Educare 2013 nummer 4 by Tijdschrift Educare Archief

JAARGANG 31 •nr.4/2013 • E 6,60

Van status naar waarde:

Operation Education

• Ieder kind heeft recht op zijn eigen levensvisie • Voor welk soort motivatie ga jij? • Als er porno opduikt in je huis ...

praktische inspiratie voor ouders, opvoeders en leerkrachten

[ADVERTENTIES]

In de Oudheid wist men het al “Mens ken uzelf” Is het onderwijs voorbereid op die uitdaging? Hoe ziet het onderwijs in de toekomst eruit? DE WERELDLERAAR

VOOR DE HELE MENSHEID

Benjamin Creme

Lees de boeken van Benjamin Creme Stichting Share Nederland www.sharenl.org

O Onderlinge K r assage rm Kinderm

advertentie

Kinderen praten mee over onderwijs Woensdag 2 oktober, 13-17 uur S2M Maarssen

Onderlinge KindermasMasterclasses sage is een Buitenactiviteiten WORKSHOPS, beproefde manier om Kindermanifest TEAMDAGEN, de sfeer in een groep Kinderen en begeleiders gratis, volwassenen € 20 BEGELEIDING Meld je aan bij: lex.hupe@gmail.com of te verbetesuzanisabelbaldinger@gmail.com Wil je op jouw school zelf aan ren. OK? Schrijf je dan Met sp Onddeinevoor suggesties v rslaglimet n de g tips oor elke leeft ele op Kindwww.aanrakeneenlevensbehoeft ermassage ftfe.nl van peuters tot en met puijbde,rs. WOInfo: Te koop bij e RKSmarijkesluijter@educare.nl HOPS, lk www.aanrakeneenlevensbehoefte.nl of www.opv e boekhandel TEAMDAGEN oedingsboek .nl , BEGELEID

O K

Hoe word je écht?

Nooit gedacht dat ik nog eens een app zou maken, maar dat is precies wat ik nu doe: de Droedel App. Droedelen? Dat is zomaar ontspannen iets op papier krabbelen terwijl je belt of luistert. Mijn idee is dat als je elke week iets anders droedelt je leert tekenen in een jaar. Dus daar is die app voor. Als hij klaar is zal ik dat via de nieuwsbrief laten weten!

Wat is écht? Aan deze vraag uit een bijna honderd jaar oud prentenboek* moest ik onlangs denken. De vraag komt van het Fluwelen Konijn, die hem stelt aan een tot op de draad versleten leren speelgoedpaard. “Nou”, zegt het paard, “echt is niet hoe je gemaakt bent, het is iets wat met je gebeurt.” Ik kwam een oud-cursist tegen. Woedend. De zand-watertafel was uit haar klas verdwenen. Jarenlang had ze dit laatste bolwerk van echt kleuterspel weten te bewaken. Van spelen werkplaats veranderde haar klas steeds meer in een kantoor- en toetsruimte. Zijzelf een medewerker aan de lopende onderwijs-band. Op een dag was ‘ie weg. Er was een digibord gekomen waar de kinderen zelf op konden spelen. En zand en water en een digibord gaan nu eenmaal niet zo goed samen. De directeur begreep haar niet: “Er zit toch een spelletje op waarmee je kunt klikken op blokjes die kunnen drijven, zinken of zweven?” Ik begrijp haar wanhoop. Hoe kun je met mensen die in een mechanistische wereld verdwijnen praten over wat echt is? Hoe maak je duidelijk dat een kind de essentie van het leven nooit via de digitale wereld kan begrijpen? Dat grijpen (voelen, tasten, ervaren, proberen) voorafgaat aan begrip? Dat een mens pas écht

wordt als hij mag leven, als hij levendig en echt onderwijs krijgt? We hopen daar met Educare iets aan te doen door een platform te bieden aan mensen die ijveren voor onderwijs dat bijdraagt aan een rijk gevoelsleven en een onderzoekende geest. Waarin kinderen op eigen wijze met hoofd, hart en handen ervaring mogen opdoen van zaken die de essentie van het mens-zijn raken. Men-

Van spelen werkplaats veranderde haar klas steeds meer in een kantoor. Zijzelf een medewerker aan de lopende band. sen als Claire Boonstra die zich inzetten voor Operation Education, en honderden mensen meekrijgt in haar queeste. Of meester Kanamori, waar tienduizenden mensen in Nederland vorig jaar warm voor liepen. Echte mensen, waar iets mee gebeurt. * Het Fluwelen Konijn van Margery Williams. Een leuke poster met het volledige gesprek tussen konijn en paard ontvang je via EducarePlus.

Gasten in dit nummer Patricia Ritsema van Eck

Maurits van Huijstee

Chantal Trigallez

Patricia Ritsema van Eck bepaalt graag zelf wat ze doet, wanneer en hoe ze dit doet en met wie. Ze pleit daarom voor meer autonomie in opvoeding en onderwijs. Autonomie motiveert namelijk. En je wordt er een stuk gelukkiger van...

Maurits van Huijstee is van mening dat actief ouderschap een cruciale factor is in het opvoeden van kinderen. Hij schreef een kinderboek over de weg naar een duurzame aarde, omdat hij gelooft dat duurzaamheid het spannendste avontuur van onze kinderen gaat worden.

Chantal Trigallez ontdekte dat kinderen van nature scheppers zijn. Als ze weten dat de realisatie van een wens volgens een vast patroon verloopt, worden ze er nog beter in.

educare | augustus 2013

Educare

Tekst Barbara le Noble Foto van Claire Boonstra: Barbara le Noble Foto van meester Kanamori: Max Dijksterhuis

Van status naar waarde Positieve ontwikkelingen in het onderwijs

Wat betekent Educare? Educare betekent ‘opvoeden’, om precies te zijn ‘uitlokken tot ontwikkeling’. Omdat het Latijn is, spreek je het uit zoals je het schrijft.

Claire Boonstra is energiek en creatief en heeft een visie die ze ook nog eens overtuigend weet uit te dragen. Tijdens TEDxAmsterdam hield ze een bevlogen en bij vlagen emotioneel betoog, waarin ze opriep tot vernieuwing van het onderwijs. Zij gaf zichzelf 6 maanden de tijd om uit te zoeken wat haar toegevoegde waarde is voor vernieuwing in het onderwijs. Inmiddels zijn we 9 maanden verder en vertelt Claire ons tijdens een mooie wandeling over de Bussumse hei alles over het onlangs gestarte Operation Education (OE) en haar plannen.

Claire steekt van wal: “Allereerst willen we met Operation Education de mentale switch maken, daar ligt nu de focus. Waarom creëren we maar één ideaalbeeld, terwijl we juist zo veel diversiteit nodig hebben? Elke dag weer vraag ik mezelf af: hoe is dat toch gekomen, waarom doen we dat zo?” Om tot deze mindswitch te komen, is veel media-aandacht nodig. Vanuit een maatschappelijk bewustzijn moet er een échte discussie over ons onderwijs ontstaan. “Mensen moeten weten wat er allemaal gaande is, wat er al gebeurt. Er moet ruimte worden gecreëerd voor andere soorten onderwijs. Ik geloof niet in één ideaal type school voor iedereen. Voor ieder kind zou je een soort onderwijs moeten kunnen kiezen dat past bij wat hij op dat moment zou moeten leren. Als de mindswitch werkelijkheid wordt bij mensen, creëer je vraag. Als er vraag is, worden er vanzelf oplossingen geboden.“ Deze bedrijfseconomische benadering is voor Claire een tweede natuur en ligt voor de hand, gezien haar uitgebreide ervaring in het bedrijfsleven. Het tekent bovendien de voortvarende aanpak van Operation Education.

Wat is Educare? Het tijdschrift Educare en de website www.educare.nl vormen samen een platform. De website bestaat uit drie onderdelen, waarop onder andere opvoedingstips, evenementen, filmpjes, blogs, groepen en boeken te vinden zijn. • www.educare.nl/netwerk • www.opgroeieninverbondenheid.nl • www.opvoedingsboek.nl

Leren van ervaring Bij ‘leren’ denken we al gauw aan klaslokalen en groepen kinderen die leerstof aangeboden krijgen. Dat beeld zit aardig verankerd. Terwijl: als je terug gaat kijken naar momenten 6

Als je weet waar je een twinkeling van in je ogen krijgt, en je brengt dat in lijn met je context, dan vlieg je.

educare | augustus 2013

Tekst Alberthe Papma Beeld Shutterstock

Openbaar onderwijs worstelt met zingeving Basisscholen in Nederland zijn wettelijk verplicht om aandacht te besteden aan de verschillende geestelijke stromingen in onze multiculturele samenleving opdat leerlingen respectvol met elkaars achtergrond en opvattingen leren omgaan. Voor veel openbare scholen is dit

ting immers geassocieerd met het moeten geven van godsdienstonderwijs. Dat kan en moet anders vindt Ineke Struijk.

Toen Ineke Struijk zelf leerkracht was op een openbare school en les gaf aan een cultureel behoorlijk diverse klas merkte ze dat het lastig was handen en voeten te geven aan het invullen van dat concept ‘respect’ voor elkaars achtergrond, cultuur en overtuigingen. Bovendien bleken er voor het openbaar onderwijs nauwelijks methoden beschikbaar te zijn op basis waarvan ze lessen in levensbeschouwing zou kunnen opzetten zonder dat deze een godsdienstige invulling kregen. Vanuit haar overtuiging dat juist het algemeen toegankelijke, en daarmee per definitie pluriforme, openbaar onderwijs zich actief zou moeten

‘Het is belangrijk dat ieder kind zijn eigen levensvisie ontwikkelt en die van anderen ontdekt.’

inzetten bij het ondersteunen van kinderen bij het ontwikkelen van hun eigen levensbeschouwing, besloot Struijk zich verder in dit vraagstuk te verdiepen. Ze begon aan de studies Humanistiek en Religie en Levensbeschouwing en deed in dat kader een onderzoek naar levensbeschouwing in het openbaar onderwijs.

Een school zonder gezicht? Ze ontwikkelde een enquête waar maar liefst 220 openbare basisscholen op reageerden. Duidelijk werd dat veel scholen niet alleen worstelden met dit specifieke vraagstuk, maar in het verlengde daarvan ook met het uitdragen van een duidelijke identiteit. 12

Struijk: “Dit is nadelig voor die scholen zelf omdat ouders hierdoor de indruk kunnen krijgen dat er helemaal geen aandacht wordt besteed aan normen en waarden of aan het met respect omgaan met elkaar. De neutrale houding van de openbare scholen ten opzichte van religie – en in sommige gevallen een aversie tegen ‘godsdienstles’ – lijkt dan synoniem aan ‘niets doen aan levensbeschouwing’. Dit leidt feitelijk tot scholen zonder gezicht. Maar ook en vooral doen we hiermee de kinderen tekort. Immers, je mag verwachten dat een school hen helpt bij het omgaan met zingevingsvraagstukken en het ontwikkelen van hun eigen normen en waarden. Sterker nog, ik vind dit een morele plicht van opvoeders en leerkrachten!

Struijks ultieme droom is te komen tot een situatie waarin het grondwettelijke recht op meningsuiting sturend zal zijn binnen het onderwijs en het recht op vrijheid van godsdienst geen rol meer speelt. Alle kinderen op álle scholen hebben recht op het ontwikkelen van hun volledige identiteit en hun eigen levensbeschouwing. Het je verder verdiepen in één godsdienst zou dan buiten school moeten plaatsvinden voor wie dat zelf wil. “We moeten af van het onderscheid tussen scholen op basis van denominatie. Het is nu ècht tijd dat de verzuiling in het onderwijs verdwijnt.”

Actieve tolerantie Een school kan hieraan invulling geven door kinderen inzicht te geven in en begrip te bieden voor de verschillende culturen, religies en levensbeschouwingen waar ze in onze maatschappij mee te maken krijgen. En dit vanuit een basishouding van empathie. Dat is dus ten principale iets anders dan het bieden van lessen over godsdienstige stromingen binnen vakken als wereldoriëntatie of door op verzoek in het lesrooster ruimte te maken voor godsdienstig/humanistisch vormingsonderwijs waarbij verdieping plaatsvindt in één levensbeschouwing of religie. Dit gaat echt verder; we hebben het hier over zingeving en identiteitsontwikkeling in de breedste zin van het woord.” Struijk ontwikkelde het begrip ‘actieve tolerantie’ waarmee ze wil aangeven dat de school èn iedereen welkom heet èn kinderen vanuit die pluriformiteit tolerantie bijbrengt voor ieders overtuigingen. “Actieve tolerantie heeft alles te maken met het je werkelijk verbinden met een ander om vandaaruit je eigen morele waarden én respect voor die van een ander te kunnen ontwikkelen. Dus niet het passief gedogen of tolereren van elkaar. Actieve tolerantie kan een overkoepelende ethische dimensie worden voor het openbaar onderwijs die gebaseerd is op de universele waarden van eerbied, geluk, hoop en rede. Waarden waar iedereen zich in kan herkennen.”

Grote belangstelling van scholen De manier om dit te doen is volgens Struijk onder andere het filosofisch gesprek. “Filosofische gesprekken over zingeving zijn echt niet te moeilijk voor kinderen maar moeten wel goed begeleid worden. Leerkrachten zouden hierin geschoold moeten worden. Ook vraagt het van de leerkracht een gedegen kennis van verschillende culturen en levensbeschouwingen.” Er blijkt binnen het openbaar onderwijs grote belangstelling voor het verder invullen van het begrip ‘actieve tolerantie’. Struijk wordt namelijk vaak gevraagd om presentaties te geven aan schoolbesturen en leerkrachten.

Meer lezen? Het onderzoek van Struijk en de kernwaarden van het openbaar onderwijs krijg je via EducarePlus

educare | augustus 2013

Elk kind heeft recht op het ontwikkelen van een eigen levensbeschouwing.

Tekst Irene Muller-Schoof Beeld Admar Kwant

De waarde van de aarde

Wat is het doel van Educare? Educare probeert antwoorden te vinden op deze vragen: - Hoe creëren we een interculturele samenleving waarin kinderen zich deel van het geheel en medeschepper kunnen voelen? - Hoe dragen we bij aan een gastvrije aarde waar ieder kind voldoende gevoed, beschermd en onderwezen wordt?

een worsteling. Vaak wordt deze verplich-

Wie maken Educare? Het tijdschrift en de website worden gemaakt door een aantal vaste medewerkers en tientallen enthousiaste vrijwilligers, zoals auteurs, redacteuren en fotografen.

Kinderen geven we graag het beste dat we ons kunnen veroorloven. Met respect voor de natuur en respect voor onze portemonnee. Tijd om eens aandacht te besteden aan leuke, leerzame en betaalbare ideeën om kinderen te betrekken bij de waarde van de aarde.

Water besparen met boodschappen Per dag gebruikt de gemiddelde Nederlander 4.000 liter water. Waarvan 5% wordt gebruikt voor het huishouden en 85% voor de productie van voedsel. Eén dag in de week geen vlees eten bespaart al 600 liter. Biologische producten worden namelijk met 20% minder water geproduceerd dan niet-biologische. Bron: www.puurgezond.nl

Kinderen kun je op leuke manieren leren om zorgvuldig met de aarde om te gaan. Voor ons budget is het ook prima. Per huishouden gooien we voor zo’n vierhonderd euro per jaar weg aan eten. Dat kun je dus snel terugverdienen! Brood is zo’n etenswaar dat regelmatig de afvalemmer in gaat. Met oud brood kun je met kinderen heerlijke gerechten maken. Denk aan wentelteefjes. Lekker en leuk om te doen. Of reepjes brood met kaas in de oven. Kinderen kiezen kerrie, oregano of wat paprika erover. Ook zalig is wat oud brood onder in een ovenschaal, drie geklutste eitjes erover met wat restjes groente. Strooi er kaas of zout en peper over en afbakken maar. Smakelijk hartig taartje!

Niet weggooien! Een andere verwennerij, namelijk chips, kun je maken met aardappelschillen. In het kader vind je het recept. Restje gekookte groente over? Laat zien hoe je hier fantastisch broodbeleg van kunt maken. Pureren, eventueel wat water toevoegen als het te dik is, op smaak brengen met de favoriete kruiden en smullen maar. Van het groen van biologische bospeen maak je een heerlijke pesto: kijk op de site van Biobudget voor het recept.

Composthoop Heb je groenteafval over, laat je kinderen dan een composthoop maken. Verdiep je er in en zoek een geschikte ruimte.

Wat is onze visie op opvoeden? Opvoeden is een levenslang dynamisch proces. Het beperkt zich niet tot het gezin, het kinderdagverblijf of het klaslokaal, het leven zélf is de leerschool. Een kind opvoeden is een proces van zelfopvoeding en bewustwording. Als opvoeder ben je voorbeeld en antwoord voor het kind. Je schept een voedzaam klimaat waarin het kind uitdrukking kan geven aan wat in de kiem al aanwezig is.

Hoger is echt niet beter Zelf fietste Claire eenvoudig door haar schoolcarrière en stuitte nauwelijks op problemen, haalde een ingenieurstitel aan de TU Delft en maakte een imposante carrière in het bedrijfsleven. Totdat ze, boven aan de ladder aangekomen, zichzelf afvroeg: en nu? Ze kwam erachter dat status haar weinig werkelijke waarde gaf. “Nu is het streven hoger – hoger - hoger en moeten we voldoen aan een ideaalplaatje. Er wordt vooral gekeken naar de hoogste scores en goed gedrag. Sommige kinderen, die daar niet aan voldoen, krijgen iets te horen in de trant van: ’helaas, je mag niet door naar het vwo, maar je kunt vast wel iets leuks doen op het vmbo’. Terwijl we juist zo’n behoefte hebben aan mensen die dingen kunnen máken. Er is net weer een rapport verschenen dat er een groot tekort gaat ontstaan aan vakmensen. Het streven is echter - nog steeds - om zo veel mogelijk hoog opgeleide mensen af te leveren, maar wat gaan die straks allemaal doen? Elkaar managen? Dit

Claire Boonstra over Operation Education: “Laat kinderen de ballen gooien en leraren de ballen vangen.”

Wat is de doelgroep? Educare is bedoeld voor ouders, opvoeders en leerkrachten die met passie voor opvoeden en liefde voor kinderen werken aan een duurzame samenleving. Educare is een verbindende schakel in dit netwerk van opvoeders.

Wat is Stichting Universele Opvoeding? Het tijdschrift en de website van Educare zijn onderdelen van Stichting Universele Opvoeding. Deze stichting is in 1982 opgericht. Het doel is het initiëren, steunen en verbinden van visies en praktijken die een bijdrage leveren aan het leven en leren in heelheid en verbondenheid.

waarvan je echt geleerd hebt, dan is dat vaak meer op de ervaring gericht, of is er een inspirerende docent geweest die de interesse wekte. Claire heeft dit zelf tijdens haar vervolgstudie ervaren. “Als je in een omgeving komt waarin je innerlijke motivatie wordt aangewakkerd, dan pas wordt leren waardevol.“

Kinderen ontdekken dat de aarde leeft, ze recyclen een deel van hun eigen afval en ze zorgen voor goede plantenvoeding.

