JUNI 2021
SPECIALE EDITIE 600 JAAR SINT ELISABETHSVLOED
DE STAARTENAAR
DE WIJKKRANT VOOR DE STAART, MERWEDEPOLDER EN STADSWERVEN DeStaartenaar
600 jaar na de Sint Elisabethsvloed De nacht van 18 op 19 november 1421: een woeste storm beukt in op de kust van Nederland. De dijken breken. Eén van de ergste overstromingen in onze geschiedenis zet het zuidwesten van het land onder water. De vloed heeft desastreuze gevolgen, vooral voor de omgeving van Dordrecht.
De Sint-Elisabethsvloed, olieverf op paneel. Overlevenden van de Sint Elisabethsvloed lieten in 1490-1495 een altaarstuk maken. Dit najaar zijn de panelen - die normaal in het Rijksmuseum hangen - te zien in het Dordrechts Museum.
De Grote Waard verandert in een binnenzee. Het getij heeft vrij spel. Tientallen dorpen verdwijnen in de golven. Duizenden mensen en een veelvoud aan vee verdrinken. Tienduizenden mensen worden dakloos.
De Biesbosch ontstaat In de jaren erna ontstonden in het natte gebied zandplaten en eilandjes met daartussen watergeulen, 'kreken' genoemd. Stukje bij beetje veroverde de mens het land terug. Grienden zijn begroeide zandplaten. Hier verbouwde men riet en bies, waar de Biesbosch zijn naam aan dankt. Griendbouw en visserij waren eeuwenlang de belangrijkste bronnen van inkomsten in de Biesbosch. De mensen waren arm en het leven in het afgelegen en ontoegankelijke gebied was zwaar. Pas in de twintigste eeuw verdween de traditionele griendcultuur. Tegenwoordig gebruiken mensen de Biesbosch vooral om te recreëren. Je kunt er heerlijk varen, wandelen, fietsen en kanoën. Dordrecht herrijst De Sint Elisabethsvloed had ook grote gevolgen voor Dordrecht. De stad werd een eiland, waar
je omheen kon varen. Vóór de vloed verdiende Dordrecht veel geld met het stapelrecht. Schepen op weg naar andere bestemmingen moesten hun goederen eerst in Dordrecht te koop aanbieden. En ze moesten hier belasting over betalen. Na de vloed konden schepen om Dordrecht heen varen. Zo konden ze het stapelrecht omzeilen. Hierdoor verliest de stad haar strategische handelspositie. In de eeuwen erna ontwikkelt Dordrecht zich weer tot een ondernemende en welvarende stad. Dijken en bruggen werden aangelegd en polders werden drooggelegd. Scheepvaart, scheepsbouw en de baggerindustrie worden heel belangrijk. De stad herrijst als het Eiland van Dordrecht.
staartenaar@gmail.com
UITNODIGING Exclusief voor bewoners van De Staart Tentoonstelling THE HIGH GROUND Een nieuwe kijk op De Staart De gemeente Dordrecht nodigt je van harte uit voor een exclusieve preview van de tentoonstelling THE HIGH GROUND Locatie: Biesboschhal, Maasstraat 11 De Staart is een bijzonder gebied met unieke mogelijkheden. Het is een veilige locatie bij een grote overstroming. Tegelijkertijd is het een aantrekkelijke wijk om te wonen en te werken. Samen met het IABR—Atelier Dordrecht heeft de gemeente Dordrecht onderzoek gedaan naar de toekomstmogelijkheden van De Staart. In juli en augustus presenteren we in de Biesboschhal een nieuwe toekomstvisie op De Staart. Dat doen we met de tentoonstelling THE HIGH GROUND. Exclusief voor bewoners van De Staart gaan de deuren al in juni open. Je bent van harte welkom! De gemeente nodigt je uit om de tentoonstelling te bezichtigen en mee te praten over de plannen. Er zijn diverse data beschikbaar.
