¼ñáõÛó Զրույցի և երկխոսության շուրջ խորհել են դեռևս անտիկ ժամանակաշրջանի մտածողները: Հին հույն իմաստասեր Սոկրատեսը մ. թ. ա. 5-րդ դարում ասել է. «Աշխատիր խոսել հետևյալ դեպքերում. երբ ասելիքդ պարզ է քեզ համար և երբ ինչ-որ բան ավելի անհրաժեշտ է, քան լռելը»: Առաջին հայացքից թվում է, թե զրուցելը շատ պարզ բան է: Սակայն, զրույց վարելը, ըստ էության, յուրօրինակ արվեստ է և պահանջում է զրույցի թեմային առնչվող գիտելիքների տիրապետում, խոսելաոճ, լռելու և զրուցակցին լսելու կարողություն: Հաճելի զրուցակիցն անկասկած հարգանք է վայելում իր շրջապատում, միշտ ցանկալի հյուր է, նրա առջև «բացվում են բոլոր դռները»: Զրույցը արվեստ է: Զրույցի հաջողությունը հաճախ կախված է առաջին տպավորությունից: Զրուցակիցն ընկալում է մեզ, երբ մենք հայտնվում ենք դռան շեմին: Թերևս այն միտքը, որ առաջին տպավորություն թողնելու երկրորդ շանս չկա, այնքան էլ ճիշտ չէ, 1
սակայն փաստ է, որ առաջին անբարենպաստ տպավորությունը շատ դժվար է փոխել: Երբ մարդը որոշակի կարծիք է կազմում մեկ ուրիշի վերաբերյալ, նա նախընտրում է անտեսել կամ
մերժել
ցանկացած
նոր
ինֆորմացիա,
որը
հակասում
է
իր
սկզբնական
եզրակացությանը: Գործնական հաղորդակցությունում գոյություն ունի հոգեբանական ֆենոմեն. երևույթ, որ անվանում են «եզրային գործոն»: Այդ ֆենոմենի էությունն այն է, որ ամենից լավ հիշվում է զրույցի առաջին և վերջին նախադասությունը: Իսկ ի՞նչ է նշանակում կարողանալ հաղորդակցվել. Դա նշանակում է կարողանալ ճանաչել մարդկանց, գնահատել նրանց գործնական հնարավորությունները և, դրա հիման վրա օգտագործելով հաղորդակցման հոգեբանական ունակությունները, նրանց հետ փոխհարաբերություններ կառուցել: Շրջապատի,
այդ թվում գործընկերների,
հաճախորդների,
ղեկավարության հետ
գրագետ և արդյունավետ հաղորդակցվելու հմտությունները մոտակա ժամանակներս դառնալու
են
աշխատանքի
ընդունվելու,
աշխատավայրում
հաջողության հասնելու թերևս ամենակարևոր գործը:
առաջադրվելու
և
Ցանկացած հաղորդակցություն
իրենից ներկայացնում է տեղեկատվության փոխանցման և ընդունման գործընթաց: Իսկ ինչպե՞ս դառնալ հաճելի զրուցակից: Գոյություն ունեն խոսքային վարվելաձևի բազմաթիվ նորմեր, որոնք անհրաժեշտ է պահպանել ինչպես ընկերական, այնպես էլ պաշտոնական կամ գործնական զրույցի ընթացքում: Նախ և առաջ շատ կարևոր է զարգացնել ուրիշին լսելու ունակությունը: Ուշադիր լսելով զրուցակցին՝ մարդը ցույց է տալիս, որ իրեն հետաքրքրում է զրույցի թեման, և որ զրուցակիցն «օդի մեջ չի խոսում»: Զրուցակցին ունկնդրել չի նշանակաժում ուղղակի լսել և հայացքը մի կետի հառել կամ էլ կողմնակի բաներով զբաղվել (խաղալ ծխախոտի տուփի հետ, լրագիր թերթել): Ունկնդրելիս հարկավոր է արձագանքել զրուցակցի խոսքին, ժամանակ առ ժամանակ գլխով անել, ստացած տպավորություններն արտահայտել հայացքի և դիմախաղի միջոցով, հարցեր տալ, պատասխանել: Զրուցակցին լսելիս պետք է նայել նրա դեմքին: Անքաղաքավարի
է
զրույցի
ընթացքում
ընդհատել զրուցակցին, երբ նա միտքը դեռ չի ավարտել: Եթե կամենում ենք միջամտել որևէ խոսքով կամ ավելացնել ինչ-որ բան, պետք է թույլատվություն կարո՞ղ
եմ
խնդրել.
ավելացնել»,
«Ներողություն, «Ներեցեք,
որ
ընդհատում եմ», «Ես կցանկանայի ավելաց-
2
նել…» և այլն: Իսկ արտահայտվելուց հետո աշխատել միանգամից վերականգնել զրուցակցի մտքի «թելը»: Կիրառելի է հետևյալ արտահայտությունը` «Շարունակեք, խնդրեմ, Դուք խոսում էիք…»: Եթե զրույցի ընթացքում ինչ-որ բան լավ չենք լսել, հարկ է քաղաքավարի հարցնել. «Ներեցեք, ես լավ չլսեցի», «Ներեցեք, չեի՞ք կրկնի, ես ձեզ լավ չլսեցի»: Զրուցելու ընթացքում պետք է խուսափել վիրավորական
արտահայտություններից,
ինչպես՝ «Ինչ հիմար միտք է», «Ապուշություններ ես դուրս տալիս», «Դու ոչինչ չես հասկանում», կտրուկ դատողություններից և գնահա-
ø³Õ³ù³í³ñÇ í³ñíÇñ µáÉáñÇ Ñ³Ý¹»å, ÝáõÛÝÇëÏ Ýñ³Ýó ѳݹ»å, áíù»ñ ÏáåÇï »Ý: ²ñ³ ¹³ áã û Ýñ³Ýó` ɳí ϳ٠í³ï ÉÇÝ»Éáõó »ÉÝ»Éáí, ³ÛÉ ùá:
տականներից: Ցանկալի է խուսափել նաև խոսակցի մտքերը հաստատող արտահայտություններից, օրինակ՝ «Ինքնին հասկանալի է», «Բնական է», «Ճիշտ եք ասում»: Դրանք վանում են զրուցակցին: Եթե բոլոր ներկաները խոսում են մի լեզվով, անքաղաքավարի է մեկնումեկի հետ այլ լեզվով խոսելը: Եթե հավաքվածների մեջ կա որևէ մեկը, որը չի տիրապետում խոսողի լեզվին, անպայման պետք է նրա համար թարգմանել խոսակցությունը: Ուրիշների ներկայությամբ չի կարելի փսփսալ, պետք է աննկատելի կերպով առանձնանալ: Երբ մեկը զբաղված է կամ խոսում է ուրիշի հետ, նրա ուշադրությունը կարելի շեղել միայն հազվագյուտ դեպերում: Երբ երկու զրուցակիցների մոտենում է որևէ մեկը, նրան հարկ է իրազեկ դարձնել խոսակցության նյութին, որ վերջինս նույնպես կարողանա մասնակցել զրույցին: Եթե չենք ցանկանում, որ նա լսի մեր խոսակցությունը, չպետք է անմիջապես լռել, այլ ուղղակի փոխել զրույցի թեման: Ջրույցի
