p.42-43 edu3-10
05-05-2010
16:12
Pagina 42
Kan ieder kind in Kinderen zijn voortdurend bezig zich aan te passen aan het systeem waarin ze op dat moment zijn. Ze zijn continu bezig met erbij horen. Of met overleven, als ze er niet bij kunnen horen. Tekst: Bibi Schreuder
Eer het kind en zijn familie •
•
•
•
•
Op een school kregen zesjarige kinderen een rekentoets waarbij ze foto's van hun speciale personen bij zich mochten dragen, en één zonder die foto's. De meeste kinderen scoorden veel beter als ze hun steunsymbool bij zich hadden. Een Turkse moeder kwam op de peuterspeelzaal, en haar zoontje nam haar mee naar de 'familiemuur'. Hij wees haar dat alle kinderen een vader en een moeder hebben en liet haar zijn plakwerk van zijn familie zien. De moeder straalde en zei zacht 'Dank u!' tegen de begeleidster. Ik ging in 'het lege midden' tijdens de mondelinge examens Engels: ik verbond me met mijn eigen achtergrond en oordeelloos 'zag' ik achter de leerling ook zijn ouders en achtergrond. Ik was die dag niet uitgeput zoals anders. Een paar dagen later was ik nog meer verbaasd: de leerlingen van die dag hadden allemaal beter gescoord dan op andere dagen! Achten: 'Zo gaat het bij jullie'. Het woord achting heeft iets in zich van een lichamelijke buiging. Wanneer men werkelijk iets ziet wat er is - zoals het is, precies zoals het is - dan is dat achten. Dit doe ik vaak in mezelf. Buigen voor het lot van mensen. Wat het mij tot nu toe al heeft opgeleverd? Meer respect voor die mensen, meer respect voor mezelf, het inzicht dat hun lot bij hen hoort en niet iets is waar ik iets aan kan of hoef te doen, waardoor ik beter bij mezelf kan blijven en minder oordeel heb.
M
ensen zijn wie ze zijn doordat ieder een vader en een moeder heeft, opgegroeid is in haar geschiedenis en die van de ouders, heeft moeten leren omgaan met de situatie zo als die was. Door het systemisch werk met opstellingen zien we dat onderliggende krachten uit een systeem, bijvoorbeeld het familiesysteem, ons gedrag onbewust beïnvloeden. Wij mensen hebben een oerinstinct om onbewust het grotere geheel te dienen. Eén van die instincten is, dat we continu scannen of we er bij horen en: of alles erbij hoort. Vanuit het kuddeleven gezien is het er niet meer bijhoren levensgevaarlijk! De eerste de beste leeuw kan je pakken zonder de bescherming van de kudde als geheel, een kudde waar ieder zijn plek en zijn functie weet en waarin ieder daarvan op aan kan.
Ontrouw aan de ouder kan niet Zolang een kind nog kind is, en afhankelijk van de ouders, is het 'levensgevaarlijk' om ontrouw aan hen te worden. De taak van een school en leraar is de veiligheid te bieden om je aan nieuwe of andere normen te houden en je nieuwe dingen te leren zonder dat je ontrouw hoeft te worden aan thuis. Hoe meer je
Meer lezen? Marianne Franke-Gricksch, 'Jij hoort bij ons!' Ingrid Dykstra, Kind en Familielot Meer info en bestellen: www.hetnoorderlicht.com
[ pagina 42 ] 3/2010
e du c a r e
je
als leraar het familiesysteem van het kind bevestigt en de ouders en hun cultuur erkent en acht, hoe meer leren er mogelijk is, en ook hoe meer gedragsverandering mogelijk is. Zolang je een oordeel hebt - ook al spreek je het niet uit - over hoe het bij het kind thuis toegaat, voelt het kind dat als een oordeel over zichzelf. Daarmee komt hij in een gewetensconflict, en zal het zijn thuis verdedigen. Dan mist hij op school een basisveiligheid. Zolang een leerling bezig gehouden wordt door de verdediging van zijn thuis of achtergrond, is hij niet volledig beschikbaar voor het leren.
