Educare 2015 nummer 1 by Tijdschrift Educare Archief

JAARGANG 32 • nr.1/2015 • E 6,95

Thema:

Omdenken

Ga hoofdr stedacte

Bertho Gunst ld er

‘Onderwijs: meet eens geluk!’ (Berthold Gunster)

‘Ik wil de kanteling versnellen met Operation Education.’ (Claire Boonstra)

Denkwerkplaats: fouten maken moet! praktische inspiratie voor ouders, opvoeders en leerkrachten

Breng Educare voor het voetlicht Onze basis is het blad

Geef richting aan je pedagogie Geef richting aan je pedagogie

JAARGANG 32 • nr.1/2015 • E 6,95

Gas hoofdre tdacteur

Thema:

Berthold Gunster

Omdenken

en die

Actie speciaal voor leden!

basis is ons dierbaar.

‘Onderwijs: meet eens geluk!’ (Berthold Gunster)

Cursus Pedagogie Pedagogie voor Cursus voor het het jonge jonge kind kind

‘Ik wil de kanteling versnellen met Operation Education.’ (Claire Boonstra)

Denkwerkplaats: fouten maken moet! praktische inspiratie voor ouders, opvoeders en leerkrachten

Een andere basis zijn onze leden en die basis koesteren we, want dat zijn de ambassadeurs van Educare. We vragen jou dan ook graag het blad verder te verspreiden met de actie: ‘Breng Educare voor het voetlicht’.

Hoe gaat dat in zijn werk? Bestel 7 exemplaren voor slechts € 7,50 op www.educare.nl/delen Deel die met vrienden, bekenden, school... Zij kunnen dankzij jou profiteren van het aanbod: Een abonnement op Educare voor één jaar voor slechts € 14,50. Aanmelden op www.educare.nl/abonnementen met kortingscode VOETLICHT2015

Tweejarigepraktijkgerichte praktijkgerichte applicatie Tweejarige applicatiecursus cursus

over kinderen van 0 - 7 het jaar voor: Cursus Pedagogie voor jonge kind over kinderen van 0 - 7 jaar voor • Peuter/kleuterleid(st)ers • Peuter/kleuterleid(st)ers in kinderopvang Tweejarige• Leidsters praktijkgerichte applicatie cursus • Leidsters in kinderopvang • Hulpverleners over kinderen van 0 - 7 jaar voor • BSO en (Gast)ouders • Hulpverleners • Peuter/kleuterleid(st)ers • Leidsters in kinderopvang • BSO en (Gast)ouders • Hulpverleners • BSO en (Gast)ouders Tevens NASCHOLINGSCURSUSSEN Tevens Nascholingscursussen, zie website voor:zie onze website • Cursus op locatie na overleg, De cursussen worden georganiseerd doorBSO-dag. de Stichting Rudolf Steiner • Jaarlijkse Landelijke

Pedagogie voor het jonge kind,georganiseerd in de periode van september 2013 t/m De cursussen worden door de april 2014, op vrijdagen van georganiseerd 15.15 voor tot 20.00 uur De cursussen worden door dein Zeist. Stichting Rudolf Steiner Pedagogie het jonge Stichting Rudolf Steiner Pedagogie voor het jonge kind, in de periode vanjaar september april, op kind, in de periode van september t/m april, Eén keer per is er een t/m Themadag, vrijdagen van 15.15 20.00 uur Zeist. van tot 15.15 tot 20.00 uur in Zeist. dit op jaarvrijdagen op: vrijdagmiddag 15in november.

Informatie: Mevr.Mevr. A. ten Hoopen, Informatie: A. ten Hoopen, Informatie: Mevr. A. ten Hoopen, 0545-291038; annette58@hetnet.nl 0545-291038; annette58@hetnet.nl

0545-291038; annette58@hetnet.nl

www.pedagogievoorhetjongekind.nl www.pedagogievoorhetjongekind.nl www.pedagogievoorhetjongekind.nl

Butterflyholland8 GEZINS-, GEDRAGS- EN BEDRIJFSVERANDERING

CURSUSINFORMATIE > Opleiding Gevoelstrainer 1 “Het gevoel - preventieve training groep 3, 4 en 5

X tra cool!”

> Voor inschrijvingen of meer informatie: - info@butterﬂyholland8.com - www.butterﬂyholland8.com - M 06 4019 69 49 BUTTERFLYHOLLAND8....GEEFT JE VLINDERS VLEUGELS

VIRTU_15004_ADV_Educare.indd 1

18-01-2015 21:43:54

Hartenwijs: een kleurrijk en inspirerend kinderboek over de kracht In hartvorm!

van het hart.

rt! en ha e t e ado m Een k

Alle info op: www.scrivomedia.nl

edutorial

Een kwestie van je blik verruimen

Trots! Berthold Gunster als gasthoofdredacteur van dit nummer! En hoopvol: als we leren denken in mogelijkheden hoeft geen mens zich te verliezen in problemen.

Omdenken. Het woord komt steeds vaker langs. Eerst in relatie tot het bedrijfsleven, dan ook binnen onderwijs en opvoeding. Het boek Lastige kinderen? Heb jij even geluk! van Berthold Gunster is een hit op de redactie. Wie is die man? Mijn eerste gesprek met Berthold Gunster is een feest van herkenning. Ter voorbereiding op zijn theatershow over omdenken in onderwijs en opvoeding bevraagt hij leraren en pedagogen die het omdenken in hun genen hebben. Die geen problemen maar kansen zien, of begrijpen dat een probleem juist de bedoeling is. Terugblikkend ontdek ik dat ik het denken in mogelijkheden met de paplepel kreeg ingegoten. Kapotte poppen? Daar kun je ziekenhuisje mee spelen. Opklapbedden? Prima om tenten van te bouwen. Ook als kleuterjuf dacht ik zo. Een overstroming op de speelplaats? Hoera, dan kunnen we in de plassen stampen! Ik vroeg de ouders ‘s middags droge kleren en een handdoek mee te geven (wat ze zonder mopperen deden). Eindeloze reeksen veters, knopen en ritsen? Een kans om handig te worden,

trots op jezelf te zijn en elkaar te leren vertrouwen. Ruzie? Mooi, daar leer je van. De koffiekamer was een deftige plaats om het samen op te lossen. Trots kwamen 5-jarigen vertellen dat het was uitgepraat. Later, als leerkracht in de eerste klas, had ik een stotterend jongetje. Die liet ik meelezen met een groepje dat al vlot las. Hij keek drie maanden mee en daarna kon hij zonder stotteren lezen. Een groot niveauverschil in rekenen? Fantastisch, dan heb ik een klas vol kinderen die de kunst bij elkaar kunnen afkijken. Tutoring, heet dat nu. Als je de media hoort over ‘het onderwijs’, ‘de ouders’ of ‘de kinderen’ lijkt het wel of we op het punt staan ten onder te gaan. Of je als leraar slechts kunt kiezen tussen pompen of verzuipen. Dat is een misvatting. Duizenden, misschien tienduizenden leraren beheersen de kunst van het omdenken. Hun leerlingen herkennen dat, elk kind wordt er namelijk mee geboren. En Berthold? Die gaat het komende jaar de theaters in met ‘Lastige kinderen? Heb jij even geluk!’

Gasten in dit nummer Berthold Gunster

Claire Boonstra

Jenny de Bode en Lia Nijman

Berthold Gunster is grondlegger van het omdenken, van een probleem een mogelijkheid maken. Niet kijken naar wat er zou-moeten-zijn (en dus vooral de gebreken zien), maar kijken naar wat er is (vooral de mogelijkheden zien). Zijn motto: ‘Beer op de weg? Give him a hug!’

Claire Boonstra wil de transitie van het onderwijssysteem versnellen naar een systeem waarin iedereen tot volle bloei kan komen. Het door haar opgerichte Operation Education doet dit door de mensen, de kennis en de goede voorbeelden die er al zijn te verbinden, versterken en zichtbaar te maken bij een groot publiek.

Jenny de Bode is van taal en van tekenen en liefst een combinatie van die twee. Het is haar passie om mensen weer in contact te brengen met hun creatieve kern. Lia Nijman ontwikkelt en voert kunsteducatieve en sociaal-culturele projecten uit voor scholen, gemeenten en instellingen. Zij gebruikt creatieve ontwikkeling als verbindend middel.

educare | februari 2015

Educar e

Tekst en beeld Marijke Sluijter

‘Lastig gedrag is niets anders dan ongestold verlangen’ Marijke Sluijter in gesprek met Berthold Gunster

Wat betekent Educare? Educare betekent ‘opvoeden’, om precies te zijn ‘uitlokken tot ontwikkeling’. Omdat het Latijn is, spreek je het uit zoals je het schrijft. Wat is Educare? Het tijdschrift Educare en de website www.educare.nl vormen samen een platform. De website bestaat uit drie onderdelen, waarop onder andere opvoedingstips, evenementen, filmpjes, blogs, groepen en boeken te vinden zijn. • www.educare.nl/netwerk • www.opgroeieninverbondenheid.nl • www.opvoedingsboek.nl

Utrecht, op de kade bij een werfkelder aan de Oudegracht. Om ons heen bruist het leven. Af en toe worden we onderbroken door boten die lawaaierig voorbij varen. Nog voor we beginnen zegt Berthold al: “Van mij mag de stekker uit het onderwijsbestel!” Het zit hem kennelijk hoog. In het onderwijs zit veel in de weg; er zijn veel belemmerende factoren die nodig moeten worden opgeruimd.

Berthold Gunster: “Het liefst wil je kijken naar wat er goed gaat en dat versterken. Maar dat zou naïef zijn omdat er in sommige sectoren zoveel systemen, wetten, processen, verplichtingen, patronen, gewoontes ingeslopen zijn die belemmeren dat dingen goed kunnen gaan. Daar zul je dan toch echt eerst kritisch naar moeten kijken. Soms moet je eerst snoeien, voordat je kunt laten groeien. Binnen het onderwijs zoals wij dat nu kennen is het onvermijdelijk eerst naar het niet-functionerende te kijken om zo te komen tot verbetering. We moeten daar natuurlijk behoedzaam mee omgaan. Je moet niet alleen uitbannen wat er fout gaat. Het is de kunst te behouden wat goed is. Bovendien kun je sommige niet-functionerende elementen een andere context geven, een andere vorm of structuur, om zo tot verbetering te komen.”

Wie heeft de regie? “Helaas voelen veel leraren zich gekwetst als je kritiek levert. Het onderwijs is misschien wel de lichtst geraakte sector die er bestaat. Maar het krijgt ook veel voor de kiezen. Mensen voelen zich in hun beroepseer gekwetst, en dat snap ik heel goed. Leraren liggen in de vuurlinie, moeten dagelijks de strijd aangaan en doen heel veel goede dingen. Ze boeken ook heel veel succes, hebben te maken met allerlei bepaBerthold Gunster haalt bedrijven graag uit het nauw. Hij hekelt het zo beperkende ‘vastdenken’ en trekt volle zalen met zijn theatershows over ‘omdenken’. Nu gaat hij zijn pijlen richten op opvoeding en onderwijs. Zijn boek Lastige kinderen, heb jij even geluk werd meteen een hit bij ouders.

lingen vanuit de overheid, kinderen die boos zijn, iedereen die zich ermee bemoeit... er is heel veel druk. Dat ze iedere kritiek als een aanval in plaats van als een steun in de rug ervaren begrijp ik goed. Naar mijn visie ligt de kern van het probleem bij wie bepaalt wat er geleerd moet worden: is dat de overheid, zijn het de leerkrachten, is dat de internationale markt, is dat het bedrijfsleven? Of zijn het de kinderen zelf, studenten, volwassenen?”

De regie hoort bij het kind “Ook buiten het onderwijs wordt heel veel geleerd. Het monopolie van leren ligt niet alleen bij het onderwijs, we moeten het ruim zien. Het hoe is niet zo’n punt, daar komen we wel uit. Maar wat als er weerstand is, als kinderen gedemotiveerd raken of in gevangenisachtige structuren komen waar leerkrachten in het ergste geval een soort gevangenisbewaarders worden waarmee kinderen voortdurend in een machtsstrijd belanden? En dan nog de uitstroom van kinderen die het niet afmaken, het niet volhouden. Ik kies daarin een extreem standpunt: de regie hoort zoveel als mogelijk bij het kind. Daar gebeurt het leren.”

Een fundamenteel debat “Er zijn werkgroepen die zich richten op de kwaliteit van het docentschap, prima! Heel goed, moet ook echt gebeuren, maar als je niet oppast ben je op een slecht schip bezig om een nieuwe bemanning op te leiden. Een hele goede bemanning, maar het schip deugt niet en niemand weet waar het heen gaat, waar het voor bedoeld is. Dan heb je niets aan een goede bemanning, dan moet je een nieuw schip hebben. En ik gun het onderwijs een nieuw schip.

‘Van mij mag de stekker uit het onderwijs.’

educare | februari 2015

Het monopolie van leren ligt niet alleen bij het onderwijs. De regie hoort bij het kind.

Tekst en Beeld Marijke Sluijter

Van iedereen langs dezelfde lat naar iedereen tot volle bloei

Wat is de doelgroep? Educare is bedoeld voor ouders, opvoeders en leerkrachten die met passie voor opvoeden en liefde voor kinderen werken aan een duurzame samenleving. Educare is een verbindende schakel in dit netwerk van opvoeders. Wie maken Educare? Het tijdschrift en de website worden gemaakt door een aantal vaste medewerkers en tientallen enthousiaste vrijwilligers, zoals auteurs, redacteuren en fotografen. Wat is het doel van Educare? Educare probeert antwoorden te vinden op deze vragen: - Hoe creëren we een interculturele samenleving waarin kinderen zich deel van het geheel en medeschepper kunnen voelen? - Hoe dragen we bij aan een gastvrije aarde waar ieder kind voldoende gevoed, beschermd en onderwezen wordt? Wat is Stichting Universele Opvoeding? Het tijdschrift en de website van Educare zijn onderdelen van Stichting Universele Opvoeding. Deze stichting is in 1982 opgericht. Het doel is het initiëren, steunen en verbinden van visies en praktijken die een bijdrage leveren aan het leven en leren in heelheid en verbondenheid. Wat is onze visie op opvoeden? Opvoeden is een levenslang dynamisch proces. Het beperkt zich niet tot het gezin, het kinderdagverblijf of het klaslokaal, het leven zélf is de leerschool. Een kind opvoeden is een proces van zelfopvoeding en bewustwording. Als opvoeder ben je voorbeeld en antwoord voor het kind. Je schept een voedzaam klimaat waarin het kind uitdrukking kan geven aan wat in de kiem al aanwezig is.

Onderwijs gaat ons allemaal aan “Wat bezielt je om je met het onderwijs te bemoeien?” Dit vroegen we Claire Boonstra die, gepokt en gemazeld in het bedrijfsleven, in 2012 Operation Education oprichtte. Een vraag die dikwijls opgevat wordt als: “Waar haal je het lef vandaan je te bemoeien met een bedrijfstak waar je niet werkt?” In het antwoord op die vraag vonden we haar bezieling. Ontmoeting met een omdenkster avant la lettre.

“Wat is ‘in het onderwijs zitten’? Ik ben voortdurend bezig mensen iets te leren. Ik sta op grote podia, heb daar leer lingen van een andere leeftijd. Ik weet hoe ik een groot publiek kan bereiken. Ik heb geleerd hoe een verhaal re soneert, via het podium, in een persbericht, hoe je mensen uitnodigt ergens aan deel te nemen. Is dat geen onderwijs?” “Ik heb ook ervaring met het effect van onderwijs als werk nemer, werkgever, leider, innovator, moeder. Bij Layar heb ik medewerkers in ‘augmented reality’ moeten aannemen, die vierkantjes maken in boeken en advertenties waar je je smartphone voor kunt houden zodat je filmpjes of websites kunt zien. Daar bestaat nog geen studie voor. Ik kan dus niet afgaan op diploma’s. En juist daardoor wordt helder

Tekst Marijke Sluijter Beeld Angelique Boter

Claire Boonstra: “We zitten midden in de transitie van de oude naar de nieuwe wereld. Daar moet de maatschappij doorheen. Ik wil daar met Operation Education een bijdrage aan leveren, vooral door het voor te leven. Alleen door het te leven kun je het helpen.”

SPELEN MET… omdenken

wat relevant is, wat voor mensen we nodig hebben om ons bedrijf vorm te geven, en daarmee de wereld zoals die nu verandert door alle digitale mogelijkheden.” “Ik heb ontdekt dat maar één vraag echt belangrijk is: Als je alle mogelijkheden als tijd, geld, wat dan ook had, wat zou je dan nu doen? Het antwoord en het gesprek daaromheen is voor mij bepalend geworden om te weten of ik iemand kan aannemen of niet. Hiermee krijg ik zicht op hun moti vatie, hun drijfveren, wat ze goed en graag doen. Dat is het enige dat telt. Want vanuit je motivatie kun je bijna alles leren. Dat is nogal een omslag voor me. Ik kom uit een we reld waar diploma’s en titels en waar je gewerkt hebt heel erg tellen. Daar ben ik op teruggekomen. De diepe inspi ratie en het vermogen om verandering aan te brengen zit niet per se bij de mensen op het hoogste niveau. Pas toen ik zelf op het ‘hoogste niveau’ stond de wereldleiders toe sprekend op het World Economic Forum in Davos vroeg ik mijzelf af: Wat is dat voor idiotie, ook bij mezelf, om zo onder de indruk te zijn van mensen uit ‘hogere kringen’? Waarom kijken we zo omhoog?” educare | februari 2015

educare | februari 2015

Kansen zien en benutten is een vaardigheid waarmee je geboren wordt. Als je geluk hebt waarderen de mensen om je heen dit en spelen

‘Vanuit je motivatie kun je bijna alles leren.’ – Claire Boonstra

ze graag het spel van oneindige mogelijkheden dat het leven is met je mee. Wen jezelf eraan om in kansen te denken. Je kind zal er graag in mee gaan! Voorbeelden genoeg: Het regent? Hoera, dan kunnen we de nieuwe paraplu gebruiken! Krijtjes gebroken? Hoera, dan kunnen we er poeder van maken. Daarmee kun je als kind van alles, van waterschilderijen maken tot flesjes vullen met mooie gekleurde laagjes poeder. Vlekken in het tafellaken die er niet meer uitgaan? Wat fijn, dan kunnen we daar met textielverf tekeningen op maken. Een gat in je broek? Hoera, dan hoeven we geen dure in lagelonenlanden geproduceerde nep-vintage broek te kopen. Een open mind is een bron van plezier Zet eens een stoel neer en zeg: dit is géén stoel, het is een... en verzin dan iets anders, bijvoorbeeld een kapstok (hang je jas eraan) of een kruiwagen (draai de stoel om en hou de leuning vast). Zeg dan tegen een van de aanwezigen: “Wat is dit?” Het is de bedoeling dat die dan ook zegt: “Dit is géén stoel”, en iets anders bedenkt. Ga net zo lang door tot er geen ideeën meer zijn.