ընթացքում
սեփական
կարծիքը
պաշտպանելիս
հարկ
չկա
թեժ
վիճաբանություն սկսել: Երիտասարդը չպետք է վիճի տարեցի հետ նույնիսկ այն դեպքում, երբ տարեցը սխալվում է: Նման դեպքում ուղղակի պետք է վեճը դադարեցնել և փոխել զրույցի նյութը: Իհարկե, աշխատանքին առնչվող բանավեճեր կարելի է ունենալ ցանկացած տարիքի մարդկանց հետ, սակայն այդպիսի իրադրություններում ևս հարկ է պահպանել չափի զգացումը:
3
¼ñáõÛóÇ Ã»Ù³ Ջրույցի նյութն ընտրելիս հարկավոր է հաշվի առնել զրուցակցի աշխարհայացքը, մտահորիզոնը, նախասիրությունները և այլն: Նոր ծանոթացած կամ քիչ ծանոթ մարդկանց հետ ամենահարմար խոսակցության նյութը բնությանը,
սպորտին,
կինոֆիլմերին,
ներկա-
յացումներին, գրականությանը, արվեստին առնչվող թեմաներն են: Այս թեմաների շուրջ զրույցը ոչ միայն հաղորդակցության անկաշկանդ մթնոլորտ է ստեղծում, այլ հնարավորություն է տալիս ավելի լավ ճանաչելու զրուցակցին:
Տպավորություն գործելու համար պետք է խոսել այնպիսի թեմաներից, որոնք հետաքրքրում են զրուցակցին: Զրույցի թեման ընտրելիս կարևոր է հաշվի առնել այն միջավայրը, որտեղ գտնվում ենք, ինչպես նաև շրջապատի մարդկանց տրմադրությունը: Այսպես` հիվանդայցի ժամանակ չպետք է խոսել ծանր հիվանդությունների և մահվան մասին, հիվանդին չպետք է ասել, որ նա նիհարել է, գունատվել կամ տգեղացել: Ընդհակառակը, ամեն կերպ պետք է աշխատել սրտապնդել և հուսադրել հիվանդին: Ճամփորդության
ժամանակ,
հատկապես
օդանավում, չպետք է պատմել օդային աղետների մասին: Խորհուրդ չի տրվում հասարակական միջավայրում սարսափազդու պատմություններ կամ այնպիսի դեպքեր պատմել, որոնք լարում են մարդկանց նյարդային ու հոգեկան վիճակը, վատ տրամադրություն ստեղծում: Ճաշասեղանի շուրջ չեն խոսում այնպիսի բաներից, որոնք կարող են փչացնել սեղանակիցների ախորժակը: Սեղանին դրված ուտելիքը չեն վատաբանում: Մասնագիտական հարցերին առնչվող թեմաների շուրջ խորհուրդ է տրվում խոսել միայն նույն մասնագիտության տեր մարդկանց խմբում: Եթե հավաքվածների մեջ կան այնպիսի մարդիկ, որոնք անտեղյակ են նյութին և չեն հետաքրքրվում այդպիսի հարցերով, նմանատիպ թեմաների շուրջ խոսելը ցանկալի չէ: Զրույցի ընթացքում մասնագիտական
4
տերմիններ գործածելիս նույնպես պետք է հաշվի առնել՝ արդյոք հասկանալի են դրանք շրջապատի մարդկանց: Անքաղաքավարի է զրույցի ընթացքում ավելորդ հետաքրքրություն ցուցաբերելը, զրուցակցին անձնական կյանքի կամ գործերի մասին «հարցաքննելը»: Անքաղաքավարի է, օրինակ զրուցակցին «Որտե՞ղ է աշխատում ձեր կինը», «Որքա՞ն է ձեր աշխատավարձը», «Ին՞չ միջոցներով եք պահում ձեր ընտանիքը» և այլ հարցերով դիմելը: Ընդունված չէ հարցնել կնոջ տարիքը, այն մասին, թե ինչու նա չի ամուսնացել կամ ինչու է ամուսնալուծվել: Ընդհանուր ծանոթների մասին հարկ է խոսել պատշաճության սահմաններում:
Բամբասանքը, զրպարտությունը կամ ուրիշների մասին զրույցի թեմա չպետք է լինեն:
չարախոսությունը երբեք
Զրուցելիս չպետք է՝ վիճել քաղաքականության կամ կրոնական հարցերի շուրջ: Նման թեմաներ, իհարկե, զրույցի ընթացքում կարելի է շոշափել, սակայն պետք է նկատի ունենալ, որ քաղաքական և գաղափարական տարաձայնությունները շատ հաճախ բուռն բանավեճերի են վերաճում, բարձրացնել ձայնը, գոռալ, ճչալ, զրուցակցին անպատվել և վիրավորել, վեճը շարունակել այն բանից հետո, երբ զրուցակիցը հստակ կերպով իր տեսակետն արտահայտել է այդ հարցի առնչությամբ, պատմել
սեփական
առավելությունների
մասին,
գլուխ
գովել,
հպարտանալ
սեփական հաջողություններով, պատմել սեփական թուլությունների, հիվանդությունների, դժբախտությունների մասին (սա չի վերաբերում շատ մտերիմ անձանց և հոգեբան-մասնագետին), զրույց սկսել սեղանի մի ծայրից մյուսը՝ մեծ հեռավորության վրա կամ փսփսալ մեկի ականջին, զրույցի ընթացքում անտեսել զրույցի մասնակիցներից որևէ մեկին, լսել ուրիշի խոսակցությունը կամ զրույցի մեջ մտնել առանց թույլատվություն խնդրելու, խոսելով ներկաներից որևէ մեկի մասին՝ գործածել «նա» դերանունը: Հարկ է ներկաներին դիմել անունով կամ ազգանունով, խոսել այնպիսի հարցերի շուրջ, որոնցից
գաղափար
անգամ
ընթացքում
նայել
չունեք, զրույցի
ժամացույցին, քրքրել պայուսակը կամ
գրպանները,
մատներով
թխկթխկացնել, քթի տակ երգել և այլն,
5
մարդկանց
ձանձրացնել
երկարատև,
անհետաքրքիր
պատմություններով
և
դատարկություններով, ուղղել զրուցակցի թույլ տված լեզվական սխալները: Իհարկե գոյություն ունեն քաղաքակիրթ զրույց վարելու բազմաթիվ այլ նորմեր ևս, որոնց բոլորին հնարավոր չի անդրադառնալ: Որպեսզի
զրույցի
ընթացքում
պահպանենք
չափի
զգացումը
և
չվիրավորենք
զրուցակցին, պարզապես պետք է միշտ հիշենք Աստվածաշնչի ոսկե օրենքը.
