Flow in de klas! Shael E’lani in gesprek met Hans Kunneman
Iedereen kent het wel: die magische momenten dat alles als vanzelf gaat en het mooier wordt dan hij had durven dromen. Dan stroomt alles, krijg je energie van wat je doet en ben je gefocust, ontspannen en alert. Het zijn de dagen dat alles lekker loopt en je aan het eind van de dag uitgerust naar huis gaat en energie over hebt. Voor kinderen zijn het de dagen dat het fijn was op school, ze lekker hebben gespeeld en het leren gemakkelijk ging.
Flow, Hans Kunneman maakt zijn dagelijks werk van dit fenomeen. Als musicus heeft hij geleerd dat goede techniek en inzet niet genoeg zijn: “Pas wanneer je luistert naar de klank van de instrumenten samen en van daaruit meebeweegt, komt de muziek tot leven. Flow in het onderwijs ontstaat op dezelfde manier: wanneer we ons afstemmen op de klas, vinden we het juiste antwoord dat past op het moment zelf. Dan wordt lesgeven leuk en creatief.” “Ja, dat is waar, alles valt dan samen en stroomt als vanzelf. Flow is een trend, maar wat is het eigenlijk en hoe ontstaat het?” “Flow kan op verschillende manieren ontstaan, maar een van de belangrijkste factoren erin is de authentieke verbinding die je met jezelf hebt en van daaruit met je werk of spel. Wat mij in het lesgeven telkens weer frappeert, is dat hoe ik er zelf in sta eigenlijk de hele tijd het scharnier is. Iedereen kent dat wel: sta je chagrijnig op, dan doet de rest van je familie graag met je mee. Ben je vrolijk ook. Je humeur is de bril waardoor je de werkelijkheid steeds anders waarneemt, maar ook iets waarmee je de toon zet en waar mensen onbewust in mee gaan. Wil je meer flow ervaren, dan moet je als eerste je eigen signalen gaan begrijpen en ontdekken hoe je daar effectief mee om kunt gaan.” “Er zijn mensen die het idee hebben dat ze in flow de hele tijd positief moeten doen. Dat lijkt me onmogelijk, hoe zie jij dat? ” “Inderdaad, dit is precies de grootste valkuil rond het thema flow. Je moet als opvoeder vooral geen mooi weer gaan spelen en vrolijk doen als je dat niet bent. Kinderen merken 6
educare | september 2012
dat meteen en prikken daar met hun gedrag vlijmscherp doorheen. Het geeft juist onrust als kinderen niet precies weten waar ze aan toe zijn met je. Waar het om gaat is dat je je eigen signalen (h)erkent en van daaruit voelt wat er nu, op dit moment nodig is. Leerkrachten komen daar helaas vaak niet aan toe, omdat er zo veel regels en toetsen zijn waaraan zij moeten voldoen. En ouders zijn vaak ook druk, waardoor zij vergeten even stil te staan bij zichzelf en het moment. Toch is het eigenlijk heel eenvoudig en levert het veel op. Als je dit beheerst, wordt het lesproces soepeler en leuker en zijn er meer momenten in je gezin waarin iedereen floreert. Flow genereert energie en dat merk je.” “Ja,ik herinner me wel wat momenten uit mijn jeugd. Heb jij dat ook?” “Toen ik elf was zag ik Paul Mc Cartney op de televisie bezig in de studio en voelde ik me mateloos aangetrokken tot de geweldige creatieve uitstraling van die man. Aldus aangevuurd ging ik fanatiek experimenteren met de gitaar van mijn broer waarvan slechts drie snaren heel waren. Maar dat hinderde niet, ik was vol passie bezig. Zo begon mijn muzikale loopbaan … Als de verbinding klopt is leren geweldig leuk! Het onderwijs lijkt ook wel eens een kapotte gitaar, maar als de klas eenmaal betrokken is, gaat het toch op rolletjes. Hiervoor is het nodig dat een leerkracht de klas goed aanvoelt. Ik denk dat je je net als de meeste mensen nog wel die ene inspirerende docent herinnert die je wist mee te nemen in zijn of haar verhaal. Als uit het niets was er die geconcentreerde en open sfeer, waarin er opeens iets sprankelends in de atmosfeer was en de tijd verdween. Op zo’n moment was er niemand die verveeld wachtte tot het uur eindelijk voorbij was.”
