Lessen in ridderlijk Kinderen leren de geheimen van goed ridderschap
Communiceren en verbinden wordt steeds belangrijker. Zou het niet fantastisch zijn als we allemaal compassievol leren communiceren? Als kinderen van jongsaf hun eigen en andermans gevoelens en behoeftes leren benoemen? En er meer onderling begrip ontstaat? Er zijn meerdere methodes om dit te bereiken. Een bekende methode is Rosenberg’s Geweldloze Communicatie. Een nieuwere methode is ‘Ridderlijkheid op school’.
Geweldloze Communicatie is een manier om in verbinding met jezelf en de ander te komen. Dit vraagt om luisteren en waarnemen; om compassie en inlevingsvermogen; om het kunnen uiten van gevoelens en behoeften; en het doen van een duidelijk verzoek aan de ander. Ik heb er nu twee jaar mee geoefend en weet hoe lastig het is om je deze manier van communiceren eigen te maken. Het vraagt om objectief waarnemen vanuit een neutrale houding. Waardeoordelen zijn uit den boze. De eerste stap was het bewust worden van de hoeveelheid (voor)oordelen die er in mij omgingen. In plaats van me daardoor te laten leiden, moest ik leren om te luisteren naar wat de ander zei en dat teruggeven om te laten zien dat ik goed had geluisterd. Daarnaast moest ik voelen wat het met mij deed. Zonder oordeel… In het begin was er heel veel verzet tegen deze, in mijn ogen, wat ‘softe’ manier van communiceren. Het duurde enige tijd voor ik ging beseffen welke positieve veranderingen het opleverde in de relaties met anderen en met mezelf! Ik merkte dat als ik zonder te oordelen of oplossingen te bedenken kan luisteren naar wat een ander zegt, de ander zich gehoord voelt. Tegelijk schept het ruimte in jezelf. Voorheen wilde ik 6
educare | oktober 2013
vaak, als reactie op een verhaal van een ander, een oplossing bieden of een tegenargument geven als ik me aangevallen voelde. Nu luister ik vooral, ook naar mezelf. En wat een boel overtuigingen en vooroordelen heb ik voorbij zien komen!
Vanuit begrip ontstaat compassie Als je je bewust wordt van deze belemmerende overtuigingen, dan heb je een keus. Zolang deze overtuigingen zich nog op onbewust niveau in je afspelen, heb je minder controle over je reactie en volgt onmiddellijk de emotie. Boosheid, verdriet, we kennen het allemaal. Ze staan vaak tussen twee mensen en belemmeren de communicatie. Daarom is het zo belangrijk deze emoties te doorvoelen. Door het aanleren van het Geweldloze Communicatiemodel heb ik meer afstand leren scheppen tussen mijn gedachten, emoties en mijzelf. En ik ging verder denken: wat als iedereen op deze manier zou leren communiceren? Gelukkig bestaat hiervoor ook een programma voor kinderen, 'De Kleine Giraf’. Hiermee leren kinderen vaardigheden die ze in conflictsituaties kunnen gebruiken. Ze leren over hun behoeften en gevoelens te praten en een verzoek doen. Op scholen waar dit project wordt gebruikt is de sociaal-emotionele ontwikkeling van de kinderen gegroeid en het saamhorigheidsgevoel versterkt. Bij kleuters gebruikt men een babygiraf als metafoor voor wijsheid. Het is het dier met het grootste hart. De juf vertelt bijvoorbeeld: “Hij is helemaal alleen, hij is zijn moeder kwijt…” En dan vraagt ze: “Hoe zou hij zich voelen denken jullie?” De kinderen leven zich in: “Hij zal verdrietig zijn, bang en eenzaam.” “Wat zou hij nodig hebben?” De behoeften van de giraf worden op een rijtje gezet: “Zijn moeder, liefde, eten…” Gezamenlijk wordt er gezocht naar een oplossing en spelenderwijs gaan de kinderen waarnemen, voelen en behoeftes zien. Vandaaruit kunnen ze bedenken wat er nodig is en erom vragen. Ook heel belangrijk is het onderscheidend vermogen: welke gevoelens zijn van jou en welke van de ander? De kinderen leren contact te maken met hun innerlijk, waardoor ze steviger in hun schoenen komen te staan.