«Այն ամենը, ինչ կկամենաք, որ մարդիկ ձեզ անեն, այդպես և դուք արեք նրանց»:
¶áñÍÝ³Ï³Ý ½ñáõÛó
Գործնական հաղորդակցության մեջ վարքի կուլտուրան անհնարին է պատկերացնել առանց խոսակցական էթիկետի կանոնների պահպանման: Դրանք կապված են խոսքի ձևի, բառապաշարի, խոսակցական ոճի հետ, որը հաղորդակցական է տվյալ գործարար մարդկանց շրջանակում: Գոյություն ունի դիմելու համար նախատեսված պատմականորեն ձևավորված բառապաշար: Մեզ` հայերիս համար դրանք «տիկին» և «պարոն» բառերն են: Մեր հասարակությունում այս դիմելաձևերը դեռևս դժվար են արմատավորվում: Պաշտոնական, գործնա-
6
կան գործածության մեջ «պարոն» և «տիկին» արտահայտություններն արդարացնում են իրենց: Սա ժամանակի խնդիր է: Այս դիմելաձևերը, հատկապես «պարոնը», կարծես ներքուստ ենթադրում են, որ տվյալ անհատն ազատ է, բարեկեցիկ և իր գործղություններում անկախ: Գործնական խոսակցության մեջ գործնական էթիկետը ենթադրում է տարբեր հոգեբանական հնարքների կիրառում: Դրանցից մեկը «փաղաքշական բանաձևերի» կիրառումն է: Դրանք խոսքային դարձվածքներ են՝ «Հաջողություն եմ ցանկանում», «Բարին ընդ Ձեզ»: Լայնորեն
կիրառվում
են
այնպիսի
խոսքային
բարեհաճության նշաններ, ինչպիսիք են՝ «Հարց չկա», «Օ’քեյ», «Բարի»: Գործնական բանակցությունների
էթիկետն ժամանակ
նախատեսում
է
անվերապահորեն
պահպանել այն երկրի վարքի կանոնները, որի հետ համագործակցում ենք: Մարդկանց հաղորդակցումը կապված է կյանքի ձևի, ազգային սովորույթների հետ: Այդ ամենը բազմադարյան կյանքի փորձի, անցյալ սերունդների կենցաղի արդյունքն է: Ամեն դեպքում, եթե ուզում
ենք
բանակցություններում
հաջողության
հասնել, պետք է այդ սովորույթներին հարգանքի տուրք մատուցել, ինչքան էլ, որ դա տհաճ լինի: Գործի շահերը վեր են մեր անձնական ճաշակից և հակումներից: Գործնական զրույցն այլ տիպի զրույցներից տարբերվում է նրանով, որ տեղի է ունենում աշխատանքային գործնական մթնոլորտում և ուղղված է որոշակի հիմնախնդրի լուծմանը։ Գործնական
զրույցը
պետք
է
նախօրոք
պլանավորել։
Նման
զրույցին
նախապատրաստվելիս հարկ է որոշել նրա թեման ու նպատակները, խնդիրները, ռազմավարությունը։ Գործնական զրույցում կարևոր է հարցադրման տեխնիկան։ Այն օգնում է. 1. գործնական զրույցի ընթացքում հանդես գալ որպես նախաձեռնող կողմ, 2. ակտիվացնել զրուցակցին, շփումը վերածել երկխոսության, 3. զրուցակցից ստանալ անհրաժեշտ տեղեկությունը։ Զրույցի կանոններ Գործարարները պետք է հստակ արտահայտեն իրենց մտքերը, որպեսզի ճիշտ հասկացվեն:
7
Շատ բարձր ձայնը տհաճ է լսողության համար, իսկ արագ տեմպը վնասում է գործնական խոսակցությանը: Չի կարելի կուլ տալ առանձին հնչյուններ կամ բառեր: Ինչպես նաև լսողի համար տհաճ է դանդաղ, շատ ցածր ձայնով խոսելաձևը: Խոսել պետք է այնպես, որ լսողը ստիպված չլինի խնդրել կրկնել մեր ասածը: Չի կարելի խոսելիս իրար խառնել բառեր տարբեր լեզուներից: Խոսելիս չի կարելի օգտագործել «դե», «մի խոսքով», «կարճ ասած», «այսպես ասած», «այսինքն» բառերն ամեն բառից հետո կամ հաճախակի: Ստեղծվում է տպավորություն, որ խոսողը համոզված չէ իր ասածի մեջ: Այդ բառերը կարելի է օգտագործել ուղղակի խոսքի մեջ պատահող դադարները լցնելու համար: Խուսափե՛ք յուրահատուկ մասնագիտական տերմիններ օգտագործելուց, որոնց ծանոթ են միայն տվյալ մասնագիտության տեր մարդիկ: Մինչ
բուն
զրույցին
անցնելը
պետք
է
նախապես պատրաստվել դրան ամենայն լրջությամբ։
Կարևոր
նախապատրաստ-ված, լինեն։
այցերը
պետք
է
պլանավորված
Նախապատ-րաստվածությանը
հաջորդում
է
հանդի-պումը
զրուցակցի
հետ։ Այս դեպքում պետք է հիշել, որ յուրաքանչյուր շփման առաջին մի քանի րոպեն անչափ
կարևոր
են,
քանի
որ
այդ
ժամանակ
սկսվում
է
զրուցակիցների անհատականության բացահայտումը։ Պետք է հենց սկզբից լավ տպավորություն թողնել։ Մ. Տ.