Natuur in je lunchtrommel Ga met kinderen de volgende uitdaging eens aan: stel een lunchpakket samen met alleen maar natuurlijk materiaal, waarvan het afval allemaal op de composthoop kan. Hoeveel van je normale lunch zou je niet kunnen gebruiken? Misschien een mooie aanleiding om voortaan een nieuw soort lunchpakket samen te stellen.

Creatief met kliekjes Nuttig om te doen: hou drie weken een afvaldagboek bij, waarin kinderen de hoeveelheid weggegooid voedsel noteren. De sport is natuurlijk om heel creatief te worden met kliekjes! Zo leren kinderen de aarde te waarderen.

Meer weten?

Schillenchips Wanneer je deze zomer een aardappelsalade maakt van biologische aardappels, gooi de schillen dan niet weg! Je tovert ze om tot overheerlijke chips. Je kunt hier ook wortelschillen en bietenschillen voor gebruiken. Kinderen helpen graag mee. Verwarm de oven voor op 200°C. Meng de aardappelschillen in

een ovenschaal met een scheut olijfolie en bak ze knapperig in de oven. Hussel ze af en toe om. Haal de schillen na zo’n 10 minuten uit de oven. Bestrooi ze met een beetje kruidenzout, paprikapoeder, kerrie of welke smaak je kinderen lekker vinden. Bron: www.biobudget.nl

www.makkelijkemoestuin.nl www.biobudget.nl www.milieucentraal.nl www.puurgezond.nl

educare | augustus 2013

COLUMN

Tekst Marijke Sluijter Beeld Admar Kwant

Koningsmaal uit eigen keuken!

Er is meer mogelijk dan je denkt

Creatief met kliekjes: goed voor de aarde èn voor je portemonnee.

Mijn zoon ziet overal mogelijkheden. Als hij iets wil, dan verwacht hij dat het zal gebeuren. Ik als moeder zie het als mijn taak om mijn zoon te leren dat niet alles mogelijk is.

Want voor mij geldt bijvoorbeeld dat je niet alles kunt krijgen wat je wilt! Dus als mijn zoon de dag begint met de opmerking “Hey mam, vandaag is het wel een goeie dag om naar de speelgoedwinkel te gaan!” begint mijn moederbrein al een tactiek te bedenken hoe ik mijn zoon kan leren dat je niet zomaar speelgoed kunt gaan kopen. Ondertussen komt hij al aangelopen met zijn spaarpot. “Ik heb geld in mijn spaarpot, daar kan ik wel iets leuks voor kopen.” En zo houdt hij de spaarpot op de kop. Een overvloed aan kleingeld stroomt over de tafel en maar liefst €20,- aan briefgeld. “Ik kan wel een Nintendo DS kopen”, roept mijn zoon enthousiast. En dan hoor ik een vertrouwd stemmetje achter in mijn hoofd: “Ga jij maar eens werken voor je geld, dan kom je er wel achter hoe duur het leven is”. Nu is mijn zoon nog iets te jong om te gaan werken, maar ik bedenk dat ik hem wel kan laten ervaren wat hij kan kopen voor €20,-. Ik maak hem duidelijk dat een DS wel tien keer meer kost dan het geld dat hij nu heeft. “O”, zegt mijn zoon nonchalant, “dan koop ik wel lego”. “Is goed”, zeg ik en ik benoem nog dat hij dan een klein doosje lego kan kopen. En zo gaan we op weg naar de speelgoedwinkel. Daar aangekomen ziet mijn zoon een stapel grote legodozen staan. Hij rent er enthousiast op af en benoemd welke hij wil hebben. Nog voordat ik er ben, verzeker ik hem dat hij daar echt niet genoeg geld voor heeft. Maar mijn zoon blijft bij de dozen. Met de verwachting dat hij teleurgesteld zal zijn welk legodoosje hij wel zou kunnen betalen loop ik richting de stapel legodozen. Hij heeft er al twee uitgezocht, verzekerd dat hij die kan kopen. Ik zucht eens diep, kijk naar het prijskaartje en val bijna stijl achterover. Beide dozen, die anders €30,- per stuk kosten, zijn nu afgeprijsd naar €10,- per stuk. Hij heeft precies genoeg geld om ze beide mee te nemen. Ik sta versteld en besef dat er mogelijkheden te over zijn!

TOELICHTING VOOR VOLWASSENEN

helften. Hoe je die pitjes eruit krijgt? Dat gaat zo: Zet je duimen op de

Je kunt je als kind oprecht verbazen over de

bolle kant en je vingers

wondere wereld van de natuur. Neem bijvoor-

op de onderrand. Duw

De weg van wens naar werkelijkheid Ik heb het geluk gehad dat ik in mijn leven leraren ben tegengekomen die mij hielpen

granaatappel binnenstebuiten keert

vol juwelen? En dat je van een kopje couscous

Ontdekking van de creatiespiraal

Scheppen creëert levenslust Mijn grootste ontdekking was dat het ontdekken van je passies, je wensen, het ontwikkelen van je creatieve kracht en het (samen)werken aan de verwezenlijking ervan enorm veel levenslust oplevert. En zoals dat gaat: een mens heeft steeds weer nieuwe wensen. Mijn wens van dit moment is dat ik met de ervaringen en kennis die ik opdoe kinderen/jongeren, ouders en leraren handreikingen geef om hun eigen creatiekracht te ontdekken en te ontwikkelen. Om daarmee met levenslust vorm te geven aan een door hen zelf zo gewenst mogelijk leven.

‘Mijn vader was een tovenaar, ik wist het zeker!’

ontdekken hoe creatieprocessen verlopen. Om een creatieproces in gang te zetten en tot een gewenst resultaat te leiden heb je scheppersvaardigheden nodig. Elk kind wordt ermee geboren, maar het moet het wel kunnen oefenen. Als dochter van een architect ontwikkelde ik al jong een fascinatie voor creatie. Ik zag hoe een beeld in iemands geest tot werkelijkheid werd gebracht. Ik keek graag naar mijn vader als hij gebogen boven zijn tekenschot zijn fantasie over een gebouw met precisie weergaf in een schets van lijnen, kleine aantekeningen en kleurcombinaties. Vele maanden later vond datzelfde gebouw vanonder het licht van mijn vaders bureaulamp zijn eigen bestemming in het daglicht. Mijn vader was een tovenaar. Ik wist het zeker.

educare | augustus 2013

naar werkelijkheid geschreven. Het is een avonturenroman met alle stappen van het creatieproces, en opdrachten om het je eigen te maken. Voor in de klas is er een werkboek om de creatievaardigheden en het samen creëren (co-creatie) te oefenen. Voor het middelbaar onderwijs ontwikkel ik momenteel een ‘puber’versie.

Om de jongeren nog beter te kunnen helpen hun creatiekracht te ontdekken en te ontwikkelen, was ik op zoek naar informatie over creatieprocessen. Ik ontdekte De Creatiespiraal van Marinus Knoope. Zowel de ontmoeting met het boek als met de man erachter heeft mijn leven ingrijpend positief veranderd. Voor het eerst las en herkende ik de vaardigheden die je nodig hebt om je wensen te kunnen

realiseren. Op een verrassend eenvoudige wijze werden er woorden gegeven aan de scheppingsroute die ik al vele keren intuïtief had bewandeld. Het was een feest van herkenning en de sleutel om anderen te helpen hun wensen werkelijkheid te laten worden.

Oefenen, blijven oefenen Vrijwel iedereen kan in een spiegel kijken, een stuur vasthouden, een gas- of rempedaal induwen en richting aangeven. Maar heb jij ooit iemand gezien die zonder rijvaardigheid in een auto stapte en soepeltjes wegreed? Zo is het ook met het aanleren van scheppersvaardigheden. Het is geen rocket science, maar het vergt de bereidheid om te ontdekken, te leren, veel te oefenen en door te zetten.

We zijn leerling-scheppers Ik schreef Marinus een brief met de vraag of ik zijn boek mocht ‘vertalen’ naar een kinderboek en een leermethode voor jongeren. Hij reageerde enthousiast en was mijn mentor, steun en toeverlaat. Met het Talenten Theater maakten we een musical over ‘De weg van wens naar werkelijkheid’. Het was een schat aan ervaringen en leermomenten. We zijn met de theorie letterlijk ‘de vloer op gegaan’. Daar, met mijn neus boven op de creatieprocessen, met de creatiespiraal als leidraad, zag ik waar we als lerende scheppers mee worstelen, wanneer we behoefte hebben aan extra uitleg of aan het ontwikkelen van onze scheppersvaardigheden. Voor kinderen vanaf 10 jaar heb ik toen De weg van wens

Van idee naar werkelijkheid

Win een gratis workshop!

Later leerde ik dat ideeën tot producten kunnen leiden. En dat daar een ontwikkeltraject bij komt kijken. Met een team productontwikkelaars maakten we gemiddeld 1000 producten per jaar binnen de home entertainment industrie. Of een product succesvol was, hing sterk af van de mate waarin we er bij de start over na hadden gedacht. Omdat mijn interessegebied verschoof van producten naar mensen, maakte ik de overstap naar theater. Jongerentheater. Een nieuwe droom ontstond, en daarmee een ingewikkelde

Ga naar www.educare.nl/netwerk/group/ gratisboek en schrijf een leuke motivatie waarom juist jij een gratis workshop bij jou op school wilt verdienen. De leukste, mooiste inzending verdient een gratis workshop. Onder de overige inzenders worden vijf boeken verloot.

EducarePlus Een uitvoerige toelichting op de twaalf stappen die je neemt om van wens naar werkelijkheid te komen staat voor je klaar in de digitale bijlage van dit nummer.

Boeken Chantal Trigallez, De weg van wens naar werkelijkheid, K.I.C. Marinus Knoope, De Creatiespiraal, K.I.C. educare | augustus 2013

• 1 granaatappel • 1 kop couscous • 2 koppen kippen- of groentenbouillon • 2 eetlepels olijfolie (dat is • 1 eetlepel rode balsamico

en de pitjes eruit vallen. Peuter ze

een hele schaal eten voor het hele gezin kunt

los van de vliesjes.

maken, dat is toch toverij?

Kopieer dit recept en geef het aan je kind.





Doe de couscous in een schaal en giet de hete

zoete azijn) lsiroop • 2 eetlepels granaatappe (bij de Turkse winkel) • zout en peper

bouillon erover. Dek af met een deksel en wacht 10 minuten. Haal het deksel eraf en kijk

Leeftijdsindicatie

eens... er is genoeg om

 > pitten uitpeuteren, roeren  > granaatappel binnenstebuiten keren, bouillon opgieten, dres-

iedereen iets te geven! Roer de couscous met

sing maken

een vork los.



Schep een paar lepels granaatappelpitten door de couscous. Verdeel over net zoveel schaaltjes als er mensen zijn en versier met een paar granaatappelpitten. Je magische koningsmaal is klaar!

Giet olijfolie, balsamico en granaatappelsiroop in een kopje. Doe er een snufje peper en zout bij. Roer flink met een vork, over de couscous en roer het er



goed doorheen.

Granaatappel zit vol antien kalium. oxidanten, vitamine C vezels, Dit, en de rijkdom aan een maakt dat deze vrucht is. heerlijke en gezonde keus

Tip: met geroosterde groente is het nog lekkerder.

Ieders mens is van nature een schepper. Maar geven we kinderen wel genoeg kans om het creatieproces te oefenen?

erbij

educare | augustus 2013

Maak samen met je kind een magisch koningsmaal!

Tekst Chantal Trigallez Beeld Rianne Noordegraaf

opdracht aan mezelf: een eigen theaterschool. Zonder geld, zonder gebouw en nog zonder leerlingen en docenten. Inmiddels groeit en bloeit het Talenten Theater, met nu al 200 leerlingen! De kinderen bevestigen me hoe belangrijk het is dat we ontdekken wat onze passies zijn en waar we met aanvullende talenten samen toe in staat zijn.

Je hebt nodig:

stevig met je duimen zodat de

beeld een granaatappel: lijkt het geen schatkist

totdat het dik wordt. Giet het Lucie de Jong- Rijpstra wist als klein meisje één ding zeker, “Later word ik moeder”. Nu ze moeder is van 2 jongens beseft ze dat het moederschap het mooiste en spannendste avontuur is dat er te beleven valt! www.focuslocus.nl



Snij de granaatappel in twee

Heb je wel eens een schatkist met schitterende juwelen gezien? Nee? Dan moet je eens een granaatappel doorsnijden. Granaatjes zijn doorschijnende rode edelstenen, en deze pitjes lijken daar precies op! Goed dat ze in een kistje liggen: een mooi rond kistje.

Wanneer je gelooft in straffen en belonen, dan geloof je dat je mensen en situaties onder controle moet hebben en houden om gestelde doelen te bereiken. Volgens Daniel Pink, auteur van Drive – de verrassende waarheid over wat ons motiveert is dit een vergissing. Het geheim van goede prestaties en plezier in je leven – zowel thuis, op school als op het werk – ligt in het bevredigen van de diepe menselijke behoefte ons eigen leven te sturen, ons hierin competent te voelen en ons te verbinden met onze omgeving. Hij noemt dit Motivatie 3.0. De magische ingrediënten daarvan zijn autonomie, meesterschap en zingeving. Hiervan is autonomie de belangrijkste.

De magische ingrediënten van Motivatie 3.0: autonomie, meesterschap en zingeving. gen een strak curriculum van leerdoelen. Om de kinderen te motiveren kunnen ze stickers en andere beloningen verdienen als ze vlot en netjes hun werkjes afmaken (Motivatie 2.0). Hoe gaat het met dit leergierige kind zo’n tien jaar na de eerste schooldag? Op veertienjarige leeftijd spijbelt 23% regelmatig en 3,2% gaat helemaal niet meer naar school. 17% is verslaafd aan alcohol, drugs, internetten of gamen; 10% heeft last van angststoornissen; 5,6% van gedragstoornissen en 3% van depressie (bron DUO). Daar word je niet vrolijk van...

Alle kinderen worden geboren met een ongelooflijke drang om nieuwe dingen uit te proberen en te

Leren met plezier

leren. Zonder dat we hen hier nu echt bewust bij proberen te helpen, leren ze zitten, rollen, kruipen,

Dat het ook anders kan, bewijzen onder andere de vernieuwingsscholen waar autonomie het uitgangspunt is van het onderwijs. Het plezier waarmee leerlingen zich hier nieuwe kennis eigen maken en zich in van alles en nog wat willen verdiepen, is opvallend. Hoewel docenten in het regulier onderwijs zich veel meer moeten houden aan een strak lesplan, zijn er ook voor hen mogelijkheden om autonomie, meesterschap en zingeving van hun leerlingen een kans te geven.

lopen, praten, torens bouwen, puzzels maken en meer. Ze drijven hun ouders soms tot wanhoop met hun ‘zelf doen’ en ‘waarom’. Als ze voor het eerst de school binnenstappen, zijn ze er helemaal klaar voor. Hoera, nu begint het ‘echte’ leren! Maar dan...

Jezelf beoordelen

Zoals een Innovatie Dag, waarbij de leerlingen een hele dag zelf mogen bepalen waar ze aan willen werken op voorwaarde dat ze aan het eind van de dag een presentatie houden over wat ze geleerd hebben. Of een doe-het-zelf-rapport: vraag je leerlingen aan het begin van het trimester om hun drie belangrijkste leerdoelen op te schrijven. Aan het eind van het trimester mogen ze zichzelf beoordelen: waarin hebben ze hun doel bereikt, waarin zijn ze tekort geschoten en wat zouden ze nog meer kunnen leren om zich verder te bekwamen?

“Ik zou zo graag een boek schrijven/lezen over het opvoeden van volwassen. We hebben het almaar over het opvoeden van kinderen. Ook belangrijk en kan heel welkom zijn. Toch zie ik dat ik vooral mezelf ‘moet’ opvoeden ...”

Zodra leerlingen weer gewend raken aan autonomie, zullen ze zich herinneren: leren is leuk!

De 4 T’s in Autonomie Het kind dat zelf leert lopen en praten volgt een autonoom proces: het bepaalt zelf wat het wil leren (taak), op welk moment hij het wil leren (tijd), hoe hij het wil leren (techniek) en met wie (team). Het heeft geen beloning nodig; het uiteindelijk kunnen lopen of praten ìs de beloning (Motivatie 3.0). Op school wordt echter een heel andere manier van leren aangeboden: juf of meester bepaalt wat er wanneer gedaan gaat worden en ook op welke manier en met wie. Sommige scholen bieden nog een kleine mate aan vrijheid, maar de meeste vol-

Van de lezer

Tekst Patricia Ritsema van Eck Beeld www.aventurijn.nl

Niet gemotiveerd om te leren?

De overtreffende trap van motivatie Motivatie 1.0 is wat ons drijft als onze basisbehoeften bevredigd moeten worden: als je honger hebt, wil je eten; als je moe bent, wil je slapen. Motivatie 2.0 is ontdekt door de behavioristen: mensen overhalen zich wenselijk te gedragen door ze te straffen of te belonen. Deze extrinsieke motivatie lijkt goed te werken, maar het effect is van korte duur en mensen worden er niet gelukkiger van. Erger nog, onderzoek heeft uitgewezen dat belonen een aantal zeer ongewenste neveneffecten heeft: het doodt intrinsieke motivatie en creativiteit, prestaties nemen uiteindelijk juist af, het beloont crimineel en onethisch gedrag, het werkt verslavend (in de zin dat je alsmaar meer beloning nodig hebt om je gemotiveerd te blijven voelen) en het leidt tot kortetermijndenken. Motivatie 3.0 is intrinsieke motivatie waarbij de beloning het fijne gevoel is wat we krijgen van dingen doen en leren waar we zelf voor gekozen hebben, waarin we steeds beter worden en waarmee we het gevoel hebben iets zinnigs bij te dragen aan onze omgeving of onze wereld. De magische ingrediënten van Motivatie 3.0 zijn: autonomie, meesterschap en zingeving.

Meer weten? In EducarePlus vind je links naar twee lezingen van Daniel Pink over Motivatie 3.0, de FLIP Manifesto en een verslag van een Innovatie Dag.

Drive - de verrassende waarheid over wat ons motiveert, Daniel H. Pink, ISBN 9789047000686 (te bestellen via www.opvoedingsboek.nl) 31

educare | augustus 2013

Uitspraak van de maand

Wat ons drijft, wat ons verleidt en wat ons een goed gevoel geeft.Voor welk soort motivatie ga jij?