Biesbosch griendwerker
Meld je aan op www.600jaarelisabethsvloed.nl/de-staart
Wat als het water weer komt? In 2021 is Dordrecht nog steeds kwetsbaar als het water stijgt. Daarom beschermen we de stad en haar bewoners met veilige dijken en waterkeringen. Dat doen we al 600 jaar. Met succes. Maar door klimaatverandering wordt de kans op een nieuwe overstroming reëler. Het is een scenario waar we liever niet aan denken. Maar stèl dat het water toch weer komt…? Dordrecht werkt al tientallen jaren aan waterveiligheid. Vooral om
te voorkomen dat de stad overstroomt. Maar ook om te zorgen dat we weten wat we moeten doen als het tóch mis gaat. Nu de zeespiegel stijgt, stijgt het risico op een overstroming van het Eiland van Dordrecht.
Samenredzaamheid Wat moet je in dat geval doen? Jezelf en elkaar in veiligheid brengen! Schuil op hogere verdiepingen en bied onderdak aan buren, vrienden of familie die geen hogere verdieping hebben. Zie om naar ouderen en mensen die hulpbehoevend of slecht ter been zijn. Die solidariteit met elkaar is cruciaal om levens te redden. Het is letterlijk van levensbelang. Want één ding is zeker. Áls de dijken breken, is er niet genoeg tijd om met z'n allen op
tijd van het Eiland van Dordrecht af te komen.
In dit nummer: Wilt u weten wat andere wijkkranten schrijven? Kijk op: www.tienplus.net
Pag. 2: Op de Staart ben je veilig
Pag. 2: Getijdenpark
Pag. 3: Waterveiligheid van De Staart is een voorbeeld voor de wereld
Pag. 4: De Redders van Dordt
Bewoners weten het beste wat er speelt in de wijk • Buurtwerk Dordrecht
Op De Staart ben je veilig
THE HIGH GROUND
Er is een deel van Dordrecht dat droog blijft, ook bij een dijkdoorbraak: De Staart. Dit stadsdeel ligt hoger dan de rest van de stad. Dat is niet altijd zo geweest… De Staart is een landtong; een strook land die zich uitstrekt in de rivier. Tot aan het begin van de twintigste eeuw bestond deze landtong uit gorzen. Een gors is aangeslibd land dat buitendijks ligt. De gorzen liepen bij hoogwater onder en werden daardoor gebruikt voor houtkap en zalmvisserij. Rond 1900 hoogde de gemeente de gorzen op, om ze geschikt te maken voor scheepsbouw.
Bewoners opvangen Tegenwoordig blijft De Staart bij een grote overstroming dus gespaard. Misschien dat je natte voeten krijgt op de begane grond, maar je hoeft niet te vluchten voor het water. Faciliteiten als elektriciteit en drinkwater blijven er beschikbaar. Dit maakt van De Staart de perfecte plek om bij een overstroming bewoners uit andere
De Staart ligt tussen de oevers van de Merwede en het Wantij. Je zou het misschien niet zeggen, maar De Staart ligt in feite in de Biesbosch. De kenmerkende getijdennatuur van de Biesbosch vind je langs sommige oevers al terug.
wijken op te vangen, die uit hun huis moeten vluchten. Dat kan bij de bedrijven op De Staart én bij de mensen die er al wonen. Zo kunnen bewoners met voldoende ruimte stadsgenoten voor een paar dagen een droge slaapplaats bieden. Grootschalige schuillocatie Wat is er nodig om voldoende Dordtenaren op te vangen op De Staart? Hoe kan De Staart
die functie als zelfvoorzienende, grootschalige schuillocatie goed vervullen? Over die vragen heeft de gemeente het afgelopen jaar, samen met stadsarchitecten, nagedacht.