Զրույցը ճիշտ վարելը Պետք է կիրթ և բարյացակամ կերպով արտահայտենք մեր անձնական կարծիքը: Երրորդ անձի մասին խոսելիս պետք է ասել ոչ թե նրա ազգանունը, այլ օրինակ, «Պարոն+ազգանուն»: Երբ երրորդ անձ է ներս մտնում սենյակ ու միանում զրույցին, կիսատ մնացած ասելիքը շարունակենք միայն
մեր
խոսացածի
մասին
նրան
հակիրճ
ծանոթացնելուց հետո: Երբ երկու հոգի միաժամանակ են սկսում խոսել, նրանցից ամենաքաղաքավարին լռում է և թույլ տալիս զրուցակցին` շարունակելու իր ասելիքը:
8
Ժամանակ առ ժամանակ հարկավոր է փոխել զրույցի թեման: Կատակել պետք է միայն հավասարի հետ. մեծերի կամ ենթակաների հետ հարկավոր չէ կատակել: Սովորական պաշտոնական միջավայրում ծանոթացնելիս ասում են «Տիկին…, թույլ տվեք Ձեզ ներկայացնել պարոն…»: Պաշտոնական ներկայացման ժամանակ լրիվ անունն ու ազգանունն ասելիս մի մոռացեք նշել նաև կոչումը, եթե այն կա. օրինակ. «Պրոֆեսոր…», «Դոկտոր…»: Բազմամարդ
ընդունելությունների
ժամանակ
հյուրերն
ինքնուրույն
են
ներկայանում: Երկու պատվիրակությունների առաջին հանդիպման ժամանակ նախ պետք է ներկայանա ընդունող կողմի ղեկավարը, որից հետո ներկայացնի իր կնոջը, որն եկել է հյուրի կնոջը հանդիպելու: Հետո ներկայանում ու իր կնոջն է ներկայացնում հյուր պատվիրակության ծանոթացնում
է
ղեկավարը: իր
Դրանից
հետո
պատվիրակության
ընդունող մնացած
կողմի
ղեկավարը
անդամներին
ըստ
հերթականության` սկզբից բարձր, այնուհետև ցածր պաշտոն ունեցող կանանց, նույն ձևով` տղամարդկանց: Հետո հյուր պատվիրակության ղեկավարն է անում նույնը: Տղամարդուն օտարազգի դեսպանին ներկայացնում են հետևյալ ձևակերպումով. «Ձերդ Գերազանցություն, թույլ տվեք Ձեզ ներկայացնել պարոն Սահակյանին»: Կնոջը նույնպես ներկայացնում են` անկախ նրա զբաղեցրած պաշտոնից: Նախագահին տղամարդ կամ կին ներկայացնելիս պետք է ասել. «Պարոն նախագահ, պատիվ ունեմ Ձեզ ներկայացնելու պարոն/տիկին
Պողոսյանին»: Դրանից հետո
կատարվում են հավելյալ պարզեցումներ: Թե՛ տղամարդը, և թե՛ կինը, որոնք ներկայացվել են նախագահին, պետք է խոնարհվեն: Մեծ ֆիրմաների կամ կազմակերպությունների ներկայացուցիչները, օտարազգի պատվիրակությանը
օդանավակայանում
կամ
կայարանում
դիմավորելիս
սովորաբար պատվիրակության անդամներին ուղեկցում են հյուրանոց, որտեղ նախապես պատվիրված են նրանց սենյակները և սպասում, մինչև բոլոր փաստաթղթային ձևակերպումների ավարտը: Խոսակցին դիմելիս պետք է օգտագործել նրա անունը: Իսկ եթե խոսակիցը տարիքով է, մեր տնօրենն է կամ բարձրաստիճան պաշտոնյա, պետք է օգտագործել «Պարոն/Տիկին+Ազգանուն» կապակցությունը:
Պաշտոնական հանդիպումների
ժամանակ խոսակցին դիմելիս հարկ է օգտագործել նրա պաշտոնը կամ տիտղոսը: Պաշտոնական հանդիսությունների ժամանակ մեր ընկերոջ հետ խոսելիս, նրան պատք է դիմենք «Դուք»-ով, ոչ թե՝ «Դու»-ով: Գործընկերները ևս համագործակցող անձանց ներկայությամբ պետք է իրար դիմեն «Դուք»-ով: Զրույց վարելու ամենագլխավոր կանոնն է. «Իդեալական զրուցակիցը նա չէ, ով կարող է լավ խոսել, այլ նա` ով կարող է լսել»:
9
Զրուցակիցը գնահատվում է ոչ թե ըստ նախադասությունների քանակի, այլ ըստ որակի:
Երբեմն
ճշգրիտ
և
տեղին
լռությամբ
կարելի
է
ասել
ավելին,
քան
նախադասությամբ:
سñÙÝÇ ¹Çñù»ñÁ
Հաղորդակցման
ընթացքում
տեղեկության
35%-ը
փոխանցվում
է
խոսքային
ճանապարհով, իսկ 65%–ը ոչ խոսքային ճանապարհով: Խոսքային ուղիով փոխանցվում է «մաքուր»
տեղեկատվություն,
իսկ
ոչ
խոսքայինով`
գործընկերոջ
նկատմամբ
վերաբերմունք: Մարդու ոչ խոսակցական վարքն անքակտելիորեն կապված է նրա հոգեկան վիճակի հետ: Ոչ խոսքային վարքը բացում է անհատի ներաշխարհը: Մարմնի դիրքը մարմնի որոշակի կեցվածքն է, որը հատկանշական է տվյալ կուլտուրայի համար և հանդիսանում է մարդու տարածքային պահվածքի տարրական միավորը: Այն ցույց է տալիս, թե ինչպես է տվյալ անհատն ընկալում իր կարգավիճակը՝ ներկա մյուս անձանց կարգավիճակի համեմատությամբ: Այն անձինք,
ովքեր ավելի
բարձր կարգավիճակ ունեն, ընդունում են ավելի անկաշկանդ կեցվածք, քան նրանց ենթակաները: Քաղաքակիրթ
բիզնեսով
զբաղվելու
կարևորագույն
նախապայմաններից
է
հաղորդակցման հմտությունների առկայությունը։ Ձեռնարկությունների հաջողությունները մեծապես պայմանավորված են հաղորդակցման գործընթացի ճիշտ կազմակերպումով։ Եվ բազմաթիվ կազմակերպություններ իրականացնում են իրենց աշխատակիցների ուսուցումը, որպեսզի նրանց դարձնեն շփման մեջ ավելի գրագետ և ընդհանրապես, ավելի դյուրին հաղորդակցվող մարդ։ Հաղորդակցության
գործընթացի
կազ-
մակերպման համար ձեռնարկություններն աստիճանաբար ծախսերը։
ավելացնում
ԱՄՆ-ում
են
իրենց
կատարված
հետա-
զոտությունները ցույց են տվել, որ հաղորդակցումը խլում է աշխատաժամանակի շուրջ 75%-ը։ 10
