ...để tạo không khí học tập sôi nổi đồng thời phát huy cao độ tính tích cực bằng cách tuyên dương khen thưởng kịp thời sự chuẩn bị ở nhà của học sinh. Một số hoạt động cụ thể: Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

1. Nêu câu hỏi cho cá nhân, nhóm.

1. HS trả lời.

2. Giao bài tập cho riêng nhóm hoặc cho 2. HS giải bài tập. toàn lớp.

3. Yêu cầu thực hiện TN theo nhóm.

3. Học sinh tiến hành TN.

4. Yêu cầu nhận xét, rút ra kết luận.

4. HS thực hiện khái quát hóa.

5. Yêu cầu chốt lại kiến thức đã học.

5. HS ôn tập, hệ thống hóa các kiến thức đã học.

6. Giáo viên mở rộng, hệ thống hóa.

6. HS thảo luận.

Phần II: Luyện tập giải bài tập và vận dụng kiến thức, rèn kĩ năng.

Giáo viên lựa chọn nội dung hoặc biên soạn bài tập, căn cứ vào nội dung của bài tập trong bài học, sách bài tập hóa học và sách tham khảo (nếu có nội dung phù hợp). Tuy nhiên khi chọn bài tập giáo viên cần đảm bảo các yêu cầu sau: + Bám sát chuẩn kiến thức, kĩ năng cần đạt trong chương. + Giúp học sinh vận dụng kiến thức trong chương một cách khái quát, tổng hợp. Không nhất thiết yêu cầu học sinh làm hết các bài tập ở sách giáo khoa. + Loại bài tập mới có nội dung liên quan, giúp hình thành và rèn luyện kĩ năng giải quyết vấn đề trong học tập và thực tiễn. + Có các bài tập phù hợp với đối tượng học sinh yếu, trung bình, khá giỏi.

31

+ Có hướng dẫn hoặc rút ra phương pháp giải trong mỗi bài tập, bài tập có nhiều cách giải thì chọn cách giải nhanh nhất, đảm bảo tính sáng tạo, hợp lí để phát triển tư duy học sinh.

Giáo viên giao nhiệm vụ chung cho toàn lớp hoặc chia lớp thành 3-4 nhóm học sinh khác nhau cùng chung nhiệm vụ hoặc thực hiện các nhiệm vụ khác nhau bảo đảm mỗi học sinh đều thực hiện tích cực nhiệm vụ được giao. * Một số biện pháp giúp tổ chức thiết kế cho các học sinh hoạt động: + Biện pháp 1: Giáo viên có thể sử dụng phiếu học tập, sử dụng máy chiếu đa năng, máy tính, máy chiếu prochecter...để trình bày các câu hỏi, bài tập, nhiệm vụ cụ thể để học sinh thực hiện. + Biện pháp 2: Giáo viên dùng sơ đồ, bảng trống yêu cầu học sinh điền nội dung các khái niệm, tính chất hóa học, phương trình hóa học. + Biện pháp 3: Giáo viên giao bài tập có nội dung liên quan, học sinh thực hiện giải bài tập và khái quát hóa, khắc sâu kiến thức, rèn kĩ năng. + Biện pháp 4: Giáo viên khuyến khích thi đua giữa các nhóm học sinh: Thi trả lời nhanh, trả lời chính xác, thu bài làm để chấm điểm của một số học sinh bất kì.

Sau khi tổ chức các hoạt động ở phần I hoặc phần II, giáo viên có thể dùng bản đồ tư duy để hệ thống lại kiến thức trọng tâm trong chương giúp học sinh dễ ghi nhớ và vận dụng.

4. Một số lưu ý để tổ chức thành công tiết luyện tập. + Học sinh chuẩn bị kiến thức cần nhớ trong bài luyện tập. + Giáo viên chuẩn bị chu đáo các phiếu học tập, bảng phụ, máy chiếu, máy tính...cần để thực hiện nội dung của bài luyện tập. + Giáo viên cần có kĩ năng tổ chức, điều khiển các hoạt động học tập của học sinh. + Làm chủ kiến thức, linh hoạt và ứng xử nhanh với các tình huống xảy ra trong tiến trình bài dạy. + Ứng dụng thành thạo công nghệ thông tin để bổ trợ cho bài dạy.