“Als iemand geen oog heeft voor mogelijkheden van een kind, dan kan hij beter zwijgen over de beperkingen van een kind.” Abdulqadir Jarmohamed www.abbsdeverbinding.nl

Balanceren = beter leren Balanceren, een kind kan het niet laten! Elke gelegenheid die zich voordoet zal het aangrijpen. Gelukkig maar, want je

evenwicht opzoeken en daar handig in worden is noodzakelijk voor het leerproces.

Tekst Marijke Sluijter Beeld Henriette Scheiuit

Neem bijvoorbeeld de kunst van het schrijven. Evenwichtsspel heeft

Kinderen met een goede motoriek hebben meer kans dat hun cognitieve vaardigheden ook goed ontwikkeld zijn. De relatie tussen motoriek en cognitieve vaardigheden was vroeger wel bekend maar de hedendaagse opvatting dat leren achter een tafel plaatsvindt met behulp van boek en digibord, heeft deze kennis naar de achtergrond verdrongen. Gelukkig keert het tij: steeds meer scholen zetten, vooral in de strijd tegen obesitas, weer spel en beweging op het programma.

handschrift. Dat komt doordat je ogen gebruikt om je lichaam te corrigeren. Schrijven is complex: je moet zonder omgaan met ruimte en tijd. Alleen gedachteloos kan, kan nadenken over wat hij schrijft. Daarom kun je niet genoeg één-wielers, omgevallen bomen, wiebelplanken en springkussens in de buurt van kinderen laten slingeren. Het is Whole Brain Learning, en ieder kind doet het uit zichzelf. een positieve invloed op je

je tijdens het balanceren voortdurend

nadenken kunnen wie dat

Meer weten?

educare | augustus 2013

18 Lucie de Jong staat versteld van haar zoon.

Met eenwielers, springkussens en skateboards trainen kinderen hun hersenen.

Maurits van Huijstee wist altijd precies hoe hij moest opvoeden.

Dwarsdenken of omdenken? Moraliseren of laissez-faire? Betrokkenheid of bemoeizucht? Voorleven of hapklare brokken? Verbinden of verdwalen? Preken of bespreken? Voorlichting of waardenvorming?

Ooit dacht ik dat ik precies wist waar het allemaal om draait bij opvoeden. Luisteren. En wel luisteren met de intentie om te horen en te voelen. Niet: munitie verzamelen ter voorbereiding op je eigen woorden. Iedereen wil gehoord worden. Kinderen net zo zeer als volwassenen. Het heeft geen zin om wijsheden te spuien als je kinderen daar niet voor open staan. Ze willen eerst bevestigd krijgen dat ze zelf gehoord zijn. Dat hun mening belangrijk is. Dat hun gevoelens er toe doen. I don’t care how much you know until I know how much you care. Toch?

Geen machtsmisbruik Bij ons in huis hangen wij het model van Thomas Gordon aan. Voor wie Thomas Gordon niet kent: hij ontwikkelde een opvoedkundig model waarbij het er om gaat je kinderen zo veel mogelijk zonder machtsgebruik op te voeden. Ik-boodschappen en echt luisteren staan daarbij centraal. Mijn vrouw is een succesvol Gordon-trainer, en geeft bovendien ook nog eens thuis vaak het goede voorbeeld. Ik doe mijn best. En er zijn veel dagen dat ik het idee heb dat ik het goed doe. Maar tegenwoordig zie ik in mezelf echter de autoritaire figuur naar voren komen die ik nooit heb willen zijn. Dat is allemaal begonnen met twee gebeurtenissen: mijn oudste zoon is twaalf geworden, en … hij heeft een smartphone aangeschaft.

Maurits van Huijstee schrijft een verhaal in drie delen over de weg naar een duurzame wereld die draait op hernieuwbare energie. Diego Zonnesteek & De magische bril was vorig jaar een van de voorleestips op De Dag van de Duurzaamheid. Dit jaar kwam deel II uit, Diego Zonnesteek & De terugkeer van de adelaar. www.diegozonnesteek.nl

20 Nieuws en tips educare | augustus 2013

42 Tekst Ineke Struijk Beeld Admar Kwant, Henriette Scheuit, Lies Post, Willem Blanken, Renate Giesbers

Niks doen is goed voor iedereen! Hoe heerlijk is het om af en

helemaal leeg……..rust. Waar staat geschreven dat je je niet mag vervelen? In ons brein hebben we een grote ouderwetse apothekerskast, zo één met ontelbaar veel laatjes. Kent u die nog? Soms moeten alle indrukken van de dag even netjes worden geordend en in het juiste laatje worden opgeruimd. Goed om daar even de tijd voor te nemen en alles te laten landen. Niet alleen de geest, maar ook het lichaam heeft rustmomenten nodig om daarna weer te presteren. 42

educare | augustus 2013

Ik was aan het lopen, Ik wist niet waar, Ik wist eigenlijk van niets, Maar wel wat ik daar deed: ik liep te hopen op iets

Lummelen: even leeg. Onze interne klok waakt over werktijd en vrije tijd. Lummelen blijkt essentieel om nieuwe ideeën te krijgen. Onderzoek bij de dieren heeft laten zien dat zij twaalf uur per etmaal lummelen. Ze leven daardoor langer en als ze niet lummelen putten ze hun reserves uit. Onthaastjerepje. In alle haast rennen we voorbij aan de kleurschakeringen in de natuur. Het ritme van het leven zie je terug in de wisseling van de seizoenen. In de vertraging dus en wandelen om te zien dat alles gekleurd is! En voelen dat je deel uitmaakt van het geheel.

Als ik later mezelf ben Zie je dat niet aan mij Want ik vind het wel best om net zo mezelf te zijn als de rest

Uitrusten: Ontspanning na inspanning. Na de

(uit: Polleke, Guus Kuijer, Querido Kinderboek)

dingen die jij belangrijk vindt. Een soort reflectie dus. Hoe heerlijk op het strand en met je tenen door het zand te woelen of in bad waar het water tussen je vingers doorsijpelt? Tibetaanse monniken mediteren elke dag, soms onder begeleiding van

sportwedstrijd waarin je je helemaal hebt gegeven is het heerlijk even met je benen languit op de bank niets te hoeven presteren. Aandacht voor je lichaam en het de rust geven die het verdient èn nodig heeft voor nieuwe prestaties.

Mijmeren. Voor jezelf een beetje rustig doordenken over

18 Hap!

Wie heeft een goede tip voor Maurits van Huijstee? Het beste advies wint deel I en deel II van Diego Zonnesteek, uiteraard gesigneerd! Zet je tip op het EducareNetwerk in de groep Gratis Boek.

Kleine kinderen worden groot…

toe even niks te hoeven, even niet te denken, gewoon even

15 Spelen met…

Win een boek!

De twijfel blijft. Doe ik het wel goed? Ontneem ik mijn zoon een kans om zijn kunnen te laten zien? Zeg ik niet stiekem met mijn houding: je kunt het (nog) niet aan? Ik weet het even niet. Maar ik kom er wel uit. Opvoeden is geen zaak waarbij je honderd procent zekerheid kunt behalen.

educare | augustus 2013

NIKS, gewoon even lekker niks

10 Leuke dingen

Ineke Struijk: “Daar zitten ze: zesentwintig pre-pubers in groep acht. Boordevol vragen en onzekerheden over seks. Een kant en klaar pakket ‘waarden en normen’ lijkt me niet de oplossing tegen de hormonenstorm die zich in hoofd en lijf aandient. (Alsof ze daar hun morele overtuigingen wel even zelf uit vissen…) Als kersverse leerkracht van deze leeftijdsgroep kan ik niet terugvallen op de ervaring van oudere en ervaren collega’s, omdat er nog niets is, behalve dat pakket. ‘Actieve betrokkenheid’ stond (en staat nog steeds) hoog in mijn vaandel, dus dat werd de insteek van het project dat ik ‘vragen staat vrij’ noemde. Met als start mijn vragen naar de kinderen: ‘wat willen jullie weten, waar zijn jullie bang voor, waar zijn jullie nieuwsgierig naar?’ In groepjes liet ik hen een thema kiezen, hebben ze hun onderzoeksvragen opgesteld en zijn ze aan de slag gegaan met diverse thema’s zoals: huiselijk geweld, seksualiteit, geslachtsziekten, loverboys, drugsgebruik, mishandeling, cyberpesten en seksueel misbruik. Het ‘Voorlichtingsbureau voor Pubers’ dat hieruit ontstond heeft zowel hun ouders als hun klasgenoten geïnformeerd over de onderwerpen die ZIJ belangrijk en interessant vonden!”

En toch … Kinderen moeten het zelf leren. Ze moeten het zelf inzien, zelf willen en vervolgens zelf de discipline opbrengen. Maar hoe doe je dat, als je constant als een kat op het spek gebonden wordt?

Tot zijn zoon twaalf werd, en een smartphone kreeg …

‘Ja, maar…’ of ‘Ja, èn…’?

“Vragen staat vrij”

Een wereld vol seks en plat vermaak omsingelt ons huis, als een zwerm boze bijen.

Hoe hou ik die rotzooi bij mijn kind weg?

Straffen of begeleiden?

En verder

Tekst Maurits van Huijstee

Help, wat nu? Ik bevind me op onbekend terrein. Een wereld vol seks en plat vermaak omsingelt ons huis, als een zwerm boze bijen. Bij andere kinderen in mijn omgeving met een smartphone neem ik al de prille signalen van een serieuze verslaving waar. Gaat mijn zoon hetzelfde pad op? Met de allergrootste moeite onderdruk ik de neiging om dingen te controleren. Maar in de meeste gevallen lukt me dat nu niet. Tegelijkertijd betwijfel ik of het allemaal wel zo erg is. Hij is een kind van deze tijd. Ze zien en horen veel meer dan ik op die leeftijd. Misschien zijn ze wel minder gevoelig voor al die rotzooi en prikken ze er sneller doorheen. Of willen ze alleen maar heftiger en meer? Mijn intuïtie zegt me om die autoritaire lijn een beetje te verwelkomen. De wereld is veranderd sinds Thomas Gordon zijn boeken schreef.

Als er porno opduikt in je huis

Luisteren of zeggen ‘hoe het hoort’?

21 De kinderen van Jenk Stronks maken verrassende afspraken. 35 C laire Walkate bewondert de vergevingsgezindheid van haar leerlingen.

40 Verbieden of communiceren?

10 Loslaten, Mathilde Kuper ontdekt hoe fijn dat is.

www.spelenmoet.nl

educare | augustus 2013

Twijfels

Columns

36 Lezen en luisteren 38 Seintjes 39 Doe meer met een boek 44 Educare Netwerk

muziek. Onderzoek toonde aan dat men zich beter kan concentreren na meditatie! Goed voor de hersenen dus!

“Wat goed dat ik fouten maak, want daardoor weet ik wat ik verkeerd doe!” Aisha, 10 jaar

Dromen van creativiteit en fantasie. Oudere kinderen komen in het proces van volwassen worden. Ze hangen rond, zetten de hakken in het zand omdat ze de dingen anders willen doen dan hun ouders. In deze voorbereidende fase kan het schijnbaar doelloos rondhangen en je vervelen juist leiden tot diepere gedachten over het waarom en de zin van het leven.

Wil je meer weten over ‘verveling’? Kijk dan op mens-en-gezondheid.infonu.nl Geïnteresseerd in meditatie en de effecten hiervan op het brein? www.kennislink.nl Iets lezen over kinderen en mediteren? Dan is dit een aanrader! Mediteren en ontspannen met kinderen, M. Schneider, ISBN 9789088400124, € 14,50, inclusief CD educare | augustus 2013

Mijmeren, lummelen, dromen: dat is niet niks!

educare | augustus 2013

Van status naar waarde Positieve ontwikkelingen in het onderwijs Claire Boonstra is energiek en creatief en heeft een visie die ze ook nog eens overtuigend weet uit te dragen. Tijdens TEDxAmsterdam hield ze een bevlogen en bij vlagen emotioneel betoog, waarin ze opriep tot vernieuwing van het onderwijs. Zij gaf zichzelf 6 maanden de tijd om uit te zoeken wat haar toegevoegde waarde is voor vernieuwing in het onderwijs. Inmiddels zijn we 9 maanden verder en vertelt Claire ons tijdens een mooie wandeling over de Bussumse hei alles over het onlangs gestarte Operation Education (OE) en haar plannen. Claire steekt van wal: “Allereerst willen we met Operation Education de mentale switch maken, daar ligt nu de focus. Waarom creëren we maar één ideaalbeeld, terwijl we juist zo veel diversiteit nodig hebben? Elke dag weer vraag ik mezelf af: hoe is dat toch gekomen, waarom doen we dat zo?” Om tot deze mindswitch te komen, is veel media-aandacht nodig. Vanuit een maatschappelijk bewustzijn moet er een échte discussie over ons onderwijs ontstaan. “Mensen moeten weten wat er allemaal gaande is, wat er al gebeurt. Er moet ruimte worden gecreëerd voor andere soorten onderwijs. Ik geloof niet in één ideaal type school voor iedereen. Voor ieder kind zou je een soort onderwijs moeten kunnen kiezen dat past bij wat hij op dat moment zou moeten leren. Als de mindswitch werkelijkheid wordt bij mensen, creëer je vraag. Als er vraag is, worden er vanzelf oplossingen geboden.“ Deze bedrijfseconomische benadering is voor Claire een tweede natuur en ligt voor de hand, gezien haar uitgebreide ervaring in het bedrijfsleven. Het tekent bovendien de voortvarende aanpak van Operation Education.

educare | augustus 2013

Tekst Barbara le Noble Foto van Claire Boonstra: Barbara le Noble Foto van meester Kanamori: Max Dijksterhuis

Als je weet waar je een twinkeling van in je ogen krijgt, en je brengt dat in lijn met je context, dan vlieg je.

educare | augustus 2013

is het statusverhaal. En waar leidt het toe? Op hun 40e of 50e komen onherroepelijk de vragen ‘wat doe ik, wie ben ik, heeft dit nog wel met mij te maken’. Dit heeft grote gevolgen, als je

nu enkel gebaseerd is op leerdoelen van de Onderwijsinspectie. “Er zijn voorbeelden van scholen die volgens kwaliteitseisen van de inspectie als zwakke school worden beoordeeld,

Waarom creëren we maar één ideaalbeeld terwijl we juist zo veel diversiteit nodig hebben? ziet hoeveel mensen een burnout krijgen, langdurig werkloos zijn, depressief zijn. Het zit hem veel meer in de waarden (wijst op haar buik). In jezelf. Als je weet waar je talenten zitten, wie je werkelijk bent, wat je motiveert en waarvan je een twinkeling in je ogen krijgt, dan vlieg je. Vooral wanneer je dat in lijn brengt met je context, met de omgeving waarin je opereert en met de behoefte - want die verandert continue.

Focus op talenten Daarvoor moet wel een goede leeromgeving worden geboden, met meer diversiteit en kwaliteit. Operation Education streeft naar een andere definiëring van kwaliteit, omdat deze 8

educare | augustus 2013

omdat ze niet voldoen aan de eisen zoals die zijn gesteld. Als je vervolgens kijkt wat er bereikt wordt met zogenaamde ’probleemgevallen’, kinderen met alle mogelijke stempels en leerproblemen, dan is er wel degelijk sprake van kwaliteit. In plaats van te kijken naar beperkingen, wordt meer de focus gelegd op hun talenten. Je ziet de kinderen dan opbloeien, gelukkig zijn. Ouders zijn blij met de verandering want ze hebben hun kind weer terug. En zo’n school wordt dan als zeer zwak bestempeld. Terwijl een kind dat gelukkig is, ook betere resultaten zal laten zien. Maar omdat deze kwaliteit niet aangetoond kon worden volgens de checklijsten van de inspectie krijgt de school een negatieve beoordeling.“

Meester Kanamori

Pitchers en catchers

Bij een kind dat gelukkig is denk ik aan Mr. Kanamori, de inmiddels beroemde schoolmeester op een basisschool in Japan. Gelukkig zijn is daar het belangrijkste leerdoel, dat aan het begin van het schooljaar door alle kinderen met luid gejuich wordt ontvangen. Een jaar geleden was Mr. Kanamori in ons land. Destijds was er veel aandacht voor de wijze waarop hij met kinderen omgaat. Mr. Kanamori geeft kinderen ruimte voor hun emoties en weet door zijn manier van lesgeven een prettige groepssfeer te creëren. In de documentaire Children full of life wordt een prachtig portret geschetst. Omdat hij het gevoel heeft dat er in de buitenwereld steeds minder waarde wordt gehecht aan het leven, beschouwt hij het als zijn belangrijke taak om de kinderen te leren hoe waardevol dat leven juist is. Hij moedigt hen aan om te zijn wie ze zelf willen zijn. Zijn recept: je eigen kwaliteiten en die van anderen zo veel mogelijk (laten) bevestigen. Hij werkt aan een klas waarin de kinderen een emotionele band met elkaar hebben. Een middel dat Mr. Kanamori hanteert om daartoe bij te dragen, is het klassenboek. Kinderen schrijven in het boek over wat hen bezighoudt. Hun verdriet, irritaties, dankbaarheid en angsten. Door deze emoties met elkaar te delen, wordt er samen gelachen en gehuild in de klas. Dit zorgt voor de verbondenheid waar Mr. Kanamori zo veel waarde aan hecht. Het geeft kinderen het besef dat ze allemaal weleens te maken hebben met angst en verdriet, dat zij daarin niet alleen staan. Bovendien is het een manier om te verwerken, om los te laten, waarna het kind de volgende stap in zijn ontwikkeling kan zetten.

Mr. Kanamori pleit voor een omslag naar een heel andere manier van kijken, denken, voelen en doen. “In ons systeem zijn de leraren de pitchers, en de leerlingen de catchers. Er komen vele ballen op de kinderen af, die zij vangen en een plek geven. Laat kinderen de pitchers en leraren de catchers worden, dat is de omslag naar de nieuwe wereld. Hetzelfde geldt voor alle politici en leiders ten opzichte van de burgers en de zwakkeren in de samenleving.”