Հաղորդակցման արժեքը գնահատվում է և՛ դրամական, և՛ ոչ դրամական արժեքներով։ Երկրորդ դեպքում այն մատնանշում է հիմնականում դրա հոգեբանական հետևանքները։ Բազմաթիվ են օրինակները, երբ հաղորդակցման գործընթացի անհաջողությունները հանձնարարությունների սխալ կատարման, բացասական հույզերի ձևավորման և այլ բացասական հետևանքների պատճառ են հանդիսանում։ Հաճախ դժվար է լինում որոշել հոգեբանական ազդեցությունների որոշակի տնտեսական հետևանքները, այնուամենայնիվ, դրանց կապն ակնհայտ է։ Հարկ է նշել, որ արդյունավետ խոսակցությունը կազմակերպության վրա թանկ է նստում, սակայն ոչ արդյունավետ հաղորդակցումն առավել թանկ է։ Հաղորդակցման մեջ մշտապես տեղի է ունենում դիմացինի գործողություններին համապատասխան արձագանք: Մի դեպքում, օրինակ` թվում է, թե գործակիցը մեզ ինչ-որ բանի է մղում, և մենք դիմադրում ենք, մյուս դեպքում մեր գործողությունները համընթաց են, երրորդ դեպքում նա դիպչում է մեր շահերին, և մենք ձգտում ենք պաշտպանել այդ շահերը: Հաղորդակցման ժամանակ սեփական անձի և զրուցակցի նկատմամբ գոյություն ունեն չորս դիրքորոշումներ. «Ես լավն եմ, դու լավն ես»: Սա ամենաբարոյական և ամենաարդյունավետ դիրքորոշումն է: Այս դիրքորոշումն ունեցող մարդիկ ինքնավստահ են, ինքնահաստատված և զրուցակիցներից նույնպես համապատասխան հարգալից վերաբերմունք են ակնկալում: Նրանք թե՛ աշխատանքում, թե՛ առօրյա շփումներում փոխհարաբերություններ են ստեղծում և արժանանում շրջապատող մարդկանց հարգանքին: «Ես լավն եմ, դու վատն ես»: Այսպիսի դիրքորոշմանը սովորաբար հակված են ինքնահաստատման
կարիք
ունեցող
մարդիկ:
Նրանք
իրենց
հիմնախնդիրների
պատասխանատվությունը միշտ գցում են ուրիշների վրա և անհաջողության դեպքում աշխատում են մեղավորներին փնտրել իրենց գործընկերների և ենթակաների մեջ: Իրենց անձը բարձրացնելու համար ուրիշներին հաճախ վիրավորում են ու նվաստացնում: «Ես վատն եմ, դու լավն ես»: Այս դիրքորոշումը բնորոշ է թերարժեքության բարդույթ և ցածր ինքնագնահատական ունեցող մարդկանց, ովքեր իրենց ցածր են դասում ուրիշներից: Կամ էլ կպչում են ուժեղ մարդկանց, ապրում նրանց հովանավորության ներքո: Այսպիսի մարդիկ հակված են դեպրեսիաների: «Ես վատն եմ, դու վատն ես»: Այս դիրքորոշումը բնորոշ է չափազանց հոռետես և ցածր ինքնագնահատական ունեցող մարդկանց: Նրանք չեն սիրում կյանքը, հակված են ծանր դեպրեսիաների, շուտ վիրավորվող են և անկանխատեսելի:
11
Մարմնի դիրքը բաժանվում է «փակ» և «բաց» դիրքերի: «Փակ» դեպքում մարդու մարմինը ձգտում է տարածության մեջ ավելի քիչ տարածք զբաղեցնել: Այն արտահայտում է անհամաձայնություն, պաշտպանություն, հակառակում, քննադատություն: «Բաց» դիրքում մարդու մարմինը ձգտում է գրավել տարածության մեջ որքան հնարավոր է մեծ տարածք:
Այն արտահայտում է համարձակություն, վստահություն,
բարյացակամություն, հոգեբանական հարմարավետություն: Չափից շատ բաց դիրքը կարող է արտահայտել անհարգալից վերաբերմունք, մեծամտություն: Օրինակ` գործնական հանդիպումների ժամանակ ձեռքսեղմումը ողջույնի և հրաժեշտի ձև է: Այն նաև համաձայնության, փոխադարձ հարգանքի ու վստահության նշան է: Եթե մեր գործընկերը մեկնում է ձեռքը` ձեռքի ափը թեթևակի վերև թեքելով` նա պատրաստ է ենթարկվել մեզ: Եթե ափը դեպի ներքև է թեքված, նա ձգտում է իշխել, գլխավորել: Եթե երկու գործընկերներն էլ հավասար հարգանքի ու փոխըմբռնման զգացում են տածում միմյանց նկատմամբ, երկուսի ձեռքի ափերն էլ հավասար ուղղահայաց դիրք ունեն: Լինում են մարդիկ, ովքեր ձեռքսեղմման ժամանակ ցավեցնում են դիմացինի մատները: Այս ձեռքսեղմումը խոսում է ագրեսիվ, ցուցամոլ, կոպիտ մարդու մասին: Ձեռքսեղմման ժամանակ լինում է, որ լիարժեք չեն սեղմում դիմացինի ձեռքը,
այլ
մատների
ծայրերով:
Մատների ծայրերի ձեռքսեղմումը խոսում է իր ուժերին անվստահ լինելու մասին: Այն հիշեցնում է ուղիղ ձեռքով ձեռք սեղմում, որը չի հասցված մինչև վերջ, որտեղ ձեռքի փոխարեն հայտնվել են մատները: Եթե նույնիսկ անձը բարեկամաբար է տրամադրված, միևնույննէ, նա վստահ չէ իր ուժերին, և նպատակը նույննէ`գործընկերոջը պահել իր համար հեռավորության վրա: «Ձեռնոցը» - այս ձեռքսեղմումը ավելի շատ բնորոշ է քաղաքական գործիչներին և ցույց է տալիս ազնվություն և վստահություն է ցանկանում ներշնչել: «Ձեռնոցը» պետք է կիրառել լավ ծանոթ մարդկանց բարևելիս: Հակառակ դեպքում քիչ ծանոթ կամ անծանոթը մեր նկատմամբ կտրամադրվի զգուշավոր և կասկածամտորեն:
12
Հպումները նախաբազկին – Եթե ձեռքը դրվում է ուսին, ապա դա ավելի շատ զգացմունք է արտահայտում, քան երբ այն բազկի վրաէ: Հպումները ուսին և բազկին հնարավոր են որոշակի հուզական վիճակում գտնվող մոտիկ ծանոթների, ընկերների, բարեկամների միջև: Եթե զգացմունքը փոխադարձ չէ, ապա առաջանում է կասկած և անվստահություն: Գոյություն ունի կապ ձեռքերի դիրքերի և մարդու կողմից զգացած բացասական զգացողության մակարդակի մեջ: եթե մենք նկատում եք,
Զրույցի ժամանակ,
որ մեր զրուցակիցը ձեռքերը խաչում է,