Omdenkganzenbord Verbouw eens het ganzenbordspel. Maak samen omdenkkaartjes. Neem voor kinderen herkenbare problemen, zoals ‘er ligt een modderplas in de tuin, je kamer is een puinhoop of je hebt melk nodig maar die is op’. Telkens als iemand op een gans komt wordt de bovenste kaart gepakt. De spelers roepen na voorlezen: “O jee!” En degene met het kaartje roept dan:”O, nee! Dit is een kans!” Welke kans ziet de speler? Heeft die geen idee? Dan is dit een geweldige kans om samen een kans te vinden!

educare | januari 2015

Spel van oneindige mogelijkheden met je kind!

Waar niets mag mislukken, kan niets nieuws ontstaan. Als iets mislukt is het de uitdaging om je te richten op datgene wat je ervan hebt geleerd om gewoon weer overnieuw te beginnen.

Tekst Jenny de Bode/Lia Nijman Beeld Jenny de Bode, Erica Janse

De klas als denk werkplaats

Kinderen geven ons signalen die we soms niet begrijpen. Het kind met pijn in de buik voor het naar school gaan, krijgt soms een middel tegen obstipatie. Het kind dat hoofdpijn heeft krijgt een pijnstiller. Het kind dat druk is krijgt een label. Het kind dat niet mee kan komen, wordt geremedieerd. Stel dat er niets aan de hand is met deze kinderen, maar dat zij ons willen tonen dat het onderwijs moet veranderen? Begrijpen wij hun signalen wel goed? Willen zij ons niet vertellen dat niet de scholen, maar het hele onderwijssysteem niet meer past bij deze tijd? En wat betekent dat voor ons opvoeden?

Wat zou er gebeuren als morgen de leerplicht werd opgeheven? Zouden alle kinderen dan stoppen met zich te ontwikkelen?

Op school en daarbuiten draait alles om goed denkwerk. Goed nadenken! adviseren we onze leerlingen meerdere keren per dag, maar we vertellen er niet bij HOE ze dat het beste kunnen doen… educare | januari 2015

Daarom pleiten Jenny de Bode en Lia Nijman in hun boek “Hoe bedenk je het?! voor meer aandacht

voor denkvaardigheden en denkstrategieën op de basisschool.

Een goede timmerman moet kunnen zagen, schaven, schuren, meten, houtsoorten herkennen, tekeningen lezen en machines bedienen. Dat zijn zijn basisvaardigheden. Maar om echt goed timmerwerk te kunnen leveren moet hij weten welke gereedschappen hij moet kiezen voor welke bewerking en hij moet vooral handig zijn bij het hanteren van die gereedschappen. Dat vereist oefening. Hetzelfde geldt voor het leveren van goed denkwerk. Je moet beschikken over basis denkvaardigheden en weten hoe je ze moet gebruiken. Maar je levert beter denkwerk als je gebruik weet te maken van denkgereedschappen. Dat zijn verschillende manieren van denken, zoals associëren, ongebruikelijke verbanden leggen, ‘wat-als’ denken, personifiëren, fantasie en verbeeldingskracht inschakelen, metaforen bedenken, allemaal gereedschap waarmee je creatiever kunt denken. Zeker als je - net als die timmerman - de juiste (denk)gereedschappen hebt leert kiezen en hanteren. Een plek waar vaardigheden worden geoefend en gereedschappen worden gebruikt is een werkplaats. Een klas waar denkvaardigheden en -gereedschappen worden geoefend mag met recht een denkwerkplaats worden genoemd.

Hoe maak je van je klas een denkwerkplaats? Door kinderen enthousiast te maken voor lessen in creatief denken. Door een open, belangstellende en onderzoekende houding te bevorderen. Door te zorgen dat ze geloven in hun eigen creativiteit en nieuwsgierig worden naar de mogelijkheden daarvan. Er bestaat gereedschap om slim te worden. Teken een schatkist op het bord en schrijf daar bijvoorbeeld op SECRET TOOLS FOR SMART THINKING. Bekend met computergames en Engels als de meeste kinderen zijn, 28

zullen er een paar zijn die je meteen de vertaling kunnen geven, en zo niet, vertel dan dat er slimme gereedschappen bestaan, (trucs, zo je wilt) die maken dat je beter en slimmer leert denken.

Waar niets mag mislukken, kan niets nieuws ontstaan.

Denkgereedschap kun je voor alles gebruiken. Bij opzoeken, onderzoeken en aanleren, van alles wat je in de wereld wilt weten. Er zijn trucs om gemakkelijker en handiger te leren, beter te onthouden en om anders te kijken. Ze kunnen je ook helpen om een slimmer, wijzer en plezieriger mens te worden. Reken maar dat kinderen met jou op zoek willen gaan naar het geheim van slim denken. Vertel ze dat jullie samen regelmatig denklessen zullen houden waarin ze zo’n gereedschap gaan ontdekken en leren gebruiken. Laat het niet alleen avontuurlijk en geheimzinnig klinken maar zorg er voor dat het ook avontuurlijk wordt! Doe avontuurlijke oefeningen in ontdekken en anders kijken (zoals hieronder*) en laat ervaren wat een creatieve denkhouding doet met de manier waarop je denkt. Vertel ze vooral ook wat er mee te winnen valt en wat ze er aan zullen hebben. Zorg dat ze zich gaan verheugen op het onverwachte dat je denklessen te bieden zullen hebben.

Leer ontdekdenken! Het GEHEIM van ontdekdenken bestaat uit drie dingen. • Je moet nieuwsgierig zijn, • Je moet nieuwe dingen durven uitproberen • Je moet niet bang zijn om fouten te maken Vertel dat onderzoekers en uitvinders nooit bang zijn om dom te lijken of iets fout te doen. Als je nieuwe dingen wilt uitproberen dan gaat er vaak iets fout en dat hoort er educare | januari 2015

educare | januari 2015

Hoe bedenk je het?

32 Tekst en Beeld Annie Bakker Tekst Femke Bouwer van Schie Beeld Femke Bouwer van Schie, Marleen Koopmans

In beweging leer ik het best

In een

treetje hoger durven? Ik leer door iets steeds opnieuw te doen. Mijn hoofd, mijn ogen en mijn oren werken samen met mijn handen, mijn voeten, mijn knieën, mijn evenwicht, mijn tastzin, net zo lang tot ik het kan en er niet meer over hoef na te denken.

springen… en nog een keer, en nog een keer… tot ik een trapje hoger kan. Doen, nog eens, en nog eens. Mag ik in de klas met meer dan mijn

hoofd, ogen, oren

leren? Werkt mijn hele lijf samen om het echt onder de knie te krijgen? Mijn benen voelen wat ‘3’ is, omdat ik steeds stamp op de derde tel.

Mijn lijf weet hoeveel

klanken ‘kast’ heeft, omdat ik op elke klank een andere beweging doe. Mijn mond voelt het verschil tussen een lange en een korte klank. Zo leert mijn hele lijf met mij.

Opgroeien in Verbondenheid ontvangen en meteen toegepast: Wat zou LIEFDE nu doen? Vandaag namelijk heel bijzonder mooi schrift van vriendin gekregen!

Uits p r a a k v a n de m a a nd

bewegende klas maakt de leerkracht

gend te rekenen. Leren is trappetjes nemen, kijken,

beneden kijken, durf ik? Zal ik springen? Ja, ik spring! Gelukt! En nog een keer! Zou ik nog een

Ik ben zo blij met jullie wekelijkse tips! Net weer zo’n gave briefing van

Moniek Stegenga

ruimte om lopend te zingen, dansend te tellen en sprin-

Ik zoek naar spannende randjes waar ik net niet overheen durf. Trappetje opklimmen, naar

Van de lezer

Meer weten? Ook een bewegende klas creëren? Zoek op internet op ‘bewegende klas’ of ‘flipping the classroom’ en laat je inspireren door leerkrachten die je voorgingen. Er zijn zelfs speciale meubels om kinderen meer beweging te geven! www.debewegendeklas.nl

educare | februari 2015

We bereiden kinderen niet voor op de toekomst door hen van alles te leren en eisen te stellen maar door de enorme kracht aan te spreken waarmee ze zich

Durf jij te springen?

willen ontwikkelen. Lienhart Valentin

Columns 10 Jenk Stronks

COLUMN

Harde sancties

Praten als een Giraf De kracht van verbeelding Iedere uiting van kritiek, oordeel, straf of verwijt behoort tot de taal van de jakhals en is daarmee een vorm van geweld. Het vergt de hoogste intelligentie om een ander zonder oordeel te kunnen zien en ontmoeten. Giraffentaal kan daarbij behulpzaam zijn. Ieder mens wil zich verbinden en gehoord worden. Elke actie die je hiertoe onderneemt, wordt van binnenuit gemotiveerd door liefde of angst en is dus afhankelijk van je conditionering. In een maakbare en wedijverende samenleving waarin presteren en eigen verantwoordelijkheid hoog in het vaandel staan, is het je eigen schuld als iets mislukt. Deze conditionering begint al op school, waar kinderen veel ‘be- en veroordelingen’ krijgen. Het kind is ijverig of lui, het antwoord is goed of fout. De universele behoefte er te mogen zijn zoals je bent en erkend te worden, wordt niet vervuld. Onzekere mensen zijn het gevolg. Sommigen kruipen in een hoekje, anderen weten zich staande te houden door van zich af te bijten. Ze hanteren daarbij de jakhalstaal: oordelend, verwijtend.

Ken Robinson pleit voor onderwijs dat creativiteit stimuleert in plaats van doodt: “Er ontstaat pas groei als we alle leerlingen oprecht op eigen waarde schatten. Kinderen zijn van nature divergent, intuïtief en creatief. Onze lesmethoden halen dit vermogen onderuit. Zo erg, dat 98 procent van de leerlingen aan de start van hun schoolcarrière creatief te werk gaat en aan het einde slechts 2 procent!” In de documentaire ‘Alphabet’ toont hij dit overtuigend aan. Marshall Rosenbergs ‘Geweldloze communicatiemodel’ bevat de volgende bouwelementen: – Waarnemen: kijken zonder oordeel. – Voelen: herkennen, erkennen en uitdrukken van gevoelens. – Behoeften: bewust van de onderliggende en niet vervulde behoefte. – Verzoeken: vragen om in plaats van bevelen tot.

Wat is giraffentaal? Word je hier gelukkig van en ontstaat er verbinding met anderen? Waarschijnlijk niet. Achter elk oordeel ligt immers een niet vervulde behoefte! Door deze taal stoot je anderen juist af. “Ik moet altijd alles alleen doen”, is een verwijt aan je omgeving en tegelijkertijd een indirecte uiting van je behoefte aan steun, die je door het verwijt niet gaat krijgen. De giraffentaal is een taal van meelevendheid. Ik laat de ander in zijn waarde, waardoor die zich serieus genomen voelt en zijn behoefte aan erkenning vervuld wordt. Je mag er zijn zoals je bent, ook als je mij niet helpt. Hoe beter we leren onze behoeften achter onze gevoelens te herkennen, hoe meer we met sympathie naar onszelf en de ander kijken.

Voor trainingen in onderwijs en BSO: www.dekleinegiraf.nl

Hoe leer je giraffentaal? Giraffentaal wordt gevoed door de innerlijke overtuiging dat je er mag zijn. De taal die je dan hanteert gaat uit van waarneming zonder oordeel. Je verhoudt je tot de ander in wederzijdse vrijheid. Voorleven is hierin de sleutel: in plaats van je te richten op het product en extrinsieke beloning, stel je het proces centraal. Vervang cijfers en beoordelingen als goed/fout maar eens door beschrijvingen van wat je kinderen ziet doen. Hierdoor ontwikkelen ze een open mind waardoor problemen niet als onmogelijkheid maar als uitdaging gezien worden. Met behulp van giraffentaal ontwikkelen ze een liefdevolle houding naar de ander, hiervoor open te staan en zonder oordeel te benaderen.

“Nee juf, dat doe ik niet. Daar heb ik geen zin in!” Mijn oudste zoon ging naar groep drie. Dat betekende rechtop zitten in rechte rijen bankjes. En dat was niet zijn ding. Werkjes maken vond hij maar niks. Hij verzette zich tegen elke vorm van oefening. Hij onderzocht alle uitvluchten. Zeven keer achter elkaar plassen, potloden breken, schriften bekladden, dromen, en de clown uithangen. Wat zijn juf ook probeerde, niets had effect. In overleg kwam er een plan van aanpak. Als hij in de klas niet wilde werken, dan moest hij het thuis maar doen. Elke dag gingen wij thuis met hem aan de slag. Eén-op één ging het werken redelijk. Maar je moest hem voortdurend aansporen. En zijn gedrag op school veranderde niet. Tot eind groep vier bleven zijn werkboeken en schriften nagenoeg leeg. Hij had inmiddels veel basisstof gemist. Hij werd getest, en bleek een zeer hoge intelligentie te hebben. Daar lag het dus niet aan. Maar waaraan dan wel? In onze zoektocht naar antwoorden belandden we bij een orthopedagoge. Zij maakte een kordate analyse: moeilijk concentreren, faalangst, perfectionisme, achterstand. We kregen een lesprogramma: elke dag een uur werken aan speciale opdrachten. De eerste weken waren we soms wel drie uur per dag aan het vechten. Ook in de zomervakantie gingen we door met het plan. Er kwam verbetering, de werkjes waren binnen het uur af. In september begon de school weer. Zou hij op school nu ook gaan werken? Helaas, de eerste week niet. De tweede week ook niet. Elke dag waren we hoopvol, en elke dag werden we teleurgesteld. Plotseling was ons geduld op. We draaiden alle duimschroeven aan. “Als je morgen niet gaat werken, dan ga je van turnen af. Als je overmorgen niet gaat werken, ga je ook van tennis af. Voorlezen? Niks ervan, ga maar naar vast naar bed.” Terwijl wij onze dochter aan het voorlezen waren, kwam hij huilend uit zijn slaapkamer gerend. “Ik stop ermee! Ik zal gaan werken!” Hij had gecapituleerd. En warempel; vanaf die dag is hij op school gaan werken. Met vallen en opstaan. Maar het was een wereld van verschil volgens zijn juf. Later vertelde hij ons dat hij het als een wedstrijd had gezien. Hij had het idee dat hij moest winnen van ons. Nu we op die periode terugkijken schamen we ons soms diep voor de harde sancties en de hevige strijd. Maar we zijn ervan overtuigd dat het noodzakelijk was om zijn ontwijkgedrag te stoppen. En we zijn erg blij met het resultaat: een zoontje dat gewoon lekker meedoet op school.

21 Jeroen de Jong 35 Willem van Boekel

Willem van Boekel staat dagelijks voor bedrijven als spreker van de Ja-maar/Omdenkshow, en werkt als acteur. Hij is papa van Kas (8), Lola (6) en in blijde verwachting. educare | januari 2015

educare | januari 2015

18 Lucie Rijpstra

En verder

Help ons Educare b eter te maken: vu l de enquête in op www.edu care.nl/ enquete.

Op zoek naar de kleine giraf in het onderwijs.

10 Leuke dingen 16 Keer het om 18 Hap! 20 Nieuws en tips

36 Lezen en luisteren 39 Doe meer met dit boek 42 Jamaar-vrije scholen 44 Educare Netwerk 46 Seintjes

K inde r wijsheid Verdient jouw school een bordje?

Docenten noemen het spieken, wij noemen het teamwork.

Loesje

educare | februari 2015

‘Lastig gedrag is niets ongestold verlangen’ Marijke Sluijter in gesprek met Berthold Gunster Utrecht, op de kade bij een werfkelder aan de Oudegracht. Om ons heen bruist het leven. Af en toe worden we onderbroken door boten die lawaaierig voorbij varen. Nog voor we beginnen zegt Berthold al: “Van mij mag de stekker uit het onderwijsbestel!” Het zit hem kennelijk hoog. In het onderwijs zit veel in de weg; er zijn veel belemmerende factoren die nodig moeten worden opgeruimd. Berthold Gunster: “Het liefst wil je kijken naar wat er goed gaat en dat versterken. Maar dat zou naïef zijn omdat er in sommige sectoren zoveel systemen, wetten, processen, verplichtingen, patronen, gewoontes ingeslopen zijn die belemmeren dat dingen goed kunnen gaan. Daar zul je dan toch echt eerst kritisch naar moeten kijken. Soms moet je eerst snoeien, voordat je kunt laten groeien. Binnen het onderwijs zoals wij dat nu kennen is het onvermijdelijk eerst naar het niet-functionerende te kijken om zo te komen tot verbetering. We moeten daar natuurlijk behoedzaam mee omgaan. Je moet niet alleen uitbannen wat er fout gaat. Het is de kunst te behouden wat goed is. Bovendien kun je sommige niet-functionerende elementen een andere context geven, een andere vorm of structuur, om zo tot verbetering te komen.”

educare | februari 2015

Tekst en beeld Marijke Sluijter

anders dan

â&#x20AC;&#x2DC;Van mij mag de stekker uit het onderwijs.â&#x20AC;&#x2122;

educare | februari 2015

Het is een fundamenteel debat en ik vind het een taak voor iedereen die bij dit debat betrokken is om het gesprek op een zo zuiver mogelijke manier te voeren. Veel mensen gaan elkaar beledigen, gaan in hun emotie zitten, en dat is voor het debat niet goed. Het mag best wel hard tegen hard gaan, maar dan op een faire manier, met goede argumenten. Er is veel lichtgeraaktheid. Dat is jammer. Moet je eens kijken wat voetbaltrainers over zich heen krijgen. Als die zo lichtgeraakt zouden zijn, zouden ze allemaal overspannen zijn.”