Schuilplek en aantrekkelijke woonwijk De Staart is niet alleen een grote schuillocatie bij een watersnoodramp. De wijk ligt ook aantrekkelijk: tussen het historische centrum en natuurgebied de Biesbosch. Die mooie locatie en de functie als vluchtplaats maken De Staart bijzonder. Het is een unieke plek om te wonen en te werken. In het afgelopen jaar hebben de gemeente Dordrecht en de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (de IABR) onderzocht hoe De Staart zich kan ontwikkelen tot een schuilplaats voor bewoners én een aantrekkelijke wijk om fijn en gezond te leven.
Het resultaat van dit IABR—Atelier Dordrecht is een ontwerp voor 'De Staart van de toekomst'. Enerzijds als aantrekkelijk woon- en werkgebied. Anderzijds als grootschalige schuillocatie bij een overstroming. Het ontwerp laat de mogelijkheden zien voor de ontwikkeling van deze wijk en het gebied eromheen. Met nieuwe woonvormen, voorzieningen op het vlak van waterveiligheid en vernieuwende werkplekken. Maar ook met een bijzonder getijdenpark tussen de rivier de Merwede en het Wantij.
Dordtenaren kunnen de tentoonstelling vrij bezoeken vanaf 3 juli tot en met 14 augustus in de Biesboschhal, aan de Maasstraat 11 in Dordrecht. Speciaal en alléén voor bewoners van De Staart gaan de deuren dus al open in juni!
De gemeente wil de komende jaren deze natuur volop de ruimte geven, zodat die zich verder kan ontwikkelen. Dat is goed voor de zogenaamde 'biodiversiteit'. Dat zijn alle wilde planten en dieren die daar van oorsprong voorkomen. Maar dat niet alleen. Het is
Recreëren in de natuur Tussen het Wantij en de wijk De Staart moet een groot park ontstaan. In dit park kunnen bewoners recreëren, elkaar ontmoeten en bewegen. Een getijdenpark met
2
Alles in harmonie met de natuur en met nieuwe toegangswegen die kunnen dienen als vluchtroutes.
Getijdenpark
ook goed voor de mensen. Natuur biedt rust, ruimte en ontspanning.
Colofon
De Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR) is een tweejaarlijkse internationale manifestatie over architectuur. IABR richt zich met name op de stedenbouw, op de toekomst van de stad en de grote uitdagingen die dat stelt aan ontwerpers. Dat alles met name tegen de achtergrond van klimaatverandering. Een speciaal IABR—Atelier Dordrecht heeft zich gebogen over de volgende vraag. Hoe kunnen we waterveiligheid voor de stad inzetten voor een duurzame ontwikkeling van de wijk De Staart?
Deze extra uitgave van De Staartenaar is een initiatief van de gemeente Dordrecht
Redactie: Patty Kanselaar en Jarko De Witte van Leeuwen, Gemeente Dordrecht
Tentoonstelling Deze visie hebben we vormgegeven in een tentoonstelling: THE HIGH GROUND. Bewoners en bedrijven kunnen zo alvast iets proeven van de toekomstmogelijkheden van De Staart. Het doel van de tentoonstelling is om te inspireren. En ook om alvast na te denken wat dit kan betekenen voor De Staart van de toekomst. Daarnaast willen we met de tentoonstelling bewustwording creëren dat een overstroming geen ondenkbaar scenario is.
Denk mee! Zo'n park is vooral voor de bewoners van De Staart. Wij nodigen je dan ook graag uit om mee te denken over de inrichting van zo'n getijdenpark. Wat vind jij belangrijk?
veel groen, speel- en beweegplekken. En met een veilig, gescheiden pad waar fietsers comfortabel kunnen rijden. Een park waar je fijn kunt picknicken, hardlopen of een ommetje maken. Of waar je gewoon op een bankje van het uitzicht over het water kunt genieten.
Layout: Anja van Weeszenberg, Wijkkrant De Staartenaar
Coördinatie: Diana Henneken, TIEN Plus Druk: Drukkerij De Hoop
Meld je aan!