նշանակում է մենք ասել ենք ինչ-որ բան, որ նրան դուր չի եկել և նա մեր կարծիքի հետ համաձայն չէ` չնայած խոսքերով նա կարող է համաձայն լինել մեզ հետ: Ինչպես մենք գիտենք, խոսակցության հաղորդակցման ձևերը կարող են ստել, իսկ ոչ խոսակցականները`ոչ: Պետք է հիշել, որ այնքան ժամանակ, որքան զրուցակիցը պահում է ձեռքերը խաչված, նրա մեջ առկա է անհամաձայնությունը մեր ասածի, կարծիքի նկատմամբ: Նրա մոտ շղթան փակվածէ, ներքին լարված վիճակը ստիպում է, որ նա ընդունի այդ ժեստը, իսկ ժեստի պահպանումն իր հերթին խոսում է ներքին լարվածության մասին: Այս դիրքը բացասական և «փակ» դիրք է, որը ցույց է տալիս անհամաձայնություն և հակառակվելու տրամադրվածություն: Ամեն կերպ անհրաժեշտ է փոխել այս դիրքը և բերել «բաց» հաղորդակցման, երբ զրուցակցի ձեռքերն առաջուղղված կլինեն, իսկ ափերը` բացված: Ձեռքերի մատները սուր ծայրերով հպվում են իրար. այս ժեստը հաճախ հանդիպում ենք ղեկավար անձանց մոտ, երբ հրահանգներ են տալիս
ենթականերին:
Ձեռքերը
սուր
ծայրերով դեպի վեր. խոսողն արտահայտում է իր կարծիքը: Իսկ ձեռքերը դեպի ներքև լինում են այն ժամանակ, երբ մարդը ոչ թե խոսում, այլ`լսում է: Երբ ձեռքերի սուր ծայրերը պարզված են դեպի վեր, և խոսողի գլուխը հետ է թեքված, նրա մոտ առաջանում է ինքնագոհության և մեծամտության երանգներ: Այս ժեստն ընդհանրապես օգտագործվում է և՛ դրական և՛բացասական հուզական իրավիճակներում: Եթե զրույցի ընթացքում այս ժեստին հետևում են այլ դրական ժեստեր, ապա հաղորդակցությունն ընթանում է փոխըմբռնման ոգով, բացասական ժեստի առաջացման դեպքում արդյունքը դրական լինել չի կարող: Երբ մարդու բերանը փակված է ձեռքով, և բութ մատը հպված է այտին, ապա ուղեղը ենթագիտակցությունից ուղարկում է ազդանշաններ, որոնք
13
նպատակ ունեն պահել արտահայտվող խոսքերը: Եթե այս ժեստը խոսողի կողմից օգտագործվում է խոսելու ժամանակ, ապա նա ստում է: Եթե նա ձեռով փակում է բերանը այն պահին, երբ դուք եք
խոսում,
ուրեմն
նա
հասկացել է, որ դուք ստում եք
կազմակերպում է մտքերը, պահում դրանք, ճշտում: Հպումը քթին կամ բերանին սուտը քողարկող և դիմացինի սուտը բացահայտող ժեստ է: Պարտադիր չէ, որ դա լինի հենց ձեռքի միջոցով, կարողէ փոխարինվել ձեռքի տակ եղած գրիչով, ջրով լի բաժակով: Մատները բերանում: Այս ժեստը նշանակում է, որ մարդը կարիք ունի հավանության, աջակցության և անհրաժեշտ է նրան սատարել: Մարդը մատները բերանն է դնում խիստ ընկճված վիճակում: Փոքրիկ երեխան
ծծում
է
մատը,
մեծահասակներին,
ինչ
վերաբերում
է
ապա նրանք բերանն են դնում
սիգարեթ, ծխամորճ, գրիչ, մատիտ և այլն: Ուստի, երբ արտահայտվում է այս ժեստը, հարկ է մարդուն աջակցել: Երբ զրուցակիցը սկսում է գլուխը տեղավորել ձեռքի ափի մեջ դա նշան է, որ նա ձանձրանում է: Երբ ցուցամատն ուղղված է քունքին ուղղահայաց, և բութ մատը հենարան է կզակի համար, ապա դա ցույց է տալիս, որ լսողը բացասաբար և քննադատորեն է վերաբերվում խոսողին և նրա արտահայտած կարծիքին: Մարդը հաճախակի կարող է ցուցամատը տրորել կամ ձգել կոպը, եթե բացասական մտքերը շատանում են: Կզակի շոյումը նշանակում է, որ մարդը ձգտում է որոշում ընդունել: Եթե մարդը շոյում է կզակը, այսինքն՝ որոշում է կայացնում, չպետք է նրան որոշման մասին հարցնել: Ցանկալի է հետևել նրա հետագա ժեստերին, որոնք տեղեկություն կտան նրա որոշման մասին: Տղամարդիկ ուղղում են թևքաճարմանդները, ժամացույցի գոտին, իրար են շփում ձեռքերը,
օգտագործում
ցանկացած
պա-
տըրվակ՝ ձեռքերը մարմնի լայնքով պահելու համար:
Փորձառու դիտողին, սակայն, այս
ժեստերը խաբել չեն կարող, որովհետև դրանք
14
արվում են միակ նպատակով` թաքց-նել հուզմունքը և նյարդայնությունը: Այս ժեստի ամենատարածված կիրառություններից մեկը երկու ձեռքով գինու կամ գարեջրի բաժակը բռնելն է: Բնականաբար մեկ ձեռքը բավարար է այդ գործողությունը կատարելու համար: Երկու ձեռքի օգտագործումը հուզված մարդուն թույլ է տալիս ձեռքերի միջոցով ստեղծել համարյա անտեսանելի պաշտպանական արգելք: Ոտքը
ոտքին
գցելով
անկյուն
առաջացնել. նշանակում է, որ այստեղ գոյություն
ունի
մրցակցության
և
հակասությունների ոգի: Երբ մարդու ոտքը ոտքին է գցած և ձեռքով բռնած, սա ամուր, համառ բնավորությամբ օժտված մարդուն հատուկ նստելաձև է: Երբ մի ոտքը շատ հանգիստ գցված է մյուսի
վրա,
դա
ոտքի
խաչման
ստանդարտ ձև է, և արտահայտում է զսպվածություն և հանգի պաշտպանվածություն: Ճիշտ տեղեկություն ստանալու համար պետք է այն դիտել մյուս նեգատիվ ժեստերի հետ համատեղ և անպայման հաշվի առնել գործնական հաղորդակցության ենթատեքստը: Երբ ոտքի խաչված վիճակին միանում են և խաչված ձեռքերը, ապա դա նշանակում է, որ մարդն «անջատվել, դուրս է եկել խոսակցությունից»: Այս դիրքը շատ կիրառում են կանայք, երբ իրենց դժգոհությունն են արտահայտում: Հայելիացումը զրուցակցի դիրքի և ժեստերի կրկնումն է: Դա խոսում է այն մասին, որ նրանց մտքերը և կարծիքները համընկնում են: Հայելիացումը կարելի է հաճախ նկատել սոցիալական նույն աստիճանին
կանգնած
մարդկանց
հսկայական
նշանակություն,
քանի
մոտ: որ
Հայելիացումն այն
ցույց
ունի
է տալիս
զրուցակցին, որ մենք նրա հետ համաձայն ենք և նա մեզ դուր է գալիս: Հայելիացման միջոցով կարելի է հասկանալ զրուցակցի վերաբերմունքը մեր նկատմամբ: Այս ժեստով կարելի է ազդել գործնական հաղորդակցման ընթացքի և արդյունքի վրա: Դրան կարելի է հասնել ժեստերի պարզ պատճենահանման միջոցով: Ձեռքերը գոտկատեղին ժեստը ագրեսիվություն և գործողությունների պատրաստ լինելու հիմնական բնութագրող ժեստերից է: Այս ժեստը նաև բնութագրում է նպատակասլաց մարդու հիմնական դիրքը, երբ նա պատրաստ է հասնել իր նպատակին: 15