Autonomie gesmoord “Hoe mijn ideale school eruitziet? Dat is lastig, elk voorbeeld dat ik noem heeft het risico in zich dat mensen dan naar die scholen gaan kijken, terwijl er niet alleen daar, maar ook binnen andere scholen, ook de meer traditionele, fantastisch werk gedaan wordt. Ik zie veel leuke scholen met lieve meesters en juffen. Mijn zoon zat bijvoorbeeld op Uniq (havo-vwo) waar bij vlagen geweldig onderwijs werd gegeven, maar ook daar liepen ze toch weer aan tegen de verplichtingen van de normering en de toetsing, waardoor alle goede initiatieven weer gesmoord werden. De leraren willen en kunnen wel, de kinderen willen en kunnen wel, er wordt veel goeds gedaan. Totdat de Cito komt, dan gaat het mis. Ik heb op mijn theateropleiding erg vanuit mezelf gewerkt. Er moest een productie komen en de leraren zeiden: zorg dat het goed komt. We werkten ons uit de naad, ik heb enorm veel geleerd. De leraren deden niet zoveel. En zo hoort het. Ik leerde. ’s Nachts, in weekenden en vakanties, het was onze roeping, daar leefden we voor. Dat heette projectonderwijs. Hoe het heet interesseert me niet, als het maar werkt.

Wreed klasgenootje

Als je als ministerie iets wil weten door te meten, meet dan eens geluk Elk kind heeft behoefte aan autonomie en competentie: ik mag het doen op mijn manier en mag het leren als ik eraan toe ben. Ik heb heel veel verhalen verzameld van kinderen waarbij lastig gedrag overging in coöperatief gedrag. Erkenning is bij al die verhalen de cruciale succesfactor, zou je kunnen zeggen. Erkenning dat een kind mag voelen wat hij voelt, denken wat hij denkt en zijn wie hij is. Dat is natuurlijk een open deur, maar geef de mensen de kost die dat niet kunnen: kinderen erkennen zonder ze te willen veranderen.”

Spagaat tussen gezin en school “Ook in mijn kennissenkring zie ik hoogopgeleide mensen die heel boos worden en zich machteloos en gefrustreerd

Gangmaker Margie neemt het voortouw bij het pesten. Ze noemt Sara een ‘menselijke vuilnishoop’ en weigert haar tot het volleybalteam toe te laten omdat ze ‘te dik’ is. Haar trouwe volgelingen nemen Margies gedrag over en uiteindelijk staat Sara algemeen bekend als ‘de blob’.

Beste Margie, Ik heb je hulp nodig. Zoals je vast wel hebt gemerkt, wordt Sara sinds ze bij ons in de klas zit elke dag gepest en belachelijk gemaakt. School moet erg moeilijk voor haar zijn. Je vraagt je vast af waarom ik jou daarover schrijf. Ik heb gezien dat jij leiderschapskwaliteiten hebt en dat je vrienden veel respect voor je hebben. Als jij hen duidelijk maakt dat iemands gewicht niks zegt over hoe leuk of aardig iemand is, zullen het plagen en de nare grappen waarschijnlijk stoppen. Ik weet dat deze brief veel van je vraagt, maar ik heb er vertrouwen in dat jij een manier zult vinden om Sara’s schooldagen gelukkiger te maken. Vriendelijke groet, Juf G.

Juf G. is woedend, vooral op Margie. Het liefst zou ze het populaire meisje door elkaar schudden, om haar duidelijk te maken hoe wreed haar gedrag is. Een brief schrijven lijkt de juf vervolgens een beter plan, maar ook daarin komt ze niet verder dan Margie met verwijten om de oren slaan. Dat gaat niet werken, besluit ze, dus ze gooit alle oude versies weg. Uiteindelijk schrijft ze Margie deze brief:

Margie reageert niet op de brief, maar na een paar dagen houden het pesten en de grappen op. Sara wordt gevraagd om mee te helpen bij het decor voor het schooltoneel en Margie kiest haar zelfs in het volleybalteam. Sara is dolgelukkig. De docent ook. Uit: How to talk so kids can learn van Adele Faber en Elaine Mazlish.

Vanaf het moment dat Sara binnenkomt in haar nieuwe klas op de basisschool is het mis. Het meisje kampt met overgewicht, ziet er kwetsbaar uit en is meteen het mikpunt van pesterijen. Vooral Margie, de leider van de groep, maakt het bont.

Mijn zoon vond school verschrikkelijk. Hij heeft met hangen en wurgen zijn havo afgemaakt en daarna heeft hij drie jaar niets gedaan om af te kicken van ‘moeten’. We hebben geen makkelijke zoon, maar zodra hij het zelf mag regelen bloeit hij helemaal op. Hij zit nu op een ondernemersopleiding en het enige dat leerkrachten tegen eerstejaars zeggen is: “Word een ondernemer. Hier heb je e 5000. Maak er meer van.” Zijn klas bestaat uit meer van deze eigenwijze jongens en met elkaar zijn ze bezig een heel stoer bedrijf op te zetten. Vorig jaar heeft hun bedrijf e 3000 winst gemaakt en wonnen ze een Europese prijs omdat ze het beste studiejaar waren. Het heeft allemaal te maken met autonomie.

educare | februari 2015

voelen bij het idee dat je geen eisen aan kinderen moet stellen. Als je geen eisen stelt, wat dan? Ik zeg dan: ‘Hoe zou jij je voelen als je baas zo met jou omgaat? Dat zou je toch niet accepteren?’ Voor hun eigen gezin, hun eigen kind is het anders. Dan is het een en al democratisch overleg, empathie, vragen stellen, gezinsbesluiten nemen. We nemen onze kinderen serieus. Er is een grote spagaat aan het ontstaan tussen hoe we in het bedrijfsleven met personeelsleden hebben leren omgaan, hoe we in gezinnen onze kinderen hebben leren opvoeden en hoe het er op school achteraan hobbelt. Veel ouders zijn hier heel dubbel in: thuis zijn ze democratisch, maar als hun kinderen naar school gaan zit er diep van binnen een stem die zegt: ‘als mijn kind geen startkwalificatie haalt zal mijn kind falen’, en die angst is heel groot. Die angst is helaas

De kunst van het omdenken Omdenken is de kunst van het kansen zien in elke situatie. Je moet leren ophouden met denken in problemen en kiezen voor het zien van mogelijkheden. Omdenken kan iedereen in een paar stappen leren. Stel, je ziet een probleem: • Vraag jezelf eerst af of iets wel een probleem is. Soms is het probleem voor de een een kans voor een ander... • Ben jij misschien zelf het probleem? Dat is een lastige, dus kijk eens wat vaker in de spiegel… en vergeet vooral niet om jezelf te lachen. • Is de situatie misschien het probleem? Klierige kinderen op een warme achterbank is misschien niet zo’n goed idee. • Is het probleem juist de bedoeling? Kan een kind dat zich overal mee bemoeit misschien een fantastische hulp worden?

nog steeds de raadgever. En zolang die angst niet weg is zullen ouders het onderwijs in de klem houden. Ze gaan eisen stellen, willen dat er getraind wordt, dat het kind toch minstens naar de havo moet, dus ze voeren daar de druk op.”

Geluksmeting “Ik heb wel eens aan schooldirecties gevraagd: ‘Hoe zou het zijn als je zou meten hoe gelukkig jouw leerlingen en je medewerkers zijn?’ Niet omdat geluk het ultieme doel is, maar dat het je gelukkig voelen een hele goede indicator van je zijn is: ben je autonoom, leer je, ontwikkel je je? Want als je je niet ontwikkelt en niet autonoom bent neemt je geluksgevoel af. Daar zijn allerlei onderzoeken naar gedaan en dat is een goede graadmeter. Dus als je als ministerie iets wil weten door te meten, meet dan eens geluk. Omdat ik zeker weet dat er heel veel ouders zijn die graag een school kiezen die hoog scoort op geluk. Meester Kanamori is een groot voorbeeld. Zijn belangrijkste invalshoek is dat hij kinderen erkent en elkaar laat erkennen. Fantastisch wat die man doet, alleen in cijfers wordt dat niet gemeten. Dus alles wat hij doet valt buiten het blikveld van het ministerie van Onderwijs. Die opbrengst van het onderwijs, waarvan wij met zijn allen erkennen dat het heel erg belangrijk is voor het menszijn, dat wordt niet gemeten en geweten. Terwijl juist hoe mensen zìjn doorslaggevend is voor het welzijn van henzelf en hun omgeving.”

Meer weten? Berthold Gunster is te zien in theaters in het hele land. Meer informatie op www.omdenken.nl educare | februari 2015

COLUMN

Hoe gaan we met ‘de waarheid’ om? Het is kort na de aanslagen in Parijs. In het artikel uit de Volkskrant van 13 januari jl. met de kop: ‘Groep 8 speld je niks op de mouw’, geschreven door Rik Kuiper, wordt aandacht besteed aan wat de aanslagen in Parijs doet met kinderen van basisschool Pantarijn in De Meern. De kinderen wordt in de klas gevraagd naar hun kennis en gevoelens over wat er is gebeurd. Het blijkt dat de kinderen of er nog niks van weten (minderheid), of er alles van weten onder andere via het Jeugdjournaal. Wat opmerkelijk is dat er kinderen zijn die denken dat het allemaal nep is en dat de aanslagen zijn gefaked. Dat hebben zij van internet. In het gesprek met de docent wordt hen bijgebracht om kritisch te zijn naar wat ze horen en lezen en naar wat anderen vinden. De docent geeft ook aandacht aan wat waarheid eigenlijk is. ‘Dat is het enige dat ik als leerkracht kan doen: de onwetendheid wegnemen’, zo geeft hij aan. Deze opmerking raakt me. Is dat waar? En hoe verloopt het contact tussen de leerkracht en de ouders? In het artikel wordt niet ingegaan op wat de betrokken school aan beleid heeft in het geval van heftige incidenten en ook niet hoe ouders hierbij worden betrokken. Ook ouders worstelen met wat volgens hen hun kind wel en niet hoeft te weten over wat er op school en verder in de wereld gebeurt. Het gesprek dat op school wordt gevoerd wordt (als het al wordt gevoerd) willen zij ook graag thuis met hun kinderen voeren. Hierin opereren school en ouders nog vaak als twee losse delen in de opvoeding van kinderen. Ouders worden ingezet als chauffeur, tuinhulp en voor andere ondersteunende taken, maar worden er (te) weinig op gelijkwaardig direct opvoedkundig niveau bij betrokken. Scholen zouden er goed aan doen om samen met de ouders een protocol op te stellen hoe ouders en school samen optrekken als er in of buiten school heftige incidenten plaatsvinden. Daarin staat bijvoorbeeld wanneer er een bijeenkomst wordt georganiseerd voor ouders en leerkrachten, door wie dit gebeurt en hoe. Het geeft ouders en leerkrachten de kans om uit de kramp te komen die ieder treft wanneer er iets gebeurt dat ons zo overweldigt en raakt dat we ons als volwassenen in eerste reactie afsluiten en tijd moeten nemen om ons te herpakken. De kinderen voelen dan van alles, maar kunnen daar vaak niet bij. Tegen de tijd dat wij ons herpakt hebben, is de urgentie vaak weg en gaan we door met het leven, blij dat het achter de rug is.

Jenk Stronks (53) is loopbaancoach en duurzaam ondernemer. Via zijn Bureau Inspiratie moedigt hij mensen aan op zoek te gaan naar hun missie, zodat zij vanuit passie kunnen leven en werken. www.bureau-inspiratie.nl

educare | februari 2015

Sporen Speurzoekerspakket Word een echte spoorzoeker met het Sporen Speurzoekerspakket! Met uitdagende opdrachten leer je het verhaal achter elk spoor kennen: over poep, pootafdrukken en vraatsporen. Het pakket bestaat uit: poepkaart, zoekkaart pootafdrukken, loep, doe-boekje en een rugtas, € 7,95. www.despeurzoekers.nl

Op z’n kop Liefhebber van groen en design? Met de Sky Planter van Boskke heb je al omdenkend een originele en stijlvolle manier voor meer groen in je huis, keuken of kantoor. Gewoon aan je plafond! Via www.brandmission.nl of de winkel in Haarlem.

Papieren fantasie Vind je het leuk om iets te knutselen, zelf te bouwen én er ook mee te spelen? Dan hebben we de uitdaging! Knutsel en bouw je eigen knikkerbaan van papier. De mogelijkheden zijn eindeloos. Alleen jouw fantasie bepaalt de grens. www.trendyspeelgoed.nl

Kinderfeestje vol wetenschap Verander je huis in een laboratorium! Feestgangers worden jonge onderzoekers. Om een mysterie op te lossen, een beautysalon te beginnen met zelfgemaakte cosmetica of verrassende goocheltrucjes te doen. Succes gegarandeerd! Gratis ideeën via web en huisaankleding per post (€ 6). www.C3.nl/kids/feest

Geef eens aandacht cadeau! Liefdevolle aandacht stimuleert (zelf)vertrouwen en verbinding. Samen ‘Slak-tijd’ hebben (naar het nieuwe prentenboek Vlinder & Slak) is onmisbaar in deze tijd. Vlinder en Slak nodigen jullie daarom uit om samen te mijmeren met warme chocomel! Gratis downloaden: www.deopenplek.nl

Op avontuur Je weet nooit wannéér je een ontdekking doet! Daarom is het handig om altijd je tekenboek bij de hand te hebben. Verhalenlaboratorium CircusPatz ontwikkelde een prachtige Tekenboekrugzak voor kinderen van 5 tot ongeveer 9 jaar. Inclusief etui voor potloden en stiften € 19,95. www.circuspatz.com/ tekenboekrugzak educare | februari 2015

Van iedereen langs dezelfde lat naar iedereen tot volle bloei

educare | februari 2015

Tekst en beeld Marijke Sluijter

“Wat is ‘in het onderwijs zitten’? Ik ben voortdurend bezig mensen iets te leren. Ik sta op grote podia, heb daar leerlingen van een andere leeftijd. Ik weet hoe ik een groot publiek kan bereiken. Ik heb geleerd hoe een verhaal resoneert, via het podium, in een persbericht, hoe je mensen uitnodigt ergens aan deel te nemen. Is dat geen onderwijs?” “Ik heb ook ervaring met het effect van onderwijs als werknemer, werkgever, leider, innovator, moeder. Bij Layar heb ik medewerkers in ‘augmented reality’ moeten aannemen, die vierkantjes maken in boeken en advertenties waar je je smartphone voor kunt houden zodat je filmpjes of websites kunt zien. Daar bestaat nog geen studie voor. Ik kan dus niet afgaan op diploma’s. En juist daardoor wordt helder

wat relevant is, wat voor mensen we nodig hebben om ons bedrijf vorm te geven, en daarmee de wereld zoals die nu verandert door alle digitale mogelijkheden.” “Ik heb ontdekt dat maar één vraag echt belangrijk is: Als je alle mogelijkheden als tijd, geld, wat dan ook had, wat zou je dan nu doen? Het antwoord en het gesprek daaromheen is voor mij bepalend geworden om te weten of ik iemand kan aannemen of niet. Hiermee krijg ik zicht op hun moti vatie, hun drijfveren, wat ze goed en graag doen. Dat is het enige dat telt. Want vanuit je motivatie kun je bijna alles leren. Dat is nogal een omslag voor me. Ik kom uit een wereld waar diploma’s en titels en waar je gewerkt hebt heel erg tellen. Daar ben ik op teruggekomen. De diepe inspiratie en het vermogen om verandering aan te brengen zit niet per se bij de mensen op het hoogste niveau. Pas toen ik zelf op het ‘hoogste niveau’ stond - de wereldleiders toesprekend op het World Economic Forum in Davos - vroeg ik mijzelf af: Wat is dat voor idiotie, ook bij mezelf, om zo onder de indruk te zijn van mensen uit ‘hogere kringen’? Waarom kijken we zo omhoog?” educare | februari 2015

“Dat is vanuit de historie goed te verklaren. Een hiërarchie was nodig in het pre-digitale tijdperk, want het was de enige manier waarop kennis en informatie konden worden doorgegeven en ervaring overgedragen. Maar nu werkt deze structuur ons tegen. Het werkt vertragend als je pas dóór kunt als je toestemming hebt van je meerdere. En wat doe je dan? Je werkt eromheen, je weet wie je moet hebben om iets voor elkaar te krijgen. Dat is de netwerkstructuur. En natuurlijk: het is niet of-of. Beide structuren kunnen samen bestaan. Je blijft iemand nodig hebben die eindverantwoordelijk is, mentoren, een groep waar je bij hoort, waarin ieder zijn taak heeft. Maar in een netwerk zijn rollen belangrijker: de samenbinder, de innovator, de communicator, de inhoudelijke bewaker. Dit zijn de eigenschappen die bij de persoon passen, waar je als bedrijf profijt van hebt. Die kun je er óók laten zijn, voorbij de functieomschrijving.” “Ik wil en kan niet vanuit een hoge boom werken van waaruit ik mensen als hondjes opdrachten geef. Ik heb liever dat ze het doel bereiken vanuit samenwerking en persoonlijke betrokkenheid. Alles wat we bij Layar deden was nieuw: er waren geen kaders, nog geen eindproduct, alles moest vanuit niets worden opgebouwd. We wisten alleen het doel: goede software maken die de brug tussen papier en digitaal zou slaan. Dit is ook de transitie van oud naar nieuw, van hiërarchisch naar netwerkdenken. Die transitie leef ik. Het oude ging me ook goed af, ik kon me goed voegen en aan de verwachtingen voldoen, maar ik kwam wel steeds verder van mezelf af te staan. Ik heb daar echt mee geworsteld. Mijn kinderen laten dit ook zien. Dit is echt heel interessant, want hoe zorg ik voor veiligheid zonder hiërarchie? Deze kanteling is gaande, die is niet tegen te houden.” “Met Operation Education wil ik deze kanteling versnellen. De kanteling van iedereen langs dezelfde lat naar iedereen 14

educare | februari 2015

tot volle bloei. Door te verbinden, te versterken en zichtbaar te maken van wat er al aan mooie initiatieven is. De reacties op mijn TEDTalk waren enorm. Ik was dus niet alleen. Er was herkenning, van ouders, politici, leraren. Er gebeurt blijkbaar al veel. Ik heb al drie kinderen, ik consumeer veel verschillende media. Waarom weet ik dan niet van al die mooie al bestaande en succesvolle initiatieven? Daarom dus Operation Education. Als mensen zich kunnen verbinden kan er iets gaan gebeuren.”

Operation Education Waar mensen, organisaties en initiatieven samen komen, elkaar vinden en krachten bundelen. Er is een overvloed aan oplossingen en ze zijn er al. Als we samen in actie komen, kunnen we de veranderingen die zo hard nodig zijn realiseren.