Emotionele verbondenheid Een dergelijke manier van lesgeven is gebaseerd op waarden, op zingeving. Er wordt bewust gekozen voor liefde en geluk. Kinderen wordt respect voor elkaar bijgebracht door ervaringen met elkaar te delen. Het wordt ze niet opgelegd, in de vorm van regels; nee, zij ontwikkelen een invoelingsvermogen vanuit innerlijke waarden. Om deze emotionele verbondenheid te bevorderen, probeert Mr. Kanamori de kinderen te confronteren met hun eigen kwetsbaarheid. Toen er een situatie was ontstaan waarbij een paar kinderen werd gepest vanwege slechte resultaten, maakte Mr. Kanamori zich zorgen om de minachting die werd geuit. Hij vroeg de kinderen om in hun hart te kijken en hun gevoelens met elkaar te delen. Eerst durfde niemand naar zichzelf te kijken en toe te geven dat hij of zij gemeen was geweest. Allemaal verscholen ze zich achter mooie woorden. Op het moment dat hij ze daarmee confronteerde en de kinderen opdroeg nu op papier te zetten wat zij écht hebben gedaan, kwamen de ontboezemingen. Eén meisje biecht in tranen op dat andere kinderen op de peuterspeelzaal altijd tegen haar zeiden dat ze stonk. Ze was zó bang dat dit haar weer zou overkomen, dat ze zelf is gaan pesten. Haar openhartige emotionele verklaring waarbij ze zich met zichtbare moeite kwetsbaar opstelt, zorgt voor een gevoel van compassie en begrip. Het pesten was toen snel afgelopen.

We zijn allemaal ‘agents for change’ Toeval of niet? Het lijkt erop dat er overal ter wereld bewegingen gaande zijn die de omslag willen maken van status naar waarde. Feit is, dat inmiddels een grote groep mensen zich heeft aangesloten bij Operation Education en dat deze groep nog iedere dag groeit. Ouders, docenten, therapeuten en al die mensen die zich willen inzetten voor een verandering, sluiten zich aan en worden ‘agents for change’. Zo hoopt Operation Education uit te groeien tot een krachtig platform. Claire legt uit: “Mensen kunnen zelf het verschil maken door er met anderen over te praten en initiatieven te starten; op de eigen manier een bijdrage leveren aan de eerste stap, laten zien wat er is en wat er gebeurt. We willen duidelijk geen organisatie zijn die aanstuurt, maar vooral een verbindende rol spelen. En dit uitdragen.“

Operation Education Een bijdrage leveren aan deze ontwikkeling kan door je aan te sluiten bij Operation Education. www.operationeducation.nl

Claire Boonstra Hoewel OE-oprichter Claire Boonstra zelf steeds spreekt over ‘ons team’ is haar eigen (voortrekkers)rol van groot belang, getuige haar indrukwekkende cv met ervaring en invloedrijke contacten in binnen- en buitenland. Ze werkte onder andere op topfuncties binnen KPN, Unilever, Talpa en was co-founder van Layar, het bedrijf dat augmented reality wereldwijd op de kaart heeft gezet. In 2012 werd zij verkozen tot ‘Young Global Leader’ of the World Economic Forum. In 2011 was ze Online Mediavrouw van het Jaar. Ze was tevens ‘Young Advisor’ van EU-commissaris Neelie Kroes en werd meerdere malen één van de ‘most influential women in technology’ genoemd, door invloedrijke bedrijven in de VS. www.claireboonstra.com

Meer weten? In EducarePlus staan links naar filmpjes over TEDxAmsterdamED, TEDxBinnenhof en Layar.

educare | augustus 2013

COLUMN Weet je wat loslaten is? Wanneer je iets vast houdt met twee handen, dan heb je geen hand over om iets nieuws te pakken. Als je loslaat, als is het maar één hand, dan heb je dat wel! Deze zin heb ik jaren geleden gehoord in een interview bij Oprah Winfrey en heeft mij nooit losgelaten. Ik kom hem elke keer weer tegen. Eerst bij mezelf als persoon, toen in mijn moederschap en vrij regelmatig in mijn werk als trainer. Ik was betrokken bij een afdeling waar de leidinggevenden graag meer verantwoordelijkheid bij de medewerkers wilden leggen. Natuurlijk werden er tijdens de brainstormsessies en vormgevingsdagen van het jaarprogramma allerlei manieren en mogelijkheden bedacht. Ideeën kwamen er genoeg, ze stranden echter stuk voor stuk wanneer het gesprek over de uitvoering ging. Want angst weerhield de managers. De angst om de controle los te laten. De angst om te vertrouwen op de initiatieven van de medewerkers. En te vertrouwen op zichzelf om daar respectvol mee om te gaan. Ook als er niet-uitvoerbare ideeën zouden worden aangedragen. Het loslaten van de controle, het loslaten van de eindbestemming. Het loslaten van het roer. Meegaan met de wind, de zee, de stroom.

FiveFingers In Amerika en Australië al een hit: FiveFingers. Dit zijn schoenen waarin je tenen vrij kunnen bewegen! KSO = keep stuff out. Maat 29-34: € 69,-. De grotere maten zijn er vanaf € 109,-. www.fivefingers.nl

Weet je wat loslaten is? Doe mee en ervaar het! Pak een pen vast met je hand. Sluit je hand volledig om de pen heen en houdt hem voor je met de rug van je hand naar het plafond. Sluit je ogen en beeld je in dat de pen symbool staat voor een probleem waar je mee worstelt, een uitdaging die je als een drempel ervaart of een relatie die je moeizaam vindt. Neem er de tijd voor. Voel dat je je zorgen, je pijn, je angst of verdriet vast hebt in je hand. Open je hand en laat het allemaal los, laat het gaan. Draai je handpalm naar je gezicht en kijk naar de ruimte in je hand. Beeld je in wat je allemaal zou kunnen pakken … Dit was de laatste column van Mathilde Kuper voor Educare. Volgende keer schrijft Jenk Stronk op deze plaats een nieuwe column.

Mathilde Kuper traint en coacht mensen, organisaties, leerkrachten en scholen in Communicatie & Geluk: www.dekaart.nl. Ook is zij auteur en docent van GELUKT!, gelukslessen voor het basisonderwijs. www.gelukopschool.nl

educare | augustus 2013

Yoga Bingo Nog nooit was een spel zo rustgevend! Met deze Yogabingokaarten van Helen Purperhart worden kinderen spelenderwijs uitgedaagd om actief bezig te zijn met hun eigen lijf en hoofd. € 19,95 www.opzijnplek.nl

Tas voor het leven Een unieke tas van gebruikte brandweerslangen. De tassen zijn stevig en onverwoestbaar. Een tas voor het leven, gemaakt van materiaal dat levens redt. www.ecozo.nl

Dit is geen boek! Een vrolijk speelboek om in te kliederen, te scheuren, je hond op te laten bijten, de perforator in te zetten, in het water te laten weken, kortom: alles wat je met andere boeken niet mag. € 9,95.

Yo! Dat is Easy! Yoghurt zelf maken, dat is leuk, lekker en … gemakkelijk. Zakje EasyYo erin, heet water erbij, nachtje laten staan en klaar! Met veel meer acydophilusbacteriën dan de houdbare yoghurt, en geen nutteloze toevoegingen, alleen echt fruit. Yoghurtmaker: € 19,99 Zakjes in diverse smaken: € 2,99 - € 3,79 www.detuinen.nl

Samen kijken met Wannes In dit gezellige boek ontdekken peuters en kleuters de wereld van Wannes, of is het hun eigen wereld? Verken samen met je kind de kijkplaten van Wannes in de keuken, op de boerderij, in bad... Kijk, vertel en stimuleer zo de taalontwikkeling van je kind! € 14,95 www.uitgeverijpica.nl www.uitgeverijpica.nl educare | augustus 2013

Openbaar onderwijs Basisscholen in Nederland zijn wettelijk verplicht om aandacht te besteden aan de verschillende geestelijke stromingen in onze multiculturele samenleving opdat leerlingen respectvol met elkaars achtergrond en opvattingen leren omgaan. Voor veel openbare scholen is dit een worsteling. Vaak wordt deze verplichting immers geassocieerd met het moeten geven van godsdienstonderwijs. Dat kan en moet anders vindt Ineke Struijk.

‘Het is belangrijk dat ieder kind zijn eigen levensvisie ontwikkelt en die van anderen ontdekt.’ inzetten bij het ondersteunen van kinderen bij het ontwikkelen van hun eigen levensbeschouwing, besloot Struijk zich verder in dit vraagstuk te verdiepen. Ze begon aan de studies Humanistiek en Religie en Levensbeschouwing en deed in dat kader een onderzoek naar levensbeschouwing in het openbaar onderwijs.

educare | augustus 2013

Tekst Alberthe Papma Beeld Shutterstock

worstelt met zingeving Struijk: “Dit is nadelig voor die scholen zelf omdat ouders hierdoor de indruk kunnen krijgen dat er helemaal geen aandacht wordt besteed aan normen en waarden of aan het met respect omgaan met elkaar. De neutrale houding van de openbare scholen ten opzichte van religie – en in sommige gevallen een aversie tegen ‘godsdienstles’ – lijkt dan synoniem aan ‘niets doen aan levensbeschouwing’. Dit leidt feitelijk tot scholen zonder gezicht. Maar ook en vooral doen we hiermee de kinderen tekort. Immers, je mag verwachten dat een school hen helpt bij het omgaan met zingevingsvraagstukken en het ontwikkelen van hun eigen normen en waarden. Sterker nog, ik vind dit een morele plicht van opvoeders en leerkrachten!

Meer lezen? Het onderzoek van Struijk en de kernwaarden van het openbaar onderwijs krijg je via EducarePlus

educare | augustus 2013

[ADVERTENTIES]

Less is More!

Genoeg, hét tijdschrift voor praktische idealisten. Zelf denken en zelf doen. Eenvoudig leven met minder spullen, meer kwaliteit, minder gedoe en meer tijd. Magazine Genoeg is vernieuwd: het werd steviger met meer pagina’s. Elk kwartaal frisse inspiratie en tips voor een creatiever leven, met zorg voor mens, dier en milieu.

5 nummers voor de prĳs van 4 Neem nu een abonnement en ontvang

Een abonnement (4 nummers) kost € 24,50 per jaar. Ontvang nu een extra nummer gratis: ga naar winkel.genoeg.nl/ abonnementen en bestel online met de actiecode EDUCARE

over hooggevoeligheid

Lekker lezen... en herkenning vinden!

j f9

www.scrivomedia.nl

Genoeg in Educarei 2013.indd 1

Wil je meer weten over de Chakra’s? Zoek je de verdieping via het tekenen van Mandala’s? Wil je spiritueel in je kracht komen of via de pen ontdekken wat er in je verborgen zit? Dan zijn de 4 leergangen van het Onkruid College iets voor jou. •Chakra’s

•Vrouw & Kracht

•Mandala’s

•Spiritueel Schrijven

Kijk voor meer info op www.onkruid.nl of bel 0347-351089

07-05-13 21:42

Tekst Marijke Sluijter Illustratie Angelique Boter

SPELEN MET… afval Vroeger mocht dat nooit: met afval spelen. Nu is het hip. Grote designers maken van oude fietsen nieuwe en modeontwerpers zetten hun modellen een hoed op van een oude autoband. Recyclen is een spel. Spelen is nodig om nieuwe mogelijkheden te zien. Help de afvalberg de wereld uit en gebruik je troep opnieuw. Heb je veel van hetzelfde? Maak er dan iets anders van: een bal van elastiekjes, een vliegengordijn van de lipjes van blikjes, een kroonluchter van koffiebekers. Of maak van oud materiaal nieuw materiaal: oude kranten kun je op elkaar plakken met behangplaksel. Je maakt er stevige planken, krukjes, stoelen en tafels van. T-shirts kun je in repen knippen voor het weven van een vloerkleed en van oude fietsbanden vlecht je een hangmat. Plastic zakken kun je hergebruiken maar je kunt er ook mee haken, breien en weven. Dunne zakken kun je bundelen en aan elkaar knopen, dikke zakken knip je in repen en hiermee maak je een nieuwe tas. Het hengsel draai je van restjes touw of je knoopt hem van een overgebleven gordijnkoord. Slopen is ook fijn. Wat kun je nog gebruiken van je oude fiets? Het wiel wordt een prikbord voor kaarten en briefjes, van het zadel maak je een krukje en de lamp krijgt een heel nieuw leven op je bureau. De spatborden van je tweedehands nieuwe fiets versier je met de buitenbanden van je oude. En die ketting? Daar maak je een stoere armband van! adver t ent ie

Is jouw kind een beelddenker en worstelt het met de leerstof? In de eendaagse workshop Ik Leer Anders voor ouders e.a. krijg je inzicht in ‘beelddenken’ en leer je leerproblemen praktisch aan te pakken. 9 september 2013. Info@prachtkindkrachtkind.nl. 0643.56.21.32

Nieuw! Het handboek Sharing Nature - spelvormen voor natuurbewustzijn. De Nederlandse uitgave van de boeken van Joseph Cornell, de man die wereldwijd zorgde voor een ware revolutie in natuurbeleving. Voor kinderen én voor volwassenen. Uitgegeven door A3boeken ism Earth Games. Ga naar www.sharingnature.nl / www.earthgames.nl voor meer info.e 32,50

educare | augustus 2013

De waarde van de Kinderen geven we graag het beste dat we ons kunnen veroorloven. Met respect voor de natuur en respect voor onze portemonnee. Tijd om eens aandacht te besteden aan leuke, leerzame en betaalbare ideeën om kinderen te betrekken bij de waarde van de aarde.

Composthoop Heb je groenteafval over, laat je kinderen dan een composthoop maken. Verdiep je er in en zoek een geschikte ruimte. 16

educare | augustus 2013

Kinderen ontdekken dat de aarde leeft, ze recyclen een deel van hun eigen afval en ze zorgen voor goede plantenvoeding.

Meer weten? www.makkelijkemoestuin.nl www.biobudget.nl www.milieucentraal.nl www.puurgezond.nl

Tekst Irene Muller-Schoof Beeld Admar Kwant

aarde

een ovenschaal met een scheut olijfolie en bak ze knapperig in de oven. Hussel ze af en toe om. Haal de schillen na zoâ&#x20AC;&#x2122;n 10 minuten uit de oven. Bestrooi ze met een beetje kruidenzout, paprikapoeder, kerrie of welke smaak je kinderen lekker vinden. Bron: www.biobudget.nl

educare | augustus 2013

COLUMN Er is meer mogelijk dan je denkt Mijn zoon ziet overal mogelijkheden. Als hij iets wil, dan verwacht hij dat het zal gebeuren. Ik als moeder zie het als mijn taak om mijn zoon te leren dat niet alles mogelijk is. Want voor mij geldt bijvoorbeeld dat je niet alles kunt krijgen wat je wilt! Dus als mijn zoon de dag begint met de opmerking “Hey mam, vandaag is het wel een goeie dag om naar de speelgoedwinkel te gaan!” begint mijn moederbrein al een tactiek te bedenken hoe ik mijn zoon kan leren dat je niet zomaar speelgoed kunt gaan kopen. Ondertussen komt hij al aangelopen met zijn spaarpot. “Ik heb geld in mijn spaarpot, daar kan ik wel iets leuks voor kopen.” En zo houdt hij de spaarpot op de kop. Een overvloed aan kleingeld stroomt over de tafel en maar liefst €20,- aan briefgeld. “Ik kan wel een Nintendo DS kopen”, roept mijn zoon enthousiast. En dan hoor ik een vertrouwd stemmetje achter in mijn hoofd: “Ga jij maar eens werken voor je geld, dan kom je er wel achter hoe duur het leven is”. Nu is mijn zoon nog iets te jong om te gaan werken, maar ik bedenk dat ik hem wel kan laten ervaren wat hij kan kopen voor €20,-. Ik maak hem duidelijk dat een DS wel tien keer meer kost dan het geld dat hij nu heeft. “O”, zegt mijn zoon nonchalant, “dan koop ik wel lego”. “Is goed”, zeg ik en ik benoem nog dat hij dan een klein doosje lego kan kopen. En zo gaan we op weg naar de speelgoedwinkel. Daar aangekomen ziet mijn zoon een stapel grote legodozen staan. Hij rent er enthousiast op af en benoemd welke hij wil hebben. Nog voordat ik er ben, verzeker ik hem dat hij daar echt niet genoeg geld voor heeft. Maar mijn zoon blijft bij de dozen. Met de verwachting dat hij teleurgesteld zal zijn welk legodoosje hij wel zou kunnen betalen loop ik richting de stapel legodozen. Hij heeft er al twee uitgezocht, verzekerd dat hij die kan kopen. Ik zucht eens diep, kijk naar het prijskaartje en val bijna stijl achterover. Beide dozen, die anders €30,- per stuk kosten, zijn nu afgeprijsd naar €10,- per stuk. Hij heeft precies genoeg geld om ze beide mee te nemen. Ik sta versteld en besef dat er mogelijkheden te over zijn!

Lucie de Jong- Rijpstra wist als klein meisje één ding zeker, “Later word ik moeder”. Nu ze moeder is van 2 jongens beseft ze dat het moederschap het mooiste en spannendste avontuur is dat er te beleven valt! www.focuslocus.nl

educare | augustus 2013

Toelichting voor volwassenen

Je kunt je als kind oprecht verbazen over de wondere wereld van de natuur. Neem bijvoorbeeld een granaatappel: lijkt het geen schatkist vol juwelen? En dat je van een kopje couscous een hele schaal eten voor het hele gezin kunt maken, dat is toch toverij?

Kopieer dit recept en geef het aan je kind.



Leeftijdsindicatie

m > pitten uitpeuteren, roeren  > granaatappel binnenstebuiten keren, bouillon opgieten, dressing maken

tiGranaatappel zit vol an kalium. en C e min vita n, nte oxida els, vez n aa Dit, en de rijkdom een cht vru e dez t maakt da s is. heerlijke en gezonde keu

Tekst Marijke Sluijter Beeld Admar Kwant

Koningsmaal uit eigen keuken!



Snij de granaatappel in twee helften. Hoe je die pitjes eruit krijgt? Dat gaat zo:

Zet je duimen op de bolle kant en je vingers op de onderrand. Duw

Je hebt nodig:

stevig met je duimen zodat de granaatappel binnenstebuiten keert

• 1 granaatappel • 1 kop couscous nten koppen kippen- of groe •2 bouillon • 2 eetlepels olijfolie co (dat is • 1 eetlepel rode balsami zoete azijn) elsiroop • 2 eetlepels granaatapp (bij de Turkse winkel) • zout en peper

en de pitjes eruit vallen. Peuter ze los van de vliesjes.



Doe de couscous in een schaal en giet de hete bouillon erover. Dek af met een deksel en wacht 10 minuten. Haal het deksel eraf en kijk eens... er is genoeg om iedereen iets te geven! Roer de couscous met een vork los.



Schep een paar lepels granaatappelpitten door de couscous. Verdeel over net zoveel schaaltjes als er mensen zijn en versier met een paar granaatappelpitten. Je magische koningsmaal is klaar!