Houding komt van binnenuit Een belangrijk element in communicatie is de verbinding met het lichaam. Ons onderwijssysteem is ingericht op intellectu-
Tekst en beeld Barbara le Noble
kheid
Ridderlijkheid is opkomen voor de ander, kiezen voor het goede en samen sterk staan.
educare | oktober 2013
7
ele ontwikkeling en nauwelijks op innerlijke ontwikkeling. We leren dus te praten vanuit ons hoofd, in plaats van vanuit ons hart. Iemand die zich met hart en ziel inzet voor het welzijn van kinderen is Pieter van Dongen, met zijn project 'Ridderlijkheid op School'. Net als Giraffentaal stelt het de verbindende communicatie centraal. Ridderlijkheid is een deugd die veel deugden omvat, zoals opkomen voor de ander, kiezen voor het goede en samen sterk staan. Er is veel aandacht voor het fysieke aspect. Wanneer sta je in je kracht: hoe voelt dat? Pieter van Dongen is Aikido-meester en gebruikt in deze lessen veel lichaamsgerichte oefeningen die ontleend zijn aan de aikido. Het is belangrijk dat kinderen ervaren wat er in hun lichaam gebeurt, dat ze leren voelen hoe ze stevig staan. De intentie waarmee we iets zeggen is namelijk allesbepalend voor onze communicatie. Word je je bewust van je intentie, dan komt je boodschap ineens wél over. Pieter laat kinderen dit in hun lichaam ervaren, door bijvoorbeeld achter hen te gaan staan en een hand op hun rug te leggen als ze het woord voeren. Hij laat hen de boodschap herhalen tot ze de juiste kracht en intentie hebben gevonden. Pieter: “Het onderwijs heeft te veel nadruk gelegd op het ontwikkelen van intellectuele kennis. Het hoofd zit boordevol kennis en er is geen plaats meer voor gevoelens en emoties. De leerling wordt alleen afgerekend op het reproduceren van wat de docent erin stopt. Het hoofd is topzwaar geworden. Je kunt het vergelijken met een vol kopje dat constant
overstroomt van informatie. Pas als kennis kan bezinken en in onszelf vaste grond krijgt, leer je. Zonder dit blijft het geleerde loze kennis die niet berust op eigen ervaring. Wellicht is dit een van de oorzaken waardoor de individualisering is doorgeslagen naar egoisme. We leren kinderen voor zichzelf te werken, en niet voor de ander.”
Eerste stap naar participatiemaatschappij? Ridderlijkheid is een kapstok waar veel thema`s aan opgehangen kunnen worden. Het kan voor kinderen de weg zijn naar goed burgerschap en dienstbaarheid: de participatiemaatschappij in de dop. Ridderschap verwijst naar ieders plicht en verantwoordelijkheid om onze maatschappij goed te laten functioneren. De laatste decennia werd vooral de nadruk gelegd op onze rechten. Deze rechten waren voornamelijk gekoppeld aan materiële behoeften, en niet aan het recht op een geestelijke ontwikkeling van een mens in wording. Hoe communiceer je het beste? Zijn we hoffelijk naar elkaar? Wat doen we voor elkaar? Kom je op voor zwakkeren? Een kind dat leert dat het meer heeft dan alleen hersenen en vanuit het hart leert handelen, gaat openstaan voor andere aspecten van het leven en gaat zichzelf zien in een groter verband. Vandaaruit is de participatiemaatschappij een vanzelfsprekendheid.
Zeven geheimen Op de school waar met Ridderlijkheid is gewerkt, is men reuze-enthousiast over de resultaten.
De vier elementen van geweldloze communicatie Hoe je met de vier elementen van geweld loze communicatie werkt kun je zien in dit voorbeeld van Marilon die bij haar vriendin zit, terwijl ze haar vader had beloofd om tegen etenstijd thuis te zijn. Waarneming Waarneming gaat over feiten. Door de feiten te (be)noemen schep je een geza menlijke uitgangspositie voor het uiten van het ongenoegen. Als de ander de feiten anders heeft beleefd of geïnterpreteerd, blijkt dat snel. Hierdoor kunnen misverstan den worden voorkomen. Belangrijk bij deze fase is dat je neutrale termen gebruikt, de feiten benoemt zoals die zich voordoen en niet zegt dat iemand bijvoorbeeld slordig of onhandelbaar is. In dit voorbeeld whats appt vader naar dochter: “Je bent nog niet thuis, dat hadden we niet afgesproken.”
