p.10-11 edu4-09
19-08-2009
09:27
Pagina 10
Kinderen worden niet als democraat geboren, ze zijn democraat in opleiding
M Marijke Sluijter interviewt Micha de Winter
icha de Winter: al jaren luister ik gretig naar zijn lezingen en lees geboeid zijn artikelen over opvoeding tot burger van een democratisch land. Hij schreef een rapport voor de wetenschappelijke raad voor het regeringsbeleid over opvoeding, onderwijs en jeugdbeleid in het algemeen belang. De ondertitel is: 'De noodzaak van een democratisch-pedagogisch offensief'. In de gangen van de universiteit waar ik hem opzoek is het rommelig: ik kom midden in een grote verhuizing. Micha de Winter blijft er onverstoorbaar onder: “Zo'n verhuizing ruimt lekker op.” Hij maakt zich zorgen over belangrijker zaken: “We moeten niet denken dat de democratie zichzelf voortplant. Daar heb je mensen voor nodig met een democratisch besef, mensen die voor zichzelf op kunnen komen en tegelijk de belangen van anderen mee kunnen nemen. Enthousiast zet hij zijn visie uiteen Opvoeding en socialisatie staan in rechtstreeks verband met het in stand houden van onze democratische rechtsstaat. Zo'n rechtsstaat kan alleen functioneren als bij de burgers voldoende bereidheid en vermogen bestaat om deze rechtsstaat te ondersteunen en reproduceren.
Micha de Winter is verbonden aan de opleiding Pedagogiek van de UvU en bekleedt de Langeveld-leerstoel. Hij geeft onderwijs en verricht onderzoek op het gebied van maatschappelijke opvoedingsvraagstukken, jeugdbeleid en preventie.
Helaas gaat dat niet vanzelf. Hij maakt zich dan ook best wel zorgen over de houdbaarheid van onze democratie Geen kind wordt als democraat geboren. Democratisch burgerschap is een groeiproces, waar de ervaringen in de jeugd en de opvoeding een belangrijke rol in spelen. Ik vind het zorgwekkend dat het algemeen belang als oriëntatie in de opvoeding, het onderwijs en de socialisatie afwezig is. Kinderen zijn niet slechts een product of het bezit van hun ouders. Op zijn minst geldt ook dat kinderen toekomstige burgers van een vrije samenleving zijn. Dat betekent dat het collectief profiteert dan wel 'mede-lijdt' onder een al dan niet geslaagde opvoeding, inclusief die kinderen zelf.” “Vooral het grote aantal kinderen dat mishandeld
[ pagina 10 ] 4/2009
e du c a r e
wordt en de kinderen uit culturen waar van democratisch besef nog weinig sprake is baart mij zorgen. Deze kinderen leren niet van jongs af aan wat democratie is. Daarom kan je de opvoeding tot democratisch denkend burger niet alleen bij de ouders neerleggen. Democratie moet je leren, graag thuis, maar óók en juist op school. Dat is een oefenplek bij uitstek, hier komen immers alle toekomstige burgers bij elkaar!” Hoe kan je leren wat democratie is op een school die per definitie niet democratisch is? “Kinderen hebben leiding van volwassenen nodig. Democratie zit nu eenmaal niet in onze genen: democratisch denken en handelen moet je leren. Een school is de beste gelegenheid die we hebben. Aan onderwijsmensen de taak om kinderen in te leiden in de democratie. De Vreedzame School is een poging daartoe: kinderen leren op vredelievende wijze voor zichzelf en anderen op te komen, ze leren met conflicten om te gaan, op constructieve wijze hun ongenoegen te uiten en met woorden in plaats van met vuisten hun recht te halen. En verrassend genoeg leren kinderen ook dat het prettig kan zijn dat er regels zijn waar iedereen zich aan moet houden, maar óók dat je die eventueel democratisch kan veranderen.” Er lijkt een enorme verwarring te zijn over opvoedingsdoelen. Het 'Waartoe zijn wij op aarde' is toe aan revisie “De losmaking uit de knellende banden van de opgelegde socialisatie is voltooid. Levensbeschouwing en maatschappijvisie zijn naar de achtergrond verdwenen. Daardoor is de vraag weggevallen waartoe wij opvoeden. Zelfstandig zijn en prettig in de omgang, dat zijn de opvoedingsdoelen die bij Nederlandse ouders het hoogst scoren. Wij willen onze kinderen een zo prettig mogelijke jeugd bezorgen, waarbij ieders talent zo goed mogelijk tot zijn recht moet komen. We moeten ons gaan realiseren dat in een cultuur waarin burgers hun eigen belang voor het alge-
© MICHA DE WINTER
Het algemeen belang lijkt in de opvoeding geen punt van discussie. Vreemd eigenlijk, voor een prettige samenleving heb je toch bekwame, betrokken mensen nodig. En hangt het voortbestaan van de democratie niet af van de sociale vaardigheden van de burgers?
