Van dominee naar socialist en anarchist - Straatnamen in Crabbehof: Domela Nieuwenhuisweg

Tekst: Wim de Vogt

De straten in Crabbehof zijn vernoemd naar Nederlandse politici uit het verleden. Zij waren de grondleggers van ons huidige politieke systeem. Vandaag hebben we het over Ferdinand Domela Nieuwenhuis.

De Domela Nieuwenhuisweg ligt tussen de Abraham Kuiperweg en de Ruys de Beerenbrouckweg. Tot voor kort was daar het eindpunt van bus 3.

Een crisis legt de verschillen tussen diverse bevolkingsgroepen bloot. Zo was het vroeger en zo is dat nu tijdens de coronapandemie. In de negentiende eeuw waren de sociale verschillen erg groot. Verscheidene dominees stelde deze verschillen aan de kaak.

Een van hen was Ferdinand Domela Nieuwenhuis, geboren 31 december 1846 te Amsterdam. In 1870 begon hij als Luthers predikant in Harlingen. Door de gruwelen in de Duits-Franse oorlog van 1870-1871 werd hij pacifist en richtte de Vredesbond op. Hij ging de strijd aan met al wat oorlog is. Hij schreef hier zelfs artikelen over. Tevens steunde hij de arbeiders die om loonsverhoging vroegen. Vervolgens werkte hij nog als predikant in Beverwijk en Den Haag, maar met steeds meer tegenzin. Zijn eerste en zijn tweede vrouw stierven in die tijd, waardoor hij steeds vaker ging twijfelen aan het bestaan van een Almachtige God. In 1879 legde hij zijn ambt neer.

Spreker en socialist

Dankzij een erfenis van zijn vader in 1879 kreeg hij financiële onafhankelijkheid. Veel theoretische kennis verwierf hij door de denkbeelden van o.a. Marx. Hij trok het land in voor lezingen over sociale vraagstukken. Tevens was hij redacteur bij het socialistische blad ‘Recht voor Allen’. Hij werd secretaris van de Sociaal Democratische Partij. Nieuwenhuis pleitte voor gelijkberechtiging van mannen en vrouwen, geheelonthouding en invoering van het algemeen kiesrecht.

Kiesbon

Domela was in 1882 medeoprichter van de Bond voor het Algemeen Kies- en Stemrecht, die gemakshalve de Kiesbond werd genoemd. Dit was een samenwerkingsverband van socialistische en sociaalliberalen voorstanders van het algemeen kiesrecht. In die tijd mocht slechts 12,5% van de volwassen mannen stemmen. Het algemeen kiesrecht voor alle mannen kwam pas in 1911 en voor vrouwen in 1917.

Majesteitsschennis

Op 24 april 1886 publiceerde ‘Recht voor Allen’ het kritische artikel ‘De koning komt’. In dit artikel werd Koning Willem III getypeerd als ‘iemand die zo weinig’ van zijn baantje maakt. Hoewel Domela Nieuwenhuis niet de auteur van het artikel was, nam hij als hoofdredacteur wel de verantwoordelijk hiervoor. Hoewel hij veel steunbetuigingen kreeg, moest hij een jaar de cel in wegens majesteitsschennis.

Politieke carrière

De Friese Volkspartij (FVP) stelde Domela Nieuwenhuis in 1888 kandidaat voor de Tweede Kamerverkiezingen. Met 31,6 % van de stemmen drong hij door tot de tweede ronde. Ook die won hij en zo kwam hij onverwachts in de Tweede Kamer. In 1891 stelde hij zich met tegenzin herkiesbaar. Vlak voor de verkiezingen schreef Domela de brochure ‘Vier jaar klasseregering’. Hierin gaf hij een lijst voorstellen die hij had gedaan en die waren afgewezen. Hij verloor de verkiezingen en keerde zich af van de parlementaire democratie en werd anarchist.

Hij ging weer lezingen geven en artikelen schrijven. Nadat hij eind 1919 op 72-jarige leeftijd in Hilversum was overleden, werd hij als een van de eersten gecremeerd en bijgezet op Westerveld in Velsen. Zijn rouwstoet, waar 12.000 sympathisanten aan deelnamen, trok door Amsterdam.