Als je slim bent, maak je muziek! Pleun zingt de hele dag. En als ze niet zingt, speelt ze piano. Pleun en haar jongere broer Toon van vijf zingen vaak samen of kruipen samen achter de vleugel. Op die momenten hebben ze optimaal contact met elkaar. Muziek maken leert beide kinderen concentreren, geduld hebben, samenwerken en doorzetten. Maar vooral zie ik hoeveel plezier ze samen hebben.
Over de auteur Hein Franssen werkt in een forensisch psychiatrische kliniek te Utrecht. Daarnaast heeft hij een kamerkoor, een kinderkoor en begeleidt hij solisten en jonge pianisten in spe.
Muziek maken is voor Pleun een volkomen natuurlijke bezig heid. Dat kan misschien ook niet anders, als zevenjarige dochter van een pianist. Een vleugel in de huiskamer, een keyboard in de keuken, en nog een vleugel en een piano in de garage. Voor veel andere kinderen is muziek binnen de kortste keren helaas iets dat ‘moet’. Van nature houden kinderen van muziek en veel ouders denken dat muziek maken ‘hoort bij de opvoeding’, of zo goed is omdat hun kind er zo fijn zijn of haar emoties mee kan uiten. Maar een beginnende muzikant moet vooral veel geduld opbrengen, doorzetten en goed nadenken. Omdat muziek maken in het begin ook een zware en tijdrovende hobby kan zijn, haken veel beginners en ouders na een tijdje af: ze hebben genoeg van het gezeur over ‘elke dag een half uurtje’. Het duurt even voordat beginners merken dat zelf muziek maken een wonderbaarlijke belevenis kan zijn. Maar wat ze niet merken is dat zij op nieuwe manieren nieuwe leerstof leren verwerken. Zij merken niet bewust dat zij hun kleine motoriek ontwikkelen. Zij merken niet dat het verbeteren van sociale vermogens iets te maken heeft met muziek maken. Toch gebeurt dit allemaal wanneer je muziek leert maken! Een 6
educare | januari 2013
goede muziekpedagoog kan kinderen door dit lastige traject heen loodsen.
Nieuwe leerstof ... Het leren bespelen van een instrument gaat meestal samen met het leren lezen van noten. Noten lezen is het aanleren van een nieuwe taal. Het duurt dan ook wel een paar jaar voordat je er behendigheid en snelheid in krijgt. Met noten lezen communiceer je via muziek, maar ook: als je noten leest, dwing je je handen tot het maken van bewegingen die nieuw voor je zijn: je ontwikkelt nieuwe ‘motoriekjes’. Noten lezen stimuleert zo je fijne motorische ontwikkeling. Dit ontwikkelen gaat het best als je ermee begint vóór je puberteit. Je moet deze beweginkjes namelijk opslaan in je hoofd en automatiseren. Bij volwassenen gaat dit proces langzamer; zij vertrouwen niet zo snel op hun automatismen, ze willen alles onder controle houden.
... en fijne motoriek Het is belangrijk dat je je fijne motoriek ontwikkelt. In je her senen is een groot gedeelte gereserveerd om alleen de vingers te bedienen. Voor de fijne motoriek heb je een groot deel van je hersenen nodig. Een prikje in de vingers voel je veel meer dan een grote kras op je rug. Als je met je vingers bezig bent, doordat je bijvoorbeeld een muziekinstrument bespeelt, oefen je dus een heel groot gedeelte van je hersenen. Uit onder zoek blijkt dat de hersenen van mensen die viool of piano studeren, groeien. Grotere hersenen hebben als gevolg dat je
Tekst Hein Franssen Beeld Shutterstock, Hein Franssen
Muziek maakt het wonder in ieder mens wakker
educare | januari 2013
7
emotionele en sociale intelligentie toeneemt. Je IQ wordt wel drie punten hoger dan het IQ van mensen die geen muziek lessen hebben gehad. Als je veelvuldig gebruikmaakt van je kleine motoriek door muziek te maken, oefen je dus een goede invloed uit op de ontwikkeling van je brein. Je wordt dus slimmer van musiceren!