p.10-11 edu4-09
19-08-2009
09:27
Pagina 11
meen belang stellen het draagvlag voor de onderlinge betrokkenheid en solidariteit verbrokkelt. Ongebreideld materialisme en individualisme, aangewakkerd door de verleidingsindustrie, ondergraaft samenlevingswaarden als wederkerigheid, compassie en burgerschap.” Veel mensen ergeren zich aan ouders die hun kinderen niet opvoeden, veel leraren vinden dat ze er niet zijn op de taken van de ouders over te nemen. De overheid doet teveel, of juist te weinig. Waar ligt ieders verantwoordelijkheid? “Als in een maatschappij teveel ouders er niet in slagen hun kinderen op te voeden vanwege de hoge 'toxiciteit' van hun buurt dan is opvoeding geen zaak van het individu alleen, maar een taak van de samenleving als geheel. De school is de aangewezen plek om kinderen op te voeden tot democratisch burger. Je doet dat door als leraar situaties uit te lokken waarin kinderen leren hoe democratie werkt, ook bij kleuters. De meeste leraren reiken kinderen graag oplossingen aan. Maar als je het ermee eens bent dat je kinderen meer verantwoordelijkheidsruimte geeft moet je je oplossing misschien voor je houden. Ik zal een voorbeeld geven waarin kleuters leerden dat 'meeste stemmen gelden' niet de beste oplossing is. De juf legde dit dilemma aan de kinderen voor: “Ik ga voorlezen, maar ik heb drie boekjes, hoe gaan we dat doen?” Het eerste waar ze mee komen is 'meeste stemmen gelden'. Uiteraard blijkt dan dat er kinderen teleurgesteld te zijn. Je moet kinderen dan de ruimte geven verder te denken, andere oplossingen te zoeken. Ze komen daar verrassend goed uit.
Ze voelen zich echt wel verantwoordelijk voor de gevolgen van hun keuze. Maar geef hen wel de ruimte om die verantwoordelijk te praktiseren.” Dat is lastig in een cultuur waar we kinderen graag van alles uit handen nemen. “We creëren graag een kinderparadijs, maar het is de vraag of je daarmee bereikt wat je wilt. Zo hebben we het ook graag over de effectiviteit van methodes. Maar de daaraan voorafgaande vraag ontbreekt. Die vraag is wat je met de opvoeding wil bereiken. Die discussie durven we niet aan te gaan. Iedereen bepaald toch zelf wat hij wil? Onze individualistische samenleving hecht aan vrijheid, gelijkheid, gelukkig zijn. Het is lastig met onze zeer uiteenlopende normen en waarden een verbindende factor te vinden. Wat ons wel bindt is democratie: gelijkwaardigheid, verschillend mogen zijn, conflicten rechtvaardig leren oplossen, wederkerigheid. Dat zijn zaken die kinderen aan den lijve kunnen leren, stapje voor stapje.
Sommige scholen liggen nu eenmaal in een 'oorlogszone'. Als je daar zegt: “Kom op jongens, laten we goed met elkaar omgaan!” dan gaat dat niet. Die kinderen zijn dat niet gewend, ze kennen alleen de bevelshuishouding. Op een Vreedzame School leren ze daarom stap voor stap de kneepjes van democratisch gedrag, gelukkig dikwijls met succes.”
Meer weten? Opvoeding in Democratie, Micha de Winter e.a.: SWP Opvoeding als spiegel van de beschaving, Micha de winter e.a.;
Hoe doe je dat met kinderen die van huis uit geen enkel democratisch besef meekrijgen? Helaas hebben we het opvoeden tot goed burger laten verslonzen, waardoor de straatcultuur binnen de muren van de school is gekomen. Dan kan je niet meteen democratisch gaan doen. Kinderen die zijn opgegroeid in een omgeving waar het recht van de sterkste geldt moet je eerst leren dat het primaat van het geweld bij de staat ligt, niet bij hen. Je moet regels stellen en handhaven. Pas daarna kan je democratisch gedrag gaan aanleren. Dat kan niet meteen.
e du c a r e
4/2009
[ pagina 11 ]
SWP Bouwstenen voor betrokken jeugdbeleid, WRR verkenningen nr. 17, onder redactie van P. van Lieshout e.a.. (2007), uitgave Amsterdam University press Meer informatie: www.burgerschapskundeindebasisschool.nl www.vreedzameschool.nl
Dit artikel kreeg je van Educare! Educare is een tijdschrift over opvoeden en onderwijzen vanuit verbondenheid. Het wordt uitgegeven door Stichting Universele Opvoeding en verschijnt 5x per jaar. Ieder nummer bevat een uitneembaar katern met praktische oefeningen en informatie die je thuis en/of in de klas kunt uitvoeren. Wanneer je op de hoogte wilt blijven van nieuws over opvoeding en onderwijs in verbondenheid, dan kun je je inschrijven op onze digitale nieuwsbrief. We sturen je dan ook bericht wanneer de nieuwe Educare (het tijdschrift) uitkomt. We gebruiken de nieuwsbrief tevens voor nieuws wat niet in het tijdschrift gedrukt kon worden en om je op de hoogte te houden van ontwikkelingen op onze websites. Schrijf je nu in op de nieuwsbrief en ontvang direct 6 Educare katernen (pdf):
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Leren met Hart Focus Schatgraven in jezelf Verrassend tekenen Opgroeien in verbondenheid Leren kun je leren De rol van spiegelneuronen
Je vindt het inschrijfformulier op onze homepage op www.educare.nl Op onze website kun je ook een abonnement afsluiten op het tijdschrift zelf of ter kennismaking een proefnummer aanvragen. De websites van Stichting Universele Opvoeding: www.educare.nl – alles over het tijdschrift Educare www.opvoedingsboek.nl – wekelijks een boekbespreking... www.opgroeieninverbondenheid.nl – wekelijks een praktische tip... opvoedingenonderwijs.ning.com – digitale ontmoetingsplaats voor leden Copyrights van alle teksten en foto’s in deze pdf berusten bij Stichting Universele Opvoeding en de respectievelijke auteurs en fotografen. Je mag er niets uit kopiëren zonder hier vooraf toestemming voor te vragen. Je mag wèl deze pdf in zijn geheel doorgeven aan vrienden en/of collega’s van wie je denkt dat ze belangstelling hebben voor de inhoud ervan. St. Universele Opvoeding – Hendrik Marsmanweg 16 – 4103 WS Culemborg – redactie@educare.nl