IV. MỘT SỐ VÍ DỤ VÍ DỤ 1: BÀI LUYỆN TẬP CHƯƠNG 3 PHI KIM – SƠ LƯỢC BẢNG TUẦN HOÀN CÁC NGUYÊN TỐ HÓA HỌC (LỚP 9) I. MỤC TIÊU BÀI HỌC

32

1. Kiến thức: Giúp học sinh hệ thống hóa lại các kiến thức đã học trong chương như: - Tính chất chung của phi kim, tính chất của clo, cacbon, silic, oxit của cacbon, axit cacbonic, tính chất của muối cacbonat.

- Cấu tạo và sự biến đổi tuần hoàn tính chất của các nguyên tố trong chu kì, trong nhóm và ý nghĩa của bảng tuần hoàn.

2. Kĩ năng Học sinh biết: - Chọn chất thích hợp lập sơ đồ dãy chuyển đổi giữa các chất. Viết phương trình hóa học cụ thể.

- Biết xây dựng sự biến đổi giữa các loại chất và cụ thể hóa thành dãy biến đổi cụ thể và ngược lại. Viết phương trình hóa học biểu diễn sự chuyển đổi đó.

- Biết vận dụng bảng tuần hoàn: + Cụ thể hóa ý nghĩa của ô nguyên tố, chu kì, nhóm. + Vận dụng quy luật sự biến đổi tính chất trong chu kì, nhóm đối với từng nguyên tố cụ thể, so sánh tính kim loại, tính phi kim của một nguyên tố với những nguyên tố lân cận.

II. CHUẨN BỊ 1. HS ôn tập nội dung cơ bản ở nhà.

2. GV chuẩn bị: - Hệ thống câu hỏi, bài tập để hướng dẫn học sinh hoạt động.

- Một số phiếu học tập hoặc bảng phụ để học sinh hoạt động xây dựng sơ đồ tính chất hóa học về tính chất chung của phi kim và một số phi kim cụ thể.

- Máy tính, máy chiếu prochecter.

III. TỔ CHỨC DẠY HỌC Giáo viên tổ chức cho học sinh hoạt động để rút ra kiến thức cần nhớ.

Giáo viên phổ biến: Phần đầu Bài học hôm nay gồm 3 gói câu hỏi sẽ mở ra 3 đơn vị kiến thức trọng tâm trong chương, vậy chúng ta cùng tìm hiểu.

Gói câu hỏi 1: Giáo viên tổ chức trò chơi cho các nhóm, giáo viên chia lớp làm 3 nhóm và phổ biến luật chơi: mỗi đội chơi chọn một hộp quà và trả lời 3 câu hỏi, mỗi câu hỏi được trả lời trong 10 giây. Nếu kết thúc phần chơi đội nào trả lời được số câu hỏi nhiều hơn thì sẽ dành phần thắng.

Giáo viên bố trí câu hỏi cho các hộp quà với nội dung như sau: Câu 1: Cấu tạo bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học gồm: a. 8 chu kì, 7 nhóm b. 7 chu kì, 8 nhóm 33

c. 7 chu kì, 7 nhóm Câu 2: Trong bảng tuần hoàn, nhóm gồm các nguyên tố Li, Na, K, Rb, Cs, Fr còn có tên gọi là gì? a. Nhóm kim loại kiềm b. Nhóm kim loại kiềm thổ c. Nhóm Halogen Câu 3: Theo sự biến đổi tính chất của các nguyên tố trong một chu kì và trong một nhóm thì kim loại hoạt động hóa học mạnh nhất là: a. Kali b. Natri c. Franxi Câu 4: Đi từ đầu đến cuối chu kì, tính chất của các nguyên tố thay đổi như thế nào? a. Tính kim loại tăng dần, tính phi kim giảm dần. b. Tính kim loại giảm dần, tính phi kim tăng dần. c. Tính kim loại giảm dần, tính phi kim giảm dần.

Câu 5: Trong bảng tuần hoàn, nhóm gồm các nguyên tố F, Cl, Br, I, At còn có tên gọi là gì? a. Nhóm kim loại kiềm thổ. b. Nhóm Halogen. c. Nhóm khí hiếm.