Որպեսզի
ճիշտ
ենթադրություններ
անենք
այս
ժեստը
ցույց
տվող
մարդու
մտադրությունների մասին, պետք է հիշել նախորդ ժեստերը: Այնուհետև ուշադրություն դարձրեք հաջորդ ժեստերին: Օրինակ, եթե «ձեռքերը գոտկատեղին» ժեստի ժամանակ նրա կոստյումը կոճկված է, ուրեմն այդ մարդը բավականին զայրացած է, իսկ եթե կոստյումը կոճկված չէ, և եզրերը հետ են տված,
ապա դա բացարձակ ագրեսիվ դիրք է,
որովհետև նա բաց է արել սիրտն ու կոկորդը` արտահայտելով ոչ խոսքային անկախություն: Այս դիրքն ավելի ագրեսիվ է դառնում, երբ մատները սեղմվում են բռունցքի մեջ: Պետք չէ դատել զրուցակցի հոգեվիճակի կամ վերաբերմունքի մասին՝ ելնելով առանձին ժեստերից:
Դրանք
կարող
են
խաբուսիկ
լինել
և
իրենց
նշանակությանը
չհամապատասխանել: Դիտարկեք նախորդ և հաջորդ ժեստերը, որոնք նույն բանն են մատնացույց անում, ապա հավանականությունը մեծ է, որ կհասկանաք մարդու իրական մտքերը. ճի՞շտ է ասում, թե՞ստում է:
г×áÛ³ËáëáõÃÛáõÝÝ»ñ
Հաճոյախոսությունները գործունեության, տեսքի, բնավորության, խառնվածքի դրական գնահատականներ են: Հաճոյախոսությունը շողոքորթություն չէ, քանի որ արվում է անկեղծ և չափավոր, որը միշտ հաճելի տրամադրություն է ստեղծում: Չափազանցված կեղծավոր հաճոյախոսությունը հաճախ կարող է վիրավորական հնչել կամ քծնանքի տպավորություն թողնել: Գործնական հաղորդակցության ընթացքում միշտ կա հաճոյախոսություն անելու ռեալ հնարավորություն: Այն ոգևորում է մեր գործընկերոջը, տալիս նրան վստահություն: Առանձնապես պետք է հիշել հաճոյախոսության մասին, երբ դուք գործ ունեք սկզբանական շրջանում անհաջողության մատնված սկսնակի հետ: Պատահական չէ, որ ճապոնական ֆիրմաներում արգելված է աշխատողնորի բաց քննադատությունը՝ ձեռնար16
կությունը տուժում է, իջնում է աշխատակիցների աշխատանքային ակտիվությունը, պակասում՝ նախաձեռնությունները: Հաճոյախոսելը, առանձնապես, եթե մեր գործընկերը կին է, հանդիսանում է խոսակցական էթիկետի անհրաժեշտ մասը: Կանանց հաճոյախոսելիս տղամարդիկ մեծամասամբ գովում են նրանց արտաքին բարեմասնությունները. «Այսօր դուք հրաշալի տեսք ունեք», «Այսպիսի սանրվածքը ձեզ շատ է սազում», «Դուք շատ գեղեցիկ եք» և այլն: Սակայն տղամարդկանց խորհուրդ է տրվում խելացի կանանց հաճոյախոսություններ անելիս, բացի արտաքինից, նկատի ունենալ նաև խելքը: Ճշմարիտ և արդարացի են հնչում ավստրիացի հոգեբան Վիկտոր Ֆրանկլինի հետևյալ խոսքերը. «Վիրավորական է, երբ կնոջը բնութագրելիս շեշտում են միայն նրա գեղեցկությունը»: Խորապես սխալվում են այն մարդիկ, ովքեր կարծում են, թե հաճոյախոսելը տղամարդկանց մենաշնորհն է: Տղամարդկանց կանանց հաճոյախոսությունները շատ մեծ բավականություն են պատճառում: Տղամարդկանց առավել հաճելի են իրենց ուժը, խելքը, արտաքին տեսքը գովաբանող արտահայտությունները: Քաղաքավարությունը պահանջում է, որ այն մարդը, ում ուղղված է հաճոյախոսությունը, սիրալիր ժպտա և շնորհակալություն հայտնի:
γï³ÏÝ»ñ Չափավոր հումորն ու սրամտությունը, տեղին կատակները զարդարում են մարդուն: Կատակներ կարելի է անել միայն այն դեպքում, եթե դրանք ծիծաղաշարժ են, զվարճալի սրամտություններ են և ներկաներից ոչ մեկին չեն վիրավորում: Անքաղաքավարի է ուրիշի ազգանվան, կազմվածքի, ճաղատության, հասակի, ազգության, բնակության վայրի, մազերի գույնի, կրթության, լուրջ ավտովթարի առթիվ կատակներ անելը: Անեկդոտներ պատմելիս պետք է հաշվի առնել միջավայրը, պահպանել չափի զգացումը: Կանանց և երեխաների ներկայությամբ անպատշաճ անեկդոտները երբեք տեղին չեն. դրանք անհարմար վիճակի մեջ են դնում նրանց: Քաղաքավարությունը պահանջում է անեկդոտներին և կատակներին արձագանքել ժպիտով կամ անկեղծ, լիաթոք ծիծաղով: Չափից ավելի բարձր ձայնով քրքջալը, ձեռքերով և ոտքերով ոգևորված շարժումներ և ավելորդ արտահայտություններ անելն անհարկի է:
17
лé³Ëáë³ÛÇÝ Ëáë³ÏóáõÃÛáõÝ Ժամանակակից
գործնական
կյանքն
անհնար
է
պատկերացնել առանց հեռախոսի: Դրա շնորհիվ մի քանի անգամ բարձրանում է հարցերի լուծման արագությունը, վերանում նամակ գրելու, հեռագիր ուղարկելու կամ այլ վայր մեկնելու անհրաժեշտությունը: Հեռախոսով կարելի է անցկացնել բանակցություններ, տալ հանձնարարություններ, շարադրել խնդրանք, պայմանավորվել և այլն: Վաղուց է ինչ մարդկությունը օգտվում է հեռախոսից, սակայն, հեռախոսով հաղորդակցվելու էթիկային տիրապետում են ոչ բոլորը: Միտքը բովանդակալից և հակիրճ ձևակերպել չկարողանալը բերում է խոսակցության երկարաձգման: Հեռախոսային խոսակցության ժամանակ պետք է ունենալ չափի զգացողություն և ճիշտ ժամանակին դուրս գալ հեռախոսային խոսակցությունից: Բացի այդ, երկար խոսակցություններ վարելով՝ կարող եք ձեռք բերել դատարկախոսի համբավ և դրանով վնասել ձեր ֆիրմայի հեղինակությունը: Կատարված հետազոտությունները ցույց են տալիս,
որ գործարարների աշխատա-
ժամանակի ծախսի հիմնական պատճառներից են հեռախոսային խոսակցությունները: Հոգեբանների
