“Ik hou niet van en neptolerantie” Marijke Sluijter in gesprek met Jacques Vriens
Jacques Vriens is begonnen als onderwijzer. Hij was al jong directeur van zijn school en is nu succesvol kinderboekenauteur. In zijn visie op onderwijzen zie je dat ouderwetse degelijkheid en moderne empowerment goed samengaan.
Jacques Vriens te spreken krijgen is niet eenvoudig. Hij is druk, en met zijn 65 jaar absoluut niet van plan te gaan rentenieren. Met zijn ‘Meester Jaap’ boeken is hij een bekend auteur voor veel Nederlandse lezertjes, ‘Tien Torens diep’ kwam uit als tv-serie, vorig jaar had hij succes met zijn boek ‘Groep acht aan de macht’ en in februari komt de verfilming van het ontroerende ‘Achtste groepers huilen niet’ in de bioscoop. Als we uiteindelijk tijd voor elkaar hebben moeten we het doen met het een telefoongesprek. Hij woont in een klein dorp, voorbij Maastricht. Hij is nog vol van de opnamen: “Ik heb zelf een klein rolletje gedaan, ik ben gek op toneelspelen. Als ze roepen: “We willen een film van je boek hebben!” dan roep ik altijd: “Ja is goed, maar ik wil wel een klein rolletje!” “Bij de casting deed ik zelf de hoofdrolspelers. Akkie, het meisje dat overleed aan kanker, dat was voor mij duidelijk Hanna. Ik stond als directeur zelf voor de klas (6,7,8) toen eind groep 7 werd ontdekt dat ze leukemie had. We hebben dat als groep een jaar lang meebeleefd. Het ging heel goed, aanvankelijk. Het was een stevig kind, dat zich er altijd mee bemoeide als er op school iets gebeurde. Ze kon heel goed voetballen, wat wel eens commotie veroorzaakte bij de jongens. We hebben een heel bijzonder jaar gehad met elkaar, 6
educare | januari 2012
ook door hoe ze was. Ik wilde dat de film die lichtheid houdt. Natuurlijk, aan het eind is het heel verdrietig, maar het is heel integer gedaan.” Hoe was het voor jou om die nare periode nog eens te beleven? “Confronterend. Diezelfde oncologieafdeling hebben ze helemaal nagebouwd. Er deden kinderen aan mee die via een oudervereniging van kinderen met kanker waren opgespoord. Die kinderen wilden er zelf graag aan meedoen. Ze vonden het juist goed dat hierover een film werd gemaakt. Toch blijft het een vrolijke film. Er is een hilarisch scene met haar poes, die ze miste. De kinderen hebben die kat naar binnen gesmokkeld. Uiteraard ontsnapt de kat en komt de zuster binnen. De achtervolging is erg grappig. Een groep kinderen heeft proef gekeken, ze hebben smakelijk gelachen om die kat die overal naar binnen rent. Het einde was toch te heftig, vooral voor de kinderen die het boek niet kenden. Door een iets andere montage komt het minder hard binnen. Akkie heeft zich namelijk vreselijk verheugd op het schooltoernooi. Ze kan goed voetballen maar is nu snel moe. Zelfs vanuit ziekenhuis bemoeid ze zich ermee. De eindstrijd wordt gespeeld als ze al overleden is. Haar beste vriendin neemt
meer in staat zijn om kritisch na te denken. Wat een leerkracht zoal teweeg kan brengen…”
Aan democratie moet je werken “De democratische leerkracht is zich bewust van zijn rol als opvoeder en wil geen schijndiscipline of neptolerantie in zijn klas. Democratisch burger wordt je niet vanzelf, daar zitten heel wat uren meesterschap in. Bij hem krijgen kinderen de kans om zelf na te denken en zelf te ontdekken. Natuurlijk kunnen kinderen daarbij over de schreef gaan en misbruik maken van hun vrijheid, maar dan grijpt de leerkracht in en geeft duidelijk de grens aan. Kinderen krijgen zo de kans om te ontdekken waar ze goed in zijn. Hun talenten worden gewaardeerd, of dat nou rekenen, tekenen of voetbal is. Vanuit dat gevoel van zelfvertrouwen pakken leerlingen dan de zaken aan die ze nog lastig vinden.
