“ De mens is een leerbeest. We zijn dol op leren, we zijn er goed in! Niemand hoeft ons te leren hoe we dat moeten doen. Mensen die hierin gaan sturen en het proberen te controleren, zijn dodelijk voor het leerproces.” John Holt, pedagoog en auteur van diverse boeken over scholen en leren
Het leven is geen spelletje! O ja, en waarom
dan niet? Weet je wel hoeveel je leert als je alles wat speelser bekijkt? Maak een liedje van een saai rijtje en het zit zo in je hoofd!
Van de hele dag zitten krijg je kriebelende benen! Kinderen hebben letterlijk en
figuurlijk de ruimte nodig. Laat ze zingen, springen en dansen, en doe zelf ook eens mee. Word je vrolijk van!
Zijwegen zijn interessant.
Als je altijd op de gebaande paden blijft, ontdek je niets nieuws. Laat kinderen doen, vallen en weer opstaan. Gun hen hun eigen fouten!
Boompjes om in te klimmen of slootjes om over te springen zijn niet altijd voorhanden Mopperen en morren, kniezen en knorren. Leuke woorden om te bedenken, maar niet goed
om te doen. Van positief & lief groeit een kind beter.
“Het kind heeft hon derd werelden om te ontdekken, honderd werelden om uit te vinden, honderd werelden om te dro men. Het kind heeft honderd talen (en nog eens honderd honderd honderd) maar de school en de samenleving stelen er negenen negentig.” Loris Malaguzzi pedagoog van Reggio Emilia
educare | januari 2012
23
Luister je wel naar mij? Als ik je vraag naar mij te luisteren en jij begint mij adviezen te geven, dan doe je niet wat ik je vraag.
Huiswerkpret School trekt vaak een grote wissel op het gezinsleven. Daar mogen leraren best rekening mee houden. Er ontstaat grote ongelijkheid tussen kinderen die in alle rust en met hulp van een toegewijde ouder kunnen leren en kinderen van wie de thuissituatie minder gunstig is. Wat de school kan doen: Geen huiswerk geven! Als dat een brug te ver is, kun je speelse opdrachten meegeven, vrije opdrachten, of opdrachten waarin je de koppeling naar thuis legt. Denk aan rekensommen met iets dat alleen thuis gedaan kan worden, bijvoorbeeld de oppervlakte van je kamertje opmeten. Of vraag iets wat de ouders niet weten, maar waarmee je ze wel nieuwsgierig maakt, zoals zoek alle plaatsnamen met ‘ga’ achteraan. Waar liggen die? Hoe zou dat komen? Beweging Bal overgooien, pingpongen of voetballen bij overhoren. In beweging leer je beter, ballen tijdens oefenen van rijtjes. Al doende leren Topo: hoe ver is het naar… op de routeplanner opzoeken. Of hoe kom ik in ….? Welke zeeën, rivieren, landen kom ik tegen als ik daarheen reis? Welke voertuigen heb ik daarvoor nodig?
24
educare | januari 2012
Dus, alsjeblieft, luister alleen maar naar me en probeer me te begrijpen. En als je wilt praten, wacht dan even en ik beloof je dat ik op mijn beurt naar jou zal luisteren.
Als ik je vraag naar mij te luisteren en jij begint mij te vertellen, waarom ik iets niet zo moet voelen als ik voel, dan neem jij mijn gevoelens niet serieus. Als ik je vraag naar mij te luisteren, en jij denkt dat jij iets moet doen om mijn problemen op te lossen, dan laat je mij in de steek, hoe vreemd dat ook mag lijken.
Leo Buscaglia, Amerikaanse psycholoog (1924-1998) auteur van onder meer ‘Liever leren leven’
Fouten maken mag Weg met het rode potlood! De (af)rekencultuur op scholen zet veel kinderen op de laagste stand van hun intellectuele vermogen. Kinderen willen zich namelijk op de eerste plaats veilig voelen. Bij te grote onzekerheid gaat het brein ‘op slot’. Alle energie gaat naar het overlevingsbrein dat maar drie mogelijkheden biedt: vechten, vluchten of bevriezen. Als fouten maken wordt gewaardeerd omdat het kind risico’s durfde te nemen, kan het veel meer ontspannen met het leerproces omgaan. En dat is van belang voor de ontwikkeling van het brein, dat gedijt door nieuwsgierigheid en exploratiedrang. Laten dat nou net twee eigenschappen zijn die als eerste verdwijnen als de focus te veel komt te liggen op het vermijden van fouten?