Eerlijk zijn over jezelf Ook dat wat er bij jezelf niet bij mag horen, heeft weerslag op de groep: kinderen springen onbewust in het 'gat' van een systeem en halen zo het buitengeslotene weer binnen. Bijvoorbeeld door zich zo te gedragen dat ze door jou veroordeeld worden, of buiten gezet. Zo wordt - onbewust! datgene wat buitengesloten was weer verbonden met het systeem. Daardoor kan een willekeurig kind (of groep kinderen) de dupe worden van een incompleet systeem! Alleen daarom al is het van belang dat docenten eerlijk bij zichzelf te rade gaan (of in
e
p.42-43 edu3-10
05-05-2010
16:12
Pagina 43
“Er is geen goede of slechte ouder”
klas TROUW blijven aan THUIS? intervisie) welke oordelen ze hebben over wie en wat. En werkelijk, ook al spreek je de oordelen nooit uit, kinderen voelen het! School dient te zien dat het bij de familie horen primair is, het bij de klas, of groep of school horen komt altijd pas op de tweede plaats. Je hebt als leraar dus uit te vinden hoe je van ieder kind de familie en haar/zijn achtergrond en cultuur respecteert, hoe het lot van het kind te achten, zelfs wanneer dit tegen de normen van de school in gaat.
Het hele kind zien We leven vaak met de illusie dat als we gedrag veroordelen, het te veranderen is. Het klinkt paradoxaal, maar de eerste stap naar verandering is het erkennen, en het respecteren dat het is zoals het is en dat we daaraan niets kunnen veranderen. Train je in het 'zien' van iemand 'in compleetheid'. 'Zie' de ontbrekende ouder of het ontbrekende familielid, 'zie' de cultuur, taal, godsdienst, en maak er ruimte voor in je eigen gedachten en in je hart. Dat is heel eenvoudig: je kijkt naar het kind, en ziet dat hij of zij een vader en een moeder achter zich heeft. Ieder kind heeft nou eenmaal een vader en moeder, ook al is iemand uit beeld. En ieder kind heeft
een familie, met zijn eigen lot. Als je medelijden hebt met een kind omdat je dat lot zo naar vindt, ontneem je dat kind in feite iets, en zie je hem niet compleet. 'Zien' is erkennen dat het is zoals het is. Zonder er iets aan te kunnen veranderen.
De kunst erbij te horen Tegelijkertijd zijn leerkrachten ervoor om kinderen te leren ervaren om ook tot andere systemen te horen dan alleen in het familiesysteem. Zij kunnen kinderen helpen begrijpen wat het betekent en wat het kost om erbij te horen. Ze kunnen kinderen helpen te zien dat verschil en verscheidenheid geen reden is om uit te sluiten, maar dat het juist rijkdom en interesse kan opleveren. Dat gebeurt niet zomaar. Het vergt zorgzame aandacht en creatief handelen. En het vergt zelfonderzoek van de leerkracht in hoeverre hij of zij zelf in staat is om zonder oordelen iedereen er bij te laten horen!3
“Er zit een kind in mijn klas van wie de vader in de gevangenis zat en de moeder verschillende partners had. Na het weekend over 'erbij horen' van de opleiding systemische pedagogiek was ik in staat om de © ADMAR KWANT realiteit van dat kind te erkennen en te respecteren: namelijk dat hij van beide ouders hield en aan beide ouders loyaal was, ongeacht wat ze gedaan hadden. Voor het kind was er geen 'goede' of 'slechte' ouder.” Tijdens de opleiding merkte ik hoeveel oordelen en meningen ik vervlochten had in mijn leerkracht-zijn. Ik heb een ideaalbeeld van een 'goede wereld om in op te groeien'. Maar ik merkte niet dat ik dat beeld eigenlijk als norm gebruikte en daardoor veel ouders, hun leefomstandigheden veroordeelde en daardoor dus vooral de kinderen buitensloot. Ik leefde in de illusie dat ik er iets aan kon veranderen, besefte ik opeens. Alleen al het wíllen veranderen van iets van een kind of zijn achtergrond, betekent eigenlijk dat je het kind niet accepteert zoals het is. Dit besef bracht me met een schok op aarde…” De namen en de foto zijn gefingeerd. De namen en de foto in dit artikel zijn gefingeerd