Giet olijfolie, balsamico en granaatappelsiroop in een kopje. Doe er een snufje peper en zout bij. Roer flink met een vork, totdat het dik wordt. Giet het over de couscous en roer het er



goed doorheen.

ente erbij

Tip: met geroosterde gro is het nog lekkerder.

educare | augustus 2013

Nieuws en tips Verrassende onderzoeken en dingen die je echt moet weten

Groentefroetels Tekenfiguren hebben positief effect op gezond eetgedrag peuters. Wie herkent niet het tafereel van jengelende kinderen in de supermarkt die een speciaal soort ontbijtgranen, koekje of andere zoetigheid willen hebben omdat daar een vrolijk stripfiguurtje op staat dat ze kennen van televisie? Menig ouder verafschuwt dergelijke marketingtrucs van de voedingsindustrie. Maar uit onderzoek van Simone de Droog, Universiteit van Amsterdam, bleek dat tekenfiguurtjes kinderen juist ook kunnen aanzetten tot gezond eetgedrag. Vooral wanneer er een relatie is tussen het figuurtje en het product, zoals een konijn en een wortel. Ook bleek uit De Droogs onderzoek dat kleuters eerder groente willen eten als zij worden voorgelezen uit een prentenboek over een figuur dat graag groente eet. Een belangrijke voorwaarde daarbij is wel dat het kind tijdens het voorlezen vragen beantwoordt over het verhaal. De Droog geeft ouders met moeilijke eters de tip om stickerfiguurtjes te plakken op groente en fruit en pleit voor reclame met tekenfiguren die de groente- en fruitconsumptie stimuleren. Inmiddels ontving ze een subsidie om haar idee verder uit te werken in een multimediaal concept: ‘Groentefroetels’. Bron: Universiteit van Amsterdam

Kleuters laten leren via I-Pad: kindermishandeling? Een aantal basisscholen in Nederland is gestart met het verstrekken van I-pads als belangrijkste onderwijskundig hulpmiddel aan kinderen vanaf 4 jaar. De Duitse psycholoog en psychiater Manfred Spitzer, tevens auteur van het boek Digitale Dementie, verzet zich hevig tegen het blootstellen van jonge kinderen aan computers. Spitzer is van mening dat computers een bijsluiter moeten krijgen: ‘pas op, niet geschikt voor de ontwikkelende hersenen van jonge kinderen, groot risico op verslaving en slechte schoolprestaties’. In zijn boek betoogt Spitzer dat computers leiden tot een vluchtige manier van leren. Gebaseerd op verschillende onderzoeken waarschuwt hij voor ‘digitale dementie’; intensief gebruik van digitale media zou leiden tot achteruitgang van het geheugen en veroorzaakt bovendien spraak- en leerproblemen, aandachtstoornissen, stress en depressie. In Duitsland leidde zijn boek tot heftige discussies over het gebruik van digitale media in scholen. In de Amerikaanse ‘Silicon Valley’ waar zo’n beetje iedereen werkzaam is in de computerwereld sturen steeds meer ouders inmiddels hun kinderen zelfs naar volledig computerloze scholen. In Nederland is filosofe Joke Hermsen, onder meer bekend van het boek Stil de Tijd, ook een tegenbeweging begonnen voor het permanente online zijn. Zij pleit voor ‘Hannah Arendt scholen’: scholen waar denken, dromen, leren, verbeelden, verdiepen en docenten die mooie verhalen vertellen centraal staan. Bron: Volkskrant

Opvoedtips De stille plek In onze wereld vol prikkels hebben veel kinderen behoefte aan een rustig plekje waar ze indrukken kunnen verwerken, van hun eigen gezelschap kunnen genieten, of simpelweg kunnen dromen. Een veilig holletje, helemaal van hen alleen, waar anderen alleen mogen komen als ze daartoe worden uitgenodigd. Ik had vroeger een boomhut. Mijn dochter kruipt graag weg in een oude stoel die nog van mijn vader is geweest. De ‘stiltestoel van opa’. We weten allemaal dat ze even niet gestoord wil worden als ze daar zit. Als ze weer toe is aan gezelschap komt ze vanzelf tevoorschijn. Vraag eens aan je kind of het ook zo’n eigen plekje zou willen en hoe je zou kunnen helpen met het creëren ervan. Een tentje bouwen op de slaapkamer misschien? Een stapel lekkere kussens in de kast onder de trap? En daarna: respecteer de grenzen en het eigenaarschap van deze stille plek!

educare | augustus 2013

Het grote effect van een klein gebaar Laatst vonden we in een bibliotheekboek een briefje met daarop een gedroogd viooltje en een handgeschreven boodschap: “Ha lezer van dit boek. Ik hoop dat je een geweldige dag hebt vandaag!” De afzender was ons volstrekt onbekend maar het bracht een grote glimlach op ons gezicht. De kinderen waren meteen gegrepen door het idee om op hun beurt onbekenden te verrassen met vrolijke briefjes. De eerste boodschap werd in de supermarkt op een melkpak geplakt, de volgende op een brievenbus in het dorp. Ze overwogen nog even om onopvallend rond te blijven hangen om te zien wie het zou vinden. Uiteindelijk bleek de voldoening toch te zitten in de voorpret van het schrijven van een leuke boodschap om iemands dag op te fleuren en het mysterie van wie het dan zou vinden. ‘Mam, misschien een oude mevrouw van wie de kat net dood is. Wordt ze misschien weer wat blijer.’

Column Tekst Alberthe Papma Beeld Henriette Scheiuit en Lies Post

Te saai om buiten te spelen?!

Afspreken

Vier van de tien kinderen tussen 9 en 12 jaar vindt de speelomgeving in de eigen buurt te saai. Daarom speelt een vijfde van de kinderen veel minder vaak vrij buiten dan ze eigenlijk zouden willen. En evenveel kinderen speelt in hun vrije tijd zelfs helemaal niet of maar één keer per week buiten. Dit geldt vooral voor kinderen in sterk verstedelijkte gebieden. En dat terwijl ruim 80% van de kinderen in de basisschoolleeftijd aangeeft blij en vrolijk te worden van buitenspelen en vooral kinderen tussen 9 en 12 jaar aangeven dat het ze sterk en gezond maakt. Dit blijkt uit het laatste Onderzoek Buitenspelen van Jantje Beton. Kinderen gaven aan meer spannende speelomgevingen te willen en graag te willen meedenken over het leuker maken van buitenspelen in hun eigen buurt. Ze worden daarvoor echter bijna nooit gevraagd. Daarom roept Jantje Beton gemeenten op om buurten kind- en speelvriendelijker in te richten en kinderen daarbij te betrekken. Een mooi voorbeeld van hoe dat kan is te zien in de gemeente Groesbeek waar de gemeente en Staatsbosbeheer samen met kinderen een avonturenbos ontwierpen. Het bos werd geopend in mei 2013. Bron: Jantje Beton

Dochter (19) spreekt vaders voicemail in. Ze wil dringend met vader afspreken, wanneer dat uitkomt. Vader belt terug en spreekt haar voicemail in: “Dat kan elk moment, is het ernstig?” Dochter spreekt vaders voicemail in: “Nee, het is belangrijk, niet ernstig, kan het morgen?” Uiteindelijk treffen vader en dochter elkaar in het Vondelpark in Amsterdam. Dochter heeft lunchspullen meegenomen, vader heeft een mooie plek bij de fonteinen uitgezocht. Na enig heen en weer gebabbel geeft dochter aan dat ze een tussenjaar wil, even geen studiedruk. Lekker werken en op reis, naar Thailand, Zuid-Afrika, Australië. Gek, toen vader 19 was, vertrok hij voor een tussenjaar naar Israël en Egypte. Het was achteraf gezien de belangrijkste tijd van zijn leven tot dan toe, die gunt vader dochter toch ook? Dochter somt alle dilemma’s op, vader luistert, vat samen en vraagt door. Na een uurtje is het duidelijk voor dochter en vader. Dochter gaat een plan maken en een begroting. Op de terugweg is vader stil van binnen. Zij alleen op reis en vader vindt dat goed?

Sociaal met media: ‘goed doen 2.0’ Veel ouders maken zich zorgen over het internet- en sociale mediagedrag van hun kinderen. Ze staan continu in verbinding met bekenden en onbekenden en nemen veel informatie tot zich. De negatieve kanten daarvan komen vaak in het nieuws: van overprikkeling tot internetverslaving, van cyberpesten tot dreigtweets en feesten die uit de hand lopen na een oproep op facebook. Bij adviezen vanuit scholen over het verstandig omgaan met sociale media ligt de nadruk dan ook vooral op verkleinen van risico’s. Stichting Mijn Kind Online kiest voor een andere aanpak. Ze wil juist kinderen en jongeren opleiden tot socialemedianetwerkers en ze toerusten met vaardigheden die hen in staat stellen met sociale media het verschil te maken, voor zichzelf en voor anderen. In het project ‘Sociaal met Media’ draait het dan ook om ‘goed doen 2.0’. Leerlingen zamelen bijvoorbeeld geld in via sociale media voor goede doelen ver weg, of ze bedenken hoe een zieke klasgenoot via nieuwe media toch de les bij kan wonen. Na het boek Sociale Media op de Basisschool wil de stichting nu met het werkboek Goed Doen 2.0 scholen inspireren in te zetten op de kracht van sociale media – en op de kracht en betrokkenheid van jongeren. Bron: Mijn kind online

Meer weten? Kijk in EducarePlus, de digitale bijlage bij dit nummer die je via de nieuwsbrief krijgt toegestuurd.

Zoon (7) heeft moeite met in slaap komen. Het weekend is voorbij en zoon heeft helemaal geen zin in school morgen. Vader leest hem extra voor. Toch wil het slapen maar niet lukken. Zoon geeft aan dat het een hele fijne dag was, zeker gelet op het bezoek aan het pretpark. Of hij met vader in dromenland niet bij het pretpark af kan spreken? Vader vindt het best, maar waar dan precies? Zoon vindt bij de achtbaan een goed idee. ‘Om twaalf uur!’ geeft hij er expliciet bij aan. Lekker laat. Vlak voordat vader in slaap valt bedenkt hij zich waar hij heen gaat dromen, dit keer naar de achtbaan, volgens afspraak met zoon. Vader sluit zijn ogen en treft meteen dochter aan, bepakt en bezakt met een groot bord waarop geschreven is: ‘Israël’, dat ze uitdagend voor zich uitsteekt. Of ze mee kan liften? Zoon wenkt op de achtergrond ongeduldig en wijst naar een reuzenrad dat op omvallen staat. Vader schrikt wakker met de gedachte: Zeg: dát hebben we niet afgesproken!

Jenk gaat deze plaats verlaten. Hij neemt de column over leren over van Mathilde Kuper. Hier komt voortaan de column van vader Marten Mulder.

Jenk Stronks is vader van een dochter (19) en een zoon (7). Voor zijn werk coacht hij mensen om de leiding over hun leven te nemen. Hoe zich dat in het vaderschap vertaalt vraagt hij zich hardop af in de columns die hij voor Educare schrijft. www.bureau-inspiratie.nl

educare | augustus 2013

AdParavisie_AdEducare2013 22-04-13 12:21 Pagina 1

BEWUSTZIJN INSPIREREN

VERBINDEN | NR. 28 | JULI - AUG 2013 | € 4,95

NIEUW!

magazine

ONTMOETEN

YOGABINGO - HELEN PURPERHART Bingo is fun voor iedereen! YogaBingo speel je net als gewone Bingo, maar er is een leuk en nieuw spelelement toegevoegd: nadat de Bingo is gevallen doet de groep alle yogahoudingen op de winnende Bingokaart. ISBN 9789077770719, €19,95

di aa In

DE (LEVENS)KUNST VAN

Je staat rechtop. Stap met een been naar achteren en zet je voet een beetje schuin opzij. Draai je lichaam naar voren. Buig je andere been naar voren. Strek je armen opzij. Buig je achterste arm zodat je vingers voor je borst komen (alsof je een pijl en houdt, leuk om die ook te tekenen)Kijk boog vastnaar voren. Ik ben een indiaan en ik ben moedig!

Vismai Schonfelder GoKissTheEarth

Haas

12 Maan

Je staat rechtop. je hoofd. Strek een arm boven Buig langzaam opzij. Kijk omhoog. Ik ben een maan en ik schijn! Wanneer sta jij in de schijnwerpers?

Je ligt op je rug. Buig je knieën naar je borst. Pak je voeten vast. Strek je armen en benen.

HET WIJZE MIERTJE - LOUISE HAY Loesje ontmoet een miertje, dat haar leert dat ieder mens in staat is om te doen wat hij/zij wil en dat het helpt om je wensen in je verbeelding voor je te zien.

Petrus Griepink Keramist

Henny van Daalen

ISBN 9789077770467, €12,95

Schilder

Herman Smith

HET IS FEEST: 25 JAAR UITGEVERIJ DE ZAAK!

Wij zijn meer dan ons brein

Han van den Boogaard Hoofdredacteur Inzicht en auteur

LEV PECIAL E KUNS NS T ZOME

Beelden uit een andere wereld: BP

Kever

knieën. Je zit op je voren. . Buig naar op de grond Leg je hoofd vast. Pak je voeten en ik slaap kort! haas Ik ben een

Nieuw Zeeland

IN 2013 VOOR SLECHTS €4,95 ZOLANG DE VOORRAAD STREKT: VOLG JE HART - CHANTAL TRIGALLEZ De hoofdpersonen volgen hun hart! Zo piept een koningin er stiekem tussenuit op koninginnedag en ‘ontvoert’ een treinmachinist zijn reizigers naar Zandvoort aan Zee. ISBN 9789077770412, €4,95 JE BENT OM TE SMULLEN - CHANTAL TRIGALLEZ Heerlijke verhaaltjes om van te smullen! Zo vraagt de heks raad aan haar Suikerspiegeltje aan de wand, stijgt Karel van der Kaak op aan zijn kauwgomballon en tovert de banketbakker zijn bestelbusje UITGEVERIJ om tot megataart. ISBN 9789077770429, €4,95 DE

Het zomernummer met het thema

LEVENSKUNST

Verkrijgbaar via de boekhandel. Gratis catalogus? Bel 050-5266157 A Boeken thuis gestuurd? Surf naar WWW.UITGEVERIJDEZAAK.NL A K

Geef richting aan je pedagogie

ontvang je samen met de twee voorgaande nummers voor maar €10!

22 inte 22 col rviews pracht umns ige fot o’s Een z o mer vo l inspi ratie ! 240 pa

gina’s!

Bestellen: www.bewustzijnmagazine.nl Verzending bladen binnen 3 werkdagen. De aanbieding loopt van 15-6 t/m 31-8 2013 bestellen kan vanaf half mei.

Cursus Pedagogie voor het jonge kind Tweejarige praktijkgerichte applicatie cursus over kinderen van 0 - 7 jaar voor • Peuter/kleuterleid(st)ers • Leidsters in kinderopvang • Hulpverleners • BSO en (Gast)ouders Tevens Nascholingscursussen, zie onze website De cursussen worden georganiseerd door de Stichting Rudolf Steiner Pedagogie voor het jonge kind, in de periode van september 2013 t/m april 2014, op vrijdagen van 15.15 tot 20.00 uur in Zeist. Eén keer per jaar is er een Themadag, dit jaar op: vrijdagmiddag 15 november. Informatie: Mevr. A. ten Hoopen, 0545-291038; annette58@hetnet.nl

www.pedagogievoorhetjongekind.nl

We dagen je uit voor de kriebelchallenge! Leer je kinderen focussen en een volhardende houding ontwikkelen. Verder lekker veel dingen om samen te doen, met de spinnenkriebel en leuke spelletjes. Geef de verbeelding een boost met behulp van spinnetjes en interviews. En kom erachter waar de kriebelbeestjes nรก de zomer blijven.

Vlooien en luizen, de hele kluit, maken ook deel van de wereld uit. Goethe

Kriebel, kriebel, kriebelspin, ga jij maar gauw de tuin weer in.

educare | augustus 2013

Kriebelbeestjesschattenjacht Welke kriebelbeestjes zijn er nog te vinden? Misschien wel meer dan je denkt! Zoek op internet welke insecten of spinnen logischerwijs nog te vinden zouden kunnen zijn en maak daar een lijstje van. Voor grote kinderen alleen de naam, voor kleinere kinderen tekeningen of foto’s. Ga buiten op zoek naar deze beestjes. Op deze manier leren kinderen focussen en insecten herkennen. Ook leren ze dat er vaak meer is dan je op het eerste moment denkt en het is goed voor het ontwikkelen van een volhardende houding. Bovendien ben je weer eens lekker buiten bezig. Ook niet verkeerd, hè?

Spinnenkarikatuur Creativiteit stimuleren met behulp van spinnetjes, dat is weer eens wat anders! Maak samen een lijstje van spinneneigenschappen. Van zowel de buitenkant als het karakter en gewoontes. Als je met een groep bent kun je ieder vijf eigenschappen laten bedenken en deze daarna uitwisselen. Daag de kinderen uit om drie eigenschappen te vergroten, verergeren, zodat het een soort karikatuur wordt. Dat kan in een tekening, maar ook in een gesprekje of verhaal. Het kan heel goed zijn dat kinderen die bang voor spinnen zijn hier ook gewoon aan mee willen doen en dat het de angst vermindert. Laat ieder kind dit voor zichzelf bepalen, zodat de je autonomie in stand houdt.

Kriebelversje Een spinnetje, een spinnetje Op zoek naar een vriendinnetje. Ze kijkt eens hier, ze kijkt eens daar, geen vriendinnetje voor haar. Een spinnetje, een spinnetje dat zoekt naar een vriendinnetje. Ze kijkt eens hier, ze kijkt eens daar, geen vriendinnetje voor haar. Twee spinnetjes, twee spinnetjes, die zoeken naar vriendinnetjes. Ze kijken hier, ze kijken daar en dan vinden ze elkaar. Bij het eerste couplet laat je één hand over de rug van een kind krabbelen. Bij het tweede couplet laat je de andere hand over de rug krabbelen. Bij het laatste couplet laat je ze beide over de rug krabbelen en op het eind komen ze samen.

educare | augustus 2013

Wat nou als die mooie zomer voorbij is? Wil je volgend jaar weer genieten van vlinders en kevers in de tuin? Laat dan wat bladeren en takken in de tuin liggen! Veel kevers overwinteren als larve

en ook sommige vlindersoorten brengen de winter door als eitje, pop of rups. Ze proberen de ergste kou te vermijden in de grond, in vermolmd hout of composthoop. Er zijn ook kriebelbeesten die in de herfst als volgroeid insect wegkruipen tussen de nerven van een boomschors of tussen de bladeren: zweefvliegen, bijen en hommels.

Lieveheersbeestjes overleven de kou door dicht tegen elkaar aan te kruipen. Dit kan zijn in een natuurlijke holte van een boom of tussen stenen, maar ook in de schuur of kelder. Maar dansmuggen blijven rustig de hele winter boven de sloot dansen en een nachtvlinder vliegt juist rond in de wintermaanden.

