tekst: Karlijne Brouwer beeld: Thom Deelstra
Meer dan lokalen bouwen Ouderbetrokkenheid in ontwikkelingslanden
Wat heb je allemaal nodig voor een goede school? Gekwalificeerde en gemotiveerde leerkrachten. Lesmateriaal. Een veilig gebouw, stoelen, tafels en een schoolbord. Goed management. Maar ook: betrokken ouders. Kinderen van betrokken ouders doen het veel beter. Is het in Nederland al een hele toer om ouders bij de school te betrekken, in ontwikkelingslanden lijkt het haast onmogelijk. Hoe doen zij dat daar?
educare | september 2011
ďƒœ 29
zijn met z’n negenen. Mannen en vrouwen. Zelfs in de Ze zinderende hitte zitten ze te vergaderen. Hier zit het schoolcomité van Nanjere Primary, een plattelandsschool in het zuiden van Malawi. Onder leiding van voorzitter Idrissa Mailasi komen allerhande onderwerpen aan bod. De bouw van het nieuwe lokalenblok, de leerprestaties van hun kinderen, de onderwijskwaliteit. Het gebrek aan lesmateriaal speelt de school parten. Idrissa’s dochter gaat net naar school. Het reilen en zeilen van de school gaat hem aan het hart. ‘Wij als ouders zijn hiervoor medeverantwoordelijk.’ Het schoolcomité denkt met de school mee, bijvoorbeeld over waar prioriteiten liggen. ‘Ik vind de lerarenwoningen op dit moment enorm belangrijk. Onze leraren wonen ver van de school. Het hoofd van de school moet iedere dag 15 kilometer lopen.’ Door de bouw van een woning voor de docenten verklein je de kans dat leraren niet komen opdagen. Betrokken ouders zijn een must voor het goed functioneren van een school. Dat blijkt bijvoorbeeld in Malawi waar 75 procent van de basisscholen is gebouwd door de gemeenschap: dorpshoofden, de kerk én ouders. Omdat de regering niet de financiële middelen heeft om alle kinderen onderwijs te geven, springt de gemeenschap zelf bij.
Actieve ouders, betere resultaten
Ouders die meedenken en helpen op school is natuurlijk niet voorbehouden aan Malawische ouders. Waar zouden we in Nederland zijn zonder ouders op school? Iedere school heeft verplicht een medezeggenschapsraad. Schoolreisjes en extra lesactiviteiten zijn zonder medewerking van ouders niet mogelijk. Betrokkenheid van ouders heeft een positieve invloed op de ontwikkeling van kinderen, blijkt uit vele onderzoeken. Leraren zijn meer toegewijd en leerlingen behalen betere resultaten, stelt de Wereldbank. Maar hoe krijg je die betrokkenheid voor elkaar? Worden in Nederland tal van beleidsstukken geschreven en pilots gedaan om ouders de school in te krijgen, in een land waar armoede de boventoon voert, lijkt het bijna onmogelijk. Bij ons is de grootste vraag als een kind vier is: naar welke school stuur ik hem? In een ontwikkelingsland is de eerste vraag: kan mijn kind wel naar school? Vaak is domweg het geld er niet.
Menselijk kapitaal
Tjeerd de Boer is landencoördinator Malawi bij Edukans. Hij legt uit: ‘In een arm land als Malawi zijn alle gezinsleden, ook de kinderen, menselijk kapitaal. Een kind naar school sturen is een groot offer en
30
educare | september 2011
brengt een risico mee. Scholen zoeken daarom naar manieren om ouders te helpen, zodat ze de financiële inbreng van hun kind niet meer nodig hebben. Bijvoorbeeld door het uitdelen van schoolmaaltijden en het verstrekken van microkredieten. Ook bouwen scholen slaapzalen, bieden ze gezondheidszorg en onderwijs over hygiëne om op die manier zoveel mogelijk kinderen te bereiken. Maar
Wat doet Edukans? Edukans is dè ontwikkelingsorganisatie voor onderwijs. Het afgelopen jaar: • zijn in Kenia 160 ouders getraind om effectief deel uit te maken van de ouderraad op de school van hun kind; • steunde Edukans in Ethiopië 380 community based organisaties, zoals ouderraden; • vormden partners in Peru oudergroepen waarbij veertig ouders twee keer per maand samenkomen. 1.300 ouders deden mee aan de EDU-feria, een evenement voor ouders, over onderwijs; • werden in India 4.100 lokale groepen, waaronder ouderraden en vrouwengroepen, gesteund; • bereikten de schoolverbeterplannen in Malawi de ouders van 141 basisscholen; • zijn 4.214 Oegandese ouders betrokken bij de school van hun kind door trainingen aan ouderraden en schoolbesturen op 264 scholen. • Op dit moment geeft Edukans schoolmaaltijden aan kinderen in hongergebieden, zoals Somalië Wat kunt u doen? Werelddocent, schoenmaatje, donateur of vrijwilliger worden? Of op expeditie met pabostudenten? Kijk op de website voor alle mogelijkheden. www.edukans.nl
allereerst moeten ouders overtuigd zijn dat onderwijs iets toevoegt aan hun leven en dat van hun kinderen.’ Ouders zien het nut van de school niet en houden hun kind thuis. Neem bijvoorbeeld India waar kinderen op het afgelegen platteland worden opgeleid tot kantoormedewerker terwijl ze nooit een kantoor van binnen zullen zien. Kinderen vaardigheden meegeven op het gebied van landbouw heeft meer effect. Een medewerker van CAFORD, Edukans partner in India, vertelt: ‘Het huidige onderwijssysteem vervreemdt het kind van zijn eigen cultuur. Dit veroorzaakt
onbegrip bij de ouders.’ Wat thuis belangrijk is, moet ook op school worden overgebracht. Als kinderen op school dingen leren die ze thuis kunnen toepassen, dan ondersteunen ouders hun kind en haalt het kind betere leerresultaten.