8
educare | oktober 2013
Gevoel Door gevoelens te benoemen maak je duidelijk wat de feiten voor iemand betekenen. Vader: “Ik word hier onrustig van, ik zou vandaag koken en dat heb ik ook gedaan. Ik had me erop verheugd dat we gezellig samen zouden eten, maar nu ben ik chagrijnig omdat ik voor niets mijn best heb gedaan.” Behoefte Door behoeftes te uiten vertel je waarom het belangrijk voor diegene is. “Ik heb behoefte aan zekerheid en wil erop kunnen vertrouwen dat onze afspraken worden nagekomen.” Verzoek Door het uiten van een verzoek neem je de verantwoording voor het vinden van een
oplossing die tegemoetkomt aan jouw behoeftes. Door het doen van een concreet verzoek maak je duidelijk wat voor jou op dat moment belangrijk is. Tot slot typt vader “Ik wil dat je hier binnen vijf minuten voor de deur staat.” Als het goed is laat dochter van zich horen. Het kan zijn dat ze de tijd is vergeten, dat ze pech heeft met haar fiets of dat ze niet in staat was te laten weten dat ze later zou komen. En het meest waarschijnlijke is dat ze zich helemaal niet gerealiseerd heeft wat het te laat komen voor haar vader betekent. Door de manier van communice ren van haar vader kan ze daarop reageren, en staat haar te laat komen niet centraal, maar de gevolgen daarvan voor haar vader.
kind heeft een ander thema, een andere innerlijke draak. Deze ontmantelen vereist zelfkennis, moed, kwetsbaarheid, concentratie en kracht. Ook heeft een ridder een groot verantwoordelijkheids- en rechtvaardigheidsgevoel ten aanzien van de medemens. Als zijn hulp gewenst is, mag hij in actie komen. Bij Ridderlijkheid op School wordt gebruikgemaakt van symboliek en traditionele verhalen. Het zijn verhalen die tot de verbeelding van de leerlingen spreken. Diep vanbinnen liggen er beelden en symbolen opgeslagen in ons onderbewustzijn, die in alle tijden van toepassing zijn geweest en nog steeds gebruikt kunnen worden. “Het heeft te maken met ons collectieve bewustzijn”, aldus Pieter. “Deze rituelen en metaforen werden al in vroegere tijden gebruikt om ridders te initiëren.” Pieter heeft ervaren dat het nog steeds goed werkt. “Ik zag het aan de ogen van de leerlingen, die mij vol verwachting en open aankeken. Zij gingen volledig mee in de rituelen tijdens de lessen van de cursus. En natuurlijk waren ze apetrots toen ze officieel tot ridder geslagen werden.” Pieter van Dongen: “Op basisschool ‘De Klimop’ heeft deze cursus bijgedragen aan een positieve sfeer in de klas. Leerlingen begonnen elkaar spontaan te helpen en de kinderen die problemen gaven pasten zich aan. Juffrouw Esther paste de aanbevelingen over hoe je met elkaar om kunt gaan, consequent toe. Samen met de leerlingen heeft zij de punten, die van belang zijn om de sfeer in de klas positief te beïnvloeden op papier gezet en als herinnering opgehangen bij de deur van het klaslokaal: De Zeven Geheimen van een Goede Ridder. Meteen al na de eerste les, toen ik met de juffrouw nog even de les evalueerde, viel het haar op dat de klas in stilte zelfstandig aan het werk was, wel een half uur. Dit was nog nooit voorgevallen! Aan het eind van de periode van twaalf weken die de cursus duurde hebben alle kinderen een verhaal bedacht over hun ervaringen: 'Ridderkerk en de Draak’. Alle vaardigheden die ze nodig hebben om hun draak te verslaan werden erin verwerkt.” Pieter verklaart het succes van zijn project uit het feit dat de hele groep erbij betrokken wordt, in tegenstelling tot trainingen waar men zich alleen richt op kinderen met problemen. Aangezien er altijd sprake is van een groepsproces, met actie en reactie, zal je de groep als geheel moeten aanpakken, zegt hij. Kinderen zien hierdoor beter wat er omgaat in een ander, ze hebben een gezamenlijk ontwikkelingsproces doorlopen, en daarbij verschillende of dezelfde gevoelens ervaren. Er is ook meer begrip voor het handelen van de ander, nu ze zich op een dieper niveau met elkaar hebben verbonden.