Interview Wat zou er in het hoofd van een kriebelbeestje omgaan? Pak je microfoon en ontwikkel het inlevingsvermogen van kinderen door het interviewen van een kriebelbeestje. Laat kinderen zelf de vragen bedenken en een ander kind de antwoorden. Welke vragen kun je stellen? Wij geven suggesties op twitter onder het hashtag #kriebelbeestjesinterview. Doe je mee? Wij zijn te vinden @EducareRedactie.

Kriebelbeest

c re a t i e s Ga eens lekker samen op pad om takjes, eikels, stammen, bloemblaadjes of andere natuurlijke materialen te verzamelen om later om te toveren in kunst. Als je thuiskomt verspreid je je bevindingen uit op de tafel en laat je je fantasie de vrije loop. Dan kan ieder voor zich, maar ook met zâ&#x20AC;&#x2122;n al-

len. Plezierig om zo samen te werken en je verbeelding uit te dagen. Wij vinden het leuk om jullie kriebelbeestcreaties te zien! Deel ze op onze facebookpagina of op de website van Educare. Je kunt ze ook sturen naar ons twitteraccount @EducareRedactie.

educare | augustus 2013

Samen kriebelen

Kriebelchallenge We hebben een grote uitdaging voor je. Eén die jou in staat stelt om steeds minder te reageren op impulsen, vervelende gevoelens of gedachten. Durf je het aan? Als er een kriebel opkomt ga je niet krabben, maar laat de kriebel gewoon opkomen. Om jezelf te helpen probeer je te bedenken wat je in plaats van het krabben kunt doen. Dus waar je je aandacht op kunt richten. Dat kan een beweging zijn, een handeling of een gedachte. Dat bepaal jij. Kom op, ga ervoor!

Weldadig, ontspannend en gezellig. Thuis voor het slapengaan of in de klas. Kindermassage! Als je het thuis doet, zorg dan voor rust en stilte, even een momentje samen. In de klas kun je afspreken dat de masseur stopt met masseren zodra de gemasseerde begint te lachen. Dan hou je de rust en blijft ieder in zijn waarde. Laat ze twee aan twee masseren of in een kring/rij achter elkaar. Ben je op zoek naar massageverhaaltjes of meer achtergrondinformatie? Kijk dan eens in het boek Aanraken, een levensbehoefte of op het blog van www.ekkomi.nl

Lieveheersbeestjesdobbelsteenspel Niet alleen een spel om met de hele familie te spelen in de achtertuin, op het strand of in een restaurant. Of voor die paar minuutjes in de klas. Maar ook een uitstekende manier om te leren tellen en lekker samen bezig te zijn! Wat dan? We leggen het je hier uit: Je hebt een dobbelsteen, speelpapier (zelfgemaakt of uitgeprint), spelregelpapier (zelfgemaakt of uitgeprint) en een potlood nodig. Het gaat erom dat de spelers zes (of minder, afhankelijk van de leeftijd) lieveheersbeestjes tekenen. De eerste speler gooit en telt het aantal stippen op de dobbelsteen, kijkt op het spelregelpapier en tekent het lichaamsdeel dat erbij hoort. Je mag alleen ‘in volgorde tekenen’, dus je begint met één voor het lichaam, twee voor de streep, enz. Als je één gooit voordat je vorige lieveheersbeestje af is, dan mag je beginnen met een ander lieveheersbeestje. Je kunt dus meerdere lieveheersbeestjes in verschillende stadia van voltooiing op je blad hebben staan. Wie heeft ze het eerst alle zes af? Heb je een ander idee voor een object dat kan worden gemaakt in een nieuwe versie van dit spel? Deel het op onze facebookpagina. Om het allemaal nog wat duidelijker te maken delen we daar een linkje naar de spelbedenker met je! www.facebook.com/educarenetwerk. Heb je geen facebook? Kijk dan in EducarePlus

Tekst Matty van de Rijzen Beeld Erica Janse, Ted Jansen, Willem Blanken, Admar Kwant, Shutterstock

Volgende keer: Door weer en wind 26

educare | augustus 2013

De weg van wens naar werkelijkheid Ik heb het geluk gehad dat ik in mijn leven leraren ben tegengekomen die mij hielpen ontdekken hoe creatieprocessen verlopen. Om een creatieproces in gang te zetten en tot een gewenst resultaat te leiden heb je scheppersvaardigheden nodig. Elk kind wordt ermee geboren, maar het moet het wel kunnen oefenen. Als dochter van een architect ontwikkelde ik al jong een fascinatie voor creatie. Ik zag hoe een beeld in iemands geest tot werkelijkheid werd gebracht. Ik keek graag naar mijn vader als hij gebogen boven zijn tekenschot zijn fantasie over een gebouw met precisie weergaf in een schets van lijnen, kleine aantekeningen en kleurcombinaties. Vele maanden later vond datzelfde gebouw vanonder het licht van mijn vaders bureaulamp zijn eigen bestemming in het daglicht. Mijn vader was een tovenaar. Ik wist het zeker.

Van idee naar werkelijkheid Later leerde ik dat ideeĂŤn tot producten kunnen leiden. En dat daar een ontwikkeltraject bij komt kijken. Met een team productontwikkelaars maakten we gemiddeld 1000 producten per jaar binnen de home entertainment industrie. Of een product succesvol was, hing sterk af van de mate waarin we er bij de start over na hadden gedacht. Omdat mijn interessegebied verschoof van producten naar mensen, maakte ik de overstap naar theater. Jongerentheater. Een nieuwe droom ontstond, en daarmee een ingewikkelde 28

educare | augustus 2013

Tekst Chantal Trigallez Beeld Rianne Noordegraaf

Ontdekking van de creatiespiraal

Scheppen creëert levenslust

Om de jongeren nog beter te kunnen helpen hun creatiekracht te ontdekken en te ontwikkelen, was ik op zoek naar informatie over creatieprocessen. Ik ontdekte De Creatie spiraal van Marinus Knoope. Zowel de ontmoeting met het boek als met de man erachter heeft mijn leven ingrijpend positief veranderd. Voor het eerst las en herkende ik de vaardigheden die je nodig hebt om je wensen te kunnen

Mijn grootste ontdekking was dat het ontdekken van je passies, je wensen, het ontwikkelen van je creatieve kracht en het (samen)werken aan de verwezenlijking ervan enorm veel levenslust oplevert. En zoals dat gaat: een mens heeft steeds weer nieuwe wensen. Mijn wens van dit moment is dat ik met de ervaringen en kennis die ik opdoe kinderen/jongeren, ouders en leraren handreikingen geef om hun eigen creatiekracht te ontdekken en te ontwikkelen. Om daarmee met levenslust vorm te geven aan een door hen zelf zo gewenst mogelijk leven.

‘Mijn vader was een tovenaar, ik wist het zeker!’ realiseren. Op een verrassend eenvoudige wijze werden er woorden gegeven aan de scheppingsroute die ik al vele keren intuïtief had bewandeld. Het was een feest van herkenning en de sleutel om anderen te helpen hun wensen werkelijkheid te laten worden.

Win een gratis workshop! Ga naar www.educare.nl/netwerk/group/ gratisboek en schrijf een leuke motivatie waarom juist jij een gratis workshop bij jou op school wilt verdienen. De leukste, mooiste inzending verdient een gratis workshop. Onder de overige inzenders worden vijf boeken verloot.

EducarePlus Een uitvoerige toelichting op de twaalf stappen die je neemt om van wens naar werkelijkheid te komen staat voor je klaar in de digitale bijlage van dit nummer.

Boeken Chantal Trigallez, De weg van wens naar werkelijkheid, K.I.C. Marinus Knoope, De Creatiespiraal, K.I.C. educare | augustus 2013

Niet gemotiveerd om te leren?

Alle kinderen worden geboren met een ongelooflijke drang om nieuwe dingen uit te proberen en te leren. Zonder dat we hen hier nu echt bewust bij proberen te helpen, leren ze zitten, rollen, kruipen, lopen, praten, torens bouwen, puzzels maken en meer. Ze drijven hun ouders soms tot wanhoop met hun ‘zelf doen’ en ‘waarom’. Als ze voor het eerst de school binnenstappen, zijn ze er helemaal klaar voor. Hoera, nu begint het ‘echte’ leren! Maar dan...

educare | augustus 2013

Tekst Patricia Ritsema van Eck Beeld www.aventurijn.nl

Leren met plezier Dat het ook anders kan, bewijzen onder andere de vernieuwingsscholen waar autonomie het uitgangspunt is van het onderwijs. Het plezier waarmee leerlingen zich hier nieuwe kennis eigen maken en zich in van alles en nog wat willen verdiepen, is opvallend. Hoewel docenten in het regulier onderwijs zich veel meer moeten houden aan een strak lesplan, zijn er ook voor hen mogelijkheden om autonomie, meesterschap en zingeving van hun leerlingen een kans te geven.

Jezelf beoordelen Zoals een Innovatie Dag, waarbij de leerlingen een hele dag zelf mogen bepalen waar ze aan willen werken op voorwaarde dat ze aan het eind van de dag een presentatie houden over wat ze geleerd hebben. Of een doe-het-zelf-rapport: vraag je leerlingen aan het begin van het trimester om hun drie belangrijkste leerdoelen op te schrijven. Aan het eind van het trimester mogen ze zichzelf beoordelen: waarin hebben ze hun doel bereikt, waarin zijn ze tekort geschoten en wat zouden ze nog meer kunnen leren om zich verder te bekwamen? Zodra leerlingen weer gewend raken aan autonomie, zullen ze zich herinneren: leren is leuk!

Meer weten? In EducarePlus vind je links naar twee lezingen van Daniel Pink over Motivatie 3.0, de FLIP Manifesto en een verslag van een Innovatie Dag.

Drive - de verrassende waarheid over wat ons motiveert, Daniel H. Pink, ISBN 9789047000686 (te bestellen via www.opvoedingsboek.nl) educare | augustus 2013

Balanceren =

educare | augustus 2013

beter leren Balanceren, een kind kan het niet laten! Elke gelegenheid die zich voordoet zal het aangrijpen. Gelukkig maar, want je

evenwicht opzoeken en daar handig in worden is noodzakelijk voor het leerproces. Neem bijvoorbeeld de kunst van het schrijven. Evenwichtsspel heeft

handschrift. Dat komt doordat je tijdens het balanceren voortdurend je ogen gebruikt om je lichaam te corrigeren. Schrijven is complex: je moet zonder nadenken kunnen omgaan met ruimte en tijd. Alleen wie dat gedachteloos kan, kan nadenken over wat hij schrijft. Daarom kun je niet genoeg ĂŠĂŠn-wielers, omgevallen bomen, wiebelplanken en springkussens in de buurt van kinderen laten slingeren. Het is Whole Brain Learning, en ieder kind doet het uit zichzelf.

Tekst Marijke Sluijter Beeld Henriette Scheiuit

een positieve invloed op je

Meer weten? www.spelenmoet.nl

educare | augustus 2013

Gesprek in beeld Als woorden ontoereikend zijn Kinderen die het moeilijk hebben slagen er niet altijd in om te communiceren met woorden. Via tekeningen kunnen zij dikwijls wél praten over hun moeilijkheden en de negatieve gevoelens die zij ervaren. Emma is een meid van 10 jaar. Zij heeft dyslexie en ervaart ernstige rekenproblemen (hoofdrekenen en automatiseren van maal- en deeltafels). Emma volgt logopedie. De logopediste helpt haar met taal en geeft rekentherapie.

educare | augustus 2013

Momenteel gaat het niet goed met Emma. Ze wordt snel boos en geeft regelmatig op. Haar ouders merken dat haar boosheid naar haar twee jaar jongere zus is gekeerd. Mieke behaalt mooie resultaten op school en leert makkelijk. Emma wil niet vertellen waarom ze vaak boos is. De ouders vragen of ik hierover een gesprek wil aangaan met Emma. We voeren samen een gesprek met tekeningen. Ik teken gezichtjes, Emma moet enkel vertellen. Eerst teken ik een rondje op papier. Ik zeg dat ik een gezichtje teken. Emma mag vertellen hoe het ‘kindje’ zich voelt, maar ze hoeft geen naam te geven. Emma zegt dat het meisje verdrietig is. Ik vraag of ze kan vertellen waarom het kindje verdrietig is. Emma vertelt dat het meisje dom is. Wat Emma vertelt, schrijf ik bij het gezichtje. Ik teken een tweede gezichtje. Emma beslist weer hoe het gezichtje kijkt. Het wordt een meisje dat hard (uit)lacht. Ik vraag opnieuw meer uitleg en noteer ik alles naast het gezichtje. Uiteindelijk hebben we vijf gezichtjes (ook papa, mama en broer). Uit het gesprek blijkt dat Emma zich slecht voelt omdat zij het ‘domme kind’ is. Emma vindt haar zus beter omdat ze slimmer is. Ze denkt dat haar ouders Mieke liever, mooier en slimmer vinden omdat zij beter presteert op school. Emma ervaart al een tijdje dat Mieke veel schoolse zaken beter kan en dit wringt. Emma denkt dat Mieke haar uitlacht omdat zij dommer is! Dit maakt Emma boos en verdrietig. We eindigen met een laatste gezichtje. We kijken wat ons eerste gezichtje blij maakt en waar ze goed in is. Dit om het gesprek positief te eindigen.

COLUMN

Tekst Hanne Ooms Foto Erica Janse Illustratie Wendy de Munck

Nepschelden Ik hoor een boze leerkracht haar lokaal uitlopen met een nog bozere Robbie die naar mij verwezen wordt. Ik hoor Robbie roepen dat hij niet van plan is naar mij toe te gaan, maar dat hij naar huis gaat. Om het drama niet onnodig groter te laten worden loop ik de gang in. Ik neem het over van een geïrriteerde leerkracht.

Tips • Help kinderen die niet gemakkelijk praten door het gesprek te voeren via beelden. • Laat het initiatief om zelf ook te gaan tekenen bij het kind. • Praat ook eens zonder woorden: zet om de beurt een lijn, stip of vlek in een cirkel en kijk wat er gebeurt.

Alle positieve eigenschappen schrijven we in Emma’s lievelingskleur. Door het werken met tekeningen voelde Emma geen druk om over zichzelf te vertellen. Emma heeft nooit namen genoemd en sprak steeds over zichzelf in de derde persoon.

Hanne Ooms is GON-begeleidster met normaalbegaafde leerlingen met autisme, NLD en DCD. Ze geeft dit najaar de zesdaagse cursus ‘Zinvol Tekenen met Kinderen’ in Antwerpen. Zie www.zinvoltekenenmetkinderen.nl voor meer informatie over de inhoud van deze cursus en de data in Nederland en België.

Een woedende Robbie staat in het halletje naast zijn jas. Ik begin heel rustig tegen hem te praten. Ik verwoord wat ik zie, dat hij erg boos is, zelfs zo boos dat hij liever naar huis gaat. Na een tijdje ontspant Robbie en leg ik uit waarom het niet zo verstandig is om naar huis te gaan, dat we eerst dit conflict gaan oplossen. Robbie stikt bijna in zijn woorden als hij uitlegt dat het niet zijn schuld is en dat Quinten de aanrichter is. Ik roep Quinten erbij. Zijn lichaamstaal zegt veel. De twee zijn normaal gesproken vrienden en ik doe een paar stappen terug. Ogen spuwen vuur, er is contact. Ik besluit dat dit een goed moment is om even weg te lopen om de telefoon zogenaamd op te gaan nemen. Zonder woorden, maar met de nodige blikken, lachjes, aanrakingen, verdwijnt alle boosheid. Als ik terugkom roepen de twee vrienden me toe dat ze weer vrienden zijn. Quinten legt me uit hoe het gesprek was verlopen. “We waren aan het nepschelden naar elkaar, maar ik heb Robbie eruit laten sturen (!!) toen hij mijn huisdier beledigde.” “Wat zei ik dan?” “fret.” “Heb jij dan een fret?” “Ik had een fretje maar die is twee dagen geleden overleden.” “Wat erg joh, dat wist ik niet.” Ik kan me niet bedwingen en vraag naar wat mij mijn wenkbrauwen deed optrekken: “Wat deed je om Robbie eruit te laten sturen?” (Daar zou ík woedend om zijn). “Oh, dat is niet moeilijk, ik zei tegen de juf dat Robbie steeds schold en vloekte.” “Ja, en dan moet je eruit”, verklaart Robbie. “Maar ik werd kwaad omdat jij net zo hard meedeed.” Er wordt nog even vastgesteld welke scheldwoorden wél en welke niet acceptabel zijn. Dan besluiten de jongens dat het tijd is om weer naar de klas te gaan. Na de les zullen ze nog even met de juf praten. Ik verwonder me over de manier waarop deze jongens met klasseregels omgaan en over het gemak waarop vrede tot stand komt. Het gaat hier om jongens uit groep 7. Kunnen ze dit in groep 8 en in het voortgezet onderwijs ook nog zo eenvoudig? Wanneer leren ze het dan af? Of zijn er volwassenen die ook zo ongecompliceerd een ruzie beslechten? Zonder je gelijk te hoeven halen, zonder veel woorden, maar met een bereidheid om elkaar te helpen, door elkaar een moment diep in de ogen te kijken en daarmee de balans te herstellen. Wonderlijk mooi. Zou ik het nog kunnen?

Claire Walkate wil in navolging van de Leonardostroming voor hoogbegaafde kinderen een Aquariusvariant ontwikkelen voor hooggevoelige kinderen. Clairewalkate@kpnmail.nl

educare | augustus 2013

boeken

Leven voor de geboorte Het geheime draaiboek van ons leven

Perfecte moeders bestaan niet Het boek dat zwangere vrouwen en moeders op een praktische manier helpt in balans te komen en te blijven

Superbrein

Nieuwe hersenwegen naar geluk en gezondheid De samenwerking tussen Deepak Chopra, bekend van talloze spirituele boeken, en Rudolph Tanzi, gerespec teerd neuroloog aan Harvard, heeft tot een boeiend en prettig leesbaar boek geleid. Onze hersenen kunnen oneindig veel meer dan de alledaagse taken waarvoor we ze benutten. Je kunt bijvoorbeeld je brein gebruiken, in plaats van andersom. Of een leefstijl vinden die leidt tot supergezonde hersenen. Volgens Chopra is het ‘verlichte’ brein onze poort naar vrijheid en gelukzaligheid. Hoewel dit boek niet geschreven is met het oog op kinderen, staat het vol informatie die je als ouder of leerkracht hoort te weten. Zoals de connectie tussen lichaam en geest. Dat zijn geen afgescheiden domeinen, maar een uiterst ingenieus samenwerkend geheel. Het blijkt zelfs mogelijk DNA te beïnvloeden. De oude wijsheid ‘een gezonde geest in een gezond lichaam’ krijgt met dit boek een nieuwe lading.