Als bewoner van De Staart kun je als eerste de tentoonstelling THE HIGH GROUND bezichtigen. Nog vóór de officiële opening op 2 juli. We leiden je in kleine groepjes rond langs een grote maquette.
De Biesboschhal
Hier laten we de mogelijkheden van De Staart zien. Je krijgt uitleg van medewerkers van de gemeente die nauw betrokken zijn geweest bij de ontwikkeling van het ontwerp. Natuurlijk kun je ook vragen stellen. Vervolgens willen we graag horen wat je ervan vindt. En we gaan graag met je in gesprek over wat jij belangrijk vindt bij de inrichting van een getijdenpark op De Staart. Wil je erbij zijn, dan is het belangrijk dat je je aanmeldt via de website www.600jaarelisabethsvloed.nl/de-staart. Er zijn verschillende data en tijdstippen beschikbaar. Het aantal deelnemers per tijdstip is beperkt en in lijn met wat is toegestaan volgens de coronamaatregelen. Ook tijdens je bezoek houden wij ons aan de dan geldende maatregelen. Meld je snel aan op www.600jaarelisabethsvloed.nl/de-staart
De Biesboschhal is de voormalige machinefabriek van Scheepswerf De Biesbosch. In 1901 opende ir. J. Bijvoet er de NV Scheepswerf Dordrecht. Hiervoor liet hij de havenkom aan de Merwedezijde aanleggen. Meer naar het oosten vestigde zich in 1917 machinefabriek De Biesbosch. De bedrijven gingen in 1927 met elkaar samen. Het bedrijf legde zich toe op het in elkaar zetten van schepen. De delen hiervoor werden in Amerika gemaakt. Later produceerde men ook duwbakken, binnenvaartschepen en kustvaartschepen.
schepen gebouwd. Sinds de lente van 2011 was ‘DordtYart’ er gevestigd, dat ruimte bood aan moderne kunstenaars. Vanaf half juni is de Biesboschhal het hoofdkwartier van activiteiten rondom
de herdenking van 600 jaar Sint Elisabethsvloed. Kijk voor het programma op www.600jaarelisabethsvloed.nl/ dordrecht-en-het-water
In de hoogtijdagen van de machinefabriek waren er meer dan 750 mensen in dienst. Door het gebrek aan opdrachten moest de fabriek in 2000 haar deuren sluiten. Tot en met de eeuwwisseling zijn er in totaal ongeveer negenhonderd
600 jaar Elisabethsvloed De kracht van het water
Waterveiligheid van De Staart is een voorbeeld voor de wereld
Het plan om De Staart te ontwikkelen als grote schuillocatie en tegelijkertijd als aantrekkelijke woonwijk inspireert wereldwijd. De manier waarop wij in Dordrecht omgaan met waterveiligheid is vooruitstrevend. Niet alleen Dordrecht werd getroffen door de Sint Elisabethsvloed. In de hele regio tot in Noord-Brabant waren de gevolgen enorm. 600 jaar na 1421 wordt de ramp in het hele gebied herdacht met activiteiten en evenementen. Wil je weten wat er in Dordrecht en daarbuiten te beleven is? Kijk dan op www.600jaarelisabethsvloed.nl
Het gaat dan niet alleen om dijken die water tegenhouden en overstroming voorkomen. Maar ook om de manier waarop we de stad en het landschap eromheen inrichten. En hoe wij ons hier voorbereiden op een mogelijke grote overstroming. Dit heet 'meerlaagse' aanpak van de waterveiligheid. De Staart heeft als hooggelegen gebied alle mogelijkheden om deze meerlaagse aanpak in de praktijk te brengen.