կարծիքով՝
հուզականությունից:
հեռախոսային
խոսակցության
ձգձգումը
կախված
է
Չափից դուրս հուզականությունը նախապայմաններ է ստեղծում
խոսակցական ճշտությունների, դարձվածքների ոչ գործնականության համար: Հեռախոսային խոսակցության հագեցվածության նախանշաններն են`գործընկերոջ նկատմամբ
անպատճառ
դժգոհության
ծագումը,
խոսելաոճը,
գրգռվածությունը:
Հեռախոսային խոսակցութունների վարման արվեստն այն է, որ կարճ հայտնենք այն ամենը, ինչը պետք է ակնկալվող պատասխանը ստանալու համար: Զրույցի ընթացքում անհրաժեշտ է անմիջապես հետաքրքրել զրուցակցին. դրան կարող են նպաստել ներշնչման և համոզման մեթոդները: Ձայնի բարձրությունը, երանգը, հնչերանգը ուշադիր լսողին շատ բան է ասում: Պետք է գործընկերոջ տան հեռախոսահամարին զանգահարել միայն լուրջ պատճառի առկայության դեպքում, կարևոր չէ ենթակա՞է, թե՞ ղեկավար: Էթիկայի կանոնները թույլ չեն տալիս զանգահարել ժամը 22-ից հետո, եթե դրա համար չկա խիստ անհրաժեշտություն կամ նախնական պայմանավորվածություն: Հեռախոսազանգն ընդունելիս ցանկալի է ասել ոչ թե «Ալլո», «Դա» կամ «Լսում եմ» (ինչպես ընդունված է գրեթե ամեմուր), այլ հայտնել ձեր հեռախոսահամարը
կամ
ընտանիքի ազգանունը. օրինակ՝ «Մարգարյանների բնակարան»: Աշխատանքային
18
պայմաններում լսափող վերցնողը պետք է ասի հիմնարկի կամ գրասենյակի անունը: Այսպես. «Երևանի պետական տնտեսագիտական համալսարան, փիլիսոփայության ամբիոն»: Հարկ է խուսափոլ հետևյալ արտահայտություններից՝ «պռիվետ», «խոսացե՛ք»,
«նա
արձակուդում է», «ոչ ոք չկա…», «բոլորը ընդմիջման են գնացել…», «մի քիչ հետո նորից զանգահարեք», «դուք պարտավոր եք…»: Որևէ տեղ զանգահարելիս հարկ է բարևել ու ներկայանալ և չստիպել զրուցակցին կռահումներ անել: Ցանկալի է, որ զանգահարողն հայտնի իր անունը, հատկապես, եթե զանգահարում է ամուսնացած կնոջ բնակարան կամ ամուսնացած տղամարդուն: Եթե զանգահարողն չի ցանկանում ներկայանալ (չնայած դա քաղաքավարի չէ), չպետք է նրան ստիպել այդ անել: Զանգահարելիս հարկավոր է ճշտել՝ հարմա՞ր ժամանակ եք զանգահարել, թե ոչ. գուցե ձեր հեռախոսազանգով խանգարու՞մ եք դիմացինին: Եթե մեզ են զանգահարում և մենք զբաղված ենք, հարկ է քաղաքավարի կերպով ներողություն խնդրել՝ հարցնելով՝ թե երբ կարող է զրուցակիցը կրկին զանգահարել կամ երբ է նրան համար, որ մենք զանգահարենք. «Ներեցեք, ես լողացնում եմ երեխային, խնդրում եմ՝ տասը րոպեից զանգահարեք», «Ներողություն, ես այժմ հնարավորություն չունեմ խոսոլու. ե՞րբ կարող եմ ինքս ձեզ զանգահարել»:
Եթե հեռախոսային խոսակցությունն ընդհատվել է, վերազանգում է նա, ով զանգել է: Աշխատանքային հեռախոսը անձնական զրույցների համար չէ: Երբ անհրաժեշտաբար զբաղեցնում ենք աշխատանքային հեռախոսը, ապա հնարավորին չափ պետք է գործնական լինել, որպեսզի չվատնենք ուրիշների աշխատանքային ժամանակը ու չծանրաբեռնենք հեռախոսային գծերը: Ավտոմատ հեռախոսներից օգտվելիս հարկ է պահպանել քաղաքավարության նորմերը: Եթե հեռախոսի մոտ հերթ կա, այն երկար չպետք է զբաղեցնել: Ավտոմատ հեռախոսով ամենաերկար խոսակցությունը պետք է տևի 4-5 րոպեից ոչ ավելի: Հեռախոսային ինքնապատասխանիչ ունեցող անձանց զանգահարելիս հարկ է ասել մեր անունը, տվյալները և հարմար ժամը, թե երբ կարող են մեզ զանգահարել: Քաղաքավարության կանոնների համաձայն՝ հեռախոսային խոսակցության տևողութունը որոշում է զանգահարողը կամ զրուցակիցներից ավագը: Հեռախոսով պետք է խոսել պարզ, սովորականից փոքր-ինչ բարձր ձայնով: Նպատակահարմար է հեռախոսի մոտ թուղթ ու գրիչ ունենալ, որպեսզի անհրաժեշտության դեպքում չսպասեցնել զրուցակցին: Վերջին շրջանում լայն տարածում են գտել բջջային հեռախոսները: Դրանց անհրաժեշտությունը հատկապես մեծ է գործարար ոլորտում և անհատական ծառայություններ մատուցող անձանց շրջանակներում: Այսպիսի հեռախոսային ծառայությունը, չնայած իր հարմարությանը, ենթադրում է որոշակի պարտավորվածություն, վարվելակերպի որոշ նորմերի պահպանում: Մի շարք հասարակական վայրերում խորհուրդ է տրվում բջջայինն անջատել:
19
Բջջային հեռախոսից օգտվելիս պետք է լինել զսպված և գործնական: Ավելորդ ցուցադրողականությունն ու ամբարտավանությունը խոսում են հեռախոսի տիրոջ անպատշաճության մասին: Հասարակական վայրում բջջային հեռախոսից օգտվելը ցանկալի է միայն խիստ անհրաժեշտության դեպքում. ակնհայտ է, որ խոսակցությունը պետք է հնարավորին չափ կարճատև լինի: Չնայած հեռախոսը մեր օրերում անհրաժեշտ միջոց է, սակայն այն երբեք չպետք է չարաշահել: Հեռախոսով հարգի չէ՝ ցավակցություն հայտնել, հարգարժան մարդու հրավիրել հարսանիքի, ծննդյան օրվա առթիվ շնորհավորել տարեց մարդու, շնորհակալություն հայտնել թանկարժեք նվերի կամ բարի ծառայության համար:
¶ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ «Էթիկետի հիմունքներ» Ա. Նազարյան, Հ. Գրիգորյան, Երևան 2002 «Ինչպես ձեռք բերել բարեկամներ և ազդել մարդկանց վրա» Դեյլ Քարնեգի, Երևան 1991
www.lady-dilemma.livejournal.com Աֆորիզմները՝
www.goodreads.com www.brainyquote.com www.quotationspage.com
20