Deepak Chopra en Rudolph Tanzi, Servire € 19,95 ISBN 9789021553634

educare | augustus 2013

Liefhebben begint in de baar moeder, want daar praat de moeder ‘baarmoedertaal’ met haar baby, een taal zonder woorden. Wat we voor de geboorte meemaken heeft meer invloed dan alles daarna, zegt Janov, auteur van de internationale bestseller The Primal Scream. Stress tijdens de zwangerschap verandert bepaalde basisinstellingen in de hersenen. Wat we in de baarmoeder meemaken speelt mee in wie we zijn, de keuzes die we maken en onze reacties op gebeurtenissen. Tal van psychische klachten, zoals ADD, ADHD, dyslexie, autisme en suïcidale neigingen zijn terug te voeren op de tijd voor de geboorte. Zuurstofgebrek bij de geboorte, medicijn- of drugsgebruik tijdens de zwangerschap en gebrek aan moederliefde zijn de grootste gevaren. Zijn mooiste conclusie is dan ook dat onze hersenen worden gevormd door liefde.

Arthur Janov, Panta Rhei € 24,95 ISBN 9789088400827

In het dagelijkse gevecht om alle ballen in de lucht te houden kun je als moeder jezelf behoorlijk kwijtraken. Om niet kopje onder te gaan is het nodig jezelf terug te vinden door te schrappen, keuzes te maken en helderheid te scheppen over wat écht belangrijk is. In Perfecte moeders bestaan niet combineert Diana Kosters, vrouwencoach en verloskundige, haar kennis en ervaring met ontroerende praktijkverhalen, humor, positiviteit en praktische oefeningen. Zoals deze: Eén zin die je leven kan veranderen. Schrijf vijf keer op: ‘moet ik dit nu doen?’. Leg bij elke zin de klemtoon op een ander woord en voel goed na wat het antwoord is dat uit je innerlijk opborrelt. Als dit je raakt, moet je voor verdieping echt het boek gaan lezen.

Diana Kosters, Uitgeverij Kostbaar € 24,95 ISBN 9789081977708 Dit boek is ook als gepersonificeerd Cadeau tip e-book verkrijgbaar bij www.uitgeverijkostbaar.nl voor € 18,95.

100 Lachspelen

Rood

Lachspelletjes voor kinderen van 5 tot 15 jaar

Of waarom pesten niet grappig is

Ridder Zeldenmoed Voor iedereen die dapper genoeg is om zichzelf te zijn Kinderen ontdekken al in hun vroege jaren humor. Ouders spelen daarin een belangrijke rol: zij herhalen graag een handeling als hun kind daarom moet lachen. Ook in een spel zorgt herhaling dikwijls voor een lach. Lachen is gezond, breekt het ijs, verbindt, en prikkelt het denken. Daar mag dus best wat meer serieuze aandacht voor zijn. 100 lachspelen is geschreven voor jeugdwerkers, leerkrachten en dramadocenten die met kinderen willen spelen, leren begrijpen wat humor doet en meer humor willen in hun communicatie met kinderen. Veel spelletjes zijn gebaseerd op de grote komieken: Laurel en Hardy, Charlie Chaplin, Mr. Bean, Dorus, de Marx Bothers en Monty Python. Daarnaast zijn tekenfilms een belangrijke inspiratiebron.

Paul Rooyakkers en Hakim Traïdia, Panta Rhei € 14,50 ISBN 9789088400797

Een voorlichtingsboek voor gevoelige kinderen, verpakt in een spannend verhaal over ridders. Tristan wil graag dapper worden, maar dat valt niet mee als je zo gevoelig bent. Het lijkt of hij het steeds verkeerd doet. Uiteindelijk blijkt dat hij juist door zichzelf te blijven precies het goede doet. Met achterin uitleg over hooggevoeligheid en leefstijladviezen. Voor gevoelige kinderen kan dit boek een feest van herkenning zijn. Voor hun ouders en leerkrachten staan er nuttige tips in om overprikkeling te voorkomen en een uitnodiging om gevoeligheid niet meer als gebrek, maar als kracht te gaan zien. Geschikt voor kinderen van tien tot twaalf jaar.

Beeldschoon prentenboek van Jan De Kinder die het sluipende proces van kinderen in beeld brengt door middel van Japans aandoende tekeningen. Als lezer kun je je zo goed inleven in de rol van elke betrokkene dat je het bijna lijfelijk voelt hoe het is om gepest te worden of om de pester te zijn. Of de toeschouwer of het kind dat er graag iets aan wil doen, maar niet durft. Mag in geen enkele schoolbibliotheek ontbreken, maar misstaat ook niet in je huiskamer. Pesten is immers niet alleen een zaak van de school, opstaan tegen pesten begint thuis, bij jou op de bank. Vanaf vier jaar, geschikt voor kinderen tot een jaar of acht. eken zijn te

Al deze bo

koop via

k.nl edingsboe www.opvo gte van de

hoo Blijf op de or je in te itgaven do u e nieuwst sbrief. p de nieuw schrijven o

Josina Intrabartolo, Scrivo Media € 14,50 ISBN 9789081267274

Jan De Kinder, De Eenhoorn € 13,95 ISBN 9789058388483

educare | augustus 2013

“Jongens in hun Kracht” Ben jij kindercoach, (rotswater)trainer of leerkracht en heb je behoefte aan direct toepasbare bewegingsoefening bij het begeleiden van jongens? Doe mee met de 2-daagse verdiepingstraining “Jongens in hun Kracht”. www.jongensinhunkracht.nl

Seintje

plaatsen? Welkom bij, Yoga-, Massage- en Trainingscentrum “De Weideblik” De Weideblik verzorgt op een mooie en enthousiaste wijze verschillende kindgerichte opleidingen: • Opleiding kinderyoga • Opleiding peuter-kleuteryoga • Opleiding baby-peutermassage met yoga • Opleiding holistische kindercoaching Kijk voor meer informatie op www.deweideblik.nl of 06-11772723 info@deweideblik.nl

Mail voor een Seintje: identeam@wxs.nl Seintje klein, 270 tekens en spaties, € 45,Seintje groot, 400 tekens en spaties, € 70,exclusief 21% btw

Hoe lang duurt het voordat een bananenschil verteerd is langs de kant van de weg? Hoe giftig is koolstofdioxide? En waar blijft al het zwerfplastic in de oceaan? Ontdek de antwoorden op vrijdag 22 november tijdens de biologieconferentie ‘Afvalbak Aarde’ voor leerkrachten in het basisonderwijs. Info en inschrijven via www.biologieplusschool.nl.

Met meer moed zet je de dingen in beweging! Op www.31 oktober in Amersfoort. Seminar voor hulpverl eners die in hun praktijk meer willen werken met moed en bemoediging als innerlijke kracht. Mo ed is de brug tussen wil len en doen. www.meermoed.nl/Age nda.aspx

Neem of geef een (cadeau-)abonnement op Educare en ontvang Tuintopia* gratis thuis!

Foto Lise Alix

Vijf keer per jaar Educare. Een magazine met 48 pagina’s boordevol inspiratie en tips over opvoeden in verbondenheid. Daarbij EducarePlus, een digitale bijlage met veel extra’s. Meld je aan op www.educare.nl/abonnementen voor een abonnement of een cadeau-abonnement. Wil je bij inschrijving de actiecode E4 invullen?

educare | augustus 2013

*Tuintopia Een spel voor kinderen (vanaf 9 jaar) en volwassenen met als thema tuinieren. Spelenderwijs ontstaat een tuin rondom het huis. Daarin wordt de samenhang tussen de verschillende onderdelen (groentetuin, composthoop, waterpomp, insectenhotel etc.) begrijpelijk. Kijk op www.tuintopia.nl voor meer informatie.

Tekst Marianne de Valck (www.speelgoedadvies.nl) Beeld Amy de Waele

k e o DI

R MET DI T

DOE

MEER

Met een boek kun je veel meer dan alleen maar lezen. Dit keer met De glimlach van

Uitgeverij De Vier Windstreken

de prinses van Coby Hol.

ISBN: 978 90 5116 301 8 € 13,95

Iemand redden, hoe doe je dat? De glimlach van de prinses is een mooi prentenboek met een nieuw, maar bekend sprookje. Draak vangt prinses waardoor heel land ongelukkig is. Haar redden lukt alleen een held, gekomen uit een ver land. Zoiets als Doornroosje, Shrek en Nederlandse soldaten die in Afghanistan nu of ooit in Indonesië ‘geluk’ willen terugbrengen. Echte sprookjes hebben een boodschap. Dit sprookje ook. Wat precies? Ik denk iets over geschiedenis. Het naamloze land heeft een sultan met een kris. De prachtige illustraties zijn gemaakt met batiks. De redder lijkt Nederlands. •W eet jij wat een sultan, een kris en batiks zijn? Batikken is leuk, dat moet je echt eens doen. • Waar speelt dit verhaal? Ken jij mensen die daar geweest zijn? Vraag ze hoe het daar is of was.

• De illustraties zijn gemaakt van uitgeknipte stof. Dat kun jij ook! Teken op een stukje karton een kind en kleed het aan door er stukjes stof op te plakken. Op de achtergrond maak je en decor, bijvoorbeeld gordijnen of een huis.

•B edenk jouw verhaal waarin een jongen - jij weet zijn naam - door jou wordt gered van iets wat hij vreselijk vindt. •M aak hier een toneelstuk van. Verkleed je met lappen en gebruik, als ‘hij’ niet mee doet, een knuffelbeest om te redden.

Alle eerdere speltips met kinderboeken die Marianne de Valck voor Educare schreef vind je op www.opvoedingsboek.nl. educare | augustus 2013

Als er porno opduikt in je huis Hoe hou ik die rotzooi bij mijn kind weg?

Maurits van Huijstee wist altijd precies hoe hij moest opvoeden. Tot zijn zoon twaalf werd, en een smartphone kreeg …

Twijfels Verbieden of communiceren? Luisteren of zeggen ‘hoe het hoort’? Straffen of begeleiden? ‘Ja, maar…’ of ‘Ja, èn…’? Dwarsdenken of omdenken? Moraliseren of laissez-faire? Betrokkenheid of bemoeizucht? Voorleven of hapklare brokken? Verbinden of verdwalen? Preken of bespreken? Voorlichting of waardenvorming?

educare | augustus 2013

Tekst Maurits van Huijstee

Een wereld vol seks en plat vermaak omsingelt ons huis, als een zwerm boze bijen. En toch … Kinderen moeten het zelf leren. Ze moeten het zelf inzien, zelf willen en vervolgens zelf de discipline opbrengen. Maar hoe doe je dat, als je constant als een kat op het spek gebonden wordt?

Doe ik het wel goed? Ik ga niet mee in de verhalen van andere kinderen die volgens mijn zoon alles mogen wat hij niet mag. Het ligt op het puntje van mijn tong om te zeggen: ‘Die ouders zijn gewoon te slap om NEE te zeggen. Misschien houden die wel niet zoveel van hun kinderen als ik van jou.’ Ik geloof niet zo dat het vanzelf gaat. Ik twijfel steeds vaker of ik een goed voorbeeld geef en of luisteren wel voldoende is. De prikkels van deze tijd komen zo heftig op mij over. De twijfel blijft. Doe ik het wel goed? Ontneem ik mijn zoon een kans om zijn kunnen te laten zien? Zeg ik niet stiekem met mijn houding: je kunt het (nog) niet aan? Ik weet het even niet. Maar ik kom er wel uit. Opvoeden is geen zaak waarbij je honderd procent zekerheid kunt behalen.

“Vragen staat vrij” Ineke Struijk: “Daar zitten ze: zesentwintig pre-pubers in groep acht. Boordevol vragen en onzekerheden over seks. Een kant en klaar pakket ‘waarden en normen’ lijkt me niet de oplossing tegen de hormonenstorm die zich in hoofd en lijf aandient. (Alsof ze daar hun morele overtuigingen wel even zelf uit vissen…) Als kersverse leerkracht van deze leeftijdsgroep kan ik niet terugvallen op de ervaring van oudere en ervaren collega’s, omdat er nog niets is, behalve dat pakket. ‘Actieve betrokkenheid’ stond (en staat nog steeds) hoog in mijn vaandel, dus dat werd de insteek van het project dat ik ‘vragen staat vrij’ noemde. Met als start mijn vragen naar de kinderen: ‘wat willen jullie weten, waar zijn jullie bang voor, waar zijn jullie nieuwsgierig naar?’ In groepjes liet ik hen een thema kiezen, hebben ze hun onderzoeksvragen opgesteld en zijn ze aan de slag gegaan met diverse thema’s zoals: huiselijk geweld, seksualiteit, geslachtsziekten, loverboys, drugsgebruik, mishandeling, cyberpesten en seksueel misbruik. Het ‘Voorlichtingsbureau voor Pubers’ dat hieruit ontstond heeft zowel hun ouders als hun klasgenoten geïnformeerd over de onderwerpen die ZIJ belangrijk en interessant vonden!”

Win een boek! Wie heeft een goede tip voor Maurits van Huijstee? Het beste advies wint deel I en deel II van Diego Zonnesteek, uiteraard gesigneerd! Zet je tip op het EducareNetwerk in de groep Gratis Boek.

educare | augustus 2013

NIKS, gewoon even lekker niks Niks doen is goed voor iedereen! Hoe heerlijk is het om af en toe even niks te hoeven, even niet te denken, gewoon even helemaal leeg……..rust. Waar staat geschreven dat je je niet mag vervelen? In ons brein hebben we een grote ouderwetse apothekerskast, zo één met ontelbaar veel laatjes. Kent u die nog? Soms moeten alle indrukken van de dag even netjes worden geordend en in het juiste laatje worden opgeruimd. Goed om daar even de tijd voor te nemen en alles te laten landen. Niet alleen de geest, maar ook het lichaam heeft rustmomenten nodig om daarna weer te presteren. 42

educare | augustus 2013

Ik was aan het lopen, Ik wist niet waar, Ik wist eigenlijk van niets, Maar wel wat ik daar deed: ik liep te hopen op iets Als ik later mezelf ben Zie je dat niet aan mij Want ik vind het wel best om net zo mezelf te zijn als de rest (uit: Polleke, Guus Kuijer, Querido Kinderboek)

Tekst Ineke Struijk Beeld Admar Kwant, Henriette Scheuit, Lies Post, Willem Blanken, Renate Giesbers

Onthaastjerepje. In alle haast rennen we voorbij aan de kleurschakeringen in de natuur. Het ritme van het leven zie je terug in de wisseling van de seizoenen. In de vertraging dus en wandelen om te zien dat alles gekleurd is! En voelen dat je deel uitmaakt van het geheel.

Uitrusten: Ontspanning na inspanning. Na de sportwedstrijd waarin je je helemaal hebt gegeven is het heerlijk even met je benen languit op de bank niets te hoeven presteren. Aandacht voor je lichaam en het de rust geven die het verdient èn nodig heeft voor nieuwe prestaties. Mijmeren. Voor jezelf een beetje rustig doordenken over dingen die jij belangrijk vindt. Een soort reflectie dus. Hoe heerlijk op het strand en met je tenen door het zand te woelen of in bad waar het water tussen je vingers doorsijpelt? Tibetaanse monniken mediteren elke dag, soms onder begeleiding van

muziek. Onderzoek toonde aan dat men zich beter kan concentreren na meditatie! Goed voor de hersenen dus!

Educare netwerk Educare is een platform van ouders, opvoeders en leerkrachten die zich met passie voor opvoeden

Agenda

Een greep uit de online agenda Kijk voor meer informatie en andere bijeenkomsten op www.educare.nl/netwerk

sept

Nationaal Congres Ouderbetrokkenheid. Voor bestuurders en schoolleiders uit het basisonderwijs. Amersfoort

Creatief DoeFestival voor leerkrachten en onderwijsvernieuwers. Zwolle

Cursus Zinvol Tekenen met Kinderen nu ook in Vlaanderen. Ondersteunt de cognitieve, emotionele en sociale ontwikkeling van kinderen.

HARTverwarmendWijze Beurs. Informatie, diensten en producten voor de begeleiding van kinderen, jongeren, ouders en leerkrachten. Tilburg

sept

2-5 okt

Tweejaarlijkse Internationale Korczak Conferentie 2013 in Bergen aan Zee. ‘Ruimte voor spel en kunst in opvoeding en onderwijs’. Voor professionals en studenten in onderwijs, zorg en welzijn. De voertaal is Engels.

Uitgelicht 2-5 oktober

Internationale Korczak Conferentie Theo Cappon (organisator): “Het conferentiethema is ingegeven door een groeiende onvrede bij ouders, leerkrachten, pedagogische medewerkers en wetenschappers over de eenzijdige manier waarop kinderen voortdurend worden getoetst, getest en met elkaar vergeleken. Het recht van het kind te zijn zoals het is, wordt niet gehonoreerd. Gepleit wordt voor een brede vorming van kinderen, met ruimte voor creatieve processen in het kind en aandacht voor meervoudige aspecten van intelligentie.” Voor informatie en aanmelding: korczakconf.2013@gmail.com of 020-6447018.

Mini-interview

Kinderuitlaatservice Agnes Meijs neemt kinderen en volwassenen op speelse en uitdagende manier mee de natuur in. Ontdekking en avontuur staat voorop! Ze geeft haar deskundigheid ook door via diverse trainingen. “Kernbegrippen in mijn leven zijn verbinding met natuur, spelenderwijs leren, zelf ervaren wat natuurcontact met je doet en samenwerkingsverbanden aangaan om elkaar te inspireren en te ondersteunen.” Al meer dan tien jaar werkt Agnes met intensieve natuurbelevingsprogramma’s, zoals Het Bewaarde Land en NatuurWijs. Jaarlijks organiseert ze een natuurbelevingskamp in het prehistorisch dorp Haps in de bossen bij Apeldoorn. Samen met collega Petra Wilbrink

educare | augustus 2013

organiseerde ze het symposium ‘Natuur en Special Kids’. Hier kwamen zo’n honderd mensen bijeen die vanuit allerlei invalshoeken met ‘special kids’ in de natuur werken: bushcraft, creatief, paarden, therapie, natuurbeleving, moestuinen, zorgboerderijen, speelpleinen, natuureducatie, rots & water, kampen, time-out natuurschool. “We kwamen samen om te proeven aan elkaars kwaliteiten, om te inspireren en geïnspireerd te worden, om ons te

verbinden en om te weten dat we met velen zijn die hart hebben voor dit werk en deze kinderen.” Een verslag staat op de site www. natuurlijkheden.nl/symposium-natuuren-special-kids. Het is in onze samenleving wel erg opvallend aan het worden hoeveel ‘special kids’ er zijn. Misschien wordt het tijd om onze dominante leefpatronen eens onder de loep te nemen en daar verandering in te brengen! “Met de Kinderuitlaatservice hoop ik een aantal ‘special kids’ te helpen zich lekkerder in hun vel te voelen door de natuur als bondgenoot in te zetten.” www.natuurlijkheden.nl/wie-ben-ik? www.kinderuitlaatservice.nl

en liefde voor kinderen inzetten voor een duurzame samenleving.