De hele gemeenschap betrekken
‘Ouders willen meepraten, maar alleen als daar iets mee wordt gedaan’, vertelt Tjeerd de Boer. ‘In Malawi moeten scholen oppassen dat ouders niet alleen worden ingezet voor het bouwen van bijvoorbeeld nieuwe lokalen of helpen bij schoolmaaltijden. Dat is te minimaal. Door het invoeren van schoolverbeterplannen betrekken we in Malawi de hele gemeenschap bij de school. Iedere partij mag aangeven wat hij op school belangrijk vindt. Samen wordt het plan
uitgevoerd. De school is transparant in haar handelen, dat wekt vertrouwen bij ouders. Op hun beurt worden ouders getraind in het ontwikkelen en uitvoeren van de schoolverbeterplannen en worden ze betrokken bij het management van de school. De resultaten zijn verbluffend. Alleen al als je kijkt naar hoeveel meisjes er nu naar school gaan. Ouders houden hen niet langer thuis. Meisjes mogen zich nu ook ontwikkelen. Ze worden niet meer met 13 jaar uitgehuwelijkt.’
Intussen in Nanjere…
Het schoolcomité van de Nanjere Primary School in Malawi vergadert verder. Over het bezoek dat ze binnenkort gaan brengen aan een school in de buurt. Zo wordt van elkaar geleerd. ‘Onderwijs is belangrijk, je leert er meer over het leven’, legt moeder Fatima Bakali haar deelname aan het schoolcomité uit. ‘Ik moest zelf na klas 6 stoppen. Ik gun het mijn dochter van zeven dat zij wel een vak kan leren.’
Betrek ouders bij de school, dan doen kinderen het beter Feit één: Kinderen doen het beter als de ouders betrokken zijn. Feit twéé: Leerkrachten maken het verschil als het gaat om ouderbetrokkenheid. Vanuit deze bewezen feiten is het dus belangrijk dat leerkrachten de vaardigheden hebben om het partnerschap met de ouders aan te gaan. Helaas blijkt dat leerkrachten slecht worden voorbereid op het werken met ouders. Stichting Leraar, Leerling, Ouder wil daar verandering in brengen. Dat willen wij ook, dachten een groep ouders en mensen uit het onderwijs. Ze staken de koppen bij elkaar en richtten de LLO op: Leraar, Leerling, Ouder. De eerste activiteit was het in leven roepen van een keurmerk. Niet om het bordje, maar om scholen te helpen een oudervriendelijk klimaat te realiseren. Een klimaat waarin ouders
en leraren samen verantwoordelijk voor de school en het onderwijs zijn, waar ze gelijkwaardig aan elkaar zijn en iedereen zich verantwoordelijk voor elkaar voelt. Jan Heidema: “De Prins Bernhardschool uit Ermelo is het afgelopen schooljaar lid geworden van LLO. Daarmee onderstrepen we het educare | september 2011
31
“De ouderavond is bij ons gewoon verplicht” “De betrokkenheid van ouders is bij ons geen vrijblijvende zaak. Daarom horen ouders meteen bij inschrijving dat bij ons de ouderavond gewoon verplicht is. Tenslotte werken we samen aan dezelfde taak: het kind optimaal begeleiden in zijn groei. Natuurlijk kan er iets tussenkomen, maar dan moeten ze zich telefonisch afmelden. Overdreven? Nee hoor, gezien het belang voor het kind niet. Er is een afspraak, en die is al bij het inschrijven gemaakt. Daar houden we iedereen aan.” Loek Iedema, directeur van basisschool De Burcht te Heerenveen, de eerste school die een certificaat kreeg.