Minder tafels in de kleuterklas Het aantal leerlingen per groep stijgt sinds 2006 weer. Vooral bij de kleuters, met uitschieters van 36 per groep. Als elk kind in zo’n groep een eigen tafeltje heeft, blijft er niet veel speelruimte over. Kleuters hebben lang niet voor alles wat ze doen een eigen tafel nodig. Probeer eens hoeveel tafels er weg kunnen, te beginnen met de helft. Dan steeds wat meer tot je er te kort komt. Zonder tafels spelen kinderen veel vaker op kleedjes op de grond en in speelhoeken. Zo bewegen ze meer, wat weer een voordeel is bij het ontwikkelen van de motorische vaardigheden, het ruimtelijk inzicht en het tegengaan van obesitas. Ook kun je de tafeltjes die er nog zijn snel aan de kant te schuiven. Dan is er ruimte voor groepsspelletjes en muziek- en bewegingslessen.
Geen kind is een deugniet Uit onderzoek is gebleken, dat negatieve aandacht voor kinderen heel slecht is. Wat een open deur! Maar toch gebeurt het te vaak dat opvoeders naar een dergelijk ‘opvoedingsmiddel’ grijpen. Vooral kleine kinderen begrijpen nauwelijks wat je met je gemopper bedoelt. Grotere kinderen horen het niet eens meer. Veel beter werkt het om positieve aandacht te geven. Dat kan, als je uitgaat van de gedachte dat iedereen beschikt over deugden – goede eigenschappen. Wanneer je die benoemt, ook wanneer een kind zich niet gedraagt zoals je zou willen, zie je tot je verrassing dat het gedrag positief verandert.
Voor ouders en opvoeders die kinderen willen herinneren aan de deugden die zij in zich hebben heeft uitgeverij ACT on Virtues een nieuwe website laten bouwen. Op www.opvoedenmetdeugden.nl is van alles te vinden dat gratis kan worden gedownload: een deugden-doe-boek, een deugdenkwartet, kleurplaten en nog veel meer. Je kunt je ook gratis abonneren voor ‘De deugd van de week’. Die biedt niet alleen inspiratie voor ouders en kinderen, maar ook voor jezelf.
Klankestafette Lekker de ruimte innemen, met je hele hebben en houwen. Dat kan met de klankestafette. Je hebt er een stokje met een paar linten voor nodig. Dat stokje wordt doorgegeven, onder begeleiding van een klank. Je staat in een zo groot mogelijke kring in een gymzaal of op een grasveld waar je niemand kan storen. Het kind dat het stokje heeft rent zo hard hij kan voor de kinderen langs en zingt een klinker (vooral doen in de tijd dat ze leren lezen, om de lange en de korte klinkers te leren). De linten zwieren vrolijk achter het kind aan. Als de klank ‘op’ is wordt het stokje aan het dichtstbijzijnde kind gegeven die meteen wegrent en een eigen klank laat klinken. Je kunt, als het spel goed begrepen wordt, ook een paar stokjes tegelijk inzetten, en/of de kinderen in de kring mee laten zingen.
educare | januari 2012
25
Big Brother is watching you! Voor het controleren van scholen hebben we leerlingvolgsystemen. Je kunt je afvragen hoe bepalend die systemen zijn voor wat kinderen leren. Meten is weten, maar omgekeerd is ook waar: je weet alleen wat je meet. Daarom is er behoorlijk veel weerstand bij jenaplan, montessori en vrijescholen tegen de eenzijdigheid van de citotoets. Hun leerlingen kunnen en weten vaak meer dan leerlingen op een doorsneeschool, maar dat wordt niet gemeten. Voor taal wordt bijvoorbeeld maar 30% van wat een kind kan gemeten, zegt Ad Boes, adviseur van de Nederlandse Jenaplanvereniging. De reden? Voor de overige onderdelen is geen goedgekeurde test beschikbaar. Beter is het te kijken naar het welzijn van het kind, vind professor Ferre Laevers, de initiator van het ervaringsgericht onderwijs. Kijk naar het welbevinden, de betrokkenheid, de verbondenheid, het eigen initiatief en het gevoel van competentie. Ook de toegankelijkheid van een leerlingvolgsysteem is van belang. Kunnen ouders en leerlingen ook in hun dossier kijken en er opmerkingen aan toevoegen? Maaike van Mourik, directeur van de democratische basisschool ‘De Vallei’, ontwikkelde daarvoor Spectrovita, een online volgsysteem dat tevens als portfolio dienst doet.