Câu 6: Trong bảng tuần hoàn, mỗi ô nguyên tố cho ta biết điều gì? a. Số hiệu nguyên tử b. Kí hiệu của nguyên tố. c. Tên nguyên tố, nguyên tử khối. d. Cả a, b, c Câu 7: Trong bảng tuần hoàn, nguyên tố A có điện tích hạt nhân là 11+ Hỏi A là nguyên tố nào? a. Ca b. Cl c. Na Câu 8 : Trong bảng tuần hoàn, nhóm gồm các nguyên tố Be, Mg, Ca, Sr, Ba, Ra còn có tên gọi là gì? a. Nhóm kim loại kiềm thổ. b. Nhóm Halogen. c. Nhóm khí hiếm.

34

Câu 9: Hãy cho biết cách sắp xếp nào sau đây đúng theo chiều tính phi kim giảm dần? a. F, Cl, I, Br b. F, Cl, Br, I c. Cl, F, Br, I Sau khi kết thúc trò chơi giáo viên hỏi: Thông qua trò chơi giúp chúng ta nhớ lại kiến thức nào trong chương?

HS: Sơ lược bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học.

GV: Chốt lại kiến thức ở bảng.

Gói câu hỏi 2: Bài tập 1: Giáo viên yêu cầu học sinh các nhóm viết phương trình hóa học thực hiện chuyển đổi hóa học sau: b.

HClO a.

HCl Cl2 NaClO H2S S SO2 (2)

MgS

(4) FeCl 3 (3)

(1)

(2)

HS các nhóm hoàn thành bài tập trên bảng phụ, giáo viên đưa đáp án chuẩn rồi yêu cầu các nhóm kiểm tra chéo và chấm điểm cho nhóm bạn ( theo thang điểm của GV gợi ý) Bài tập 2: Từ Cacbon và các hợp chất của cacbon như CO; CO 2; muối cacbonat (=CO3, -HCO3). a. Hãy thiết lập một dãy chuyển đổi hoá học gồm 5 phương trình thể hiện mối quan hệ giữa cacbon và các hợp chất của cacbon. b. Viết các phương trình hoá học thực hiện chuyển đổi đó.

HS: làm bài tập vào bảng phụ.

Sau thời gian quy định giáo viên thu kết quả của các nhóm gắn lên bảng và nhận xét, ghi điểm mỗi nhóm để tạo không khí thi đua.

Từ kết quả bài tập 1 và bài tập 2 giáo viên yêu cầu học sinh các nhóm thực hiện yêu cầu sau: NHÓM 1: Rút ra tính chất hoá học của phi kim NHÓM 2 : Rút ra tính chất hoá học của Clo NHÓM 3 : Rút ra tính chất đặc trưng của Cacbon, cấu tạo bảng tuần hoàn NHÓM 4 : Nêu những ứng dụng quan trọng của Clo, Cacbon trong thực tế.

35

Sau đó giáo viên yêu cầu đại diện nhóm học sinh trình bày đồng thời giáo viên hệ thống lại bằng bản đồ tư duy và chốt lại kiến thức cần nhớ trong chương (chiếu trên màn hình).

Gói câu hỏi 3: Bài tập 6 (SGK): Cho 69,6 gam MnO2 tác dụng với dung dịch HCl đặc dư thu được một lượng khí X. Dẫn khí X vào 500 ml dung dịch NaOH 4M thu được dung dịch A. Tính nồng độ mol của các chất trong dung dịch A. Giả thiết rằng thể tích trong dung dịch sau phản ứng tăng lên không đáng kể. Đây là bài tập tính theo phương trình hóa học thông thường nên giáo viên có thể khai thác từ học sinh.

GV hướng dẫn HS:- Viết PTHH, xác định khí X. - Từ: mMnO2 Þ nMnO2 Þ nCl2 - Từ nNaOH ; nCl2 so sánh để tìm chất dư và xác định dung dịch A - Tính CM các chất trong dung dịch A. GV gọi một học sinh lên bảng trình bày sau đó gọi HS nhận xét và ghi điểm.

IV. HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ - Nắm lại kiến thức trong chương, làm bài tập 5-SGK- Nghiên cứu trước bài khái niệm về hợp chất hữu cơ và hóa học hữu cơ.