Ik ben er wél van overtuigd dat de school de plek moet zijn waar je de democratie ‘leert’ door de manier waarop grote en kleine mensen daar met elkaar omgaan. En in mijn boek ‘Groep acht aan de macht’ probeer ik nog een stapje verder te gaan door kinderen zelf de ‘grote’ democratie te laten naspelen (hetgeen ik overigens ook altijd met mijn eigen klassen deed.) Democratie is een belangrijk iets. Dat moeten we koesteren, en er ook zeker ons best voor doen. Democratie is niet vanzelfsprekend. Democratie is kunnen opkomen voor jezelf op een manier die mensen niet kwetst, maar je moet ook bereid zijn om compromissen te sluiten als de redelijkheid dat vraagt. Maar democratie is óók opkomen voor mensen die in de verdrukking dreigen te komen, want democratie wil niet zeggen dat de meerderheid zomaar zijn gang mag gaan.”
Een leerkracht met een democratische gezindheid geeft kinderen niet alleen zelfvertrouwen, maar leert hen ook omgaan met hun agressie en frustraties. Hij laat hen zien dat iets wat anders is, niet meteen raar, gevaarlijk of dom is, want onwetendheid is de voedingsbodem van vooroordelen. Zijn klas is de maatschappij in het klein, waarin een kind oefent voor later. Waar mogelijk, stelt de leerkracht samen met de groep regels op en hij zorgt
Achtste groepers huilen niet
ervoor dat iedereen zich eraan houdt. Af en toe zullen de teugels aangehaald moeten worden, daar is geen ontkomen aan. Maar altijd als een tijdelijke maatregel, om ze daarna weer te laten vieren. En als kinderen in de verdrukking dreigen te komen, neemt de leerkracht het onvoorwaardelijk voor hen op. Hij probeert natuurlijk zelf ook eerlijk te zijn en moet zijn eigen fouten kunnen toegeven, want kinderen hebben een fijne neus voor hypocrisie. Ik geef onmiddellijk toe dat dit allemaal nogal idealistisch klinkt, maar het blijft de moeite waard om het te proberen. En ach, een juf of een meester is ook maar eens mens…
Van het boek ‘Achtste groepers huilen niet’ is nu ook een film gemaakt. Akke is een meisje van 11 dat kanker krijgt en daaraan overlijdt. De manier waarop ze ermee omgaat en hoe de kinderen van haar groep dit bijzondere jaar beleven, levert naast verdrietige ook veel grappige momenten op. Een hilarische voetbalwedstrijd maakt dat de film met een licht gevoel eindigt. Er komt tegelijkertijd een filmeditie van het boek uit met daarin veel foto’s uit de film en een uitgebreid verhaal over het ontstaan van het boek, over hoe de film gemaakt werd en de betrokkenheid van Jacques Vriens daarbij. ‘Achtste-groepers huilen niet’ speelt vanaf 15 februari a.s. in de bioscoop. www.achtstegroepersdefilm.nl
educare | januari 2012
9
dan haar plaats in, terwijl ze helemaal niet kan voetballen, maar ze speelt op vleugels. Ondanks het verdrietige onderwerp komen de kinderen toch met een blij gevoel de bioscoop uit. Dat vind ik enorm knap van de scriptschrijver en de regisseur. Een film is toch iets anders als een boek, het komt veel directer binnen.” Ik haal uit jouw boeken dat je democratie hoog in het vaandel hebt. Wat zie jij als je naar het democratisch gehalte van scholen kijkt? “Kijk eens naar het verschil tussen de autoritaire en de democratische leerkracht. De autoritaire leerkracht (m/v) heeft ogenschijnlijk zijn zaakjes goed voor elkaar. Hij maakt de dienst uit, de kinderen passen zich aan en hoeven niet al te veel zélf na te denken. Er wordt klassikaal gewerkt en het gaat voornamelijk om de prestaties. De kinderen hebben vooral geleerd hun mond te houden en ‘braaf’ te zijn. Maar vraag niet wat er zich onderhuids kan afspelen in zo’n groep: er is vaak sprake van pesterijen, discriminatie en ruzie – en dit leidt tot kinderen die iedere dag met een steen in hun maag de school binnen stappen omdat ze bang of ongelukkig zijn. Want in de klas lijkt alles rustig, maar om de hoek van de school worden ze opgewacht en geschopt en geslagen. Komt de meester daar toevallig achter, dan volgt straf voor de boosdoeners en daarmee is de kous af, want een autoritaire leerkracht denkt uitsluitend in termen van straffen of belonen. Ik liep ooit stage bij zo’n griezel van een leerkracht. Hij was werkelijk een meester in het kleineren van kinderen. (‘Je lette weer niet op, jongen. Wat wil je later worden?’ ‘Piloot, meester.’ ‘Haha, piloot, laat me niet lachen. Je haalt met moeite je diploma strontschepper!’) Na drie dagen stapte ik naar het hoofd van de school en zei dat ik naar een andere klas wilde. De man werd boos en stuurde mij weg. Ik moest me onmiddellijk melden bij de directeur van mijn opleiding, de oude heer Wichers. Hem legde
Melkmachine Tip van Jacques: “Voor niet-lezende kinderen nam ik altijd de tekst op terwijl ik een boek voorlas. Zo kreeg ik luisterboeken. Aan een rij tafels had ik bandrecorders met koptelefoons. Ik zette die kinderen aan de koptelefoons en die lazen het boek voor zichzelf terwijl ze naar mijn stem luisterden. Dat was geen straf of iets om je voor te schamen, want niet alleen slechte lezers zaten er graag. “Ik wil ook wel eens aan de melkmachine meester!” klaagden de anderen weleens. Je hebt nu luisterboeken, maar die zijn vaak te snel, waardoor kinderen niet de kans krijgen de tekst mee te lezen.”