Keurmerk De doelstelling van het keurmerk van Stichting LLO is scholen stimuleren om een gezond klimaat tussen leerlingen, ouders en leraren te realiseren. Een school met betrokken ouders vraagt van iedereen een inspanning, zowel van de ouders als van de leerkrachten. Leraren en ouders zijn samen verantwoordelijk voor de beste leeromgeving en het welzijn van de kinderen. Ouders horen bij de school. LLO vindt bovendien dat iedere leerling récht heeft op een goede samenwerking tussen school en ouders. Je mag daar zowel de ouders als de leerkrachten op aanspreken. Een school die het keurmerk wil verwerven gaat stapsgewijs werken aan de voorwaarden, en laat zien dat de genomen stappen werken. De toetsing wordt gedaan door ouders, leraren en leerlingen van andere scholen met een keurmerk. Het keurmerk is een garantie voor ouders dat de school de samenwerking tussen school en ouders goed voor elkaar heeft. De school wordt immers regelmatig getoetst of zij nog voldoet aan de criteria die de Stichting LLO stelt om het keurmerk te mogen verkrijgen. Let wel: het keurmerk is nooit een doel op zich, aan alleen een bordje hecht niemand waarde. Het is slechts een middel om bovenstaande doelen te bereiken. Interesse? Je bent van harte welkom op de eerste landelijke bijeenkomst van LLO op 18 november. www.stichtingllo.nl
32
educare | september 2011
belang van een goed onderling contact tussen leerling, leerkracht en ouders. Hoe beter en veiliger en meer welkom een kind zich voelt, hoe makkelijker het is om prestaties, op welk gebied dan ook, neer te zetten.” Heidema vind het van groot belang dat ouders een goede relatie met de school hebben: “want leerkrachten nemen het opvoedstokje dagelijks een aantal uren over.” Sandra Hoek, directeur van basisschool Op Dreef in Aardenburg: “We werken aan de voorwaarden om door LLO gecertificeerd te worden, niet om dat stempel van goedkeuring, maar omdat we het belang van ouderbetrokkenheid inzien. We beginnen met criterium 3: Voelt iedereen zich welkom? Onze leerkrachten gaan begin van dit schooljaar alle leerlingen interviewen: ‘Voel je je welkom en wat heb jij nodig om je welkom te voelen?’ Leerlingen en leerkrachten gaan ouders op dezelfde manier interviewen. Ouders gaan de leerkrachten interviewen. Zo ontstaat er hoop ik een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor dit criterium.”
Eerste school met LLO-keurmerk
Jörgen Raymann heeft persoonlijk het eerste kwaliteitskeurmerk uitgereikt aan basisschool De Burcht in Heerenveen. Op een zeer feestelijke manier, dat kan gezegd worden. Zelfs het weer werkte mee: geen regen en een plagerige wind die zijn eigen spel speelde met de vlag en het te onthullen bordje. Oranjekoek (met het logo van LLO), het enige Echte De Burchtlied wat héél erg enthousiast gezongen werd, vaders, moeders, opa’s, oma’s, de plaatselijke én landelijke pers. Sterker nog: zelfs de Wereld Omroep heeft aandacht besteed aan de uitreiking van dit kwaliteitskeurmerk! Zoveel mensen die dit heugelijke feit samen met ons en basisschool De Burcht wilden vieren. Over betrokkenheid gesproken...
Dit artikel kreeg je van Educare! Educare is een tijdschrift over opvoeden en onderwijzen vanuit verbondenheid. Het wordt uitgegeven door Stichting Universele Opvoeding en verschijnt 5x per jaar. Ieder nummer bevat een uitneembaar katern met praktische oefeningen en informatie die je thuis en/of in de klas kunt uitvoeren. Wanneer je op de hoogte wilt blijven van nieuws over opvoeding en onderwijs in verbondenheid, dan kun je je inschrijven op onze digitale nieuwsbrief. We sturen je dan ook bericht wanneer de nieuwe Educare (het tijdschrift) uitkomt. We gebruiken de nieuwsbrief tevens voor nieuws wat niet in het tijdschrift gedrukt kon worden en om je op de hoogte te houden van ontwikkelingen op onze websites. Schrijf je nu in op de nieuwsbrief en ontvang direct 6 Educare katernen (pdf):
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Leren met Hart Focus Schatgraven in jezelf Verrassend tekenen Opgroeien in verbondenheid Leren kun je leren De rol van spiegelneuronen
Je vindt het inschrijfformulier op onze homepage op www.educare.nl Op onze website kun je ook een abonnement afsluiten op het tijdschrift zelf of ter kennismaking een proefnummer aanvragen. De websites van Stichting Universele Opvoeding: www.educare.nl – alles over het tijdschrift Educare www.opvoedingsboek.nl – wekelijks een boekbespreking... www.opgroeieninverbondenheid.nl – wekelijks een praktische tip... opvoedingenonderwijs.ning.com – digitale ontmoetingsplaats voor leden Copyrights van alle teksten en foto’s in deze pdf berusten bij Stichting Universele Opvoeding en de respectievelijke auteurs en fotografen. Je mag er niets uit kopiëren zonder hier vooraf toestemming voor te vragen. Je mag wèl deze pdf in zijn geheel doorgeven aan vrienden en/of collega’s van wie je denkt dat ze belangstelling hebben voor de inhoud ervan. St. Universele Opvoeding – Hendrik Marsmanweg 16 – 4103 WS Culemborg – redactie@educare.nl