36

VÍ DỤ 2: BÀI LUYỆN TẬP 7 (LỚP 8) I. MỤC TIÊU BÀI HỌC 1. Kiến thức Giúp học sinh ôn tập hệ thống hóa lại các kiến thức cơ bản đã được học trong chương như: - Nước: Thành phần hóa học, tính chất hóa học của nước (tác dụng với một số kim loại, oxit bazơ , oxit axit) và viết được phương trình hóa học minh họa.

- Axit, bazơ, muối: Khái niệm, công thức hóa học, phân loại và cách gọi tên.

2. Kĩ năng Học sinh biết: - Viết được phương trình hóa học thể hiện tính chất hóa học của nước.

- Nhận biết được một chất cụ thể thuộc loại axit, bazơ, muối căn cứ vào công thức hóa học.

- Gọi được tên axit, bazơ, muối cụ thể khi biết công thức hóa học và ngược lại.

- Tính phần trăm khối lượng của nguyên tố hoặc chất trong hỗn hợp; tính khối lượng chất còn dư và sản phẩm của phản ứng.

II. CHUẨN BỊ 1. Học sinh chuẩn bị nội dung cơ bản ở nhà theo sự hướng dẫn của giáo viên ở bài học trước.

2. Giáo viên chuẩn bị: - Hệ thống câu hỏi và bài tập để hướng dẫn học sinh hoạt động.

- Một số phiếu học tập hoặc bảng phụ gồm câu hỏi và bài tập để học sinh hoạt động ôn tập tính chất hóa học của nước, khái niệm, công thức và tên gọi của axit, bazơ, muối.

- Máy tính, máy chiếu.

III. TỔ CHỨC DẠY HỌC Hoạt động 1: Ôn tập về thành phần và tính chất hóa học của nước Giáo viên tổ chức các nhóm hoạt động để rút ra kiến thức cần tổng kết.

Phiếu học tập 1: Hãy viết CTHH của nước. Dựa vào CTHH hãy cho biết: Nước do nguyên tố hóa học nào tạo nên, tính khối lượng mol của nước, tính tỉ lệ phần trăm khối lượng của mỗi nguyên tố.

HS các nhóm hoạt động.

37

GV yêu cầu đại diện nhóm học sinh trình bày kết quả, các nhóm còn lại nhận xét bổ sung.

GV yêu cầu học sinh thực hiện phiếu học tập 2 Phiếu học tập 2: Hãy viết phương trình hóa học (nếu có) giữa nước với a. Kim loại: Cu, K, Ca b. Oxit: CuO. K2O, SO2 Giáo viên cho học sinh các nhóm kiểm tra chéo và đánh giá điểm cho nhóm bạn theo định hướng của giáo viên. * Kết thúc hoạt động 1: Giáo viên yêu cầu học sinh rút ra kết luận về thành phần, tính chất hóa học của nước.

HS: Thành phần hóa học của nước gồm hiđro và oxi; tỉ lệ khối lượng : H - 1 phần, O - 8 phần.

Nước tác dụng với một số kim loại ở nhiệt độ thường tạo thành bazơ tan và hiđro, tác dụng với một số oxit bazơ tạo thành bazơ tan, tác dụng với một số oxit axit tạo ra axit.

Hoạt động 2: Ôn tập về axit, bazơ , muối Giáo viên chiếu đề bài tập: Cho các công thức hóa học sau: NaOH, NaCl, KOH, H2SO4, H2SO3, Al2(SO4)3.

Hãy sắp xếp vào bảng và gọi tên các hợp chất?

Axit Công thức

Tên gọi

Bazơ Công thức

Tên gọi

Muối Công thức

Tên gọi

GV tổ chức các nhóm học sinh hoàn thành phiếu học tập, và nhận xét kết quả của các nhóm (có thể đánh giá điểm cho nhóm có kết quả tốt, nhanh nhất) * Kết thúc hoạt động 2: Giáo viên yêu cầu học sinh khái quát lại cách gọi tên các hợp chất axit, bazơ, muối và chốt kiến thức bằng bản đồ tư duy.

38

Hoạt động 3: Luyện tập giải bài tập Bài tập 4 (SGK): Cho biết khối lượng mol của một oxit kim loại là 160g/mol, thành phần về khối lượng của kim loại trong oxit đó là 70%. Lập công thức hóa học của oxit. Gọi tên oxit đó.