8
educare | januari 2012
ik uit dat ik het vertikte om bij zo’n vervelende onderwijzer stage te lopen. Ik kreeg ongelooflijk op mijn donder, omdat Wichers vond dat ik niet de dienst behoorde uit te maken op een stageschool. Verslagen liep ik zijn kamer uit, maar toen ik bijna buiten stond, riep hij me na: ‘Nooit meer doen, Sjaak, maar je wordt vast een goede meester’. Later las ik het boek De angst voor vrijheid van de DuitsAmerikaanse psycholoog Erich Fromm (1900-1980) en voelde me daardoor gesterkt. Fromm maakt duidelijk dat het kleineren van kinderen heel enge volwassenen kan voortbrengen die zich uitleven op hun ondergeschikten óf juist alles gelaten ondergaan en zich nergens meer voor interesseren. Volgens Fromm schuilt in ieder mens een agressief baasje dat gevoed wordt door teleurstellingen (omdat je vaak gekleineerd werd; niet bent geworden wat je wilde; een slechte relatie hebt; te weinig verdient; onterecht gestraft bent; je maatschappelijk tekortgedaan voelt, enzovoort). Deze mensen kunnen zo gefrustreerd raken, dat ze maar al te graag ‘nieuwe leiders’ met hun griezelige en intolerante ideeën navolgen en zelf niet
Tekst: Irma Mommers Beeld: Wim Gijzen en Frans Tijssens
schijndemocratie
Democratisch burger wordt je niet vanzelf, daar zitten heel wat uren meesterschap in
educare | januari 2012
7
Dit artikel kreeg je van Educare! Educare is een tijdschrift over opvoeden en onderwijzen vanuit verbondenheid. Het wordt uitgegeven door Stichting Universele Opvoeding en verschijnt 5x per jaar. Ieder nummer bevat een uitneembaar katern met praktische oefeningen en informatie die je thuis en/of in de klas kunt uitvoeren. Wanneer je op de hoogte wilt blijven van nieuws over opvoeding en onderwijs in verbondenheid, dan kun je je inschrijven op onze digitale nieuwsbrief. We sturen je dan ook bericht wanneer de nieuwe Educare (het tijdschrift) uitkomt. We gebruiken de nieuwsbrief tevens voor nieuws wat niet in het tijdschrift gedrukt kon worden en om je op de hoogte te houden van ontwikkelingen op onze websites. Schrijf je nu in op de nieuwsbrief en ontvang direct 6 Educare katernen (pdf):
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Leren met Hart Focus Schatgraven in jezelf Verrassend tekenen Opgroeien in verbondenheid Leren kun je leren De rol van spiegelneuronen
Je vindt het inschrijfformulier op onze homepage op www.educare.nl Op onze website kun je ook een abonnement afsluiten op het tijdschrift zelf of ter kennismaking een proefnummer aanvragen. De websites van Stichting Universele Opvoeding: www.educare.nl – alles over het tijdschrift Educare www.opvoedingsboek.nl – wekelijks een boekbespreking... www.opgroeieninverbondenheid.nl – wekelijks een praktische tip... opvoedingenonderwijs.ning.com – digitale ontmoetingsplaats voor leden Copyrights van alle teksten en foto’s in deze pdf berusten bij Stichting Universele Opvoeding en de respectievelijke auteurs en fotografen. Je mag er niets uit kopiëren zonder hier vooraf toestemming voor te vragen. Je mag wèl deze pdf in zijn geheel doorgeven aan vrienden en/of collega’s van wie je denkt dat ze belangstelling hebben voor de inhoud ervan. St. Universele Opvoeding – Hendrik Marsmanweg 16 – 4103 WS Culemborg – redactie@educare.nl