Leren denken in systemen
In de opleiding systemische pedagogiek ervaren deelnemers zelf wat de effecten zijn van het systemisch denken en handelen. Vooral door oefeningen maken de deelnemers het systemisch gedachtegoed (ontwikkeld door Bert Hellinger) zich eigen. Naast 'erbij horen', komen ook andere systemische principes als ordening in systemen en de balans in nemen en geven aan de orde. Dat je het leerklimaat in de klas kunt bevorderen door een kind en zijn ouders oordeelloos te zien hoe ze zijn, lijkt haast te gemakkelijk om aan te durven. Een huiswerkopdracht uit de opleiding is bijvoorbeeld om tijdens je les een imaginaire buiging te maken voor de achtergrond van de kinderen. De deelnemers schrijven daarna dat zo iets kleins doen een enorme impact heeft op een kind, op de les en op de sfeer in de klas. Veel oefeningen zijn in de vorm van mini-opstellingen. Door bijvoorbeeld als representant van een leerling opgesteld te worden ervaar je 'aan den lijve' wat het effect is van een oordeel over je ouders. Of als je een vraag hebt over hoe je een oudergesprek doet, kun je met een kleine opstelling uitvinden welke ordening de meest vruchtbare is voor alle gesprekspartners. Het denken in systemen geeft zoveel inzichten over factoren die het leren stimuleren of ontmoedigen, dat je als vanzelf een ondersteunend leerklimaat schept, zonder veel actief te hoeven doen. Zie www.hellingerinstituut.nl onder de opleiding systemische pedagogiek.
e du c a r e
3/2010 [ pagina 43 ]
Dit artikel kreeg je van Educare! Educare is een tijdschrift over opvoeden en onderwijzen vanuit verbondenheid. Het wordt uitgegeven door Stichting Universele Opvoeding en verschijnt 5x per jaar. Ieder nummer bevat een uitneembaar katern met praktische oefeningen en informatie die je thuis en/of in de klas kunt uitvoeren. Wanneer je op de hoogte wilt blijven van nieuws over opvoeding en onderwijs in verbondenheid, dan kun je je inschrijven op onze digitale nieuwsbrief. We sturen je dan ook bericht wanneer de nieuwe Educare (het tijdschrift) uitkomt. We gebruiken de nieuwsbrief tevens voor nieuws wat niet in het tijdschrift gedrukt kon worden en om je op de hoogte te houden van ontwikkelingen op onze websites. Schrijf je nu in op de nieuwsbrief en ontvang direct 6 Educare katernen (pdf):
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Leren met Hart Focus Schatgraven in jezelf Verrassend tekenen Opgroeien in verbondenheid Leren kun je leren De rol van spiegelneuronen
Je vindt het inschrijfformulier op onze homepage op www.educare.nl Op onze website kun je ook een abonnement afsluiten op het tijdschrift zelf of ter kennismaking een proefnummer aanvragen. De websites van Stichting Universele Opvoeding: www.educare.nl – alles over het tijdschrift Educare www.opvoedingsboek.nl – wekelijks een boekbespreking... www.opgroeieninverbondenheid.nl – wekelijks een praktische tip... opvoedingenonderwijs.ning.com – digitale ontmoetingsplaats voor leden Copyrights van alle teksten en foto’s in deze pdf berusten bij Stichting Universele Opvoeding en de respectievelijke auteurs en fotografen. Je mag er niets uit kopiëren zonder hier vooraf toestemming voor te vragen. Je mag wèl deze pdf in zijn geheel doorgeven aan vrienden en/of collega’s van wie je denkt dat ze belangstelling hebben voor de inhoud ervan. St. Universele Opvoeding – Hendrik Marsmanweg 16 – 4103 WS Culemborg – redactie@educare.nl