Hướng dẫn gợi ý: Đây là dạng bài tập củng cố thành phần của oxit, lập công thức hóa học theo số liệu thực nghiệm. Giáo viên có thể gợi ý cho học sinh làm bài tập thông qua câu hỏi: + Công thức của oxit có gì đặc biệt? + Oxi chiếm bao nhiêu % về khối lượng? Từ đó tính khối lượng oxi và suy ra số nguyên tử oxi được không? Như thế nào? + Công thức chung của oxit có dạng thế nào? Số nguyên tử kim loại được tính như thế nào? + Khối lượng của kim loại là bao nhiêu? Đó là kim loại nào?

HS: làm bài tập, giáo viên nhận xét, bổ sung.

IV. HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ - Ghi nhớ kiến thức trọng tâm của chương ( GV và HS đã chốt thông qua các hoạt động).

- Làm bài tập 1, 3, 5 ở SGK Chú ý bài tập 5: Cần xác định tỷ lệ: số mol theo theo bài ra/số mol theo PTHH giữa 2 chất phản ứng. Từ đó xác định chất tác dụng hết và chất còn dư sau phản ứng. Cần tính khối lượng sản phẩm theo chất phản ứng hết.

39

VÍ DỤ 3:TIẾT 52 - BÀI 42: LUYỆN TẬP CHƯƠNG 4: HIĐROCACBON . NHIÊN LIỆU I. Mục tiêu bài học: 1. Kiến thức: - Củng cố các kiến thức đã học về hiđrocacbon.

- Hệ thống mối quan hệ giữa cấu tạo và tính chất của các hiđrocacbon.

2. Kĩ năng: - Rèn kĩ năng viết CTCT, PTPƯ - Củng cố các phương pháp giải bài tập nhận biết, xác định công thức hợp chất hữu cơ.

3. Thái độ: - Giáo dục ý thức học tập bộ môn.

II. Chuẩn bị: 1. Giáo viên: - Máy chiếu, phiếu học tập, bút dạ; - Kẻ bảng như SGk tr.133; - Hệ thống câu hỏi, bài tập.

2. Học sinh: - Ôn các kiến thức có liên quan; - Làm trước các bài tập; - Kẻ bảng trang 133 SGK III. Tiến trình lên lớp: Hoạt động

Hoạt động

Nội dung, kiến thức

của giáo viên

của học sinh

cơ bản

Hoạt động 1: Nhắc lại các kiến thức cần nhớ: (15’) - Cho HS thảo luận nhóm điền thông tin vào bảng tr.133 SGK (GV chiếu bảng lên màn hình).

- Gọi đại diện HS trả lời.

GV chốt lại theo bảng chuẩn sau

I - Kiến thức cần nhớ.

- HS thảo luận nhóm điền thông tin vào bảng.

- Đại diện nhóm trình bày nội dung bảng 40

Gọi đại diện các nhóm lên bảng viết PTPƯ minh họa cho các tính chất hóa học đặc trưng

- Đại diện nhóm lên bảng viết PTPƯ đặc a.s trưng:

- Me tan: CH4 → phản ứng đặc trưng là phản ứng thế.

CH4 + Cl2 ® CH3Cl + HCl

- Etilen: C2H4 → phản ứng đặc trưng là phản ứng cộng.

C2H4 + Br2 ® C2H4Br2

- Axetilen: C2H2 → phản ứng đặc trưng là phản ứng cộng.

C2H2 + 2Br2 ® C2H2Br4 o Fe,t ® C6H6 + Br2

- Benzen: C6H6 → phản ứng đặc trưng là phản ứng thế.

C6H5Br + HBr II- Bài tập

Hoạt động 2: Vận dụng lí thuyết giải một số bài tập (26’)

Bài tập 1: (Bài tập 1/SGK – tr.

133)

- GV chiếu đề bài tập 1 SGK – tr 133 lên màn hình.

- Yêu cầu HS thảo luận nhóm ® làm BT vào giấy nháp - Gọi 3 HS lên bảng

* C3H8 CH3 – CH2 – CH3 * C3H6: -HS thảo luận nhóm ® làm BT vào giấy nháp

CH2 = CH – CH3 CH2 H2C

CH2

* C3H4: - Đại diện HS lên bảng 41

viết

viết.