Spelen moet Wat kleuterjuffen allang weten is nu gelukkig wetenschappelijk aangetoond: een goede oogmotoriek is belangrijk bij het leren lezen. Steeds meer kinderen vertonen problemen in de ontwikkeling van cognitieve vaardigheden. Vaak hebben deze kinderen ook een onvoldoende goed ontwikkelde motoriek. Veel cognitieve vaardigheden moeten samen met de motoriek ontwikkeld worden. Kinderen die te passief zijn, hebben een flinke kans dat niet alleen hun motoriek en visuele vaardigheden minder goed ontwikkelen, maar ze missen ook veel leerervaringen zodat ze een flinke kans lopen dat ook hun cognitieve vaardigheden in hun ontwikkeling achterblijven. Om goed te kunnen leren, is het dus belangrijk dat je zelfgenererend leervermogen goed ontwikkeld is. Kijk dus eens naar je huis, je straat en je school: kan daar eigenlijk nog wel gespeeld worden? Is er speelruimte, is die uitdagend en veelzijdig? En slokt tv, computer, vroegtijdig leesprogramma niet de tijd op die beter aan spel en beweging besteed zouden kunnen worden? www.spelenmoet.nl
Onder de tegels lonkt het leven Al eens gedacht aan een natuurlijke speelplaats? Dit is de tijd om plannen te maken en hier en daar wat tegels te lichten. Dat hoeft niet al te drastisch. Een snelle manier om je speelplaats groen te krijgen is het plaatsen van groene poorten en afscheidingen. Er is al veel expertise voorhanden, kijk maar eens op www.springzaad. nl voor voorbeelden.
www.jenaplan.nl www.ervaringsgericht onderwijs.nl www.spectrovita.nl
Aan dit katern werkten mee: Irma Mommers, Marijke Sluijter, Admar Kwant, Antien Grijseels, Stichting Springzaad, Arno Kerkdijk, Marien van Os met de kinderen van Yokidoki, Annelies Wiersma
Volgende keer: Kom, mee naar buiten allemaal! 26
educare | januari 2012
Dit katern kreeg je van Educare! Educare is een tijdschrift over opvoeden en onderwijzen vanuit verbondenheid. Het wordt uitgegeven door Stichting Universele Opvoeding en verschijnt 5x per jaar. Ieder nummer bevat een uitneembaar katern met praktische oefeningen en informatie die je thuis en/of in de klas kunt uitvoeren. Wanneer je op de hoogte wilt blijven van nieuws over opvoeding en onderwijs in verbondenheid, dan kun je je inschrijven op onze digitale nieuwsbrief. We sturen je dan ook bericht wanneer de nieuwe Educare (het tijdschrift) uitkomt. We gebruiken de nieuwsbrief tevens voor nieuws wat niet in het tijdschrift gedrukt kon worden en om je op de hoogte te houden van ontwikkelingen op onze websites. Schrijf je nu in op de nieuwsbrief en ontvang direct 6 Educare katernen (pdf):
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Leren met Hart Focus Schatgraven in jezelf Verrassend tekenen Opgroeien in verbondenheid Leren kun je leren De rol van spiegelneuronen
Je vindt het inschrijfformulier op onze homepage op www.educare.nl Op onze website kun je ook een abonnement afsluiten op het tijdschrift zelf of ter kennismaking een proefnummer aanvragen. De websites van Stichting Universele Opvoeding: www.educare.nl – alles over het tijdschrift Educare www.opvoedingsboek.nl – wekelijks een boekbespreking... www.opgroeieninverbondenheid.nl – wekelijks een praktische tip... opvoedingenonderwijs.ning.com – digitale ontmoetingsplaats voor leden Copyrights van alle teksten en foto’s in deze pdf berusten bij Stichting Universele Opvoeding en de respectievelijke auteurs en fotografen. Je mag er niets uit kopiëren zonder hier vooraf toestemming voor te vragen. Je mag wèl deze pdf in zijn geheel doorgeven aan vrienden en/of collega’s van wie je denkt dat ze belangstelling hebben voor de inhoud ervan. St. Universele Opvoeding – Hendrik Marsmanweg 16 – 4103 WS Culemborg – redactie@educare.nl