Sociale gevoeligheid Ken je dat? Schreeuwende vriendjes en vriendinnetjes, niet luisteren naar elkaar en uiteindelijk ruzie. Samen muziek maken kan alleen als je luistert! Een orkest van vijftig man: alle zeilen bijzetten en luisteren. Maar ook in een popband of de fanfare: zonder luisteren wordt het een puinhoop. Als je samen muziek maakt, leer je een heleboel. Je leert verantwoording nemen ten aanzien van het instuderen van je partij. Ken je jouw partij niet, dan dupeer je ook de ander. Maar ken je jouw partij goed, dan is iedereen blij over hoe het samen klinkt en trots op het applaus van het publiek! Je leert ook in te springen als iemand uit de band een foutje maakt. Je leert missers van anderen en van jezelf snel en bekwaam op te vangen, anders is voor jou ook de lol eraf. Je wordt creatief! Het mooie is natuurlijk dat als er uiteindelijk een samen hangend muziekstuk ontstaat, het resultaat méér is dan alleen een hoopje goed bij elkaar passende tonen. Hier geldt écht dat één plus één drie is!
Voel je eens een wondermens Stel je eens voor dat je voor een leeg schilderij staat. Achter je staat de bekende schilder Picasso. Hij neemt je arm op 8
educare | januari 2013
en samen ga je een beroemd schilderij maken. Dat is wat er gebeurt als je een compositie instudeert: je moet het net als de componist weer van voren af aan opbouwen: eerst de linkerhand, dan de rechterhand, in het begin nog langzaam. Opnieuw en opnieuw. Uiteindelijk ontstaat er een mooi stuk dat alleen maar mooier wordt, al speel je het duizendmaal. Omdat je er diep ingedoken bent, ken je het stuk dooren door, en je gaat begrijpen wat de componist bedoelde. Die componist was niet zomaar iemand, nee … dat was een bijzondere persoonlijkheid. En jij bent in zijn huid gekropen. Dit is een fantastisch gevoel: je bent even Beethoven, Bach of Mozart. Je was even een wondermens!
Geniet! De meeste kunstuitingen hebben twee dimensies: maker – kijker. Maar muziek maken is driedimensionaal: componist – uitvoerder – luisteraar. De rol die je als uitvoerder speelt is prachtig: jij staat tussen de componist en de luisteraar in. Jij bepaalt hoe het gaat klinken: jij interpreteert, jij kunt de compositie naar een hoger plan brengen. Een mooie en dank bare rol. Na verloop van tijd ga je goede muziek steeds meer waar deren. Ik speel aan het einde van de les wel eens een mooi, eenvoudig stukje Chopin. Staat zo’n leerling net zijn tas in te pakken, maar stopt daarmee en zegt: “Hé, da’s mooi! Speel dat nog eens!” En daarna: “Dat wil ik ook kunnen spelen!” En dan denk ik: hebbes! Zo gaat het bij elke leerling: uiteindelijk gaan ze goede muziek waarderen. Of die nou van Mozart is of van Coldplay.
Applaus Onlangs speelde Pleun van zeven op de negentigste verjaar dag van haar oma, mijn moeder dus. Het was een groot feest. Er zaten vierhonderd mensen in de zaal en er was pers. Met
Welk instrument kiest je kind? De keuze van het instrument is onder andere afhankelijk van fysieke kwaliteiten zoals onafhankelijkheidsmotoriek. Dat is het in staat zijn om met beide handen iets totaal anders te doen. Daarnaast moet de fijne motoriek goed ontwikkeld zijn als een kind een snaarinstrument wil bespelen. Bij het bespelen van blaasinstrumenten is de embouchure weer heel belangrijk. Dat is wat de lippen doen tijdens het bespelen. En bij het zingen gaat het om stemgebruik. Wat een kind graag wil, is helaas niet altijd wat hij ook goed kan. Uiteindelijk kiest hij meestal het instrument waar hij vatbaar voor is (aanleg). Maar andere factoren kunnen ook van belang zijn. Iemand die graag knuffelt zal bijvoorbeeld de viool kiezen, want daarbij houd je het instrument dicht bij je hoofd. Iemand die wat afstandelijker is of graag alleen is kiest weer eerder piano. Dat is een solitair instrument. Een wat luidruchtiger iemand kiest vaak de trompet of slagwerk en iemand die graag in een groep functioneert speelt een harmonie- of orkestinstrument. En iemand die een echte leider is wordt misschien wel dirigent!