CH3 - C º CH

® Gọi HS khác nhận

CH2 = C = CH2

xét, bổ sung.

- HS khác nhận xét, bổ sung.

- GV chốt đáp án

- HS ghi nhớ kiến thức.

- GV chiếu đề bài tập 2 lên màn hình.

CH2 HC

CH

Bài tập 2: Chọn câu đúng trong các câu sau:

Bài tập 2:

A, Metan, etilen, axetilen đều làm mất màu dung dịch brom.

Câu đúng là câu E

B, Etilen, axetilen, benzen đều làm mất màu dung dịch brom.

C, Metan, etilen, benzen đều không làm mất màu dung dịch brom.

D, Etilen, axetilen, benzen đều không làm mất màu dung dịch brom.

E, Axetilen, etilen đều làm mất màu dung dịch brom.

- Yêu cầu HS làm việc cá nhân chọn phương án trả lời đúng.

-Gọi đại diện HS trả lời.

- GV chiếu đề bài tập 2 SGK – tr 133 lên màn hình.

- Yêu cầu HS thảo luận nhóm nhỏ (2 bạn cùng bàn)

-HS làm việc cá nhân chọn phương án trả lời đúng.

-Đại diện HS trả lời.

- HS khác nhận xét, bổ sung.

® Làm BT vào giấy

nháp.

Bài tập 3: (Bài tập 2 / SGK – tr.

133

- Kiểm tra kết quả 2 của -HS thảo luận nhóm ® làm BT vào giấy nháp 2 nhóm.

- Dẫn hai khí trên qua hai ống nghiệm đựng dung dịch brom, 42

® Gọi nhóm khác bổ

khí nào làm mất màu dung dịch brom là C2H4 (etilen).

sung.

- GV chiếu đề Bài tập 4a,b SGK tr .133 lên màn hình.

- Yêu cầu HS tóm tắt bài toán.

Khí còn lại là CH4 (metan).

- Đại diện nhóm trình bày kết quả.

PTHH: C2H4 + Br2 ® C2H4Br2

- Nhận xét bổ sung.

- GV hướng dẫn cách giải. ® Yêu cầu HS thảo

luận nhóm làm vào giấy nháp.

- GV dẫn dắt HS giải.

Bài tập 4/ SGK tr. 133 - HS tóm tắt

mCO2

8,8 = 0, 2(mol ) M CO2 44 Þ nC = 0, 2(mol )

nCO2 =

=

Þ mC = nC ´ M C = 0, 2 ´ 12 = 2, 4( g )

- HS chú ý

mH 2O

5, 4 = 0,3(mol ) M H 2O 18 Þ nH = 0,3 ´ 2 = 0, 6(mol ) nH 2 O =

=

Þ mH = nH ´ M H = 0, 6 ´ 1 = 0, 6( g )

mC + mH = 2,4 + 0,6 = 3(g) = mA Vậy A chỉ chứa C và H. b) CTPT của A - Gọi CTTQ của A là CxHy x nC 0, 2 1 = = = y nH 0, 6 3

- Công thức nguyên (CH3)n (12+ 3)n < 40 Û 15n < 40  ® n < 2,67

Nếu n =1vô lí (không đảm bảo hoá trị C) n = 2 ; MA= 30 < 40 Þ A: C2H6 43

4. Hướng dẫn về nhà (2’) - Hoàn thành lại bảng tr. 133 vào vở đề cương ôn tập chương.

- Làm BT còn lại SGK: BT 3; BT 4 c, d.

- Làm BT 42.3; 42.5 Sách BT. Tr 47.

- Ôn lại các dạng bài tập, học lí thuyết của chương chuẩn bị tiết sau kiểm tra.

Hướng dẫn BT3: Tính nBr2 ?  ® nBr2 : nX  ® hiđrocacbon  ® Chọn đáp án đúng.

D. THẢO LUẬN 1. Dạy bài luyện tập, ôn tập như thế nào được coi là tích cực?

2. Nêu một số biện pháp nhằm tích cực hóa hoạt động của học sinh khi học tiết luyện tập, ôn tập. Nêu ví dụ minh họa.

E. CÂU HỎI VIẾT THU HOẠCH

44