Tekst Shael E’lani Beeld Shutterstock
De authentieke verbinding van de leerkracht met zichzelf is de spil in het onderwijs
educare | september 2012
7
“Ha, flow als instrument om het onderwijs van binnenuit te veranderen! Dat zou mooi zijn, maar is dat te leren?” Ja, ik denk het wel. De eerste stap is je afstemmen op, en erkennen wat er zich op het moment voordoet. Mindfulness dus. Stel dat de sfeer in de klas onrustig is, de aandacht weg, het voelt zwaar. Dit is een signaal dat de verbinding tussen jou en de groep niet stroomt. Meestal raken we dan ontmoedigd, maar de kunst is dit juist als een creatief signaal op te pakken en van daaruit te bekijken wat de klas nu werkelijk nodig heeft. Dat kan wel eens iets anders zijn dan het lesboek voorschrijft. De tweede stap is dat je naar de groep benoemt wat je waarneemt. Kinderen merken het heus zelf ook wel en zoeken op hun manier net zo goed naar een oplossing. Door het te benoemen betrek je hen erbij en maak je het tot een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Dan gebeuren er hele andere
gezamenlijk stiltemoment heel effectief zijn. Even rustig zitten en ademen kan maken dat iedereen weer bij zichzelf komt. Een andere optie is een ‘energizer’ toepassen. Zowel bij jonge kinderen als bij mijn studenten van 20 jaar werkt dat fantastisch. Een spel of bewegingsactiviteit creëert onmiddellijk een sfeer van betrokkenheid. Laatst deden we stoelendans volgens de Earthgame methode, waarbij het doel is iedereen op een steeds kleiner aantal stoelen te laten zitten. Iedereen heeft dan lol en ikzelf nog wel het meest. Na drie minuten is iedereen weer opgeladen en ‘bij de les’: ze staan weer open om nieuwe lesstof in zich op te nemen. Het kan ook zijn dat er een grens nodig is. Stromen is prettig, zolang het binnen een veilige en herkenbare bedding gebeurt. Een heldere structuur is voor veel kinderen synoniem aan veiligheid. Veiligheid heb je nodig om je vrijuit te kunnen uiten en te durven experimenteren met nieuwe lesstof. En dat
Flow is het moment dat er in de klas een sfeer van verbondenheid en inspiratie ontstaat, waardoor het leren een feest wordt
dingen en komen er hele andere oplossingen in beeld. Derde stap is doen wat je denkt dat er nodig is om de stroom van samen leren weer op gang te brengen. Er zijn allerlei manieren waarop je flow kunt stimuleren. Soms kan een
Seminar Flow in de Klas Het Stromend Onderwijs Collectief organiseert op 31 oktober een Interactief Seminar over Flow in de Klas. Leerkrachten, schoolmanagers en iedereen die in onderwijs geïnteresseerd is, is van harte welkom. Het SOC is een inspiratieplatform en deze dag zal dan ook vol inspiratie zijn. Fred Korthagen en Hans Kunneman zijn de keynote sprekers. Er zijn veel verschillende workshops met elementen en ideeën over hoe je de flow in je klas of organisatie kunt versterken. Er gebeuren op dit moment enorm veel goede dingen in het onderwijs. Het is onze intentie om op deze dag deze flow aan te vullen en te versterken vanuit het besef dat we zelf de schakel zijn. Op www.stromendonderwijs.nl staan deze uitgebreid beschreven.
8
educare | september 2012
is weer nodig voor leren: als je er niet mee kunt spelen, kun je het je ook niet eigen maken.” “Ik herken in jouw verhaal de overgave aan jezelf, de ander, het moment en tegelijkertijd gaat het ook over verbinding. Hoe maak je die verbinding?” “Verbinding ontstaat zodra je het oordeel weglaat. Dit geldt zowel voor de verbinding met jezelf, als voor de verbinding die je hebt met de kinderen in je klas of met je gezin. Wat Jung hierover zegt spreekt me in dit verband zeer aan: “Als je een oordeel hebt, dan ben je al aan het strijden”. Vaak is dat onze eerste impuls: als iets niet lekker loopt, gaan we harder werken, ertegen vechten, omdat we het niet willen of we verzetten ons tegen wat er is. Maar flow begint met toestaan dat het is zoals het is, en je daarmee verbinden. Dat biedt een heel ander uitgangspunt. Het gaat erom dat je je gedachten en gevoelens herkent en je verbindt met je hart, omdat daarin de essentie van verbinding ligt. Verbinding gaat ook om ‘samen’. Vaak denken kinderen en hun opvoeders dat ze het allemaal alleen moeten doen, maar samen gaat alles veel gemakkelijker. Het is net als bij voetbal; hoe beter je je verbindt, hoe effectiever het spel en hoe beter de resultaten. In het gezin en op het werk gelden dezelfde principes.