Voorbeeldproject De Staart als schuillocatie is één van de Nederlandse voorbeeldprojecten van het ‘High Level Panel on Water’ van de Verenigde Naties. Deze denktank van wereldleiders adviseert landen over hoe ze anders kunnen omgaan met water. Voorbeelden hiervoor worden samengebracht in het Valuing Water Initiative (VWI). Dit is een Nederlands initiatief dat overheden en bedrijven stimuleert om te investeren in water en waterveiligheid. Dat doen ze door in de praktijk te laten zien wat mogelijk is. Aantrekkelijke leefomgeving Naast De Staart is het ‘Integraal Rivier Management’ van Rijkswaterstaat voorbeeldproject. Daarin staat een vitaal, veilig en aantrekkelijk rivierengebied van de Rijn en de Maas centraal. Met daarin
Schematische weergave van meerlaagse aanpak waterveiligheid ook aandacht voor recreatie en een gezonde en aantrekkelijke leefomgeving. Aspecten die ook bij de plannen voor De Staart een belangrijke rol zullen spelen.
3
De brief waar alles mee begon… Red de redders! Houd Dordt droog!
De Redders van Dordt
De Redders van Dordt Volgens aanhoudende geruchten wordt de stad Dordrecht in haar strijd tegen het water al eeuwenlang beschermd en geholpen door De Redders van Dordt. Zo zou de organisatie - bestaande uit stoere jongens en meisjes -al meerdere dijkdoorbraken hebben voorkomen. En wanneer overstromingen helaas onvermijdelijk bleken, heeft het genootschap zich keer op keer bewezen door talloze mensen en dieren vakkundig in veiligheid te brengen. Je zou denken dat deze helden graag in het zonnetje worden gezet. Niets is minder waar. Meerdere getuigen hebben verklaard dat de heldhaftige kinderen snel weer opgingen in de massa. Zo is het bestaan van de organisatie, de werkzaamheden die zij uitvoeren en de betrokkenheid van leden èn oud-leden nooit bevestigd. Tot nu. Op het moment van schrijven - 600 jaar na de St. Elisabethsvloed - verandert de organisatie van koers. In een openbare brief
getiteld ‘Red de Redders! Houd Dordt droog!’ riskeren De Redders van Dordt hun anonimiteit. Dit doen ze om aandacht te vragen voor het aanhoudende risico op overstromingen en de dalende bewustwording hierover. In combinatie met het afnemende aantal Redders, staat ook binnen de organisatie ‘het water aan de lippen’. Om het tij te keren heeft de gemeente Dordrecht aangeboden om samen in actie te komen! 600 jaar na oprichting van De Redders van Dordt kunnen scholen dit jaar voor het eerst deelnemen aan het trainingsprogramma. Op het geheime hoofdkwartier ontdekken de deelnemers welke innovaties worden ingezet om Dordrecht droog te houden. Ook gaan ze zelf aan de slag met waterveiligheid, bouwen een vlot en leren hoe je jezelf en anderen in veiligheid brengt. Als afsluiting van de training worden alle vaardigheden op het water in de praktijk gebracht op 2 juli op De Grote Reddingsdag. Tijdens deze feestelijke evacuatieoefening laten De Redders zien hoe ze op zelfgebouwde vlotten Dordtenaren in veiligheid brengen. Benieuwd naar het verhaal van De Redders van Dordt? Blijf op de hoogte via www.dereddersvandordt.nl of op Facebook, Instagram of Twitter.
Redders van Dordt
De
. . alle dieren en mensen
. . . alle dieren en mensen
in veiligheid brengen. ‘Ik wil Dat is best belangrijk. . . Dordrecht redden
in veiligheid brengen. Dat is best belangrijk. . .
als het toch een keer . . . Alleen samen krijgen we fout gaat . . . Dordrecht veilig!’
. . . Alleen samen krijgen we Dordrecht veilig!’ - -Y a Yn ana n ,a ,R R e de d ed re r
- Ya n n a , R e d d e r in opleiding
Benieuwd naar het verhaal van dit geheime genootschap?
www.dereddersvandordt.nl
4