Tip van… Opgroeien in verbondenheid

Reken af met ochtend-stress ’t Is niet niks om elke ochtend het hele gezin op tijd op school en werk te krijgen. De één is een schrift kwijt, bij de ander zit z’n sok toch niet zo lekker, en jij zelf hebt straks een belangrijke vergadering. Allemaal oorzaken waardoor het soms ‘s morgens even niet zo gaat als je graag zou willen. Maar dat hoeft niet! Want er zijn best manieren om goedgehumeurd en op tijd op school en werk te komen, zonder stress. Natuurlijk weet je dat er ’s morgens minder stress is wanneer je ’s avonds alles

wat je nodig hebt vast klaarlegt. Maar het wordt ’s morgens ook nog een stuk gezelliger, wanneer je deze tip opvolgt:

leuk je kinderen de dagelijkse plichten opeens vinden als je er op zo’n gezellige manier mee om gaat.

Ga zingen en dansen!

Nóg 10 handige anti-ochtendstress tips? Ga naar www.opgroeieninverbondenheid.nl en kijk onder aan de tip van 2 september 2013.

Laat je kinderen eens een liedje zingen/ proesten terwijl ze hun tanden poetsen, of daag ze uit zich binnen 5 minuten aan te kleden, maar dan wel dansend! Samen lachen ontspant en – heel belangrijk – kost geen extra tijd. Je zult zien hoe

Deze tip kreeg je van: Annelies Vroomen

Te zien op het netwerk Het favoriete opvoedingsboek van Kitty Talma • Claire Boonstra over goed onderwijs en educatie

De onschuldige gevangene Ingeborg Bosch

• Leerling wijst docent terecht

Kitty Talma: “Ik ben hoogopgeleid, weet veel over opvoeden en toch werd ik keer op keer buitensporig boos op mijn kinderen. Vervolgens werd ik zwaarmoedig omdat ik zo’n spijt had en daarna ging ik proberen het goed te maken. Als dat niet lukte, werd ik weer boos en zo draaide ik in een cirkel rond. De onschuldige gevangene heeft mij inzicht gegeven in de mechanismen die aan dit gedrag ten grondslag liggen. Alleen al het begrijpen gaf mij weer ruimte. Ik ben in PRI-therapie gegaan. Mijn woede-aanvallen zijn verdwenen, mijn oudste heeft meer zelfvertrouwen, mijn middelste is minder agressief en mijn jongste heeft geen obstipatie meer. Er is minder strijd en meer harmonie. PRI is geen goedkoop traject, maar de winst voor ons gezin is onbetaalbaar!”

Interessant filmpje gevonden? Je kunt hem zelf op het EducareNetwerk plaatsen.

Leuke groep

Kleuters Maak jij je net als 90% van de oude kleuterleidsters zorgen over het schoolse leren van kleuters? Heel lang geleden zong Jaap Fischer – wie kent hem nog? – over een kind dat geen tijd had “om kind te wezen”. Ons huidige onderwijssysteem steelt speeltijd van de kleuters. Ze worden nodeloos opgejaagd. Het schoolsysteem zit vol perverse regels waardoor leerkrachten zich genoodzaakt zien tegen het belang van de kleuter in al met het leren van letters te beginnen. Daarmee gaat veel tijd die beter besteed had kunnen worden verloren.

Lees verder in EducarePlus, de digitale bijdrage bij dit nummer. Daarin vind je links, extra artikelen en deze keer drie boeken die

et Educare d

ita

jla Plus ge :

Ook lid worden van deze groep? Meld je aan op het EducareNetwerk en kijk onder ‘groepen’.

je kunt winnen! Je ontvangt de bijlage via de nieuwsbrief. Nog geen lid van de nieuwsbrief? Schrijf je in via www.educare.nl.

educare | augustus 2013

Ukkies Heb je ervaring met opvoeden en deel je die graag met een andere ouder die een steuntje in de rug kan gebruiken? En wil je intervisie/persoonlijke ontwikkeling/inspiratie samen met je collega-vrijwilligers? Geef je dan op als vrijwilliger om bij Home start gezinnen met jonge kinderen te ondersteunen! Zie www.Home-start.nl Met spoed gevraagd! Iemand die de electrosmog in scholen een belangrijk punt van aandacht vindt en die een brief wil opstellen aan de BO en VO met informatie hierover incl. een uitnodiging voor een dag hierover! www.hartverwarmendwijs.nl, contact@hartverwarmendwijs.nl Stichting PiTi en De Ontdekking, sociocratische school Drenthe e.o. gaan tijdelijk samenwerken. Er moeten nog vele klusjes gebeuren: wie helpt mee? Ook zoeken we nog een 1e graads docent voor 1 à 2 dagen met affiniteit met deze schoolmethode, en sponsoren voor de

school. Meer informatie: www.pitidagbesteding.nl en www.deontdekkingdrenthe.nl Gratis Basistraining Transcendental Living: 9 lesdagen waarin je bewust wordt van de subtielere (meer onbewuste) dimensies van wie je bent. Met praktische en effectieve handvatten voor meer harmonie en vertrouwen, als ouder, opvoeder, voor jezelf en voor anderen. Kijk voor meer informatie op www.transcendentaalleven.nl.

Wijze talenten kunnen ont-wikkelen volgens hun eigen tempo in verbinding met de natuur en de maatschappij, wil graag een breder draagvlak: meer begeleiders en ondersteuning, meer kinderen/jongeren. Contact via www.eigenwijzebeddingkortrijk.weebly.com

JAARGANG 31 •nr.3/2013 • € 6,60

Zingen uit volle borst!

Goed vo� je zelfvertrouwen

• Opvoeden volgens een moraal: het mag weer • Muziektherapie beidt oplossingen voor dyslexie • Eerste hulp uit het keukenkastje

Rectificatie De foto op de cover van het vorige nummer is gemaakt door Lies Post. Dit stond niet juist vermeld in het colofon.

praktische inspiratie voor ouders, opvoeders en leerkrachten

HARTverwarmendWijs produceert ook voor 2014 een scheurkalender! Jij kan daar aan mee doen, graag zelfs! Alle bijdragen m.b.t. onderwijs/kinderen zijn welkom, ook bijdragen van de kinderen zelf! Mooie uitspraken, een fijne methode voor het onderwijs, een mooi verhaal, een topjuf/meester, etc. welkom! Meer info: www.hartverwarmendwijs.nl De EigenWijze Bedding Kortrijk, holistische school waar kinderen hun Eigen

Ook een Ukkie plaatsen? Let dan op dat het niet-commercieel is, een bijdrage levert aan het leven van kinderen en opvoeders en interessant is voor de lezers van Educare. De meest aansprekende Ukkies worden geplaatst. Mail je tekst voor 14 oktober 2013 naar: redactie@educare.nl

adver t ent ie

Kleuren-Wijs workshops voor particulieren en scholen Wat is Kleuren-Wijs? Kleuren-Wijs, het pad van zeven, is een bewust ZIJN pad voor kinderen. Op een spelende manier samen de weg (terug) vinden naar jezelf. Ontdekken dat je goed bent zoals je bent. Ontdekken dat iedereen er mag zijn! Kleuren-Wijs zorgt voor een stevig fundament waarop het kind met beide benen op de grond zijn leven vanuit kracht, liefde en zelfvertrouwen verder kan bouwen. Centraal in Kleuren-Wijs staan de thema’s (zelf-)acceptatie, Liefde en bevrijding van oordelen. Hieruit groeit een veilige ruimte om te onderzoeken, te ontdekken, te leren, te groeien, te delen en samen te leven.

Wat maakt Kleuren-Wijs bijzonder? Het kind te laten ontdekken hoe het zijn eigen kracht, liefde en zelfvertrouwen kan aanspreken, is stap één. Vervolgens wordt in KleurenWijs de tweede stap gezet: vanuit die liefde en kracht de verbinding aan te gaan met de ander. Gezamenlijk een samenleving creëren waar je de ander kunt ontmoeten in de overeenkomsten en kan leren van elkaars verschillen.

Sociaal verbindingsproject: Ik ben oké, jij bent oké, wij zijn samen oké zoals we zijn Dit project is speciaal ontwikkeld om de harmonie binnen de klas of groep te Introductieworkshop Boek Rood - Ruimte bevorderen. Het zorgt voor meer begrip en Ik & mijn plek, jij & jouw plek, wij maken samen onze plek. De respect voor jezelf en je omgeving: iedereen thema’s bestaansrecht en het creëren van veiligheid staan is anders én dat is oké! Elkaar zien vanuit centraal. Kinderen durven vanuit liefde en respect hun ruimte begrip in plaats van uit (ver-) oordelen, in te nemen en een ander ruimte te geven en samen te leven. resulteert in verbinding tussen leerlingen onderling en tussen docent en leerling. Introductieworkshop Boek Groen - Liefde Het grondbeginsel, de pure essentie van het gedachtengoed van Kleuren-Wijs is Liefde. Boek Groen gaat uitgebreid in op Meer weten? Workshopdata en achtergrondinformatie de thema’s (zelf-)acceptatie, liefde en bevrijding van oordelen, zodat er een veilige ruimte voor een kind ontstaat vindt u op www.kleuren-wijs.nl. om te groeien en zichzelf te zijn.

het volgende nummer HET VOLGENDE NUMMER

Het einde van de individualisering

Wijs onderwijs lijkt in zicht. We gaan toe naar elkaar helpen Lynne McTaggart verbaasde zich over de competitiesfeer de voor het goede in jezelf en in de enop kiezen school van haar dochter. Dat is ander. normaal, zei men. Maar is datRidderlijkheid blijkt hiervoor een zo? Ze ging op zoek en vond verbazend goede kapstok, een oude deugd bij de wetenschap het antwoord van deze tijd zeer aanspreekt! van het tegendeel. Wedie zijnkinderen veel meer met elkaar verbonden dan we en onstalent: realiseren. dat Intelligentie zijn Wat dezezou aangeboren of zijn het vaardigheden betekenen voor ons onderwijs? die je in de loop van je leven steeds verder ontwikkelt? Je antwoord op deze vraag is bepalend voor de mate van vervulling en geluk die je in je leven zult Kinderen van de straat De rotjochies, de straatvechervaren... tertjes, de kinderen die hun dagen op de straten slijten, Vrede hangt in hoge mate af van het vermogen wat beleven zij, hoe ervaren van de mensheid om met elkaar in gesprek te zij de wereld? En hoe kunStruikelen over woorden nen we hen de hand reiken? komen; en onze bestedie wapens zullendenken. creativiteit In Rotterdam vonden we Dat doen kinderen in beelden Welke woorden zijn dat, en hoe kun je mensen die het doen. en geweldloosheid zijn. een kind helpen om die woorden de baas te worden? a dver tenti e A DVER TENTI E

Tekenen met kinderen Zinvol tekenen gebruik je als tus- sociale • ontwikkelt de motorische, sendoortje in de klas en in de kinen emotionele vaardigheden; deropvang, als verdieping van het • versterkt hetalsmathematisch tekenonderwijs, oefening in de inzicht; • geeft inzicht inondersteuning de beweegredenen kinderyogales of als het kind; bij van de kindertherapie. • verbetert deTekenen: relatie tussen opvoeder Vijfdaagse Zinvol en kind. woensdag 11 februari Doe meer met tekenen in de basisschool: vrijdag maart Schrijf9 je nu in voor de nieuwe stuLeerlingvolgsysteem is meer! in Beeld: diegroepen die inTekenen september 2013 zaterdag 21april starten. Gratis tips! Schrijf je intips voor ontvangen? de nieuwsbrief en Gratis ontvang gratis tips over tekenen met kinderen. Schrijf je in op www.zinvoltekenenmetkinderen.nl www.zinvoltekenenmetkinderen.nl

TE HUUR EDUCARE WORKSHOPRUIMTE

Colofon Educare

Educare is een uitgave van Stichting Universele Opvoeding.

Educare is eenVoorzitter: platform Aad voorStreng ouders, opvoeders en leerkrachten die met passie voor Penningmeester: Hannie Hanhart opvoeden en liefde voor kinderen werken aan Redactie een duurzame samenleving. Hendrik Marsmanweg 16 in Educare is een verbindende schakel 4103 WS een levend netwerk vanCulemborg opvoeders die Tel 0345 52 38 77 een antwoord zoeken op de vragen van Mail redactie@educare.nl deze tijd: KvK: 41059473 - Hoe creëren we een interculturele samenleving waarin kinderen zichwerkten deel vanmee het geheel Aan deze Educare en medeschepper kunnen voelen? Hoofdredactie Marijke Sluijter Eindredactie enbijcoördinatie: Fundamen taal - Hoe dragen we aan een gastvrije aarde Bladmanagement Frans de Steur waar ieder kind voldoende gevoed, Vormgeving ondernemers in marketing beschermd enFIZZ onderwezen wordt? & communicatie Webredactie Patricia Ritsema van Eck, Leden van Educare onderhouden Dennis van Leeuwen en maken gebruik van drie informatieve En verder Barbara le Noble, websites: Mathilde Kuper, www.educare.nl/opgroeieninverbondenheid Alberthe Papma, Ineke Struijk, Irene Muller – Schoof, Lucie de Jong, Jenk Stronks, Matty van de www.educare.nl/opvoedingsboek.nl Rijzen, Chantal Trigallez, Patricia Ritsema www.educare.nl/netwerkInformatie en van Eck, Hanne Ooms, Marianne Offereins, Claire Walkate, lidmaatschap: www.educare.nl Marianne de Valck, Maurits van Huijstee

STICHTING Beeld Erica Janse, Barbara le Noble, Max UNIVERSELE Dijksterhuis, Shutterstock, Angelique Boter, Admar OPVOEDING Kwant, Henriette Scheiuit, Lies Post, Ted Jansen, Willem Blanken, Amy de Waele, Taco Ritsema van Eck, Rianne Noordegraaf, www.aventurijn.nl, Stichting Universele Opvoeding is in 1982 Wendy de Munck,door Renate opgericht, geïnspireerd eenGiesbers internationale conferentie in Italië waar de sprekers Coverfoto Erica Janse opriepen tot een opvoeding in mededogen en verbondenheid als antwoord op Abonnementsgegevens de milieuen migratieproblemen diejaar. zij Abonnement: 5 nummers per voorzagen. Kan bij elk gewenst nummer ingaan. Het doel van de stichting is het initiëren, steunen en verbindenKosten van visies en praktijken € 27,50 Nederland die een Abonnement bijdrage leveren aanInhet € 35,50 Binnen Europa leven en leren in heelheid en verbondenheid. € 42,50 Buiten Europa Om dienstbaar te zijn aan de ontwikkelingen binnen opvoeding, Educareonderwijs abonneeservice en hulpverlening heeft SUO105 het tijdschrift Postbus AC Alphen aan den Rijn in Educare en2400 de website www.educare.nl Tel 0172 47 60 85 het leven geroepen. Tientallen vrijwilligers 65 330 7 leveren hieraanFax hun0172 bijdrage. Mail Educare@spabonneeservice.nl

Vrolijke lichte ruimte centraal in Nederland te Culemborg. Grootte: 16-20 personen voor een workshop, 24 voor een lezing. Goed bereikbaar, ook per openbaar vervoer. Vlakbij station, 12 minuten ten zuiden van Utrecht.

Informatie via: info@educare.nl

Visie op opvoeden Advertentie-acquisitie Educare is LatijnDaily voorproductions opvoeden, in de betekenis van uitlokken tot ontwikkeling. Pepijn Dobbelaer Onderwijzenpdobbelaer@virtumedia.nl is hier deel van. Opvoeder zijn is: 030 693 31 92 - voorbeeld en antwoord zijn voor het Seintjes opgroeiende kind; Frans de Steur - een voedzaam klimaat scheppen waarin identeam@wxs.nl ieder kind uitdrukking kan aan wat in 0575 55 65geven 91 de kiem al aanwezig is. Stagnaties zijn het signaal dat er verandering Websites www.educare.nl in de situatie nodig is. www.educare.nl/netwerk In de visie van SUO is opvoeden een www.opvoedingsboek.nl levenslang dynamisch proces. De opvoeder www.opgoeieninverbondenheid.nl ontwikkelt zich aan het kind, zoals het kind zich aan opvoeder ontwikkelt.na Overname vandeartikelen is toegestaan Opvoeder zijn istoestemming een doorlopend proces schriftelijke van de redactie. van zelfopvoeding en bewustwording. ISSN: 0921-2426 Opvoeden en leren beperkt zich niet tot gezin, kinderdagverblijf of klaslokaal, het is gedrukt op ecologisch leven zélfEducare is de leerschool. verantwoord papier voorzien van FSC-certificaat.

n e snel i l j f j i r h sc l.n eer en sschoo Lees m .biologieplu w via ww

K A B L FVA bil

E D AAR

h c s n e n a van ban ker

tot kik

ie t n e r e f 6e Con ie Biolo g nderwijs Basiso

013 mber 2 lt, e v o n 22 ere Vrijdag entrum de W sc Congre 4,-) n tober 17 Luntere euro p.p. (na 1 ok ,Prijs: 149 ers met o.a. t André Kuip au Astron ouise Vet L Bioloog Foto: Im ageSelect

mede mogelijk gemaakt door:

BI OLOGIE PLUS SCHOO L

Coöperatief spel Earth Games Earth Games selecteert en ontwikkelt spelmaterialen met een positieve invloed op gedrag en ontwikkeling. De materialen versterken de verbinding met jezelf, de ander, de aarde en de wereld om je heen. Coöperatieve spellen Ga naar www.earthgames.nl voor heel veel coöperatieve bordspellen. In deze spellen speel je niet tegen elkaar maar mét elkaar! Je werkt samen en wint of verliest samen. Voor scholen, in je gezin, in kindertherapie. Workshops Boek een workshop en leer hoe je coöperatieve spellen in kunt zetten in de begeleiding van kinderen. Zinvol en leuk voor een teamdag/ studiedag op school! Stuur een email naar info@earthgames.nl voor meer info of kijk op www.earthgames.nl.

Samen spelen in plaats van tegen elkaar!

Scholenpakket Voor scholen is er een scholenpakket coöperatieve spellen, met een doorlopende spellijn voor alle groepen van de basisschool. Scholen krijgen 10 % korting! Bestel nu! Educare lezers krijgen filosofiekaartjes: de Praatprikkels gratis (t.w.v. €10,95) bij een bestelling vanaf € 50,- op www. earthgames.nl. Vermeld bij uw bestelling, bij ‘opmerkingen’: Actie Educare. Sharing Nature® Kijk op www.sharingnature.nl voor het Sharing Nature handboek en de kaartenset met 77 spelvormen voor natuurbewustzijn waarmee je bijdraagt aan de verbinding met de natuur.

www.earthgames.nl

info@earthgames.nl