Door een authentieke verbinding met jezelf kun je je verbinden met je kinderen of je partner. Als ouders echt zichzelf zijn en open, dan geven ze daarmee ook een heel mooi voorbeeld aan hun kinderen. Die ervaren het dan als normaal om authentiek te mogen zijn. Flow in je gezin is heerlijk, het creëert energie en plezier. Het is ook een ontdekkingstocht, soms lukt het niet. Het belangrijkste is dan om toch te blijven kijken naar wat er gebeurt in plaats van boos te worden ...”
adver tentie
“Klopt het dat flow ook over inspiratie gaat?” “Nou en of! Als je in flow bent gaat je creativiteit vanzelf stromen. Een van mijn inspirators is Otto Scharmer, het boek ‘Theory U’. Heel bijzonder hoe hij beschrijft dat door aanwezig te zijn in het moment, er zich een enorm potentieel opent. Ik zie dit bij mijn studenten ook. Otto Scharmer begeleidt bedrijven en werkt mee aan maatschappelijke bewustwording. Hij pleit voor een open mind, een open hart en een open wil. In zijn U-model bepleit hij de volgende werkwijze: ‘zet de gegevens goed op een rijtje, geef aandacht aan ‘wat het met je doet’ en zoek vervolgens de stilte in jezelf op. Jezelf stil maken schept ruimte waardoor nieuwe gezichtspunten van nature boven komen drijven.’ Het is dit laatste wat mij vooral zo inspireert. In ons leven richten we ons heel vaak op controle, ook in het onderwijs. Maar we moeten niet alleen plannen maken en kennis overdragen. Door daarnaast ook ruimte te geven aan het intuïtieve aspect, stimuleren we de bewustwording van de kinderen en de leerkrachten. Dit is ook maatschappelijk van groot belang, want de problemen van vandaag kunnen we, volgens mij, alleen oplossen door een bewustzijnsverschuiving, waarbij onderlinge verbondenheid centraal staat.” “Daarom heb ik het SOC opgericht, het Stromend Onderwijs Collectief. Ik zie in de maatschappij een toenemende bewustwording, maar zie deze nog niet zo sterk in het onderwijs. Ik wil mensen bij elkaar brengen die vanuit bewustwording aan onderwijsverandering werken. Ik vind dat spiritualiteit en bewustwording in het onderwijs thuis horen, het is een onlosmakelijk deel van het leven. Maar vooral gun ik het iedereen om geïnspireerd voor de klas te staan en met plezier naar school te gaan.”
Hans Kunneman is musicus, docent, schrijver van het boek Vind je Bron en oprichter van het Stromend Onderwijs Collectief. Hij inspireert jongeren in het HBO en leerkrachten om te leven vanuit hun eigen authenticiteit en flow.
Meer weten? Hans Kunneman: Vind je Bron, verkrijgbaar via www.hanskunneman.nl
educare | september 2012
9
Dit artikel kreeg je van Educare! Educare is een tijdschrift over opvoeden en onderwijzen vanuit verbondenheid. Het wordt uitgegeven door Stichting Universele Opvoeding en verschijnt 5x per jaar. Ieder nummer bevat een uitneembaar katern met praktische oefeningen en informatie die je thuis en/of in de klas kunt uitvoeren. Wanneer je op de hoogte wilt blijven van nieuws over opvoeding en onderwijs in verbondenheid, dan kun je je inschrijven op onze digitale nieuwsbrief. We sturen je dan ook bericht wanneer de nieuwe Educare (het tijdschrift) uitkomt. We gebruiken de nieuwsbrief tevens voor nieuws wat niet in het tijdschrift gedrukt kon worden en om je op de hoogte te houden van ontwikkelingen op onze websites. Schrijf je nu in op de nieuwsbrief en ontvang direct 6 Educare katernen (pdf):
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Leren met Hart Focus Schatgraven in jezelf Verrassend tekenen Opgroeien in verbondenheid Leren kun je leren De rol van spiegelneuronen
Je vindt het inschrijfformulier op onze homepage op www.educare.nl Op onze website kun je ook een abonnement afsluiten op het tijdschrift zelf of ter kennismaking een proefnummer aanvragen. De websites van Stichting Universele Opvoeding: www.educare.nl – alles over het tijdschrift Educare www.opvoedingsboek.nl – wekelijks een boekbespreking... www.opgroeieninverbondenheid.nl – wekelijks een praktische tip... opvoedingenonderwijs.ning.com – digitale ontmoetingsplaats voor leden Copyrights van alle teksten en foto’s in deze pdf berusten bij Stichting Universele Opvoeding en de respectievelijke auteurs en fotografen. Je mag er niets uit kopiëren zonder hier vooraf toestemming voor te vragen. Je mag wèl deze pdf in zijn geheel doorgeven aan vrienden en/of collega’s van wie je denkt dat ze belangstelling hebben voor de inhoud ervan. St. Universele Opvoeding – Hendrik Marsmanweg 16 – 4103 WS Culemborg – redactie@educare.nl