De innerlijke draak In het Ridderprogramma worden de kinderen niet zomaar ridder, daarvoor moeten ze een aantal stappen doorlopen. Ieder
Eerst wij, dan de kinderen Enthousiast geworden? Dan toch een opmerking vooraf. Uit de praktijk is gebleken dat het bij dit soort projecten essentieel is dat de leerkracht het project volledig ondersteunt en hierin goed begeleid wordt. Wij volwassenen kunnen pas kinderen ondersteunen bij dit proces als we zelf met mede dogen naar onszelf en anderen kunnen kijken, vanuit ver binding met onszelf, onze gevoelens en behoeften. Pas dan kunnen kinderen leren om zich te verbinden met zichzelf, zich te uiten en om te gaan met negatieve gevoelens.
Meer weten? Marshall B. Rosenberg: • Geweldloze communicatie, ontwapenend, doeltreffend en verbindend, Lemniscaat • Levenverrijkend Onderwijs, Geweldloze Communicatie helpt scholen om prestaties te verhogen, conflicten te verminderen en relaties te verbeteren, Uitgeverij De Zaak www.ncgc.nl www.ai-opener.nl www.dekleinegiraf.nl www.youkido.nl
In EducarePlus staat een leuke poster met 'De Zeven Geheimen van een Goede Ridder' voor je klaar.
EXTRA
educare | oktober 2013
9
Dit artikel kreeg je van Educare! Educare is een tijdschrift over opvoeden en onderwijzen vanuit verbondenheid. Het wordt uitgegeven door Stichting Universele Opvoeding en verschijnt 5x per jaar. Ieder nummer bevat een uitneembaar katern met praktische oefeningen en informatie die je thuis en/of in de klas kunt uitvoeren. Wanneer je op de hoogte wilt blijven van nieuws over opvoeding en onderwijs in verbondenheid, dan kun je je inschrijven op onze digitale nieuwsbrief. We sturen je dan ook bericht wanneer de nieuwe Educare (het tijdschrift) uitkomt. We gebruiken de nieuwsbrief tevens voor nieuws wat niet in het tijdschrift gedrukt kon worden en om je op de hoogte te houden van ontwikkelingen op onze websites. Schrijf je nu in op de nieuwsbrief en ontvang direct 6 Educare katernen (pdf):
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Leren met Hart Focus Schatgraven in jezelf Verrassend tekenen Opgroeien in verbondenheid Leren kun je leren De rol van spiegelneuronen
Je vindt het inschrijfformulier op onze homepage op www.educare.nl Op onze website kun je ook een abonnement afsluiten op het tijdschrift zelf of ter kennismaking een proefnummer aanvragen. De websites van Stichting Universele Opvoeding: www.educare.nl – alles over het tijdschrift Educare www.opvoedingsboek.nl – wekelijks een boekbespreking... www.opgroeieninverbondenheid.nl – wekelijks een praktische tip... opvoedingenonderwijs.ning.com – digitale ontmoetingsplaats voor leden Copyrights van alle teksten en foto’s in deze pdf berusten bij Stichting Universele Opvoeding en de respectievelijke auteurs en fotografen. Je mag er niets uit kopiëren zonder hier vooraf toestemming voor te vragen. Je mag wèl deze pdf in zijn geheel doorgeven aan vrienden en/of collega’s van wie je denkt dat ze belangstelling hebben voor de inhoud ervan. St. Universele Opvoeding – Hendrik Marsmanweg 16 – 4103 WS Culemborg – redactie@educare.nl