Meer weten? Wat is het doel van onderwijs? Documentaire en boek over de rol en het doel van onderwijs, www.watishetdoelvanonderwijs.nl Onderwijshelden; 60 x het bewijs dat het kan, Alette Baartmans, 2014 SchoolWaardenKompas. Waar sta jij? Waar staat jouw school? Test jezelf met dit kompas, www.schoolwaardenkompas.nl www.operationeducation.nl

Kijk ook in EducarePlus.

Tekst Marijke Sluijter Beeld Angelique Boter

SPELEN MET… omdenken Kansen zien en benutten is een vaardigheid waarmee je geboren wordt. Als je geluk hebt waarderen de mensen om je heen dit en spelen ze graag het spel van oneindige mogelijkheden dat het leven is met je mee. Wen jezelf eraan om in kansen te denken. Je kind zal er graag in mee gaan! Voorbeelden genoeg: Het regent? Hoera, dan kunnen we de nieuwe paraplu gebruiken! Krijtjes gebroken? Hoera, dan kunnen we er poeder van maken. Daarmee kun je als kind van alles, van waterschilderijen maken tot flesjes vullen met mooie gekleurde laagjes poeder. Vlekken in het tafellaken die er niet meer uitgaan? Wat fijn, dan kunnen we daar met textielverf tekeningen op maken. Een gat in je broek? Hoera, dan hoeven we geen dure in lagelonenlanden geproduceerde nep-vintage broek te kopen. Een open mind is een bron van plezier. Zet eens een stoel neer en zeg: dit is géén stoel, het is een... en verzin dan iets anders, bijvoorbeeld een kapstok (hang je jas eraan) of een kruiwagen (draai de stoel om en hou de leuning vast). Zeg dan tegen een van de aanwezigen: “Wat is dit?” Het is de bedoeling dat die dan ook zegt: “Dit is géén stoel”, en iets anders bedenkt. Ga net zo lang door tot er geen ideeën meer zijn.

Omdenkganzenbord Verbouw eens het ganzenbordspel. Maak samen omdenkkaartjes. Neem voor kinderen herkenbare problemen, zoals ‘er ligt een modderplas in de tuin, je kamer is een puinhoop of je hebt melk nodig maar die is op’. Telkens als iemand op een gans komt wordt de bovenste kaart gepakt. De spelers roepen na voorlezen: “O jee!” En degene met het kaartje roept dan: “O, nee! Dit is een kans!” Welke kans ziet de speler? Heeft die geen idee? Dan is dit een geweldige kans om samen een kans te vinden!

educare | februari 2015

Keer het om Jonge kinderen hebben grote dromen en wilde plannen. Als ze ouder worden neemt de invloed van hun omgeving toe en krijgen ze beperkende gedachten. Ze zien en horen iets en ze nemen overtuigingen over. Jammer! Laten we hen juist stimuleren om helpende gedachten te koesteren en nieuwsgierige onderzoekers te blijven.

Schrijf zelf Maak voor een kind een helend verhaal, waarin het zich herkent, zijn zelfgenezend vermogen kan aanspreken en lees het voor. Kies een knuffel of ander idool als hoofdpersoon, die hetzelfde dilemma meemaakt als het kind. Maak duidelijk dat er een verschil is tussen het kind en wat een gedeelte van het lichaam doet, bijvoorbeeld: “Jij bent gezond” en: “Je buik kan niet tegen melk.” In tegenstelling tot het kind dat geen oplossing ziet, komt de hoofdpersoon er wel uit met behulp van eigen kwaliteiten, helpertjes en bondgenoten. Bron: Helende verhalen, Paul Liekens en Ann Delnoy.

Op internet is een interessant filmpje te zien over een experiment met vlooien in een glazen pot. Je ziet vlooien hoog over de rand van de pot springen. Sommige springen eruit. De experimenteerder doet de vlooien terug in de pot en draait een deksel op de pot. In het begin hoor je de vlooien tegen het deksel springen, maar al snel wordt het stil. De vlooien zijn geconditioneerd aan de grens van het deksel en springen uit zichzelf niet meer zo hoog. Ze beperken zichzelf, zelfs als het deksel eraf gaat blijven ze in de pot. Sterker nog: hun nakomelingen springen niet meer hoger dan de rand van de pot, ze bootsen hun ouders na. Ze kunnen dus eigenlijk niet uit hun pot, zo geconditioneerd zijn ze. Wat kunnen we als opvoeders leren van dit experiment? Goed nadenken over hoe we onszelf beperken met onze belemmerende overtuigingen en daarmee onbewust onze kinderen. We projecteren onze eigen beperkende overtuiging op kinderen wanneer we zeggen: “Niet doen, kijk uit, je zou wel kunnen vallen!”, “Ach kindje, wat een vreselijke schram, je zult wel veel pijn hebben!”, “Wiskunde, dat kunnen wij van de familie Jansen niet.” We vullen het voor kinderen in. Zeggen dat iets eng of erg is of pijn doet, beperkt kinderen. Hiermee ontnemen we hen de ruimte om te experimenteren en ‘uit de pot te springen’. Een kind kan zichzelf overtreffen wanneer hij een groot geloof in 16

educare | februari 2015

zichzelf heeft. Dan kan het zichzelf genezen, over vuur lopen en alles creëren wat hij zich kan verbeelden. Helende verhalen kunnen daarbij ondersteunen. Aan opvoeders de uitdaging om een kind met zo min mogelijk beperkende overtuigingen te belasten en hem een groot geloof in eigen kunnen mee te geven. Moedig het bijvoorbeeld aan te experimenteren en zo ervaring op te doen. Dat geeft vertrouwen.

Meer weten? • H et filmpje van het experiment met de vlooien heet Fleas in a jar en is te vinden op het EducareNetwerk. • www.esspecial.nl • www.helendeverhalen.nl elende verhalen; Metaforen voor kinderen met allergische • H reacties, overgevoeligheden of angsten, Paul Liekens en Ann Delnoy • De Magie van Metaforen, Reinalda Kerseboom

Tekst Irene Muller-Schoof Beeld Admar Kwant

Een helend verhaal is een magische manier om een kind te helpen. Kinderen geloven nog in wonderen en staan open voor alle oplossingen. Hun onderbewuste pikt de boodschap heel gemakkelijk op. Ze worden zich bewust van het probleem en de oplossing. Het antwoord ligt in henzelf verborgen. Bron: www.esspecial.nl

COLUMN

Mag het licht aan? Ik kan er zo van genieten om op een vrije zondagochtend gezellig samen wakker te worden. Je hoeft niets, en er is geen moeten aan het begin van deze dag… … dacht ik, maar als mijn oudste mij wakker maakt met de mededeling dat hij naar het toilet moet, dan is er wel een duidelijk moeten. “Ga maar hoor”, is mijn respons, met de gewenning dat hij zelf de weg weet en daarna weer gezellig bij ons onder de dekens kruipt. Maar in de winter is het wel erg donker om ’s ochtends alleen naar het toilet te gaan. “Mam, wil jij voor mij het licht aandoen? Ik durf niet door het donker.” Hmm, ik beweeg mezelf wakker met de gedachte dat ik hem hier inderdaad even bij moet helpen. Maar ineens gaat er bij mij een lampje branden, bang voor het donker en niet durven… maar als je naar het toilet moet, tja, dan moet je! Hier ligt een kans! Net voordat ik hem beloof er voor hem uit te gaan, besluit ik mijn oudste zo te begeleiden dat hij het zelf kan, hij heeft immers al een natuurlijk moeten die hem mogelijk nu extra kan stimuleren. “Waar ben je bang voor, Twan?”, vraag ik hem om zo eerst meer licht op de hele zaak te kunnen krijgen. “Het is zo donker, straks staat er een zombie.” Ik bevestig hem dat het donker is, maar dat hij echt geen zombie tegen zal komen. We zijn immers veilig in ons huis. “Hoe kun je dit zelf oplossen?”, is mijn volgende vraag. “Nou, als jij het licht aandoet op de gang dan durf ik wel.” “Oké, en wat als jij nu eerst het licht aandoet op de slaapkamer? Dan wordt het ook al licht op de gang…”, wordt mijn tegenvoorstel. Twan noemt nog even een “Aaahh, toe mam, wil jij het doen?” Helemaal gemotiveerd over deze grote kans, probeer ik ook Twan te motiveren. We hebben even een kort gesprekje over angsten en dapper zijn en wat er kan gebeuren wanneer je zelf je angsten kunt overwinnen. Daarna maken we een plan: ik schijn het bedlampje richting de lichtknop van de slaapkamer zodat Twan die zelf aan kan doen, daarna kan hij vanuit het lichtknopje in de gang het lichtknopje in het toilet ook vinden. Twan is helemaal gemotiveerd en samen gaan we deze angst overwinnen. Wat een geweldig moment! Als een ware soldaat maakt Twan spannende ‘moves’ van het ene lichtknopje naar het andere, om vervolgens helemaal trots weer in bed te belanden. Inmiddels zijn we allemaal klaarwakker en brandt er volop licht in het huis, maar we zijn deze luie zondag wel erg moedig gestart!

Lucie Rijpstra wist als klein meisje één ding zeker: “Later word ik moeder.” Nu is ze moeder van twee jongens en werkt ze onder andere voor het Thuiszitters Traject Voortgezet Onderwijs. www.focuslocus.nl

educare | februari 2015

Toelichting voor volwassenen Vraag je kind naar zijn favoriete eten en de kans is groot dat het antwoord begint met een p. Ertegenin gaan maakt die vette hap alleen maar aantrekkelijker, je kunt er dus beter voor zorgen dat je kind feestelijk eten ontdekt waar jij je geen zorgen over hoeft te maken, zoals deze vrolijke oranje bataatpatat.

Kopieer dit recept en geef het aan je kind. Leeftijdsindicatie

m> > >

bataat schoon boenen; sauzen roeren mango fijnsnijden patat snijden

Bij het frituren ontstaan gemakkelijk transvetten . Dat zijn vetten die door een speciaal proces gestold worden en zo wo rden toegevoegd aan producten zoals koe kjes, chips en cakes.

Meer informatie in EducarePlus

Tekst Marijke Sluijter Beeld Admar Kwant

Oranje patat

Kleuren de straten oranje vanwege bijvoorbeeld Koningsdag? Daar hoort oranje patat bij!

Zet een zeef op een kom. Hang een schone theedoek

Je hebt nodig:

in de zeef. Schep er een flinke lepel dikke Turkse roomyoghurt in. Laat een halfuur uitlekken.



• 1 dikke bataat • 1 eetlepel olijfolie • 1 snuf zout oghurt • 1 eetlepel Turkse roomy • 1 stukje mango • 1 eetlepel marmelade p Misschien een beetje diksa

 Snij de bataat als dikke patat. Doe de stukken in een ovenschaal en sprenkel er een lepel olijfolie en een beetje zout over. Wentel ze met je handen goed door de olijfolie. Verwarm de oven tot 200 graden en zet de schaal erin. Vraag een volwassene om de bataatpatat na tien minuten om te scheppen. Na twintig minuten is je patat gaar.

Snij de mango in piepkleine stukjes en roer die door de uitgelekte yoghurt. Het moet zo dik zijn als mayonaise. Schep in een ander schaaltje een lepel marmelade. Als de marmelade te dik is kun je hem verdunnen met een heel





Schep nu de patat in een patatzak, zet de schaaltjes yoghurt en marmelade erbij en smikkelen maar.

klein scheutje appel- of sinaasappeldiksap.

educare | februari 2015

uit de media Verrassende onderzoeken en dingen die je echt moet weten Ik verander: de bijdrage van kinderen aan een betere wereld Onlangs ontving de 17-jarige Malala Yousafzai de Nobelprijs voor de Vrede. Malala won in 2013 ook al de Internationale Kindervredesprijs voor haar strijd voor het recht op onderwijs voor meisjes wereldwijd. Beide prijzen vormen een erkenning van de strijd voor kwetsbare kinderen overal ter wereld. De Nederlandse organisatie Kidsrights komt op voor de rechten van kinderen, maar laat tegelijkertijd ook zien dat kinderen zelf een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan een betere wereld. Ter ere van het 10-jarig bestaan van de Internationale Kindervredesprijs, bracht KidsRights het boek Ik verander uit. In dit jubileumboek komen de tien Kindervredesprijswinnaars aan het woord. Het boek bevat bijzondere verhalen, inspirerende interviews en uniek beeldmateriaal. Ook selecteerde Kidsrights een aantal projecten in Pakistan die het mogelijk moeten maken dat meer meisjes naar school gaan. Momenteel is er een groot tekort aan vrouwelijke docenten. Voor meisjes is het niet toegestaan om les te krijgen van een mannelijke leerkracht. Daarnaast is de kwaliteit van bestaande scholen voor meisjes vaak slecht. Het projectfonds dat ter beschikking is gesteld ten behoeve van de Kindervredesprijs wordt ingezet om meer meisjes op te leiden die weer les zullen gaan geven aan de volgende generatie. Zo krijgen steeds meer meisjes toegang tot onderwijs.

Een bank gerund door kinderen In de Indiase stad Ahmedabad werken tientallen kinderen, na schooltijd, bij een bank die is opgezet door een islamitische non-profitorganisatie. Zij leren niet alleen zelf hoe ze beter met geld kunnen omgaan en kunnen sparen, maar geven deze kennis ook door aan andere kinderen. Het motto van de bank is: Ons gespaarde geld voor moeilijke tijden. Voor families die altijd al op of onder de armoedegrens leven kan elke gespaarde cent het verschil betekenen tussen leven of dood, bij ziekte of andere onverwachte rampspoed. De bank heeft inmiddels 21.000 roepia (bijna 300 euro) op de rekening staan. Volgens de 11-jarige manager Amreen Kalubhai Sangaria groeit het bedrag elke dag: “Sinds ik vier maanden geleden manager werd, is ons spaargeld met 1000 roepia gegroeid.” De bank fungeert tevens als belangrijke ontmoetingsplek in de wijk. In het gebouw bevinden zich ook een crèche, kleine bedrijfjes voor vrouwen en er worden computerlessen gegeven aan tieners. Ondanks de kleine schaal van de bank zijn al vele lokale families geholpen om de gevolgen op te vangen van armoede en intercommunaal geweld. Bron: www.oneworld.nl

Bron:www.kidsrights.nl

Opvoedtips

Donker? Naar buiten!

Potje met plannen...

Buitenspelen is meestal over zodra het donker wordt. Donker is immers ‘eng’. Of toch niet? In het donker is er veel te beleven! Neem je kind ‘s avonds of ‘s nachts eens mee naar buiten, bijvoorbeeld bij volle maan. En maak eens een jaar lang elke maan(d) hetzelfde ‘rondje’. Verwonder je over de veranderingen die optreden met elke volgende volle maan en met de wisseling van de seizoenen. Als je samen opschrijft, tekent of fotografeert wat je allemaal hebt meegemaakt, gezien, geroken en gehoord, heb je aan het eind van het jaar een uniek document. De herinneringen blijven je vast lang bij! De eerstvolgende volle maan kun je vinden door te googelen op ‘maankalender’. Deze tip verscheen eerder op www.opgroeieninverbondenheid.nl

Bijna iedereen maakt ‘goede voornemens’ wanneer er weer een nieuw jaar is aangebroken. Uit onderzoek blijkt dat deze heel snel alweer worden vergeten of losgelaten. Blijkbaar waren ze toch niet zo belangrijk? Kijk samen eens naar wat jullie écht zouden willen doen, kunnen of leren gedurende de komende tijd. Schrijf of teken de wensen op een papiertje en stop dat in een mooi, eventueel extra versierd potje. Zet het potje op een goed zichtbare plaats. Dat helpt om je plannen te onthouden en stimuleert om ze daadwerkelijk uit te voeren. Aan het eind van het jaar kun je de papiertjes weer tevoorschijn halen om terug te kijken op de afgelopen periode. Heb je je wensen kunnen uitvoeren? Heb je ze bijgesteld of uitgesteld? Ben je toe aan iets nieuws, of zijn je plannen nog actueel? Wat heeft het je gebracht, ben je gegroeid? Samen reflecteren brengt perspectief en zelfinzicht.

educare | februari 2015

Tekst Alberthe Papma

Kindervredesprijswinnaars roepen wereldleiders op kinderen te beschermen In een open brief aan secretaris-generaal van de Verenigde Naties Ban Ki-moon roepen The KidsRights Youngsters – acht winnaars van de Internationale Kindervredesprijs – wereldleiders op om kinderen te beschermen. The Youngsters is een door jongeren geleid platform voor beleidsbeïnvloeding. Doelstelling is het waarborgen van kinderrechten zoals deze zijn vastgesteld in het Kinderrechtenverdrag. The Youngsters moedigen beleidsbepalers aan hun woorden om te zetten in daden, kinderrechten hoog op de (inter)nationale agenda te zetten. In samenspraak met kinderen en jongeren kunnen de levens van kinderen over de hele wereld substantieel verbeterd worden. De jonge leiders zijn met hun platform een jongere versie van The Elders, een groep onafhankelijke wereldleiders. Met hun brief, die werd opgesteld naar aanleiding van een recente aanval op Pakistaanse schoolkinderen waarbij velen de dood vonden, worden alle wereldleiders opgeroepen om de aanslagen scherp te veroordelen en de veiligheid van kinderen als belangrijk speerpunt in hun politieke agenda op te nemen. ‘Duurzame ontwikkeling begint met het investeren in kinderen, door voor hen te zorgen en hun veiligheid te garanderen.’ Met het project The Youngsters worden de winnaars van de Internationale Kindervredesprijs gehoord in hun streven naar verandering, waarbij ze wereldleiders, overheden, ouders, broers en zussen aanspreken om zich sterk te maken voor de rechten van kinderen over de hele wereld. Bron: www.kidsrights.nl

Aardiger door het lezen van Harry Potter? Door het lezen van Harry Potter word je aardiger in je oordeel over andere mensen. Dat zeggen Italiaanse wetenschappers na een onderzoek. Het lezen over pesten helpt om beter te begrijpen hoe het voelt om gepest te worden. Voor het onderzoek moesten kinderen een vragenlijst invullen over wat ze vinden van mensen uit andere landen en culturen. Daarna werden ze in twee groepen verdeeld en lazen ze stukken uit de boeken over Harry Potter. De ene groep las delen waar kinderen in gepest worden omdat ze anders zijn. De andere groep las stukken uit Harry Potter zonder pesten en schelden. Weken later kregen alle kinderen opnieuw een vragenlijst over mensen uit andere landen en culturen. En wat bleek? De kinderen die hadden gelezen over het pesten van ‘dreuzels’ en ‘modderbloedjes’ waren in hun antwoorden opeens veel aardiger over buitenlanders. Bij de andere groep veranderde er niets aan de antwoorden. Bron: Het Jeugdjournaal