z’n allen – broers en zussen en alle kleinkinderen, veertig in totaal – gaven we een concertje. Pleun en ik traden op! We kwamen het podium op. Ze kijkt de zaal in. Plots beseft ze hoeveel mensen er zitten te kijken: die gaan allemaal luisteren naar haar! Pleun staat stijf van de zenuwen! Toch loopt ze door naar de vleugel. Samen met mij speelt ze het bekende ‘Scarborough Fair’, voor vier handen. Doodeng en spannend. Het applaus is na haar prestatie groot. Ze voelt voor het eerst wat een ervaring dit is! Ze zal dit nooit vergeten. Sindsdien durft Pleun veel meer. Zeker in groepsverband is haar vertrouwen gegroeid. Als de zoveelste tante – ze heeft er tien – aan haar vraagt: “Heb jij pianoles? Leuk, speel eens een stukje!” springt ze achter het instrument, pakt haar boekje en speelt een aardig deuntje. Tante blij verrast en papa die stiekem een traantje wegpinkt.
Meer weten? Boek: de tien geboden voor het brein, rené Kahn, uitgeverij Balans Website: www.muziekmaaktslim.nl
Waartoe voeden wij op?
Tekst Hubertus Bahorie Beeld Wim Houben
Op dit moment hebben 50 miljoen kinderen in China klassieke pianoles. Zij krijgen dat niet omdat men zoveel van Westerse klassieke muziek houdt, maar omdat de coördinatie die klassiek pianospel vereist, het kind zo vormt dat het andere taken beter kan vervullen. De vraag rijst: waartoe voeden wij onze kinderen op? Doen wij dat met het oog op een kenniseconomisch systeem waarbij materieel gewin en persoonlijk aanzien de belangrijkste doelen lijken? Of is individueel én gemeenschappelijk WelZijn uiteindelijk de maatstaf voor een geslaagd leven?
open Bloem biedt wegen tot Wel-Zijn uit oost en West. www.openbloem.nu
educare | januari 2013
9
Dit artikel kreeg je van Educare! Educare is een tijdschrift over opvoeden en onderwijzen vanuit verbondenheid. Het wordt uitgegeven door Stichting Universele Opvoeding en verschijnt 5x per jaar. Ieder nummer bevat een uitneembaar katern met praktische oefeningen en informatie die je thuis en/of in de klas kunt uitvoeren. Wanneer je op de hoogte wilt blijven van nieuws over opvoeding en onderwijs in verbondenheid, dan kun je je inschrijven op onze digitale nieuwsbrief. We sturen je dan ook bericht wanneer de nieuwe Educare (het tijdschrift) uitkomt. We gebruiken de nieuwsbrief tevens voor nieuws wat niet in het tijdschrift gedrukt kon worden en om je op de hoogte te houden van ontwikkelingen op onze websites. Schrijf je nu in op de nieuwsbrief en ontvang direct 6 Educare katernen (pdf):
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Leren met Hart Focus Schatgraven in jezelf Verrassend tekenen Opgroeien in verbondenheid Leren kun je leren De rol van spiegelneuronen
Je vindt het inschrijfformulier op onze homepage op www.educare.nl Op onze website kun je ook een abonnement afsluiten op het tijdschrift zelf of ter kennismaking een proefnummer aanvragen. De websites van Stichting Universele Opvoeding: www.educare.nl – alles over het tijdschrift Educare www.opvoedingsboek.nl – wekelijks een boekbespreking... www.opgroeieninverbondenheid.nl – wekelijks een praktische tip... opvoedingenonderwijs.ning.com – digitale ontmoetingsplaats voor leden Copyrights van alle teksten en foto’s in deze pdf berusten bij Stichting Universele Opvoeding en de respectievelijke auteurs en fotografen. Je mag er niets uit kopiëren zonder hier vooraf toestemming voor te vragen. Je mag wèl deze pdf in zijn geheel doorgeven aan vrienden en/of collega’s van wie je denkt dat ze belangstelling hebben voor de inhoud ervan. St. Universele Opvoeding – Hendrik Marsmanweg 16 – 4103 WS Culemborg – redactie@educare.nl