COLUMN

Eigenzinnige lange haren Bam! De tuindeur knalt dicht en Noek stuitert door de kamer. “Ja-ha-a!”, roept hij hard. Met een grote grijns smakt hij zijn gymtas in een hoek van de kamer. “Ik ben er hoor!” Alsof iemand dat had kunnen missen. In een storm van vrolijke energie en wapperende lange haren springt hij op zijn stoel en valt aan op de boterhammen die klaar staan. Noek werd tien jaar geleden geboren op een stormnacht in februari. Toen ik hem voor het eerst in mijn armen had, moest ik heel erg aan hem wennen. Er was niet meteen een spontane klik, zoals bij zijn oudere broer. Ik vond maar weinig terug van mezelf in dit kleine mannetje. Maar ik zag des te meer van hemzelf. Met als opvallendste kenmerk zijn haar. Zijn hele eerste levensjaar stond Noeks flinke bos haar recht overeind. Precies zoals bij de familie Stamper in Pluk van de Petteflet. Dat paste helemaal bij zijn pretogen. Mijn oma was meteen gek op hem. “Dit is een echt clowntje”, zei ze toen ze hem voor het eerst zag. Het lange haar kwam terug in groep drie van de basisschool. Opeens had Noek de wens om zijn haar te laten groeien. En daar was hij duidelijk in. Met als gevolg dat zijn haar nu zelfs langer is dan dat van zijn moeder en zijn zus. Zijn opa’s hadden best wat moeite met deze nieuwe look en hebben hem ooit ieder vijf euro geboden als hij het af zou laten knippen. En hoewel een tientje voor Noek een groot kapitaal is, was niets in hem dat ook maar overwoog om de schaar erin te zetten. Noek is trots op zijn haar. Dat hij het elke dag moet borstelen en dat hij regelmatig voor meisje wordt aangezien, neemt hij op de koop toe. En zijn haar is maar één kleur in zijn hele palet van eigenzinnigheid. Ik verzucht weleens dat ik graag een gebruiksaanwijzing had gekregen voor hem. “Ja, dat had je wel gewild, hè?” lacht Noek dan. Maar als hij me dan weer met een nieuwe judoworp wil vloeren, enthousiast vertelt dat hij een bijzondere vogel heeft gezien, op mijn schoot klimt om even bij te komen, eindeloos geniet van ons voorlezen of als ik niet meer bijkom van een van zijn grappen, dan ben ik blij dat ik die gebruiksaanwijzing nooit gekregen heb. Noek verrast me elke dag en daagt me uit hem helemaal te zien zoals hij is. “Er is maar één Noek”, zeggen we vaak. En ik ben ontzettend dankbaar dat hij bij ons terecht is gekomen. www.praktijkvader.nl

Jeroen de Jong is vader van zonen Thijn (12) en Noek (9) en dochter Roos (6). Als Praktijkvader geeft hij online en op locatie uitdagende trainingen in authentiek en betrokken vaderschap. www.praktijkvader.nl

educare | februari 2015

advertentie [ADVERTENTIES]

Wil je meer weten over de Chakra’s? Zoek je de verdieping via het tekenen van

O Onderlinge K r assage rm Kinderm

Mandala’s? Wil je spiritueel in je kracht

Onderlinge komen of via de pen ontdekken wat er in Kinderm aszit? sage isjeeeverborgen n WORKSHOPS, beproefd e zijn de 4 leergangen van het Onkruid Dan manier om TEAMDAGEN, iets voor jou. de sfeerCollege in een groep BEGELEIDING •Vrouw & Kracht te verbe•Chakra’s te•Mandala’s •Spiritueel Schrijven Wil je op jouw school zelf aan ren. de slag met OK? Schrijf je dan M e t Ondinevoor sp suggesties v rlin de g tips oor elke leeft ele op ijd, v a n p euters tot en Kindwww.aanrakeneenlevensbehoeft voor meer info op www.onkruid.nl ermassage ftfe.nl met pubersKijk . of bel 0347-351089 WOInfo: Te koop bij e RKSmarijkesluijter@educare.nl HOPS, lke boekhan www.aanrakeneenlevensbehoefte.nl d of www.opv TEAMDAGEN oedingsboek el .nl , BEGELEIDIN G

O K

[ pagina 16 ] 3/2011

Wil je op jouw school zelf aa de slag met n OK? Schrijf je dan in voor de ti ps op www.aanrake neenlevensbe hoefte.nl

tek en en m et k in d e r en

Info: marijkes luijter@educ are.nl www.aanrake neenlevensbe hoefte.nl

Zinvol teken en gebruik je als tussendoortje in de klas en in de kinderopvang, a ls verdieping van het tekenonderw ijs, als oefenin g in de kinderyogale s of als onder steuning bij de kinderth erapie. Gratis tips! Schrijf je in vo or de nieuwsb rief en ontvang grati s tips over te kenen met kinderen . Voor belangst ellenden zijn er kennismaking sdagen.

e du c a r e

Duurzaam en doordacht

Jaarboek 2014

kruid Het On k 2014 e Jaarbo rmatie & o Transfansitie Tr

Voor € 10 geeft u een schoolkind een maand te eten.

Bron van inspiratie voor iedereen die zijn leven op eigen wijze vorm geeft. In balans met de natuur, bewust, nieuwsgierig, duurzaam en soms ook experimenteel. Het Onkruid jaarboek staat voor een duurzaam en doordacht leven. Met nieuws en achtergronden, festivals, broedplaatsen, opleidingen, natuurlijk bouwen, transition towns en natuurlijk therapeuten, coaches en nog veel meer.

Geef een schoolmaaltijd via www.edukans.nl/ schoolmaaltijd of

Wil jij ook het jaarboek ontvangen? Stuur de ingevulde bon naar: Onkruid, Antwoordnummer 13003, 4120 ZX Everdingen

Zie voor work giro 515 sho Ik wil graag het Onkruid Jaarboek 2014 ontvangen. Betaling : in Afrika www.zinvoltek pdagen opDroogte Ik betaal € 7,50 en ontvang hem zonder extra enenmetkind verzendkosten thuis. Hierbij machtig ik Onkruid om tbv het eren.nl ook scholen Jaarboek 2014 eenmalig € 7,50 van treft Naam .................................................................................................... Adres ...................................................................................................

mijn rekening af te schrijven. Rekeningnummer:

Postcode & Woonplaats ...............................................................

.....................................................................................

Telefoon .............................................................................................

Ik betaal het jaarboek via een factuur. Ik betaal hiervoor € 1,50 extra.

e-mail ...................................................................................................

EDU11_0849_TDS nr 4_2011_lettercontouren.indd 38

6400_Adv_Klikgids_148x210.indd 1

13-08-13 16:16

02-09-11 12:1

Waar niets mag mislukken, kan niets nieuws ontstaan. Als iets mislukt is het de uitdaging om je te richten op datgene wat je ervan hebt geleerd om gewoon weer overnieuw te beginnen.

Kinderen geven ons signalen die we soms niet begrijpen. Het kind met pijn in de buik voor het naar school gaan, krijgt soms een middel tegen obstipatie. Het kind dat hoofdpijn heeft, krijgt een pijnstiller. Het kind dat druk is, krijgt een label. Het kind dat niet mee kan komen, wordt geremedieerd. Stel dat er niets aan de hand is met deze kinderen, maar dat zij ons willen tonen dat het onderwijs moet veranderen? Begrijpen wij hun signalen wel goed? Willen zij ons niet vertellen dat niet de scholen, maar het hele onderwijssysteem niet meer past bij deze tijd? En wat betekent dat voor ons opvoeden?

Wat zou er gebeuren als morgen de leerplicht werd opgeheven? Zouden alle kinderen dan stoppen met zich te ontwikkelen?

educare | februari 2015

Waarom binnen leren als het buiten kan? “Waarom zouden kinderen binnen, in de klas, moeten werken? Neem de lessen mee naar buiten. Wat dacht je van een techniekles over water? Kinderen van Aventurijn in Loenen maakten dit waterkunstwerk. Alle leeftijden, ieder op zijn niveau. Er kwam heel wat denkwerk bij kijken. Hoe zorg je dat het water weer in de vijver komt? Of hoe doet het water er zo lang mogelijk over om beneden te komen? Kan water ook omhoog? En dat molentje, hoe gaan we dat laten draaien? Ook proberen? Het frame is gemaakt van betongaas en drie palen. Op deze manier kunnen er kinderen aan twee kanten werken. Zorg voor heel veel kleurrijk materiaal waar water doorheen kan lopen: slangen, trechters, schoenen, kraantjes, een douchekop. De materialen kunnen bevestigd worden met tiewraps (kabelbinders). Succes verzekerd!” Hannah Beckers, www.aventurijn.org

Gelukkig

Conflictbehandeling “Tijdens mijn trainingen over onder andere vergadertechnieken en conflicthantering die ik geef bij bedrijven, stel ik vaak vast hoe ‘kinderachtig’ veel volwassenen met elkaar omgaan. Op Sudbury school Gent, waar ik meeloop, lossen ze problemen op in een comité waarin kinderen de leiding nemen. Een 12-jarige jongen zit de vergadering voor. Hij doet dat heel rustig en ernstig. De klacht die behandeld wordt, gaat over een uit de hand gelopen speel-vechtpartijtje. De jongens verwoorden heel goed hoe zij het gevecht en wat er gezegd is, ervaren hebben. Ze blijven mooi uit de valkuil van wie het slachtoffer is en wie de dader en begrijpen dat beiden aandeel hebben in wat er gebeurd is. Ze hebben geen volwassene nodig om de vergadering in goede banen te leiden, ze manen elkaar aan om onrustig gedrag te stoppen en bij de zaak te blijven. Zelfs de jongste deelnemer van vijf, zit er heel serieus bij en blijft luisteren. Met andere woorden, ik heb deze jongelui niets te leren.” Inge Vanderweege (Sudbury school Gent)

educare | februari 2015

“Volwassenen vragen vaak aan kinderen wat ze later willen worden. Kinderen vinden dit antwoord vaak lastig. Ze voelen dat er een verwachting ligt bij die vraag: dat je astronaut zou moeten zeggen, of neuroloog. Serieus, waarom zou je dat al moeten weten als je jong bent? Maar als je het een kleuter vraagt, krijg je vaak een eerlijk en simpel antwoord: “Ik wil gelukkig worden.” Logan LaPlante (13 jaar) geeft hierover een Tedx Talk (http://youtu.be/h11u3vtcpaY). Hij zegt: “Als ik groot word wil ik doorgaan met gelukkig zijn, zoals ik nu al ben.” Hij is een unschooler; hij ontwikkelt zich zelfgestuurd en vrij. Waarom brengen scholen ‘de kunst van leven’ niet bij? Hij heeft wel een idee wat hij later wil doen, maar als ze hem vragen wat hij wil worden, zal hij altijd antwoorden: Gelukkig.” Christel Hartkamp

Je kunt alles bereiken als je maar wilt “Stel dat je op een school zit en je wil graag koken. Wat zul je dan allemaal leren als je je eigen materiaal moet verzamelen, zelf je boodschappen moet doen en zelf je budget beheert? Dan leer je een heleboel. Je kunt ook zelf kiezen of je dat met of zonder hulp doet, hulp van volwassenen of van medeleerlingen, rekening houdend met de regels omtrent veiligheid op school. Zo hebben leerlingen op deze manier op een avond een restaurant verzorgd. Veertig mensen kwamen eten en konden een keuze maken uit een driegangenmenu. Toen ik als begeleider vroeg aan een meisje van 13 jaar waar ze het meest van had geleerd, zei ze: “Dat je alles kunt bereiken als je het maar echt wilt.” Kijk, dat is een les die je ze als volwassene graag meegeeft!” Sandra Schonig (Guus Kieft school)

Taal is overal “Op Newschool.nu is er vertrouwen in de eigen ontwikkeling van een kind. Ieder kind ziet de noodzaak van het leren lezen en schrijven, omdat je dit nu eenmaal op allerlei manieren in de school gebruikt. Bij binnenkomst moet je je intekenen bij je naam. Voor de schoonmaaktaken hangt de uitleg bij de taak. Van vergaderingen maakt de secretaris (vaak ook een kind) notulen die vervolgens opgehangen worden op een bord. Als je jong bent kun je hulp vragen bij het lezen of schrijven en tegelijk zie je dat andere kinderen dit al zelf kunnen. Kinderen hebben een hang naar onafhankelijkheid, ze willen niet iets missen en ze willen die dingen kunnen die anderen ook kunnen. Dit maakt dat iedereen op onze school leert lezen en schrijven: de ene door hulp te vragen, de ander geheel zelfstandig en allemaal op een geheel eigen tempo.” Christel Hartkamp (Newschool.nu)

Beheer je eigen budget en leer rekenen “Op democratische basisschool De Vallei beheren de kinderen een bepaald bedrag per jaar. Ze maken daarvoor elk jaar een begroting. Het geld wordt besteed aan zaken die hen aangaan in de school, zoals het knutselmateriaal, de keukeningrediënten, de techniekhoek, de schoolbibliotheek, schoolreisjes en excursies, sportdagen en het uitnodigen van experts van buiten. Door op deze manier te werken krijgen kinderen inzicht en leren ze rekenen. De knutselhoek heeft bijvoorbeeld honderd euro per maand. Als de verf op is, gaan kinderen dit zelf bestellen of ze gaan naar de winkel. Kinderen moeten hun inkopen verantwoorden. Ze moeten een bonnetje meenemen, in de budgettenmap opschrijven hoeveel ze hebben uitgegeven, waaraan ze het hebben uitgegeven en uitrekenen wat er nu nog over is van het te besteden budget. Kinderen die nog niet kunnen rekenen, worden natuurlijk geholpen. Soms door oudere kinderen en soms door de leerkracht. Gaandeweg leren ze het zelf te doen.” Maaike van Mourik (De Vallei)

educare | januari 2015

Bron van veranderend denken

Zet je eigen school op “Daarom, daarom, daarom start ik een democratische school. Ik krijg namelijk geen antwoord op al mijn vragen. Andere mensen doen het niet. Zij starten geen nieuwe scholen. Op een paar na! Voor mij zijn dat helden. Zij geloven ook niet zo maar iets. Zij praten geen anderen na. Zij denken zelf na en handelen daarnaar. Ik wil ook een held zijn. Ik wil kinderen een stem geven. Kinderen leren niet alleen dankzij ons, volwassenen. Ik zou bijna zeggen: ondanks ons leren ze. Laat ze leren van het leven, leren van elkaar en ook van volwassenen. Daarom een oproep! Ga weg voor en in die klas. Ga samen het leven beleven en leer wat je nodig hebt op jouw pad. Inspireer elkaar en faciliteer. We zijn zo’n rijk land, we hebben zoveel gepassioneerde mensen die houden van hun vak, die een talent hebben! Verbied mensen in een school die alleen maar standaardlesjes afdraaien. Onze kinderen verdienen meer! Start allemaal een nieuwe school!” Jacqueline de Theije (Democratisch Onderwijs Eindhoven)

Professor Peter Gray vormt een onuitputtelijke bron van veranderend denken over onderwijs en opvoeding. Hij zegt: “Kinderen zijn ontworpen door de natuur om hun eigen leren en ontwikkelen te sturen. Gedurende de menselijke geschiedenis ontwikkelden kinderen zich door observeren, verkennen, vragen stellen, spelen en deelname aan activiteiten. Deze instincten werken nog steeds mits de omstandigheden kinderen in staat stellen om zichzelf te ontplooien. Leren onder dwang, wat helaas de norm is in onze samenleving, onderdrukt nieuwsgierigheid en de natuurlijke manieren van ontwikkelen en bevordert angst, depressie en gevoelens van hulpeloosheid. Zelfgestuurd, autonoom leren bevordert eigenschappen als initiatief, creativiteit, speelsheid en liefde voor leren: eigenschappen die essentieel zijn voor succes in het leven in onze snel veranderende wereld.” (boek Free to Learn)

Leren van je kinderen “Onze dochter van 8 was ziek van school, verveelde zich en was depressief. Dat opende onze ogen voor een probleem dat niet met ons kind, maar met haar situatie te maken had. Voor haar zochten we een oplossing, een plek waar ze zichzelf kon zijn en haar zelfvertrouwen kon terugwinnen. Zij heeft onze ogen geopend voor een volledig andere manier van ontwikkelen. Onze oplossing was een school op te richten, waarin onze drie dochters zich konden ontwikkelen zonder dwang tot jonge mensen die zelfbewust, zelfverzekerd en met een groot gevoel voor verantwoordelijkheid in het leven staan. We veranderden onze opvoeding, gingen veel bewuster om met onze taal naar onze kinderen. Probeerden thuis in een huisoverleg tot een gezamenlijke overeenstemming te komen. Het loslaten van ingeroeste, vertrouwde patronen is niet altijd makkelijk geweest, maar heeft ons en hun leven enorm verrijkt.” Christel Hartkamp Kleine avonturen – spel voor ouder en kind

Aan dit katern werkten mee: Tekst Christel Hartkamp-Bakker, Hannah de Vos-Beckers, Sandra Schonig, Jacqueline de Theije, Inge Vanderweege, Maaike van Mourik Beeld Marion en Mervyn van Uden, Maaike Eggermont, Hannah de Vos-Beckers

Volgende keer: Spelen tot je groen ziet! 26

educare | februari 2015

De klas als denk Op school en daarbuiten draait alles om goed denkwerk. Goed nadenken! adviseren we onze leerlingen meerdere keren per dag, maar we vertellen er niet bij HOE ze dat het beste kunnen doen… Daarom pleiten Jenny de Bode en Lia Nijman in hun boek “Hoe bedenk je het?!” voor meer aandacht voor denkvaardigheden en denkstrategieën op de basisschool.

Een goede timmerman moet kunnen zagen, schaven, schuren, meten, houtsoorten herkennen, tekeningen lezen en machines bedienen. Dat zijn zijn basisvaardigheden. Maar om echt goed timmerwerk te kunnen leveren moet hij weten welke gereedschappen hij moet kiezen voor welke bewerking en hij moet vooral handig zijn bij het hanteren van die gereedschappen. Dat vereist oefening. Hetzelfde geldt voor het leveren van goed denkwerk. Je moet beschikken over basis denkvaardigheden en weten hoe je ze moet gebruiken. Maar je levert beter denkwerk als je gebruik weet te maken van denkgereedschappen. Dat zijn verschillende manieren van denken, zoals associëren, ongebruikelijke verbanden leggen, ‘wat-als’ denken, personifiëren, fantasie en verbeeldingskracht inschakelen, metaforen bedenken, allemaal gereedschap waarmee je creatiever kunt denken. Zeker als je - net als die timmerman - de juiste (denk)gereedschappen hebt leren kiezen en hanteren. Een plek waar vaardigheden worden geoefend en gereedschappen worden gebruikt is een werkplaats. Een klas waar denkvaardigheden en -gereedschappen worden geoefend mag met recht een denkwerkplaats worden genoemd.

educare | februari 2015

zullen er een paar zijn die je meteen de vertaling kunnen geven, en zo niet, vertel dan dat er slimme gereedschappen bestaan, (trucs, zo je wilt) die maken dat je beter en slimmer leert denken. Denkgereedschap kun je voor alles gebruiken. Bij opzoeken, onderzoeken en aanleren, van alles wat je in de wereld wilt weten. Er zijn trucs om gemakkelijker en handiger te leren, beter te onthouden en om anders te kijken. Ze kunnen je ook helpen om een slimmer, wijzer en plezieriger mens te worden. Reken maar dat kinderen met jou op zoek willen gaan naar het geheim van slim denken. Vertel ze dat jullie samen regelmatig denklessen zullen houden waarin ze zo’n gereedschap gaan ontdekken en leren gebruiken. Laat het niet alleen avontuurlijk en geheimzinnig klinken maar zorg er voor dat het ook avontuurlijk wordt! Doe avontuurlijke oefeningen in ontdekken en anders kijken (zoals hieronder) en laat ervaren wat een creatieve denkhouding doet met de manier waarop je denkt. Vertel ze vooral ook wat ermee te winnen valt en wat ze eraan zullen hebben. Zorg dat ze zich gaan verheugen op het onverwachte dat je denklessen te bieden zullen hebben.

Leer ontdekdenken! Het GEHEIM van ontdekdenken bestaat uit drie dingen. • Je moet nieuwsgierig zijn; • Je moet nieuwe dingen durven uitproberen; • Je moet niet bang zijn om fouten te maken. Vertel dat onderzoekers en uitvinders nooit bang zijn om dom te lijken of iets fout te doen. Als je nieuwe dingen wilt uitproberen dan gaat er vaak iets fout en dat hoort er

Tekst Jenny de Bode/Lia Nijman Beeld Jenny de Bode, Erica Janse

werkplaats

educare | februari 2015

bij! Fouten maken moet. Het enige dat er fout aan is, is het woord zelf. Iets dat niet werkt of niet klopt levert altijd waardevolle informatie op! Als je die informatie onderzoekt en begrijpt waarom het niet werkte, dan kun je dat in je volgende experiment gebruiken. Dat is de winst van iets dat niet is gelukt. Vertel het verhaal van Thomas Edison. Toen mensen hem vroegen hoe hij het had volgehouden om 10.000 keer te proberen een gloeilamp te maken en elke keer te mislukken ant-

woordde hij: Het waren geen 10.000 mislukkingen: ik vond 10.000 prima manieren hoe je géén gloeilamp moet maken. Ontdekdenken is spannend. Denk maar aan het avontuurlijke gevoel dat je krijgt als je iets mag uitproberen of uitvinden. Het gevoel dat je krijgt bij een speurtocht, een raadsel of een ontdekkingstocht op een plek waar je nog nooit bent geweest… Denklessen zijn speurtochten naar ideeën en gedachten en zulke lessen zijn ook voor meesters en juffen nieuw en avon-

De vragenboom illustreert wat voor vragen er bij kinderen opkomen als ze nadenken over waarom er een gat in de straat is gemaakt.

Denkvaardigheden in het basispakket Jenny de Bode en Lia Nijman schreven Hoe bedenk je het?!, een basisboek met meer dan honderd denkstrategieën en werkvormen voor creatief denken in het basisonderwijs met handvatten voor het bevorderen van een creatief klassenklimaat. Zij laten zien dat kinderen via spel in de onderbouw en onderzoekend leren in de bovenbouw meningen, oordelen en manieren van denken kunnen onderzoeken. Zij roepen het onderwijs op om kinderen aan te moedingen om ideeën te genereren, informatie te 30

educare | februari 2015

ordenen en vragen te stellen. Daarvoor kun je vaardigheden aanleren als associëren, combineren, verbanden leggen, sorteren en organiseren. In alle jaargroepen zou volgens hen ook veel meer aandacht moeten komen voor empathische vaardigheden, om daarmee de ontwikkeling van ‘21st century skills’ te stimuleren. Zij hopen dat kinderen met deze denkvaardigheden beter grip krijgen op de wereld waarin ze opgroeien.

Ter overdenking

tuurlijk. Want ze kunnen wel vertellen hoe je denkgereedschappen kunt gebruiken, maar ze hebben geen idee wat de kinderen ZELF zullen ontdekken of welke vragen ze zullen stellen. Vaak weten zij de antwoorden op die vragen zelf ook niet. Dan wordt het pas echt ontdekdenken. (Bovenbouwgroepers zullen het interessant vinden om het woord autonoom te leren als je ze vertelt dat denklessen bedoeld zijn om autonome (zelfstandige, onafhankelijke) denkers te worden. Laat meteen ook een interessant nieuw licht schijnen op het woord eigen-wijs…)

“Mijn observatie gaat over de deur. Hij is blauw. Er is een stukje verf af, vlak bij de deurknop. Daaronder is het grijs. Het grijs lijkt net een eiland in een blauwe zee. De deurknop is van zilverkleur en een beetje dof, Hij is plakkerig. Er zit een briefje op de deur. Het zit vast met plakband. Dat is een beetje los gegaan. Daar zit nu pluis aan. De deur is dicht. Als hij opengaat is het pauze.” (Sam, 10)

• Denken, hoe doen we dat? Zijn nadenken en bedenken hetzelfde? Waarin verschillen ze? Hoe kun dat het beste doen? Doet iedereen dat op dezelfde manier? Zijn er manieren om iets te bedenken, iets te onthouden of iets gemakkelijker te leren? Kennen zij zulke trucs en welke dan? • Hoe word je een goede ontdekker? Vraag de kinderen met regelmaat iets te ontdekken in de klas dat ze nog nooit eerder hebben gezien. Geef wat voorbeelden: een raar patroon in het linoleum, een scheurtje in de muur, een rood knopje bij het digibord. Laat ze ontdekken dat ‘focus’ maakt dat je meer ziet dan anders. Waarom is dat handig? Hoe kun je dat gebruiken? (Deze oefening kun je ook met andere zintuigen doen)`. • Kijk eens met ontdekkersogen. Geef elk kind iets simpels, bijvoorbeeld een kiezelsteentje en laat het bekijken alsof ze nog nooit zoiets hebben gezien. Laat er zoveel mogelijk over opmerken of opschrijven. (Hoe ziet het er precies uit, hoe ruikt het, hoe voelt het, hoe klinkt het als je er op klopt, hoe ‘smaakt’ het… en laat ook zoveel mogelijk vragen stellen die ze erover kunnen bedenken. Praat over hun ervaring om zo gefocust/ geconcentreerd te zijn en denk samen na over hoe die manier van ‘ervaren’ goed gebruikt zou kunnen worden. Wat heb je eraan? Wat kun je ermee? • Observeren kun je leren. Laat kinderen zelf een voorwerp in de klas kiezen (gum, vaasje, schaar, pen) en laat ze in stilte onderzoeken wat er allemaal aan te zien en te ontdekken is. Geef hulpzinnen als het doet me denken aan, het is net een… Laat ze hun observatie opschrijven en eventueel voorlezen. Bespreek de ervaring van het observeren. Noem vooral ook dat woord, het is een ontdekkerswoord! • Ontdekkers maken notities van wat ze hebben ontdekt. Laat horen hoe interessant die ontdekkingen kunnen zijn door observaties van andere kinderen (of van jezelf) te laten horen. • Stel eens dat…Ontdekkers proberen zich dingen voor te stellen die ze nog nooit gezien of ervaren hebben en kunnen daar samen over fantaseren. Als je geleide fantasieoefeningen met je klas hebt gedaan, dan weten ze al dat zij dat ook kunnen. Populaire fantasieën zijn bijvoorbeeld: • Stel dat we een tijdmachine hadden. • Stel dat we elkaars gedachten konden lezen. • Stel dat mensen niet konden praten. • Stel dat we de taal van de dieren zouden kunnen verstaan. • Stel dat er niemand meer zou sterven. • S tel dat er geen politie zou zijn. * Bespreek na een stel-dat-oefening met de kinderen wat het effect van de vraag was op de manier waarop ze dachten. Ga je anders denken dan ’gewoon’ als de vraag begint met “Stel dat”? Hebben ze goede ideeën over hoe en wanneer je stel-dat-vragen goed zou kunnen gebruiken?

Meer weten? Hoe bedenk je het?! Creatief denken in het basisonderwijs 2014, Coutinho. www.creativiteitgeenkunst.nl educare | februari 2015

In beweging

Ik zoek naar spannende randjes waar ik net niet overheen durf. Trappetje opklimmen, naar beneden kijken, durf ik? Zal ik springen? Ja, ik spring! Gelukt! En nog een keer! Zou ik nog een treetje hoger durven? Ik leer door iets steeds opnieuw te doen. Mijn hoofd, mijn ogen en mijn oren werken samen met mijn handen, mijn voeten, mijn knieĂŤn, mijn evenwicht, mijn tastzin, net zo lang tot ik het kan en er niet meer over hoef na te denken.

educare | februari 2015

Tekst en Beeld Annie Bakker Tekst Femke Bouwer van Schie Beeld Femke Bouwer van Schie, Marleen Koopmans

leer ik het best

In een

bewegende klas maakt de leerkracht

ruimte om lopend te zingen, dansend te tellen en springend te rekenen. Leren is trappetjes nemen, kijken, springen… en nog een keer, en nog een keer… tot ik een trapje hoger kan. Doen, nog eens, en nog eens. Mag ik in de klas met meer dan mijn

hoofd, ogen, oren

leren? Werkt mijn hele lijf samen om het echt onder de knie te krijgen? Mijn benen voelen wat ‘3’ is, omdat ik steeds stamp op de derde tel.

Mijn lijf weet hoeveel

klanken ‘kast’ heeft, omdat ik op elke klank een andere beweging doe. Mijn mond voelt het verschil tussen een lange en een korte klank. Zo leert mijn hele lijf met mij.

educare | februari 2015

Praten als een giraf De kracht van verbeelding Iedere uiting van kritiek, oordeel, straf of verwijt behoort tot de taal van de jakhals en is daarmee een vorm van geweld. Het vergt de hoogste intelligentie om een ander zonder oordeel te kunnen zien en ontmoeten. Giraffentaal kan daarbij behulpzaam zijn. Ieder mens wil zich verbinden en gehoord worden. Elke actie die je hiertoe onderneemt, wordt van binnenuit gemotiveerd door liefde of angst en is dus afhankelijk van je conditionering. In een maakbare en wedijverende samenleving waarin presteren en eigen verantwoordelijkheid hoog in het vaandel staan, is het je eigen schuld als iets mislukt. Deze conditionering begint al op school, waar kinderen veel ‘be- en veroordelingen’ krijgen. Het kind is ijverig of lui, het antwoord is goed of fout. De universele behoefte er te mogen zijn zoals je bent en erkend te worden, wordt niet vervuld. Onzekere mensen zijn het gevolg. Sommigen kruipen in een hoekje, anderen weten zich staande te houden door van zich af te bijten. Ze hanteren daarbij de jakhals taal: oordelend, verwijtend.

educare | februari 2015

Tekst Ineke Struijk Foto Erica Janse Illustratie Wendy de Munk

Giraffentaal op school Ken Robinson pleit voor onderwijs dat creativiteit stimuleert in plaats van doodt: “Er ontstaat pas groei als we alle leerlingen oprecht op eigen waarde schatten. Kinderen zijn van nature divergent, intuïtief en creatief. Onze lesmethoden halen dit vermogen onderuit. Zo erg, dat 98 procent van de leerlingen aan de start van hun schoolcarrière creatief te werk gaat en aan het einde slechts 2 procent!” In de documentaire ‘Alphabet’ toont hij dit overtuigend aan. Marshall Rosenbergs ‘Geweldloze communicatiemodel’ bevat de volgende bouwelementen: – Waarnemen: kijken zonder oordeel. – Voelen: herkennen, erkennen en uitdrukken van gevoelens. – Behoeften: bewust van de onderliggende en niet vervulde behoefte. – Verzoeken: vragen om in plaats van bevelen tot. Voor trainingen in onderwijs en BSO: www.dekleinegiraf.nl

COLUMN

Harde sancties “Nee juf, dat doe ik niet. Daar heb ik geen zin in!” Mijn oudste zoon ging naar groep drie. Dat betekende rechtop zitten in rechte rijen bankjes. En dat was niet zijn ding. Werkjes maken vond hij maar niks. Hij verzette zich tegen elke vorm van oefening. Hij onderzocht alle uitvluchten. Zeven keer achter elkaar plassen, potloden breken, schriften bekladden, dromen, en de clown uithangen. Wat zijn juf ook probeerde, niets had effect. In overleg kwam er een plan van aanpak. Als hij in de klas niet wilde werken, dan moest hij het thuis maar doen. Elke dag gingen wij thuis met hem aan de slag. Eén-op één ging het werken redelijk. Maar je moest hem voortdurend aansporen. En zijn gedrag op school veranderde niet. Tot eind groep vier bleven zijn werkboeken en schriften nagenoeg leeg. Hij had inmiddels veel basisstof gemist. Hij werd getest, en bleek een zeer hoge intelligentie te hebben. Daar lag het dus niet aan. Maar waaraan dan wel? In onze zoektocht naar antwoorden belandden we bij een orthopedagoge. Zij maakte een kordate analyse: moeilijk concentreren, faalangst, perfectionisme, achterstand. We kregen een lesprogramma: elke dag een uur werken aan speciale opdrachten. De eerste weken waren we soms wel drie uur per dag aan het vechten. Ook in de zomervakantie gingen we door met het plan. Er kwam verbetering, de werkjes waren binnen het uur af. In september begon de school weer. Zou hij op school nu ook gaan werken? Helaas, de eerste week niet. De tweede week ook niet. Elke dag waren we hoopvol, en elke dag werden we teleurgesteld. Plotseling was ons geduld op. We draaiden alle duimschroeven aan. “Als je morgen niet gaat werken, dan ga je van turnen af. Als je overmorgen niet gaat werken, ga je ook van tennis af. Voorlezen? Niks ervan, ga maar naar vast naar bed.” Terwijl wij onze dochter aan het voorlezen waren, kwam hij huilend uit zijn slaapkamer gerend. “Ik stop ermee! Ik zal gaan werken!” Hij had gecapituleerd. En warempel; vanaf die dag is hij op school gaan werken. Met vallen en opstaan. Maar het was een wereld van verschil volgens zijn juf. Later vertelde hij ons dat hij het als een wedstrijd had gezien. Hij had het idee dat hij moest winnen van ons. Nu we op die periode terugkijken schamen we ons soms diep voor de harde sancties en de hevige strijd. Maar we zijn ervan overtuigd dat het noodzakelijk was om zijn ontwijkgedrag te stoppen. En we zijn erg blij met het resultaat: een zoontje dat gewoon lekker meedoet op school.

Willem van Boekel staat dagelijks voor bedrijven als spreker van de Ja-maar/Omdenkshow, en werkt als acteur. Hij is papa van Kas (8), Lola (6) en in blijde verwachting. educare | februari 2015

boeken

Be strong

Wildplukken: eetbare planten

Geef pesters geen kans

wilde bloemen en bladeren plukken & bereiden

Vier hartsvrienden leven vanuit je hart

Nick Vujicic weet als geen ander hoe het voelt om gepest te worden. Hij mist tenslotte zelf enkele onderdelen, twee armen en twee benen. Hij heeft zich toch klein laten krijgen, maar een coachingsprogramma ontwikkeld waarmee hij jongeren aanmoedigt een gevoel van eigenwaarde te ontwikkelen. Met deze boodschap reist deze stralende Australiër door de wereld. Hij moedigt jongeren aan zich los te schudden van de pester. Waarmee de pester jou pest, zegt niets over jou, maar juist veel over zichzelf. De pester zal altijd wel wat vinden om je te pesten om zo zijn eigen frustratie kwijt te kunnen. Ga je mogelijkheden zien. Wat kun je leren te doen? Stap voor stap laat Nick je de pester overwinnen en jezelf te laten groeien. Kijk vooral ook naar zijn fimpjes op YouTube. Inspirerend!

Nick Vujicic,Uitgeverij Kok € 15,99 ISBN 978 90 435 2338 7

educare | februari 2015

De kwaliteiten die we als mens het hardste nodig hebben zijn onze hartkwaliteiten. Wat zijn hartkwaliteiten? Dat zijn blijdschap, gelijkmoedigheid, mededogen en vriendelijkheid. Met een mooi verhaal kun je deze kwaliteiten voor kinderen herkenbaar maken. Kinderen leren dat elke hartkwaliteit zijn eigen hartewens heeft. Geef je deze hartewens door, dan kan er een einde komen aan bijvoorbeeld buitensluiten, jaloezie of pesten. Hiermee geef je kinderen op een herkenbare manier innerlijke wijsheid en positieve gevoelens mee. Met een nawoord voor ouders, grootouders en leerkrachten. Handig zijn de oefeningen waarmee het boek afsluit. Een visualisatie-, ademhaling-, concentratie- en ontspanningsoefening. De kleurrijke illustraties met een vrolijke noot maken het extra aantrekkelijk.

Douwe Hoitsma, ill. Elke Bücheler Asoka Milinda uitgevers € 14,95 ISBN 978 90 5670 335 6

Inspirerend om te weten dat er onder schoenmaat 39 twee eetbare planten terecht kunnen komen: de paardenbloem en het madeliefje. Met schoenmaat 47 komt daar rode klaver bij! In dit boek leer je makkelijk over het wanneer, waar en hoe je wilde bloemen en bladeren kunt plukken. Bij elke plant staat een uitnodigend recept. Handige extra: een geplastificeerde uitvouwbare wildplukkaart. Hiermee kun je makkelijk oogsten en het boek thuislaten. Je kunt het geoogste verwerken tot olie, azijn, gelei, siroop of geurzakjes. Je kunt de kruiden ook drogen door ze hangend te bewaren of in te vriezen in ijsklontjes. Ga in de schoenen staan van je voorouders, dat waren tenslotte ook verzamelaars! Smullen uit de natuur om je heen!

Peter Kouwenhoven en Barbara Peters, ill. welmoet.nl/KNNV uitgeverij € 17,95 ISBN 978 90 511 506 3

Tekst Florence Deru, Annet Dane

Het angsthaasje

De papa paradox

Een Jakata-verhaal uit India

Waarom vaders wel belangrijk zijn

Deugdenyoga voor kinderen

In het boeddhisme bestaan veel opvoedingsverhalen om kinderen te helpen in een staat van rust en ontspanning te komen. Het bange haasje in dit prentenboek maakt zich zorgen over alles. Als op een dag angsthaasje ergens van schrikt, wordt zijn paniek zo groot, dat hij zelfs grote dieren beïnvloedt met zijn angst. Steeds meer dieren worden bang. Gelukkig is er een dier, dat deze hele grote groep angstige dieren weet te stoppen. Dit dier laat alle dieren inzien dat ze meelopers zijn en niet bij zichzelf blijven. Een mooi thema vanuit de Jataka-verhalen uit India. Deze verhalen worden al 2500 jaar gebruikt om te leren over wijsheid, medeleven, delen en het verschil tussen goed en kwaad. In veel Jataka-verhalen verschijnt de Boeddha als dier. Je mag zelf raden welk dier in dit verhaal als de Boeddha verschijnt. Mooi vormgegeven.

Jan Thornhill, ill. Jan Thornhill/Asoka imprint van Milinda Uitgevers € 12,95 ISBN 978 90 5670 101 7

In ‘Deugdenyoga voor kinderen’ geeft Patty Jongemaets oefeningen en tips om deugden, de positieve eigenschappen die iedereen heeft, in yoga te integreren. In elke les staat een deugd centraal, met erbij passende houdingen, spelletjes, massages, ademoefeningen, verhalen, meditaties, visualisaties en creatieve activiteiten. Ze kunnen kinderen helpen krachtiger en positiever in het leven te staan. Na een uitgebreid inleidend hoofdstuk met aanwijzingen hoe het boek te gebruiken, komen de deugden, waaronder Kracht, Dankbaarheid, Concentratie, Zelfvertrouwen, Moed, Geduld, aan de orde. Door de heldere taal en de vele foto’s is het boek voor iedereen bruikbaar. Om helemaal te volgen of om eruit te gebruiken wat jou op het moment het best past. De vele – vaak aandoenlijke – foto’s van Annet Eveleens zijn instructief, ze maken het boek nog aantrekkelijker en geven vaak hun eigen verhaal.

Patty Jongemaets, met foto’s van Annet Eveleens. ACT on virtues € 32,50 ISBN 9789492094001

Raeburn is vader van vijf kinderen en wetenschapsjournalist. Hij laat zien dat vaders ertoe doen en hoe ze ertoe doen in de opvoeding van de kinderen. Ervaringen die nauwkeurig zijn onderbouwd met uitgezochte wetenschappelijke onderzoeken zijn de basis voor het voorgoed uitzwaaien van de stereotypen over het vaderschap. Na het lezen van dit boek weet je dat vaders kunnen bijdragen aan het gevoel van geluk en de gezondheid van hun kinderen. Als Amerikaan weet Raeburn het allemaal groots en humoristisch te verbeelden.

eken zijn te

Al deze bo

koop via

oek.nl oedingsb nieuwste uitgaven v p .o w w w van de rief. hoogte de nieuwsb Blijf op de hrijven op sc te in je r doo

Paul Raeburn / Uitgeverij Lannoo € 22,50 ISBN 978-94-014-2037-2

educare | februari 2015

O +V

ik word slim!

Het brein achter leren

Help,

Gerjanne Dirksen

Help, je kan slimmer worden! Hoe word je dan slimmer of beter in iets? Als jij wat meer weet over het brein (en dat hoeft niet eens zo veel te zijn!), dan weet je dat jij je brein ‘sterker’

14,95

kunt maken. Dat lees je in dit boekje. Je kan beter worden in iets, of dat nu rekenen is of schaken of het leren van een vreemde taal. En je krijgt ook nog tips om je brein sterker te maken en beter te leren. Eén van de tips is denken aan een professor net voordat je een toets maakt. Probeer het eens uit en lees ook de andere tips!

€

Dit boekje is geschikt voor kinderen van ongeveer 11 tot 14 jaar. Ook je ouders of leraren kunnen dit boekje gebruiken om bijvoorbeeld uit voor te lezen of samen met jou over de inhoud te praten.

€

Gerjanne Dirksen heeft dit verhaal voor jou geschreven, zodat ook jij met meer plezier leert.

8,95

Leermotivatie

Begrijp het Brein

verhogen en

en leer beter

beter laten leren

€

door breinkennis

TBU14_0235_breinboekje volw.indd 1

16-09-14 12:25

Cijfers geven werkt niet

Help, ik word slim!

Het brein achter leren

Waarom moet altijd alles getoetst worden met cijfers? In dit boek geeft Dylan Wiliam inzichten hoe het ook anders kan. Een echte aanrader! ‘Een revolutie in het klaslokaal’.

Hoe word je slimmer of beter in iets? Leer hoe je brein werkt en hoe je het sterker kunt maken. Leren wordt makkelijker en leuker.

Hoe zet je breinkennis praktisch in bij het begeleiden van leerprocessen om leren leuker en effectiever te maken? Gerjanne Dirksen ontwikkelde het BreinCentraal Leren (BCL) model: een praktisch model om opleidingen en onderwijs vorm te geven, te onderbouwen en uit te voeren.

Bezoek voor het gehele aanbod van boeken en tijdschriften www.tenbrinkuitgevers.nl

L I J F B L A D VO O R N I E U W S G I E R I G E L E R A R E N I N H E T P R I M A I R O N D E R W I J S

1e JAAR

€

SCHOOLJAAR 2014/2015

39,-

€

49,-

5 EDITIES + SELFIESTICK

VOOR 10 EDITIES

r aat naa ijs De osepnmd onderw pas

Het moet van, de inspectie �

De rol van SPELEN op school

DEF_magazineNieuweIndeling_1.indd 1

23-02-15 09:46

Didactief

De Nieuwe Leraar

Wijzer in het onderwijs! Didactief is een inspirerend en stimulerend magazine voor in het PO en VO vol opinie, onderzoek, achtergrondinformatie, nieuwe inzichten, lesmethodes, gespreksstof en columns van bekende onderwijsprofessionals. Verbreed je vakkennis, lees Didactief! GRATIS boekenbon t.w.v. €15,- bij een jaarabbonement

Lijfblad voor nieuwsgierige leraren in het primair onderwijs. De wereld van het onderwijs verandert snel, scholen treden voor het voetlicht en tonen zich steeds vaker trots op wat zij doen, leraren nemen regie. Een nieuw elan, en dat vind je terug in De Nieuwe Leraar. GRATIS Selfiestick t.w.v. €15,- bij een jaarabonnement

D I DACT I EF O N LI N E. N L

D E NIE UW E LE RAAR. NU

Tekst Marianne de Valck (www.speelgoedadvies.nl)

k e o T

DOE

R MET DI T EE

MEER

Met een boek kun je veel meer dan alleen maar lezen. Dit keer met Sneeuwwitje breit een

Uitgeverij; Leopold ISBN: 978 90 258 6660 0 € 14,95

Dit boek zit vol omdenken! Steeds loopt het anders dan verwacht. En toch logisch. Een geit breit geitenwollen sokken of geitjes. En natuurlijk zeurt een zeurkous, eh zeurschaap. Dan loopt het breiwerk uit tot een hongerige wolf. En hoe overwin je een wolf? Met een tijger. Hoe overwin je een tijger? En zo door ... en terug, want wol kun je uithalen. Geweldig!

monster van Annemarie van Haeringen.

• Breien is leuk. Leer en probeer het. • Wildbreien is nog leuker. Kijk op google. Dat kun jij ook! • Weet jij wat het recht van de sterkste is? Ben jij het daarmee eens? • Een kikker eet vliegen, ooievaars eten kikkers, roofvogels eten ooievaars. Dat heet een voedselketen. Ken jij de voedselketens van een wurm of een visje? • Je kunt alles verzinnen en wegdenken. Bijvoorbeeld met (LEGO)blokken, klei of tekenend; een fiets wordt een auto, een auto krijgt vleugels, wordt een raket en dan weer terug … • Doe dit met iemand: zwaai met je arm van rechts naar links, de ander zwaait terug van links naar rechts, til je rechterbeen op, de ander doet het links enzovoort. Bij de eerste fout, beurt wisselen.

Alle eerdere speltips met kinderboeken die Marianne de Valck voor Educare schreef vind je op www.opvoedingsboek.nl. Lees je de blogs van Marianne de Valck over spel en speelgoed al? www.speelgoedadvies.nl educare | januari 2015 2015 39 educare | februari

Mijn kind vertelt mij Soms zie je het belangrijkste over het hoofd

Als er iets aan de hand is met je kind ben je tot ‘alles’ bereid om het te helpen. We richten onze focus daarbij doorgaans op het kind. Dat lijkt logisch toch? Maar is dat ook zo?

Nee



Er is iets aan de hand met mijn kind waar ik me zorgen over maak, het raakt me. Mijn kind laat ongewenst of ineens veranderd gedrag zien: boosheid, angsten, huilen, niet te bereiken, speelt moeizaam (met andere kinderen). Mijn kind zit niet lekker in zijn vel: het eet of slaapt



slecht, wordt niet zindelijk, is moe of juist erg druk en ongeconcentreerd.



Mijn kind heeft weerkerende of medisch onverklaarbare klachten. Tot nu toe heb ik mijn inspanningen om de situatie te verbeteren gericht op mijn kind. Ik heb zelf het nodige geprobeerd in de omgang met mijn kind. Ik heb hulp gezocht bij bijvoorbeeld de school, de



huisarts, een kindercoach of mijn kind psychisch laten onderzoeken om een diagnose te laten stellen. De inspanningen rondom mijn kind hebben een



beperkt resultaat, ik heb het gevoel dat er meer

Stel je een jongetje voor dat de gezinsgesprekken alsmaar onderbreekt. Moeder vertelt geërgerd: “Gisteren gebeurde het nog, vraagt ie ineens: ‘Mam, weet je nog die man in die auto die toen wegreed?’ Hij bleek het over een voorval van jaren geleden te hebben. Er is ergernis in het gezin over dit gedrag en de ouders proberen hun zoon hierin te corrigeren. Ze focussen op het kind, dat lijkt logisch. Hij betuigt spijt maar een volgende keer gebeurt het gewoon weer. Hoe anders kan het gaan als we het kind helpen via de ouder(s). In dit geval brengt moeder het verhaal in en werken we met haar. Dat lijkt vergezocht. Maar laten we toch even kijken. Het verhaal dat zij over haar zoon vertelt, wordt ‘vertaald’ waardoor het haar levensverhaal is, ineens gaat het over haar. Over het meisje dat ze ooit was, dat heel dringend een verhaal wil vertellen, het moet vóór alle andere verhalen gaan. Het meisje lijkt iets te willen vertellen over een man in een auto die toen wegreed… Moeder trekt wit weg en zegt: “Ik was 6, mijn vader ging naar de TBC-kliniek en is daar overleden. Het enige beeld dat ik van hem heb is een man in een auto die wegreed.” Het was de grootste onderbreking in haar leven geweest, al had ze bij de gevolgen daarvan voor haar nooit echt stilgestaan. Dankzij haar zoon komt het binnen. Ze huilt en voelt hoe anders haar leven zou zijn geweest… en hoe anders ze het nu wil! De focus ligt nu bij de moeder, haar zoon voelt dat zij zijn boodschap heeft begrepen en stopt met het onderbreken van de gesprekken.

mogelijk is. Ergens heb ik het idee dat datgene waar mijn kind



mee worstelt te maken zou kunnen hebben met mij of met mijn partner al weet ik niet hoe of wat.

Heb je meerdere vragen met ja beantwoord? Lees dan het boek Het Fluisterkind van Janita Venema. Bezoek een kindertolk voor consult of oudercursus. Of ga naar www.presentchild.com voor meer informatie. 40

educare | februari 2015

Appel laat toestand boom zien Als we ouders en kinderen vergelijken met een appelboom met appels dan snappen we wat er gebeurt. De appel kan niet anders dan laten zien hoe het met de boom gesteld is. Natuurlijk ga je niet de appel behandelen, die geeft gewoon door wat er in de boom gebeurt. De boom heeft hulp nodig: mest, licht, water. En als we de boom helpen dan helpen we tegelijkertijd ook de appel! Twee mensen geholpen in één klap en een structurele, langdurige verbetering.

iets …! Ga naa rE voor ee ducarePlus nv van het oorproefje boek of er één. win

Ik had twintig jaar geleden een soortgelijke ervaring. Mijn zoon van vier was erg serieus, niet gelukkig en niet gezond. Allerlei acties op hem gericht hielpen niet of maar voor korte duur tot ik het hele verhaal over mijn zoon opschreef en mijzelf er in herkende. Het was alsof mijn zoon een nieuwe, onbekende waarheid over mij vertelde, die ik eerder niet (her)kende. Mijn vastberaden besluit om mijn leven vanaf nu anders in te richten, maakte dat de problemen van mijn zoon binnen een week verdwenen waren. Allemaal, zelfs de lichamelijke klachten. Zou ik ooit gevraagd hebben naar een therapie als dit? Nee, want ik had geen flauw benul dat het met mij te maken had, laat staan op welke manier. Dat noemen we ‘blinde vlekken’, iets onbewusts uit jouw leven dat in alles doorwerkt zonder dat je het weet. Mijn zoon heeft me erover verteld door te doen zoals hij deed. ‘Fluisterkind’ werd de naam van mijn praktijk en het boek dat ik over dit fenomeen schreef.

Geen omweg maar snelweg Vaak levert deze verschuiving van de focus naar de ouder zoveel op, óók voor het kind, dat verdere behandeling niet meer nodig is of met veel minder toekan. Blijft het (rest)probleem bij het kind desondanks te groot of storend, dan is het uiteraard zinvol om ook het kind zelf te (laten) behandelen. Twintig jaar na de start van ‘Fluisterkind’ lijkt deze aanpak actueler dan ooit. Iedere klas heeft verschillende kinderen met een ‘label’. Veel gezinnen worstelen met een kind met psychische of lichamelijke problemen, zitten in een (v)echtscheiding of vormen met veel moeilijkheden een samengesteld gezin. Dat kan flink doorwerken in een kind. Het vraagt van ons om ons te herinneren dat de zogenaamde omweg, de aanpak via de opvoeders, vaak de snelweg blijkt te zijn! Dus denk bij een probleem met je kind aan die ene optie die vaak over het hoofd gezien wordt, maar die inmiddels het verschil heeft betekend in duizenden gezinnen.

Tekst Janita Venema Beeld Shutterstock

“Ik vertrouwde mijn gevoel niet meer” “Ik weet nog dat ik als jong meisje van alles voelde: spanningen in huis, mijn moeder was psychisch in de war, het huwelijk tussen mijn ouders was niet oké. Ik voelde ook dat ik er niet naar moest vragen. Ze zouden gezegd hebben dat er ‘niets aan de hand’ was. Misschien was dat in hun beleving ook zo. Toch had ik er als kind last van. Ik vertrouwde mijn gevoel niet meer, was óók gespannen, kreeg klachten, trok me terug in mijn eigen wereldje. Voor mijn kinderen werkt het natuurlijk net zo. Ze voelen mij haarfijn aan en geven er ook heel precies uitdrukking aan. Toen mijn dochter twee was wilde ze ineens niet meer aangeraakt worden. Via een kindertolk werd duidelijk dat ik in die diezelfde tijd na een vervelende ervaring raakbaarheid synoniem had gemaakt aan kwetsbaarheid, gekwetst worden. Toen ik dat idee losliet, liet mijn dochter zich gewoon weer knuffelen! Ik ben er nog verbaasd over! Wat gaaf voor haar maar zeker ook voor mij!”

KIJK IN EDUCAREPLUS Wil je de eerste twee hoofdstukken van het boek Het Fluisterkind digitaal ontvangen? Mail dan naar info@presentchild.com o.v.v. voorproefje. Een van de inzenders ontvangt gratis het complete boek.

educare | februari 2015

Gecertificeerde Ja-maar vrije school Zit stil, hou je mond, niet rennen in de gangen, ga rechtop zitten! Hoe vaak heb je dit als kind niet gehoord? En hoe vaak roep je dit nu als leerkracht? Sommige scholen zijn er dan ook mee gestopt. In plaats van vermaningen, zorgen ze voor plekken waar kinderen naar hartenlust kunnen rennen, praten of hangen. Het Jeugdjournaal maakte een prachtig item over de bijzondere gangen in de Deense basisschool TovshĂ¸jskolen. Aangezien kinderen toch niet stoppen met rennen in de gangen (en rennen eigenlijk heel goed voor hen is), hebben ze renbanen ingevoerd waar het juist de bedoeling is dat je rent. 42

educare | februari 2015

Tekst Marijke Sluijter Beeld Marijke Sluijter, Aventurijn, @Omdenken, Admar Kwant, Shutterstock

In Delhi had basisschool Mirambika al in 1990 een glijbaan. De kinderen kunnen daar vanaf de eerste verdieping naar beneden glijden om een boek uit de bibliotheek te halen of naar het lab te gaan. “It saves a lot of time”, zei de leerkracht, “and they love it! I never have to ask who wants to get something.” Ook in Nederland zijn er scholen die niet tegen de natuurlijke behoeften van kinderen ingaan. Zo heeft Aventurijn een uitkijkboom voor kinderen die graag wat afstand nemen, overzicht nodig hebben of even willen rusten. Er zijn in Nederland ook scholen met klimbomen. Wie dat zielig voor de bomen vindt, kan een brei-in organiseren en de takken met vrolijke breisels omwikkelen. Een andere activiteit waar je kinderen niet vanaf moet willen houden, is hangen en kletsen. Op de Pestalozzischool van Rebeca en Mauricia Wild in Equator hangen hangmatten. Als het even teveel is of als een kind zich niet lekker voelt, kan het zich terugtrekken om weer op te laden. Hangmatten zorgen ook voor intimiteit, vooral als je er op een rustige plek een paar bij elkaar hangt en je er met twee of drie in kunt zitten.

Ja-maarvrij schoolgebouw Er kwamen naar aanleiding van de renbaan in Denemarken heel veel reacties binnen bij Omdenken. Helaas ook van een aantal vastdenkers... Daarom mag de eerste school die in haar gangen een renbaan maakt, zich officieel een Ja-maarvrij gecertificeerde school noemen. De school mag bovendien het hier afgebeelde emaille bord ter waarde van e 90 op haar gevel schroeven. Uiteraard schrijven ze dan ook een lovend artikel over deze Ja-maarvrije school voor hun website.

educare | februari 2015

Educare NETWERK www.educare.nl/netwerk is een platform dat zich met passie voor opvoeden en liefde voor kinderen Agenda

Een greep uit de online agenda

mrt

va 24 mrt

apr

‘Onderlinge kindermassage in de klas’ Leer hoe onderlinge kindermassage en aanraakspel bij kunnen dragen aan de rust en het onderling respect in je groep! De Hege Stins, Eastermar

Empathisch luisteren naar kinderen Hengelo (Ov)

Elfenland Voor kinderen vanaf (bijna) 5 tot 9 jaar Klein Zundert

Met alle Respect! Draag zelf een steentje bij aan een sociaal veilig klimaat op school!. Stichting School en Veiligheid, Rutgers WPF, EduDivers en Soa Aids Nederland TivoliVredenburg, Utrecht

Uitgelicht v.a. 24 maart

Empathisch luisteren naar kinderen De missie van empathie trainer en -coach Antowi Wibbelink is: ‘vanuit compassie meewerken aan een houdbare samenleving, waarin we ons steeds meer op ons gemak voelen met onszelf, met anderen en met het oplossen van onze conflicten.’ Als je empathisch luistert, leer je wat er achter angst of weerstand van kinderen zit en kun je beter inspelen op wat het kind nodig heeft.

Kijk voor meer informatie en andere bijeenkomsten op www.educare.nl/netwerk

Mini-interview

Helen Purperhart Helen Purperhart verzorgt sinds zeven jaar naast haar kinderyoga-opleiding een opleiding tot kindercoach. Deze oplei-

educare | februari 2015

ding richt zich niet alleen op hoe je als coach met kinderen kunt werken, maar ook hoe je zelf, als coach en mens, met je eigen emoties omgaat. Dit resulteerde in de Kindercoaching Kaarten met ‘etiketten’ die een kind opgeplakt kan krijgen. Per kaart is een beschrijving van het gedrag en de onderliggende kwaliteiten die erbij horen. Door samen te onderzoeken waar het etiket mee te maken heeft en wat de impact is van bepaald gedrag, gaat het kind inzien of zijn gedrag ook het gewenste resultaat heeft. Deze manier om kinderen te coachen wijkt af van een reguliere benadering. In één kaartenspel zitten veel verschillende aanknopingspunten om te coachen, want etiketten, kwaliteiten en gedrag komen allemaal aan bod. Het spel biedt zo nieu-

we uitdagingen en kansen voor groei. Het kind kiest de kaart van het etiket dat het vaak opgeplakt krijgt. De begeleider onderzoekt samen met het kind welke kwaliteiten er verscholen liggen achter het etiket en gaat hierover in gesprek. Je kunt de kaarten ook andersom gebruiken. Als een kind bijvoorbeeld vol emotie schiet als het vertelt over een pestkop of een druktemaker, kun je de kaart van dat etiket erbij pakken en zo samen ontdekken welke kwaliteiten het andere kind laat zien. Op iedere kaart staan tips voor zowel de etiketkrijger als de etiketgever. De nadruk bij het coachen ligt op erkenning van het karakter van het kind en het zien van mogelijkheden voor groei! Meer informatie vind je op www.emotiespel.nl

Tekst Marianne Offereins

inzet voor een duurzame samenleving Opgroeien in verbondenheid

Tip van Berthold Gunster Lastig kind? Heb jij even geluk! Zijn kinderen lastig, of zijn wij lastig voor kinderen? Ga alle lastige kinderen die je kent maar eens na en draai het eens om. Hoe lastig ben jij voor hen? Neem bijvoorbeeld het kind dat zich altijd overal mee bemoeit en waar iedereen een hekel aan heeft uit mijn boek Lastige kinderen? Heb jij even geluk! Niemand had meer zin om dit kind in

de groep te hebben. Alle leraren hadden de neiging zijn bemoeizucht in te dammen, af te kappen en ten slotte te verbieden. Bekijk je het gedrag van zo’n kind niet als een probleem maar als een kans die zich voordoet, dan zie je andere mogelijkheden. Misschien heb je dit kind wel heel hard nodig. Het kan andere kinderen gaan helpen, je assistent voor

bijzondere taken worden of speelpleinmediator, een rol die zo’n kind kan leren om andere kinderen te helpen als er ongenoegen is dat moet worden uitgepraat. Op de middelbare school is zo’n leerling een fantastische klassen vertegenwoordiger. Mijn tip is dus: Lastig kind? Hoe kunnen we daar plezier aan beleven?

Het favoriete opvoedingsboek van Marianne Offereins

Te zien op het netwerk

Kindercoaching kaarten

Julian Treasure: 5 ways to listen better Hoe kun je beter luisteren? l

Helen Purperhart Luc Stevens: The act of teaching Een morele wake-up call. Over dienstbaarheid van kennis en verantwoord handelen in school. l

re bijl Pl age u : s

Deze keer geen boek, maar Kindercoaching Kaarten. De reden waarom is voor mij heel duidelijk: na meer dan veertig jaar in het onderwijs ben ik nog steeds niet gewend aan het gemak waarmee mensen kinderen etiketten opplakken. Dat kan gaan van ADHD – vooral bij jongetjes – tot slordig, of lui – dat overkwam mij. Van een dergelijk etiket kan iemand zijn hele leven last houden. Deze kaarten zijn een goede hulp bij het omgaan met de etiketten en de vooroordelen. Ze geven ruimte aan het onderliggende gedrag en de onderliggende kwaliteiten. Met de kaarten, van aansteller tot zondebok, kun je kinderen leren begrip te hebben voor anderen en voor zichzelf.

Je vindt deze filmpjes op www.educare.nl/netwerk

Leuke groep

Droedel jij al? De behoefte aan rust en ontspanning neemt toe. Gelukkig vinden we steeds meer manieren om even uit de drukte te ontsnappen. Een beetje dwalen met een potlood over een papiertje kan al genoeg zijn om je drukke hoofd te resetten. Droedel jij ook graag? Deel je ervaringen op de groep zinvol tekenen met kinderen. Je mag je droedels daar ook laten zien!

Lees verder in EducarePlus, de digitale bijdrage bij dit nummer. Daarin vind je links, extra artikelen en leuke downloads! Je ontvangt de bijlage via de nieuwsbrief. Nog geen lid van de nieuwsbrief? Schrijf je in via www.educare.nl.

Help ons Educare b eter te maken: vu l de enquête in op www.edu care.nl/ enquete.

educare | februari 2015

Training tot Kindertolk® 2015 Werken in het hart van gezinnen met de methode PresentChild®. Een oplossing vanuit de kern voor kinderen en hun ouders/opvoeders. Thuis, op school, in de opvang. Meer info: www.presentchild.com. Lees ook het boek Het Fluisterkind van Janita Venema.

Betekenisvol leren op school, het kan! Kinderen en leerkrachten moeten veel, vaak té veel. Gevolgen: gefrustreerd gedrag, weinig ontwikkeling en groei. Het moet anders en het kan anders! Uitgeverij Alles-in-1 heeft leermiddelen ontwikkeld die betekenisvol leren heeft gekoppeld aan de wettelijke eisen. Leren en werken in thema’s via hoofd, handen en hart activiteiten. Al meer dan 250 scholen werken naar volle tevredenheid met deze methode. Kijk op www.alles-in-1.org

Welkom bij Yoga-, Massage- en Trainingscentrum “De Weideblik” Op een enthousiaste, persoonlijke en holistische wijze, geven wij verschillende kindgerichte opleidingen. * Opleiding kinderyoga * Opleiding peuter-kleuteryoga * Opleiding baby-peutermassage met yoga * Opleiding kindercoaching Kijk voor meer informatie op www.deweideblik.nl of 06-11772723 info@deweideblik.nl CRKBO erkend

KIDSYOGA Opleidingen en trainingen - Yoga & mindfulness voor kinderen - Yoga voor tieners - Yoga op school Producten - Kinderyoga en meditatie cd’s - Meditatie boek - Kinderyoga boek WWW.KIDSYOGA.NL

educare | februari 2015

plaatsen? Mail voor een Seintje: identeam@wxs.nl Seintje klein, 270 tekens en spaties, € 45,Seintje groot, 400 tekens en spaties, € 70,exclusief 19% btw

Opleiding tot KinderFocusCoach Focusing is een ervaringsgerichte methode en filosofie, die het zelfoplossend vermogen van kinderen vergroot, essentiële en blijvende verandering van binnenuit bewerkstelligt en daarmee verdiepend en verrijkend is voor andere methodieken. Docenten: Harriët Teeuw en René Veugelers zijn beeldend therapeut en Focuscoördinator: www.KinderFocusCentrumNederland.nl

Met Meer Moed zet je de dingen in beweging. 28 maart MeerMoed-Dag in Assen Thema: Meer in jezelf geloven door beter weten wie je bent en wát je bent Een dag met nieuwe inzichten, o.a. denken in niveau’s. Geef je snel op vóór 21 maart. Max. deelnemers: 15 www.meermoed.nl. 46

Seintje

Jongens in hun Kracht Geef jij individuele begeleiding aan Jongens? Heb je behoefte aan direct toepasbare bewegingsoefeningen? Doe mee met de 2-daagse verdiepingstraining “Jongens in hun Kracht” 12 & 13 maart. www.jongensinhunkracht.nl

Colofon

het volgende nummer HET VOLGENDE NUMMER Dit nummer helemaal in het teken van natuur. Wijs staat onderwijs Onderzoekers zijn het eroververbaasde eens: groen maakt gelukkig en gezond! Lynne McTaggart zich De natuur nodigt tot spelen, leren, zijn, samenwerken, verwondering... over de uit competitiesfeer op creatief de Wat doetschool de natuur kinderen en Dat wat is doen kinderen met de natuur? vanmet haar dochter.

normaal, zei men. Maar is dat Hoe natuur kan helpen helen zo? Ze ging op zoek en vond Kinderen en dolfijnen hebben iets met elkaar. bij de wetenschap het antwoord Deze relatie is soms zo sterk dat met dolfijnen van het tegendeel. We zijn veel opzienbarende resultaten worden geboekt in de meer met elkaar verbonden dan therapeutische behandelingen van kinderen met we ons realiseren. Wat zou dat een lichamelijke of geestelijke beperking. betekenen voor ons onderwijs?

Ook duiken we in de wereld van natuurtherapie voor kinderen. De Israëlische Ronen Berger ontwikkelde vanuit zijn theaterachtergrond een Kinderen van de straat succesvol programma en hielp talloze kinderen De rotjochies, de straatvechmet onder andere oorlogstrauma’s.

tertjes, de kinderen die hun dagen op de straten slijten, Van buiten leren wat beleven zij, hoe ervaren De natuur is een prachtige leerschool, maar wordt hier in het zij de wereld? En hoe kunonderwijs voldoende gebruik van gemaakt? We gaan op zoek naar Struikelen overwel woorden nen we hen de hand reiken? scholen die leren vanbeelden en met natuur als grondslag nemen, niet alleen Dat doen kinderen die in denken. In Rotterdam vonden we voor hun curriculum maar ook het gebouw en de (leer)omgeving. Welke woorden zijn dat, en hoe kun je mensen die het doen. een kind helpen om die woorden de baas te worden? ent ieE Aadver DVER tTENTI

Tekenen met kinderen Zinvol tekenen gebruik je als tussendoortje in de klas en in de kinderopvang, als verdieping van het tekenonderwijs, als oefening in de kinderyogales of als ondersteuning bij de kindertherapie. Vijfdaagse Zinvol Tekenen: woensdag 11 februari Doe meer met tekenen in de basisschool: vrijdag 9 maart Leerlingvolgsysteem Tekenen is meer! in Beeld: zaterdag 21april Gratis tips! Schrijf je in voor de nieuwsbrief en ontvang gratis tips over tekenen met kinderen. www.zinvoltekenenmetkinderen.nl

TE HUUR EDUCARE WORKSHOPRUIMTE Vrolijke lichte ruimte centraal in Nederland te Culemborg. Grootte: 16-20 personen voor een workshop, 24 voor een lezing. Goed bereikbaar, ook per openbaar vervoer. Vlakbij station, 12 minuten ten zuiden van Utrecht.

Informatie via: info@educare.nl

Educare is een uitgave van Stichting Universele Opvoeding. Voorzitter: Aad Streng Penningmeester: Hannie Hanhart

Educare

Educare is een platform voor ouders, opvoeders en leerkrachten Redactiedie met passie voor Marsmanweg opvoeden enHendrik liefde voor kinderen 16 werken aan WS Culemborg een duurzame4103 samenleving. Tel 0345 52 38schakel 77 Educare is een verbindende in Mail redactie@educare.nl een levend netwerk van opvoeders die KvK: 41059473 een antwoord zoeken op de vragen van deze tijd:Aan deze Educare werkten mee - Hoe creëren we een interculturele samenleHoofdredactie Marijke Sluijter Eindredactie en coördinatie: taal ving waarin kinderen zich deelFundamen van het geheel Bladmanagement Frans de Steur en medeschepper kunnen voelen? Marketingadvies: Ira Nijkamp, JungleMaP - Hoe dragen we bij aan een gastvrije aarde Vormgeving FIZZ ondernemers in marketing waar ieder kind voldoende gevoed, & communicatie beschermd en onderwezen wordt? Webredactie Patricia Ritsema van Eck en Dennis van Leeuwen

Leden van Educare onderhouden en maken Teksten Marijke Jenk Stronks, Lucie Rijpstra, gebruik van drieSluijter, informatieve websites: Jeroen de Jong, Willem van Boekel, Irene www.educare.nl/opgroeieninverbondenheid Muller-Schoof, Alberthe Papma, Ineke Struijk, www.educare.nl/opvoedingsboek.nl Marianne de Valck, Ilona Zuurmond, Janita www.educare.nl/netwerkInformatie en Venema, Marianne Offereins, Christel Hartkamplidmaatschap: www.educare.nl Bakker, Hannah de Vos-Beckers, Sandra Schonig, Jacqueline de Theij, Maaike van Mourik, Femke STICHTING Bouwer van Schie, Jenny de Bode, Lia Nijman

UNIVERSELE Beelden Marijke Sluijter, Admar Kwant, Christel OPVOEDING

Hartkamp, Berthold Gunster, @Omdenken, Femke

Bouwer van Schie, Marleen Koopmans, Wendy de Stichting Universele Opvoeding is in 1982 Munk, Shutterstock.com, Marion en Mervyn van opgericht, geïnspireerd door een internationale Uden, Maaike Eggermont, Hannah de Vosconferentie in Italië waar de sprekers Beckers, Jenny de Bode, Erica Janse, Aventurijn opriepen tot een opvoeding in mededogen en verbondenheid als antwoord op Coverfoto @Omdenken de milieu- en migratieproblemen die zij voorzagen. Abonnementsgegevens 5 nummers per jaar. Het doelAbonnement: van de stichting is het initiëren, Kan bij elk gewenst nummer ingaan. steunen en verbinden van visies en praktijken die een bijdrage leveren aan het Kosten leven enAbonnement leren in heelheid enInverbondenheid. € 29,50 Nederland Om dienstbaar te zijnbinnen aan deEuropa ontwikkelingen € 35,50 € 42,50 buiten Europa binnen opvoeding, onderwijs en hulpverlening heeft SUO het tijdschrift Educare abonneeservice Educare en de website www.educare.nl in Postbus 105 het leven geroepen. Tientallen vrijwilligers 2400 AC Alphen aan den Rijn leveren hieraan hun bijdrage. Tel 0172 47 60 85 Fax 0172 65 330 7 Visie opMail opvoeden Educare@spabonneeservice.nl

Educare is Latijn voor opvoeden, in de betekenis vanAdvertentie-acquisitie uitlokken tot ontwikkeling. Dailydeel productions Onderwijzen is hier van. Opvoeder zijn is:Pepijn Dobbelaer pdobbelaer@virtumedia.nl - voorbeeld en antwoord zijn voor het 030 693 31 92 opgroeiende kind; - een voedzaam klimaat scheppen waarin Seintjes ieder kind uitdrukking kan geven aan wat in Frans de Steur identeam@wxs.nl de kiem al aanwezig is. 55 65 91er verandering Stagnaties zijn het0575 signaal dat in de situatie nodig is. Websites In de visie van SUO is opvoeden een www.educare.nl levenslang dynamisch proces. De opvoeder www.educare.nl/netwerk ontwikkelt zich aan het kind, zoals www.opvoedingsboek.nl het kindwww.opgoeieninverbondenheid.nl zich aan de opvoeder ontwikkelt. Opvoeder zijn is een doorlopend proces Overname van en artikelen is toegestaan na van zelfopvoeding bewustwording. schriftelijke toestemming van de Opvoeden en leren beperkt zich nietredactie. tot gezin, kinderdagverblijf of klaslokaal, het ISSN: 0921-2426 leven zélf is de leerschool. Educare is gedrukt op ecologisch verantwoord papier voorzien van FSC-certificaat.

Kind van Nature is een initiatief van Veldwerk Nederland, kenniscentrum voor natuur in de kinderopvang

Natuurbeleving

Voor gezonde en gelukkige kinderen!

Neem deel aan trainingen en workshops voor medewerkers en management Laat u adviseren en begeleiden voor Groene kinderopvang Meld u aan voor conferenties en excursies Kind van Nature Bestel onze prachtige boeken, DVDâ&#x20AC;&#x2122;s en materialen voor inspiratie en praktijk www.kindvannature.nl | www.veldwerknederland.nl | info@veldwerknederland.nl | Bel ons: 055 3684010